Evaluatie van ProSes - VLIZVoorwoord Dit is een evaluatie van ProSes, een gemeenschappelijk project...

Evaluatie van ProSes

het Vlaams-Nederlands project tot vaststelling

van een integraal pakket van maatregelen

op het vlak van toegankelijkheid,

veiligheid en natuurlijkheid

in het Schelde-estuarium

Evaluatie van ProSes het Vlaams-Nederlands project tot vaststelling van

een integraal pakket van maatregelen op het vlak van

toegankelijkheid, veiligheid en natuurlijkheid

in het Schelde-estuarium

Colofon opdrachtgever TechnischeScheldecommissie uitgave ProSes tekst LeoKlinkers datum september2005 foto’s BartLasuy opmaak strictlypersonal printwerk theCopyshop

�

Inhoud

VOORWOORD 5

SAMENVATTING 7

DEEL1 DEGEBEURTENISSENVAN1995-2005 13

1 DevoorgeschiedenisvandeprojectorganisatieProSes 13

Inleiding 13

Wanneer,waarenhoebegonhet? 13

DeTechnischeScheldecommissieaanhetwerk 15

DeministersstellenhetStreefbeeld2030vandeLTV-Svast 17

Eenvergelijkendperspectief 20

2 DeprojectorganisatieProSes 21

DeinstellingvandeprojectorganisatieProSesinmaart2002 21

Hetprojectplanvanmaart/september/oktober2002 22

3 DeevolutievaninstrumentelezakenbinnenProSes 29

Hetpersoneel 29

Hetbudget 30

Deprobleemschets 31

Eenkrachtenveldvanspanningen 33

4 EnkelezwareonderwerpenbijhetwerkvanProSes 34

Denota‘Vroegoflaatbeslissen?’ 34

Denota‘Omgaanmetonzekerhedenbijverruiming’ 38

Denota‘Risico-analyse’ 40

Decommunicatieendeinspraak 41

5 InstitutioneleaspectennaastProSesendeTSC 44

HetBewindsliedenoverleg 44

HetTopberaad 45

HetOverlegAdviserendePartijen(OAP) 45

Hetsecretariaat-generaalvandeBeneluxEconomischeUnie 50

HetAdviserendOverlegSchelde(AOS) 50

6 Deuitvoeringsorganisatievanafjanuari2005 51

DegeboorteaktevandevervolgorganisatieProSes2010 51

Mandaat,personeelenfinancieringvandevervolgorganisatieProSes2010 52

DEEL2 EVALUATIEVEOBSERVATIES 55

7 Bijzondereaspectenvanhetproces 55

Erisgewerktineenzeercomplexecontext 55

Erisgewerktineenhoogtempo 58

Dedoelenzijngehaald 58

Hoewelnietiedereendiemeningdeelt 58

8 Kanttekeningen 60

KanttekeningenbijdeprojectorganisatieProSesalsinstitutie 60

KanttekeningenbijderelatieProSes-OAP-TSC 61

Kanttekeningenbijdewerkwijzevanjoint fact finding 64

Kanttekeningenbijdecommunicatieeninspraak 65

Kanttekeningenbijdeherhaalbaarheidvanditconcept 67

DEEL3 BLOEMLEZINGUITDEINTERVIEWRONDE 71

Enkeleonelinersvooraf 71

Menvindtheteenbijzonder,deelszelfseenuniekproces 72

Demeningenoverdeprocesarchitectuurenhetopenplanproces 75

Variërenvanpositief… 75

…totkritischekanttekeningenbijdeopzetenwerkingdaarvan… 77

…metgoedbesefvandespanningentussenprocessturingenlijnmanagement 78

Overdekwaliteitvanheteindproductzeggen 79

Velendatzijtevredenzijn… 79

…maarenkelenvindendathettochwelbeterhadgekund… 82

…terwijlanderendebijvangstookbelangrijkvinden 83

Deonafhankelijkheidvanorganenbinnendeprocesarchitectuurwasbelangrijk 84

Deneutraliteit/professionaliteitvandeProSes-organisatiescoorthoog 85

�

…maarsommigenhebbenbedenkingen 87

Wathetstrakketijdpadbetreft 88

Haddenvelennietandersgewild… 88

…maarsommigenvindendathetdekwaliteitheeftgeschaad 89

Watgingerverdernoggoed? 90

Sommigentellenzelfshuneigenenandermanszegeningen 92

Watisernietgoedgegaan? 92

HetAOSisachterafgezienvanweinigbelanggeweest 92

Waarsommigenvindendatmenvoldoendegeïnformeerdenbetrokkenwerd… 93

…vindenanderendatdecommunicatieeenprobleemisgeweest 96

…waardoorertwijfelszijnoverbetrokkenheid,inspraakendraagvlak 100

Hetproceswerdbeïnvloed 109

DoordeopstellingvanVlaanderenenAntwerpen 109

…maarookdoordeopstellingvanZeeland… 111

…vooralookdoordeopstellingvandelandbouw… 115

…enookweleenbeetjedoordenatuurbeschermingsorganisaties 117

Hetprocesisvoortsbeïnvloeddoor… 117

Aspectenvanpolitiekdraagvlaken(gebrekaan)dossierkennis 117

Aspectenvanhistorischeaard 120

Aspectenvanjuridischeaard 122

Aspectenvanwetenschappelijkonderzoekenstudie 122

Aspectenvanwantrouwen,vertrouwenengeloofwaardigheid 125

Aspectenvanfinanciëlemiddelenenbezuiniging 128

Aspectenvankoppelingvandossiers 128

Lessenvoordetoekomst:watmoetanders,watkanbeter? 129

Ophetvlakvancommunicatie,betrokkenheid,inspraakendraagvlak 129

Ophetvlakvanpolitiekdraagvlak 134

Ophetvlakvanprocesarchitectuurenprocedures 135

Ophetvlakvanlandsgrensoverschrijdendesamenwerking 138

Ophetvlakvanstudie,onderzoekenadvisering 140

Ophetvlakvandezeevaluatiezelf 141

Varia 142

NOTEN 146

BIJLAGEN 151

1 DeLangetermijnvisieinvogelvlucht 151

2 MemorandumvanKallo 155

3 MemorandumvanVlissingen 157

4 MemorandumvanDenHaag 160

5 Lijstvangeïnterviewdepersoneneninterviewers 164

6 Lijstvanvragenvoordeinterviews 166

7 Relevantepersonen,partijen,tijdstippenenonderwerpen 169

8 Relatiestussenpartijenenpersonen 170

9 Verklaringafkortingen 171

�

Voorwoord

DitiseenevaluatievanProSes,eengemeenschappelijkprojectvanVlaanderenenNederlandoverhetSchelde-estuarium.

Doelenopdrachtwaren:hetontwerpen(indevormvaneenzogehetenOntwikkelingsschets2010)vaneendoordebevoegdebewindsliedenvanNederlandenVlaanderenuiterlijktegendecember2004vasttestellen,integraalenonderbouwdpakketvanmaatregelenvoordemiddellangetermijnmetbetrekkingtothetSchelde-estuarium,dievervolgensnaderzullenwordenuitgewerkt.Ditpakketvanmaatregelendientzichtelenenvoorgoedebesluitvorming,moetopevenwichtigewijzedewederzijdsewensenenbelangenweerspiege-len,enmoetbeantwoordenaanhetStreefbeeld2030zoalsbeschrevenindeLangetermijnvisieSchelde-estuarium.

Evaluerenisbeoordelenofdegesteldedoelenmetdebeschikbaremiddelenzijngehaald,enhoedatinzijnwerkging.Watdatbetreftzoudeevaluatieineenpaarzinnenafgerondkunnenworden:‘Ja, de doelen zijn gehaald met de beschikbaar gestelde middelen, ook al heeft dat af en toe sommige deelnemers aan dit proces hoofdpijn opgeleverd.’Klaar.

Hetgaatechterookomdevraagofhetprocesbeterofanderszouhebbengekund.Enwaardiepte-enhoogtepuntenlagen.Hoedatkwamenwiedaarbijbetrokkenwaren.Hoeaspectenvanproces,kennisenstructuurcorreleerden.Watmenhiervanzoukunnenleren.Welnu,datlaatzichnietineenpaarzinnenbeschrijven.Ditrapportprobeertantwoordentegevenopdezevragenenplaatstdatinhetkadervandekomst,dewerkwijzeenhetresultaatvandeprojector-ganisatieProSes.Hetvertelthoepersonenviastructuren,procedures,besluiten,afspraken,stu-diesenoverleg,metupsanddowns,debesluitvormingoverdederde1)verdiepingvandeWes-terscheldehebbenvoorbereid.Daarbijgaathetomdriebelangen:hettreffenvanmaatregelenterverbeteringvandeveiligheidtegenoverstromingen,hetbevorderenvandetoegankelijkheidvandehavenvanAntwerpendoordeScheldeteverdiepenenteverruimen,enhetbevorderen

vandenatuurlijkheidvanhetScheldebekken.Driegelijkwaardigethema’s,inonderlingesamen-hangoptepakken.

Dossieronderzoekengesprekkenmetdirectbetrokkenenvormendeprimairebasisvanditeva-luatierapport.DaarnaasthebiksamenmetmedewerkersvanProSes2)eenaantalsleutelfigurengeïnterviewd.DelijstdaarvanvindtuinBijlage5.EenvragenlijstvoordiegespreksrondestaatinBijlage6.Doordeevaluatietekstheenzijnopvattingenvandiesleutelfigurenverwerktdooropnamevancitatenuitinterviews.Daaringevenzijaanhoezijzelfterugkijkenophetfunctione-renenopdeuitkomstvanProSes,hoezijdeprocesgestuurdebesluitvormingpersoonlijkhebbenbeleefd,waarnaarhunideedesterkeofzwakkepuntenlagenenwatwedaarvanzoudenkunnenlerenvoordetoekomst,wetenddatineenEuropavanvervagendegrenzenenvangro-terepolitiekeeenwording,dergelijkeprojectenwellichtvakergaanvoorkomen.Dezekantteke-ningenvansleutelfigurenzijnookvanbelangvoordenieuweprojectorganisatieProSes2010dievanafjanuari2005aandeslagisgegaanmetdeuitvoeringvandebesluitenindeOntwikke-lingsschets2010.

Deel1schetstophoofdlijnenhetprocesvan1995tot2005,voorzienvandenodigeevaluatieveobservaties.Deel2evalueerteenaantalspecifiekeaspectenvanhetprocesbinnenenronddeprojectorganisatieProSes.Indeel3zijnalleinterviewsmetdesleutelfigurenverwerkttoteenBloemlezingvanletterlijkecitaten.Opdezemanierblijftookditleerzamemateriaalbewaard.HetiseenconsolidatievanhetinstitutioneleProSes-geheugen,indiezindatopeengesystema-tiseerdemanierdeervaringen,gedachtenenopvattingenvanvelebetrokkendeelnemersaanditprocesindezeBloemlezingzijnvastgelegd.

VoordegoedeordemerkikopdatdeinhoudvandeOntwikkelingsschets2010nietonderdeevaluatievalt.Deevaluatiebetreftalleenhetprocesvandetotstandkomingvandieschets.Zijgaatdaarmeeoverigensverderdanalleenmaareenbeschrijvingvandeinterneorganisatieenwerkwijzevandeprojectorganisatiezelf.

�

Ikhebmijenkelebeperkingenmoetenopleggen.Hetdossieriszoomvangrijkdateenonderzoe-kerermoeitelooseenjaaropzoukunnenstuderenengemakkelijkduizendpagina’szoukunnenvullenmetzinvolleinformatie.Dietijdenruimtewarenerniet.Ikhebdaaromgekozenvooreenbeschrijvingvandieinhoudelijkeonderwerpendieeengoedbeeldgevenvandemanierwaaropditprocesisverlopen.OnderwerpenzoalsdeStrategischeMERendeMaatschappelijkeKosten-Batenanalysekomendaaromindeevaluatiezelfslechtszijdelingsaandeorde.Debloemlezingvandeel3vultdataspectvandebeperkingenechtergoedaan.

Graagwijsikophetniet-eenduidigegebruikvanhetwoord‘ProSes’.Hetkomtoptweever-schillendemanierenvoor.Somsbedoeltmenmet‘ProSes’hettotaleprojectenprocesrondhetSchelde-esturarium,somswilmeneralleenmaardeconcreteprojectorganisatie,gevestigdinBergenopZoom,meeaanduiden.Uitdecontextmagblijkenwelkebetekenisvan‘ProSes’inconcretobedoeldwordt.

Tenslotteietsoverdestijlvandetekstvandezeevaluatie.Ikhebgekozenvooreenverhalendeschrijfvormomhetdelezerzogemakkelijkmogelijktemaken.Ditsoortrapportenkannogaltaaiensaaizijn.Hopelijkisdeverteltrantvoldoendeuitnodigendomhethelemaaltelezen.

Verdervalthetwellichtopdatikveelaandachtbesteedaanpersoonsgebondenoptreden.Metvelen,ziedeBloemlezinginDeel3,benikvanmeningdatProSeseengeslaagdprojectis.Natuurlijkmetzwakkepunten,maaralsgrensoverschrijdendprocesineenextreemingewik-keldecontext,ishetzondertwijfeleen‘parelaandesamenwerkingskroon’vandetweebetrok-kenlanden.Datisgerealiseerddoorpersonenvanvleesenbloed.Doorvakmensendiemettoe-wijdingdoenwatzegeleerdhebben.Endaarinvolharden,ookalsheteenkeerzwaartegenzit.Dehumanfactoralsslagingsvoorwaardehebikdaarombewustinhetlichtgezet.Datzalsom-migendoentwijfelenaandereproduceerbaarheidvaneendergelijkprojectvooranderegrens-overleggendesamenwerking.Mijnantwoorddaaropis:‘Zorgerdanmaarvoordatjezulkemoei-lijkeklussenopdraagtaanmensendiewetenhoezezoietsmoetenaanpakken.Hetzijnmensen,geenmachines,diedetoekomstbevechten.’

dr.LeoKlinkers,DirecteurKlinkersPublicPolicyConsultantsBVBAMeise, mei 2005

LeeswijzerInditevaluatierapportstaandriesoortentekst,typografischalsvolgtteonderscheiden:

“ Citaten uit de interviews zijn aan het begin met een groot aanhalingsteken aangeduid

Passagesmetcommentaarenaanbevelingen‘springenin’enhebbeneenkleinerletter-type

Deoverigetekstgeeftvooraleenfeitelijkeweergavevanhetprocesverloop

�

Samenvatting

Graagwasikdezesamenvattingbegonnenmetdewoorden‘Indenbeginne…’,maarhetisnietmogelijkomhetbeginvandituniekeprocesgoedteduiden.Erzijn,gezienvanuiteenhistorischperspectief,meerderemomentenwaarophetisgestart.

AlvanafdezestiendeeeuwonderhoudenNederlandenVlaanderenbetrekkingenoverhetbeleidenbeheervanhetSchelde-estuarium.Vaakvijandige.NadatSpanjein1585deScheldevoorhetscheepvaartverkeervanennaarAntwerpenafsluit,handhaaftNederlanddeblokkadevoorvelejarenenveroorlooftzicheenzelfdedaadin1830.OoknadatBelgiëenNederlandin1839bijver-dragvoorgoedafscheidnemenvanhetgemeenschappelijkbesturenvandeZuidelijkeenNoor-delijkeNederlanden,leverenafwijkendeinterpretatiesvandatverdragsteedsweervoedselvoornieuwespanningen.VlaanderenzietzichmeerdaneensgenoodzaaktdevraagtestelleninwelkopzichteninwelkemateNederlandzichverplichtmoetachtenomdetoegankelijkheidtotdehavenvanAntwerpentegaranderen.Aangezienmenopditpuntmeestalvanmeningverschilt,blijfthetSchelde-estuariumsteedseenpijnpuntindewederzijdserelaties.

DeinstellingvaneenTechnischeScheldecommissie(TSC)in1948,eengemeenschappelijkeamb-telijkecommissie,vormtdebasisvoorhetlangzaamnormaliserenvandegespannenrelatiesronddeSchelde.Ookalheeftdatopmacrobestuurlijkniveausomshetkaraktervan‘antago-nistischesamenwerking’,deverhoudingenbinnendieTechnischeScheldecommissieevoluerengaandewegineensteedspositievererichting.TerzijdemerkikopdatdenoglangerdandeTSCbestaandebilateralePermanenteCommissievanToezichtopdeScheldevaartveelheeftbijge-dragenaandegoederelatiestussenbeidelanden.Dezecommissieblijftindeevaluatieverderbuitenbeschouwing.

Eennieuwomslagpuntvindtplaatsaanheteindevandejarennegentig.TerwijlopbasisvaneenbilateraalverdrageenverdiepingvandeWesterscheldeaandegangis,besluitendebetrokkenbewindsliedenomdeTechnischeScheldecommissietevrageneenLangetermijnvisievoorhetSchelde-estuariumteontwerpen.DievisiemoeteenStreefbeeld2030bevatten,eenindicatievandein2030tebereikenkwaliteitvandatestuarium.Viatweebesluitvormendemomenten,gemarkeerdalshetMemorandumvanKallovan5februari2001enhetMemorandumvanVlis-

singenvan4maart2002,stellendebetrokkenbewindsliedenvanbeidelandendatStreefbeeld2030vast.DeparlementenvanVlaanderenenNederlandverklarenzichdaarmeeakkoord.Daar-bijmoetwordenaangetekenddatdebetrokkenheidvandeVlaamseparlementariërsbepaaldgroterisdandievandeNederlandse.DithechtepolitiekedraagvlakaanVlaamsezijdeisindeperiodetot2005,zomagblijkenuitdezeevaluatie,vannietgeringebetekenisomdeonvermij-delijkeproblemenenspanningeninditgecompliceerdeproces,teoverwinnen.

HetMemorandumvanVlissingenvraagtdeinstellingvaneengemeenschappelijkeprojectorga-nisatiemetalsopdrachteenOntwikkelingsschets2010teontwerpendieeind2004voorpoli-tiekebesluitvorminggereedmoetzijn.Dezeschetswordtgeachteenpakketvanmaatregelentebevatten,waarvandeuitvoeringtussen2005en2010eengenoegzamegrondslagmoetbiedenomdesprongnaarhetStreefbeeld2030tekunnenmaken.

DeessentievandeLangetermijnvisiemethaarStreefbeeld2030isdatmeneenestuariumwilhebbendaterindrieopzichtenbetervoorstaat:

• Deveiligheidtegenoverstromingendientopeenhogerplantekomen.AndersdaninVlaan-derenisdataanNederlandsezijdevoordeeerstedecenniaalgoedgeregeld,althanswaarhetgaatombeschermingtegengevarenzoalseenwatersnoodrampalsin1953.Geheelnieuwedreigingenalsklimaatveranderingenenzeespiegelstijgingenkunnenechterindetoekomstnieuwegevarenvoordeveiligheidopleveren.Endaarvoorzijnbeidelandennognietklaar.VoorhetopwaarderenvandeveiligheidaanVlaamsekantiseenaparteorganisa-tieaandeslagmethetzogehetenSigmaplan.

• DetoegankelijkheidvandehavenvanAntwerpenmoetverbeterdzijn.Studiesenonder-zoekingentenbehoevevandeOntwikkelingsschets2010,gevoegdbijonderhandelingenenbestuurlijkeafwegingen,leidenertoedatdieschetsuiteindelijkdetekstbevatdateenver-diepingvandeScheldetot13,10meter,inéénkeerendusnietgefaseerd,haalbaaris.

• DenatuurlijkheidvanhetSchelde-estuariummoetverhoogdworden.Inwezenmagergeenschadeoptredenalsgevolgvanverdiepingenverruimingvanderivier.Eventueleschademoetwordengecompenseerd.Daarbijhangtde–doordeEuropeseCommissie–bekriti-seerdenatuurcompensatiealsgevolgvandeeerdereverdiepingalseenzwaardvanDamo-

�

clesbovendeOntwikkelingsschets2010.Ookdientereenbehoorlijkpakketaannatuuront-wikkelingoptafeltekomenomhethistorischeverliesaannatuurwaarden(dusverliesdatinhetverledenisgeschied)inzekeremateteherstellen.

HetisdetaakenopdrachtvandeprojectorganisatieProSesomdezedrieluikenelkopzichzelf,maarookinhunonderlingeverbondenheiduittewerkenindevormvansamenhangendepak-kettenmetmaatregelenindieOntwikkelingsschets2010,zodatdeuitvoeringdaarvantussen2005en2010haarbeslagkankrijgen.Maarnietvooraleerverzekerdisdatdiepakkettenkunnenrekenenopeenbreedmaatschappelijkdraagvlak.

MeteennahetMemorandumvanVlissingengaatdiebilateraleprojectorganisatieaandeslagindecontextvaneenzeeringewikkeldorganisatorischpatroon.Dekerndaarvanwordtgevormddooreendriehoekbestaandeuit:

• DeTechnischeScheldecommissie,diedeleidingvanhettotaleprocesheeftennamensdeministeriëleportefeuillehoudersdeprojectorganisatieProSesaanstuurt.

• ProSeszelf,geleiddooreenNederlandsedirecteureneenVlaamseplaatsvervangendedirecteur,gezeteldinBergenopZoomenvoorzienvaneengemengdVlaams-Nederlandspersoneelsbestand.

• HetOverlegAdviserendepartijen,eenadviesorgaanvoordebetrokkenbewindslieden,bestaandeuitvertegenwoordigersvandepubliekeendeprivatesector,envanmaatschap-pelijkeorganisaties,diebijhetontwerpenvandeOntwikkelingsschets2010directbelanghebben.

Erzijnbepaaldnogmeerorganentenoemen,maardaarvoorverwijsikkortheidshalvenaardetekstzelf.

ProSesopereertnietalseengeïsoleerdeprojectorganisatie,maarstaatineenvoortdurendewisselwerkingmetdeTechnischeScheldecommissieenmethetOverlegAdviserendePartijen.DeinbeddingvandeprojectorganisatieinditdriehoeksverbandmaaktdatdezeevaluatiezichnietkanbeperkentoteenbecommentariërendebeschrijvingvanhetreilenenzeilenvanalleenProSes.Zondereendiepgaandeschetsvanhetrelationelenetwerkwordtnietduidelijkhoetussenmaart2002eneind2004hetwerkenaandieOntwikkelingsschets2010zichheeftont-wikkeldenhoedatheeftkunnenleidentotdegewenstepolitiekebesluitvorming.

ProSesstartquainstrumentaliseringongelukkig.Hetduurtongeveereenjaarvoordathetbeno-digdepersoneelsbestand,kwalitatiefenkwantitatief,aanwezigis.Financieelvindenerkortin-genplaatsophetgevraagdebudget.Aanhetzeerstrakketijdschemawordtnietgetornd.HetOverlegAdviserendePartijenheeftnogalwattijdnodigomdeintrinsieketegengesteldebelan-genteverruilenvoorsamenbindendopererenmetdenodigecohesie.InmiddelswordtProSeswelgeachtdenodigestudiesnaarhetmorfologischesysteemvanhetSchelde-estuariumoptezetten,telatenonderzoekenwatergebeurtmetdatsysteemalsergebaggerdengestortgaatworden,communicatieeninspraakteplegenmetdedirectbetrokkenpubliekeenprivateorga-nisaties,eenStrategischeMEReneenMaatschappelijkeKosten-Batenanalysetelatenverrichten,enhoedanooktijdigvooreind2004debewindsliedeninstaattestellenafgewogenbesluitentenemen.

Datgaatdusnietvanzelf.

Uiteraardzijnerspanningen.DebelangenvandehavenvanAntwerpenlopennueenmaalnietparallelaandievandenatuurbeschermingsorganisaties,ofaandievandelandbouw.Ophetvlakvandeveiligheidseisendoenzichdezelfdebelangentegenstellingenvoor.BovendienwordthetVlaamsedeelvandeveiligheidgetrokkendooreenandereorganisatie,dierelatieflosvanProSeshaareigenplantrekt,hoeweldeuitkomstendaarvanuiteindelijkgeachtwordentelandenindeOntwikkelingsschets2010.Quacommunicatieeninspraakzijndelandbouworga-nisaties–verstoorddoordeclaimvanProSesdatnogalwatlandbouwgrondenruimtemoetengaanbiedenaanhetwater–ookmaarzeertendelevertegenwoordigdinhetOverlegAdvi-serendePartijen,zodatdaareendraagvlaktijdbomtikt.DeprovincieZeelandligtzwaartegenomdatmendelastenvaneennieuweverdiepingvandeSchelde,gevoegdbijhetpakketmaat-regelenvoornatuurontwikkeling,nietinevenredigheidachtmetdelustendiedatvoordepro-vincie,voorhaargemeentenenvoordelandbouwsectoroplevert.WeliswaarvindtertijdenshetproceseenzekereomslagplaatsindeZeeuwsebestuurlijkeoptiekjegenshetwerkenvanProSes,maartotaanhetafrondenvanhetproject,methetderdeMemorandumvanOvereen-stemminginDenHaagop11maart2005,vechtdeprovincievooreenfinalepolitiekebesluitvor-mingdiebetertegemoetkomtaanhetaspect‘lusten’danvoorzienindeeersteconcepttekstenvandeOntwikkelingsschets2010.OokdeVlaamselandbouwsectorenhetBrabants-Zeeuwsebedrijfslevenwerenzichgeduchtenslagenerinominhetnajaarvan2004alsvolwaardigeledentewordentoegelatenaandetafelvanhetOverlegAdviserendePartijen.

�

Ophetvlakvandecommunicatie,deinspraakenhetzoekennaardraagvlak,doenzichtijdenshetprocesdenodigeproblemenvoor.Veelzakenspelenhierdoorelkaarheen.Communicatiealsbredeuitwisselingvaninformatie,inspraakalsformeleeisendraagvlakalsvaagbegrip,creëreninhunonderlingekoppelingonduidelijkeverantwoordelijkheidspatronenenniettehonorerenverwachtingen.DatzetdeverhoudingentussendeTechnischeScheldecommissie,hetOverlegAdviserendePartijenendeprojectorganisatieProSesonderdruk.Verstandigopererenvandezeorganenvoorkomtconflicten.

Erzijnmeeraspectenvanspanningenfrustratietenoemen.Indecontextvanzeermoeilijkekennissturing(immers,metdenoodzakelijkestudiesenonderzoekingenbetreedtmeneenrela-tiefonbekendterreinophetvlakvandemorfologie)envanbijzonderingewikkeldestructuur-sturing(immers,hetwemeltvandeorganisaties,groepenenorganendiezichtegenvanallesennogwataanbemoeien),probeertdeprojectorganisatieProSeseenrechtekoersteblijvenvarenophetvlakvanprocessturing:

• Zijwerktvoortdurendvanbuitennaarbinnen,endeelsookvanonderopviacommunicatieeninspraak.

• Zijvolgtsomseeneigenzinnigelijn,dwarstegendegoedezedenengewoontenvandestaandelijnorganisatiesin;metdenodigefrustratiesvoordiverseledenvandeTechnischeScheldecommissietotgevolg,watoverigensnooittoteenbreukheeftgeleid.

• Zijwerktkeihardomzichtehoudenaanhetstrakketijdpadomeind2004televeren,enzoektsteedseenuitwegalshet(extra)werkdreigttotoverschrijdingvanhettijdschema.OokisProSesbinnenhet(ingekorte)budgetgebleven.

• Zijlegtkoelbloedigmoeilijkbespreekbareonderwerpenoptafelenleeftmetdeconse-quentiesvandeboosheidendeverontwaardigingdiedatbijanderenoproept.

WatdatlaatstebetreftheeftdeprojectorganisatieProSeszicheenaantalmalennietgeringeproblemenopdehalsgehaalddoornota’suittebrengendieaanvankelijkvolkomenverkeerdvallen.Doordenota‘Vroegoflaatbeslissen?’gaandeAntwerpsehavenpartijenophunachter-stebenenstaanomdatdaarindemogelijkheidwordtgeopperdomnieteind2004totfinaleenjuridischbindendebesluitvormingtekomen.Endat,terwijlAntwerpenaanvankelijkzelfseind2004eentelaattijdstipvondeneigenlijkalin2005metdeverdiepinghadwillenbeginnen.Denota‘Omgaanmetonzekerhedenbijverruiming’maaktnietminderonrustlos.Datstuknoemtalsoptiedemogelijkheidomnietinéénkeertot13,10meterteverdiepenmaaromditinfasentedoen,omeersttezienhoehetestuariumzichdoorbaggerenenstortengaatgedragen.Eennota‘Risico-analyse’wijstpijnlijkophetnogontbrekenvaneenvoldoendepakketvoornatuur-

ontwikkelingaanNederlandsekantenopdeafwezigheidvaneenbudgetdaarvoor,ophetgebrekaandraagvlakvoordeveiligheidsaanpakaanVlaamsekant,enopnogeenpaarzakendiemenindatstadium,eenpaarmaandenvoordebeoogdefinalebesluitvorming,tocheigen-lijklievernietmeerhadwillenhoren.Uiteindelijkweetmenaldezehobbelsingoedoverlegtenemen.DeonverstoorbaarheidvandeTechnischeScheldecommissiemethaartweeco-voorzit-tersenco-secretarissen,vandetweeco-voorzittersvanhetOverlegAdviserendePartijen,envanhunsecretaris,isdaarbijvanhethoogstegewicht.Metbiechtstoelgesprekkenencharme-offensievenhoudenzepartijenbijelkaarensmedenzemaandnamaandmeerhomogeniteitbinnendeorganisatiesdiebijdietoegankelijkheid,natuurlijkheidenveiligheidzohuneigenbelangenhebben.

Ookandereklippenzijngenomen.TerwijlhetOverlegAdviserendePartijen,netzoalsdeTech-nischeScheldecommissieendeprojectorganisatieProSes,gebaseerdisopeensamenwer-kingsmodeldatstreeftnaarharmonischebesluitvorming,probeerteendeelvandeAntwerpsehavenvertegenwoordigingeentijdlangdatsamenwerkingsmodelinteruilenvooreenjuridischmodel.Vanuithetperspectiefvandiepartijbestaatermaaréénwaarheid:‘Deverdiepingmoeterkomen,zosnelmogelijk.Alleonderlingeafspraken,memorandaenverdragenzeggendatditwaaris.Enalsudatnietgelooftgaanwenaarderechteromdieverdiepinginrechteaftedwin-gen.’Hoeweldeovergrotemeerderheidvanbetrokkenpartijen,alsookhetVlaamseparlement,datjuridischepadnietterzakeacht,houdtditonderwerpdegemoederenlangetijdbezig.AlsProSesviaonderzoeklaatziendatbaggerenenstortenniettoteenzodanigeschadeaanhetestuariumzalleidendatheteenverdiepingvandeScheldeindewegstaat,verdamptdezedis-cussie.

Definalebesluitvormingvindtuiteindelijknieteind2004plaats,maareenpaarmaandenlater,inmaart2005bijhetMemorandumvanDenHaag.DezevertragingkanmendeelsterugvoerenophetverliesvanongeveerzesmaandenbijdestartvanProSes.DeelsookopdetijddieNeder-landindewintervan2004-2005nodigheeftomhetbudgetvoordenatuurontwikkelingveiligtestellen.EnvooreendeelopdeonderhandelingenmetdeprovincieZeelandovereenbetereverdelingvande‘lustenenlasten’,incasuversterkingvandeinfrastructuurvanennaardeZeeuwsehavens.

Dehiernavolgendeevaluatielaatzienwatergoedging,watmenalstekortkomingenmagzienenwaarleermomentenvoordetoekomstliggen.Almetal,zowijstookdebloemlezingvancita-tenuitdeinterviewrondeuit(ziedeel3),zijndeervaringenvandedeelnemersaanditproces

10

vandienaard,datikindeeerstealineavandezesamenvattingmeteengerusthartkanspre-kenvaneen‘uniekproces’.Dedoelenzijngehaald,ookalwarendeomstandighedennietaltijdoptimaal.Degoededingenzijnopeengoedemaniergedaan.Datisalleenteverklarenalsmenwilaannemendathier–inalleonderdelenvanhetprocesstelsel–vakmensenaanhetwerkzijngeweest.Daarbijheeftdebewustekeuzevoorhet‘co-schap’eenzeerbelangrijkefunctiegehad:co-bewindslieden,co-voorzittersenco-secretarissenvandeTechnischeScheldecommissie,co-voorzittersvanhetOverlegAdviserendePartijen,co-directievandeprojectorganisatieProSes.Daardooriseengroteregrensoverschrijdendecohesieontstaandanaanvankelijkvermoedengehoopt.Sommigennoemendaaromdeze‘bijvangst’vanhetprocesminstenszobelangrijkalsde‘hoofdvangst’.

Graagsluitikdezesamenvattingafmetenkeleaanbevelingen,bestemdvoordebetrokkenbewindslieden,voordeTechnischeScheldecommissie,voordevervolgorganisatieProSes2010envoorhetOverlegAdviserendePartijen.Voordedaarbijbehorendeargumentatieverwijsikkort-heidshalvenaardetekstvandeevaluatiezelf.

Voor de bewindslieden:1 Stuurbijgecompliceerdemaatschappelijkeprocessenaltijdopde‘menselijkefactor’.Maak

dedaarbijbenodigdestructurenenproceduressteedsondergeschiktaanhetvakmanschapenaandetoewijdingvandemensendiehetzware,ondankbare,ensomsgevaarlijkewerkmoetendoen.Enbeloondiemensenmet‘goud’.

2 Ontwerpbijhetmakenvanstructurenbewusteendiversiteitvandenkenenvoelen.Orga-niseerdetegenstem,deafwijkendemening.Werkvanbuitennaarbinnenenvanonderop.Stuurnooitophetbereikenvanconsensus,maarophetinkaartbrengenenrespecterenvandealtijdaanwezigedissensus,enprobeerdaaraaneennieuwewaardetoetevoegen.Kortom:handhaafbinnenhetconceptvanprocesgestuurdebesluitvormingdewerkwijzevanjoint fact finding.

3 DedriehoekTechnischeScheldecommissie–OverlegAdviserendePartijen–ProSesisgeblekenvanstaaltezijn.Reproduceerdiedriehoeksverhoudinginandereprojecten,maargaernietbijvoorbaatvanuitdathetookdanweereensucceszalzijn:dekwaliteitvandemensenbinnendestructuurblijftdebelangrijkstesuccesvoorwaarde.BesefookdathetsuccesvandezedriehoekeenbedreigingvormdevoorandereorganenbinnenhetgeheelvandeProSes-structuur.Diekwamennauwelijksaandebak,zoalshetAdviserendOverlegSchelde(AOS).HeroverweegdesterkeenzwakkepuntenvaneenorgaanalsdeAOSalvo-renstebesluitenzo’nsoortgroepeenvolgendekeerweerintestellen.

4 Alspolitiekverantwoordelijkepersoneneerbarepolitiekedoelenstellen,maardaarvoorafhankelijkzijnvaneenprojectorganisatie,danhorenzijdeprojectleidertevragenwatdezedenktnodigtehebbenaanmiddelen–waaronderdefactortijd–voordatzijdetebereikendoelen,enhettevolgenpaddaarnaartoe,vaststellen.Accepteerdatbijproces-gestuurdebesluitvorminghetbegrip‘tijd’alleenrelevantisindewoorden‘draagtijd’en‘kwaliteit’.

5 Inspraakiseensysteemfout.Hetiseenzwaarverouderdconcept,datindepraktijkcon-traproductiefwerktendatinditcomplexeproces–incombinatiemetnietgeheelduide-lijkecommunicatiedoelen,meteenonduidelijketaakverdelingophetvlakvandecom-municatieenmethetvannaturevagebegrip‘draagvlak’–vooronnodigveelproblemenheeftgezorgd.Dekritiekopdecommunicatie,opdeinspraakenophetdraagvlakmagnietopderekeningvanProSeswordengeschreven,maaropdezesysteemfoutinhetopenbaarbestuur:communicatie x inspraak ≠ draagvlak.Voorhetverwervenvandraagvlakzijnandereinstrumentenenandereinspanningennodig.Schafinspraakafwaarhetnietwet-telijkisvoorgeschrevenenpasdebestaanderegelingendietotinspraakverplichtenaanvoordetoekomst.Leginplaatsdaarvanhetaccentopinteractiefbeleidmakenofproces-gestuurdebesluitvormingenhandeleventueleschadealsgevolgvannoodzakelijkgeachtepolitiekebesluitvormingafviahetleerstukvande‘rechtmatigeoverheidsdaad’.VoordevervolgorganisatieProSes2010biedtdezeaanbevelinggeenuitkomst.Zijisimmersrech-tensgehoudendeinspraakregelstoetepassen.Maartoekomstigeprojectorganisatiesmoetenvandezeoneigenlijkelastbevrijdworden.

6 VraaghetOAPomzosnelmogelijkadviesuittebrengenoverdevraagof,enzojahoe,hetmogelijkzouzijnom binnen datOAP(dusmeteenvoortbestaanvandatOAP)eenvoorzie-ningtetreffendieinvullinggeeftaandewensvandeprovincieZeelandommeteenbilate-raalbestuurlijkorgaan,indirectcontactmetdebewindslieden,sturingtegevenaandeuit-voeringvandeOntwikkelingsschets2010.IndienhetOAPdatnietmogelijkachtbinneneenvoortbestaanvandatOAPzelf,vraagdanwelkeanderestructuurernodigzoumoetenzijnomhetwerkvanhetOAPvoorttezetten.

Voor de Technische Scheldecommissie:1 LaatdevervolgorganisatieProSes2010nietmethetwerkbeginnenvoordatzijgoed

getraindisinhetbegrippenkadervanprocessturing,kennissturingenstructuursturing,inhetomgaanmetonzekerhedenenindewetenschapsmethodologischeprincipesvanfalsifi-catieennegatievefeedback,tewetendebelangrijkstebeginselendietengrondslagliggen

11

aanhetbereikenvandoelen.Zieeroptoedatdepolitiekeopdrachtgeversdatbegrippenka-derookleren.

2 Beschermdeprojectorganisatie,meerdannuhetgevalisgeweest,tegenbegrijpelijke,maarnietteminonwenselijkeverlangens,zoalspresterenbinneneentekraptijdschema,metonvoldoende,ofniettijdigaanwezige,middelen.Datgaataltijdtenkostevaneenanderekwaliteit,namelijkdievanhetlevenvandegenendiedergelijkeprestatiesmoetenleveren.

3 VraagaandevervolgorganisatieProSes2010ofzijalles,wattervervolmakingvandeOntwikkelingsschets2010nodigis,inhuisheeft.Zoniet,zorgerdanvoordatditalsnoggebeurt.LaatProSes2010nietbeginnenaaneenChampionsLeaguewedstrijdmet‘zevenman,opeenslofeneenoudevoetbalschoen’.

4 MaakalsTechnischeScheldecommissienogeenshelderwiebelastismetwelkecommuni-catienaarwelkedoelgroepenmetwelkdoel.Opditmomentishetnamelijknietduidelijkwelketaakenrolhetlokalebestuur,danweldeprojectleidersvandestaandeorganisaties,aldannietonderdevlagvanProSes2010,indecommunicatiemetdeburgershebben.

5 Beginpasmethetpreciserenvanoplossingenzodraovereenstemmingisbereiktovereenprobleemstellingmetknelpuntenenkansen,enovereenvisieophetniveauvandedoelen.

Voor de vervolgorganisatie ProSes 2010:• Maakaanheteindevanelkeweekeenkorteanalysevanwaterdieweeknietgoedis

gegaan,ofwatindevoorzienbaretoekomstnietgoeddreigttegaan.De(wederom)extreemkortedoorlooptijd,gevoegdbijdeextrememoeilijkheidsgraadvanhetvoldoenaandeveleprocedures,gaatzodanigknellendaterhoedanookfoutenwordengemaakt.Creëerdaaromeennieuw/extraterugkoppelingsmechanismenaardeTechnischeSchelde-commissieomrazendsnel(mogelijk)uitglijdenteherkennenenongedaantemaken.

Voor het Overleg Adviserende Partijen:• Gebruikdezeevaluatieom(opnieuw)eengesprektevoerenoverdebegrippen‘communi-

catie’,‘inspraak’,‘draagvlak’,‘procesgestuurdebesluitvorming’enjoint fact finding.Maakhelderhoeudiebegrippenziet,welkerolualsOAPbinnendiebegrippenwensttespelenencommuniceerdatstandpunthelderinderelatienaardediverseachterbannen.

1�

deel1

DE GEBEURTENISSEN VAN 1995 - 2005

Diteerstedeelvandeevaluatieschetstdegeboorteaktevandegemeenschappelijkeprojector-ganisatieProSesenhaarfunctioneren.Debeschrijvingeindigtbijdecreatievandevervolgor-ganisatiedievanaf2005hetwerkvanProSesvoortzetenbijdepolitiekebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschets2010,vervatinhetDerdeMemorandumvanOvereenstemmingvanDenHaagop11maart2005.

Ditdeelisvoornamelijkgebaseerdopdossieronderzoek.Ikhebgeprobeerdomhetalseenver-haaltevertellen,hierendaaronderbrokenmetevaluerendekanttekeningen.Dezepassageszijnmeteeninspringendekantlijngemarkeerd.

1 De voorgeschiedenis van de projectorganisatie ProSes

InleidingDewerkwijzevandeprojectorganisatieProSes(2002-2005)isonlosmakelijkverbondenmethaarontstaansgeschiedenis.WatProSesfeitelijkheeft,is,wil,kanendoet,vindtzijngrondslagindepolitiekeverhoudingentussenBelgië/VlaanderenenNederlandrondhetmiddenvandejarennegentigvandevorigeeeuw.Duszo’ntienjaargeleden.Watdestijds,ineenevoluerendprocestot2002,welofnietindieverhoudingenwerdgestopt,isvooreenbelangrijkdeelmedebepa-lendgeweestvoordewerkwijzeendediepgangvanProSes.Daarombegintdezeevaluatiemeteenkortebeschrijvingvandezefase.

Wanneer, waar en hoe begon het?Sommigenzeggen:‘Hetbegonallemaaleenpaareeuwengeleden,toenNederlandvan1585tot1792deWesterscheldeafslootendaarmeedevaartopAntwerpenverhinderde.’3)Anderendate-renhetbeginvanditdossierophetScheidingsverdragwaarmeeBelgiëenNederlandin1839afscheidvanelkaarnamen,waarnazeseparaat,alssoevereinelanden,verdergingen.Hoewelinhetaanhalenvanbeidehistorischemomenteneenkernvanwaarheidschuilt–immers:span-ningenoververantwoordelijkhedenenbevoegdhedenterzakevandebereikbaarheidvandehavenvanAntwerpenbestaanaleeuwen–startdezeevaluatieinhetjaar1995.Op17januari1995ondertekenendeVlaamseminister-presidentLucVandenBrandeendiensNederlandsecollegaWimKokeenverdragtotverdiepingvandeWesterscheldewaardoorsche-penmeteendiepgangvan11,60meter,onafhankelijkvanhetgetij,dehavenvanAntwerpenkunnenbereikenenverlaten.4)Ambtelijkbestaatdaaroveralenigejarenovereenstemming,maarpolitiekkomthetnuooktoteenvergelijk.

Hetzouonjuistzijntestellendatdit laatste isterugtevoerenophetverkrijgenvandehulpdieNederlandvanBelgiënodigheeftvoordeaanlegvandeHogesnelheidslijnParijs-Brussel-Antwerpen-Amsterdam.Immers,deopeenvolgendeministersenstaatssecreta-rissenvanhetMinisterievanVerkeerenWaterstaathebbenaltijdeenpositievegrond-houding jegenseenverdereverdiepingvandeWesterscheldegehad.Maarhetakkoord

1�

overdeHSLinmaart2005zalongetwijfeldeenextradimensieaandiepositievehoudinghebbengegeven.

Hetverdiepingsverdraghoudtrekeningmetdemogelijkheiddatindetoekomstnogéénofmeerverdiepingennodigenaanvaardbaarzoudenkunnenzijn.Terwijldeverdiepingswerkeningangzijn,maaktminister-presidentVandenBrandevandieverdragsopeninggebruikdooralop11juni1998aanzijnambtsgenoottevragenomnogmaalseenverdiepingsslagtemaken.PremierKokantwoordtvrijsnel,op10juli1998,dateendergelijkverzoekmoetwordenbezienindecon-textvaneenoptestellenLangetermijnvisievoorhetgebruikendeinrichtingvanhetheleSchel-debekken.Hijschatdathetzo’ndriejaarzalduren(totenmet2002)voordateendergelijkevisiegereedzalzijnenwilpasdaarnaverderebeleidsafsprakenmaken.

Aan Belgisch/Vlaamse zijde, vooral bij de Antwerpse partijen, wordt dit gepercipieerdals een vertragingsmanoeuvre. Wat daarvan ook zij, het antwoord van de Nederlandsepremier heeft in elk geval voedsel gegeven aan de wet van de self-fulfilling prophecy.Meerdaneens,alsvanNederlandsezijdewordtgewezenop tijdeisendeactiviteiten, ismenaanVlaamsezijdegeneigddituitteleggenals‘Ziejewel,zewilleneigenlijkniet’.DedesbetreffendeVlaamsepartijenvergetendaarbijechterdatnaeenoverlegtussende(nieuwe) Vlaamse minister-president Patrick Dewael en premier Wim Kok de studietijdmeteenjaarbekortis,zodatdittrajectnietindrie,maarintweejaartijdisafgelegd.

Op18februari1999besluitendetweevakministers,TinekeNetelenbosenSteveStevaert(delaatstetevensinzijnhoedanigheidvanVlaamsevice-minister-president),hetinitiatieftenementothetopstellenvaneenLangetermijnvisievoorhetSchelde-estuarium.Indievisiemoetendethema’sveiligheid,toegankelijkheidennatuurlijkheid,ookinhunonderlingesamenhang,cen-traalstaan.

