Evert Thielen

16
Evert Thielen Het schilderij als podium 110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 1

description

 

Transcript of Evert Thielen

Evert ThielenHet schilderij als podium

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 1

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 2

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 3

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 4

Evert ThielenHet schilderij als podium

Wim van der Beek

Uitgeverij Waanders

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 5

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 6

Inhoudsopgave

Een kruispunt van wegen 9

Netelige kwesties 19

Bijgestelde beeldvorming 29

Minder Vermeer 43

De schilder als regisseur 71

Caleidoscopische kwaliteiten 85

De wereld van de dingen 109

Wiskundige principes 123

Onvoltooid verleden 129

Naar een nieuwe onafhankelijkheid 135

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 7

Gordeldier | 60x50 | tempera op paneel | 2010

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 8

9

a het succesjaar 2005 bleef het ruim vijf jaar relatief rustig rond de kunstenaar. Hij

koos bewust voor een periode van bezinning, reflectie en heroriëntatie. Met echtge-

note Gunilla probeerde hij zijn positie te bepalen en de ontwikkelingen in een andere richting te

sturen. Het creëren van meer vrijheid en onafhankelijkheid was daarbij hoofddoel. Het vermin-

deren van de druk en stress en de afhankelijkheid die het werken voor opdrachtgevers met zich

meebrengt, hebben in het verleden hun tol geëist en de schilder wil die druk verminderen. De

schilderijen die hij de afgelopen jaren maakte, weerspiegelen zijn worstelingen en het proces

van introspectie en herbezinning. Ze maken diepe indruk doordat ze de kijker confronteren met

de schaduwkanten van het succes. Thielen zou Thielen niet zijn als hij de andere, onbekende of

onderbelichte kanten van zichzelf niet zou vertalen in metaforen. De schilder spreekt in beelden

en symbolen, in vergelijkingen en gelijkenissen. In zijn schilderijen duiken onder meer een cac-

tus en een kist op. Het zijn geen willekeurig gekozen attributen. Terugkijkend op de periode

waarin hij ze gebruikte, signaleert de schilder dat ze een diepere betekenis hebben. Hetzelfde

geldt voor het gordeldier dat plotseling opdoemt en voor de euforische en zinnenprikkelende

omhelzingen die hij schildert. Ze vertellen iets over het leven dat zich aan hem opdringt of

openbaart en over de gebeurtenissen die zich in zijn directe omgeving hebben voltrokken.

Het inzicht kwam niet vanzelf. En het kwam ook niet snel. Heel langzaam, stapje voor stapje,

zoals dat bij voortschrijdend inzicht gaat, ontdekte de kunstenaar dat de beeldelementen die

schijnbaar intuïtief de schilderijen binnengeslopen zijn, diepere betekenislagen openbaren. Via

Een kruispunt van wegen

N

In 2002 presenteerde Evert Thielen met veel succes zijn veelluiken in het Cobra

Museum. Bezoekers kwamen in grote aantallen naar het museum in Amstelveen en

schuifelden met ingehouden adem langs de veelluiken die met enige regelmaat door

museumwerkers werden geopend of gesloten. Drie jaar later was het opnieuw raak in

Museum Jan van der Togt (Amstelveen) en het Noordbrabants Museum in

’s-Hertogenbosch. Wederom werden bezoekersrecords gebroken en de media-aandacht

was ook toen weer buitengewoon groot. Evert Thielen groeide uit tot een bijzonder

fenomeen in de kunstwereld. Voor hem zelf was het succes niet vanzelfsprekend en

evenmin een onverdeeld genoegen.

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 9

zelfanalyse en door met Gunilla lang en intensief naar zijn autonome schilderijen te kijken en

die te ontleden, kwam hij tot verrassende inzichten en ontdekkingen die op hun beurt weer tot

de conclusie leiden dat alles met alles samenhangt. Ook stelden beiden vast dat het in de toe-

komst anders moet gaan. Terugkijkend concludeert Thielen dat hij de afgelopen periode langdu-

rig op een kruispunt van wegen heeft gestaan. Hij twijfelde, wikte en woog de voors en tegens

van de situatie waarin hij zich bevond. Dat proces is nu grotendeels afgerond. Knopen zijn

doorgehakt, beslissingen werden genomen. In de toekomst zal het maken van vrij werk hoge

prioriteit krijgen, ongeacht de consequenties die dat met zich mee zal brengen. Of de gevolgen

op termijn verstrekkend zullen zijn, moeten de komende jaren nog uitwijzen, maar zeker is wel

dat het nieuwe (nog onvoltooide) veelluik Bellenhof en de ruim vijftig schilderijen waarmee de

kunstenaar na ruim vijf jaar voor het eerst naar buiten komt, het publiek confronteren met een

andere Thielen: een schilder die de last van het verleden heeft vastgelegd in metaforische en

emblematische schilderijen. Ze leggen delen van zijn onderbewustzijn bloot zonder dat hij zich

daar tijdens het schilderen van bewust is geweest.