Danalwordtaandachtgevraagdvoordenoodzaakdediversewettelijke(planologische)procedures aan weerszijden van de grens te respecteren. Het zal echter nog een tijdjeduren voordat met name aan Antwerpse zijde het besef doordringt dat deze procedu-res na de totstandkoming van die Langetermijnvisie wel eens veel tijd zouden kunnenvergen, en dat dus vervolgens niet meteen de schop de grond in zal kunnen gaan. Ditvergt het uiterste van de betrokken sleutelfiguren om een goede verstandhouding tebewarenendebilateralesamenwerkingvruchtbaartelatenzijn.Ditaspectkomtuitge-breidaandeordebijhetonderdeel‘Vroegoflaatbeslissen?’(Ziehoofdstuk4).

DebeideministersvragendeTechnischeScheldecommissiedewerkzaamhedentestartenvoorhetontwerpenvandieLangetermijnvisieentegenjanuari2001zo’nstukklaartehebben.MaarditgaathetBelgisch/Vlaamsegezagtochtelangzaam.Belgiëvoertdedrukop.Defederalepre-mierendeVlaamseminister-president,GuyVerhofstadtenPatrickDewael,sturenop10novem-ber1999eengezamenlijkebriefwaarinzijstellendatindegeestvangoednabuurschapreedsopkortetermijneenaantalbeslissingengenomenmoetworden.

Het lijkteropdatmeneenpogingwaagtNederlandteverleidentotversnellingvandebesluitvorming omdat Nederland niet alleen de aanleg van de Hogesnelheidslijn optijdwil realiseren,maarookdeverdragsrechtelijkekoppelingvande loodsgeldtarieventussenbeidelandenwilbeëindigen.HetindeBelgischepolitiekhaast‘genetisch’aanwe-zige vermogen om een ‘quid-pro-quo’ verhouding te creëren, is aan Nederland echternietbesteed.

Ditverzoekblijftonbeantwoord.DeNederlandseregeringhoudtvastaanwatdeministersNete-lenbosenStevaertinfebruari1999hebbenafgesproken.ZijvoorzieteenafrondingvandeLan-getermijnvisieinjanuari2001,waarnaeengemeenschappelijkbestuurlijkoverlegmoetvolgen.Pastegenheteindvan2001kanvolgensDenHaagdevoorbereidingstartenvooreenpolitiekediscussieinhetparlementoverdevraagofeenvolgendeverdiepinginhoudelijk,bestuurlijkenpolitiektotdemogelijkhedenbehoort.

MenkanhetgeknarsdertandeninAntwerpenmijlenverindeomtrekhoren.

Bijnaeenjaarlater,op5oktober2000,proberendefederaleenVlaamseregeringsleidersVer-hofstadtenDewaelhetnogeenkeer.ZijstellendatdeVlaamseregeringinmiddels,injuli2000,heeftingestemdmetdeaanlegvandeHogesnelheidslijntussenAntwerpenendeNederlandsegrens(‘InovereenstemmingmetdeconstructievewijzewaaropeerderinhetdossiervandeIJze-renRijnvoortgangisgemaakt’),datzijvasthoudenaandeplanningdatdeLangetermijnvisieop1januari2001gereedzalzijnendatzijhopendatdeNederlandseoverheidspoedigdaarnadebesluitvormingoverdeverdiepingzalafronden.

Op1december2000antwoordtWimKokdatderapportagevandeTechnischeScheldecommis-sieoverdeLangetermijnvisie,zoalsvoorzienvoorjanuari2001,moetwordenafgewacht,datmenrekeningmoethoudenmethetfeitdatdaarnawederzijdsgeldendewettelijkeprocedu-resinachtmoetenwordengenomen,endatdeVlaamseregeringeersteenbesluitmoetnemenvoordathetNederlandseparlementzoveris.

1�

De heren Verhofstadt en Dewael houden er nu mee op. Zij merken dat aandringenop het versnellen van de besluitvorming voor verdieping geen zin heeft. Het initi-atief wordt verder bij de betrokken bewindslieden Stevaert en Netelenbos gelegd. Overigensbenikeropgrondvanhetdossieronderzoekniethelemaalzekervanwienu–formeelgezien–hetinitiatiefheeftgenomentothetopstellenvandeLangetermijnvisieals basis voor de derde verdieping. Sommigen stellen dat het inderdaad bij minister-president Luc Van den Brande begon, die in het verdrag inzake de tweede verdiepingeenopeningzagomdederdetevragen.MaarhetlijktermeeropdathetideevooreenLangetermijnvisie kwam van de (straks te behandelen) commissie van drie wijzen, diezich moest buigen over de natuurcompensatiemaatregelen inzake de tweede verdie-ping.DatideewerdvervolgensopgenomenindeVierdeNotaWaterhuishouding,waarnapremierKokineenbriefaanminister-presidentVandenBrandein1998eenvoorstelvoorhetopstellenvanzo’nLangetermijnvisiedeednadatdelaatstehem–teruggrijpendophetverdragvan1995–omdevolgendeverdiepinghadgevraagd(eenverdiepingoveri-gens, die verder reikte dan de studie-optie uit dat verdrag). In het overleg tussen deministersNetelenbosenStevaertinfebruari1999isuiteindelijkdeinhoudelijkeafspraakgemaakt.DeTechnischeScheldecommissiehadhettoenalopgepakt.

De Technische Scheldecommissie aan het werk

Wie en wat is de Technische Scheldecommissie?DeTechnischeScheldecommissie(TSC)iseenVlaams-Nederlandseambtelijkecommissie,inge-steldtijdenseenvergaderingvanBenelux-ministersin1948ensindsdienbelastmethetuitvoe-renvanallenoodzakelijkestudiesdiemethettechnischbeheervandeScheldesamenhangen.ZewordtgeleiddooreenVlaamseeneenNederlandsevoorzitter.

DeNederlandsevertegenwoordigersindeTSCzijnafkomstigvanhetMinisterievanVerkeerenWaterstaat,vanhetMinisterievanBuitenlandseZakenen(sinds2001)vanhetMinisterievanLandbouw,NatuurbeheerenVoedselkwaliteit(voorheenVisserij).Sinds2001leverthetdirec-toraat-generaalWaterdeNederlandsevoorzitterensecretaris.Hetdirectoraat-generaalGoede-renvervoer(nuTransportenLuchtvaart)vaardigtéénTSC-lidaf.DeRijkswaterstaatisvertegen-woordigddoordedirectieZeelandendoorhetRijksinstituutvoorKustenZee.DeVlaamseledenvandeTSCkomenvanhetMinisterievandeVlaamseGemeenschap,vooraluithetdirectoraat-generaalAdministratieWaterwegenenZeewezen(AWZ).IndeloopvandetijdzijnalsledentoegevoegdvertegenwoordigersvandeVlaamseMilieumaatschappij(verant-woordelijkvoordewaterkwaliteitinVlaanderen),AMINAL(sinds2001)endeAdministratieBui-

tenlandseBetrekkingenindepersoonvandediplomatiekevertegenwoordigervandeVlaamseregeringinNederland.

DeTSCpleegtafstemmingmetdebetrokkenbewindslieden.BijdeaanvangvanditSchelde-estuariumprojectzijndataanNederlandsezijdeministerTinekeNetelenbos,staatssecretarisMoniquedeVries(dossierhoudster)endaarna(zeerkort)ministerR.H.deBoer.MinisterSteveStevaertleidtopdatmomenthetprocesaanVlaamsekant.Doordepolitiekeevo-lutieaanweerszijdenvandegrenszijnzijinNederlandopgevolgddoorministerKarlaPeijsenstaatssecretarisMelanieSchultzvanHaegen-Meesteranus(dossierhoudster,ookaltijdenshetkortebewindvanministerRoelfdeBoer).InVlaanderendoorministerGilbertBossuyt,ensindsdezomervan2004doorministerKrisPeeters.

De TSC moet balanceren tussen drie moeilijk verenigbare belangenVoorhetSchelde-estuariumheeftdeTSCtemakenmetdriemoeilijkverenigbarebelangen:datvandetoegankelijkheidvandehavenvanAntwerpen,datvandeveiligheidtegenoverstro-mingen,endatvanhetbehoudvandenatuur.Hetbetreftdrieaparte‘luiken’dieechterinhunonderlingesamenhangmoetenwordenbenaderd.Zeerbeknoptwordendienubeschreven.

DetoegankelijkheidvandehavenvanAntwerpenSindsjaarendagspeeltdetoegankelijkheidvandehavenvanAntwerpeneengevoeligerolindebilateralepolitiekebetrekkingen.HetvoertteveromdieproblematiektebeschrijvenindecontextvandegeschiedenissindsdeAfscheidingvanBelgiëin1830.NochishierruimteomeenexegesetebiedenvanhetzogehetenScheidingsverdrag,ookwel‘HetTractaattusschenNeder-landenBelgië’van19april1839.EenfeitisechterdatditverdragdoordejarenheengeleidheefttotafwijkendeinterpretatiesrondVlaamseaansprakenophetNederlandsebeheerenonderhoudvandeWesterscheldeenopdeverruimingenverdiepingvandieScheldemethetoogopeenbeteretoegankelijkheidvandehaven.5)

Wanneerditdossierbegint,heeftdeTechnischeScheldecommissiealtweeverdiepingenvandetoegangnaarAntwerpenbehandeld.Laatstelijkin1995:eenverdiepingtot11,60meter,getijde-onafhankelijk.Terwijldienogaandegangis,krijgtdeTSCdusvandebewindsliedenNetelenbosenStevaertinfebruari1999deopdrachtomeenLangetermijnvisieteontwerpen,waarbijeenmogelijkederdeverdiepingmoetwordenbezienineenintegraalkader,tegelijkmetnatuurenveiligheid.Hoewelhetdesbetreffendeakkoordvan18februari1999nietoverwenselijkgeachtevaardieptenspreekt,gaathetwatsommigeVlaamsepartijenbetreftomeenverdiepingtotmin-

1�

stens13,10meter,getijde-onafhankelijk,ommeetekunnendoenindecompetitievanhetcon-tainervervoertot2010.

DeveiligheidtegenoverstromingenVeiligheidvormthettweedeluik.Klimaatveranderingenzeespiegelstijgingvragennieuweaan-dachtvoordeveiligheidsaspectentegenoverstromingen.Meerveiligheidgaranderenimpliceertdenoodzaakruimtetebiedenaanhetwaterviaoverstromingsgebiedenofontpoldering.DitraaktuiteraarddebelangenvandeprovincieZeeland,vaneenaantalgemeenten,vanboerenenvanhunlandbouworganisaties.6)EenzelfdegevoeligheidspeeltaanVlaamsezijde,waardeveiligheidsaspectenwordenomvatdoordeactualisatievanhetzogehetenSigmaplan,datlosvanhetwerkaandeLangetermijnvisieenlosvanProSeszijnvoortgangvindt,maarwelparalleldaaraan.7)

HetnatuurbelangHetderdeluikwordtgevormddoorhetnatuurbelang.Hierspelenzakenalsnatuurherstel,hetmitigerenvanschadeaandenatuur,hetcompenserenvantoegebrachteschade,natuurontwik-kelingals‘spaarpotje’vooreventuele,uitonzekerhedenvoortvloeiende,risico’sendeambitieuitdeLangetermijnvisie.Ookditiseengevoeligonderwerp.Hetverdiepenenverruimenzouschadeaandenatuurkunnentoebrengen.HetSchelde-estuariumisrijkaanbijzonderefloraenfauna,zowelbovenalsonderwater.Hetaspect‘natuurontwikkeling’brengtdebetrokkennatuurorga-nisatiesertoedatzemeteeneventueleverdiepingzoudenkunnenleven.Bovendienduiktlaterhetbegrip‘intelligentbaggerenenstorten’opalsinstrumentomnatuurschadetevoorkomen.BelangrijksteankerpuntenvoordenatuurorganisatieszijnechterdeEU-Vogelrichtlijn(1979)endeEU-Habitatrichtlijn(1992).Krachtensdezerichtlijnenmoethetestuariumineengoedestaatvaninstandhoudingwordengebracht.Ditbetekentondermeerdateventueleschadeaandenatuurmoetwordengecompenseerd.Ontpolderingisdaartoeeengeschiktmiddel.Maardatstrijkt,zoalsgezegd,weerintegendebelangenvandelandbouw.

De houding van Zeeland zal nog een aantal malen aan de orde komen. Hier alvast eencitaat uit de gespreksronde die een eerste inkleuring geeft van de achtergronden vandeattitudevandieprovincietegenoverProSes:‘DehoudingenhetfunctionerenvandeprovincieZeelandwordensterkbepaalddoorregionalefactoren.Hungeschiedenismetwater, overstromingen en veiligheid speelt een sterke rol. Daarbij komen hun gevoe-lenswegenshunperifereligging,gevoegdbijhetgevoeldatdelastenenlustenoneer-lijk verdeeld zouden gaan worden. Andere delen van het land hebben een zelfbewus-terehouding.InZeelandgingmenwelergbehoedzaamtewerk.Maarjezieteenevolu-tie.Wasontpolderingtwee-driejaargeledenvolledigonbespreekbaar,nukunjeer–zij

het voorzichtig – over praten. Het taboe is zeker nog niet van tafel, maar op een hoogabstractieniveauishetonderwerpwelbespreekbaar.’

Almetalvormendezedrieluikenelkopzichzelf,enzekerinhunonderlingesamenhang,eenzeergecompliceerdematerie.

Het ontwerp van een Langetermijnvisie (Streefbeeld 2030) 8)

In1996steltdeministervanVerkeerenWaterstaatdeCommissieWesterscheldein,bestaandeuitdeledenJ.HendrikxenJ.KienhuisondervoorzitterschapvanJ.M.Leemhuis-Stout.Zijkrijgtdetaakteadviserenoverdemaatregelendienodigzijnomhetverliesaannatuurwaarden,ver-wachtdoordeverruimingvan1995,tecompenseren.Decommissierapporteertin1997.OpbasisdaarvannemendebewindsliedenvanVlaanderenenNederlandinfebruari1999hetinitiatiefomeenLangetermijnvisievoorhetSchelde-estuarium(LTV-S)tedoenopstellen.

Aanleiding tot de LTV is een aanbeveling van deze Commissie van Wijzen die ministerJorritsma moet adviseren over de natuurcompensatie van het 48 voet verdiepingspro-grammavan1995.DeideevaneenLTVleefdeechterallangerbijdeRijkswaterstaat.DeCommissievanWijzenheeftdatideeblijkbaaropgepiktindeinterviewsdiezijindertijdheeftgehouden.

Voordatbeideministersdezebeslissingnemen,iseralwatambtelijkvoorwerkverricht.DeTSCheeftinjanuari1999opdrachtgegevenaandeRijkswaterstaatdirectieZeeland(RWSZeeland)enaandeVlaamseAdministratieWaterwegenenZeewezen(AWZ)omgezamenlijkeenderge-lijkeLangetermijnvisievoorhetheleSchelde-estuariumteontwerpen.9Denadrukligtoponder-zoek.Hetisvoornamelijkeenstudieproject.Specialistenuitbeidelandenophetgebiedvanwater,baggeren,veiligheid,natuur,economieenscheepvaartbekijkenwatkanenwatnodiglijkt.OnderleidingvaneenStuurgroep,ondersteunddoorhetconsultancybureauResourceAna-lysis,komtopbasisvandeonderzoeksresultatennaongeveertweejaareensamenhangendeLTV-Stotstand.IndieStuurgroepzitten–naastAWZendeRWS–ookvertegenwoordigersvandebeide‘natuur’-administraties,tewetenAMINALenLNV.VoortsisereenvertegenwoordigervandeprovincieZeelandindeStuurgroepaanwezig.BijdezewerkzaamhedenbesteedtmenintensiefaandachtaandesamenwerkingtussenNederlandenVlaanderen.Gedurendedetweejaardatditdeelvanhetprocesduurt,wisseltmenveelkennisuitenontstaateenhechtesamen-werking.Datgeldtzowelvoordeonderzoekersalsvoordebeleidsambtenaren.

1�

Inhaarvijftigstevergadering,op18januari2001,legtdeTSCdeLangetermijnvisievast.Zijschetstdaarinhetbelangvandeonderlingeafhankelijkheidvandedriethema’stoegankelijk-heid,veiligheidennatuurlijkheid.EenzeerbelangrijkeverworvenheidvandeLTV-Sisdevondstdatdemorfologievanhetestuariumdebasisvormtvoordeuitoefeningvandenatuurwaardenendemaatschappelijkefuncties.ZijbiedtdaarmeeeenintegralevisieophetStreefbeeldvoorhetgeheleSchelde-estuariumin2030.Datwilzeggen:vanafhetmondingsgebiedaandeNoord-zeetotaanGent.VooreenbeknoptoverzichtvandeinhoudvandeLangetermijnvisieverwijsiknaarBijlage1.Inzeerkortetrekkenishetdoel:hetontwikkelenvaneengezondenmultifuncti-oneelestuariënwatersysteem,datopduurzamewijzegebruiktwordtvoormenselijkebehoef-ten.

DedrijvendegedachteachterhettotstandkomenvandeLTV-SishetbesefdathetbeleidenhetbeheervanhetSchelde-estuariumindetoekomstgezamenlijkmoetenwordenontwikkeldomeenevenwichttecreërentussendeeconomischebelangenaandeenekantendeuniekenatuur-lijkekenmerkenvanhetestuariumaandeanderekant.

DeLTV-SisafgerondmethetvoorstelvandeTSCaandebewindsliedenendeparlementeninbeidelanden,omtekomentoteengezamenlijke,integralebeleidsinzetvoorhetrealiserenvanhetStreefbeeldvoor2030.Datisalsvolgtverlopen.

De ministers stellen het Streefbeeld 2030 van de LTV-S vastDeLTV-SkenteenStreefbeeld2030,eenvisieophetgeenVlaanderenenNederlandtegendietijdinhetSchelde-estuariumwensentebereiken(zieBijlage1).Hetpolitiek-bestuurlijkvast-stellenvandatStreefbeeldgebeurtintweestappen.

Het Memorandum van Kallo van 5 februari 2001DeTSCoverhandigtop18januari2001deLangetermijnvisieaanstaatssecretarisDeVriesenministerStevaert.Minderdaneenmaandlater,op5februari2001,ondertekenendeministersNetelenbosenStevaerthetzogehetenMemorandumvanKallotijdensdezeshonderdsteverga-deringvandePermanenteCommissievanToezichtopdeScheldevaart.Ditmemorandumvormthetfundamentvandeverderepolitiek-bestuurlijkeenjuridischeproceduresenbesluitvorminginzakehetSchelde-estuarium.DaaromisdetekstvanditmemorandumintegraalopgenomeninBijlage2.Beknoptsamengevatgaathetomdriebesluiten:

• Eenbesluitoverdetevolgenprocedures.Nietalleenvoordepolitiek-bestuurlijkebesluit-vorminginbeidelanden,ookvoordebeïnvloedingvanhetprocesdoorbelanghebbenden.

MenspreektafdatdeVlaamseregeringuiterlijkop1juni2001endeNederlandseuiterlijkzesmaandenlaterhieroverhaarstandpuntzalbepalen.

• Eenbesluitoverdeoptezettensamenwerkingtussenbeidelanden.HetgaatdaarbijomeenmeerduurzamesamenwerkingophetvlakvanbeleidenbeheerteneindedeLTV-SendeOntwikkelingsschets2010eenhechteenlangdurigebasistegeven.DeTSCwordtopge-dragenomditvoor1december2001uittewerken.

• EenbesluitoverhetgemeenschappelijknautischbeheerendesamenwerkingtussendeloodsdiensteninhetSchelde-estuarium.Ditnautischluikblijftindezeevaluatieverderbuitenbeschouwing.

Tenslottesprekendeministersafelkaarindetweedehelftvandecember2001weertezullenontmoetenomdeuitvoeringvandeafsprakenteevalueren.

Het Memorandum van Vlissingen van 4 maart 2002Diebeoogdebijeenkomstindetweedehelftvandecember2001gaatnietdoor.Hetwordteenpaarmaandenlater.10)Op4maart2002ontmoetendebewindsliedenStevaert,NetelenbosenDeVrieselkaarvoorhetherbevestigenvan,envoortbouwenop,hetMemorandumvanKallo.DezebijeenkomstgaatdegeschiedenisinalshetMemorandumvanVlissingen.DevolledigetekststaatinBijlage3.

Inditmemorandumstellendebewindsliedenmetgenoegenvastdatdeplanninginzakedepoli-tiek-bestuurlijkebesluitvormingopzokortetermijnisgehaald.ZoweldeVlaamsealsdeNeder-landseregeringantwoordenpositiefopdeafsprakendieinhetMemorandumvanKallozijngemaakt.HetVlaamseparlementneemtalop15mei2001unaniemeenresolutieaanoverver-diepingvandeWesterschelde.HetsteuntdaarmeehettotstandkomenvanhetMemorandumvanVlissingen,waarinhettijdpadwordtuitgezetvoordeverdiepingswerken.OokdeGouver-neurvandeprovincieAntwerpenendeCommissarisderKoningininZeelandsteunenhetproces.DeNederlandseregeringsbeslissingvaltop12oktober2001,zo’nelfwekenvoordeafgesprokendeadline.HetNederlandseparlementgaatop20december2001akkoord.

Vlaanderen vroeg aanvankelijk dus een verdieping tot 14 meter getij-onafhankelijkevaart.Het isslechts inderesolutievan15mei2001datvoorheteerstvan12,80meterwordtgesproken,meteenkielspelingvan15%.DatwordtinhetNederlandseregerings-besluitomgezetin13,10metermeteenkielspelingvan12,5%.

1�

SaillantdetailindecontextvanderesolutievanhetVlaamseparlementvan15mei2001isde inbrengvandeAntwerpsehavenpartijen.OmdebesluitvormingaanNederlandsezijde te vergemakkelijken, verlaagt men de verdiepingswens tot 13,10 meter, getijde-onafhankelijk (eerder lag het gewenste niveau dus op 14 meter). Het markeert eenomslagindedrukdieAntwerpentotdantoeviadefederaleengewestelijkeregeringenopdeNederlandseoverheiduitoefent.Hetbeeldvaneenstellingenoorlogmaaktplaatsvooreenopsamenwerkinggerichtehouding.OverigenswasdekeuzevanhetVlaamseparlement voor 13,10 meter eerst tegen de zin van Antwerpen. De aan de haven gere-lateerde partijen wensten aanvankelijk opties voor een diepere geul open te houden.Daarbij speeldeookhetongenoegendatvooreen(doorNederlandgevraagde)ontkop-pelingvandeloodsgeldenweleendatuminhetMemorandumwasbepaald,terwijleentijdschemavoordeopstellingenuitvoeringvandeOntwikkelingsschets2010ontbrak.DebereidheidvanAntwerpenomte‘zakken’naar13,10meterwasmedetedankenaanhetopnemenvaneentijdplanningvoordeOntwikkelingsschets2010,vlakvoordeonderte-keningvanhetMemorandum.

Dit zijn mijn eigen woorden, op basis van het dossier. Het onderwerp is echter wegensde culturele aspecten, die dwars door dit proces heen hun eigen rol spelen, belangrijkgenoeg om het ook nog eens te verwoorden via een citaat uit de interviewronde metsleutelfigurenvanAntwerpsezijde:

“ Wij zijn uitgegaan van een verkeerde premisse over de graad van uitvoerbaarheid van de Ont-wikkelingsschets. Die verkeerde premisse heeft ons destijds, als havenbedrijf, ertoe bewogen om onze aanvankelijke eisen met betrekking tot de verdieping te reduceren tot 13,10 meter. Ons werd door de Vlaamse overheid steeds voorgehouden dat we met een gereduceerde eis snel-ler resultaat zouden kunnen boeken. Goed voor ogen moet worden gehouden dat het dossier over de verruiming feitelijk al van 1998 dateert. In een vergadering bij het loodswezen heeft de heer Strubbe destijds gezegd dat we in 2001 zouden kunnen beginnen, mits wij zouden mee-werken aan de eisen vanuit Nederland naar een integrale studie. Vervolgens kregen we de LTV en pas daarna (in 2002) kwam ProSes in beeld om de Ontwikkelingsschets op te stellen. Als we destijds hadden kunnen vermoeden dat de verruiming op zijn vroegst pas in 2007 zou kunnen aanvangen, dan zouden wij onze eisen hoger hebben gesteld en meer in overeenstemming hebben gebracht met de feitelijke ontwikkelingen in de containermarkt. In het ontwerp voor het Tweede Memorandum van Overeenstemming werd aanvankelijk niet eens een tijdpad voor de Ontwikkelingsschets genoemd. Wij hebben dat er op het laatste moment nog aan weten toe te voegen. Wij hadden de indruk dat de Vlaamse ambtenaren door Nederland bij de neus

waren genomen. Het verwachtingenpatroon van een verruiming tot 13,10 dreigde, tijdens de opstelling van de Ontwikkelingsschets, zelfs nog verder te worden gereduceerd. Gelukkig heeft mevrouw Peijs aan die eis onverkort vastgehouden.’

HetMemorandumbevathetgezamenlijkeuitgangspuntomvoorhetbeleidenhetbeheeropdemiddellangetermijneenschetsoptestellen.DieOntwikkelingsschets2010Schelde-estua-riumwordthetmajeureinstrumentomhetStreefbeeld2030terealiseren.DitisgerichtophetinstandhoudenvandefysiekesysteemkenmerkenvanhetSchelde-estuariumenophetopti-maalsamengaanvandeveiligheid,detoegankelijkheidendenatuurlijkheidbinnendatestua-rium.Deschetsmoetzichvooralrichtenopdemorfologie,deveiligheidtegenoverstromingen,deexterneveiligheid,detoegankelijkheidendenatuurlijkheid.VoorrecreatieenvisserijisindeLangetermijnvisiegeenkenmerkvanhetStreefbeeld2030geformuleerd.Metdezefunctieswordtoverigenswelrekeninggehouden.Deschetsmoettevensconcretevoorstelleninhoudenvooreenvlotteencorrectetenuitvoerleggingvandedaarinvervattebeleidsvoornemens.

DeAdministratieWaterwegenenZeewezenendeRijkswaterstaatkrijgengezamenlijkdeopdrachtdieOntwikkelingsschetsoptestellen,enoverdeelementendaarvaninelkgevaleenstrategischemilieueffectrapportage(S-MER)eneenmaatschappelijkekosten-batenana-lyse(MKBA)teverrichten,metinbegripvantoetsingconformdeEU-Vogel-enHabitatrichtlij-nen.TevenszaldeOntwikkelingsschetsmoetenvoldoenaandeEuropeseKaderrichtlijnWater2000(KRW),terbescherming,verbeteringenherstelvandeoppervlaktewaterenenzalereenNatuurontwikkelingsplan(NOP)voorhetSchelde-estuariumwordengemaakt.Ditallesimpli-ceerteeninhoudelijkenquabesluitvormingcomplexenambitieusstudietraject.Degezamenlijkteondernemenstudiesmoetenniettemintamelijksnelgereedzijn,wantuiterlijktweejaarnaondertekeningvanditmemorandumzaldeOntwikkelingsschetsoptafelmoetenliggen.Daarnawordtnegenmaandenuitgetrokkenvoor(devoorbereidingvan)depolitiekebesluitvorming.Deinhoudvandevereistestudiesblijfthier–zoalsgezegd–verderbuitenbeschouwing.Deinvloedvandestudiesophetprocesverloopkomtwelaandeorde.

DeTechnischeScheldecommissiekrijgtvoortshetmandaatomdeuitgangspuntenenrandvoor-waardenvoordeOntwikkelingsschetsenbijbehorendestudiesvasttestellen.DebewindsliedenleggeneengrotedrukopdeTSC.Zijverlangennietminderdandevolgendezaken:

• DepolitiekebesluitvormingronddeOntwikkelingsschetsmoetbinnennegenmaandennahetgereedkomenvandestudies11)zijnbeslagvinden[nootLK:eristussen2002en2004regelmatigdiscussieoverdehardheidvandedeadlinevan4december2004alsvaststel-lingsdatumvandeOntwikkelingsschets2010].

1�

• DeTechnischeScheldecommissiemoetbinnenzesmaandeneengezamenlijkeambtelijkeprojectorganisatieinstellen.

• ZijmoeteenAdviserendOverlegSchelde(AOS)inrichten,datdeprojectorganisatieinhou-delijkvanadviesgaatdienen,enwaarinaanweerszijden,naastdemeestbetrokkenadmi-nistratiesendepartementen,vertegenwoordigersvandeprovincialeoverhedenwordenuitgenodigdzittingtenemen.

• VoortswordtdeTSCgeachteroptoeteziendatdiegezamenlijkeprojectorganisatievoelinghoudtmetlokalebesturen,organisatiesvanbelanghebbendenenmaatschappelijkegroe-peringen.

• DeTSCheeftervoortezorgendatdeprojectorganisatieopgezettetijden,enminstenseen-maalperjaar,rapportuitbrengtoverdevoortgangvanhetproces.

• Zijmoetdevolgenderandvoorwaardenvoordetoekomstigeorganisatiestructuurenwerk-wijzevandieprojectorganisatieeerbiedigen:a waarborgingvandeintegralebenadering,conformhetStreefbeeld2030;b evenwichtigevertegenwoordigingvanNederlandseenVlaamseinstantiesenorganisa-

ties;c intensiefenopenoverlegtussendeverschillendeoverlegniveaus;d directecommunicatiemet,enterugkoppelingnaar,hetpolitiekeniveau;e voldoendemandaatenslagkrachtomflexibeltekunneninspelenopnieuweontwikke-

lingen;f eenjaarlijksplaatsvindend,besluitvormendbewindsliedenoverleg;g eenTechnischeScheldecommissie-nieuwestijlalskoepelvandeambtelijkeoverlegstruc-

tuurenalsambtelijkvoorportaalvoorhetbewindsliedenoverlegophetniveauvandecentraleoverheden;

h eenbestuurlijkoverlegcircuit,waarindelokaleopenbarebesturenparticiperen;i eenoverlegvormmetderepresentatieveorganisatiesvanbelanghebbendenbijhetestu-

ariumenmaatschappelijkegroeperingen.• DeTSCmoethetinitiatiefnementothetinstellenvaneenperiodieke(bijvoorbeeldhalf-

jaarlijkse)bijeenteroepenRondetafelconferentievandebesturenvandehavensindeSchelderegio,inclusiefhetmondingsgebied,teneindedeonderlingesamenwerkingvormtegevenenteadviserenoverstrategischeaangelegenhedenophetpuntvanontwikkelingenbeleidvandehavensinregionaalperspectief.

• DeTSCmoetinnauwoverlegmetdePermanenteCommissieverderevoorstellenvoorgrensoverschrijdendesamenwerkingbijbeleidenbeheeruitwerken,metinbegripvanhetbijbehorendjuridischkader.

Zijmoetbinnenzesmaandenvoorstellendoenvoorhetgezamenlijktebeheren,langlo-pendemonitorings-enonderzoeksprogrammaterondersteuningvandegrensoverschrij-dendesamenwerkingbijbeleidenbeheer.Dezevoorstellenzullenmoetenvoorzienineengemeenschappelijkeorganisatieenineendaarvoorbeschikbaartestellenbudget.

Als men dit mandaat aan de Technische Scheldecommissie analyseert in het licht vansturing,danvaltteconstaterendatdedriedominantesturingsmodellenvanhetopen-baarbestuurhiertegelijkwordengelanceerd.

In de eerste plaats is er kennissturing. Kennis is onmisbaar voor het maken van goedbeleid.Hoeweldergelijkekenniszekerookaanwezigisbijsommigestakeholders,ligtzijprimairbijambtenaren,wetenschappelijkonderzoekersengespecialiseerdeconsultants.Zij opereren op basis van het adagium: ‘Ik ben Jan en ik weet er alles van.’ Dergelijkemensen heb je nodig. Maar als die de boventoon gaan voeren, loopt het proces vast,omdatPietanderedingenweetdanJan,enomdieredenookietsanderswilmelden.Metkennissturingalleenlukthetdusniet,ookalomdatdepraktijkvanhetopenbaarbestuurheelveelkennisstuurdersheeft,dieelkaargraagtegenspreken.

In de tweede plaats is er structuursturing. De Technische Scheldecommissie krijgt deopdrachteentamelijk ingewikkeldbouwwerkvanvelegroepenoptezetten.Sturenopdiversegroepen,dieiedereeneigeninbrengmoetenkrijgen,iseveneensonmisbaarvoorgoedbeleid,maarleidtuitdeaardvandezaaknaareenzodanigeveelheidvanstructurenenproceduresdathetmiddelhetdoelmeestaldoodknijpt:teveelspelersopeentekleinspeelveldmetallemaalhuneigenspelregels.

In de derde plaats is er processturing. Dat is het bereiken van resultaten door situatieste creëren waarbinnen de natuurlijke kenmerken van ‘iets’ als vanzelf tot die resulta-tenleiden.Eenvoorbeeld.Ukuntzelfgeenappelsmaken.Maaralsueenappelboompjekoopt,enalsudieboomopeencorrectemanierplantengoedverzorgt,debloesemsinhetvoorjaarbeschermttegennachtvorst,dekatvandeburenwegjaagt,envoorkomtdateennovemberstormhetboompjewegblaast,danishetnietvreemddateropeenzekermomentappelsaandeboomzullenhangen.Uhebtdienietgemaakt.Uhebtalleeneensituatie gecreëerd waarbinnen dat natuurlijke proces zijn werk kon doen. En dat is dande opdracht die de TSC meegeeft aan de straks te bespreken bilaterale projectorgani-satie.Kennissturingenstructuursturingzoekennaarzekerheden.Bewindsliedenwillendiezekerhedenomhetgevoeltehebbendatzeeenafgewogenbesluitgaannemen.Bijprocessturingdaarentegengaatmenuitvanonzekerhedenenstaathetomgaandaarmeevoorop.Zijziethetsturenophetprocesalsdebelangrijkstevoorwaardevoorhetverwer-venvandebeoogderesultaten.Knoopdiedriesturingsmodellenmaareensaanelkaar.Bepaaldnieteenvoudig.

20

Terzijdenogdit.Wezoudenjuridischesturinghieralsvierdemodelkunnentoevoegen.Zoalswelaterzullenzien,isertijdenshetproceseenmarkanteperiodegeweestwaarinditoptweepuntenaandeordekomt.IndeeersteplaatsiseraanBelgisch/Vlaamsezijdeeenzeerkleine,maarnietteminluidruchtige,groep12)vanmeningdatdepolitiek-bestuurlijkebesluitvorminghetbestenhetsnelstgediendismeteenjuridificeringvanhetdossier:‘Kijk naar het geldend recht (verdragen e.d.), vraag een uitspraak van de rechter wiegelijkheeft,enbaseerdaaropdebesluitvorming.’ Juridischesturing isechter reactievesturing–terwijldedrieandereproactievesturingtotdoelhebben–enbehoortnietvannaturetotdedominantesturingsmodellen.Gaandewegzaldeaandachtvoorditaspectvanjuridificeringwegebben.Immers:ookalsnutennoodzaakvandeprojectennietviadeProSes-wegmaarviaderechterwordtverworven,zalereennatrajectvansamenwer-king nodig zijn om de doelstellingen van de Langetermijnvisie te bereiken. Bovendienstrookteenjuridischspoornietmethetdoordepolitiekgewenstesamenwerkingsspoor.Indetweedeplaatskomthetjuridischeaspectsterkoptafelindecontextvanbegrippenals‘verdrag’–‘lexspecialis’–‘vervolgprocedures’.Daaroverlatermeer.

OmnietafhankelijktezijnvanuitsluitendambtelijkeadviseringvandekantvandeTechnischeScheldecommissie,besluitendebewindsliedentotinstellingvaneenOverlegAdviserendePar-tijen(OAP)onderleidingvantweeonafhankelijke,gezaghebbendevoorzitters,éénvanVlaamseenéénvanNederlandsekant.DekomstvandatoverlegorgaanismedetedankenaandegoedeervaringenvandeprojectdirecteurvanProSes,HuubvanZwam,meteendergelijkorgaantij-denshetprojectvoordeRotterdamseTweedeMaasvlakte(PMR)ombetrokkenheidendraag-vlakvoorproblemenenoplossingentecreëren.Dekeuzevoortweevoorzitterskomtvoortuitdewensinbeidelandenvertrouwentecreëren.Tweepersonendiegezaghebbenbijdeoverleg-partners,metalstaakomnamensheneenzobreedmogelijkgedragenenunaniemadviesronddeOntwikkelingsschets2010aandebewindsliedenuittebrengen.Zijwordendaarbijonder-steunddooreenonafhankelijksecretariaat,incasuhetsecretariaat-generaalvandeBeneluxEconomischeUnieinBrussel.DetweevoorzitterszijnJanHendrikx(exCommissieWesterscheldeenvoormaligCommissarisderKoningininOverijssel)enEddyBaldewijns,Belgischadjunct-secretaris-generaalvandeBeneluxenvoormaligVlaamsministervoorOpenbareWerkenenMobiliteit.Ookhierovermeerinlaterepassages.Tenslottekomendebewindsliedenovereenelkaaropgezettetijden,enminstenseenmaalperjaar,opnieuwteontmoetenomdevoortgangvandeuitwerkingvanditmemorandumteevalu-eren.

Aan het Memorandum van Vlissingen hangt wel een prijskaartje. België/Vlaanderen inalgemenezin,enAntwerpeninhetbijzonder,willennietalleendeverdieping,zewillendieookzosnelmogelijk.Omdatlaatsteterealiseren,steltmenzichaanvankelijkasser-tief, volgens sommigen agressief, op: ‘Er is genoeg gestudeerd, neem nu een politiek

besluitenbeginmetgraven.’Mentiltdezekwestiezelfsbovendevakministersuitnaarhetniveauvandepremiers.WanneerdefederalepremierendeVlaamseminister-presi-dentdaarmeetenslotteophouden(omdatdeNederlandseminister-presidentmetstoï-cijnsekalmtenietreageertopdergelijkeprikkels),volgteenkoerswijzigingdooraanbie-dingen te doen (de door Nederland gewenste loskoppeling van de loodstarieven) omdaarmeehetbuurlandteverlokkentotsnelleropereren.Ookdatwerktniet.Daaromerva-rensommigeVlaamsepartijenhetMemorandumvanVlissingenalseenopeneinde:nogsteedsgeenpolitiekbesluittotverdieping,nógmeerstudiesennergenseentekstdiemetzoveelwoordenaangeeftwanneerdespadenueindelijkeensdegrond inkan. In reac-tiedaaropstoptmendeuitvoeringvanhetMemorandumvolmetdeadlines.AlsgevolgdaarvankrijgthetmandaataandeTechnischeScheldecommissieinbeginseldekenmer-kenvaneenmission impossible.Ermoetinextreemweinigtijdextreemveelwerkwordenverzet. De tijdsdoorloop van het traject tot het ontwerpen van de Ontwikkelingsschets2010wordtaanallekantendichtgemetseld.Vanuitpolitiekoogpuntgoedtebegrijpen,maarvoordeuitvoerdersbepaaldgeensinecure.Graagverwijsikvoorditonderwerpooknaardebloemlezing.Veelgeïnterviewdesleutelfigurenzijnvanmeningdatdestrakketijdplanningeenvandesuccesvoorwaardenvanditprocesisgeweest.Zenoemenechternietdeprijsdiedaarvoorwordtbetaald.

De komst van de projectorganisatie ProSesTijdensde52eTSC-vergaderingvan22november2001inCorsendonckbuigtmenzichoverdeinstellingvaneenbilateraleprojectorganisatie.WekunnenditberaadzienalsdeinhoudelijkegeboorteaktevanProSes.DeformelestaatvervolgensinhetgenoemdeMemorandumvanVlis-singenvan4maart2002.Daarnagaathetsnel:driewekenlateralschuivenHuubvanZwamenJosClaessens,respectievelijkdirecteurenadjunct-directeur(tevenshoofdonderzoek)vanProSes,aantijdensde53ebijeenkomstvandeTSCop29maart2002inBreda.Daarpresenteertdeprojectdirecteureenprojectplan.Daarovermeerinhetvolgendehoofdstuk.

Een vergelijkend perspectiefDithoofdstukbegonbijhetbesluitvan1995totdetweedeverdiepingvandeSchelde.Hetver-schiltussendeaanpaktoenendegevolgdewerkwijzenulaatzichhetbestduidenmeteencitaatvaneenvandevoorzittersvandeTechnischeScheldecommissietijdensdeinterviewronde:

“ Dit proces van de derde verdieping verschilt aanzienlijk van de vorige onderhandelingen van 1994-1995. Toen moesten de onderhandelaars zelf inhoudelijk, financieel en juridisch tot een vergelijk komen. Daar was weinig ervaring mee. Toen er daarna een verdrag kwam, werd pas bij de uitvoering daarvan duidelijk wat er allemaal moest gebeuren. De huidige aanpak is

21

totaal anders geweest. Eerst was er een fase waarin samen onderzoek plaatsvond en samen diverse maatregelen werden voorbereid, en daarna volgde pas een overkoepelend besluit. Nu weten we wat ons te doen staat. Ook is nu rekening gehouden met zaken als een MER en een MKBA, dingen die bij de vorige verdieping nog niet op deze manier aan de orde waren. Nu hebben we ervoor gezorgd eerst te onderzoeken wat we moeten doen, wat dat kost en wie dat betaalt, om daarna pas de zaak juridisch vast te leggen. Dit is een van de vruchten van de adviezen van het Rekenhof en van de Rekenkamer bij de evaluatie van de vorige verdieping. Die bleek uiteindelijk duurder te worden dan geraamd. Met deze aanpak hebben we dat kunnen voorkomen. Nu zit het logischer in elkaar.’

EenenanderheeftookhetkarakterendewerkwijzevandeTechnischeScheldecommissiezelfaanzienlijkgewijzigd,getuigehetvolgendecitaatuitdegespreksronde:

“ De Technische Scheldecommissie heeft een grote evolutie doorgemaakt. Zij was een interessante werkgroep die discussieerde over allerlei interessante onderwerpen. Nu is zij uitgegroeid tot een besluitvormende groep ten dienste van de ministers. Waar we eerst alleen met het werk van ingenieurs en juristen bezig waren, groeide de commissie langzaam uit naar ook de terreinen van natuur, milieu, landbouw. Het werd gaandeweg een multidisciplinaire manier van werken. De Technische Scheldecommissie heeft nu zelf tientallen werkgroepen aan het werk, waarvan ProSes er een is’ [noot LK: waarschijnlijk bedoelt de spreker drie à vier werkgroepen].

2 De projectorganisatie ProSes

De instelling van de projectorganisatie ProSes in maart 2002Hetverslagvande52eTSC-bijeenkomstvan22november2001bevatdetekstdiedeinhoudelijkegeboorteaktevanProSesmarkeert:

‘Menskracht:DesecretarissenstippenaandatbijdeverdereuitwerkingvandeLTVzichhetprobleemvandemankrachtstelt.Hetprojectneemteengroteomvangaanenwemoetenvermijdendathetprocesstilvaltwegensgebrekaanmankracht.Omteweerstaanaandekritiekdiereedstenaanzienvandevorigeverdiepingwerdgeuit,zoueengemeenschappelijkeprojectorganisatiemoetenwordenopgezet.Hetkernteamkanditverderuitwerken.ErwordtvoorgesteldominhetMvOvanVlissingenovereentekomenomeengemeenschappelijkeprojectorganisatieoptezetten.Ermoetverderwelwordenonderzochthoeeendergelijkeprojectorganisatieeruitmoetzien.HetverslagRekenhof/Rekenkamerbedoeldeeengeïntegreerdeprojectorganisatie.13)DeNederlandsedelegatieverwijstinditverbandnaardesuccesvolleaanpakvandeRotterdamseMaasvlakte.Blijftalleennogderolvandeonafhankelijkegezaghebbendepersonentebepalen.DeVlaamsedelegatiewijsteropdatintegenstellingtotdeMaasvlaktewehiertemakenhebbenmettweeonafhankelijkegezaghebbendepersonenendatalleszinsmoetvoorkomenwordendatertussenbeideneenonoplosbarediscussiezoukunnenontstaan.Zijziethunroldanveeleeralsfacilitatorenvoorhetcreërenvaneenmaatschappelijkdraagvlaktussendebestuurlijkepoli-tiekeniveaus,terwijldepraktischeuitwerkingvanhetprojectblijftberustenbijdeambtelijkeniveausvandeverschillendebestuurlijkeentiteiten.Overdeexacterolvandeonafhankelijkepersonenmoetnogverderwordennagedacht[nootLK:hetbetrefthierdeintroductievanhetOverlegAdviserendePartijen(OAP)onderleidingvanJanHendrikxenEddyBaldewijns].

Beslissing: • DeTSCbeslistominhetnieuwaftesluitenMvOovereentekomeneengemeenschappelijke

projectorganisatieoptezettenenhieraanookeentijdslimietteverbinden.Hetkernteamwordtbelastmethetverderuitwerkenvanderolvandeonafhankelijkegezaghebbendepersonen.Eenverderediscussiezalhieroverplaatshebbenopdevolgendemini-TSCbeginjanuari.

• Metinschakelingvanexterneconsultancy,dewerkbelastingenpersoneelsinzetvanhetvervolgtrajectvandeLTVtebegroten.

22

• Hetvoorgesteldestappenplanverderuittewerkenenaantevullenmetdelaatstebijko-mendestap,metnamevoorstellenteformulerenvooreenjuridischeonderbouwingenver-ankeringvandevoorgesteldestructuur.

• Hetkernteamwordtbelastmetdeuitvoeringvandezebeslissingenwordtverzochthier-overindevolgendeTSCterapporteren.’

InhetMemorandumvanVlissingenvan4maart2002wordtdezebesluitvorminggeformali-seerd.EnkelewekenlaternemenHuubvanZwamenJosClaessensdeelaande53eTSC-bijeen-komst.DaargeeftVanZwameeninleidendesheetpresentatiewaarinhijookhetbelangonder-streeptvaneengoedeafstemmingtussenProSesenhetallopendemonitoringsprogrammavandeeffectenvanderecenteverdieping.

Mede naar aanleiding van deze presentatie valt in de TSC een ‘territoriumdiscussie’ tenotereninhetspelvanmachtenenbelangentussenNederlandseambtenaren.Zoweldevertegenwoordiger van het Ministerie van LNV als die van de Rijkswaterstaat, directieZeeland,legtdenadrukopdeeigenrol,takenenbevoegdhedenrondhetSchelde-estua-rium.BeidenverwachtenvanProSesdatditzalwordengerespecteerd.DitontloktaandeNederlandseleidingdeopmerkingdaternietteveelkapiteinsopéénschipmoetenzijn.DeVlaamseleidingkijktrustigtoeenbeperktzichtotdeopmerkingdaterinVlaanderennogweinigervaringbestaatmetprojectorganisaties.

Hoedatookzij,derolvanProSesis:eenneutrale,intermediaireorganisatiediebesluitvormingmoetvoorbereidendiemagrekenenopeenzobreedmogelijkdraagvlak.Ookineigenkring.Ditbetekentnietdaterunanimiteitmoetbestaan;maardatisuiteraardweldeinzet.HetiseengemeenschappelijkeprojectorganisatiedieviaeenprocesvaninteractieveparticipatiedeOnt-wikkelingsschets2010gaatopstellen,daarvoorstudieslaatverrichten(StrategischeMER,Maat-schappelijkeKosten-BatenanalyseenNatuurontwikkelingsplan),waaroverzijaandeTechnischeScheldecommissierapporteert.Daarbijzaleenonafhankelijkorgaan(hetOverlegAdviserendePartijen)aandebewindsliedenadviesuitbrengenoverdeproductievanProSesenbeleidsvoor-stellenvoorbereiden.ProSeslaatdeopgedragenonderzoekenverrichtenenvoertzelfgeenonderhandelingen.OokishetbeleidsmatigwegenvandeonderzoeksresultatengeentaakvoorProSes.

Het projectplan van maart / september / oktober 2002NaeenstevigediscussieaanvaardtdeTSCtijdenshaar53evergaderingop29maart2002hetvoorgesteldeprojectplan Ontwikkelingsschets 2010,zijhetmetenigewijzigingen.Maardekopvandezeparagraafvermeldtdemaandenmaart/september/oktober.Watbetekentdat?

Dit markeert een van de fascinerende aspecten van processturing: maandenlang wordtergewerktaaneendefinitiefprojectplan.Zo’nstuk,onmisbaarvoordetevolgenkoers,wordtgecomponeerdterwijldiekoersalloopt.Vanafmaart2002draaitereenproject-organisatie in oprichting. Die gebruikt daarvoor het kompas van een eerste voorlopig,en zeker nog niet uitgekristalliseerd projectplan. Tot oktober 2002 werkt zij onverdro-ten verder aan de vervolmaking daarvan, maar is tegelijk ook al met het inhoudelijkewerkbezig.Sterkernog,decompositievandatprojectplanisnatuurlijkalenigemaandenvoormaart2002begonnen,indeperiodetussenhetMemorandumvanKalloendatvanVlissingen. Ikschatdaterongeveertienmaandenaanhetprojectplan isgewerktvoor-datheteenzodanig‘af’stadiumhadbereiktdathetkondienenalsbepalendreferentie-kadervoordewerkzaamhedenvanProSes.Ineenmetafoor:deraketnaardemaanisopeen hulpmotor al onderweg, terwijl de echte motor voor dat hele traject nog gemaaktmoetworden,decommunicatiemetdeaardenognietisgeregeld,enooknognietduide-lijkisofdekoersrechtopdemaanmoetafgaanofviaMarsenSaturnus,zondertewetenof zich op dat traject misschien meteorenstormen voordoen. Maar de raket wordt welgeachtoptijdenveiligopdemaantelanden.

Nietiedereenisgewendaaneendergelijkemaniervanwerken,ofdaarvangediend.Hetvergt het uiterste van de kwaliteit van de personen die hierbij zijn betrokken: van deprocesstuurders,vandestructuurstuurdersenvandekennisstuurders.

Voor de goede orde en ter herkenning voor processtuurders: het projectplan is nooitformeel vastgesteld. Zoals vaker bij procesgestuurde besluitvorming het geval is,had ook hier de projectleiding geen behoefte aan een dergelijke formele vaststelling.Lijnverantwoordelijkenhebbendannamelijkdeneigingtegaanscherpslijpen.En–alslater blijkt dat er verkeerd is geslepen – geven zij te kennen dat er eigenlijk toch ietsandersbedoeldwas.Dathoudthetprocesalleenmaaropenheeftgeenofweinigtoege-voegdewaarde.Het isvaakbeteromsteedsweernieuweconceptversiesteproducerentotdathetintrinsiekedoel–inditgevalhetgerichtopstartenvanhetproces–bereiktis.Daarnaisniemandmeergeïnteresseerdindetekstvandatprojectplan.Totdatdeevalu-atieervanaanbreekt.

Sequential decisionmaking in een context van mixed scanningHetheleprocesrondhetbeleidvoorhetSchelde-estuariumverlooptvolgenssequential decision-making ineencontextvanmixed scanning.14)Deopdrachtgevendepartijenhebbeneeneinddoel

2�

voorogen,maarzenemennietéénallesoverkoepelendbesluitomdaarnaartoetewerken.Inplaatsdaarvanknippenzedateinddoelopinoverzichtelijkestukjes.EerstdeconceptievandeLangetermijnvisiezelf(gereedjanuari2002),daarnadeinstellingenarbeidvaneenprojectorga-nisatiemetdoelenopdemiddellangetermijn(maart2002toteind2004),entenslottedelance-ringvaneenuitvoeringsorganisatieterrealiseringvandiemiddellangetermijndoelenvoor2010(januari2005toteind2010).Dezeuitvoeringsorganisatie,dievanaf2005hetestafettestokjevanProSesoverneemt,zallateraandeordekomen.

Zo’ngefaseerdeaanpaklijktvoordehandteliggen.Echter,ineenmemovanhetsecreta-riaat-generaalvandeBenelux,desecretariëleondersteuningvanhetOAP,van30augus-tus2002,isdeaantekeningtevindendateengefaseerdeaanpakvanuitdeVlaamsesitu-atie een hoog afbreukrisico inhoudt vanwege de onzekerheid van continuïteit van hetpolitiekedraagvlak.AlsmenweethoezeerdeVlaamsebestuurscultuurjegensdeadmi-nistratie afwijkt van de Nederlandse (sterk hiërarchisch-directief, sturend op uitvoe-ring zonder tegenspraak), in een politiek krachtenveld dat altijd in beweging is, dan isdekoelbloedigevolhardingvanmetnamedeVlaamseambtenareninditproces, ineenomgevingvanongeloofenonbegrip,bewonderenswaardig.

Het Streefbeeld 2030 versus de Ontwikkelingsschets 2010 Metanderewoorden:eerstiserinmaart2002eenbestuurlijkakkoordovereenLangetermijnvi-sievoorhetSchelde-estuariummeteenStreefbeeld2030.DaarnamoetvanafdiezelfdemaanddeprojectorganisatieProSeseenOntwikkelingsschets2010makendiemetmaatregelenopdemiddellangetermijndehoekstenengaatvormenvoorhethalenvandatStreefbeeld.Dedoel-stellendetekstenvanhetStreefbeeld2030envandeOntwikkelingsschets2010luiden:

‘Streefbeeld2030BinnendedrieLTV-prioriteitenVeiligheid(tegenoverstromen),Toegankelijkheid(vandeSchel-dehavens),Natuurlijkheid(vanhetfysiekeenecologischesysteem)stelthetStreefbeeld2030alsdoelen:1)deinstandhoudingvandefysiekesysteemkenmerkenvanhetestuariumishetuit-gangspuntvoorbeheerenbeleid;2)maximaleveiligheidiseenbelangrijkebestaansvoorwaardevoorbeidelanden;3)alstrekpaardvoordewelvaartzijndeScheldehavensoptimaaltoeganke-lijk;4)hetestuariënecosysteemisgezondendynamisch;5)NederlandenVlaanderenwerkenbestuurlijk-politiekenoperationeelsamen.Ontwikkelingsschets2010EendoordebevoegdebewindsliedenvanNederlandenVlaanderenuiterlijktegendecember

2004vastgesteld,integraalenonderbouwdpakketvanmaatregelenvoordemiddellangeter-mijnmetbetrekkingtothetSchelde-estuarium,dievervolgensnaderzullenwordenuitgewerkt.Ditpakketvanmaatregelenleentzichvoorgoedebesluitvorming,weerspiegeltopevenwich-tigewijzedewederzijdsewensenenbelangen,enbeantwoordtaanhetStreefbeeld2030zoalsbeschrevenindeLangetermijnvisieSchelde-estuarium.’

Strak tijdpadHetprojectplan Ontwikkelingsschets 2010kenteentermijnvantweejaar(maart2002totmaart2004)voorstudies,adviseringeninspraak.Vervolgensmoetbinnennegenmaandendepolitiekebesluitvormingplaatsvinden.Zoweldebevindingenvanhetwetenschappelijkonderzoekalshettrajectvandebesluitvormingmoetenzijningebedinoverlegmetdebelanghebbenden.Instac-cato:

• Maart2003:vastleggenvandeconceptprobleemstelling,deopzetStrategischeMERenMKBA,deproductspecificatiesvandeOntwikkelingsschets.

• September2003:definitieveProbleemstelling.• Oktober2003:voorlopigeOntwikkelingsschets.• Maart2004:afrondingMKBA,conceptStrategischeMER,inputvoordedefinitieveversie

vandeOntwikkelingsschets.• Eind2004:politiekebesluitvormingoverdedefinitieveOntwikkelingsschets.(Ditwordtuit-

eindelijk11maart2005.)

Almetaleenmoeilijkeopdrachtalsmenweetdater inmaart2002noggeenvoltalligbilateraalprojectteambestaat,hetdefinitieveprojectplanpas inoktober2002gereed-komt (en ook dan nog de conceptstatus behoudt) en er nog tot september 2003 wordtgesleuteldaandedefinitieveprobleemstelling.BovendienmoetvoordiversestudiesdeprocedurevanEuropeseaanbestedingenwordengevolgd.

Ikhebindeloopderjarenenigereservesontwikkeldtegenhetondertijdsdrukplaatsenvan projecten die in hoge mate voorwaarts gaan op basis van de principes van proces-sturing.Hetismijnervaringdatditaltijdtenkostegaatvandekwaliteit.Hetzijvandekwaliteitvanhetteleverenproduct,hetzijvandeleefkwaliteitvandepersonendiedatproductmoetenmaken:projectteamledenwordennietzelden‘uitgewoond’.

Datmenditnatuurlijkookanderskanzien,getuigthetvolgendecitaatuitdegespreks-ronde: ‘Zonder tijdsdruk was dit niet gelukt. Dan was men nu nog aan het studeren.ProSes heeft geen tijd gekregen om zich te vervelen. En als je de hele periode bekijkt,vanafhetontwerpenvandeLangetermijnvisiemethetStreefbeeld2030totnutoe,danhebben we toch vijf jaar lang gestudeerd. En daar komen nu nog twee jaar bij voor deprocedures,zodatpasin2007deechteverdiepingkanbeginnen.Datistochookwelerg

2�

lang.Dusikhebnietzoveelmoeitemetdietijdsdrukdieophetprocesisgelegd.Ookinpsychologischezinisdiedrukbelangrijkgeweest.Hetisnubewezendathetkan,dathetmogelijkisombinnendegesteldetijdslimieteneendergelijkgecompliceerdwerktoteengoedeindetebrengen.OmdatwedetermijnenvanhetAkkoordvanVlissingengehaaldhebben, schept dat het vertrouwen dat we de nieuwe termijnen van het Akkoord vanDen Haag ook gaan halen. Dat vertrouwen heb je jegens elkaar nodig omdat zeker ookVlaanderen niet kan leven met de onzekerheid wanneer die verdieping er nu eindelijkeenskankomen.Dusikhechtzeersterkaanhetvaststellenvanduidelijkedeadlinesenaanhetvasthoudendaaraan.’

Zonderdeernstvandezeopmerkingtewillenbetwisten,onderstreepiktochdatmenhetaandeprocessturendeuitvoerdermoetoverlatenhoehijzijnbedrijfsmiddelen–waar-onderdefactortijd–inzet.Werkelijkesuccessenwordengehaaldwaarenwanneerlijn-managers de uitvoerder heenzenden zoals Mozes dat deed toen hij met zijn volk op derand van het beloofde land aankwam: ‘Ga op onderzoek uit en kom niet terug zondermelkenhoning.’Hijeistegeenleveringbinneneenbepaaldetijdslimiet.Naveertigjaarrondwandelen in de woestijn, kennelijk het noorden kwijt, had hij daar natuurlijk ookgeenrechtop.

Vooreenprocessturendeuitvoerderishetwoord‘tijd’alleenrelevantalsonderdeelvandewoorden‘kwaliteit’en‘draagtijd’.Alsjeeenbabywilthebben,moetjedaarinderegelnegenmaandenopwachten.Jekuntdanwelzeggen‘Ikbenminister,volgensmijmoetdatsnellerkunnen’,maardatisonzin.

Kanttekeningen van de zijde van de projectdirectieDeprojectdirectieplaatstbijdittijdpadinderdaadenkelekanttekeningen(projectplanokto-ber2002,p.7).Indeeersteplaatsmeldtzijalop21mei2002eenbrieftehebbengestuurdaandeTechnischeScheldecommissiemetdemededelingdathoogstwaarschijnlijknietzalkunnenwordenvoldaanaanhetopgedragentijdschema.Immers:bijdeopstellingvanhetMemoran-dumisgeenrekeninggehoudenmetdetijddienodigisvoorhetopstartenvanhetproject.Niet-teminzetzeinparagraaf12vanhetprojectplaneenstrakketijdplanningopomdeinVlissin-genafgesprokendeadline–tweejaarnadatoligteriniedergevaleenproduct–tochtehalen.Gedachtwordtaanhetdeelsineenschuivenvandeonderzoeks-endebesluitvormingsfase.Voortskondigtzijalvastaandathettijdschemagevolgenkanhebbenvoordediepgangendevolledigheidvanhetonderzoek,zolangditnietoptegespannenvoetstaatmetbetekenisvollebesluitvorming.

Daaruitvolgteentweedeobservatienamensdeprojectdirectie,namelijkdathetonderzoeknietprimairgerichtisophetvergarenvankennisopzichzelf,maareerderophetbiedenvaneen

wetenschappelijkeonderbouwingvanhetprocesvanwils-endraagvlakvorming.Datplaatstderolvandedirectietegenoverdeonderzoekersineenspecialecontext.Nietelkewetenschap-perheeftbegripvoor,ofervaringmetonderzoekbuitendestriktwetenschappelijkekaders.Eendergelijkesituatievereisteenhooginvoelingsvermogenvandeprojectdirectierichtingonder-zoekersenviceversa.

Tenderdewijstdeprojectdirectieeropdathetbeoogderesultaatnieteenpakketdirectuitvoer-baremaatregelenzalbetreffen,maareenbesluitomvanaf2005testartenmetdenoodzakelijke(planologische)proceduresaanweerszijdenvandegrens.

Voor een gehaaste partij als de haven van Antwerpen is dit een psychologisch moeilijkte verteren brok. Voor de juristen een intellectueel bijna onontwarbare knoop. Laterkomtditonderwerpterugbijdediscussieoverdebestuurlijk-juridischebetekenisvandeOntwikkelingsschetsaandehandvande(explosieve)ProSes-nota ‘Vroegof laatbeslis-sen?’.

Overigens is ook het Overleg Adviserende Partijen zich bewust van de tijdsdruk. In hetverslagvandeeerstebijeenkomst,op24 januari2003, lezenwe: ‘BijdeondertekeningvanhetMemorandumisonvoldoenderekeninggehoudenmetdetijddiehetopstartenvaneengezamenlijkeVlaams-Nederlandseprojectdirectievraagt,mededoorhetuiteen-lopen van de arbeidsreglementering aan weerszijden van de grens. De indruk bestaatdatdeprojectdirecteurgroteinspanningenheeftgedaanomdezevertragingzobeperktmogelijktehouden.(...)Gevreesdwordtdatdezevertragingdekwaliteitvanhetstudie-werknadeligbeïnvloedtofleidttotoverschrijdingvanhetinhetMemorandumopgeno-mentijdpad.IndatverbandweesdeprojectdirecteurvanProSesdepartijeninhetOAPopdenoodzaakomquaprobleemstellingvandeschetsgeenproblementoetevoegendienietonderhetinhetMemorandumgenoemdemandaatvallen.’

HetOAPheeft–medeomdeVlaamsepartijennietteleurtestellen–steedsvastgehou-den aan het gestelde tijdpad. Desnoods ten koste van verdere studie/kennis. Dat blijktbijvoorbeeld uit een overleg met de Nederlandse staatssecretaris Melanie Schultz vanHaegenop11februari2003.IndiebesprekingsuggereerteenvandeOAP-voorzittersomdepolitiekebesluitvormingin2004sowiesooptestarten,ookalsmochtblijkendatdestudiesdannog lopen.Uiteindelijkzaldatzo’nvaartniet lopen.Overigens ismevrouwSchultz van Haegen van mening dat het soms nuttig kan zijn bepaalde besluitvormingevenuittestelleninverbandmetdewenselijkheidomtotevenwichtigecompromissentekomen.Zijheefthetdanoverdenoodzaaktotspreiding(ookindetijd)vandelastenendelusten,enoverdetijddieZeelandnodigzalhebbenomteaanvaardendatvoordeuitvoeringvanhetnatuurluikvandeLangetermijnvisieveellandonderwaterzalmoetenwordengezet.

2�

Uiteenmemovan13februari2003,vaneenbesprekingmetministerStevaert,blijktdatook deze bestuurder iets milder gestemd is over de noodzaak om koste wat kost vastte houden aan het tijdpad. Hij merkt op dat het Memorandum zo veel mogelijk moetworden gerespecteerd, maar dat het geen ramp is als omwille van gewenste zekerhe-den een bepaalde fase iets zou uitlopen. Hij vertrouwt erop dat het OAP een belang-rijkebijdragekanleverenaanhetrespecterenvanhetschetstraject(viabreedgedragenstandpunten).

Maar van deze – door de bewindslieden mogelijk gemaakte vertraging – wordt geengebruikgemaakt. Ook niet (misschien moet ik zeggen: zeker niet) door het OAP. Nogtijdenseenmini-TechnischeScheldecommissieop19september2003komtaandeordedathetOAP,metzijnledenuitdeAntwerpsehaven,wenstvasttehoudenaandeeisdatde Ontwikkelingsschets 2010 uiterlijk op 1 juli 2004 gereed zal zijn en dat de politiekebesluitvormingdaarovereind2004haarbeslagmoetkrijgen.

SpoedigdaarnakanhetOAPopgeluchtademhalen.Uiteenmemovan14november2003vanhetsecretariaatvanhetOAPaandevoorzittersvandeTSC,JanStrubbeenBertKeijts,blijktdatProSes-directeurVanZwamvoorzietdathettijdschemavanpolitiekebesluitvor-mingeind2004gehaaldkanwordenzonderverliesaanwetenschappelijkekwaliteitvandestudies.OmdeafgesprokendatumvanvaststellingvandeOntwikkelingsschetsinder-daad te halen, wordt gekozen voor een werkwijze die erop neerkomt dat de geplandeperiode van negen maanden van bestuurlijke afstemming en politieke besluitvormingeerder zal aanvangen en deels parallel verlopen met de periode waarin het onderzoekwordt uitgevoerd. Externe advisering en politieke aansturing vinden derhalve al plaatstijdens de onderzoeksfase. Een bijkomend argument is dat ‘processturing’ een scherpescheidingtussenonderzoekenpolitiekebesluitvormingniettoelaat.

Tijdens de 58e TSC-vergadering, op 19 maart 2004, licht Van Zwam toe dat ProSesnog steeds op het oorspronkelijk uitgewerkte tijdsschema ligt: tegen de zomer zal deOntwikkelingsschetsvoor95procentzijnuitgeschreven.

BijdestartisvoorziendatdeOntwikkelingsschets2010tegenmaart2004zalzijnafge-rond.Datisseptember2004geworden.Vervolgensblijktuitdeinspraakrondeenadvie-zen dat er een proactiever natuurontwikkelingspakket moet komen. Pas bij de nadereuitwerking daarvan, in november 2004, wordt duidelijk hoe hoog de kosten daarvanzullen uitvallen voor de Nederlandse kant. De dekking daarvoor moet alsnog wordengevonden.OokhetadviesvandeCommissieMERarriveertpaseindnovember.Weliswaarhebben in december 2004 de verantwoordelijke bewindslieden al overeenstemmingbereikt over de Ontwikkelingsschets 2010, maar de finale politieke besluitvormingvindt uiteindelijk pas plaats in Den Haag op 11 maart 2005. Sommigen schrijven dezevertraging in de besluitvorming in Nederland toe aan de koppeling van dit dossier aandeNederlandseHSL-belangen.Debetrokkenbewindsliedenontkennendittenstelligste.Afgeziendaarvanligthetmeervoordehandomdezevertragingteverklarenuithetiniti-eleoponthoudvanzesmaandenbijdestartvanProSesenuitdetijdvergendeonderhan-

delingen over het door de provincie Zeeland voorgedragen wensenpakket: versterkingvandeachterlandverbindingenvandeZeeuwsehavens.

Tenslottevatdeprojectdirectiedeteleverenproductenduidelijksamenomverkeerdeverwach-tingenoverhaartaaktevoorkomen:

• EenOntwikkelingsschetsdieinhoofdlijneneenbeschrijvinggeefta)vanhetdoel,b)vandeproblemendieinhetestuariumkunnenontstaanalsergeenbijkomendemaatrege-lenplaatsvinden,c)vaneenstreefbeeldvoordeplanperiodeend)vaneenonlosmakelijksamenhangendpakketvaninhoudelijkgerelateerdedeelprojectenomdatstreefbeeldtehalen.DaarmeezaldeOntwikkelingsschetshetkarakterhebbenvaneen package deal.

• Permaatregeleenbeschrijvingophoofdlijnenvandeverdertevolgenaanpak:opdracht,initiatiefnemer,procedure.

• Eenstrategischemilieueffectrapportageeneenmaatschappelijkekosten-batenanalyseterondersteuningvandewils-endraagvlakvorming.

• EenNatuurontwikkelingsplan.

ProbleemstellingDeeerstetekstvandeprobleemstellingisdeeenvoudzelve.Ikciteer(projectplanoktober2002,p.9):‘Inalgemenetermenisdeprobleemstellingvanhetprojecthetverschiltussendesitua-tiedieindeLangetermijnvisieSchelde-estuariumisomschrevenals‘StreefbeeldLangeTermijnvoor2030’endesituatiediebijvigerendbeleidzouontstaanin2030.’

Hethadietsduidelijkerkunnenwordenomschreven,maarditishettypeprobleemstel-ling dat hoort bij het besef dat beleid ontwerpen in complexe situaties niets anders isdan omgaan met onzekerheid. Geen tekst die zoekt naar zekerheden die er (nog) nietzijn, met zijn inherente mission impossible, maar de formule: ‘Als door het bestendigenvan wat we nu allemaal doen en laten in 2030 een situatie is ontstaan die afwijkt vanwatweeigenlijkwillenbereiken,welnu,danisdathetprobleem.Dusgaanwenuonder-zoekenof,enzojahoeeninwelkemate,wehethuidigebeleidmoetenbijsturenomhetontstaanvandatprobleemtevoorkomen.’

Toegepastopdethema’sVeiligheid,ToegankelijkheidenNatuurlijkheidformuleertmenalsspe-cifiekedeelprobleemstellingenrespectievelijk:

• Deeffectenvanzeespiegelstijgingen,diealsgevolgvanklimaatveranderingenmogelijkzullenoptreden,leidentoteenverminderingvandeveiligheidtegenoverstromeninhetSchelde-estuarium.

2�

• De(verwachte)schaalvergrotingindezeescheepvaartleidttoteenverminderdetoeganke-lijkheid,metnameindehavenvanAntwerpen.

• Hetis(nog)nietduidelijkofbijongewijzigdbeleiddeomvangendekwaliteitvandenatuurlijkheidvanhetSchelde-estuariumaldannietzullenovereenstemmenmethetwensbeelddienaangaande.

WerkwijzeDevoorgesteldewerkwijzetoontdekwetsbaarheidvanProSes.Debijzonderetijdsdruk,name-lijkkennisinhoudelijkpresterenbinnentweejaartervoorbereidingvandepolitiekebesluitvor-mingdaarna,dwingtdeprojectorganisatietoteenpaarslagenomdearm.Erisgeentijdomsamenmetiedereenstapvoorstapalleinformatieteverzamelen,dezerustigtegenhetlichttehouden,zonodigaanvullendonderzoekteverrichteneningezamenlijkheidtotconcluderendeuitsprakentekomen.Dediversepartijenwerkenvanmeetafaanopverschillendesnelhedeninditproces.Voordeeenzalhettelangzaamgaan,voordeander,diegraagnogeensevenwilverifiërenofhetookallemaalwelklopt,veeltesnel.Eenaantalstappendiemenlieverachterelkaarzouzetten,moettegelijkgebeuren,leidendtotdeuitspraak(projectplanoktober2002,p.11):‘Alleparallellestappenzullenelkaarbeïnvloedenenzogarantstaanvooreendynamischproces,hetgeendoorvelenalschaotischkanwordenervaren.’

Deprojectdirectiestarttweesporennaastelkaar:eenonderzoeksspooreneenspoorvanproces-gestuurdebesluitvorming.Heteersteleidtnaardewetenschappelijkestudies.Hettweedenaardemeningvanpartijenoverderesultatendaarvan,enhetzodanigpresenterenenmodellerenvandiemeningendatzetotgemeenschappelijkebesluitenkunnenleiden.Detweesporenzullenelkaardusbeïnvloeden:wetenschapindienstvanbesluitvorming,maaromgekeerdookbesluit-vormingtendienstevanwetenschap.Hetiseendoordetijdsdrukopgedrongen,enmededaar-doorgevaarlijk,trajectdatalleendoorprofessionelesamenwerkingingoedeordekanwordenafgelegd.Detweeverschillendeadministratieveculturenbinnendeprojectorganisatieontmoe-tendetypischwetenschappelijkecultuur.Diedriemoetensameneenproductleverendatperdefinitieblootstaataankritiekvanbelanghebbendepartijenvanbuitendeprojectorganisatie.

De organisatie van het projectNetzoonvermijdelijkalshetgelijktijdigstartenvandetweesporen,isdecomplexiteitvanhetrollen-,taken-enverantwoordelijkheidspatroontussendedeelnemendepartijen.Ervallendrieorganisatorischeaspectenteonderscheiden:

• Deorganisatievandeinstrumentelezaken;

• Deorganisatievandeinhoudelijkeverantwoordelijkheden;• Deorganisatievandebetrokkenheid.

DeorganisatievandeinstrumentelezakenNietechtgebruikelijk,maarkennelijkdoordeomstandighedengedicteerd,valtdestructuurvoordeadministratieve,organisatorischeenlogistiekezakennietsamenmetdestructuurdiederelatietussenopdrachtgeverenopdrachtnemeromvat.Mededoordekeuzeomdeprojectdirec-tietevestigeninBergenopZoom,legtmendeadministratieve,organisatorischeenlogistiekeondersteuningbijderegionaledirectievandeRijkswaterstaatinZeeland,terwijldebetrokkenhoofdingenieur-directeuropinhoudelijkvlakslechtseenadviserendetaakkrijgttoebedeeld.Inbeginselkandattotspanningenleiden:dedirectieZeelandmoetinstrumentelezakenleveren,maarkanalleenzijdelingsdebeoogdedoelenbeïnvloedenwaarvoordieinstrumentennodigzijn.

DeorganisatievandeinhoudelijkeverantwoordelijkhedenAlsopdrachtgeverfungeertdeTSCindepersonenvandetweevoorzitters:dedirecteur-gene-raalWatervanhetMinisterievanV&W,BertKeijts,endedirecteur-generaalAWZvanhetMinis-terievandeVlaamseGemeenschap,JanStrubbe.Alsmedeopdrachtgeverstredenooknogopdedirecteur-generaalGoederenvervoervanhetMinisterievanV&W,endedirectieZuid-WestvanhetMinisterievanLNV.

DeprojectdirectieProSesisopdrachtnemer,indepersonenvandedirecteurendeadjunct-direc-teur.Opdrachtgeverenopdrachtnemeronderhoudencontactopvierniveaus:

• Deregionalevertegenwoordigersvanbeideopdrachtgevendepartijengevenadvies.• DeTSC-secretarissenzorgenvoordepraktischeenbeleidsmatigezaken.• DeTSC-voorzittersbehartigendestrategischekwesties.• Deopdrachtgevendebewindsliedenvoerenperiodiekoverleg,voorbereiddoordeprojectdi-

rectieendeTSC-secretarissentezamen.

DeorganisatievandebetrokkenheidMenonderscheidtdevolgendegroepen:

• HetBewindsliedenoverleg:eenjaarlijksebijeenkomstvandepolitiekverantwoordelijkebestuurdersvanV&WenvanMobiliteit,OpenbareWerkenenEnergie.Zijzijndepolitiekeopdrachtgevers.

2�

• DeTechnischeScheldecommissie:alsambtelijkeopdrachtgeverhetvoorportaalvoorhetBewindsliedenoverleg,sturendopinhoudenproces.

• DePermanenteCommissievoorToezichtopdeScheldevaart:eenpermanentebilateraleadviescommissieophoogambtelijkniveauinzakehetnautischbeheerinhetSchelde-estu-arium.Dezecommissiezalhierverdernietbesprokenworden.

• DeRijkswaterstaat:derolvanopdrachtnemerisorganisatorischenlogistiektoevertrouwdaandeRijkswaterstaat,maarwordtinhoudelijkvollediggemandateerdaandeprojectdirec-tie.

• DeprojectdirectieProSes:inhoudelijkopdrachtnemervandeOntwikkelingsschets2010,procesarchitect,opdrachtgevervoorhetuitzettenvanstudies,verzorgervandecommuni-catie.ZijmoetdeonderbouwingvandeOntwikkelingsschets2010baserenopeenStrate-gischeMER,metspecifiekedeelstudiesvoorexterneveiligheid15)enveiligheidtegenover-stromingen,alsookopeenmaatschappelijkekosten-batenanalyse.Deprojectdirectieisver-antwoordelijkvoordekwaliteitvanhetprojectenvanhetprocesenmoetzorgenvooreenzobreedmogelijkdraagvlak,zowelbijdeopdrachtgevendeoverhedenalsbijdeexternepartijen.

• DeRijkswaterstaat,directieZeeland:heeft,alslidvandeTechnischeScheldecommissie(TSC)envanuitdeeigendeskundigheid,eeninhoudelijkadviserendeeneeninstrumenteelondersteunenderolnaarProSes.

• HetOverlegAdviserendePartijen(OAP):eengroepvanvertegenwoordigersuitdepolitiekeenbestuurlijkesfeer,maatschappelijkegroeperingenenanderebelanghebbenden,onderleidingvantweezwaargewichtenenondersteunddooreenonafhankelijksecretariaat(vandeBenelux),diezichrichtoprechtstreekseadviseringaanhetBewindsliedenoverleg.DebijeenkomstenvanhetOAPwordenvoorbereidinhet‘voorzittersoverleg’,tussendeonaf-hankelijkevoorzitters,hetBenelux-secretariaat-generaalenProSes.

• HetAdviserendOverlegSchelde(AOS):eenambtelijkewerkgroepdie–nietverantwoorde-lijkvoorhettotstandkomenvandeOntwikkelingsschets2010–alsadviseuroptreedtvandeTSC.HoewelhetAOSdusgeenambtelijk‘voorportaal’isvanhetOAP,moetditoverlegwelopdehoogtezijnvanrelevanteOAP-adviezen,zodatdeOAP-secretarisdedwarsver-bandenindegatenhoudt.InditorgaanzittenookoverhedendiegeenvertegenwoordiginghebbeninhetOAP(VROM,EZ,provincie).Ditgarandeertdevereistebetrokkenheidvanrelevanteoverhedeninhetvoortrajectvandeuiteindelijkepolitiekebesluitvorming.

• Overigepartijen:diverseorganisatiesdieopenigerleiwijzebijhetprocesbetrokkenmoetenworden,zoalsandereoverheden(provincies,waterschappen,waterringen,gemeenten),

maatschappelijkeorganisaties,intermediaireorganenenorganisatiesvanbelanghebben-denbijhetestuarium.

Voordegoedeordenogeenrelationeleduiding.DeTechnischeScheldecommissielaatzichadviserendooreenambtelijkoverleg:hetAdviserendOverlegSchelde.DebewindsliedenlatenzichadviserendoorhetOverlegAdviserendePartijen,waaraanmaatschappelijkeorganisaties,belanghebbendenenniet-opdrachtgevendeoverhedendeelnemen.DeadviezenvanhetOAPwordeninhetTopberaad(bewindsliedenenOAP)besproken.AOSenOAPstemmenhunwerk-zaamhedenafmetProSes.

CommunicatieBovenstaandrelationeelnetwerk16)trektvanzelfeenzwarewisselopdecommunicatie.Tochisdeteksthieroverindediverseconceptenvanhetprojectplan,enookinhetdefinitievestukvanoktober2002,marginaal.Uithetdossierblijktechterdatseparaatvanhetprojectplaneencom-municatieplanisontworpen.

Frappant in het conceptcommunicatieplan van begin augustus 2002 is de passage dieaangeeft dat ProSes pas omstreeks oktober 2002 officieel zal starten, omdat eerst danallevacaturesinhetteamingevuldzullenzijn.Dittekentdemoeilijkheidsgraad–zowelaanNederlandsealsaanVlaamsezijde–omsnelenbekwaamvanuitdestaandeorgani-satieseenprojectorganisatiesamentestellen.

Hetiseenbekendprobleem.Staf-lijnorganisatiesleverengeenprojectorganisaties.Hetcurieuzeisweldatdoordejarenheenadministratiesallengsindeonvermijdelijkheidvandatprobleemlijkentehebbenberustinplaatsvandecultuurenstructuurvanstaf-lijn-organisatieszodaniginterichtendatrazendsnelflexibele,tijdelijkoperationeleproject-organisaties kunnen worden gevormd om vernieuwingen of doorbraken te realiseren.Bijvoetbalvindtmenhetvanzelfsprekenddattijdensdewedstrijdeenaantalpersonenopdereservebankzit,klaarommeteenintevallen.DepolitieheeftsteedseenpelotonMobieleEenheidachterdehand,gereedomoptetredenbijplotselingeschendingvande openbare orde. De staande administratie daarentegen kent geen noemenswaardigedenk-enhandelingshoudingomuithaareigenmiddenprojectorganisatiesteformeren.Ditbrengtdeaangewezenprojectleidervaak indesituatiedathijopeennettemaniermoetzeuren,smekenofzelfsdreigenmetopstappen,omtijdigdenoodzakelijkeinstru-mentele positie te verwerven die nodig is voor het realiseren van de (vaak zeer hoge)doelen. Het is meestal geen onwil van de administraties, het behoort gewoon niet tothuncultuur.

ProjectdirecteurVanZwamneemtwatdatbetreftalmeteenzijnverantwoordelijkheid,doorinde53eTSC-bijeenkomstvan29maart2002(deeerstewaarhijaantreedt,samen

2�

metcollegaClaessens),bijdebehandelingvanhetprojectplanzijnzorgenoverdeopera-tionele kant uit te spreken: ‘Mocht de bemensing per 1 juni niet rond zijn, dan zal hijditschriftelijkaandevoorzittersmelden;hettijdschemazaldangelijkoplopendmetdevertraging uitlopen.’ Dat bij de TSC-leiding de goede wil aanwezig is om in zo’n gevaladequaatoptetreden,blijktuitdereactie:‘DeheerKeijtsverzoektom,indienditdreigtte gebeuren, een telefonisch signaal vooraf te geven; beide voorzitters zullen dan denodigeaandachtaanditpuntgeven.’Dewerkelijkheidlaatzienhoemoeilijkditdantochblijkttezijn.Immers,juni2002wordtnietgehaald.Menmiktopoktober2002,maarlaterblijktdathetteampasvoltalligisinjuni2003.

Ook inde57evergaderingvandeTechnischeScheldecommissie,op14november2003,geeft Van Zwam blijk van inzicht in de traditionele spanningen tussen administratiesenprojectorganisaties. Indecontextvaneendiscussieoverdeopzetvanhetbeleidenbeheermerktdeprojectdirecteurvolgenshetverslaghetvolgendeop: ‘Bijhet functio-nerenvanProSesziejedataangeslotendienstensomsdeneiginghebbenachteroverteleunenofjaloersteworden.Denadrukmoetnietliggenopdejuridischepositie,maaropdekwaliteitvanhetgemeenschappelijkteamomeenbrugteslaan.Geentakenoverne-men,maarsamenwerkingstimuleren.Hetiseensmalpad.’

Mijnervaringisdatdejuistheidvandezenotiesomgekeerdevenredigismetdeaandachtdie ze in de praktijk van administraties ontvangen. De reden daarvoor is eenvoudig.Administraties zijn altijd bezig met datgene waar ze goed in zijn: beheren en beheers-matig sturen, controleren en de papieren in orde brengen, bewindslieden uit de windhouden en problemen vermijden. Van projecten en processen worden ze zenuwachtig,omdat die altijd onder hun beheersing dreigen uit te glippen en over grenzen dreigentelopendieangstvalligbewaaktmoetenblijven.Vandaardegevleugeldewoordenvanmenig lijnmanagerdienietmetdergelijkeonzekerhedenkanomgaan: ‘Projectenmoetje in de klauw houden.’ Naast het scheiden van beleid en uitvoering zijn er weinig nógslechtereuitsprakenindeopenbaredienst.

Hetconceptcommunicatieplanvan7augustus2002iseendoordachtenwelomschrevenstuk.Hetduidtnietalleenbelangrijkedoorlooptermijnenenbeslismomenten,maargeeftinzevenstappenaanhoedecommunicatiemethetrelationelenetwerkinelkaarsteekt:

stap1regeltdeinternecommunicatiebinnenhetteam,inclusiefhetimagodathetteamwiluit-stralen.

stap2regeltdecommunicatiemetdedirectbetrokkenministeries.

stap3regeltdestartvandeexternecommunicatieviapersconferentie,brochureenandermedia-materiaal.

stap4regelteenstelselvanpermanenteexternecommunicatie.Hetteamonderscheidtdaarbijvierdoelgroepen:meeweters(debuitenwereldinalgemenezin),meedenkers(sleutelfigu-reninwerkgroepenenexpertmeetings),meedoeners(ambtelijkevertegenwoordigers)enmeebeslissers(bewindslieden).Diekrijgen,afhankelijkvanhunplekindierangorde,infor-matieviawebsite,smoelenboek,brochures,nieuwsbrieven,startnotitiesetcetera.

stap5regeltdestructureledialoogmetdemeedenkers,meedoenersenmeebeslissers.

stap6regeltdecommunicatieverelatiemetdedriebelangrijksteorganen,tewetendeTechnischeScheldecommissie,hetOverlegAdviserendePartijenenhetAdviserendOverlegScheldeenmarkeertduidelijkdealdannietaanwezigehiërarchischerelatievandieorganentotProSes.

stap7regeltdeafstemmingvandecommunicatiemetdiverseinstantiesdieookopenmethetSchelde-estuariumbezigzijn,zoalsmetdewrakopruiming,debeleidsmonitoring,dezee-weringenendegetijdendynamiek.

ProjectbudgetHetprojectplan(p.27)isopditpuntvaag.Erstaanwatberekeningenuitdelossepols,waarbijmenuitgaatvandevuistregeldatdevoorbereidingskostenbijdergelijkegroteprojectentweetotdrieprocentvandewerkelijkeuitvoeringskostenbedragen.Bovendienisopdatmoment–oktober2002–nogeenbegrotingspostvoorzienvoorhetaanleggenvaneenverbindingtussendeOoster-endeWesterscheldevan150à200miljoeneuro.Laterinhetproceswordtdezeoptieafgevoerd,duskandienietmedealsgrondslagdienenvoorhetberekenenvanhetprojectbud-get.Vervolgenskomtmenopbasisvandietweetotdrieprocentvandeuitvoeringskosten,opeenbedraguitvan8tot24miljoeneurovoorhetwerkdatProSeszelfmoetverrichten.Voorals-noggaathetprojectplanechteruitvaneenbenodigdbudgetvan2.700.000europerjaar,uit-gesplitstover400.000euromateriëlekosten,1.500.000eurovoorpersoneel,100.000eurovoorreiskostenenrepresentatie,en700.000eurovoorcommunicatie.

Hierstaan(nog)geenkostenvooronderzoekbij.Laterzalblijkendatzowelbijonderzoe-kersalsbijhetOAPenigeongerustheidzalontstaanoverkortingenophetonderzoeks-budget.

2�

Uitbudgettaireoverwegingenwordtdatlaatstebedragvoorcommunicatieaanzienlijkingekort,volgenssommigendeoorzaakvaneencommunicatieftrajectrichtingburgerdatniettotdesuc-cessenvanProSeskanwordengerekend.

Hetismoeilijkomdeevolutieophetvlakvandebudgetteringteachterhalen.Hetbegintbijde53eTSC-bijeenkomstop29maart2002.Maardiemeldtoverditonderwerpnietveelmeerdandatinseptember2002eentotaalplaatjeoptafelmoetliggen.Hetverslagvande54ebijeenkomst,op13september2002,isopditpuntnietveelduidelijker.DaarwordtbeslotendatProSeszichmoetinspannenomhetkostenniveauonderdetienmiljoeneurotehoudenendateenmeeronderbouwdebegrotingmoetwordenaangeleverd.Deargu-mentatie voor dat bedrag van tien miljoen blijkt niet uit het verslag. De budgetteringblijftdaarmeeeenvaagonderdeelvandeprojectplanning.17)

3 De evolutie van instrumentele zaken binnen ProSes

Het personeelInde54eTSC-vergadering,van13september2002,meldtprojectdirecteurVanZwamdatdenogsteedstebeperktebemensingeenachilleshielvanhetprojectis.Enookdathettotdantoeaan-geworvenpersoneelvoornamelijkvanNederlandsezijdekomt.Vlaanderenheeftgrotemoeiteomkandidatenvoorhetprojecttevinden.

Zie bijvoorbeeld dit citaat: ‘De personeelssamenstelling van ProSes is bij het einde vande verslagperiode [mei 2003] op orde; de invulling van het Vlaamse deel werd in deaanvangsfase gehinderd door talrijke complicaties. De instrumenten van het regelge-vend statutair personeelskader om in te spelen op een tijdelijke opdracht zoals ProSeszijnimmersbeperkt.Grensoverschrijdendearbeidversterktedecomplexiteitvoororga-nisatieenkandidaten.Despecificiteitenexpertisevandeopdrachtishoog.’18)

Deprojectdirecteurvreesteenvertragingvanvijftotzesmaandenensteltdevraagofdeonder-zoeksperiodemeteenhalfjaarbekortmagworden.Vervolgensgeefthijzelfhieropeenontken-nendantwoord,omdatdevoorgesteldeonderzoekstijdtochalveeltegeringwas.Omdeson-dankshettijdstipvoorbesluitvormingterespecteren,besluitmenmeerzakenparalleltelatenverlopen–enhetinvullenvandeOntwikkelingsschetsaltestartenvóórhetonderzoekvolledigisafgerond–zodatdevertragingwellichtkanwordenweggewerkt.Debewindsliedenzulleninelkgevaloverdeopdatmomentaanwezigevertragingwordeningelicht.

Ineen‘0e’voortgangsrapportagevoorde55eTSC-bijeenkomst,op20december2002,meldtdeprojectdirectiedateraanVlaamsezijdenogmaardrievacaturestevervullenzijn.Hetteamisdusbijnacompleet.TerzijdeconstateertdeVlaamsevoorzitterStrubbedatNederlandvooralseniormedewerkersaanProSeslevert,terwijlVlaanderenhetmetjuniormedewerkersdoet.Datvereistzijnsinziensextracommunicatie.

IneersteaanlegishetonduidelijkwaaromVlaanderenlangzamerdanNederlandperso-neel levert en waarom het kiest voor juniormedewerkers. De vraag rijst of dit ligt aanhet nog niet gewend zijn aan deze stijl van werken in projectorganisaties. Of komt hetmisschiendoordatNederlandvanmeetafaandepartijisgeweestdieopeendergelijkeorganisatievormheeftaangedrongen?Ofaandearbeidsrechtelijkeverschillentussendelanden? Nader onderzoek leert dat de reden – althans gezien door Vlaamse bril – vrijeenvoudig is: de Vlaamse administratie heeft geen voorraad van snel inzetbare senior-medewerkers,zodatzijnoodgedwongeneenberoepmoetdoenopjunioren.Volgensde

�0

VlaamsedeelnemersishetdusnietzodatVlaanderenvoornamelijkjuniorenafvaardigtomdathetslechtsmatigeprioriteitaanditdossierzoutoekennen.

Menkandaartegeninbrengendathierwellichttochenigevaardigheidinprioriteitsstel-lingheeftontbroken.Vlaanderenhadbijdestartookmeteenconsultantskunneninzet-ten,omdielaterteverruilenvooreigenmensen.Prioriteitisprioriteit,nú,nietovereenpaarmaanden.

Zoals ik indezerapportagevakermeld,zithetniet indegenetischegeaardheidvandedoorsneelijnadministratieomeenprojectorganisatievanafdestarttevoorzienvanalleswat zij nodig heeft om de opdracht goed en bekwaam uit te voeren. Dit is een variantopeenveelstructureleretekortkomingvan–zeker–deNederlandserijksadministratie.Sinds de invoering van het domme adagium van het scheiden van beleid en uitvoeringstuurtdiedeuitvoeringveelalhetbosinmetopdrachtendiemetdebeschikbaargesteldemiddelenentijdnietkunnenwordenvolbracht.Hetisnietvoornietsdatdevice-voorzit-tervandeRaadvanState,HermanTjeenkWillink, indeAlgemeneBeschouwingenvandeJaarverslagen2003en2004vandeRaadvanStatedezetekortkomingglashardaandekaakstelt.EnhetisooktekenenddatdeWetenschappelijkeRaadvoorhetRegeringsbeleidin zijn rapport Bewijzen van goede dienstverlening (december 2004) in onverbloemdebewoordingen dit verschijnsel aanklaagt. Wat dat aangaat staat Nederland voor eenuitdaging die zijn weerga niet kent: het scheiden van beleid en uitvoering weer terug-buigennaarsamenwerkentussenbeleidenuitvoering.Endiesamenwerkingnietbase-renopreguleringofkaderstellingvanrijkswege,maaropdebekwaamheid,hetvakman-schapendetoewijdingvandeuitvoerders.Waarbijdieuitvoerdersbepalenwatzenodighebben,niethetrijk.19)

Bijbriefvan19juni2003meldtProSesaandeTSCdathetteameindelijkvolledigis.Hetverslagvande56eTSC-bijeenkomstvan27juni2003noteertdatdepersoneelsinvullinginderdaadcompleetis.