De veranderingsprocessen die de afgelopen vijf jaar in gang zijn gezet, confronteren ons niet

met een totaal nieuwe Thielen. In recent werk bouwt hij voort op de fundamenten die hij eerder

legde. Iedereen zal de hand van de schilder onmiddellijk herkennen in de door hem toegepaste

stijl en werkwijze. Zijn idioom is niet wezenlijk veranderd, maar de benadering van zijn onder-

werpen, de invulling van de thema’s en de keuze van beeldbepalende elementen verraden een

voorzichtige mentaliteitsomslag. Dat is bijzonder, omdat zijn houding en instelling in veel

opzichten te vergelijken is met die van voorgangers en geestverwanten voor wie verandering

geen vanzelfsprekendheid was. Er zijn genoeg namen bekend van gelijkgezinde schilders die

zich een groot deel van hun artistieke carrière focusten op een beperkt idioom en ongekende

stijlvastheid. Hun vocabulaire bestond uit een gering aantal thema’s. In hun stijlkenmerken zat

weinig beweging en op artistiek niveau was er eerder sprake van continuïteit dan van gestage

ontwikkeling. Zij veranderden niet om het veranderen, maar kozen voor verdieping, nuancering

en het steeds opnieuw definiëren van zaken die zij als kernwaarden beschouwden. Dat deden

ze in de hoop en verwachting zó ooit het optimale en perfecte schilderij te maken dat alle ande-

re, voorgaande schilderijen zou overtreffen. Voor dergelijke, perfectionistisch ingestelde schil-

ders die behoedzaam blijven manoeuvreren op de vierkante centimeter zonder de behoefte te

voelen om nieuwe domeinen te verkennen, verlopen vijf jaren als een dag!

Johannes Vermeer (1632 – 1675) was zo iemand. Hij bouwde consequent aan een overzichtelijk

oeuvre. Zijn werk schiet niet alle kanten op, maar onderstreept dat meesterschap zich in veel

gevallen pas in volle omvang kan manifesteren in zelfbeperking. Vermeer wist dat al lang voor-

dat Goethe het in 1802 vastlegde in zijn sonnet ‘Natur und Kunst’: In der Beschränkung zeigt

sich erst der Meister. De jonge Vermeer experimenteerde weliswaar nog met een mythologische

scène, een bijbelverhaal en een pikant tafereeltje uit het dagelijks leven, maar na zijn definitieve

bekering tot verstilling en sublimatie van lichtval waagde hij zich niet meer aan dergelijke ‘uit-

spattingen’. Het vermijden van zijpaden bepaalde al snel zijn kunstenaarschap.

10

Kist | 45x45 | tempera op paneel | 2010

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 10

11

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 11

12

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 12

13

Metgezel | 40x50 | tempera op paneel | 2010

Metgezel | achterzijde schilderij

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 13

14

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:32 Pagina 14

15

Gordeldier (detail) | tempera op paneel | 2010

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:33 Pagina 15

16

Het hechte oeuvre van de meest geliefde schilder uit de Hollandse zeventiende eeuw is vooral

vertrouwd geworden doordat het zo consequent en consistent is. Vermeer profileerde zich niet

als één van de grote vormscheppers van de barokkunst. De triomfantelijke ritmen en de onge-

kende naturalistische vruchtbaarheid die zijn tijd beheersten, kregen geen vat op hem. In tegen-

deel! Hij ging uit van het duidelijk begrensde domein van het Hollandse binnenhuisgenre en

hield zich ver van terreinverkenningen die hem zouden noodzaken om dit vertrouwde domein

te verlaten. Vermeer had genoeg aan een paar binnenkamers en modellen. Met die beperkte

aanknopingspunten bouwde hij het imago op van een kunstenaar die zich opstelde als een

individualist en een sterke persoonlijkheid die wars was van de genres die in zijn tijd de mode

dicteerden. Hij koos voor beslotenheid en voor een vorm van volmaaktheid die pasten in het

universum van een schilder die wist wat hij wilde en daar naar leefde en werkte.

Voor Giorgio Morandi (1890 – 1964) geldt min of meer hetzelfde. De Italiaanse schilder en

etser richtte nagenoeg al zijn aandacht op de weloverwogen compositie van stillevens en land-

schappen, waarbij hij zichzelf grote beperkingen oplegde en verhalende details zoveel mogelijk

probeerde te vermijden. Verfijning en terughoudendheid werden zijn handelsmerk bij uitne-

mendheid. Morandi leidde een teruggetrokken leven. Op een enkel reisje naar Zwitserland na,

vermeed hij elke vorm van opwinding. Tot aan zijn dood woonde en werkte hij in Bologna. Het

leven ging schijnbaar onopgemerkt aan hem voorbij, maar de intensiteit en schoonheid die zich

in zijn schilderijen openbaren hebben een oeuvre van uitzonderlijke klasse opgeleverd. Zijn ver-

mogen om subtiel te schuiven met vormen en vlakken is onovertroffen. Het hoge abstractieni-

veau van zijn werk en het vermogen om details (of de weglating daarvan) maximaal te laten

renderen hebben geleid tot een homogeen oeuvre met een zeer sterke eigen signatuur.

Ogenschijnlijk zijn er veel overeenkomsten tussen de instelling en werkwijze van Vermeer,

Morandi en Thielen. Maar schijn bedriegt. De afwezigheid van sensationele ontwikkelingen,

opmerkelijke veranderingen of onverwachte wendingen, dat kenmerkend is voor het oeuvre van

Vermeer en Morandi, manifesteert zich ook in het werk van Evert Thielen voorzover het zijn

beeldtaal, techniek, schildertrant, penseelvoering of verfgebruik betreft. Thematisch en inhoude-

lijk gezien zijn er echter wel degelijk opvallende verschuivingen en bewegingen te signaleren.

Daarin verschilt Thielen van zijn illustere voorgangers. Evenals Vermeer en Morandi blijft hij

trouw aan de stijl die zijn handelsmerk bij uitstek is geworden, maar in de voorstellingen zijn

bijzondere ontwikkelingen te ontdekken die alles te maken hebben met het persoonlijke leven

van de kunstenaar en met zijn behoefte om de tijdgeest dicht op de huid te zitten. Het schilde-

rij van een onstuimig vrijend jong stel op een bankje in een park, is daar een mooi voorbeeld

van.

Omhelzing | 100x100 | tempera op paneel | 2007 >

110136_p001_144:Opmaak 1 08-04-2011 09:33 Pagina 16