Notabene:ditisruimeenjaarnadeondertekeningvanhetMemorandumvanVlissingen(maart 2002), dat de instelling van deze projectorganisatie verlangde. Zoals gezegd, isditeenbekendprobleembijhetopstartenvanprojectorganisaties.Hetkanvelemaan-dendurenvoordatdeprojectleidingoverdevereistemiddelenbeschikt,maar intussenmoeterwelreedsopvollekrachtwordengepresteerd.Dittrekteenzwarewisselophetalaanwezigepersoneel.Nietzeldenwordendezepersonen‘uitgewoond’.

Hierbijpastdevolgendekanttekening.DezevertraagdestartvanProSesblijktlatervoordeTechnischeScheldecommissieeennietonbelangrijkeleerervaringtezijngeweest.Alinnovember2003besluitdecommissie,viahetinstellenvaneenvoorbereidingsteam,testartenmetdeopzetvandevervolgorganisatie–ProSes2010–dievanafjanuari2005de

taakvanProSesmoetgaanovernemen.Nuneemtmendusvoldoendetijdomkwantita-tiefenkwalitatiefdejuistebemensingoptijdgereedtehebben.

NietalleendeTechnischeScheldecommissiewordtgeïnformeerd.TijdenshettweedeOverlegvanAdviserendePartijen(OAP),op21februari2003,meldtdeprojectdirecteurdatzoweldever-traagdeindienststellingvanprojectmedewerkersuitVlaanderenalsdebeperkingeninhetpro-jectbudgetdevoortgangendeinhoudvanhetprojectbeïnvloeden.

Het budgetTerwijldeprojectdirecteurinde54eTSC-bijeenkomstnogmoetmeldendatdoorhetgebrekaanpersoneeldebeloofdemeerjarenbegrotingvertragingondervindt,scheptde55eTSC-bijeen-komst,van20december2002,almeerfinanciëleduidelijkheid.VanZwamdientdaneenvoorlo-pigebegrotingintenbedragevan15.329.000euro,alsvolgtverdeeld(x1000):

• €6.732vooroperationelekosten(personeel,huisvesting,exploitatie,opbouwdirectie).• €50vooroverhead(administratieveenlogistiekeondersteuningdoordirectieZeelandvan

deRijkswaterstaat).• €7.170voorhettemakeneindproduct,tewetendeOntwikkelingsschets2010(opstellen

schets,milieueffectrapportageenmaatschappelijkekosten-batenanalyse).• €1.377voorprocesondersteuningencommunicatie(kostenexterncommuniceren,advise-

ringenoverlegmetbelanghebbenden).

Datisdusmeerdandetienmiljoendieinseptember2002alsplafondinde54evergaderingwasaangegeven.DatvaltdeleidingvandeTSCtegen.Deprojectdirecteurlegtuitdathiergeensprakeisvan‘nattevingerwerk’en‘roeptumaar’bijhetopstellenvandebegrotingmaarvaneen‘worsteling’omopbasisvanreëlecijfershetjuistemiddentevinden.Bijnavijftigprocentvandebegrotingbestaatuitpersonelekosten.EndebekostigingvanhetsecretariaatvanhetOAPvergtooknogeenseenmiljoen.Aandeonderzoeksbedragenvaltniettetornen.Vandaareenbegrotingdieruimvijfmiljoen(vijftigprocent)hogeruitvaltdanverzochtengehoopt.Menbesluitdateencrashteamvancontrollersallepostennogeensgoedmoetbezien.Daarbijmoetwordenoverwogenhoeonvermijdbaardebegroteuitgavenzijnenofbepaaldepostennaarbenedenkunnen,ookalomtevoorkomendathetstrakstwintigmiljoenwordt.

TijdenshettweedeOverlegvanAdviserendePartijen,op21februari2003,meldtVanZwamdatdetoewijzingvanhetbudgetzodanigisdatalleeneenbeleidsmatigbesluitkanwordenvoor-bereid,dusgeenbesluitmetjuridischebinding.Derhalvetwaalfinplaatsvanachttienmiljoeneuro.Datbetekentonherroepelijkdatkeuzenmoetenwordengemaaktinhetonderzoekspro-

�1

gramma.Hijschetstdeambivalentiehiervan:enerzijdszouhetresterendeprogrammagemak-kelijkerkunnenwordenuitgevoerdbinnendebeschikbaretijd,anderzijdszoudekwaliteitvanhetonderzoekinhetgedrangkunnenkomen.

Inde56eTSC-bijeenkomst,van27juni2003,meldtadjunct-directeurClaessensdatdebegro-tingisteruggebrachttottwaalfmiljoeneuro.Naastdeinkrimpingvanhet(morfologisch)onder-zoeksprogrammahebbenvooraldeoorspronkelijkecommunicatievoorstellenhetmoetenont-gelden.

HiermeeisoverigenseendiscussiebeslechttussendeprojectdirectieendeTechnischeSchelde-commissie.Bijbriefvan7maart2003schetstdeprojectdirectietweefinanciëlescenario’s,éénvanachttienenéénvantwaalfmiljoeneuro.MetgrotenadrukvraagtzijdevoorzittersvandeTSComnoggeenvoorkeurvooreenvanbeideuittespreken,omdatdehoogtevanhetbedragmedewordtbeïnvloeddoordewensenvanexternestakeholders.ConformdatstandpuntspreektdeprojectdirectiezelfevenmineenvoorkeuruitvooreenvanbeidefinanciëleplaatjesensteltzijzichdienendopomeenOntwikkelingsschets2010voortebereidenbinnendefinanciëletaak-stelling.Maarzevoegtdaarineenonderstreeptezinwelaantoegeenverantwoordelijkheidtekunnennemenvoorderisico’sdiesamenhangenmetlagereaspiraties.

Uit alle briefwisselingen en voortgangsrapportages blijkt dat de projectdirectie haarverantwoordelijkheidvoorhetbewakenvandevereistevankwaliteitenvoorhet leve-ren van het gevraagde product binnen de gestelde tijdpaden serieus neemt. Zij waar-schuwtoptijdvoortegenvallersenvertragingen,zijneemtgeenverantwoordelijkhedendiezijnietkanwaarmakenenzijvraagtvandeopdrachtgeverbijsturendemaatregelentenemenalsdezedatnodigacht.Watnietduidelijknaarvorenkomt, iseenantwoordop de vraag of, en zo ja in welk opzicht, deze boodschappen de geadresseerden in deTechnischeScheldecommissieraken.Voelenzijzichingebrekegestelddoordeprojectdi-rectie,alsdezewijstopteveelwerkvoorteweinigmensenintekortetijd?Voelenzijzichmachteloos, omdat zulke processen nu eenmaal verlopen langs de facts of administra-tive life?Hebbenzijtijdgenoegomdenieuweinzichtenwaarmeedeprojectdirectiehenconfronteerttengrondetebestuderen?Zienzijzichzelfnogmeestervandezecomplexewerkelijkheid,waarbijdebewindsliedenvanbovenafdrukuitoefenenomsnelterappor-teren,deprojectdirectiedrukuitoefentomtijdtewinnen,enexterneinstantiesvertellendathetallemaalandershadgemoeten?

Tijdensde58ebijeenkomstvandeTechnischeScheldecommissie,op19maart2004,deeltpro-jectdirecteurVanZwammeedathetprojectbinnendetaakstellendetwaalfmiljoeneuroblijft.Uiteindelijksluitdeprojectorganisatieeind2004meteenbatigsaldo.

De probleemschetsDeeenvoudigeprobleemstellingwaarmeehetprojectplaninmaart2002startte,iseven-eensaanevolutieonderhevig.NadiemaandsleuteltmensamenmethetOAPnoglangaande‘probleemschets’.Eenconceptwordtop11april2003vooreenlaatstetoetsingaanhetOAPgestuurd.Injulikrijgendebewindsliedendezeschetsterbeoordelingvoorgelegd.Zijgevenerinseptember2003hunzegenaan.Daarmeeisdeprobleemstellingrond,hoewelhetdossiermeldingmaaktvanhetfeitdaterpasinapril2004sprakeisvaneendoorallepartijengeaccor-deerdeprobleemstelling.DatheeftechtertemakenmethetfeitdateenuitspraakvandeRaadvanStateovereenhavenuitbreidingbijVlissingenaanleidingwasomdejuridischehoudbaar-heidvandeprobleemstellingvanProSesnogeenstegenhetlichttehouden.

Hetdoelvandeprobleemstellingluidtalsvolgt:‘De Ontwikkelingsschets 2010 voor het Schelde-estuarium zal een set van maatregelenen projecten bevatten, waarmee concrete stappen worden gezet om vanuit de huidigesituatie te komen tot de streefbeelden zoals die in de Langetermijnvisie zijn opgeno-men.Inmeestalgemenezinisdaarmeedeprobleemstellingvanhetproject het verschil tussen de situatie die zou ontstaan bij het achterwege blijven van (aanvullende) maatrege-len en projecten en de gewenste situatie voor het Schelde-estuarium,zoalsbeschrevenindestreefbeeldenvoor2030vandeLangetermijnvisie.

DestreefbeeldenuitdeLangetermijnvisiezijnechtergeenvastomschreveneindpunt.Zevormeneerdereenwenkendperspectief,waarindemogelijkeproblemen,dieerzijnmetde dynamiek van het estuariën systeem, de veiligheid tegen overstromen, de toegan-kelijkheid en de natuurlijkheid in het Schelde-estuarium, zijn opgelost. Daarbij wordtgestreefdnaarwin-winoplossingenennaarsynergietussenmaatregelenenprojecten.

Deprobleemstellingvormtde ‘kapstok’voor(hetontwerpvan)maatregelenenprojec-ten, die het verschil tussen de huidige situatie en de streefbeelden moeten overbrug-gen.’20)

Daarnavolgenspecifiekeuitwerkingenvandezeprobleemstellingvoordethema’sveiligheid,toegankelijkheidennatuurlijkheid.

Hetisdusnieteenvoudigomuithetdossierafteleidenvanafwelkmomentersprakeisvaneendefinitieveprobleemschets.Menkankiezenvoorseptember2003,demaandwaarindebewindsliedenhunakkoordgeven.Maarmenzouookkunnenzeggendatzijpasinapril2004rondis,nadeinterventievandeRaadvanStateinzakedehavenuitbreidingvanVlissingen.

�2

Hoedatookzij,devraagisnatuurlijkwatdebetekenisisvaneendefinitieveprobleemstellingdieanderhalftottweejaarnadestartvanProSestotstandkomt.Eenprobleemstellingligtnor-maalgesprokenalbijhetbeginvast.Waaromhierniet?Hetantwoordheeftopnieuwallestemakenmetdeprocesmatige,interactievebenaderingdieProSesvanmeetafaanheeftgevolgd,in,globaalgesproken,devolgendestappen:

• Deprobleemstellinguithetprojectplanvanmaart/september2002isterverfijningenver-beteringvoorgelegdaantweeexterneadviesbureaus(ResourceAnalysisenFTTProcesont-wikkeling).

• Eenverbeterdconceptisvervolgensinoktober2002doorProSesbreeduitgezetbijexternepartijenmetvragenals:- isdeprobleemschetsvolledig?- isdeernstvandeproblemenendeurgentieadequaatbeschreven?- hoekanwordenomgegaanmetdeonzekerhedendiezijnverbondenaandebeschreven

ontwikkelingen?- wordtdebeschrijvingbijhetonderwerp‘probleemhebber’dooruworganisatieherkend?- inhoeverrekanofwiluworganisatiemeewerkenaanhetaanscherpenvandeprobleem-

schets?- hoekunnendediverseonderdelenvandeprobleemschetsverderwordengeconcreti-

seerd,zodanigdat–teroplossingvanhetprobleem–maatregelenenprojectenkunnenwordengeformuleerd?

• OpbasisvandereactiesopdezevragenheeftProSesineenwerkconferentieop16januari2003eennieuweconceptprobleemstellinggeformuleerdalsvertrekpuntvoordeverderewerkzaamheden.

• DezeconceptprobleemstellingisbesprokenmethetOAPenhetAOS,iseenaantalmalenonderwerpvangesprekgeweestbinnendeTechnischeScheldecommissie,enisdoordebewindsliedenaanvaardineengemeenschappelijkeverklaringvan19september2003metdewoorden:‘ZijverwelkomendeProbleemstelling,diedoorProSes,insamenwerkingmeteenaantalbetrokkenorganisatieswerdopgesteldenwaaroverhetOverlegAdviserendePartijeneenpositiefadviesheeftuitgebracht,enziendezealseenuitstekendebasisvoorhetverderewerkaandeOntwikkelingsschets.’

Nadezebestuurlijkevaststellinginseptember2003hanteertProSesditstukalswerkhypo-thesebijhetverderewerk,onderhetvoorbehouddateventuelevoortschrijdendeinzichtenweerzullenwordenopgenomenindeprobleemstelling.Enalsdatleidttotingrijpendeaanpassingen,danzullenhetAOSenhetOAPhiervantijdigberichtontvangen.Overigensginghetindebespre-

kingenmethetOAPvooraloverdevraagofdeprobleemschetsnieteenaantalaanvullendepro-blemen,c.q.onderwerpenzoumoetenmeenemen,zoalsdetoegankelijkheidvanhetKanaalGent-Terneuzen,dezeehavensamenwerking,dejuridischeaspectenvandetoegankelijkheidvanAntwerpen,enverruimingvanhetonderzoektotboven13,10meter.OmhetinVlissingenafgesprokenkrappetijdschemanietextratebelastenheeftdeprojectdirectiezichdaarsteedstegenverzet.21)Metalsargumentatie:‘Wijhebbengeenopdrachtomdezeonderwerpenmeetenemen.Alsuwiltdatwedattochdoen,dientudattevragenaandeopdrachtgevendeministers,teneindeonsvaneennieuwmandaattevoorzien.’OokisbinnenhetOAPnoglanggesprokenoverhetuitwerkenvaneentekstvoorstelvoorhetonderwerp‘toegankelijkheid’.Daarvoorwerdzelfseenapartredactiegroepjeinhetlevengeroepen.

Men kan op verschillende manieren tegen deze gang van zaken aankijken. Normaalgesproken, het is al gezegd, hoort een probleemstelling aan het begin van een(onderzoeks)proces vastgesteld te zijn om als anker voor de werkzaamheden te funge-ren. Een probleemstelling kan in beginsel dus niet zelf ook onderwerp van een proces-matigebenaderingzijn,althansnietterwijlhetonderzoekendebeleidsmatigevertalingvanderesultatendaarvanal invollegangzijn. Interactiefeenaantalmaandenof jarensleutelenaaneendefinitieveprobleemstellingisinordealsdittenminstevoorafgaataandefeitelijke(onderzoeks)werkzaamheden.

In dit geval is het duidelijk dat er geen tijd was om eerst een voldragen probleemstel-ling te creëren en vervolgens pas aan het echte werk te beginnen. Tussen de allereer-ste conceptprobleemstelling en het definitieve exemplaar ligt anderhalf tot twee jaar(hettijdstipisniethelderteduiden).Alseerstdietijdwasingeruimdvoorhetopstellenvan een voldragen probleemstelling, zou er geen tijd meer zijn overgebleven voor heteigenlijke onderzoek. Bovendien is het de vraag of het ontwerpen van een definitieveprobleemstellingvoorafgaandaandestudies, ineensituatiemetzoveelonzekerheden,actoren,inzichtenenbelangentoteenzinvolproducthadkunnenleiden.Immers:uitdestudiesmoetblijkenofgaandewegeenaanscherpingen/ofaanpassingvandeprobleem-stellingnodigis.Hetonderzoekmoeteenbeterinzichtbiedenindeprobleemhoudersenindeaard,deernstendeurgentievandeproblemen.Dusderesultatenvanhetonder-zoekvormenookweerinputvoorhet(her)formulerenvandeprobleemstelling.

Het totale werk aan de Langetermijnvisie – Streefbeeld 2030 – Ontwikkelingsschets2010 draagt het karakter van de inzet van professionals van diverse (deels met elkaarbotsende)disciplinesenmetuiteenlopendebelangen,dienietteminmetelkaar toege-voegde waarde weten te organiseren. Onder het project ligt weliswaar een technocra-tischfundamentdatzolineairmogelijkprobeertmetvastetijdpaden,duidelijkebeslis-singsmomenten en een bedrijfsmatige aanpak controleerbare en meetbare uitkomstenteverwerven,maarhetechteprocesenhetuiteindelijkeresultaatsteunenopeendraag-vlak van personen die met elkaar zoeken naar afstemming en wederzijds begrip. Een

��

eerste conceptprobleemstelling van de projectdirectie hoeft nog niet aanvaardbaar tezijnvoordezeofgeneexternepartij.Endushoortdieervanafhetbeginenvoortdurendbijbetrokkenteworden,zodathetookdeprobleemstellingvandiepartijwordt.Het isduidelijk dat de projectdirectie voor cruciale aspecten van ProSes, in een streven naar joint fact finding,steedsheeftgekozenvooreeninteractieveaanpak,gerichtophetorga-niserenvantoegevoegdewaardeendraagvlak.

Dathiersprakemoetzijngeweestvaneennietgeringeoefeningin(zelf)beheersingmagblijkenuitbijvoorbeelddevolgendegebeurtenis.Zoalsgezegd,deedhetOAPvoorstellenomonderwerpentoetevoegenaandeoorspronkelijkeprobleemstelling(zoalsdeproble-matiekvanhetKanaalGent-TerneuzenendehavensamenwerkinginhetScheldegebied).Endatineenperiodewaarinduidelijkwordtdatondermeerdoorhetuiteenlopenvandearbeidsreglementeringenaanweerszijdenvandegrensvertragingontstaatindesamen-stellingvandeprojectorganisatie,endusookindetijdigevoortgangvandewerkzaam-heden.DaaromwijstdeprojectdirecteurdepartijeninhetOAPmetklemopdenoodzaakomaandeOntwikkelingsschets2010geenproblementoetevoegendienietonderhetinhetMemorandumvanVlissingengenoemdemandaatvallen.22)

WellichttekenendvoordemanierwaaropdeprojectdirectieomgaatmetdeprobleemschetsishetvolgendecitaatuitSchelde Nieuwsbriefvan16december2002:‘Deeerstestapinonderzoekenoverlegiszienwatdepreciezeaard,omvangenurgentievandeproblemenzijn.VanZwam:‘Hetisheelverleidelijkommeteenoveroplossingennatedenken.Maarjemoeteerstjepro-bleemstellingduidelijkvoorogenhebben.’BelangrijksteopgaveisvolgensVanZwam‘hetovergrenzenheenkijken’.‘Onzeopdrachtiseenzoektochtnaarwijsheidteleiden.’

Die wijsheid ligt overal, en zeker ook bij de deelnemende partijen, die elk, gezienvanuit hun eigen maatschappelijk perspectief, een stukje daarvan in pacht hebben.23)

Dat stukje zoeken en vinden, en als waarde toevoegen aan de stukjes wijsheid van deanderepartijen,kostnatuurlijktijd.Indecontextvanprocessturingisergeenplaatsvooreen‘hitandrun’opstellingvaneenprobleemschets.

IllustratiefvoordemanierwaaropProSesdezezoektochtlangsdedeelnemendepartijenheeftopgezet,zijndeeerderindezeparagraafgeciteerdevragenuitdeconceptprobleemschetsvanoktober2002,waarmeedebetrokkenorganisatieswerdenbenaderdomtehelpenbijhetaan-scherpenvandeprobleemanalyse.Metvragenals‘Isdeprobleemschetsvolledig?’En:‘Isdeernstvandeproblemenendeurgentieadequaatbeschreven?’isheldergewordenwelkegroe-pen,partijenofoverhedenprimairprobleemeigenaarzijnenwelkepartijenbetrokkenzijn.

DezeinteractieveaanpakheeftoverigenssteedskunnenrekenenopdesteunvanhetOAP.IkciteeruitdeInleidingvanOAP-co-voorzitterBaldewijnstijdensdewerkconferentieop16januari2003overdeprobleemanalyse:‘Deministersonderstreeptendatdeontwikkelingsschetsinwis-selwerkingmetbetrokkenenenbelanghebbendenwordtuitgewerkt.Eenbetrokkenheiddieermoetzijnvanafdestartvanhetprojectendiehetdraagvlakvoorhetin2004aftelevereneind-producttengoedemoetkomen.Vandaagrichtdezebetrokkenheidzichopdeprobleemanalysevandeschets.’

Een krachtenveld van spanningenLaatmijnogeenkeereenbelangrijketijdlijnschetsen.Maart2002markeertdepolitiekebeslis-singomeengemeenschappelijkebilateraleprojectorganisatieaanhetwerktezetten,metdeopdrachteenOntwikkelingsschets2010temaken.Natuurlijkwasdatbesluitalvoorbereidindeperiodevóórmaart2002,zodatdehoofdrolspelersvandieprojectorganisatiealbekendwarenenmeteeninmaart2002aandeslagkondengaan.Danligterookaleenconceptprojectplan,voorakkoordverklaarddoordeTSC.Totoktober2002sleuteltdeprojectdirectieaanhetverbete-renvandatprojectplan,aanhetopstellenvaneenvolwaardigcommunicatieplan,aandewer-vingenselectievanhetprojectteamenaandeopzetvandekringvantebetrekkenorganenenpersonen.

Indezeperiodeisdeprojectdirectiezichaltenvollebewustvandespanningsveldenwaarbinnenzijopereert.Dezerealiteitszinblijktuiteeninternenotitievan7augustus2002,gerelateerdaanheteerdergenoemdeconceptcommunicatieplanvandiedatum:

“ Spanningsvelden

ProSes gaat acteren binnen diverse spanningsvelden. Voorbeelden zijn:- wantrouwen tussen Vlaanderen en Nederland - geloofwaardigheid project; er wordt al zo lang gepraat- geloofwaardigheid ProSes als onafhankelijke organisatie - (vermeende) verborgen agenda’s- onduidelijkheid rollen- speculaties- (vermeend) bedrijven van politiek via ambtelijke studies- specialistisch onderzoek leent zich niet voor publieksinteresse- onderzoek als (vermeend) motief om tijd te rekken en ruimte te creëren

��

- algehele moeheid voor nieuwe planvorming voor de Schelde- verschillen in verwachtingen en ambities tussen betrokken partijen (voorbeeld: Havenschap

Antwerpen [noot LK: bedoeld is hier het Havenbedrijf] wil z.s.m. de vaarweg verdiepen, Pro-vincie Zeeland zet vooral in op de natuurlijke ontwikkeling van het estuarium)

- de nog bestaande onduidelijkheid over het karakter van de besluiten die straks genomen moeten gaan worden over de Ontwikkelingsschets 2010 en de deelprojecten. Wat is de bete-kenis van die besluiten in juridische zin? Zijn die vatbaar voor beroep? In hoeverre binden die besluiten de betrokken partners? Zijn nieuwe bewindslieden en nieuwe parlementen gehou-den en bereid om eerder gemaakte afspraken na te komen? Vooral de bij het plan te betrek-ken NGO’s zullen bij de aanvang van het proces de kwestie van vrijblijvendheid versus com-mitment van bestuurders en politiek aan de orde stellen en daarover duidelijkheid eisen

- project, proces en ProSes zijn nog onbekend bij de diverse doelgroepen. De beeldvorming over de (verschillende) ambities voor de Schelde ontstaat nu op basis van berichten van derden en leidt gemakkelijk tot tegenstrijdigheden, verwarring en onduidelijkheid

- de drievoudige doelstelling (veiligheid, toegankelijkheid, natuurlijkheid) kan door een aantal betrokkenen als onverenigbaar worden ervaren (tegenstelling economie-ecologie)

- etc.

Overigens zal in een later stadium aan deze spanningsvelden onder andere nog toege-voegdworden:hetontbrekendinzichtintempovandeuitvoeringvanprojectenenmaat-regelen.

Tweepuntenzijnhierbijvanbelang.Indeeersteplaatsdenuchtere,niet-uitputtende,opsom-mingvandiespanningsvelden.Hettoontdementaliteitendeintellectualiteitvandemedewer-kersvandeprojectdirectieomnietblindopavontuurtegaan,maarzichtekunnenverplaatseninreëleweerstandenenmogelijkeobstructies.Indetweedeplaatskiestmenvanmeetafaanvooreenduidelijkeeigenpositie:nietzelfpartijzijn,maaroptredenalsbemiddelaartussenaldezedoorelkaardwarrelendemachtenenbelangen.ProSesheeftdieneutraliteitsteedswetentebewarenenwordtdaarvoortijdensdeinterviewronde(ziedeel3)doormenigeenbedankt.

4 Enkele zware onderwerpen bij het werk van ProSes

HetwerkaandeOntwikkelingsschets2010isnietzonderspanningenverlopen.Groteproble-menhebbendaarsomshunstempelopgedrukt.Hetisnietmijnbedoelingomdiehierallemaaltebespreken.Aandehandvanenkelemoeilijkeonderwerpenwilikslechtsduidelijkmakenhoemenmetdezespanningenisomgegaan.

De nota ‘Vroeg of laat beslissen?’ Inmaart2003stuurtdeprojectorganisatieProSesaanhetOAPdenota‘Vroegoflaatbeslissen?’Centraalhierinstaatdevraagnaardebestuurlijk-juridischestatusvandeOntwikkelingsschets2010wanneerdieeind2004politiekzalwordenvastgesteld.Ishetdaneenbesluitmeteenfor-meelbindendestatusofniet?Enwatstaatdaardanin?DezenotaslaatalseenbominbijdeVlaamsepartijeninhetOAP.Hetideedathetmogelijkzoukunnenzijndatereind2004eenniet-bindendbesluitwordtgenomen,eenbesluitdatmogelijkzelfsniettevenseenverdiepingsbesluitbevat,achtmenondenkbaar.MenvermoedtachterdatstukzelfseenperfideopstellingvanNederland.

Vooreengoedbegripvandezemoeilijkeepisodeishetgoedeerstdedenklijnteschetsenvan‘Vroegoflaatbeslissen?’:

• DeOntwikkelingsschets2010moetna2004leidentotactiesdieindeloopvan2005-2010deveiligheidtegenoverstromen,deverbeteringvandetoegangtotAntwerpenenhetbiedenvannieuwekansenaandeestuarienenatuurlijkheidtotdoelhebben.

• Welkeactiesdatzullenzijn,wordtbepaalddooreenafwegingskader.EndatkaderkomtopzijnbeurttevoorschijnuiteenStrategischeMilieueffectrapportage(S-MER),eenmaat-schappelijkekosten-batenanalyse(MKBA)eneenNatuurontwikkelingsplan.

• Zodradepolitiekebesluitvormingoveraldezeuittevoerenactieseind2004gereedis,moetaanweerszijdenvandegrenseengrotehoeveelheidjuridischeprocedureswordenuitgevoerd,waarbijookgedachtmoetwordenaandedoorwerkingvanEU-regelgeving,diemeersamenhangenderandvoorwaardenoplegt.

• DeOntwikkelingsschets2010bevatdusnietéénbesluitdatallemaatregelen,actiesenprojectenomvat,maarisinwezeneenproceduretrajectdateengrotematevandiversiteitkent.OokalomdatdeplanologischeproceduresnaarNederlandsrechtafwijkenvanhet-geengebruikelijkisinVlaanderen.

• Denota‘Vroegoflaatbeslissen?’schetsttweeopties:optie1vroeg(formeel)beslissen

��

Dezeoptie–tenbedragevanachttienmiljoeneuro–gaatervanuitdataandeOntwikkelingsschetshetkarakterwordttoegekendvaneenformeelontwerpbe-sluitmetbindendewerkingenrechtsgevolgen.Deconsequentievandezeoptieisdatdeschetswaarschijnlijknietbinnenhetafgesprokentijdschemagereedzalkunnenzijn.

optie2laat(formeel)beslissen Dezeoptie–tenbedragevantwaalfmiljoeneuro–gaatervanuitdatdeOntwik-

kelingsschetsniethetkarakterkrijgtvaneenontwerpbesluit,maardatditpaslatergebeurt.Deschetsisdaneenrapportzonderformelejuridischestatus(geenbindendewerkingvoorderden).

AlleOAP-partijenhebbenerbelangbijomzosnelmogelijktotuitvoeringtekomenvandeont-wikkelingsschets.Eenaantalpartijenheeftvoorogendatdeuitvoeringeind2004zoukunnenstarten.Denota‘Vroegoflaatbeslissen’legtblootdathetverwachtingspatroonvan‘deeersteschopindegrondindecember2004’nietuitvoerbaaris.VooreenaantalOAP-partijenisditaan-leidingtepleitenvooreenuitvoeringsmodelwaarbijeenindecember2004goedtekeurenver-dragmetbijbehorendespoedwetgevinghettijdverliesvoorkomtofbeperkt.AndereOAP-par-tijenwijzendezeaanpakafenmenendatreguliereproceduresdevoorkeurgenieten.Zijverkie-zeneenaanpakwaarbijdeschetshetkarakterzalhebbenvaneengezamenlijkbeleidsengage-menttotuitvoeringvanprojectenviareguliere(enbijvoorkeurefficiëntteorganiseren)pro-cedures.DezevoorkeurvoorhetregulieretrajectisoverigensmedeingegevendooreensterkeafkeervanspoedwetgevingindeZeeuwseregiodoordeervaringenmetditinstrumentbijdeuitvoeringvandetweedeverdiepingeindjaren‘90.BijdediscussieinhetOAPoverdezeproce-dureskomtoverigensboventafeldat,andersdanindenota‘Vroegoflaatbeslissen’wordtvoor-gesteld,dewegviareguliereproceduresnietalleeninNederlandmaarookinVlaanderengeenperspectiefopuitvoeringindecember2004kanbieden.

ProSeszelfheefteenvoorkeurvoordeeersteoptie.Enmotiveertdieondermeermethetargu-mentdatditeerstealternatief,hoewellaterbesluitvormendvanaard,inhettrajecttot2010eentijdwinstvanééntottweejaarkanopleveren;indeProSes-beeldspraak:eenwatlangere‘voorwas’kande‘hoofdwas’bekorten.Deopdrachtgevers(TechnischeScheldecommissie)kiezenechternietvoordezeeersteoptie,omdrieredenen:

• DeOntwikkelingsschets2010zouindatgevalongeveerzesmaandenlaterdanindecember2004gereedkomen.

• Dekostenzoudenniettwaalfmaarachttienmiljoeneurobedragen,althansopkorteter-mijn,hoewelopdelangeretermijndekostenlagerzoudenzijn.

• Degroterematevanconcreetheidterzakevandeproceduresisinhetlichtvandeafsprakennietwenselijk.

DeVlaamseOAP-partijenreagerenfurieusopdenota.Sommigenzijnagressiefenvervuldvanbevestigdwantrouwen.Anderenuitenvooralbezorgdheidoverdezegangvanzaken,maarzonderagressieofbeschuldigingen.Eenvoorbeeldvandeze laatstehouding is tevinden in een brief van 24 april 2003 van Gouverneur Paulus van Antwerpen: ‘Laat mijtoezoduidelijkmogelijktezijn:indienNederlandenVlaanderenernietinslagenbinneneen korte termijn, d.w.z. binnen de zes à acht maanden na het afronden van de poli-tiekebesluitvorming,overtegaantotdedaadwerkelijkeuitvoeringvanzoveelmogelijkprojecten,zijnwijallenmisluktinonzeopzet,isalhetgepresteerdestudiewerkvan1998tot heden waardeloos en werd er veel tijd, energie en belastinggeld onheus besteed.M.a.w.degeloofwaardigheidvanhethelekadervande ‘goednabuurschapbenadering’dietotophedengevolgdwerd(endiedooreenaantalwaarnemers–blijkbaarterecht–metdenodigescepsiswerdbejegend),staatophetspel.Woordenvolstaannietomdeernstvanditallestotuitdrukkingtebrengen. IkdoedanookeenplechtigeoproepaanalleparticipantenvanhetOAPomduidelijktemakendatniemandhetzichkanveroor-loven dat de projecten die nu nog onderzocht worden en later ook politiek op hun nutennoodzakelijkheidzullenbeoordeeldworden,nadienzoudenverzandenineenonover-zienbaarprocedurieelkluwen.’

ZelfsdeVlaamseministervanMobiliteit,OpenbareWerkenenEnergie,GilbertBossuyt,komt in het geweer. Zo schrijft hij in een brief van 28 april 2003 aan staatssecretarisSchultzvanHaegenondermeer: ‘VlaanderenverwachteenbesluitdatverdergaatdaneenintentieverklaringoverdeuitvoeringvandeprojectendieindeOntwikkelingsschetsaan de orde zijn. Zo worden duidelijke uitspraken verwacht over de volgende punten:kunnendeindeschetsopgenomenvoornemenswordenuitgevoerdofniet,enzijnbeidepartijen bereid om deze voornemens tot uitvoering te brengen?’ Mevrouw Schultz vanHaegen antwoordt bij brief van 20 mei 2003 dat volgens haar het Memorandum vanVlissingenvoldoendeduidelijkheidbevatoverdedraagwijdtevandetenemenpolitiekebesluiten,datereeninspanningsverplichtingligtdezebesluitentijdigtenemen,ookalheeftProSesomlogistiekeredenenbijdestartvertragingopgelopen,datNederlandzijnengagementnietzalontlopen,maardatjuridischeprocedures,zekerinNederland,vroegoflaattochdenodigeaandachtzullenvereisen.

Nietteminlijkthiertochminstensspraketezijnvaneenverschilinperceptie.IndeVlaamseper-ceptieisdeinhetMemorandumvanVlissingenvastgesteldeplanningvanpolitiekebesluitvor-mingeind2004zonderenigetwijfelgerichtophetnemenvaneenformeelbindendbesluitdatuitzichtbiedtopeenonverwijldeverdiepingvandeSchelde.MaarNederlandheeftdaarbijaltijd

��

gedachtdatnadiebesluitvorming,alsvanzelfsprekend,eerstnogeenhelepartijprocedureszoumoetenwordenafgewerkt.Toendatverschilinverwachtingspatrooneenmaalduidelijkbegonteworden,vondProSeshetnodigomditinallehelderheidoptafelteleggenenaantegeven,omindeProSes-beeldspraakteblijven,welk‘wasprogramma’welkeresultatenbiedttegenwelkekosteneninwelketijd.

Dit is de klassieke situatie waarin de boodschapper van het moeilijke bericht het groterisico loopt onthoofd te worden. Pas later ontstaat waardering voor de hierdoor gere-zen duidelijkheid. Dat de projectdirectie het heeft aangedurfd een dergelijke nota telanceren,methetoogophetverwervenvanbestuurlijk-juridischeduidelijkheid,isprij-zenswaardig. Zij liep vast in de grote verschillen op het gebied van planningsstructuuren -cultuur en had een breekmiddel nodig om greep te krijgen op het rechtsstatelijkevereiste de correcte juridische procedures te volgen. Bij processturing gaat het om eenveranderingsproces. Daarbij horen ongebruikelijke, onorthodoxe daden en vragen; hetgaatimmersomhetverleggenvangrenzen.Somsheeftdatdeinstemmingvaniedereen.Somsjuistniet.Endanontstaateenconfrontatie.

Eenpassageuiteenbriefvan10oktober2003vanVanZwamaandeburgemeestervanAntwer-pen,PatrickJanssens,maaktduidelijkhoeeenprocesstuurder‘genetisch’inelkaarsteekt.VanZwamlegtzijnmotievenvoorhetcreërenvan‘Vroegoflaatbeslissen?’alsvolgtuit:

“ ‘Toen ik bij mijn aantreden probeerde dit [noot LK: het verschil in planningscultuur] te door-gronden door hierover vragen te stellen, ontmoette ik onbegrip en enige verwarring. Dat leidde tot mijn besluit binnen ProSes voorrang te geven aan de beschrijving van die procedures, voor beide landen. Derhalve de oplevering van de procedures al in het voorjaar van 2003, in plaats van in de loop van 2004. Hieraan lag het vermoeden ten grondslag dat het resultaat wel eens tot heftige reacties zou kunnen leiden. Mijn gedachte was dat discussie daarover beter kan plaatsvinden in een vroege dan in een late fase van het project. Bovendien is het dan wellicht nog mogelijk om tijdig oplossend hiermee om te gaan.’

Vergelijkdezeuitlegmethetvolgende.Inhetinterviewverslaguitdegespreksrondemetde beide secretarissen van de Technische Scheldecommissie, Carel de Villeneuve en JefvanHoof,staatdevolgendepassage:‘OnzehoudingtenopzichtevanProSesstondvoort-durend in het spanningsveld tussen behoefte aan controle en zekerheid, en bereidheidruimtetegevenaandeprocessturingenhetdaaraaninherenteomgaanmetonzekerhe-den.HuubvanZwamwasgewendaan,eninzekerezinookverwenddoor,hetzelfstandigwerkenbinnenPMR,ondermeerdoorhethebbenvaneendirecterelatiemetdeminis-ter.Dathadhijgraagwillenoverplantenopditprocesinplaatsvantemoetenrapporte-

renaandeTechnischeScheldecommissie.Maardatzatnueenmaalniet inhetAkkoordvanVlissingen.Alssecretarissenvandecommissiehebbenwe,ookindatopzicht,steedséén lijn getrokken en waren we het met elkaar eens. ProSes heeft soms een eigenzin-nigekoersgevaren.Zochtzijneigenruimte.DefilosofievanVanZwamwas: ‘Alsereenprobleemis,moetdatnuoptafel.Nuoplossen.Alsdatleidttoteenexplosie,danmoetdat maar. Dat hoort erbij en is nodig om de vereiste veranderingen te creëren.’ Gezienvanuithetperspectiefvandeadministratieisdatnietaltijdverstandig.’

Dit is een treffend voorbeeld van het verschil tussen een processtuurder en lijnmana-gers.Beidenhebbengelijk,gezienvanuithuneigenrolenpositie,maarvooralookgezienvanuithunspecifiekementaleaard.Zozittenmensennueenmaalinelkaarenzovindenzeindeloopvanhuncarrièredieplekwaardiementalegeaardheidhetmeesttothaarrechtkomt.Vraagnietvandeopzekerhedenkoersendelijnmanageromopprocessentesturen;datwordteenramp.Envraagooknietvandeoponzekerhedenkoersendeproces-stuurderomeenprocestebeheersen;danbreekthij.Elkaarerkennenenhooghoudenindeeigenkwaliteit,iswatvanbeidepartijenmagwordenverlangd.Somsluktdat,somsniet. Waar dat niet lukt, ontstaan er conflicten tussen personen die zich niet begrepenvoelen. Hier was dat vermogen om steeds elkaars toegevoegde waarde te organiserenwelaanwezig.Ikrekendattoteenvandesuccesfactorendieheeftgeleidtoteengenoeg-zamepolitiekeafrondingvandeOntwikkelingsschets2010inmaart2005.

Omdatprocessturinginditprojectdekrachtvankennissturingenstructuursturingoptimali-seerdeendaarmeeinmijnogeneenbelangrijke,zonietdebelangrijksteslaagfactorisgeweest,hebikprojectdirecteurVanZwamgevraagdomachterafzijnvisieopditonderwerpnogeensoppapiertezetten.Voordeinrichtingvandergelijkeprocessenindetoekomstlijktmijzijnhierna-volgendeantwoordvoldoendegewichtigomereenseengoedediscussieovertevoeren.Ikciteer:

“ Bij de intensieve discussies die voorafgingen aan ProSes over het gewenste tijdschema bestond aan Vlaamse zijde nauwelijks enig inzicht in de inhoud en het tijdsbeslag van formele Neder-landse procedures. ProSes heeft in deze leemte voorzien met het uitbrengen van de nota ‘Vroeg of laat beslissen’. Hierin werden tevens twee varianten voor de formele betekenis van de Ont-wikkelingsschets 2010 geschetst. De variant die op langere termijn potentieel de meeste tijd-winst (1-2 jaren!) opleverde werd niet gekozen. Redenen: (1) de OS zou (circa 6 maanden) later dan december 2004 gereed zijn, (2) de kosten zouden hoger zijn (18 i.p.v. 12 miljoen euro voor de korte termijn, maar voor de langere termijn zouden de totale kosten lager zijn) en (3) de gro-tere mate van concreetheid was in het licht van de gemaakte afspraken niet gewenst. De eerste reactie op de Nota was dat de boodschapper bijna werd onthoofd, met name door GHA. Later

��

kwam van Vlaamse zijde de waardering over de verstrekte duidelijkheid. De discussie over het gewenste eindproduct van ProSes met zowel de opdrachtgevende voorzitters van de TSC als met de opdrachtnemer van de MER heeft zeer positief focussend gewerkt. Een conclusie is dat het loont bij de start van een project in eerste instantie de vraag te beantwoorden ‘Doen we de goede dingen?’ Dat is op dat moment van veel groter belang dan de vraag ‘Doen we voor-genomen dingen goed?’ Een conclusie is dat hieraan bij de opstart van het vervolgtraject veel energie en tijd moet worden besteed. In de loop van het project is duidelijk geworden dat er geen ruimte was voor het alternatieve besluit dat voor de Vlaamse partner beter was geweest. De cynische reden is dat de Vlaamse partner zo gefixeerd was op het tijdschema van december 2004 dat dit de rol van ‘penny wise, pound foolish’ heeft gespeeld. Overigens zal nooit duide-lijk worden of het door ProSes geadviseerde alternatieve besluit in werkelijkheid tot tijdwinst op langere termijn zou hebben geleid. Ik heb hierover wel enige twijfels.’

Uiteindelijkhebbendebewindsliedendus–doortussenkomstvandeTechnischeScheldecom-missie–tochvoordeeersteoptiegekozen.Datneemtnietwegdatblijkenshet(inmiddelsderde)MemorandumvanOvereenstemmingvanDenHaag,van11maart2005,eersteenperi-odevantweejaarprocedureswordtvoorzien,waarnapasindeloopvan2007defeitelijkever-diepingswerkenkunnenstarten.

NederlandsteldezichformeelopdoortestellendatinhetMemorandumvanVlissingenwasgekozenvoordeeersteoptie.Vlaanderenkondatniettegenspreken,maarwaszicher bij het opstellen van dat memorandum niet van bewust geweest dat alle formeleprocedures nog gedurende enige jaren moesten worden doorlopen, voordat er sprakekon zijn van een rechtens relevant besluit. Dat leidde tot spanningen binnen de TSC.Verstandigesturingbinnendiecommissieheeftervoorgezorgddathetniettoteenbreukkwam,internofmetProSes.

Datdekwestie ‘Vroegof laatbeslissen?’geenscheuringtotgevolgheeftgehad, isookeengroteverdienstevandevoorzittersvanhetOAP.Ennatuurlijkvandekoelbloedigheiden het inzicht van sommige leden van dat OAP, hoewel die zich zwaar gepakt voelden.LosvandevraaghoedeTSChetheeftervarendatProSeszichrechtstreeksmetditstuktot het OAP wendde om advies, hebben beide OAP-voorzitters en hun secretariaat eenmoeilijkeperiodedoorgemaakt.Instukkenvandietijdstaanwoordenals‘achterdocht’,‘ontgoocheling’,‘contraproductievebijdrage’,‘pijnlijkverrast’,‘verbijsterend’,‘beangsti-gend’vandezijdevanVlaamsedeelnemers.DehavenschepenDelwaidevraagtzelfseennieuwbesluitvanhetVlaamseparlementvanuitdegedachtedatalshetditbijzijnfermeresolutietengunstevandeLangetermijnvisieop15mei2001ditzouhebbengeweten,heteenanderbesluitzouhebbengenomen.Datparlementreageertdaarechternietop.UiteindelijkdraaitschepenDelwaidebij.HoeernstigdesituatiebinnenhetOAPopdat

momentis,magblijkenuiteencitaatvaneenvandeleden:‘VoorhetwelslagenvanhetOAP is het bepalende moment geweest dat de heer Delwaide zijn koers wijzigde en hijProSesinhetgeheelnietlangeralleenoppapier,maarookindepraktijkhetvoordeelvandetwijfelgunde.Hetisachterafmoeilijkinteschattenhoezakenzichontwikkeldzoudenhebben,maarikdenkdathetuiteenvallenvanhetOAPzeernabijwas.’

Om de voedingsbodem voor een mogelijke scheuring weg te werken, hebben de OAP-voorzitters een tijdlang twee nuttige instrumenten aangewend: een charmeoffensiefen biechtstoelgesprekken.24) Een citaat uit de gespreksronde: ‘De biechtstoelgesprek-ken hebben prima gewerkt. Men wist dat er een vrije gedachtewisseling mogelijk waszonderhetrisicote lopendathetop jewerdteruggespeeld.DezegesprekkengavendevoorzittersvanhetOAPdemogelijkheidomdebandbreedtesvasttestellen.De indrukbestaatdatdeledenvanhetOAPveelopenerhebbengesprokendanindertijdhetgevalisgeweestinhetRotterdamsePMR.Daaropereerdenbelanghebbendepartijenstrategi-scherentactischer.’

Maar it takes two to tango: de betrokken Vlamingen hadden gelukkig ook de ‘goesting’om samen een productieve wending aan deze affaire te geven. Uiteindelijk is uit dezeaanvaringalleenmaarversterkteduidelijkheidensaamhorigheidtevoorschijngekomen.DitspreekttemeeralsmenweetdataanVlaamsezijdesteedsisbeweerddatmenergeenflauwideevanhaddatNederlandsteedsvoordetweedeoptiewasgegaan.Nietwetendedat die tweede optie niet zomaar een ‘ideetje’ van ProSes was, maar diepgeworteld indeNederlandseadministratie.Gebaseerdopoverwegingenals:er isgeenmandaatvaneenbewindspersoonofvanhetparlementvoordeeersteoptie,erisgeenbudgetvoordeeerste(duurdere)optie,hetontbreektaantijdvoordieeersteoptie.

Hoegevoeligdezematerieisgeweest,magookblijkenuithetfeitdatverzoekenvanderdenominzagetemogenhebbenindenota‘Vroegoflaatbeslissen?’doordeTechnischeScheldecom-missieisgeweigerdmeteenberoepopdeuitzonderingsclausulesvandeWetopenbaarheidvanbestuur.Erisnogeveneenzijspoorbewandeldomeenversnellingvandejuridischeprocesgangteonderzoeken.DedoorhetprocedureteamvandeTSCuitgewerktenota‘VervolgproceduresBesluitvormingOntwikkelingsschetsSchelde-estuarium’van1september2003legdeopnieuwhetverwachtingsverschilbloottenaanzienvanhettempo.DezeverfijndeuitwerkingvandevervolgproceduresendedaarbijbehorendetijdpadenzorgdeweliswaarvooreendooralleOAP-partijengewaardeerdeduidelijkheid,maarvormdevoorsommigenookeenstevigedomper.Uitdenotablijktdatzelfsineen‘dakpanformule’hetuitvoeringstrajectdenodigetijdzalvragen:hetstartschotwordttenvroegstevoorzienin2007.Nietalleenis2007eigenlijkalrijkelijklaatvoordeAntwerpsehavengemeenschap,mogelijkeverlengingen–inverbandmetbezwaarpro-

��

cedures–moetenkostewatkostwordenuitgesloten.VanAntwerpsezijdewordtdaaropgeop-perdomalleproceduresinéénkeerterzijdetestellendoordecreatievaneenzogehetenspoed-wetoflexspecialis.Datideeisuiteindelijkafgevoerdomdatmenhettochnietalseennettemaniervanoptredenzag.VooralookomdeZeeuwsegevoelensnietnegatiefteberoeren.

Tijdensdeinterviewronde(ziedeBloemlezinginDeel3)hebbensleutelfigurendezekwestienogeensinherinneringgebracht.HetlijktmijdaaromgoedomookenkelehoofdrolspelersvanAntwerpsezijdeindezeteciteren.Daaruitblijkteenstemeerdateendergelijkgecompliceerdprojectzozijneigenleer-engewenningsprocessenkent.Ikciteer:

“ De begeleiding van het project vanuit ProSes hebben wij als heel positief ervaren. Door ProSes zijn ons ook de oren en ogen geopend voor wat betreft de status van het besluit over de Ont-wikkelingsschets in december 2004. De nota ‘Vroeg of laat beslissen’ maakte ons voor het eerst duidelijk dat we niet direct daarna met de verruiming zouden kunnen beginnen. Tot dat moment verkeerden wij in de oprechte en vaste overtuiging dat we kort na de besluitvorming over de Ontwikkelingsschets tot uitvoering zouden kunnen overgaan. Alle betrokken partijen in Vlaanderen waren die mening toegedaan. Wij hebben ons laten leiden door het gezag van de Nederlandse regering, die ons kenbaar maakte dat eerst in het kader van een integrale Ontwik-kelingsschets, ook op de milieuaspecten moest worden ingegaan, en dat op basis daarvan het licht op groen zou gaan om de uitvoering daadwerkelijk te starten. Ook mevrouw Leemhuis, als representant van de Nederlandse regering, heeft ons destijds toegezegd dat wij zes maanden na de besluitvorming over de Ontwikkelingsschets zouden kunnen beginnen. Ook de Vlaamse regering en de Vlaamse administratie hebben tegenover ons steeds de indruk gewekt dat zij ook zelf de overtuiging hadden dat we kort na de besluitvorming over de Ontwikkelingsschets zouden kunnen starten. Wij waren oprecht verrast dat dit heel anders bleek te liggen. ProSes heeft ons de ogen geopend voor de werkelijkheid en het is goed dat dit in een vroeg stadium is gebeurd. Wij zijn dan ook tevreden met het bereikte resultaat, maar onder voorwaarden. De juridische procedures die moeten worden gevolgd, zijn nog een harde noot om te kraken en er moet alles aan gebeuren om 2007 hard te maken en het risico van een negatief oordeel van de Raad van State zo klein mogelijk te maken.

De nota ‘Omgaan met onzekerheden bij verruiming’Terwijliedereennogaanhetbekomenisvandecommotieover‘Vroegoflaatbeslissen?’gooitProSesinmei2003eennieuweknuppelinhethoenderhok.ProjectdirecteurVanZwamvraagt

aandachtvoordenota‘Omgaanmetonzekerhedenbijverruiming’.MetonzekerhedenwordthiergedoeldophetfeitdaterondanksdeStrategischeMERaltijdonzekerhedenzullenblij-venbestaanoverdevraaghoehetestuariumzichzalgedragenbijverdiepentot13,10meter(getijde-ongebonden),nabaggerenenvooralnastorten.Watisdedraag-enveerkrachtvanhetestuarienesysteemenhoestabielzalhetgeulenstelselblijven?

Deonzekerheidhieroverisopdatmomentnogzogrootdatmendaarpolitiekexplicietmeezoumoetenomgaan.Immers,degrenzenvandewetenschapzijngauwbereikt,metingenkunnenpasopdelangetermijnleidentotbetrouwbareconclusies.Hetdilemmaisdan:kanbesluitvor-mingoverdethema’sveiligheid,toegankelijkheidennatuurwachtentotdatveelmeerzekerheidisverkregenofkunnennureedsvoorwaardenwordengeformuleerddiedezerisico’saanvaard-baarmakenzonderroekeloosteworden?

Er zijn meer onzekerheden dan alleen de hiergenoemde morfologische (= reacties vanhet estuarium op verdiepen en verruimen). Ook de maatschappelijke en economischeontwikkelingen,diebinneneenperiodevandertigjaarsterkaanveranderingonderhevigzullenzijn,depolitiekebesluitvormingzelf,hettempoendeuitkomstenvanbezwaren-en beroepsprocedures, grondverwervingen en daarmee verband houdende onteigenin-gen.Maarhetaccentindezediscussieligtvoornamelijkopdemorfologischeonzekerhe-denenhoemendaarpolitiekmeewilomgaan.

Bovengenoemdevragenspelenindecontextvandrieandereonderwerpen:• Hetbesluitomalvasttestartenmetdevoorbereidingvandebestuurlijkeafstemmingen

depolitiekebesluitvormingterwijldewetenschappelijkestudiesnoglopen.Eenmaatre-geldiehetmogelijkmoetmakendegeplandebesluitvormingoptijdtekunnenvoltooien,eind2004.Externeadviseringenpolitiekeaansturingvindendusalplaatstijdensdeonder-zoeksfaseenProSesformuleertalconcepttekstenvoorbelangrijkeonderdelenvandeOnt-wikkelingsschets2010voordatdeeindrapportenvandestudiesgereedzijn.Bepaaldnietzonderrisico’s.

• Hetvasthoudenaandekoppelingvandedriethema’stoegankelijkheid,veiligheidennatuurvandeLangetermijnvisie.Dezeverbindingloslaten,endaarmeeuiteen‘grabbelton’projectenperthemauitvoerenzondersamenhangmetdeanderethema’s,zouhetProSeseenstukgemakkelijkerhebbengemaakt.Althansinhoudelijkenorganisatorisch,misschiennietvoorhetverwervenvandraagvlak.Maartotophetniveauvandebewindsliedenwordtvastgehoudenaandeintegraleuitvoering,hetzogehetenborgenvaneenmaximalesamen-

��

hang,metaandachtvoordewin-winsituatiestussendeonderdelen.25)Bepaaldnieteen-voudig.

• HetoerwoudvanprocedureswaarmeeProSestemakenkrijgt.Eenprocedureteamishardaanhetwerkhierineenbesluitvormendpadtehakken.Tallozemodellenvliegeninhetrond:kiezenvooreenlexspecialisdieallebestaandeproceduresterzijdeschuiftofvoor(denieuwe)Rijksprojectenproceduredieproceduresvangemeentenenprovinciesopslokt?;enwattedoenmetdeTracéwetprocedure?Enhoeverhoudtzichhetvoerenvaneenrijksregiemethetgegevendatnatuurprojectenrechtensvallenonderhetgedecentraliseerdebewindvandeprovincies?MoetdaardaneenbestuursovereenkomsttussenhetrijkendeprovincieZeelanduitkomstbieden?Bepaaldeenmaterievandrijfzand.

Hoeweldeverantwoordelijkheidvoorhethalenvandepolitiekebesluitvormingindecember2004nietbijProSesligt,rekentdeprojectdirectiehettothaartaakommeetewerkenaanhetrealiserendaarvanenalleswatdieplanningzoukunnenfrustrerenaandeordetestellen.Van-daardatisgekozenvooreenwerkwijzediebetekentdatonderzoeksresultatenalwordenver-taaldinconcepttekstenvandeOntwikkelingsschetsvoordatdeeindrapportenvandieonderzoe-kendrukgereedzijn.ErzijnechteronderzoeksresultatenwaarvoorhetvoorProSesnietmogelijkiserdirectbeleidsconclusiesuitafteleiden,omdatdaarvoorbeleidsmatigewegingnodigis,watniettothaartaakbehoort.DergelijkeonderwerpenlegtProSesvooraanrelevantepartijen.Maarzijvindtdatdieanderepartijensomstenonrechtedezedilemma’svoorzichuitschuiven,zoalsgebeurdemetdeproblematiekvandeonzekerhedenbijverdieping,inconcretohetdilemma‘verdiepenineensofinfasen’.

ErdreigteenkleineaanvaringmetdeTechnischeScheldecommissie.ProSeswilhetvraag-stuk hoe om te gaan met onzekerheden agenderen voor het Bewindsliedenoverleg. DeVlaamsesecretarisvandeTSCsteltdatProSesgeendirectebriefwisselingheefttevoerenmetdebewindslieden,hijachthetonjuistomaanbewindsliedeneendilemmavoor teleggenenwensthenpashiermee lastig tevallennadatdeTSCzelf zichereenoordeeloverheeftgevormdenditonderwerpzelfopdeagendavanhetBewindsliedenoverlegplaatst. Uiteindelijk loopt het allemaal niet zo’n vaart en leidt de TSC dit onderwerpbehoedzaamnaardeagendavandebewindsliedentoe.

Inhoudelijkzitditprobleemalsvolgtinelkaar.Hetbesluitomdepolitiekebesluitvormingalvastvoortebereidenterwijlhetonderzoeknoglooptgoed,gaatinalgemenezingoed,behalvevoorhetomgaanmetonzekerheden.ProSeskanwatdataangaatopbasisvanhetnoglopendeonderzoeknietalvastmetpolitiekeconcepttekstenkomenenneemthaareigenverantwoorde-

lijkheidomdeonzekerhedentemanagen.Zijdoetdatindevormvanhetvoorstelomeenprinci-pekeuzetemakentussen:

• Verdiepentot13,10meterinéénkeer,metdaarbijdeoptietotreparatieachterafalsblijktdaterzichschadegaatvoordoenaanhetestuarium.

• Verdiepentot13,10meterintweefasen,meteendoorstarttoetsnadeeerste.

Beidekeuzenzijngebaseerdopspeculatievescenario’soverdeuitkomstenvanhetnoglopendeonderzoekenhebbenalsvoornaamstedoelomhetabstractieniveauvandeuiteindelijkekeuzentetoetsenbijopdrachtgeversen stakeholders.

Debewindsliedennodigenop19mei2004hetOAPuitomuiterlijk1juli2004eenadviestegevenoverhetomgaanmetditdilemmaenoverhetbehoudvandesamenhangtussendepro-jecten.

Delezermoetzichrealiserenhoeingewikkelddesituatieopdatmomentis.Niemandwilde beoogde politieke besluitvorming van eind 2004 verlengen tot ergens in 2005. Omdetermijntehalen,isgekozenvoorhetparallellatenlopenvandebesluitvormingmetde studies, in het volle besef van het ingebouwde risico dat politieke ontwerpteksten,met een inschatting door ProSes van gedragen beleidsconclusies, uiteindelijk niet doorde onderzoeksresultaten gedekt worden. Tegelijk eist men dat de samenhang tussendedrie luikennietwordt losgelaten,waardooreraanzienlijkeafhankelijkheidssituatiesontstaan tussen de planbaarheid, de financierbaarheid en de uitvoerbaarheid van deprojectenvoordiedrieluiken.Endatallesineencontextwaarindecommunicatienaardeburgeralseenposterioriteit indebegrotingis,sommigepartijenbuitendecommu-nicatievebootvallen,c.q.wordengemanoeuvreerd,deinspraaknogmoetwordengeor-ganiseerdenalvaststaatdatmenkanrekenenopgroteweerstanden:vandeprovincieZeeland,vandelandbouworganisaties,envandebetrokkenbelanghebbendeburgers.EndatallesinhetlichtvandevastberadenopstellingvanVlaamsepartijen:‘dieverdiepingzalenmoeterkomen.’

Vervolgenswordenertweesporengetrokken.Bijbriefvan3juni2004aanhetOAPspitstProSeshetverzoekdatdebewindsliedenaanhetOAPhebbengesteldnadertoemetwoordenals:‘Steldatindecember2004hetbesluitwordtgeno-mendetenuitvoerlegginginproceduretezettenvaneenverdiepingvandevaargeulindeWes-terscheldeendeBeneden-Scheldetot13,10metergetij-ongebondendiepgang,welkebestuur-lijkemaatregelenadviseertuonsdantenemenvoorhetomgaanmetderesterendeonzekerhe-denronddeeffectenvandeverdiepingopdemorfologievanhetestuarium?’

�0

Omdaaropeenantwoordtegeven,ontwerpthetOAPeensoortenquêteineigenkring.Deteneurvandeuitkomstdaarvanis:koersnietophetverwervenvanmaximalezekerheidmaaraanvaardonzekerhedenalsstappendiemenmoetdoorlopenineenprocesvaneenvoortdurendstrevennaarhetbereikenvanhetdoelopeenverantwoordewijzeeninhetgewenstetempo.Maardanwelindecontextvaneenscenariodataangeefthoemengegevendieonzekerhedenmetelkaarwilsamenwerken.

DaarnaastvraagtProSesondergetekendeindezeperiodegesprekkentevoerenmeteenaantalsleutelfiguren.Hunopvattingenblijkenoverwegendnuchterenkoelbloedigtezijn:‘Wijwetennooitwelkeonzekerhedenzichkunnengaanvoordoen.Duslatenwemaarkiezenvooreenver-diepinginéénkeertot13,10meter.Mochtzichnadienschadeaanhetestuariumgaanvoordoen,danzullenwedatopzijnmeritesbekijkenendenodigereparatiemaatregelenuitvoeren.’Tege-lijkwordtduidelijkdatmeteenverbeterdestortstrategiemogelijketoekomstigeschadeaanhetestuariumkanwordenvoorkomen.

Een citaat uit de interviewronde van maart 2005: ‘De wetenschap dat er een andere,beterestortstrategiemogelijkwas,heefthetprocesaanzienlijkgeholpen.Toensteeghetvertrouweninelkaar,enineengoedeafloop.’

HetOAPmengtzijneigenbevindingenmetdievanondergetekendeenbrengtdaarovertijdigadviesuitaandebewindslieden.Daarmeeisditprobleemgebiedvolspanningenindezomervan2004uitdewereld.

De nota ‘Risico-analyse’Nadezomervan2004brengtdeTSCeenambtelijkeversievandeOntwikkelingsschets(‘Voor-stelvoorbesluiten’)indeinspraak.Hetonderwerp‘natuurontwikkelinginNederland’isdaarinvolgensProSestebeperktopgenomen.DeredenisdatdestaatssecretarisheeftaangegevendatzijgeennatuurontwikkelingsprojectenindeOntwikkelingsschetswilopnemenwaarvoorgeendraagvlakinZeelandbestaat.BijProSesgroeitechterhetbesefdatopeenaantalterreinen,enomuiteenlopenderedenen,dekwaliteitvandeOntwikkelingsschetszomagerisdatgeenrechtwordtgedaanaandeopdrachtdieisneergelegdinhetMemorandumvanVlissingen.Zijbesluitdaaromeenkortenotitie‘Risico-analyse’uittebrengen.Medevanwegedevreesdatdezenoti-tieinhetambtelijkecircuitnietergwelkomzalzijn,enwellichtineendiepeladezalverdwij-nen,wordtdieooknaarhetOAPgestuurd.HetOAPbegrijptdebetekenisgoed,maarindeamb-telijkewereldwordtzebijvelenalsbeleidsmatig/politiekongewenstontvangen.Devreeswas

dusterecht.DeNederlandsevoorzittervandeTSC,BertKeijts,reageertanders.Hijsteltdatheteenambtelijkeplichtisdebewindsliedentevoorzienvanditsoortrisicoanalyses.Bewindslie-denbehorenimmerstewetenwatdezwakkeelementenvanpotentiëlebesluitenzijn.Denoti-tiewordt,nadenodigeaarzelingen,tochgeagendeerdvoorhetBewindsliedenoverleg,maarwelalshetlaatsteagendapunt.Tijdenshetoverlegblijktdatdebewindsliedenzelfderelevan-tiezeerwelbegrijpen.Alledetailsvandenotitiewordenbesproken.DebewindsliedenhebbendaarmeeuitdrukkelijkhunstempelgedruktopdefinaleversievandeOntwikkelingsschets.

Totzoverhetprocedureleaspect.Watiserinhoudelijkaandehand?

Demeesterisico’sliggenophetvlakvandenatuurontwikkeling.DestudieswijzenuitdatzoweldekwaliteitalsdekwantiteitvandeestuarienenatuurontwikkelinginenronddeScheldeonvoldoendewordtgeacht.Maarmeernatuurontwikkelingrealiserendoormeerlanddaar-voorterbeschikkingtestellen,ontmoet,zoalsalenkelemalenindezeevaluatiegeduid,weinigbegripinZeelandeninVlaanderen.Hetimpliceerthetonderwaterzettenvanlanddateertijdsopdezeebevochtenis.Losvandeemotiesdiedatopzichzelfaloproept,levertdatooknogeenseconomischeschadeopvoorpartijendievandatlandmoetenleven.

Vooreengoedbegripvanhetspanningsvollekaraktervanditonderwerplijktdevolgendekanttekeningopzijnplaats.Erligtaleenbasispakketvoornatuurontwikkelingoptafel,maar dat wordt, ook door het OAP, als onvoldoende aangemerkt. De Zeeuwse provinci-alebestuurderThijsKramer(indezehandelendalsvoorzittervanhetBestuurlijkOverlegWesterschelde)isopdatmoment–zoisalthansmijnindrukvanhetdossier–persoon-lijkalzoverdathijdeswitchheeftgemaaktvan‘Wijzijntegen,tenzij...’,naar‘Wijzijnvoor,mits…’.Maardelokalebesturenzijnnoglangnietzover,enzekernietdebetrok-kenlandbouworganisatiesenhunleden.Kramerspantzichtothetuitersteinominelkgevaldebestuurders tewinnenvoorhetbasispakket.Maardenatuurbescherming,netals Kramer zetelend in het OAP en wetend dat zij daarin ongetwijfeld steun heeft vandatOAP,spantzichtothetuitersteinomaanvullingenopdatbasispakketteverwerven.Ziedaar een niet geringe spanning tussen twee partijen in het OAP, waarmee de tweevoorzittersendesecretarismetdegrootstmogelijkebehoedzaamheidmoetenomgaan.

VoortswaarschuwtProSesdatindedanvoorliggendeconcepttekstvandeOntwikkelingsschets2010geenbesluitenzijnopgenomendiewaarborgendatinVlaanderendeestuarienenatuur-ontwikkelingdaadwerkelijkzalplaatsvinden,gemetennaardeambitievandieschets.Maar,zoalsalgesignaleerd,aanNederlandsezijdeisevenminallesnetjesinorde:voordenatuuront-wikkelinginhetScheldegebiedbevatnochhetStructuurschemaGroeneRuimtevanhetMiniste-

�1

rievanLandbouw,NatuurenVoedselkwaliteit(indezeheteerstaangewezenministerieomeenbudgettelabelen),nochhetMeerjarenplanInfrastructuurenTransport(MIT)vanhetMiniste-rievanVerkeerenWaterstaatdenodigefinanciëlereserveringen.Ditalsnoginordemakenindewintervan2004-2005iseenvandeverklarendeoorzakenvoordevertragingvanenkelemaan-denindefinalepolitiekebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschets2010.

ProSesmerktindenota‘Risico-analyse’ookopdaternogsteedseenzwaardvanDamoclesbovendeOntwikkelingsschets2010hangt:erlooptnogsteedseenprocedurebijdeEuropeseUnieoverde,doordeUnieverlangde,natuurcompensatiekrachtensdevorigeverdieping.Alszijvanmeningzalzijn,ofblijven,datbijdienatuurcompensatieonvoldoendeistegemoetgekomenaandeindeVogel-enHabitatrichtlijnengesteldeeisen,dankandateenjuridischeblokkeringvoordeOntwikkelingsschets2010opleveren.26)

ProSesbrengtvierredenenomnatuurontwikkelingnietuitdewegtegaanhardenduidelijkonderwoorden:

• Dekwaliteitvandenatuurontwikkelingdaaltnogsteeds.Onderzoekheeftuitgewezendatdekwaliteitdaarvanindelaatsteeeuwzelfsmetdertigprocentisafgenomen.

• DebetrokkenregeringenhebbeninhetStreefbeeld2030vastgesteld(bevestigdinhetMemorandumvanVlissingen)dateenbepaaldniveauvannatuurlijkheidmoetwordengerealiseerd.Maarwateropdatmomentaannatuurplanningvoorligt,beantwoordtvol-gensProSesnauwelijksaandiepolitiekeambitie.

• Natuurontwikkelingiseenmaatregeldie,ookvolgenshetOAP,pastbinnendeHabitatricht-lijnendaarmeedienstkandoentotmitigatievanmogelijkeschadebijverruiming.

• DieHabitatrichtlijnschrijftvoordathetgebied‘ingoedestaatvaninstandhouding’moetwordengebracht.DaartoedienenNederlandenVlaandereneenplanoptafelteleggen.Datiser(nog)niet.DuseenjuridischeblokkeringvanwegedeEU(menmoetzichimmersaandewethouden)ligtindelijnderverwachtingen.

TenslottewijstProSesnogophetgeringedraagvlakvoorhetdoorVlaanderengetrokkenSig-maplanenhetontbrekenvaneengelabeldbudgetvoordeuitvoeringdaarvan;ophetnogont-brekenvaneenafsprakencomplexvoordemaniervanhandelenalszichindepraktijkonver-wachtenegatieveontwikkelingeninhetestuariumgaanvoordoen;opdewensvandeprovincieZeelandominhetkadervaneeneerlijkeverdelingvandelustenendelastenZeeuwsedossiersaandeOntwikkelingsschets2010tekoppelen(ondermeerGent-Terneuzeneninvesteringeninachterlandverbindingen);ophetnogontbrekenvanconcretevoorstellenvoorhetdefinitieve

momentwaaropdestartvandeverdiepingzoukunnenplaatsvinden(in2007?);opdeagres-siedieindelandbouwsectorisontstaanronddeonzekerheidoverdetoekomstvandemogelijkgetroffenlandbouwbedrijven.

Metdezeopenhartige‘Risico-analyse’looptProSesopnieuwgevaardegemoederenzodanigteberoerendathetcontraproductiefwerkt.Desituatieinhetnajaarvan2004istevergelijkenmeteenwielerpelotonindeTourdeFranceindelaatstekilometervoordefinishvandiedag:deploegenproberenhunkopmannen(=deOAP-leden)zodanigtepositionerendatdezenophetlaatsterechtestukdiejumpkunnenplaatsendieheneenplaatsopheterepodiumkangeven.IndiezelfdeperiodeverwervendeVlaamselandbouworganisatiesenhetZeeuwsebedrijfsleveneenplaatsinhetOAP.EntegelijkmanoeuvreertdeprovincieZeelandzichnaareenonderhande-lingspositiemetdeNederlandseregeringdievoldoendevoorZeelandzoumoetenopleverenalszede‘veervandeverdiepingmoetenlaten’.Hetmomentumisdusgeladenmetveleengrotegevoeligheden.Inprincipeniethetjuisteogenblikomtemoetenmeldendateenaantalzakennognietgoedgeregeldis.Maarnetalsbijdenota’s‘Vroegoflaatbeslissen?’en‘Omgaanmetonzekerheden’blijftProSeseenogenschijnlijkkoelbloedigekoersvarenencreëert,naaanvan-kelijkeonrustenirritatie,voorallepartijendeduidelijkheiddienodigisomdebewindsliedentevoorzienvaneentekstdiepolitiekebesluitvorminginmaart2005mogelijkmaakt.

De communicatie en de inspraak

Ditiseentamelijkmoeilijkonderwerpinhetkadervandezeevaluatie.Omdathetfeite-lijkeverloopvandiecommunicatieeninspraak,enmijncommentaardaarop,denodigeruimtevereisen,heb ikbeslotenomdezematerie instukkenteverdelenen inverschil-lendehoofdstukkensteedsvanuiteenanderperspectieftebenaderen.Opdiemanierwilik recht doen aan wat zich heeft afgespeeld, aan de problemen die in dat verband zijngerezen, aan de kritiek die dat heeft opgeleverd, aan de traditionele systeemfout dieaan dit onderwerp ten grondslag ligt en aan het feit dat men ProSes daar niet op magaanspreken.Behalveindithoofdstuk4behandelikdezemateriedaaromookindehoofd-stukken7en8.

De (opzet van de) communicatie is niet helderNietalleen‘Vroegoflaatbeslissen?’endenota‘Omgaanmetonzekerhedenbijverruiming’hebbenmoeilijkemomentenopgeleverd,ookde(externe)communicatiezelfenhetorganiserenvandeinspraakhebbenveelhoofdbrekensgekost.

�2

Spelenbovengenoemdeepisodenzichnoggrotendeelsbuitendeaandachtvandepersaf (deAntwerpsehavenheeftweliswaarenkelekerenviademediaaandachtgevraagdengekregenvoor‘ProSes-zaken’,metnameronddebestuurlijk-juridischestatusvandeSchets),dankomtdaarveranderinginmethet–injuni2003viadewebsitevanProSes–openbaarmakenvanhetstudierapportNatuurontwikkeling,opgestelddoordriekennis-instituten.UitdezestudieblijktdatvoorhetinvullenvanhetstreefbeeldnatuurvandeLangetermijnvisieeenaanzienlijkehoeveelheidnieuweruimtevoornatuurnodigis.Veelvandezeruimtebetreftnieuweontpolderingen.

Deemotieslopenmeteenhoogop.InVlaanderen,maarvooralinZeeland.IndeProvinciale Zeeuwse Courantwordtdekwestieteruggebrachttotdevraagofontpolderengewenstisofniet.Dezediscussievergteengoedecommunicatieveaanpak.Hetstudierapportblijktmaatschappelijk te controversieel om zonder degelijk communicatieplan naar buitengebrachtteworden.

ProSeszietzichgedwongenzichteberadenophaarcommunicatiestrategie.Immers:hetmaatschappelijkdraagvlak(inZeeland)iseenbelangrijkesucces-offaalfactor.IntussenisbijdebinnenhetOAPvertegenwoordigdenatuurbeschermingsorganisatiesooktwij-felgerezenoverhetnutendenoodzaakvanprocesadvisering.Zijvrezendatdeprinci-piëlediscussieoverdenoodzaakvoornatuurgerichtemaatregelenuitzalblijvenendatde verdieping tegen iedere prijs zal worden gerealiseerd. Zij ervaren dit als een ‘gijze-ling’.Dathetnatuurpakketeenheethangijzerzalblijven,bewijstdeinspraakrondeinhetnajaar van 2004. Die brengt nog steeds grote bezwaren aan het licht tegen de voorge-steldenatuurontwikkelingentegendebijbehorendekosten.

Inhoofdstuk2maakteikalmeldingvaneenconceptcommunicatieplanuitaugustus2002.Eeneerste,naarhetlijktdefinitiefcommunicatiewerkplan,vindenweechterpasinseptember2003,ruimeenjaarlater.Datwiluiteraardnietzeggendaterintussennietisgecommuniceerd,maarhetmarkeertweleenduisteraspectindetotaleaanpakvandeOntwikkelingsschets2010.

Datduisterelaatzichhetbesteduidendoorhetfeitdathetdossieronderzoekgeenhelderheidverschaftoverdevraagwienuverantwoordelijkisgeweest,oftottaakhad,omtecommunice-renmetwie.Indepraktijkiserbijzonderveelgecommuniceerd,maarelkepartij(ProSes,Tech-nischeScheldecommissie,OverlegAdviserendePartijenetcetera)lijktdaarintedoenwatmenzelfnuttigennoodzakelijkacht.DieonduidelijkheidzitingebakkenindetekstvanhetMemorandumvanVlissingen.Punt5vandatmemorandumstelt:‘DeTechnischeScheldecommissiezieterdaarbijoptoedatbijdeuit-voeringvandehierbovenonder1t/m4gegevenopdrachten–tebeginnenmetdeuitwerkingvandestartnotitiemetdebouwstenenvoordestrategischem.e.r.-procedureenvandeindemaatschappelijkekosten-batenanalysetebehandelenvraagpunten–regelmatigvoelingwordt

gehoudenmetlokalebesturen,organisatiesvanbelanghebbendenenmaatschappelijkegroepe-ringen.’

Maarwatmoetmenverstaanonder‘eroptoeziendat…’enwatis‘voelinghoudenmet’?Impli-ceertdatalsTechnischeScheldecommissiezelfcommuniceren?Ofeenandereinstantielatencommuniceren?Zoja,naareigeninzichtenofopbasisvaninstructies?Enwaarblijvendebur-gers?Immers,inditpunt5wordenzenietalscommunicatierelevantepartijgenoemd.UithetdossiermoetikafleidendatProSesdeprimairepartijisgeweestmetdetaakendeopdrachtomtecommuniceren.Maarechtduidelijkisdatniet,omdatinwezenelkeanderepartijdaarophaarmaniermeebeziglijkttezijngeweest.

Achteraf,zoblijktuitmeniginterviewmetsleutelfiguren,ishetvanmeetafaanontbrekenvaneengesystematiseerdeaanpakvandecommunicatiemetburgers,medeinrelatietotdeinspraak,eengemistekansgeweest.27)Dekeuzeomvanafhetbeginalleentecommunice-renmetdedirectbelanghebbenden,ingeorganiseerdverband,heeftrepercussiesgehadopdepogingentotverwervingvandraagvlakbuitendiegeorganiseerdegroepen.Maarhetzouonjuistzijnomalleendevingerteleggenophetontbrekenvansystematischecommunicatieveaandachtvoordebetrokkenbevolking.Ikhebeenaantalreservesbijdealgeheleopzet.Zonderdaarinuitputtendtewillenzijn,noteerikhieronderenkelepuntendiebijhetdossieronderzoekzijnopgevallen:

1 HetismoeilijktebegrijpendatProSesstartinmaart2002,maarpasinseptember2003eendefinitiefcommunicatiewerkplanheeft.Natuurlijkiserindetussentijdveelgesprokenmetveelpartijen,maar–zotezien–nietopbasisvaneenvoorafhelderplan.

2 Hetplanvan25september2003toonteenschemavandeorganisatievandecommunica-tie.AandetopstaathetBewindsliedenoverleg,daaronderdeTechnischeScheldecommissiediestuurtophoofdlijnen(gebaseerdopdatcommunicatieplan),daaronderdeuitvoeringdoorProSes,endaaronderdeondersteuningdoorexternedeskundigen.Vervolgensstaaterdezin:‘ProSesisverantwoordelijkvoorhetcommunicatiewerkplanenvoordeuitvoe-ringervan.’Maargeletopdatschemastaathierdezelfdeonduidelijkheiddieikhierbovenmelddebijpunt5vanhetMemorandumvanVlissingen.Wienuechtwaarvoorverantwoor-delijkis,blijftduister.Datklemttemeeralsweweten(zoalseerderinhoofdstuk2aange-haald)dathetcommunicatiebudgetvanProSesaanzienlijkisgekort.

3 DewereldbuitenProSesheeftmenindevolgendecategorieënverdeeld:opdrachtgevendeoverheden,niet-opdrachtgevendeoverheden,directbelanghebbenden,maatschappelijkeorganisaties,entenslotteanderebelanghebbenden(waaronderdebevolking).Vervolgens

��

isdematewaarindiegroepenmogendelenindecommunicatieeninformatieverdeeldoverdebegrippen:‘meeweten’,‘meedenken’,‘meedoen’en‘(mee)beslissen’.Datlaatsteisalleenweggelegdvoordeeerstgenoemdecategorie,deopdrachtgevendeoverheden.Mee-wetenisvoorelkecategorie.Dezeschematiseringlijkteennuttiginstrumentterbeoorde-lingvande(matevan)toedelingvandepercategorievereistecommunicatieeninformatie.

4 Regelmatigstaatinditstuk(maarookinanderedaarnavolgendecommunicatiedocumen-ten)datProSeseenmaximalecommunicatie-inspanningwilleveren.Maarevenzovaakstaaterdatcommunicatiemetdebewonersindeomgeving,enmetdeVlaamseenNeder-landsebevolking,buitendeordeblijft.DaarvoorontbreektdecapaciteitbijhetProSes-teamwanterisgeengeldvoor.Uiteraardspeelthierbijookdeminofmeerpolitiekebeslis-singomdecommunicatieveinspanningenprimairterichtenopdegeorganiseerdebelang-hebbendepartijen.

Pagina 12 van het communicatiewerkplan van 25 september 2003 bevat de notie datmenditzelfookalseengemiservaart,getuigedezin:‘Deenigeechtemissinglinkindeexternebevragingisongetwijfeld‘destraat’.’

HetOAPheeftenkelemalenbepleitdebetrokkenburgermeerbijhetprocestebetrek-kenenteinvesterenineenbreedmaatschappelijkdraagvlak.Ineenadviesvan12maart2004aandebewindsliedenstaatondermeer: ‘HetOAPadviseertdebewindsliedenomheel nadrukkelijk ook de betrokken burger bij het proces te betrekken. Het OAP achthetvanbelangdathiervoorookdenodige informatie-encommunicatie-instrumentenwordenvoorzien.HetOAPisbereidmeetewerkenaanhetverbredenvanhetdraagvlak,dituiteraardondervoorbehouddatingestemdkanwordenmetdeuiteindelijkemaatre-gelenenprojecten.’Terzijde:het laatstezinsdeelroeptnatuurlijkdevraagopwatvoorzin het heeft om aan inspraak te doen als van tevoren vaststaat dat alleen geluisterdwordtnaarinstemmendegeluidenvanburgers.Naderonderzoekwijstuitdatwehiertemakenhebbenmeteenongelukkigeformulering.Debedoeling isdatde ledenvanhetOAP (en dus niet de insprekers) moeten kunnen instemmen met de uiteindelijke maat-regelen en projecten. Pas dan zijn zij bereid mee te werken aan het verbreden van hetdraagvlak.

Essentieel is in dit kader de notie dat het OAP zich daadwerkelijk met die communica-tie wenst te bemoeien, terwijl dat in wezen tot de taak van ProSes behoort. Men magdeze demarche rekenen onder de noemer van het steeds proactiever optreden van hetOAP. Het OAP- secretariaat had een notitie uitgewerkt met voorstellen voor een eigenOAP-communicatiespoor. In overleg met de OAP-voorzitters en ProSes is daarvan afge-zien.AllepubliekscommunicatieisbewustgelopenviadeProSes-kanalenomeeneens-luidendeboodschapnaarbuitentebrengeneneenvastaanspreekpuntaantehouden.BehoudenseenbrochureoverdewerkingvanhetOAPisnietpublieksgerichtgecommu-

niceerddoorhetOAPzelf.WelcommuniceerdenOAP-partijenindividueelmethunachter-banwaarzijditnodigachtten.Hetisechterdevraagofzijdatallemaaleninvoldoendematehebbengedaan.

MedeopgrondvanhetbovengenoemdeOAP-adviesbesluitdeTSCinhaar58evergade-ring,van19maart2004:‘DecommunicatievanProSesrichtzichophetogenblikvoorna-melijkopdebestuurdersenminderopdeburger.NaaraanleidingvanhetadviesvanhetOAPendesuggestievandeparlementariërszalProSesvanafhedendecommunicatieookopdeburgersrichten.’

5 Dedoelenvanhetcommunicerenlopenindedesbetreffendestukkendoorelkaarheen.Informeren,kennisoverdragen,propagandabedrijven,overtuigen,vermaken,eeneigenplantrekkenofdraagvlakverwerven,wordennietnetjesvanelkaargescheiden.

De volgende zinnen op p. 14 van het communicatiewerkplan van 25 september 2003roepen daarom minstens vragen op over de communicatieve rol van ProSes: ‘ProSeskanbinnendevelespanningsveldenacterenalszijzichvoorafduidelijkpositioneertalsorganisatie die de rol van mediator vervult tussen de verschillende belangen en ambi-ties.Daarinnietzelfpartijkiestofeigeninhoudelijkedoelenofambitiesnastreeft,maarop grond van gezamenlijk door betrokken partijen gedragen probleemanalyses ( joint fact finding)oplossingsrichtingenverkent, inbeeldbrengtenconsequentiesinzichtelijkmaakt en dat doet als betrouwbare en neutrale procesbegeleider. (…) Tegelijkertijd isProSes verantwoordelijk voor het proces en voor het totstandkomen van een procesre-sultaat.D.w.z.datProSeswelluistertnaarpartijen,openstaatvoorinbrengvananderen,maarzelfhetinitiatiefhoudtomdeprocesdoelengoedentijdigterealiseren,m.a.w.‘zelfaandebalblijft’.’

Losvandevraagofhiermeehelderiswatdemediatorpositieinhoudt,achtikhetwaar-schijnlijkdatmenigeen inhetcommunicatieveoptredenvanProSesookanderedoelenheeft waargenomen. Dat geldt zeker voor de Zeeuwse partijen, die de plompverlorenintroductie van plannen tot grootscheeps ontpolderen hebben ervaren als de spreek-woordelijkeolifantindeporseleinkast.DaarstaattegenoverdatProSeshetcommunice-renvandataspectwenstetebeschouwenalshetnemenvandeeigenverantwoordelijk-heiddiezijnueenmaaltenemenhad:netzokoelbloedigalsbijdeonderwerpen‘Vroegoflaatbeslissen’en‘Omgaanmetonzekerheden’.

6 Daaromblijfthetookmoeilijktevattenhoedecommunicatieisingezetalsinstrumentbijdeinspraak.Andersgezegd:ofdecommunicatieindezeomstandighedeneenwezenlijkebijdrageheeftgeleverdaandevereistenvandue and fair processvaninspraak.Devraagrijstofmenzichvoldoenderekenschapheeftgegevenvandespecifiekecommunicatie-eisendiebijinspraakgelden.Datklemttemeeralszo’ncommunicatiewerkplanvanseptember2003

��

begintmet,notabene,dezin:‘JezultdusmaarScheldebewonerzijnenietswillenbegrij-penvanhetingewikkeldeprocesomtekomentoteenOntwikkelingsschets2010voorhetheleSchelde-estuarium.’Zo’nbinnenkomerwektdeverwachtingdathetcommunicatieplandieScheldebewoneropeenvoetstukzalplaatsenenzalomringenmetalledenkbarecom-municatieveaandacht.Quodnon.

Zoalsgemeldaanhetbeginvandezeparagraafgaikindehoofdstukken7en8–vanuitandereinvalshoeken–dieperinopdezeproblematiekvancommunicatie,inspraakendraagvlak.

5 Institutionele aspecten naast ProSes en de TSC IndithoofdstukbeschrijfikenkeleinstellingennaastdeprojectorganisatieProSesendeTechni-scheScheldecommissie.

Het BewindsliedenoverlegUithoofdstuk1blijktaldathetBewindsliedenoverlegdeprimairebesluitvormendetopvormt.Debetrokkenministerskomenenkelemalenperjaarbijeenomdevoortgangvanhetdossierophoofdlijnentebespreken.IncasudeministersvanMobiliteit,OpenbareWerkenenEnergie(Vlaanderen),vanVerkeerenWaterstaat,envanLandbouw,NatuurbeheerenVoedselkwaliteit,evenalsdebetrokkenstaatssecretarisvanVerkeerenWaterstaat(Nederland).

Debetrokkenparlementen,endaarbinnendespecialeparlementairecommissies,spelenslechtseenenkelemaaleenrol.Zekernieteenonbelangrijke,getuigebijvoorbeeldhetgrotebelangdatgehechtwordtaandeeendrachtigeresolutievanhetVlaamseparlementinmei2001overhetMemorandumvanKallo.Maarhetzwaartepuntligtnietteminbijdebewindslieden.

Eencitaatuitdegespreksronde,gezienvanuithetOAP:‘Opzekermomentvondenwijhetbelangrijkdepolitiekmeerbijhetprocestebetrekken.Deelsdoorderelevantecommis-sies uit de parlementen over het dossier te laten spreken, deels door politieke familiesbijeen te brengen. De vergaderingen van die politieke families woonden de voorzittersvan het OAP overigens niet bij om te voorkomen dat onze onafhankelijkheid in gevaarkwam.HetOAP leverdedeonderwerpen,maardepolitiekeorganenorganiseerdenhetverderzelf.DebetrokkenheidvanhetVlaamseparlementwasontegenzeglijkveelgroterdandievanhetNederlandse.’

IndezeevaluatieblijfthetBewindsliedenoverlegverderbuitenbeschouwing.EchternietzondereencitaatwaaruitblijkthoetevredenhetOAPisgeweestmetdewerkwijzetenopzichtevandebewindslieden:

“ ‘We hebben van de bewindslieden nooit enige belemmering ondervonden. We konden alles naar voren brengen wat wij van belang vonden. Nooit hadden zij er behoefte aan om gevoe-lige zaken van de agenda te voeren. Het OAP was overigens voor de bewindslieden een handig orgaan om ‘grip’ te krijgen op leden die anders hun eigen koers zouden hebben gevaren.’

��

Het TopberaadHetTopberaadisopgerichtopvoorstelvanhetOAPengoedgekeurddoordebewindslieden.HetfungeertalsinterfacetussenhetOAPendebewindsliedeninVlaanderenenNederland.HetisinconcretohetoverlegtussendedeelnemersaanhetOAP(zielater)endeverantwoordelijkebewindsliedenenbiedtalszodaniggelegenheidvoordedirecteuitwisselingvanstandpunten.HetTopberaadstaatonderregievandeonafhankelijkeOAP-voorzittersEddyBaldewijns(Bel-gischadjunct-secretaris-generaalvandeBenelux)enJanHendrikx(voormaligCommissarisderKoningininOverijssel).Hetkomtopgezettetijdenbijeen–tweetotdriekeerperjaar–iniedergevalopmomentenvoorafgaandaanmijlpalenindebesluitvorming.HetOAPbrengtdaneersteenadviesoverdergelijkemijlpalenuit.HetinitiatieftothethoudenvaneenTopberaadkomtprimairvandevoorzitters.HetsecretariaatvanhetTopberaadwordtgevoerddoorhetsecreta-riaat-generaalvandeBeneluxEconomischeUnie.ProSesisals‘waarnemer/informant’tijdensdebijeenkomstenvanhetTopberaadaanwezig.OokwordendevoorzittersensecretarissenvandeTechnischeScheldecommissieuitgenodigd.

InhetbeginbestonderbijhetKabinetvandeVlaamseministerweerstandtegendeinstellingvaneenTopberaad.Menvreesdedatdeministerondervuurzoukomenteliggenvanallerleibelangengroepenen/ofdatdestakeholdershunonderlingediscussiepunteninhetbijzijnvandeministerzoudenuitvechten.Dezevreesisnietuitgekomen,toener,nalangtouwtrekken,tocheenTopberaadwerdgehouden.Sterkernog:hetdirectbijdeministeraantafelzittenversterktedemotivatievandeOAP-partnersomaanhetadvieswerkdeeltenemen.Hiermeewerdendeadviezenimmerssteedsmindervrijblijvend.

Het Overleg Adviserende Partijen (OAP)

Start Overleg Adviserende Partijen (OAP)Despilvandeinbrengdoormaatschappelijkeorganisaties,belanghebbendepartijenenniet-opdrachtgevendeoverhedenwordtgevormddoorhetOverlegAdviserendePartijen,onderdegezamenlijkeleidingvanEddyBaldewijnsenJanHendrikx.HetsecretariaatberustbijdeBene-luxEconomischeUnieindepersoonvanLeenvandenBerg,totdanhoofdvandeafdelingGrens-overschrijdendeSamenwerkingvandeUnie.DoelvanhetOAPis:functionerenalsdiscussie-enkennisplatformeneenmeerwaardebiedenaandeprocesgerichteadviseringdoorhetopstellenvangevraagdeenongevraagdeadviezenaandeverantwoordelijkebewindsliedeninNederlandenVlaanderenoverdeteontwerpenOnt-wikkelingsschets2010Schelde-estuarium.Deonafhankelijkegezaghebbendepersonenkunnen

inbeginselbeschikkenoveralleinformatieoverhetproject(inhoudelijkenprocessueel).Daar-toevindtintensiefoverlegplaatstussenProSesenhetOAP-secretariaat.

NaasthetonderzoeksspoorishetOAPhettweedespoor,datvanprocesgestuurdebesluit-vorming:gerichtophetverzamelenvaninformatie,kennis,voorkeurenenwensenbijallerleibetrokkenpartijenendaarmeeophetbevorderenvandesamenwerkingmetdieanderepartijenomuiteindelijkvoldoendedraagvlaktecreëren.HetOAPspeelteenzeerbelangrijkerolinhetbereikenvaneenconsensusoverdeverschillendevoorliggendeprojectenbinnendekrijtlijnendievanuithetbeleidwordenuitgetekend.Hethoudtzichnietalleenbezigmethetbewakenvandevoortgangenhettijdigvoorbereidenvandepolitiekebesluitvorming,maarlegtzichookenvooraltoeophetcreërenvandraagvlakinderegio’sAntwerpenenZeelandenophetinveste-renineenvertrouwensbandtussendebewindslieden.IndatverbandgevendeOAP-voorzittersdevoorzittersvandeTSCalop14november2003inoverwegingomdevoorbereidingvanhetverdragwaarindeafsprakenoverdeOntwikkelingsschetsuiteindelijkzullenwordenvastgelegd,danalterhandtenemenenditinnauwebetrokkenheidmetbeidebewindslieden.Zijverwach-tendatbijdeuitwerkingvanditverdragtallozelastigeknopenmoetenwordendoorgehakt.Eenactievewederzijdsebestuurlijkeaansturingvandezevoorbereidingachtenzijgewenstomtoteenvlotteensamenhangendebesluitvormingoverdezepuntentekunnenkomen.Ditadviesisoverigensnietovergenomen.

Het fenomeen Overleg Adviserende PartijenHetfenomeenOverlegAdviserendePartijenisovergenomenuitdeprocesarchitectuurvanhetProjectMainportontwikkelingRotterdam(PMR),datprojectdirecteurVanZwameerderleidde.Ditprojectbetrofbesluitvormingrondde(patstellingover)deTweedeMaasvlaktealsuitbrei-dingvandehavenvanRotterdamvoorcontainerschepen,eenbetergebruikvandebestaandehaveneneenverbeteringvandeleefomgevingskwaliteit,ondermeerdoornatuurontwikkeling.Het‘OAPvanPMR’(natuur-enmilieubeweging,havenbedrijf,werkgevers-enwerknemersor-ganisaties,provincieetcetera)iseruiteindelijkingeslaagdeeneenparigadviesuittebrengen.Ditbetekendeeendoorbraakinmenigepatstelling.Deregeringheeftgeheelindielijnbesloten.HetprojectPMRleertdatviasamenwerkingenwederzijdsrespectdebelangenvaneconomie,milieuennatuurmeersamenhangendkunnenwordenaangepakt.VandaardezeconstructiebijhetwerkaandeOntwikkelingsschets2010.

��

De behoefte aan goede spelregels tussen betrokken institutiesDeprocesgerichteaanpakgeeftdeadviseringsopdrachteenspecialedimensie.HetimpliceerteenadviseringstaakdielooptvanafdeprobleemstellingtotaandebesluitvormingoverdeSchets.MetdepartijeninhetOAPenmetdebewindsliedenzijnspelregelsuitgewerktvoorditadviseringsproces.DebewindsliedenverleendeninheteersteTopberaadhieraanhungoedkeu-ring.Deaanpakmoet,zoluidtdeverwachting,eenactievebetrokkenheidgaranderenvanadvi-serendepartijeninallefasenvandeuitwerkingvandeSchets.Menstreeftzonaarhetkwekenvaneengroterwederzijdsbegripenrespectvoorelkaarsbelangenenproblemen.Inplaatsvaneenpolariserendeaanpakvanuitheteigenbelang,richtdeadviseringzichopdesamenhangindeproblemenenbijbehorendeoplossingsmogelijkheden.Dezeonconventionele,openaanpakvraagteensterkengagementvandedeelnemers,medemethetoogophetdoorvertalenvandeadviseringsresultatennaardeachterbannen.

Hiermee is wel een bepaalde interne spanning ingebouwd. De leden van het OAP zijngeen‘kleinejongens’enzevertegenwoordigennietgeringebelangen.Hetoverlegmetdebewindsliedenzullenzenietaltijdoverlatenaanhuntweevoorzitters.Zewillenafentoemeedoenaandatoverlegomhunstandpuntengoedoptafeltekrijgen.Anderszoekenzehunkrachtin(voordievoorzitters)onbeheersbareexternecontactenomstoomafteblazen.DaaromheefthetOAPveelaandachtgeschonkenaandeinternespelregels.

Debehoefteaangoedespelregelsisooknodigwegenseen–naarmijnmening–tochietwatonduidelijkeomschrijvingvanderolendetaakvanhetOAPinhetMemorandumvanVlissingen.Formeelstaandeopdrachtenvanhetadviserendoverleggeregeldindepunten5,6en7vandatmemorandum.Punt5voorzietdatdeTSCbijdeuitvoeringvoelinghoudtmetdestakeholders.Punt6voorzietdatdebewindsliedentweepersonenaanduidendiealstaakkrijgeneenadviesuittebrengendatbreedwordtgedragendoordestakeholders.Punt7voorzietdatdebewinds-liedenregelmatigonderlingoverlegplegenendaarbij(inhetvoortraject)ookoverlegvoerenmetdetweeadviseurs.

VoorafgaandaaniederevergaderingvandeTechnischeScheldecommissiestelthetOAP-secreta-riaateenkortoverzichtopvanhetadviserendoverlegenbijbehorendeaandachtspuntenenver-zendtditaandeTSC-secretarissen.NochdeOAP-secretaris,nochdeOAP-voorzitters,nemendeelaandevergaderingenvandeTSC.Welwordenverslagenenagenda’suitgewisseld.AdviezenwordenaandebewindsliedengerichteninafschriftnaardeTSC-voorzittersverzonden.

EenaantalkerenhebbendeTSC-voorzitters,ennietdebewindslieden,eenschriftelijkereactiegegevenopdezeadviezen.Formeelgeziendedenzedituitnaamvandebewindslieden.

DeTSC-voorzitterszijnnamensde(individuele)ministersverantwoordelijkvoordegoedeuit-voeringvanhetoverdeadviesopdrachtgeslotencontracttussendeOAP-voorzittersenhunministers.HetactiviteitenverslagvandeOAP-voorzitterswerdookaanhen(ennietaandeTSCzelf)toegezonden.InformeelwarenermetregelmaatcontactentussendeOAP-voorzittersendeindividueleTSC-voorzitters.Dezelaatsten(enwederomnietdeTSCzelf)namendeelaanhetTopberaadvanOAPenbewindslieden.

DezeformeleenfeitelijkestructuurendebijbehorendeproceduresroepenopzijnminstdevraagopofhetOAPnietalleeneenadviesorgaanvoordebewindsliedenis,maarookvoor de Technische Scheldecommissie. Formeel was dat niet zo, materieel wél. De TSCbaseerdeindepraktijkhaarbesluiten(ofadviezenaandebewindslieden)medeopOAP-adviezen en in sommige gevallen vroeg zij het OAP ook om advies. Daaruit mag menoverigensnietafleidendatereenformeleadviesrelatievanhetOAPnaardeTSCbestond:het feit dat de TSC uitdrukkelijk rekening hield met de opvattingen van het OAP houdtnietindatditeenadviesorgaanvandeTSCwas.

Hiervooraandachtvragenlijktmijomtweeredenenvanbelang.Indeeersteplaatsomdatdezeformelerelatienietbijeen iederduidelijk is (geweest).ErzijndeelnemersaanditprocesdienogsteedsdenkendathetOAPeenadviesorgaanvandeTSCis.IndetweedeplaatsomdathetOAPuitbestuurdersbestaat.BestuurdersvindenhetnietnormaalomadviesuittebrengenaaneenambtelijkeinstantiealsdeTechnischeScheldecommissie.Dit is een van de verklaringen voor het optreden van de Zeeuwse gedeputeerde ThijsKramer.AlsopvolgervanL.CoppoolseinhetOAPsindsjuni2003,zitKramermetminstensdriehandicaps:a)Zeelandismordicustegeneenverdiepingentegendedaaraaninhe-rente natuurmaatregelen zoals (grootscheeps) land onder water zetten; de partijpro-gramma’s zijn daarin duidelijk; b) hij zit daar als voorzitter van het Bestuurlijk OverlegWesterschelde (BOWS) en dus niet als gedeputeerde met een mandaat van ProvincialeStaten(althanszowordtdatinZeelandgepercipieerd);c)hijbrengtnaarzijngevoelalsbestuurderadviesuitaanambtenarenindeTechnischeScheldecommissieendatroeptbijhemvraagtekensop.Alsmenditbegrijpt,danverstaatmenookKramersstrevenomdepolitiekebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschets2010eind2004tewillenbeïnvloe-den,indiezindathijinplaatsvaneenOAPvoortaaneenBestuurlijkeScheldeCommissiewenstmeteenrechtstreekserelatietotdebewindslieden.

Terzijdenogdevolgendekanttekening.InhetOAP(metnamebijdehavenschepenDelwaide)bestondkritiekomdatmengeenzichthadophetgeendeTSCmetdeadviezendeed.Datzichthoefdemenookniettehebben.Immers,debewindsliedenhaddeninhunafsprakenmethet

��

OAPvastgelegddatzijbijafwijkendebeslissingen(=afwijkendvanOAP-advies)ditzoudenmotiveren.Opdiemanierwasdetransparantietochgewaarborgd.

Evolutie van het werk van het OAPErheeftzichinhetwerkenindeopstellingvanhetOAPeenzekereevolutievoorgedaan.Gestartals‘ProSesproduceert,OAPadviseert’,heefthetgaandewegeenproactieveaanpakontworpen,methetslaanvanpiketpalenrichtinghetpolitiekebesluitvormingsprocesenmethetontplooienvaneigeninitiatieven.Onderdatlaatstebijvoorbeeldhetbespreekbaarwillenmakenvanookandereonderwerpen,dienietinhetMemorandumvanVlissingenzijnopgenomen,maardieinrelatietoteengemeenschappelijkeaanpakvanhetSchelde-estuariumwelvanbelangwordengeacht.DenkhierbijondermeeraanhetopdeagendaplaatsenvandeproblematiekvandetoegankelijkheidvanhetKanaalvanGent-Terneuzen,endepogingenomdezeaanhetProSes-dossiertekoppelen.ProSesbestreedditmethetargumentdatmendaarvoorgeenmandaathad,dathetdusniettotdeopdrachtbehoordeenbovendientecomplexwasomalsnogmeetenemen.UiteindelijkishetwelgehonoreerddoorparallelaanProSeseenvergelijkbaartrajectvoordeKanaalzonetedoorlopenonderleidingvanGouverneurBalthazarvanOost-VlaanderenendeCommissarisderKoninginVanGeldervanZeeland.Deresultatenhiervanzijnopgenomeninhet(inmiddelsderde)MemorandumvanOvereenstemmingvanDenHaagvan11maart2005,samenmetderesultatenvanProSes.OpbasisvandieovereenkomstwordtonderdeTSCeenprojectorganisatieàlaProSesgestartomeengezamenlijkstreefbeeldvoorhetKanaalvastteleggen.

OoknemendeOAP-voorzittershetzeerverrassendeinitiatiefomdeambassadeursvanbeidelandenbijhetprocestebetrekken.Eencitaatuitdegespreksronde:

“ ‘Als OAP hebben we ook de ambassadeurs erbij gehaald. Wij gaven hen alle informatie en kregen daarvoor in ruil terug de informatie over de andere belangrijke dossiers. Dat gaf een breed veld, het besef dat de context veel breder was dan alleen de Schelde. De ambassadeurs hebben verder een goede rol gespeeld in het masseren van gevoelige verhoudingen, bijvoor-beeld door Zeeland voor te stellen het ‘nee, tenzij’ om te buigen in een ‘ja, mits’. Het zou een goede zaak zijn als aan de ambassadeurs zou worden gevraagd om eens na te gaan wat vol-gens hen de ‘bijvangst’ van dit proces is geweest. Die is misschien nog groter dan de ‘hoofd-vangst’.

Samenstelling van het OAPDeOAP-partijennemenopbestuurders-danweldirecteursniveaudeelaanhetOAP,oppersoon-lijketitel,waarmogelijkgevoeddoorhunachterban.Erbestaatgeenmogelijkheidtotvervan-ging.

Uit het dossier leid ik echter af dat de mogelijkheid tot vervanging is opengesteld. Ziebijvoorbeeld: ‘Besloten wordt dat het OAP op 16 november 2004 vanaf 15 uur de eind-advisering afrondt op een te Antwerpen te houden vergadering. De heer Koeijer merktopdathijopdezedatumnietbeschikbaar is. (…)DeheerKoeijerwordtgesuggereerdeenvervangerdeeltelatennemenaanhetOAP.’Nuishetwelzodatopdievergaderinghet OAP-advies over de Ontwikkelingsschets 2010 aan de bewindslieden werd vastge-steld: werd daarom misschien een uitzondering gemaakt op de regel geen vervangerstoetelaten?OverigensbestonderookeenOAP-medewerkersoverleg.Dezemedewerkerskondenookinvallen.

DetweevoorzittersvanhetOAPhebbenenkelemaandenbesteedaanhetselecterenvandedeelnemers.Hoewelwasbeoogdinnovember/december2002deeerstevergaderingvanhetOAPtehouden,vindtomdezereden,envanwegeagendaproblemen,deeerstevergaderingpasop24januari2003plaats.28)ProSesneemtalswaarnemer/informantdeelaanhetoverleg.BijhetsamenstellenvanhetOAPisgetrachteenevenwichtaantebrengentussenterritorialeoverheden,belanghebbendenenmaatschappelijkegroepen.Maargeletopdenoodzaakhetaantalpartijenbeperkttehouden,medegeziendeaanpakviaprocesadvisering,kunnennietallegroeperingenaanbodkomen,zoalsdehavenvanGent.GeziendezwaarwegendebelangenvanAntwerpenweegtdedelegatievanuitdiestadjuistzwaardoorindesamenstelling.VoortsiserrekeningmeegehoudendatVlaanderenweinigofgeenervaringheeftmetprocessturing.

Belangrijkselectiecriteriumisdevraagofpartijeneendirecterelatieonderhoudenmetdedrieprioritairethema’svandeOntwikkelingsschets2010,tewetenveiligheid,toegan-kelijkheidennatuurlijkheid.OmdieredenvallenenkeleorganisatiesbuitendeOAP-boot,zoals de Brabantse en Zeeuwse werkgevers (BZW), de visserijorganisaties, de Vlaamselandbouworganisatiesenderecreatieorganisaties.Diezullenwel,zoisdebedoeling,eenrolkunnenspelenindebegeleidingvandewetenschappelijkeonderzoeken.Bovendienhebben de Vlaamse landbouworganisaties vooral belang bij de actualisering van hetSigmaplan. Bij de samenstelling van het OAP is ervan uitgegaan dat de organisatie dieverantwoordelijkisvoorhetopstellenvanditplan,hetoverlegmetdeVlaamseboeren-organisatiezouverzorgen.

Vanafnajaar2004zetelenhetBrabants-Zeeuwsebedrijfsleven(BZW)endeVlaamseland-bouw(naastdeNederlandse,dieervanafhetbegininzat)alsnoginhetOAPenkunnenzij hun standpunten inbrengen in het eindadvies. De BZW deed dat al op 25 augustus

��

2004;deVlaamselandbouworganisatiesvolgdenop17december2004.Bijdiegelegen-heidbepleittendeorganisatieseenactieverebetrokkenheidvandelandbouwsectorbijhetprojectendeprojectadvisering.

HieronderdelijstvanledenvanhetOAPnaardesituatievanmaart2005,exclusiefdevoorzittersBaldewijnsenHendrikx.

C. Adriaens VoorzitterAlgemeenBoerensyndicaatL. Delwaide / E. Bruyninckx

HavenschepenAntwerpen/DirecteurHavenbedrijfAntwerpen

A. Denys GouverneurProvincieOost-VlaanderenN. Devisch VoorzitterBoerenbondW. Van Gils BeleidsmedewerkerBondBeterLeefmilieuW.J. de Graaf DijkgraafWaterschapZeeuws-VlaanderenJ.A. Groenink VoorzittersectieZeelandBrabantsZeeuwseWerkgeversverenigingA. van der Hek / G. de Kok

VoorzitterNationaleHavenraad/VoorzitterZeelandSeaports

P. Janssens BurgemeesterAntwerpenV. Klap CoördinatorWerkgroepSchelde-estuariumP.M. de Koeijer ZeeuwsvertegenwoordigervandeZuidelijkeLand-enTuinbouw

OrganisatieM. Kramer VoorzitterBestuurlijkOverlegWesterscheldeR. De Meyer DirecteurVlaamseHavenverenigingC. Paulus GouverneurProvincieAntwerpenL.C. Poppe-de Looff VoorzitterTaakgroepWesterscheldeP. Symens BeleidsmedewerkerNatuurpunt

Een aantal OAP-nuances op een rijUiteengesprekmetdeOAP-voorzittersen-secretarisop8februari2005noteerikeenaantalmarkantepuntenoverdemanierwaarophetOAPheeftgefunctioneerd:

• Hoeweloveralijslag,washetopsommigeplaatsenergdun.Tochiseropeenuniekewijzeeenbreeddraagvlaktotstandgekomen.

• DeOAP-partijenhebbenindeaanvangsfasevooralstrategisch29)geopereerd.Erwashetgevaardatheteigenbelanghetgemeenschappelijkbelanggingdomineren.Indelaatstefaseistocheenduidelijkesfeervan‘gevenennemen’ontstaan.Debestuurlijkeervaring

vandemeesteOAP-partijenheeftmedebijgedragentoteengoedverloopvanhetadvies-proces.

• DebetrokkenheidvandeVlaamselandbouwenhetBrabants-Zeeuwsebedrijfsleven(BZW)bijProSeswerdpasindeeindfasegerealiseerd.ViahetOAP-trajectwerdendebandenmetdeVlaamselandbouwgelegd.Dezelandbouworganisatieshaddeneerderin2004(ompoli-tiek-strategischeredenen)debruggenmetProSesopgeblazen.

• AchterafbeschouwdishetspijtigdatProSesdeOAP-signalennietheeftgehonoreerdomdelandbouweenmeervooraanstaandeplaatstegeveninhetproject.Zichberoependopdeinhetmemorandumgeformuleerdeopdracht,diegeenthemalandbouwomvatte,werddevraagnaareenmeeruitputtendonderzoeknaarlandbouweffectennietgehonoreerd.30Deprojectorganisatiehaderookvoorkunnenkiezenbijdeopdrachtgeverstebepleitenditmandaatteverbreden.Welzoudezeverbredingdanzekertotvertraginghebbengeleid.Detoekomstzallerenofdekeuzevoortempobovenvolledigheideenjuistewas.

• IndestartfasewasdeachterdochtvaneenaantalVlaamseOAP-partijengroot.Dieachter-dochtbetrofdekwaliteitvandeNederlandsepolitiek,indiezindatmeninVlaanderensterkdeindrukhaddatinNederlanddeambtenarendedienstuitmaken,ennietdepoli-tici.OokdeimitatievanhetHollandsepoldermodeldatvoorPMRwasgebruikt,riepvraag-tekensop.Indiefasestondendezepartijenookvervandebesluitvormingenwarenderelatiesmetdebewindsliedenenhunmedewerkersnietaltijdevengoed.HetOAPheefteengroterwederzijdsvertrouwenbewerkstelligd.IndeeindfasestonddeneutraliteitvanProSesnietmeerterdiscussie;indeeerstefasewerden(onterecht)doorbepaaldeOAP-par-tijenvraagtekensgeplaatstbijdezeneutraliteit.

• DeaanvankelijkeoproepbijenkeleOAP-partijenvooreenjuridificeringvanhetdossierwasindeeindfaseveelmindervaaktehoren.Tijdenshetprocesgroeidehetbesefdateenjuri-dischafgedwongenoplossingveelonzekerhedenbiedtenpasnalangetijdeeneventuelebevredigendeuitkomstkanbrengen.Hetgeloofineensamenwerkingsmodelisonmisken-baargegroeid.Deprojectuitvoeringzaleenlakmoesproefzijnvoorditsamenwerkingsmo-del,maarkanbijgrotevertragingenookdeouderoepvooreenjuridischpadaanzwenge-len.

• ProcesmatigbezienishetinteressanthoehetKanaaldossierGent-TerneuzenaandeOntwik-kelingsschetswerdaangekleefd,zonderProSestebelasten.

• DeTSChadhetsomsmoeilijkomdevrijeteugeltegevenaanProSesenaanhetadviespro-ces.Delijn,oflieverdelijnen–wanterwarentweeaansturendeoverheden–haddensomsmoeitemetdeopenprojectaanpak.Deindrukbestaatdathetterughoudendecommuni-catiebeleidvandeTSCsomscontraproductiefheeftgewerkt.Inprocesadviseringdienen

��

eenmaximaleopenheidencommunicatievooroptestaan.Degeslotenheidheeftooktotopstandgeleid,ondermeerdoordeZeeuwseeistotbetrokkenheidbijdebesluitvorming.TegelijkishetzodatdeTSChetheeftaangedurfdomviaeennieuweaanpakeenmoeilijkprocesvansamenwerkingeennieuweimpulstegeven.Endaarvoorheeftzijookeenkrach-tigeprojectorganisatieenstakeholdersoverleguitgebouwd.Uitgaandevanhetprincipe‘hetresultaattelt’,wasdeaansturingdoordeTSCpersaldovoldoendeomeenpositiefproject-resultaatoptijdtekunnenrealiseren,inclusiefeenbijbehorendunaniem–enzeerzorg-vuldiguitgewerkt–OAP-advies,datniettevaagwasonderdedrukvanhetzoekennaarde‘aanvaardbarecompromissen’.Eennietteonderschattenbijdrage,medegeziendecom-plexiteitvanhetprojectendeingewikkeldeprojectomgeving.

• DeprojectorganisatieProSesopereerdeophetscherpvandesnede.Ditstimuleerdededynamiekenlokteheelbewustreactiesuit.DezedynamiekgafsomsookirritatiesbijindividueleOAP-partijen(denkbijvoorbeeldaanhetleggenvancontactenmetZeeuwsegemeentenzondervoorafgaandecommunicatiemetdeprovincie;deaanzwengelingvandediscussieoveronzekerhedenbijverruimingineentevroegstadium;hetvoorstelomAnt-werpsehavengebruikerseenzijdigtebelastenmeteeninfrastructuurheffing).Dezedyna-mischeaanpaklijktinZeelandnogsteedsnietverteerdenvraagtookindetoekomstaan-dacht.

• DegunstigeonderzoeksresultatenophetvlakvaneenalternatievestortstrategiehebbenvooreenpositieveomslaginhetvertrouwenvanOAP-partijeninProSesgezorgd.Bijmindergunstigeresultatenzoudezeomslagnaarverwachtingnietzijnopgetreden.OokhiergeldtdateenmeerbezadigdoptredenvanProSesgelijkdedynamiekzouhebbenverminderd.Deprojectdirectieheeftdegrenzenbenutomdeuitvoeringmaximaaltestimulerenenheeftgeenrisicovermijdendestrategiegevolgd.Tijdenshetproceswerdenmogelijkerisico’sver-kendengeanalyseerd.

• ProSesheeftaltijdopeenneutralewijzegeopereerdnaarhetOAP.ZijheefthetOAPheelnadrukkelijkenopeengoedemanier‘gebruikt’.ErwaseenopencommunicatieoverenweertussenhetOAP-secretariaatenProSes.DeinformatieverstrekkingdoorProSeswasuitstekendenobjectief.VoorveleVlaamseOAP-partijenwasdebeschikbaarheidvandezeinformatieeenaangenaamnieuwgegeven.

BelangrijkeprocesmomentenbinnenhetOAPwaren:1 Deinventarisatievanverwachtingen,deuitwerkingvandeOAP-spelregels(welkerolspeelt

adviesinbesluitvorming),deunaniemegoedkeuringvandeprobleemstellingenhet‘aan-

knopenvanhetprojectGent-Terneuzen’–eenbelangrijkeklimaatbepalendefactorindeVlaams-Nederlandsesamenwerking.

2 DediscussieoverdeuitvoeringsproceduresendebijbehorendediscussieoverdestatusvandeSchets(Ziehetonderdeel‘Vroegoflaatbeslissen?’inhoofdstuk4).

3 HetadviesoverdeuitgangspuntenvandeOntwikkelingsschets.4 DeconfrontatietussendehavenschepenvanAntwerpenenandereledenvanhetOAPover

devraagofmendejuridischewegzoumoetenbewandelen,ofhetsamenwerkingsmodelhooghouden.

5 HethavenbedrijfAntwerpenalsstartmotorvandesamenwerkingtussenderegio’sZeelandenAntwerpen(‘charmeoffensief’AntwerpsehavenmetZeeland’)alsreactieopdezecon-frontatie.

6 DeheftigediscussieoverdedoorProSesuitgewerktespeculatievevoorbeeldscenario’sendekalmerendewerkingdiedeonderzoeksresultatenboden.

7 HetOAP-adviesovervoortgangensamenhangenhetbesluitomovertoekomstigbeleidenbeheergeenstandpuntteformulerenvoordateeneindbesluitbekendwas.

8 DeafsprakenronddetevolgenprocedurevooreenOAP-eindadviesoverdeSchets,waarbijquatimingrekeninggehoudenwerdmetdenoodzaakomeengoedoverlegmetdeachter-bannentekunnenvoeren.

9 DeformuleringvanhetunaniemeOAP-eindadvies,medegesteunddoordeVlaamseland-bouwendeBrabantseenZeeuwsewerkgeversvereniging.

10 Decontactenmethetbedrijfslevenendenatuurbeweging,dieinsamenwerkingmetProSeswerdengeorganiseerd.

11 DecontactenvandeOAP-voorzittersenOAP-secretarismetdelandbouworganisaties.12 Hetthematischbesprekenvanvisies,studiesofstandpunteninhetOAP.13 DebereidheidvandebewindsliedenomdespelregelsvanhetOAPtoetepassenenmethet

OAPoverlegtevoerenoverdeadviezen.14 DecharmeoffensievenenbiechtstoelgesprekkenvandeOAP-voorzittersnaardeOAP-par-

tijen.

AlmetalleeftbijdeaanvoerdersvanhetOAPhetgevoeldat‘debijvangstmisschiennogwelgroterisdandehoofdvangst’.Hetsmedenvancohesietussenpartijenaanweerszijdenvandegrensenhetvindenvaneendraagvlakvoormogelijkingrijpendebesluiten,heeftinhunogennetzoveel,ofmisschienzelfsnogmeerwaardedandieuiteindelijkebesluitvorming.Hetvindenvandiecohesieheeftoverigenslangergeduurddansommigenhaddengehoopt.InhetbeginzatendeOAP-partijenmeerineenconflict-danineenharmoniemodel.Eencitaat:

�0

“ ‘Belangrijke stakeholders voor de Ontwikkelingsschets, verzameld in het OAP, hebben een una-niem advies uitgebracht en dit advies is overgenomen in de Ontwikkelingsschets. Het is voor de voorzitters/secretaris van het OAP geen eenvoudige opdracht gebleken, maar wel een met een belangrijk resultaat. De gebruikelijke eerste periode in een dergelijk gremium, deelne-mers zenden hun denkbeelden en emoties uit zonder merkbaar te luisteren naar anderen, heeft opmerkelijk lang geduurd. Vergadering op vergadering werd dit herhaald. Vooral het wantrou-wen in de bedoelingen van andere deelnemers stond centraal. Uitzondering was de natuur- en milieubeweging die argumenten zakelijk probeerde uit te wisselen. Pas in het laatste halfjaar ontstond een uitwisseling van wensen en noden waarop constructief werd gereageerd. De con-tacten en arrangementen die mede als gevolg hiervan ook buiten de vergaderingen ontstonden tussen individuele stakeholders zijn geen zichtbaar resultaat, maar op termijn wellicht wel het belangrijkste uit deze periode.’

DitcitaatsteltdatdecohesiebinnenhetOAPpasinhetlaatstehalfjaarbegontegroeien.DatiswatbetreftdetimingniethelemaalcongruentmetdevisievandetoenmaligverantwoordelijkebewindsliedenBossuytenSchultzvanHaegen.Alop19mei2004schrijvenzijineenbriefaanhetOAP[(Schelde(2004)122]:

‘Allereerst hechten wij eraan, u bijzonder hartelijk te danken voor uw eensluidendeadvies ‘Overwegingen bij de Ontwikkelingsschets 2010 – Schelde-estuarium: de visievanhetOAP’.AlleenalhettotstandkomenvanditadviesiseenstevigefelicitatiewaardengeeftonshetgevoeldathetbesluitvormingsprocesronddeOntwikkelingsschetshetsamenbindendeeffectheeftdatwijvanafhetbeginbeoogdhebben.WijzijnonsmaaraltebewustvandelastuithetverledendieVlaanderenenNederlandmetzichmeetor-sen ten aanzien van het estuarium. Maar onze ambtsvoorgangers, en in hun navolgingwijook,hebbenonserdaaromdestemeeroptoegelegdom–ondererkenningvandezelast–onsnueensgezamenlijkterichtenopdetoekomst;opwatonsbindt,inplaatsvanopwatonsscheidt;oponzekansen,inplaatsvanopdebedreigingendiewijervaren.Wijervarenmetgrotevoldoeningdatdiesfeerookbijuwoverleg,dateenrepresentatievedwarsdoorsnede biedt van de betrokken regionale besturen en maatschappelijke acto-ren,isaangeslagen.Endithoudteenbelofteinvoordetoekomstigesamenwerkingronddituniekeestuarium,waarindedrieprioritaire functiesveiligheid, toegankelijkheidennatuurlijkheidopzo’nvoorbeeldigewijzecoëxisteren.’

Het secretariaat-generaal van de Benelux Economische UnieHetsecretariaatvanhetOAP,vandeOAP-voorzittersenvanhetTopberaadwordtverzorgddoorhetsecretariaat-generaalvandeBeneluxEconomischeUnie,omdatditalsonafhankelijksecre-tariaatruimeervaringheeftmetgrensoverschrijdendesamenwerkingrondruimtelijkedossiers.Omdezetaakoptepakken,isonderleidingvanLeenvandenBergeenkleinprojectsecretariaatgevormd,datompraktischeredenenophetsecretariaat-generaalvandeBeneluxEconomischeUnieisgehuisvest.DebekostigingkomttenlastevanhetProSes-budget.

Desecretariaatsopdrachtvangtaanop1oktober2002,zevenmaandennahettotstandkomenvanhetMemorandumvanVlissingen.Daarinstaatondermeer:‘OpzokortmogelijketermijnzullendeBewindsliedentweeonafhankelijkegezaghebbendepersonenaanwijzen,éénvanVlaamseenéénvanNederlandsekant,dievertrouwengenietenbijdeonder5genoemdeover-legpartnersendietottaakhebbenomnamensheneenzobreedmogelijkgedragenenunaniemadviesmetbetrekkingtotdeontwikkelingsschetsaandeBewindsliedenuittebrengen.Aandezepersonenzaleenonafhankelijksecretariaatterbeschikkingwordengesteld.’

Tijdensde59ebijeenkomstvandeTechnischeScheldecommissie,op26augustus2004,isbeslo-tendathetmandaatvanhetOAPenzijnsecretariaatdoorloopttot1januari2006.

Procesmanagementvangrensoverschrijdendeprojecteniscomplexerdanvaneenzijdigeprojec-ten.Deuiterstpositieveervaringenhiermeevormennaarverwachtinginspiratievoordeaanpakvananderegrensoverschrijdendeproblemen.DeBeneluxalskweekkamerenfacilitatorvoorgrensoverschrijdendprocesmanagement.31)

Het Adviserend Overleg Schelde (AOS)DeTSCwordtgeadviseerddooreenambtelijkAdviserendOverlegScheldevandeopdrachtge-vendeoverhedendiebijhetbeleidenhetbeheervanhetSchelde-estuariumzijnbetrokken.HetAOSheefteenzelfstandigepositiejegensProSes,wordtnietaangestuurddoorProSesenstuurtzelfProSesooknietaan.WelbenutProSesdebijdeAOS-deelnemersbeschikbarekennisenorganiseertzijmethetAOSeenaantalwerkconferenties.HetAOSvergadertdrietotvierkeerperjaar.

In de praktijk is gebleken dat het functioneren van het AOS moeizaam verloopt. Ookal is het gebaseerd op het Memorandum van Vlissingen. Ook de bestudering van deverslagen van de bijeenkomsten van de Technische Scheldecommissie wijst in de rich-tingvandevaststellingdathetAOSweinigbetekenisheeftgehadvoordeteontwerpen

�1

Ontwikkelingsschets.Ditoverlegorgaankomtnauwelijksopdeagendavoor.Dedesbe-treffende paragraaf in de Bloemlezing (zie Deel 3) laat ook aan duidelijkheid niets tewensenover.

Wellicht past daarbij de volgende nuancering. Het valt op grond van dit evaluatieon-derzoekmoeilijktemeten,ofanderszinstebeoordelen,ofhetAOSniettochzijnnutenfunctie heeft gehad in het licht van verwerving van enige betrokkenheid van centraleadministraties zoals VROM en EZ aan Nederlandse zijde en AROHM en de VlaamseLandmaatschappijaanVlaamsekant.HoeweldeoutputvanhetAOS,opgrondvanwatikkonbestuderen,mijgeenaanleidinggeeftomdaarvoorbijzondereaandachttevragenachtikhetfeitvanhetorganiserenvandiebetrokkenheideenwaardeopzichzelf.Indeinterministeriële contacten zal dit ongetwijfeld op de achtergrond een nuttige functiehebbengehad.VoortsmoetwordengezegddathetAOSophetpuntvanbrainstormingworkshopsheeftgeorganiseerddiehebbenbijgedragenaanversterkingvande inhoudenaanhetdraagvlakvoorhetproces.

6 De uitvoeringsorganisatie vanaf januari 2005

De geboorteakte van de vervolgorganisatie ProSes 2010De57ebijeenkomstvandeTechnischeScheldecommissie,op14november2003teDomburg,markeertdegeboorteaktevandevervolgorganisatiediehetwerkaandeOntwikkelingsschets2010vanaf2005opzichmoetnemen.Daarbijvallentweenietonbelangrijkeaccentverschillentussenbeidevoorzitterstenoteren.

BijdeNederlandsevoorzitter,BertKeijts,heerstnogevenwattwijfelofhetvoorbereidenvanzo’norganisatieniettevroegkomtwegensdebestuurlijkerisico’s:nogvoordatdeformelebesluitvormingheeftplaatsgevonden,startmenreedsmetdeuitvoeringdaarvan.Consultatievandestaatssecretarislijkthemdaaromgeboden.Bovendiensuggereerthijdatdevervolgorga-nisatiewellichtietsvoorProSeszoukunnenzijn(alsextrataak).

DeVlaamsevoorzitter,JanStrubbe,toontbegripvoorraadplegingvanmevrouwSchultzvanHaegen,maardringteropaanalvastnategaandenkenoverdeorganisatieendeopdrachtvanhetteamdatdeuitvoeringtezijnertijdzalmoetenovernemen.DieopdrachtbijProSesneerleg-gen,lijkthemnietwenselijk.HetzoubeterzijnommethetaflopenvanProSeshetsignaaltegevendatdestudiefaseisbeëindigdendateennieuweorganisatiezichgaatbezighoudenmetdeuitvoeringvanhetpolitiekefiatvandestudies.

ProjectdirecteurVanZwamkanhierinkomen.MenbesluitdatProSessamenmetderegionaledirectievandeRijkswaterstaatZeelandeenconceptprojectplangaatopstellenvoordebijeen-komstvandeTechnischeScheldecommissieinmaart2004.Datplanmoetdandeorganisatori-scheaspectenvandeuitvoeringvandeOntwikkelingsschets2010bevatten.

Ditaspectvanproject-enprocesmatigwerkenisperfectvolgens‘hetboekje’.Hetkomtnaar mijn ervaring slechts zelden voor. Een, voor de uitvoering geschikte, vervolgorga-nisatiemoetnetalsbijeenestafettewedstrijdtijdiggestartwordenomopsnelheidhetstokjeovertekunnennemen.HierwordtdusalruimeenjaarvoorhetverstrijkenvanhetmandaatvanProSesdeformatievaneenvervolgorganisatieopdeagendagezet.

�2

Mandaat, personeel en financiering van de vervolgorganisatie ProSes 2010DeTechnischeScheldecommissiebespreekthetgevraagdeconceptprojectplanvoordevervolg-organisatieinhaar58evergaderingvan19maart2004.Zijrealiseertzichdatvoorzichtigheidgebodenis.Naarbuitentoemagnietdeindrukontstaandatmetdeoprichtingvandezever-volgorganisatiewordtvooruitgelopenopdepolitiekebeslissingendiemenpasinhetnajaarvan2004gaatnemen.Daarombesluitdecommissieopvoorstelvaneendersecretarissenomhetvervolgprojectteamaanteduidenals‘VoorbereidingsteamtenuitvoerleggingOntwikkelings-schets2010’.MenzaloverigensnogeenakkoordhiervoorvragenvanhetBewindsliedenoverleg.

Interessantquamandaatishetvolgendeverschilvaninzichttussendesecretarissenvande Technische Scheldecommissie en de projectdirectie van ProSes. De laatste heeft inhetconceptprojectplaneenmandaatvoorgesteld indetrantvan ‘geeftprocesmatigeninhoudelijk bindende aanwijzingen voor de uitvoering van de projecten’. De secretaris-senzoudendat ‘bindende’er lieverafwillenhalen.Decommissiesluiteencurieusjuri-dischcompromis: ‘DeTechnischeScheldecommissiegaatakkoordmethettekstvoorstelvandesecretarissenmetdienverstandedathetwoord‘bindend’indebepalingvanhetmandaatvanhetvoorbereidingsteamwordtgehandhaafd.Ditwoordisnietinjuridischezin te interpreteren (dwz. dat het formeel bevoegdheden zou overnemen), maar heeftalleeneenorganisatorischebetekenis(dathetdebevoegdhedenkrijgtnamensdeledenvandeTechnischeScheldecommissie).’

DezepassagezoueertijdsmijnhooggeleerdeleermeestersaandejuridischefaculteitteUtrecht een glimlach ontlokt hebben. Als studenten werden wij gewezen op dit soortgevaarlijkeconstructies tersparingvankoolengeit.Een legendarischvoorbeelduitdejurisprudentiewasdeingreepvaneenraadineengemeentewaarde(religieuze)cultuurgeenplaatsboodaaneenvrouwelijkebadmeesterinhetlokalezwembad.Erwasechtervoordiebaangeenmantevinden.Duswerdeenvrouwaangesteld.Omkoolengeittesparen,namderaadindeAlgemenePolitieverordeningdebepalingop:‘Devrouwelijkebadmeesterwordtgeachteenmantezijn.’Derestlaatzichraden.

Inhaar59ebijeenkomstop24augustus2004meldtco-voorzitterStrubbedatvanVlaamsezijdeMarkMeersman,voorheenvanhetKabinetvanoud-ministerBossuyt,isaangewezentotkwar-tiermakervanhetvoorbereidingsteam.VanNederlandsezijdeHansvanHoekvandeRijkswater-staat.Dezedoetinde60ebijeenkomstvandeTechnischeScheldecommissie,op19november200432),verslagvandewerkzaamhedenvanhetvoorbereidingsteam.Hijwijstopvertragingbijdepersoneleinvulling(waarhebbenwijdateerdergehoord?),maarkantevredenmeldendateenprojectplan,geschiktomdebegrotingvoor2005vasttestellen,reedsbeschikbaaris.HijenJosClaessenszullendenieuweprojectorganisatiegaanleiden.MarkMeersmangaateensoort-gelijkeorganisatieopzettenvoordeproblematiekvanhetKanaalGent-Terneuzen.

HoeweldeopzetvandevervolgorganisatieProSes2010buitendezeevaluatievalt,achtikhetnuttigtewijzenopdezelfde‘fout’diemenmaaktebijdeinstellingvanProSesinmaart2002.Ookhierzienweeenfixatieopeenstraktijdschemamethardedeadlines.Ikachtdatonjuist.Hoegoedbedoeldook,menmageenprocesdatperdefinitiestuurtoponzekerheden,nietbelastenmetbeheersinstrumentengerichtopzekerheden(dieernietzijn).Datleidtaltijdtotschade.Inelkgevalpersoonlijkeschadeindezindatroofbouwwordt gepleegd op medewerkers. Maar vaak ook zaakschade. Het is denkbaar dat hetrigidetijdschemazodanigafbreukgaatdoenaandevereistekwaliteitvandeproceduresdatdeNederlandsebestuursrechterzijngoedkeuringdaaraanzalonthouden.

Indiezelfdevergaderingvan19november2004besluitdeTechnischeScheldecommissiedatdeopdrachtvanProSesteruitwerkingvandeOntwikkelingsschets2010isvoltooidendathetvoor-bereidingsteam,overgaandeindenieuweprojectorganisatieProSes2010,nuaandeslagmoet.ErmoetenalleenprocesafsprakenwordengemaaktoverwanneerProSesdefinitiefstopt.Medemethetoogophetcreërenvaneenjuridischebasisvoorgeldoverdrachten,nodigomdever-volgorganisatiegoedaanhetwerktekrijgen,wordtbeslotenomdegeldigheidsduurteverlen-gentot31maart2005.

Hetverslagsluitafmet:‘DeheerStrubbebesluitmetfelicitatiesvoorhetganseProSesteamdateenschitterendeprestatieheeftgeleverd.HetwerkwasvanuitstekendekwaliteitenProSesheefteenprimataakvervuld.DeheerKeijts,namensdeNederlandsedelegatie,sluitzichhierbijaan.’

Zoals ik ook elders in deze rapportage opmerk, beschikken de drie in mijn ogen bepa-lende organen in dit proces, te weten de Technische Scheldecommissie, het OverlegAdviserende Partijen en de projectorganisatie ProSes, over voortreffelijke medewer-kers.Uitdeveledirecte,telefonischeendigitalecontactendieditevaluatiewerkmetzichmeebrengen,alsookuithetdossieronderzoek,blijkteenhogematevanprofessionaliteit.Menwerkthard,snelenmettoewijding.Felicitatieszijndusalleszinsopzijnplaats.VoordeVlaamsemedewerkerszalhetinontvangstnemendaarvanoverigensnieteenvoudigzijn. Vlamingen reageren doorgaans onwennig en schuchter op complimenten. Hoeweldat charmant overkomt, verdient dit extra aandacht. Vandaar ook dat ik in de eersteaanbevelingvandesamenvattingstel‘beloondiemensenmet‘goud’.’

DezeevaluatiebeperktzichtothetfunctionerenvanProSeszelf.ProSes2010kanverdernietaandeordekomen.Debloemlezingvandeel3bevatechtereenaantalopmerkingenoverdetaakenrolvandevervolgorganisatie,zoalsgeziendoordeogenvanenkelebetrokkenen.Eencitaatuitdeinterviewronde:

��

“ ‘ProSes 2010 heeft een heel belangrijke rol als regisseur en als kritisch observator van de kwa-liteit en de voortgang in de voorbereiding van de vervolgbesluiten. ProSes 2010 niet meer als eerste actor maar nu in de rol van geprivilegieerd bewaker. Voor het welslagen van de uitvoe-ringsvoorbereiding en voor de effectuering van het tijdpad is een krachtige aanpak van ProSes 2010, vooral ook ten aanzien van de juridische houdbaarheid van de besluiten, een vereiste. Wij dringen er met kracht op aan dat ProSes 2010 die rol uitermate stevig oppakt.’

��

��

deel2

EVALUATIEVE OBSERVATIES

DitdeelgaatdieperinopenkelespecifiekeaspectenvandewerkwijzevandeprojectorganisatieProSes.

Eerstschetsikdecomplexecontextwaarbinnenhetproceszichheeftafgespeeld.Daarnagaikopnieuwinopeenpaaronderwerpendienadereaandachtvereisen.

7 Bijzondere aspecten van het proces

Er is gewerkt in een zeer complexe contextWeinigoverheidsprojectenkennenzo’ncomplexiteitalsdezeLangetermijnvisie,methaarStreefbeeld2030endeuitwerkingdaarvanopmiddellangetermijnindeOntwikkelingsschets2010.DebouwvandeNederlandseDeltawerkenkanmenzienalseenmeesterwerkvantech-nischecomplexiteit.EndeBelgischestaatshervormingenalseensuperieurbewijsvankunnenomgaanmetpolitiekecomplexiteit.Maardezeuniekecasusverenigttechnische,politieke,wetenschappelijke,economische,historischeenculturelebelangenmetelkaar.

Bovendienlopenhierdriesturingsmodellendoorelkaarheen:kennissturing,structuursturingenprocessturing.Dezeverstrengelingvaneigenstandige,nietopelkaarafgestemdeensomsookmetelkaarstrijdendewaardedomeinen,doetdevraagrijzenhoehetkomtdatditnietisvast-gelopen.Hetantwoordmoetmenwaarschijnlijkzoekeninhetvermogenvandehoofdpersonenommetelkaardeverbindingentussendezedomeinenzodanigtebewakendateraltijdmeertoegevoegdewaardeontstonddanverliesaanenergie.Eensuccesvollestrijdtegenentropie.Dewerkwijzevanjoint fact finding,dieikinHoofdstuk8vankanttekeningenvoorzie,isdaarbijvanonschatbarebetekenisgebleken.

Indezecomplexiteitkanmentenminstedevolgendeaspectenonderscheiden.

Erisgekozenvooreenkoppelingvandrietotaalverschillendedoelen:eenbeteretoegankelijk-heidvandehavenvanAntwerpen,garantiesvoordeveiligheidtegenoverstromingenenhetbehoudenbevorderenvandenatuurlijkheidvanhetestuarienesysteem.Hetrealiserenvanelkdoelopzichzelfisaleenheleopgave,maardoorzeaanelkaarteverbinden,ontstaatereenspanningdiehetonderlingverenigbaarmakenvandezedoelenzwaarhindert.Bovendienistij-densderitgeprobeerdnogmeerkoppelingenaantebrengen:landbouwbelangenopnemenalsvierdeluik;hetverbeterenvandetoegankelijkheidvanhetKanaalGent-Terneuzen;deVlaamseaanpakvandeveiligheidvanhetSigmaplanonderbrengenbijProSes.DeTSCheefteroverigens

��

angstvalligvoorgewaaktomgeenuitruilkoppelingentoetestaanmetanderedossiers,zoalsdeIJzerenRijn,deGrensmaasenmetdeHSL-verbindingvanBrusseltotAmsterdam.

Hetismijnervaringdatmetnamebestuurdershetnormaalvindenomeeneenmaalvastgesteldeinddoeltebelastenmetextraopgaven(‘Doeditendaterooknogevenbij…’).Vooreenpro-cesstuurderisdatechteralsnelhetbeginvaneenmission impossible.Hetvereisthetvermogenomdeoorspronkelijkeopdrachttoteengoedeindetebrengenentegelijkde–overigensbegrij-pelijkebestuurlijkeextrawensen–inbanenteleidenwaarlangsookdiebelangengehonoreerdkunnenworden.Anderzijdsisdezecomplexiteitookeendeelvanhetsucces.Zijsteltpartijeninstaattewheelenentedealen.One-issueprojectenhebbendiemogelijkheidveelminder.

Erisgekozenvooreenproactieve,wetenschappelijkeonderbouwingvandepolitiekebesluit-vorming.Dewerkwijzewasdievanjoint fact findingenchecks and balances.Datwilzeggendathetonderzoeksprogrammaendeonderzoeksmethodenwarenafgestemdmetdeomgeving.Studieenonderzoek,analysesenexperimenten,moesteneentoereikendbody of knowledgeopleverenombestuurlijktekunnenbeslissenoverdeinzetvanbepaaldeprojectenvoordemid-dellangetermijnomhetStreefbeeld2030tebereiken.Hetisechterbepaaldgeeneenvoudigezaakwetenschapperstevindenvoorresultaatgerichtonderzoek,hentebindenaandeimmertekorteonderzoekstijden,uitkomstenteverwervendienietindeplaatskunnentredenvandealtijdaanwezigeonzekerheden,33)maardietochvoldoendezekerhedenbiedenvoorbestuur-lijkebesluitvorming.Erbestaataltijdeenspanningtussenwetenschappers,dienaarhunmeningnooitgenoegkunnenonderzoeken,enpolitiekeopdrachtgevers,dievaaksnelleenconclude-renderesultatenwillenzien.

Erisgekozenvoorbilateralesamenwerking.Nietalleenwetenschappelijk,maarookambte-lijk,bestuurlijk,politiekenindeadviserendesfeer.Waartweeculturengaansamenwerken,doetzicheenevidenteproblematiekvoor.NederlandseambtenarengaanvolstrektandersommethetpolitiekbevoegdegezagdanVlaamse.WaarVlamingendeopenenvrijpostigewerk-wijzevanNederlanderssomservarenalsarrogantenonbescheiden,vragenNederlanderszichweleensafofdeafstandelijkeengereserveerdeVlamingenmisschienietsteverbergenhebben.Nederlanderskenneneenplanningscultuurwaarbijproblemenenoplossingentopdownwordengeanalyseerdenafgewogen.VlamingengaanvolgensNederlandersongerichter,maarvolgensVlamingenzelfpraktischeraandeslagenlosseneenprobleemopalszichdatvoordoet.DegemeenschappelijkeNederlandsetaalisbepaaldmindergemeenschappelijkdanmenwelveron-dersteltenbiedtgeenoverbruggingvoordecultuurverschillen.34)

Erisgekozenvooreenletterlijkenfiguurlijkgescheidenhoudenvantweeorganisatiesdiebeideeenbelangrijkeinbrengmoetenleverenvoorhetbereikenvandedoelen.AandeenekantiserdebilateraleprojectorganisatieProSes.AandeanderekantdeunilateraleSigma-organisatiediehetVlaamsedeelvandeveiligheidsgarantiesmoetinbrengen.Hetisnieteenvoudigomtweeorganisaties(diebovendienquastijlenaanpakvolledigvanelkaarverschillen)tegelijkdezelfdekwantitatieveenkwalitatieveinbrengtelatenleveren.

Ookdeaanwezigheidvanverschillendeministeriëledepartementenspeelteenrolindecom-plexiteit.ErbestaancultuurverschillentussenbijvoorbeeldhetNederlandseMinisterievanVer-keerenWaterstaatendatvanLandbouw,NatuurbeheerenVoedselkwaliteit.Heteneiseentypischingenieursministeriedatgraageenknapstukjewerkwegzet.Hetandereisgepoktengemazeldinde(Europese)machtspolitiek.DatverschilwordtondermeerzichtbaarwanneertentijdevandegeplandebestuurlijkebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschets2010,inhetnajaarvan2004,blijktdater(nogsteeds)geengeldbeschikbaarisvoordefinancieringvanhetNederlandsedeelvanhetnatuurluik.InVlaanderenisdenatuurontwikkelingvooreenbelang-rijkdeelgeïntegreerdinhetSigmaplan,waardoorhetaspectvandeprijsenkostprijsverdelingtussendeverschillendebevoegdeinstantiesveelminderspeelt.

ErspelengroteeconomischebelangenvoordehavenvanAntwerpen,eenforsemotorvandeVlaamseeconomie.Hetfeitdatdiehavenzoverlandinwaartsligt,maakthemdesteaantrekke-lijkerwegensdekortereweg-enspoorwegverbindingennaarhetBelgischeenDuitseachterlanddanhetgevalismetRotterdam,datopzijnbeurtweeraantrekkelijkerisvoordeoverslagnaaranderehavens.Hetisevidentdatcommercieelenpolitiekbetrokkenenbijdiehavengeenkansonbenutlatenomheteconomischebelangzwaartelatenwegenopzowelhetonderzoek,alsookop(hettempovan)debesluitvorming:watAntwerpenbetreftkandeschopnietgauwgenoeg(weer)degrondin.

Dateconomischebelangheeftbijzonderetrekkeninhetlichtvandepolitiekehistorie.SindshetScheidingsverdragvan1839leeftinVlaandereneengevoeldatNederlandterbeschermingvandeeigen(leesRotterdamse)belangengeenvoordeelzietineengoedetoegankelijkheidvandeAntwerpsehaven(hoewelRotterdampasmedionegentiendeeeuwtoegangtotdeNoordzeekrijgt).Totdedagvanvandaagduiktditoptijdensstudiedagenenwerkconferentieswaarjuridi-scheschriftgeleerdendeverdragstechnischemeritesuitspittentotophetbotvanhethistorischegelijk.Alserdanergensinhetproceseenvertragingoptreedt,levertdiehistorischebeladenheidsommigeVlamingenvoedselvoordegedachte‘ziejewel,zeproberenonsweertepakken’.

��

Indemargevanditdispuutdoemenmoeilijkejuridischevragenop:‘WelkejuridischebetekeniskrijgteenbestuurlijkakkoordoverdeLangetermijnvisietussendebetrokkenVlaamseenNeder-landsebewindslieden?Makenweaanweerszijdenvandegrenselkeenlexspecialistervervan-gingvanallemogelijkeproceduresdiedenationale,provincialeenlokalewetgeversnueenmaalhebbenbedachtvoorhetverwervenvandevereistevergunningenenvoorhetbeschermenvanburgerstegenondoordachtebesluiten?Rondenwehettotaleprocesafmeteennieuwverdrag?HoevalteenkeuzevooreenRijksprojectenprocedureaanNederlandsezijdeterijmenmethetgedecentraliseerdebeleidvanLandbouw,NatuurbeheerenVoedselkwaliteit,datdezeggen-schapoverlaataanprovincieengemeenten?’

HetkomtmijvoordathetonderwerpvandelaatstezinonvoldoendedoorProSesendeTechnischeScheldecommissieisbegrepen,endathetOverlegAdviserendePartijenenigemachteloosheidheeftervarenbijpogingenomdespanningendiedaardoorzijnontstaanoptelossen.DeprovincieZeelandheeftzichtothetlaatstemomenttegendevoorgeno-menverdiepingverzet.Eerstintermenvan:‘Wijzijntegen’(terwijlzeintussendachten‘Hetgaattochnietdoor,duswekunnengemakkelijktegenzijn’).Later,toenuitstudiesbleekdatdeverdiepingrealiseerbaarwaszonder(aanmerkelijke)schadeofnoodzaaktotnatuurcompensatie,schakeldezijovernaar:‘Wijzijntegen,tenzij….’(waarbijzeachterdat‘tenzij’dachtenaanhetverwervenvanstructuurversterkendemaatregelenvanwegeDenHaag).

ZoweluithetdossieronderzoekalsuitdegesprekkenmetsleutelfigurenhebikdeindrukgekregendatProSesendeTechnischeScheldecommissiehetoptredenvanZeelandvoor-namelijkhebbengeïnterpreteerdalseenvanzelfsprekendvoortvloeiselvantrauma’svaneen eerdere verdieping en van een diepgeworteld verzet tegen het onder water zettenvan landbouwgronden (ontpolderen). De weerstanden van de provincie hebben echternog een andere achtergrond, waarvan en waarvoor rijksambtenaren doorgaans geenweetrespectievelijkgevoelhebben.Hetbestuurvanprovinciesengemeentenisgedecen-traliseerdalgemeenterritoriaalbestuuropcollegialebestuurlijkebasis.Eenrijksambte-naardiedoorgaansvanuitéénfunctiedenktenhandelt(bijvoorbeelddievanwaterofdievanlandbouw),heeftmeestalnietgeleerddatlagererechtsgemeenschappenalgemeneafwegingenhebbentemakenenstaatsrechtelijknietbevoegdzijnomaanéén functiehetprimaattegeven.Bovendienisinditgevalooknogeensdeautonomezeggenschapopnatuurgebieddoorhetdesbetreffendeministerieaanprovincieengemeentenover-gedragen,zodatmeteenallehakkeninhetzandgaanals‘hetRijk’zichmeenttekunnenveroorlovenopnieuwdesturingdaaroverinhandentenemen.

Dit–naarmijnmening–typischekennis-engevoelsgebrekvanrijksambtenarenjegensstaatsrechtelijkemerites,komtondermeernaarvorenindevolgendepassagesuitde58ebijeenkomstvandeTechnischeScheldecommissieop19maart2004.Eerstuitdeproject-directeurzijnzorgenoverdeopstellingvanZeeland:‘Eentweedeprobleemisdesamen-

werkingmetdeprovincieZeelandvoordeuitwerkingvannatuurprojecten.OmtoteendeblokkeringtekomenstelthijvoormetdedirecteurenvanLNVenV&WteoverleggenhoevanuithetRijkhetgedeelteNatuurkanworden ingevuld.Hieroverkandantijdenshet Bewindsliedenoverleg worden gerapporteerd.’ Daarop antwoorden de heren Keijts(co-voorzitter)enJacobs (hoofdingenieur-directeurvandeRijkswaterstaat inZeeland):‘De heer Keijts reageert op de problemen over de natuurontwikkeling in Nederland.De opstelling van de provincie is begrijpelijk en stuit op het ontpolderingsbegrip. Ditprobleemzouaandebewindslieden(ookministerVeerman)moetenwordenvoorgelegd.OokdeheerJacobsmeentdatderegionalecontextmoeilijkteoverwinnenzalzijn.’

Vanuit het denken handelingsstramien van Nederlandse rijksambtenaren is dit eennormale manier van interveniëren. Maar voor een provinciaal bestuurder is dit eenaffront. Het OAP heeft zijn handen vol gehad om de spanningen, die daardoor metZeelandzijnontstaanzogoedenzokwaadmogelijkindehandtehouden.

Daarbij speelt op de achtergrond nog iets anders mee. Nederland wil een stukje rijks-regieinhandenhoudenomVlaanderenvertrouwentegevenenompleidooienvooreen‘lexspecialis’tegentegaan.EenRijksprojectenprocedureis inderdaadteverkiezen.Diestroomlijntdediversevergunningenenvervangtdestreek-enbestemmingsplanproce-dures waardoor de proceduretijd korter wordt. Bovendien – dat valt niet te ontkennen– is er ook rijksinfrastructuur bij betrokken. Dus dat heeft mede de opstelling van debetreffenderijksambtenarengekleurd.

Overigensmoetenmijnobservatiesopditpuntopzijnminstmetééngebeurteniswordengenuanceerd. In de eerste periode van het project is door de staatssecretaris van V&Waan de provincie Zeeland gevraagd voor het Nederlandse grondgebied het onderwerp‘natuurontwikkeling’ te trekken. Hiervoor waren twee redenen. In Nederland heeft deprovincieeenbelangrijkeverantwoordelijkheidopditbeleidsterrein.Daarbijkomtdatbijeen zoektocht naar locaties die zich kwalificeren voor (estuariene) natuurontwikkelingzoveelbestuurlijkeelementeneenrolspelendateenlouterambtelijkeaanpaknauwelijkskansvanslagenheeft.Deprovinciesteldeechterzulkevoorwaarden(ondermeerdathetrijkeerstgeldvoornatuurontwikkelingoptafelzouleggen)dathierovergeenovereen-stemmingbereiktkonworden.DaarmeewerddezoektochtaanProSesalsorganisatieoprijksniveauovergelaten.ProSesheeftopditterreinwelconstructiefkunnensamenwer-ken met de natuurbeweging en vele contacten gehad op gemeentelijk niveau. De doorProSes nagestreefde werkwijze ‘van buiten naar binnen’ heeft hier derhalve maar tendelegewerkt.

Decomplexiteitkentnogeenbijzonderedimensieinhetlichtvandetweeverschillendestaats-vormen:degedecentraliseerdeeenheidsstaatinNederlandversusdefederalestaatinBelgië,metzijnspecifiekegedefedereerdebevoegdhedenaanhetgewestVlaanderen,ineenpolitiekecontextdievoortdurendinbewegingis.

��

Omhetnogeenbeetjemoeilijkertemaken,kiestmenvoordeintroductievaneenreeksexterneadviesorganen,envoorcommunicatiemeteninspraakdoorbelanghebbendenbijhetestuarium.Daaronderbevindenzichpartijenmetbelangendienietofzeermoeilijkverenigbaarzijn.

Tenslotteiserdesamenloopvandeeerdervermeldedriesturingsmodellen:kennissturing,structuursturingenprocessturing.

Er is gewerkt in een hoog tempo Degenenmetenigeervaringinhetopenbaarbestuur,ziendatergewerktisineenhoog,zonietmoordend,tempo.

Onderwerp maand jaarTweedebesluittotverdieping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . januari1995InstellenvandeCommissieWesterschelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1996RapportagedoordeCommissieWesterschelde . . . . . . . . . . . . . . . . . augustus1997BesluitbewindsliedentotopstellenLTV-S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . februari1999OpdrachtTSCtotstartopstellingLTV-S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . februari1999VaststellingLTV-SdoorTSC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . januari2001MemorandumvanKallo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . februari2001Vlaamsparlementairstandpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mei2001Nederlandsregeringsstandpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oktober2001Nederlandsparlementairstandpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . december2001MemorandumvanVlissingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . maart2002StartonvoltalligeprojectdirectieProSes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . maart2002DoorstartvoltalligeprojectdirectieProSes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oktober2002BestuurlijkbesluitOntwikkelingsschets2010/MemorandumvanDenHaag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . maart2005

De doelen zijn gehaaldHoeweldevorigepuntenvoldoendeexplosievestofbevattenvooreenvoortijdigeexpiratievandeontwikkelingvandeLangetermijnvisieenvandeOntwikkelingsschets2010,zijndedoelengehaald.Nietalleenbinnendegeplandetermijnen,ooknaardebeoogdekwaliteit.In2002ligtereenStreefbeeld2030optafel,datmeteengenoegzamewetenschappelijkeonderbouwingeenvisiebiedtopdemanierwaarophetSchelde-estuariumtegendietijderuitmoetzien,enopwelkewijzemendatstreefbeelddenktterealiseren.Daarbijzijaangetekenddatsommigeneen

bindendbesluithaddenverwacht,dathetdraagvlakvoordeschetsnognietoveralevenstevigisendatdeOntwikkelingsschetsnogwelenkeleopeneindenbevat.Zoisindeschetsopgenomendatnapublicatienogaanvullendebesluitenzullenwordengenomenoverdelocatievandeover-stromingsgebiedeneneenaantalnatuurontwikkelingsgebieden,enoverdezogeheteninstand-houdingsdoelstellingen.

Tussen2002en2004iseenevenwichtigeenperspectiefvolleuitwerkingvandeOntwikkelings-schets2010ontworpen,waarbijProSesnietgezwichtisvoordeverleidingdekrentenuitdepaptehalenenbijvoorbeelddemaatschappelijkgevoeligeprojectenopdelangebaanteschuiven,naareenvolgendefase.Inmaart2005,eenpaarmaandenlaterdandegeplandedatumvaneind2004,hebbendebetrokkenbewindslieden,zoalsgeplandinhetMemorandumvanVlissingen,eenbestuurlijkbesluitkunnennemenoverdeOntwikkelingsschets2010.Vanafjanuari2005werktdebeoogdeuitvoeringsorganisatieaandeuitwerkingdaarvan.

Hoemendekwaliteitendetijdigheidvanhethalenvandedoelenookwilzien,datvooralbinnendeTechnischeScheldecommissie,hetOverlegAdviserendePartijenenProSesprofes-sioneleleidersenmedewerkersaanhetwerkzijngeweest,isduidelijk.Personendieiederophuneigenmanier,eningezamenlijkheid,erinzijngeslaagdsteedsweertoegevoegdewaardeteorganiseren.Uitmondendinhetdoeldatgerealiseerdmoestworden:binneneenvastgelegdtijdpadopwetenschappelijkverantwoordewijzedebasisleggenvoordemogelijkheidtotver-diepingvandeSchelde,binnendekadersvannatuurbehoudenveiligheid.

Hoewel niet iedereen die mening deeltDemeningdatdedoelenzijngehaald,wordtnatuurlijknietdooriedereengedeeld.Datwilzeggen,erzijnpersonenenpartijenwierbelangendoordezebesluitvormingwordengeschaadendiedaarineenargumentzienomdejuistheidvandebesluitvormingtebetwistenen,indemargedaarvan,derealisatievandedoelen.Maarhetdoelwasnietomiedereentevredentestemmen.EndaarinzaldevervolgorganisatieProSes2010ooknietslagenalsdezegedwongenwordtvoorttegaatmethetverouderdeconceptvandeinspraak

Ikkomdaarinhoofdstuk8uitgebreideropterug.Daarzalikondermeeropmerkendathetreali-serenvandedoelenvandeOntwikkelingsschets2010nietlangsinspraakkunnenwordengerea-liseerd:communicatiexinspraak≠draagvlak.Daarkomtmeerbijkijken,ondermeerhetconti-nuerenenverdiepenvanhetconceptvande joint fact findingdoordevervolgorganisatieProSes2010.

��

OpdezeplaatsschetsikslechtszeerinhetkortinwelkeklempositieProSesheeftgezeten,datdituitdeaardderzaakleidttotkritischeopvattingenoverdecommunicatie,deinspraakenhetdraagvlak,endatdaarnietsaantedoenvalt.

Eventerugnaarhetbegin.HetMemorandumvanVlissingensteltdeopterichtenprojectorgani-satieProSesverantwoordelijkvoordekwaliteitvanhetprocesenvoorhetverwervenvaneenzobreedmogelijkdraagvlak,zowelbijdeopdrachtgevendeoverhedenalsbijdeexternepartijen.TotdatdoelmoetProSescommunicatieplegeneninspraakorganiseren.ProSescommuniceertzicheenslaginderondte,datwilzeggenzijhoudtophetvlakvaninformatieverspreidingoverhettotaleprocesgeenbeperkingenaan.Burgers,media,partijen,iedereenkanviapapierenendigitaleinformatie,enviadiversebijeenkomsten,kennisnemenvandeopzet,vandewerkwijzeenvandevoortgangvanhetprocesvanontwerpvandeOntwikkelingsschets2010.Deinspraakisechtervoorbehoudenaande‘georganiseerdeburger’,deburgerdievertegenwoordigdwordtdoorpublieke,doorprivateofdoormaatschappelijkeorganisaties.Debewindsliedenzoekendaarhetprimairedraagvlak.Deinspraak(endaarbijbehorenddraagvlak)voordeongeorgani-seerdebelanghebbendeburgersligtprimairbijdelokalebesturen,enwordt,voorzoverdatdoorProSesmoetwordengeorganiseerd,pasineenzeerlaatstadium(najaar2004)ingezet.

Decombinatievandezezakenleidtindepraktijktotproblemendiealsvanzelfsprekendeenaantaldeelnemersaanditprocestotkritischekanttekeningenbrengt.ZievoorcitatenindatopzichtdeBloemlezinginDeel3.Inessentieliggenaandezeproblemendevolgendeoorzakentengrondslag:

• Bijhetcommunicerenlopeninformatievedoelenenopdraagvlakgerichtedoelendoorelkaarheen.

• Nietisvooriedereenduidelijkwienubelastismethetverwervenvanwiensdraagvlak.• Niemandweetwat‘draagvlak’eigenlijkis.Nietaandeordekomtdevraagwatinspraak

betekentinrelatietothetverwervenvandraagvlak.• Deinspraakisgerichtopvertegenwoordigendeorganen,nietopdirectbelanghebben-

den;enkelevandievertegenwoordigendeorganenzijnlangetijdbuitenhetprocesgehou-den;individuelebelanghebbendenzijna)zeerlaat,enb)opeenverwarrendemaniervoorinspraakbenaderd.

• Inspraakwektverwachtingendienietgehonoreerdkunnenworden.Hetroeptsteedsbijpersonendiehunzinniet(kunnen)krijgenhetgevoelopdatzebedonderdworden.

Overdraagvlaktenslottenoghetvolgende.Tegenwoordigwordenveelprocesseninhetopen-baarbestuurgelanceerdmetdewensdatdeopdrachtnemerervoormoetzorgendatereenzobreedmogelijkdraagvlakvoordeuiteindelijktenemenbesluitenwordtverworven.Indeafgelo-penvijfentwintigjaarhebikintientallencursussenvoorpolitici,bestuurdersenambtenarendevraaggesteld:‘Watverstaatuonderdraagvlak?’Zonderenigeuitzonderingverliepelkediscus-siedaaroveralsvolgt:

• Eenpaarpersonenvindtdatdraagvlakinhoudt:deaanwezigheidvanvolledigeconsensus.• Eenpaarandereachtdraagvlakalaanwezigalsgoedeinformatievoorzieningheeftplaats-

gevonden,zonderoverigenstekunnenomschrijvenwat‘goed’is.• Naenigdebatkomtmentotdegezamenlijkeconclusiedatdraagvlaknieteenduidigtedefi-

niërenvalt,datconsensusinelkgevalnieteenessentieelbestanddeeldaarvanisendaterzelfssprakevandraagvlakisalsiemandzegt:‘Ikbenhetnieteensmethetbesluitdatugaatnemen,maarikzalhetnietteminsteunenomdatikopeencorrectemanierbijditprocesbetrokkenbengeweest.’

Endatlaatsteisnaruimdertigjaarstudievanditonderwerpmijnvisieopditpunt.Bijhetbeoordelenvandevraagofer‘eenbreeddraagvlak’ismoetmenzichbeperkentotdevraagofalleswatgedaanmoestwordendaadwerkelijkisgeschiedzoalsdathoort.Alsmenpersonenviaeendue and fair processerbijbetrekt,danisdathethoogstewatmenkanbereiken.Indeprak-tijk–getuigeookdecitatenindebloemlezing–leidtdatsteedstotdriesoortenmeningen:

• ‘Ikbenvanmeningdathetprocesuitstekendisgetrokkenenikdeeldeuitkomsten.’• ‘Ikbenvanmeningdatdeuitkomstennietgoed(genoeg)zijn,maargaerinmeeomdatik

ervoldoendegoedbijbetrokkenbengeweest.’• ‘Ikdeeldeuitkomstennietomdatmijnbelangenwordengeschaad,enomdatmijnooitwat

isgevraagd.’

Eenkleindetailmetbetrekkingtothetlaatstezinsdeel:eenbijkomendnegatiefeffectvanhetverkeerdeconceptvaninspraakisdatmenmensentientallenmalenkaninformerenennaarhunmeningkanvragen,maardatzijtochdurventezeggen:‘Zehebbenmeernooitbijbetrokken.Mijisnooitwatgevraagd.’

Terugnaardevraag:‘Zijndedoelengehaald?’Opnieuwbeantwoordikdievraaginpositievezin.Inhoudelijkisgerealiseerdwatbeoogdwas:eenOntwikkelingsschets2010,optijden–vol-gensdemeestebetrokken–vandeverlangdekwaliteit.Quaprocesisgedaanwatergedaanmoestenkonworden:eris–zieookdeBloemlezing–eenzobreedmogelijkdraagvlakverwor-

�0

venvoordebesluitvorming.Datnietiedereenzichdaarinkanvindenendaaraandeconclusieverbindtdaterdusgeen,ofonvoldoendedraagvlakzouzijn,iseenverkeerdemaniervanrede-neren,voortkomenduitonvoldoendekennisvandetekortkomingenvande(combinatievan)debegrippencommuniceren,inspraakendraagvlak.Nogsteedshebbenwehiertemakenmeteenernstigesysteemfoutinhetopenbaarbestuur.Zolangdieniet(h)erkendengeëlimineerdwordtzalookdevervolgorganisatieProSes2010dezeproblemenondervinden.Metdetraditio-neleconceptenvancommunicatie,inspraakendraagvlakacquistiezalhetNIMBY-syndroomnaarmijnsmaaknietwordenoverwonnen.AlsProSes2010,enzomogelijkookdeonderhaarvigeuropererendeprojectleidersvandestaandeorganisaties,zichdaarentegenovergeeftaanvervol-makingvandereedsdoorProSesingezetteinteractievemaniervanwerkenenvandedaarbijgehanteerdejoint fact findingachtikdekansopreductievanNIMBY-achtigebewegingengroot.

8 Kanttekeningen

Kanttekeningen bij de projectorganisatie ProSes als institutie

De benodigde middelen Nogeensenkeleaspectenoverdeinstrumentelekantvandeprojectorganisatieopeenrij.

Hoewelmetveelvertraging,ishetgelukteenVlaams-Nederlandsteamaanhetwerktezetten.Eenunicum.Hetvolgendecitaatuitdegespreksronde,vanVlaamsezijde,illustreertdatProSesalsprojectzelfsmeerdanéénunicumomvat:

“ Het is een uniek project. Het is de eerste keer dat twee oeverstaten van de Schelde een gemeen-schappelijke visie ontwikkelen. En het is uniek dat er voor het eerst een internationale Strategi-sche MER is gemaakt. Dat is een primeur. Een unicum is ook de methodologie van werken. Eerst ontwierpen we het Streefbeeld 2030 binnen de Langetermijnvisie. Dat vertelde ons wat er tot 2010 allemaal zou moeten plaatsvinden om het Streefbeeld in 2030 gerealiseerd te kunnen krij-gen. Toen dat Streefbeeld er lag, konden we de gemeenschappelijke projectorganisatie ProSes starten. ProSes heeft in een paar jaar via alle studies laten zien wat er nu tot 2010 staat te gebeuren en de volgende organisatie gaat dat invullen en uitvoeren. Zij zal de daadwerkelijke verdieping starten in 2007.’

Budgettairzijnergeenproblemengeweest.Erisweliswaarenigemaandengestudeerdopdevraaghoehooghetbudgetzoumoetenzijn,metnamevoordebekostigingvandestudies,maartoenhetverdictvieldathetdetwaalfmiljoeneuronietmochtoverschrijden,isdatookgelukt,zijhetmeteenfikseaderlating.ProSesisafgeslotenmeteenbatigsaldo.Hetfinanciëlebeheerwasuitstekend,ikhebalthansinhetdossieronderzoeknietsgevondendatduidtopenigezorgoverdeuitgavenendeboekhoudkundigeverantwoordingdaarvan.

DebehuizingvandeprojectorganisatieinBergenopZoomwas/iszondermeerexcellent.Wei-nigenzullenbeseffenhoebelangrijkeenadequatewerkomgevingisvooreensuccesvolproject:alleteamledenbijelkaaropééngang,zodatmensteedstoegevoegdewaardekanorganiseren,ruimezonnigekamers,fatsoenlijkevloerbedekkingzondervlekken,goedebureaus,computersenrandapparatuur,uitstekendevergaderzalenomtallozegastenteontvangeneneenvoortref-felijkecatering.

�1

Hieriseenvandebelangrijksterandvoorwaardenvoorproject-enprocesmatigwerkenvol-gens‘hetboekje’ingevuld:geefdeuitvoerdersdiehetwaarmoetenmakendeinstrumentendiezijzelfzeggennodigtehebben.Inwezengeeftditblijkvangoedlijnmanagement:ervoorzorgendatjemensenhunwerkkunnendoen.DeTechnischeScheldecommissieheeftdatmoge-lijkgemaaktenzijverdient,ookinditopzicht,waardering.EnnatuurlijkdeprojectdirecteurenVanZwamenClaessens,diealsgeenanderwetenhoebelangrijkhetcreërenvaneenadequatewerkomgevingis.

De werkvormHetprojectteamkentweliswaareenarbeidsverdeling(deeendoetditendeanderietsanders),maarhetaccentligttochopdegezamenlijkheid.Datiseenbelangrijkefactorvoorsuccesvolpro-jectmatigwerken.Zoveelmogelijkdecollegialiteit,degezamenlijkheidblijvenvasthoudenenslechtsgedeeltelijkspecifieketakentoedelenaanspecifieketeamleden.Datmaaktvandepro-jectorganisatieeenswingendteammetdemogelijkheidvanonderlingeverwisselbaarheidvanportefeuilles.

Organisatorischekeuzenbinnendewerkvormzorgennietteminweleensvoorproblemen.EendeelvandeactiviteitendiemoetenbijdragenaandeOntwikkelingsschetsvindtplaatsbijdeafdelingZeescheldevanAWZ,vervanBergenopZoom.Bijdestartvanhetprojectisafgespro-kendatdeverantwoordelijkheidvoordeinhoudzodanigbijdeZeescheldeligtdatProSeszichminofmeerzalbeperkentothetlogischinvoegenvanhunresultaatindetotaleOntwikkelings-schets.Voorafisveronderstelddatdeafstand(locatie,werkwijze,cultuur)zogrootzalzijndatditonvermijdelijktotspanningentussenmedewerkerszalleidenendatditmaaralseenfact of lifemoetwordengeaccepteerd.Datissomsookzogelopen.

De herkenbaarheidProSesbesteedtveelaandachtaandeherkenbaarheidvanhetprocestotvervolmakingvanhetStreefbeeld2030viadeconstructievandeOntwikkelingsschets2010,dusherkenbaarheidvandeinhoud.Maarookwie,watenwaarProSeszelfis,isonderwerpvanzorg.Metfolders,brochu-res,nieuwsbrieven(ProSesVerbaal),eenwebsiteendergelijkeinstrumentenisProSesvoordie-genendiedatwildenzien,steedseenherkenbareentransparanteinstelling.

Het personeelsbeleid Deprojectdirectieinvesteertbijdestartineendiscussieteroverbruggingvandecultuurver-schillentussenVlamingenenNederlanders,zonderdezeoverigenstezwaaraantezetten.

Hetresultaatisdatmenintern(h)erkentdatdevariëteitinhetteamgrootisnaarprofessie,geslacht,leeftijdennationaliteit.Eeniederkrijgtdegelegenheidbijtedragenaanaanpakenconceptdocumentenvancollega’s,hetgeenalsopbouwendkritischwordtgeaccepteerd.Ergroeitrespectvoorelkaarsbijdrageneneriszeldenofnooiteensfeervanonderlingestrijd.

Op deze wijze is de directie er in geslaagd om met die variëteit zo om te gaan dat deproductendekenmerkenvandetotalevariëteitinzichhebben.Iederteamlidweetwelkproduct hij of zij moet leveren, van welke kwaliteit en op welk moment. Ieder is zelfverantwoordelijkvoordeafstemmingmetanderen.Erisgeensprakevandetailplanningencentraleafstemming.Binnendezespelregelsbestaateenverregaandematevanzelf-sturing.Ditstrevennaar,enwerkenaaneenmodelvaninternewaardenensturingheeftsterkbijgedragenaanhetbereikteresultaat.

Dezeaandachtvoorteambuildingheeftwaarschijnlijkookeenpositieveuitstralinggehadnaar andere Nederlands-Vlaamse dossiers, zoals dat van de Grensmaas en de IJzerenRijn. Teams van dergelijke dossiers hoorden hoe binnen ProSes de gemeenschappelijkesamenwerkinglangzaammaarzekervruchtenbegonaftewerpen,medetedankenaandeinspanningenvandeprojectdirectieophetpersoonlijkbetrekkingenniveau.

Kanttekeningen bij de relatie ProSes-OAP-TSC

Een ijzeren driehoekBinnenhetgeheelvanhetgroteaantalinstitutiesdatzichbezighoudtmethetontwerpenvandeOntwikkelingsschets2010,vormenProSes,hetOverlegAdviserendePartijenendeTechni-scheScheldecommissieontegenzeglijkeen‘ijzerendriehoek’.Deambtelijkecommissieopereertinnaamvandebewindsliedenalsleidinggevendeopdrachtgever,ProSesalsdaaraanonderge-schikteuitvoerderomnieuwehorizontenintekleuren,enhetOAPalsonafhankelijkadviesor-gaanvoordebewindslieden.

Uiteraardisdatnietaltijdeninalleopzichtenvlekkeloosofzonderspanningenenirritatiesver-lopen.

IllustratiefinditverbandisdebriefvanVanZwamaandevoorzittersvandeTSCenhetOAPvan14mei2002,waarindeprojectdirecteurhendeelgenootmaaktvandezorgenbinnenProSesoverdehaalbaarheidvanhettijdschema.Hetdilemmavandeprincipiëlekeuzetussen‘besluitentotmaximaleverruimingineens,metreparatieoptie’en‘beslui-ten tot maximale verdieping in twee fasen, met doorstarttoets’, is al maanden eerderter advisering voorgelegd aan het OAP. Van Zwam merkt op: ‘Met argumenten die de

�2

mijne niet zijn heeft de Vlaamse secretaris van de TSC voorkomen dat de bewindslie-dendeelgenootvanditdilemmazoudenwordengemaakt.ProSes respecteertde rede-nendiepartijenhebbenomditonderwerpvoorzichuitteschuiven.HetkanbijvoorbeeldpassenineenonderhandelingsstrategieofeenrelatiehebbenmetVlaamseverkiezingen.ProSessteltvastdatzijpogingendoettebevorderendatbesluitvormingindecemberkanwordengehaald,maardateranderepartijenzijndiehetoplossenvanproblemenvoorzichuitschuiven.’35)

Daartegenovereencitaatuitdegespreksronde,gezienvanuitdeTechnischeScheldecommissie:

“ ‘Bij het concipiëren van dit project is nadrukkelijk afgesproken dat de Technische Scheldecom-missie en het Overleg Adviserende Partijen onafhankelijk van elkaar zouden staan. Dat er dus geen relaties en contacten zouden zijn. Wij wilden ons als Technische Scheldecommissie hoe dan ook blijven profileren als werkinstrument van de ministers. Op die manier kon het OAP in vol-ledige onafhankelijkheid adviseren aan de ministers. Daar zijn wij nooit tussen gaan zitten. Die relatie hebben we zuiver gehouden en dat heeft goed gewerkt. Iets anders was de verhouding tot ProSes. De Technische Scheldecommissie was opdrachtgever van ProSes. Dus ProSes moest rapporteren aan de Technische Scheldecommissie. Dat is niet altijd verlopen zoals dat eigenlijk zou moeten. ProSes heeft een paar maal een eigen koers gevaren, te vroeg in de openbaarheid getreden en zelfstandig stukken naar buiten gebracht die irritatie en opschudding hebben ver-oorzaakt. Het heeft de voorzitters van de Technische Scheldecommissie de nodige inspanning gekost om de gemoederen weer tot bedaren te brengen. Het waren stukken die Vlaanderen deed twijfelen aan de ambtelijke wil van Nederland om die verdieping te realiseren. Ik begrijp dat ProSes ruimte wilde hebben om grenzen te verleggen, maar ik blijf erbij dat bij het zoeken naar die ruimte de Technische Scheldecommissie niet genegeerd had mogen worden. Ook de nieuwe ProSes-organisatie 2010 zal zich moeten realiseren dat zij niet sturend is, maar dienst-baar aan de wensen van de ministers en aan de instructies van de Technische Scheldecommis-sie.’

Dezetweecitatenmakenduidelijkdatersomsstevigegesprekkenzijngevoerd.Maardedrieinstellingenkennenzulkevakmensendatookgrotespanningenmetdenodigestuurmanskunstopgelostwerden.

Geen of weinig behoefte aan onafhankelijkheidsdiscussiesDedrieorganenbetredennatuurlijkweleenselkaarsterritoria,maarzewetendattedose-renenweeroptijdterugtetreden.Steedsheefthetzoekennaardeaanvullingvooropgestaan,hetorganiserenvandetoegevoegdewaarde,enhetnietelkaarvoordevoetenlopenofvliegenafvangen.Eencitaatuitdegespreksronde,gezienvanuithetOAP:

“ ‘Het OAP, ProSes en de Technische Scheldecommissie kwamen natuurlijk wel eens op elkaars terrein. Maar dat was nooit echt een probleem. Er was vertrouwen in elkaar. We hadden met elkaar een sterk gevoel van functionaliteit. In de loop der jaren bouw je natuurlijk de nodige expertise op, die deels ook empathisch is: je voelt aan wat een ander van jou nodig heeft, maar ook wanneer je je weer moet terugtrekken op je eigen terrein. Dat is een deel van je habitus. Je identificeert je met wat een ander beweegt. En daarmee ben je steeds bezig aan elkaar toe-gevoegde waarde te leveren. Je zag dat dit ook leidde tot meer openheid bij diverse partijen. Wij gingen als OAP, ProSes en Technische Scheldecommissie gemakkelijk en vol vertrouwen met elkaar om, en dat werkte op anderen aanstekelijk. Maar we hebben de leden van het OAP toch ook altijd laten merken dat we een onafhankelijke rol speelden.’

Eenkleinebijzonderheid,dieikaleerderopmerktemaarnogeenkeeraandeordestel.Hetismetijdensdegespreksrondeopgevallendatnietiedereenweet,ofervanovertuigdis,dathetOAPeenonafhankelijke,adviserendetaakheeftjegensdebewindslieden.MetnameinZeelandlijktnogsteedsdegedachtetebestaandathetOAPadviseertaandeTechnischeScheldecommissie.Endaaroverismendantemeerverwonderd,omdatmenhetnietcorrectvindtdateenbestuur-lijkgezelschapalshetOAPadviseertaaneenambtelijkgezelschapalsdeTechnischeSchelde-commissie.Eencitaatuitdegespreksronde,gezienvanuithetZeeuwse:

“ ‘Gedeputeerde Kramer zat in een moeilijke positie. Hij was weliswaar lid van het OAP, niet als gedeputeerde, maar als voorzitter van het BOWS. Vanuit die positie kon hij niet werken met een mandaat van Provinciale Staten. Volgens het Collegeprogramma mocht er ook niet over een volgende verdieping worden gesproken. Bovendien is het lidmaatschap van het OAP qua invloed een dubieuze zaak: het bestaat uit bestuurders, maar die moeten nota bene adviseren aan een ambtelijke groep als de Technische Scheldecommissie. En die adviseert aan de bewinds-

��

lieden. Voor bestuurders in het OAP is dat geen gemakkelijke positie, voor de achterban van de bestuurders is er geen sprake van transparantie. Een zeer kritisch punt dat begrepen moet worden, als men wil begrijpen hoe en waarom Kramer handelt.’

DeveronderstellingdathetOAPadviseertaandeTechnischeScheldecommissieisdusfeitelijkonjuist.Maardatdoetnietafaanhetbelangvanditcitaat.AlsiemandzegtdatKerstmisditjaarvaltop29december,danisdatevenminjuist,maardanvalterkennelijknogwatuitteleggen.

Watdieonafhankelijkheidbetreft,citeerikuitdegespreksrondenoghetvolgende:‘AlsvoorzittersvanhetOAPhaddenwe–bijwijzevanserieuzegrap–afgesprokendatdeNederlandsevoorzitterdeVlaamsebelangen,endeVlaamsevoorzitterdeNederlandsebelangenzoubehartigen.Natuurlijkiservanbelangenbehartiginggeensprakegeweestindiezindatonzeonafhankelijkheidgeengrenzenkende.Zehieldnietopbijdegrens.’

NietalleendeonafhankelijkheidvanhetOAP,ookdievandeprojectorganisatieisnietzonderbelang.IkhebaleerderaangegevendathetwijsbeleidwasvandeTechnischeScheldecommis-sieomhetprocessturendorgaanProSeszijneigenruimtetelaten.OokalisdieruimteweleensingevuldzonderoverlegmetdieTechnischeScheldecommissie,metdenodigespanningenenirritatiestotgevolg.Eenprocesstuurderdieuiteindelijkverantwoordelijkisvoorhetbeoogderesultaat,dientdebevoegdhedentehebbenwaarmeehijdieverantwoordelijkheidkaninvullen.Endatzijndanvooralbevoegdhedenomdingentedoendienietgebruikelijkzijn.Andersveran-derterniets.Waardiebevoegdhedenontbreken,wordtdeprocesstuurdergeachtzegewoontenemen.Alshijhetnietdoet,wiedoethetdanwel?

Geenenkelelijnmanagerzaldezevisieonderschrijven.Ikbegrijpdatenikheberookbegripvoor.Tochhebikgeleerddatveranderennietluktzondermensendiegrenzendurventeverleg-gen.Endiedaarvoorgeentoestemmingvragen,ofnodighebben.Watdatbetreftdenkikweleensaandeopdrachtdieeenministermijvelejarengeledengafmetwoordenindetrantvan:‘Zoekdeproblemen,loszeop,vertrouwdaarbijalleenmaaropjeeigenmethode,alserdanweerstandkomt,probeerdiedanteoverwinnen.Luktdatniet,legzedanmaaropmijnbureau,wantiklosdiedanwelvoorjeop.Alsjevindtdatjedooreenmuurmoetlopen,endaarmeeeengrootgatveroorzaakt,danlegikwelaaniedereenuitdaternietsaandehandisenikmetseldatmuurtjeweernetjesdicht.’Bijhetverlatenvandekamerriepdeministermenogna:‘Denkeraan,doehetvooralonorthodox.’Datniveauvanonafhankelijkheiddientmeneenprojectorga-nisatietebieden.Hetvolgendecitaatuitdegespreksronde–vanVlaamsezijde–lijktdezevisieteondersteunen:

“ ‘Ik ben een voorstander van een zo groot mogelijke autonomie van de projectorganisatie want haar geloofwaardigheid staat of valt met haar onafhankelijkheid. Ik baseer mij hiervoor op debatten vanuit voornamelijk Zeeland. Men merkt dat snel vragen gesteld worden over de geloofwaardigheid. Ik merk echter dat de overheid een grotere greep op ProSes 2010 wenst. Het laten uitvoeren van de MKBA Toegankelijkheid door het Nederlandse CPB en de morfologische studie door WL Delft, heeft een sterk voordeel gehad. De geloofwaardigheid van de instanties is van het grootste belang, zeker in het licht van verzet ingegeven door irrationele kreten. Con-clusie: onafhankelijkheid en geloofwaardigheid van de organisatie is van het grootste belang voor succes.’

Ikonderschrijfdezezienswijze,hoewelnietzonderdekanttekeningdatditzeerveelvergtvandeleidinggevendekwaliteitenvanhetlijnmanagementomeenprojectorganisatiedievrijebewegingsruimteteverschaffen.Diekwaliteitenwarenhieraanwezig.Hetvolgendecitaatuitdeinterviewrondeondersteuntdatopdevolgendemanier:

“ ‘Jef van Hoof en Carel de Villeneuve moeten Huub goed geholpen hebben. Zij weten hoe de diplomatieke verhoudingen, machtsstructuur en netwerk in elkaar steken in Nederland en Vlaanderen. Je moet op managementniveau voldoende mensen kennen.’

Debloemlezingvandeel3bevateengrootaantalcitatenvansleutelfigurendiebevestigendatonafhankelijkheidenprofessionaliteitbelangrijkedragersvanhetproceszijngeweest.

Secretariaat en administratieve organisatieDedrieinstitutiesvande‘ijzerendriehoek’beschikkenelkovereenexcellentsecretariaatenovereendaaraangelieerdeadministratieveorganisatie.Ikbeninmijnwerkzeldenzulkeprofessio-neleengoedgeorganiseerdeondersteunendeorganisatieonderdelentegengekomen.Anderendelendezeconclusie.Eencitaatuitdegespreksronde,gezienvanuithetOAP:

“ ‘De administratieve organisatie van zowel het OAP als van ProSes was uitstekend. Dat is een randvoorwaarde voor succes. Bij zo’n grote hoeveelheid partijen kom je altijd dingen tegen waar je niet op bent voorbereid, toevalstreffers. Maar met secretariaten die zo goed functio-neren is dat geen probleem. Ze beperken zich niet tot registreren en volgen, maar vullen hun

��

rol actief in. Met inlevingsvermogen voor de belangen en zorgen van de deelnemende partijen. Zeer professioneel. De secretariële ondersteuning heeft door zijn open werkwijze, zijn goede beheersing van het dossier en het inschakelen van externe deskundigen, veel vertrouwen in het proces gewekt. Naar de vorm was de presentatie van de (agenda)stukken altijd uiterst ver-zorgd. Je hoefde nooit naar iets te zoeken. Elke vergadering was tot in de puntjes voorbereid. Het straalde kwaliteit en openheid uit. Wat de ondersteuning van het OAP betreft was het een geweldig voordeel dat het in handen was van professionele mensen en dat het secretariaat was ingebed in de Benelux-organisatie.’

Vooriemanddiedossieronderzoekmoetdoen,iseendergelijkeprofessionaliteiteenzegen.Allesisterugtevinden.Niksisweggegooidofperongelukineenprullenbakverdwenen.Vragenwordenperommegaandbeantwoord,nietsisteveel.Jekrijgtaltijdmeerdanjevraagt.Hetisookjuistdezesoortmentaleinstellingdieeennietgeringefactorisvoorhetscheppenvanver-trouwentussenmensen,envoorhethervindenvandeaansluitingalseenpartijevenuitdebochtdreigtteschieten.

Kanttekeningen bij de werkwijze van joint fact findingEenvandemarkanteaspectenvandedoorProSesgehanteerdeprocesgestuurdebesluitvormingisdeconsequentinteractievewerkwijze.ProSeskomtnietzelfmetallerlei–eigen–inhoude-lijkeinzichtenenmeningen,maarstuurtcontinuopdewijsheidenopdewaarheidvananderen,zoalsgepercipieerddoordieanderen.Zijhanteertdaarvoordemethodevanjoint fact finding:samenzoekennaardiefeitenenargumentendieeensolidebasiskunnenvormenvoordeuitein-delijkepolitiekebesluitvorming.Doorhetsamentedoen,groeit(hetvertrouwenin)dekwaliteitvandiebesluiten.ZozijnondermeerdeStrategischeMERendeMaatschappelijkeKosten-Baten-analysedoormiddelvanjoint fact findingontworpen.

IndecommunicatiemetdebuitenwereldpositioneertProSeszichvanmeetafaanalsmediatortussenpartijen,belangenenambities.Zijkiestzelfgeenpartijenstreeftookgeeneigeninhou-delijkedoelenofambitiesna.ProSeszetiedereenaanhetwerkomsamentotgedragenpro-bleemanalysestekomen,verkentmetallebetrokkenenkansrijkeenhaalbareoplossingsrichtin-genenconfronteertpartijenmeteventuelezwakkeofgevaarlijkepuntendaarin.Inclusiefhetschetsenvanmogelijkhardeconsequentiesvanpolitiekekeuzen.

ProSesisduseenprocesbegeleider.Datwilzeggen:ProSesluistertnaarpartijenenstaatopenvoordeinbrengvananderen,maarhoudtzelfhetinitiatiefomdeprocesdoelengoedenoptijd

terealiseren.Hetadagiumdaarbijis:kwaliteitengeloofwaardigheidcreëren.TotdatdoelzoektProSesnaardejuisteinteractietussenmensen,naarhetfaciliterenvaneenopencultuurwaarineenvrijeinformatieuitwisselingvanzelfsprekendisenwaarinmenhetnietalseen‘schande’zietomeerdereinzichtenbijtestellen.Integendeel.ProSesrekenthettothaartaakdejuisteinfor-matietebeheren,oplossingsrichtingenbijtestellenwanneerditnodigblijktendezetetoetsenopalleniveausinhaarwerkomgeving.

Hetvoertteveromhieruitgebreidintegaanopdewetenschapsmethodologischekantvandewerkwijzevan‘joint fact finding’.Ditfenomeenisechterzobelangrijkdatikhier-aanaandachtwilbesteden,zijhetinzeerkortetrekken.

InhetdossieronderzoekhebikgeenverwijzinggevondennaarbronnenwaaruitzoublijkendatProSeszichvoordestartheeftverrijktmetkennisofervaringmetdewetenschappelijkeprinci-pesvandezedenk-enhandelwijze.KennelijkzijndieindeloopderjarenspontaangegroeidbijdegenendieProSesleiden.Binnenjoint fact finding–watstriktgenomenvaltonderhetleer-stukvaninteractiefbeleidmaken–raakthetkernaspect,namelijk‘hetbijstellenvaneerdereinzichten’,tweeandereleerstukken.EnerzijdsdatvanPopperswetenschapsmethodologischeconceptvanfalsificatie.Anderzijdsdewerkingvanhetzogehetennegatieffeedbackmechanismeuitdecybernetica.

Hetconceptvanfalsificatieisbeterbekendonderdetermtrial (motivation) and error (elimina-tion).Datbetekentzoietsals:‘Wiljevooruitgang?Welnu,durfdaneenstaptezetten,kijkwaarjedanterechtkomt.Zitjefout?Elimineerdiedan.Opdiemaniergajevooruit.’Ditishetbasis-conceptvanalle(wetenschappelijke)progressie.Binnendecyberneticavindenwedatterugindewerkingvannegatievefeedback:bijhetmeten/monitorenvaneen(koers)afwijking,moetjedeoorzaakdaarvanweghalen;negatiefkomthiervanhetLatijnsewoord‘negare’envindtzijnequivalentinbijvoorbeeldde‘min’vaneenmedischetest,watdusgoedis.Daardoorkomjeweeropdejuistekoersterecht.Negatievefeedbackishetuniverseledoelbereikingsmecha-nisme36)vanallemensenenvanalletijden,hetmooistewateropdewereldbestaat.Positievefeedbackdaarentegenimpliceerteenversterkingvandeafwijkingenisdaarmee–althanswaarhetgaatompolitiek-maatschappelijkedoelen–ietsheelergs(vergelijkdeuitslagvandemedi-schetest‘sero-positief’;nietleukhoewelhetwoord‘positief’erinstaat).

Eeneerstevereistevooreengoedewerkingvanzowelhetbeginselvantrial and erroralsdatvannegatievefeedback(broerenzusvanelkaar)ishetconsequentorganiserenvande‘tegenstem’,

��

vandeafwijkendemening.DatdoetProSesmetjoint fact finding,endatiseengroteverdien-ste.Methodologischzieikslechtséénschoonheidsfoutje.Ineendergelijkecontextmagmennooitsprekenvanhetzoekenofstrevennaarconsensus.Procesgestuurdebesluitvorminglangsdewegvanjoint fact findingisnietsandersdanhetzoekennaardeeeuwigenaltijdaanwezigedissensus(hetverschilvanmening),omeventuelefouteninfeitenenargumententevindenendezeonschadelijktemaken,endaarmeededoelentebereiken.Hetsublimerenvanhetzoeken,vastleggenenrespecterenvandeze(relatieve)dissensusleidt–alsmendatgoeddoet–naarmijnervaringalsvanzelftoteen–vaakverbluffendeennietverwachte–matevanconsensus,waarbijsommigepartijentothunverbazingmerkendatzegaandehetproceshonderdtachtiggradenzijngedraaid.Waarom?Omdatluisterennaarwatiemandvindt,enrespecttonenvoordieopvatting,ookalstrijdtdiemetdemeningvaneenander,eenzeerrijkevoedingsbodemisommensenbereidtemakenookeensnaardieanderemeningteluisteren,dedaarinaltijdaan-wezigecorrecteelementente(h)erkennenendaarietsverstandigsmeetedoen.Omdieredenisjoint fact findingmeerdanalleenmaarhandigenvaakgratisgebruikmakenvandeaanwezigedeskundigheidenhetopeenvoudigewijzeopsporenvanaanvullendekennis.Hetisdealfaendeomegavandoelbereiking,alsookvannietgevraagdemaartochverworvenconsensus.

OokdevervolgorganisatieProSes2010zalopbasisvanjoint fact findinghaarwerkinrichten.Alsmendatdoetvolgenshetboekjevandewetenschapsmethodologieenvandecybernetica,achtikdedoelenvandeOntwikkelingsschets2010realiseerbaar.Datistemeervanbelanginhetlichtvandevolgendeparagraaf.

Kanttekeningen bij de communicatie en inspraakAanhetslotvanhoofdstuk7hebikuitgelegdhoenaarmijnmeninggeoordeeldmoetwordenoverdekritischeopvattingenvansleutelfigurenindeBloemlezingoverhetprocesenzijnuit-komsten.Diegaanvooraloverdecommunicatieendeinspraak.Hoewelerongelooflijkveelisgecommuniceerd,oordelenvelennietinalleopzichtenpositiefdaarover.

Erzijnmensendiezeggendathetnietduidelijkwaswienoudeleidinghadoverdecommuni-catie.Datmagzozijn,maarkrachtenshetMemorandumvanVlissingenendeinstructiesvandeTechnischeScheldecommissielagdeleidingoverdecommunicatiebijProSes.

ErzijnanderendiezeggendathetaanzienlijkkortenophetcommunicatiebudgetvanProSesheeftgeleidtotproblemenopdatgebied.Datwordtweersprokeninhetvolgendecitaatuitdegespreksronde:

“ ‘Wat de communicatie betreft, ben ik van mening dat ondanks het korten van het communica-tiebudget, ProSes voldoende ruimte heeft gehad om te communiceren. Er was voldoende geld. Dat wordt ook bewezen door het feit dat ProSes een batig saldo heeft. Er is geld over. De kritiek op die communicatie moet je ook een beetje anders bekijken. Het is niet zozeer een probleem met de communicatie, maar met de inhoudelijke voorstellen. En dan is het gemakkelijk om het af te doen als een communicatieprobleem. In Zeeland vereiste het Natuurontwikkelingsplan opeens een bijzondere extra inspanning voor het instandhouden van de natuurdoelen, bovenop de al bestaande taakstelling. Daar had men niet op gerekend. Dus ontstond er verzet. Dat was het probleem, en dat moet je dan niet verbergen achter de opmerking dat er slecht gecommu-niceerd is.’

Weeranderen,metnamevanuitdeProSes-organisatie,merkenopdatdeproblematiekophetvlakvandecommunicatiemetdeburgeristerugtevoerenopdeopvattingvandeTSCdatheteentaakvanhetlokalebestuurisomdiecommunicatievoorzijnrekeningtenemen.Enomdathetlokalebestuurdaarnietofnauwelijksinvullingaanheeftgegeven,verklaartdat,althansvolgensProSes,a)waaromerslechtmetdebetrokkenburgersisgecommuniceerd,enb)waaromProSesdaarvandeschuldkrijgt.

Ik kom er niet goed achter hoe de Technische Scheldecommissie dit onderwerp heeftgeregeldvoordevervolgorganisatieProSes2010.Enerzijdszieiktekstendieeropduidendatookvoordieprojectorganisatiegeldtdatdecommunicatiemetdeburgerseenzaakeneentaakisvoorhetlokalebestuur.ProSes2010staatdaardandusbuiten.AnderzijdszieikookinformatiedieeropduidtdatditsoortcommunicatienuisopgedragenaandeprojectleidersuitdestaandeorganisatiesdieonderdevlagvanProSes2010aanhetwerkzijn gezet. Die projectleiders kennen de context met andere , bijvoorbeeld gebiedsge-richte zaken die in de omgeving spelen, beter. Ook de historische gevoeligheden, zoalsinZeeland,wordenbeterbegrependoorprojectleidersdiedichterbijdezemateriestaan.Om de verwarring die bij mij op dit punt bestaat weg te nemen zou het aanbevelingverdienendatdeTechnischeScheldecommissienaarbuitenennaarbinnentoenogeensdenodigehelderheidverschaftwienuvoorwelkecommunicatie,voorwelkedoelgroepenmetwelkdoelbelastis.

Ingenoemdonderdeelvanhoofdstuk7merkikop–zieookdeaanbevelingenindesamenvat-tingendevorigeparagraafover joint fact finding–datikopdatpuntalleensuccesverwachtalsmendetraditionele(combinatievan)communiceren,inspraakendraagvlakverwervinginruiltvoorinteractieverwerkenopbasisvanjoint fact finding.EnookdanmoetProSes2010levenmet

��

deonvermijdelijkeweerstandentegenbesluitendieschadeberokkenenaanpersonenofpar-tijen.

Hoewelooksleutelfigurenzonderenigeigenbelangkritischoordelenoverdecommunicatiec.a.,komtdiekritiekvooralvanpartijendieschadedreigentelijdenvandebesluitvorming.DenkhierbijaandeprovincieZeeland,delandbouw,anderegebruikersvangrond(grondeigenaren,kasteeleigenaren,vissers,jagers,recreanten)endebetrokkenbevolkinginNederlandenVlaan-deren.Hetzouechterkortzichtigzijnomdaaraandeconclusieteverbindendathetvoordehandligtdatpartijendiezichbedreigdvoelennatuurlijkalseerstenwijzenoptekortkomingenindecommunicatie.Hetzitveeldieper.Wehebbenhiertemakenmeteenalgemenesysteemfoutindemanierwaaropoverhedenbijdevoorbereidingvanbesluitenomgaanmetmensen.

Ikhebinhoofdstuk7aleenenanderopgemerktoverdiesysteemfout.Ikgahierdieperopdeachtergrondendaarvanin.

Inspraakiseenverouderdconcept.Hetwaseigenlijkalverouderdtoenhetwerdontworpen,ergensindeloopvandejarenzestigvandevorigeeeuw.Hetvond–zekerwaarhetomNeder-landgaat–zijngroeiinderuimtelijkeplanningsconceptenvandeRijksplanologischeDienstonderleidingvanTheoQuené.WepratenoverdetijdwaarindePlanologischeKernbeslissingen(PKB’s)ontstonden,metdedaaraangekoppeldeinspraakprocedures.Diehebbennooitgewerkt.Hetgrotemancovaninspraakwasdatdeeigenlijkeruimtelijkebeslissingenfeitelijkalgeno-menwaren,endatdedaarnavolgendehoorzittingeneenritueelwarendatmeninhetjargonalsnel‘cosmetica’gingnoemen.HetisookdetijdwaarinhetNIMBY-syndroomontstond;hetbleekergmoeilijktecommunicerenmeteenpubliekdatvooraloogheeftvoorNIMBY-effec-ten.Gaandewegwerdinspraakervarenalseenwassenneus,alshetopwekkenvanverwachtin-gendietochnietgehonoreerdwerdenofkondenworden.Medewegensdiemaatschappelijkereactiezochthetopenbaarbestuurzijnheilineenverplaatsingvanditconcept:hetwerduitdebestuurlijkesfeergehaaldensteedsmeerondergebrachtinhetgebiedvanderechtsbescher-ming.Dusdebeschermingdiemenviainspraakdachttekunnenontvangenmaarnietkreeg,ofdienietkonwordenverschaft,werdgejuridificeerd.OndermeerineenregelingalsdeAlgemenewetbestuursrecht,hetsluitstukvaneenlangdurigprocesvanbestuursrechtelijkeverfijningtervervangingvandewetBABendaarnadewetArob.Dejarenzeventig,tachtigennegentigvandevorigeeeuwkennenwatdatbetrefteenhausseaanregelsdiebeogenbeschermingtebiedenaanburgerstegenoverheidsbesluiten,maardieuiteindelijkdepubliekebesluitvormingdrama-tischvertragenendedaadwerkelijkerechtsbeschermingkwestieusmaken.Deze‘juridificering

vanhetbestuur’heeftgeleidtoternstigeprotestenvanbekendebestuurders,onderanderevanPeperenVanKemenade.

Dekernfoutvaninspraakisdathetgeenzinheeftomaanmensentevragenwatzeervanvindenalsjetochvanplanbentomingrijpendebeslissingentenemen.Dankrijgjealleenmaarruzie.Nogernstigerisdesituatiealseenproceseerstinteractiefisopgezet,partijensameneengoedstukprocesgestuurdebesluitvorminghebbenontworpenenerdaarna,krachtensgeldendeinspraakregelgevingvanbijvoorbeeldeenPlanologischeKernbeslissing,deverplichtingbestaatomdatnogeensovertedoen.Datbegrijptniemand.Bovendiengaandegenendietijdensdeprocesgestuurdebesluitvorming‘hunzinniethebbengekregen’deformeleinspraakregelsgebruiken,volgensanderenmisbruiken,omalsnoghunzintekrijgenofopzijnminstdebesluit-vormingernstigtevertragen.Voordeouderenonderdelezers:denknogeensaandeinspraakbijhetbesluittotvestigingvaneengrootShellcomplexaandeMoerdijk.Develetienduizendenbezwaarschriftenopbasisvandereguliereinspraakprocedurezijnrechtstreeksdeprullenbakingegaan.Ofdievestigingerwelofniethadmoetenkomenlaatikbuitenbeschouwing.Hetisslechtseenvandezeervelevoorbeeldenvandeonzinvaninspraak.

Datmoetjeandersdoen.

Vooreenoverheiddiezichverantwoordelijkvoeltvoorhetalgemeenbelangzijnerinbegin-selmaartweemanierenwaaropzijzinvolenrespectvolmetburgersoverbesluitvormingkanpraten.

Deeerstemanierisalsdieoverheidwelweetdaterietsmoetgebeuren,maarnietzelfdewijs-heidinpachtheeftomeenadequaatbesluittenemen.Inzo’ngevalishetverstandigominter-actiefbeleidtegaanmaken.Menmaghetwatmijbetreftookprocesgestuurdebesluitvor-mingnoemen.Viaeengesystematiseerdeconsultatievanonderopenwerkendvanbuitennaarbinnen,ishetperfectmogelijktotbreedgedragen,effectieveenefficiëntebesluitentekomen.Vandeoverheidwordtalleenverlangdombijnultebeginnen.Ermagalleeneenprobleem(vermoeden)zijn,geenreedsuitgewerkteprobleemanalyse,laatstaaneen(voorstelvooreen)oplossing.Hierisinspraakoverbodig,omdatvanmeetafaanallepartijenenperso-nenviaeengoedeomgevingsanalysebijhetontwerpenenuitvoerenvandebesluitvormingwordenbetrokken.Hetishunprobleem,hunproces,endusookhunoplossing.Deoverheidfaci-liteertdatproces.Terzijde:naarmijnmeningisditinbelangrijkematedewerkwijzevanProSesgeweest.

��

Detweedesituatieheeftalskenmerkdatdeoverheidweldegelijkweetwatzijwil.Dusinwezenniemandnodigheeftomtoteengoedbesluittekomen.Indatgevalisinspraakvolmaaktcon-traproductief,omdaterdanmeteeneenaanvals-enverdedigingssituatieontstaatwaarbijdeoverheidmetkunst-envliegwerk,somsookmetdrukmiddelenendubieuzecommunicatievemethoden,probeerthaarzindoortedrijven.Alseenoverheidweetwatzijwil,moetzijdatgewoonduidelijkvertellen.Metdaarbijdemededelingdathetjammerisalserschadeontstaat,maardatdithaarnietmagweerhoudenvanhandelendoptreden.

ToegepastopdeProSes-casuszoudevolgendeaanpakdebeoogdecommunicatieeninspraakbeterhebbendoenverlopen.Beideoverhedenhaddenmoetenmeedelen:

• ‘WijgaanonderzoekenofhetmogelijkisdeWesterscheldeteverdiepentot13,10meter.Datonderzoekdoenwenietineenpaardagen,maardaarnemenweeenpaarjaarvoor.Alswetenschappelijkestudiesaantonendateendergelijkeverdiepingmogelijkiszonderdebelangenvanveiligheidennatuuringevaartebrengen,dangaatdeschopdegrondin.Ofudatnuleukvindtofniet.Webegrijpendatsommigendatnietleukvinden.Maarwegaanunietvragenofdieverdieping,methaarmogelijknoodzakelijkeingrijpendegevolgenvoorhetruimtegebruik,danmaarnietmoetplaatsvinden.

• Wezullenuvanafhetbeginopdehoogtehoudenvandemanierwaaropweaandeslaggaan.Nietszalonsindatopzichtteveelzijn,desnoodskomenwehetbijuthuisvertel-len.Maarweetdatwij,alseenverdiepingwetenschappelijkgezienverantwoordis,zullenbesluitendatditdanookgebeurt.Enwelzosnelmogelijk.

• Natuurlijkrealiserenweonsdatditvoorsommigendiep,zeerdiepzalingrijpenindeper-soonlijkeenzakelijkelevenssfeer.Denknietdatwedaaronzeschoudersoverophalen.Iedereen,persoonoforganisatie,zalalleruimtekrijgenomduidelijktemakenhoedieschadewordtbeleefd.Waarbestaandeprocedures,zoalsdievanonteigening,tekortschie-ten,zullenwedeschadevergoedenconformhetleerstukvande‘rechtmatigeoverheids-daad’.Watisdat?Eenoverheidkanschadeberokkenendooronrechtmatighandelen.Derechterzaldieoverheiddanveroordelentothetvergoedenvandeschade.Maareenoverheidkanookschadeberokkenenbijhetplegenvanrechtmatigedaden.Bijvoorbeeld:hetgedurendeenkelejarenafsluitenvandeLeieninAntwerpen,omdaterhoogdringendeonderhoudswerkenmoetenplaatsvinden,isrechtmatig,maarleidtvoordezelfstandigenindiebuurtentoternstigeinkomensschade.Eenveerverbindingdiemoetsluiten,omdateenoverheideenbrugofeentunnelbouwt,ondervindtookschade.Hetvergoedenvanschadealsgevolgvanrechtmatigoverheidshandelengeschiedtopbasisvanhetleerstukvanderechtmatigeoverheidsdaad.

• Allecommunicatieiseropgerichtusystematischteinformerenoverdeaanpakendevoort-gangvanonsonderzoek.

• Waarwijwijsheidtekortkomen,zullenwedieaanuvragenendieinzichtenrespectvolver-werken.’

Iklaathethierbij.Ervaltnatuurlijknogeenheelboekoverteschrijven.Alleennogdit.Inspraakheefteensterkeplanologischeherkomst.Zijisweliswaarnietindeplanologiegeboren,maarheeftbinnendelandelijke,provincialeengemeentelijkeruimtelijkeplanninghaarsterksteont-wikkelinggekend.HetleerstukvanderechtmatigeoverheidsdaadkomtookuitdejarenzestigenisontwikkelddoorVanderGouwe,eeningenieurvandeRijkswaterstaat!Hetisnadrukkelijkbedoeldenontworpenalscompensatievoorhetmaatschappelijktekortdatkenmerkendisvoorveleonteigeningsprocedures.Merkwaardiggenoegheeftditleerstukhetnooitkunnenwinnenvandeinspraak.

IkachthetzinvoldatdevervolgorganisatieProSes2010onderzoektofvoorhetwerkvandekomendejarenhetmakenvaninteractiefbeleidenhetplegenvanjoint fact findingnogzinvolkanzijn.Voortsisaantebevelenhetleerstukvanderechtmatigeoverheidsdaadopnieuwvantoepassingteverklaren.Ikzieindieinstrumenteneenmogelijkheidomdedoorlooptijdvandetevolgenjuridischeprocedures,inclusiefdebehandelingvanbezwaarschriften,tebekortenenjustitiabelenbetertegemoettekomendanooitviainspraakzoukunnen.

Kanttekeningen bij de herhaalbaarheid van dit conceptEenvandevragendietengrondslagligtaandezeevaluatieis:‘ZoueenconceptalsProSesbruik-baarzijnvooranderegrensoverschrijdendedossiers?’Dus:valthetteherhalenopandereplek-kenwaarVlaanderenenNederlandmetelkaarzoudenmoetensamenwerken,ookbuitenonder-werpenvaninfrastructureleaard?

Mijnantwoorddaaropluidt:‘Ja,mits…’

Deevolutievanditproject,metzijnuiteindelijkesuccesvolleafsluitinginhetMemorandumvanDenHaagop11maart2005,roeptnatuurlijkomeenherhalingelders.Hetzouonzinzijnomanderstewillenbeweren.Alsbenchmarkingengebruikmakingvanbest practicesietsbetekenen,danishetwelhetzoekennaardekopieerbaarheidendeoverdraagbaarheidvanietswatkenne-lijksuccesheeftgehad.Erisweleenmaar…Erzijnweinigprojectenwaarvanhetsucceszozeerverbondenis(geweest)aandekwaliteitvandeaanwezigeprofessionelepersonen.

��

Zowelopleidinggevend,alsuitvoerend,alsondersteunendgebied.Natuurlijkzatdestructuurgoedinelkaar,zekerwaarhetgaatomdewerkingvandeeerderbeschreven‘ijzerendriehoek’.Maarervarenmensenwetendateenstructuurweinigbetekentalsheteropaankomt.Andersgezegd:eenstructuurkanbepaaldslechtinelkaarzitten,entochtotsuccesleiden,omdeeen-voudigeredendatdemensenindiestructuurbeschikkenoverhogekwaliteiten.Zowelindesfeervandepersoonlijkheidskenmerken,alsindievanhetzakelijk/vakmatigoptreden.

NatuurlijkishetbijnieuwegrensoverschrijdendedossiersaantebevelenomzoveelmogelijkdestructureleelementenvandeLangetermijnvisie/hetStreefbeeld2030/deprojectorganisatieProSes/deijzerendriehoeketceteratekopiëren.Maarleiddaarnietuitafdatditdanookauto-matischtotsucceszalleiden.

Devraagnaardeherhaalbaarheidvanditconceptisooktijdensdeinterviewrondeaandeordegeweest.HetvolgendecitaatvanVlaamsezijdeiswellichtduidelijkerdanmijneigenobserva-tiesopditpunt:

“ Ik heb ProSes niet dagelijks gevolgd, vandaar slechts een gedeeltelijke visie. Deze visie is echter zeer positief: ProSes is:

• vernieuwend en bruikbaar;• kadert in het poldermodel;• alle partijen zijn bij de zaak betrokken;• zeer interessant in grensoverschrijdend perspectief;• zeer leerzaam voor alle direct betrokkenen;• het in gezamenlijke regie studies uitvoeren en opvolgen, werkt niet alleen versterkend voor de

projectorganisatie maar ook voor alles wat er rond hangt;• in de meeste gevallen kunnen de resultaten gedragen worden door en Nederland en Vlaande-

ren;• is een voorafspiegeling van een manier van werken die voor vele grensoverschrijdende zaken

bruikbaar kan zijn;• conclusie: het succes zit in de werkwijze ingebakken, ook als de MKBA er bijvoorbeeld niet zou

geweest zijn, dan nog zou er voor iedereen duidelijkheid zijn gekomen.’

��

�1

deel3

BLOEMLEZING UIT DE INTERVIEWRONDE

Ditdeelbevateengesystematiseerdereekscitatenuitdeinterviewsmetzo’ndrieënzeventigsleutelfiguren.Bijlage5bevatdenamenentoontdespreidingoverallerelevantepartijenenorganen.

BijhetmakenvaneenBloemlezingishetinbeginseldebedoelingdatdecitatenuitdeinter-viewrondenietherleidbaarzijnopdepersoon.Eenzekerematevananonimiteitwordtsomsopprijsgesteld.Inditgevalluktdatnietvoorhonderdprocent.Sommigecitatenzijnvoorinsidersherkenbaaromdatmennueenmaaldeopvattingenenstandpuntenvandezepersonenheeftlerenkennen.Erzijnookcitatenwaarinsleutelfigurenanderedeelnemersaanditprocesmetnaamentoenaamnoemen.Waarnodighebikdiepassageszoveelmogelijkanoniemgemaaktdoortekiezenvoor‘iemand’ofsommigen’.Voortshebikdeletterlijketekstvansommigecita-tenenkelemalenietsje‘bijgebogen’omzinnenbetertelatenlopen.Alleinterviewszijnoveri-gensdoordegeraadpleegdesleutelfigurenvantevorengeautoriseerd.

WaaromdezeBloemlezing?Omdrieredenen.Indeeersteplaatsomvoordegeschiedenisvastteleggenhoededirectbetrokkenpersonenvanuithuneigenbelevingterugkijkenopditproces.EenregistratiedusvanhetinstitutioneleProSes-geheugen,voordatdeherinneringvervaagt.IndetweedeplaatsvormendegesprekkenbelangrijkefeedbackvoordemedewerkersvanProSes.Hetiseenleerervaringdiebijdepermanenteeducatiehoort.Indederdeplaatsisdegespreks-rondevanbelanggeweestvoormijneigeninzichtinditproces.Bovendiengevendediversecita-tendenodigekleuraandeonvermijdelijkesaaiheidvanhetdossieronderzoek.

HoemoetmenhetbelangvaneenBloemlezingalszodanigduiden?

Indecontextvanprocessenvaninteractiefbeleidmaken,ontwerpikruimtwintigjaarbloem-lezingenopbasisvaneenconsultatierondeonderstakeholders.MitsgebaseerdopeengoedeOmgevingsanalyse,dieeengenuanceerdespreidingvandeteraadplegenpersonengaran-deert,omvattenbloemlezingendoorgaanseenschataanwijsheidenwaarheid.Hetgaatdaar-bijnooitomconsensus.Iedereendiebijeenconcretewerkelijkheidisbetrokken,zietenervaartdievanuitzijnofhaareigenreferentiekader.Endiekaderskunnenhemelsbreedverschillen.

Watmenoogstineeninterviewrondeisdissensus:hetverschilvaninzicht.Maaromdatditver-schilaltijdrelatiefis,noemikhetbijvoorkeur‘relatievedissensus’.Inwezenhoudtditindatiedereen,kijkendnaardewerkelijkheidvanuitzijnofhaareigenperspectief,gelijkheeft.Enhettotaalaan‘gelijkheden’isdewaarheid.Ookalvraagtmenruimzeventigpersonenomhunstriktsubjectieveinterpretatievandewerkelijkheid,enookalschrijftdeinterviewerdieevensubjec-tiefop,detotaalsomisdegeobjectiveerdewerkelijkheid,geziendoordebrilvanmensendienietophunachterhoofdzijngevallen.Tenzijzeliegenoftoevallighundagniethebben.Maardatvaltinhetniettegendeachtergrondvanderijkdomaaninzichtenenopvattingenvandege-nendiewelhundaghaddentoenzegeïnterviewdwerden.37)ZoalsdeDelen1en2wellichtenhopelijklessenbevattenvoordetoekomst,zovindtudieookindenavolgendeBloemlezing.

Enkele oneliners vooraf

Ik ben blij dat ik het gedaan heb!

Er is heel veel tot stand gebracht in een korte tijd: dat is een goede prestatie.

Dit resultaat is niet vanzelf ontstaan.

Planning is mooi, maar blijf wel nadenken.

Het was een proces dat in belangrijke mate dobberde op gevoelens.

Opvallend vind ik dat er voor de natuurontwikkeling misschien twee boeren verplaatst moeten worden en dit is een groot probleem. Maar voor de uitbreiding van de haven in Antwerpen zijn er zelfs drie dorpen verdwenen en dat ging zonder discussie.

De verruiming tot 13,10 meter is te weinig en te laat. De discussie over de volgende verdieping is al gaande.

�2

En een boer is ook gewoon een mens: bij voldoende geld is een andere keuze ten aanzien van natuur-ontwikkeling ook mogelijk. Dit is wel ontpolderen, al noemen we dat niet zo.

Er is in twee jaar verrassend veel gebeurd, meer dan ik verwacht had.

Vanuit ProSes heb ik geen ‘undue influence’ ondervonden.

ProSes heeft een goed product gemaakt binnen een zeer krappe timing.

De kracht van dit soort projecten ligt in het feit dat je verschillende culturen en ideeën bij elkaar brengt. De verscheidenheid is een kracht en leidt tot verrijking van de resultaten.

Hoe kan het dat ProSes zichzelf evalueert? Iedere interviewer kleurt het verhaal. De vraag is daarom hoe objectief deze evaluatie werkelijk is. Ons inziens zou het beter zijn geweest als de evaluatie geheel door neutrale externen zou zijn uitgevoerd.

Men vindt het een bijzonder, deels zelfs een uniek proces

Hetiseenuniekproject.HetisdeeerstekeerdattweeoeverstatenvandeScheldeeengemeen-schappelijkevisieontwikkelen.EnhetisuniekdatervoorheteersteeninternationaleStrategi-scheMERisgemaakt.Datiseenprimeur.Eenunicumisookdemethodologievanwerken.EerstontwierpenwehetStreefbeeld2030binnendeLangetermijnvisie.Datverteldeonswatertot2010allemaalzoumoetenplaatsvindenomhetStreefbeeldin2030gerealiseerdtekunnenkrij-gen.ToendatStreefbeelderlag,kondenwedegemeenschappelijkeprojectorganisatieProSesstarten.ProSesheeftineenpaarjaartijdviaallestudieslatenzienwaternutot2010staattegebeurenendevolgendeorganisatiegaatdatinvullenenuitvoeren.Endedaadwerkelijkever-diepingstartenin2007.

Hetprojectisinzijnaanpakzekeruniekenvernieuwendgeweest,maardatwasooknodiggeletopdeproblematiek:hetkonnietanders.DeintensievesamenwerkingvanVlaamseenNeder-landseambtenareniszekeruniektenoemenenheeftinpositievezinbijgedragenaanhetresul-taat.Belangrijkelementdaarbijwasderuimtediezijkregenvandelijnorganisaties.

Dezewerkwijzeheeftalleenmaarvoordelen.Ikgeefregelmatigvoordrachtenvoorgeneralisten,waarindeLTVeenbelangrijkonderdeelis.Hetisnietgemakkelijkomditallesuitteleggen.Hetisechtereenprachtigverhaalvaninternationaleconflicthantering.

ProSesisvolstrektuniekenvernieuwendgebleken.Hetgaatdaarbijomdeambtelijkesamen-werkingenomdewijzewaaropcultuurverschillenzijnoverbrugd.Sameninéénhokaanéénprobleemwerken.Menwerktemeteen‘openmind’aanoplossingen.Uiteraardhebbendegun-stigeonderzoeksresultatendaarookeenstukaanbijgedragen.DebijdragevandeCelMERaanhetwerkvandecommissie(inclusiefsecretariaat)isbeperktgebleven.Wellichthadmenminderervaringmetditsoortvanproject,zatmenmeteendubbelepetofontbrakheteenvoudigwegaantijd.NuishetleeuwendeelvanhetwerkdoorhetNederlandsesecretariaatvandeMER-commissiegedaan.

Allesbijeenisheteenongelooflijkboeiendeervaringgeweest.Vaakdachtenwedatweopdeklipzaten.GraagbrengikeeneresaluutaandetweeOAP-voorzittersdatzehetschiptochsteedsweervarendhebbengehouden.Hetwassomsmiraculeus.

Dewijzevanwerkenisnogalnieuwgeweest.WatvroegerbijnahelemaalinhandenwasenbleefvandeTechnischeScheldecommissieisnugaanuitdijenovereenomvangrijkeProSes-organisatiemetdiverseinstituties,voordateenproductoptafelvandebewindsliedenkwam.Zo’naanpakalsProSesiseennovum.DeinstellingvanhetOAPisdatook.

Ikhebeenpositiefgevoeloverdeafwikkelingvanhetplanproces.Hetwaseffectiefenefficiënt.

DeTechnischeScheldecommissieheefteengroteevolutiedoorgemaakt.Hetwaseeninteres-santewerkgroepdiediscussieerdeoverallerleiinteressanteonderwerpen.Nuishetgegroeidtoteenbesluitvormendegroeptendienstevandeministers.Waarweeerstalleenmetwerkvaningenieursenjuristenbezigwaren,groeidehetlangzaamuitnaarookdeterreinenvannatuur,milieu,landbouw.Hetwerdgaandewegeenmultidisciplinairemaniervanwerken.DeTechni-scheScheldecommissieheeftnuzelfeenaantalwerkgroepenaanhetwerk,waarvanProSesereenis.

OokalzeidensommigendatmetProSeseenorganischprocesstarttewaarvandeuitkomstnietzekerzouzijn,tochwistenanderenaanVlaamsezijdevanafhetbegingoedwatzededen.Deperceptievansommigenwas:‘DieLangetermijnvisie,datwordteenlangebaanvisie’,maarande-

��

renwistendatmeteendergelijkeaanpakNederlandbinneneenspoorwerdgeplaatstwaarmennietmeervanafzoukunnen.VlaanderenheeftNederlandinzijneigenwensenkeuzevooreenprocesmatigeaanpakaandieaanpakvastgeklonken.DatwerdinVlaanderenbepaaldnietdooriedereenalszodaniggezienenervaren.Voordehavenschepen,bijvoorbeeld,wasdatspoormetzijnwetenschappelijkestudieseenspookbeelddathijverwoorddeintermenals:‘In1998vroe-genwealomdieverdiepingenmetdezeaanpakhebbenwestraksin2004nogsteedsgeenpolitiekbesluit.’Hetheefteentijdgeduurdvoordatooktothemdoordrongdatdieaanpakmetdiestudiesuiteindelijkalleenmaarkonleidentotkeiharderesultaten.DedoorNederlandgevraagdekoppelingvaneennatuurluikeneenveiligheidsluikaanhettoegankelijkheidsluikisdoorsommigeninVlaanderenzeerbeperktgeïnterpreteerdalseenspoorvanlangeadem,vanuitstelnaarafstel.Maarinwerkelijkheidzoueenbesluittotverbeteringvandietoegankelijkheidernooitzijngekomenzonderdiekoppeling.Jezietnuheelduidelijkhoezo’nprocesvanuithetalgemenetothetbijzonderewerkt.Hetwordtstilaanconcreterenpraktischer:eerstdieLange-termijnvisie,vervolgensdeOntwikkelingsschets2010,daarnanetjesdeproceduresafwerkenendanverdiepen.

DitprocesisinzekerezineenherhalingvanhetPMR-proces,metalsverschildathethieromeeninternationaalprobleemging.Hetisindatopzichtweluniek.

Hetalgemenegevoelenomtrentdezewerkwijzeispositief.(Bekendmaaktbemind.)Hetenkelefeitvaneengezamenlijkeprojectorganisatie,metgemengdpersoneeleninééngebouw,heeftzeersamenbindendgewerkt.DatwerdondersteunddooreengrootaantalanderegremiavoorontmoetingentussenNederlandenVlaanderen(TSC,AOS,OAP).Indieziniseropdezewijzemeerbegripvoorelkaarontstaan.

Hetmodeliszeerzinnig.ZoueengoedeaanpakkunnenzijnvoordeEUbijdeTEN-projecten.

EenprojectalsProSesalszodanigwasinVlaanderennietgekend,dusonbemind.Menwasdusafkerigomdaarinteparticiperen.OokalomdatdeVlaamsehavensgewoonwarenomlangsdekassa’svanministerstepasserenalszeietsnodighadden.Hetbegonvoorhenpastoenmilieu-overwegingengingenmeespelen.Datbeginwasmoeilijkenmarkant.Eenaantalmaandenwerdhetprocesbeheerstdoordevraagomrespectvoorvasthoudenaandeafgesprokentiming,endooreentypischjuridischebenaderingomdekrachtvooraltezoekeninhetScheidingsverdrageninhetvragenvaneenuitspraakaanderechteroverdeinterpretatievandatverdrag.Sommi-gengeloofdenheiligindattraject.Maarnaverloopvantijdontstonderverbondenheid,binding.

Vooralookdemilieukantspeeldeconstructiefmee.Dehavensteldezichookgaandewegsamen-werkendgerichtop,maarhielddepistevaneengangnaarderechternogaltijdopenenpro-beerdedejuridischeadviezenzozwaarmogelijktelatenwegen.Uiteindelijkisdeverantwoor-delijkeschepengaaninziendateenbestuurlijk-wetenschappelijkeaanpakmeerzouopleverendaneenjuridische,watheminstaatsteldeeenbochtvan180gradentemaken.

Bijdestartmoestenweafrekenenmetgrotescepsisofditwelzoulukken.Natuurlijkwarendeafbreukrisico’sgroot.Daaromstondhetsecretariaat-generaalvandeBeneluxniettesprin-genomhetsecretariaatvanhetOAPteleveren.Maarvooronsalsvoorzitterswashetinzekerezinheerlijkwerk,omdathetallesvanonsvroegwatwijindeloopderjarenaankennis,erva-ringennetwerkenhaddenopgebouwd.Ikbenvoorzittervanhetparlementgeweestenminis-tervanOpenbareWerken.Ikhadtemakenmetonderwerpenvanruimtelijkeordeningenmobi-liteit.Havens,kust,duinenwarenzakendiealtijdwelopeenofanderemanierpasseerden,dusdaaromtrokditprojectmijergaan.Wijstondenvoordeopgaveomuiterstenmetelkaartever-zoenen.Wijmoestenvelebandenaaneenknopen.WijhebbeneenleerzamebijeenkomstgehadmetmensendiebetrokkenwarenbijPMR,maarhetkomtmijvoordatonzestrategischeentac-tischeopstellingnaarstakeholdersopenerentransparanterisgeweestdanbijPMR.

Ikkijkvrijpositieftegenhetprojectaanomdatikallangvoorstanderbenvaneenintegraleaanpak(nietsectoraal).Hetpast–zekeraanVlaamsezijde–ineenleerprocesvanhoeomgaanmetVHR,SMER,MKBAenzovoorts.DezezakenstaannogindekinderschoenenendoorProSesishiermeerduidelijkheidingekomen.Hetproceskenmerktezichdooropenheidenparticipatie.

ProSesisuniekenvernieuwendgeweestindezindatwerdvoortgebouwdopdeuniekesamen-werkingtussendesecretarissenvandeTSC.Decoöperatieveenopenmaniervansamenwerkenisverderverdieptenverbreed.Debereidheidomoverdegrenzenheentekijken(letterlijk!)isgegroeidenhetwantrouwenisgedaald.

Wijhaddenalsdeelnemerwatminderfeelingmetdeachtergrondenvanbepaaldeuitlatin-gen.IkhebhetideedatProSesweldeinkaderingvanbepaaldeopmerkingenkende.Tochismijeenevolutieinhetprocesopgevallen.Demeestezakenwerdenslechtsbeperktbesproken.Erkwamengeenopenconflictenoptafel.Debegeleidingskoepelisheelvlotverlopen.Dathettoteengoedeindeisgekomen,isopzicheenheleprestatie.Hierbijziejedatmenwistwaarmennaartoewilde.Devoorzitter(Claessens)hadhetdoelhelderenstuurdehieropaan.

��

Ikbenwelgecharmeerdvandezeaanpak.Onsbelangrijkstedoelalsacademie-instituutisdewetenschappelijkepublicatieophethoogsteniveau.Maarwehebbenookeenandereroltespeleninhetmaatschappelijkdebatinderegio.

IkkanmenietvandeindrukontdoendatinDenHaagdeperceptieleeftdatVlaanderenNeder-landopsnelheidgenomenheeft.MiddelsdeLTV,dieaanvankelijkinhogematedoorNederlandgeïnspireerdwerd.DatblijktbijvoorbeelduithetfeitdathetMeerjarenplanInfrastructuurenTransport(MIT)geenbudgetkendevoorProSes2010envoordeuitvoeringvandeOntwikke-lingsschets2010.IkhoopdatdezesubjectieveperceptiedetoekomstigegrensoverschrijdendesamenwerkingtussenVlaanderenenNederlandnietzalschaden.Desamenwerkingansichisimmerswaardevolenbiedtvoordedossierseengrotemeerwaarde.InhetintegrerendEuropavandeeenentwintigsteeeuwteruggrijpennaaroudenationale,bilateralekoehandelmetdos-siers,zonderdieophuneigenmeritestebeoordelen,lijktmeechtuitdetijdenmaatschappelijkcontraproductief.

Ja,hetisbehoorlijkvernieuwend.TweevolmaaktverschillendepolitiekeculturenmoetensamenietsontwerpendatjeaandeministersinVlaanderenenNederlandmoetkunnenvoorleggen.OokisnieuwdatbinnenProSesmensenaanhetwerkzijngegaandierechtstreeksuitdeadmi-nistratiekomen.Hetisnieteenvoudigomvanuiteenlijnorganisatieovertestappennaareennetwerkorganisatie.Processturing,stakeholdersmanagementenjoint fact findingisietswatjemoetleren.Datkomtnietvanzelf.Erzijnookgroteverschillentussendeministeriesinditdos-sier,nietenkeltussenVlaanderenenNederland,maarookintern,tussendebevoegdeautoritei-tenvoordeinfrastructuur,ruimtelijkeordening,leefmilieu,landbouw,dewaterwegbeheerdersenzovoorts.

Ditprocesvandederdeverdiepingiseengrootverschilmetdevorigeonderhandelingenvan1994-1995.Toenmoestendeonderhandelaarszelfinhoudelijk,financieelenjuridischtoteenvergelijkkomen.Daarwasweinigervaringmee.Toenerdaarnaeenverdragkwam,werdpasbijdeuitvoeringdaarvanduidelijkwaterallemaalmoestgebeuren.Dehuidigeaanpakistotaalanders.Eerstwasereenfasewaarinsamenonderzoekplaatsvond,waarinsamendiversemaat-regelenwerdenvoorbereid,endaarnavolgtpaseenoverkoepelendbesluit.Nuwetenwewatonstedoenstaat.OokisernurekeninggehoudenmetzakenalseenMEReneenMKBA,dingendiebijdevorigeverdiepingnognietopdezemanieraandeordewaren.Nuhebbenweervoorgezorgddatweeerstonderzoekenwatwemoetendoen,watdatkostenwiedatbetaalt,omdaarnapasdezaakjuridischvastteleggen.Ditiseenvandevruchtenvandeadviezenvanhet

RekenhofenvandeRekenkamerbijdeevaluatievandevorigeverdieping.Diebleekuiteindelijkduurdertewordendangeraamd.Metdezeaanpakhebbenwedatkunnenvoorkomen.Nuzithetlogischerinelkaar.

Voormijpersoonlijkwasdeinternationalesamenwerkingietsbijzonders.Ditmaaktehetwelveelingewikkelder,maarzorgdeookvoorleukecontactenmetnieuwepartners.DeuitwisselingtussenZeelandenVlaanderenboodooknieuwecreativiteit.ZeelandheeftontdektdatzijmeermetVlaanderengemeenhaddanmetDenHaag.

Voordemedewerkersindeprojectorganisatiezelfishetergvernieuwendgeweest.EenNeder-lands-Vlaams‘werkorganisatie’isuniek.Maarvoordeprovinciekwamhetergchaotischover.Grotemeetings:veelmensendieveelengrotestukkenmoetenlezen.Envoornietiedereenwarenderollenvandezeaanwezigenbekend.Erwasdanookwelveelaandehand,maarjemoetnietwillendatiedereenallesweet.

IkhebhetproceservarenalsuniekindeaanpaktussenVlaanderenenNederlandeneentrend-breukmethetverledendatgekenmerktwerddooronderlingetegenstellingen.DezenieuweaanpakvansamenwerkenvanbeidelandenpastineenmodernEuropa.Hetisgoeddatdeover-hedennunaaranderewegendandegebruikelijkeverdragenzoekenomgrensoverschrijdendebelangenenonderwerpenteregelen.DatishetpositievegeweestindeaanpakvanProSes.AandeanderekantsignaleerikdatdeNederlandseenVlaamseoverhedensamenzódrukzijngeweestinhunpogingenomopéénlijntekomendatzeonvoldoendeooghebbengehadvoordekrachtenveldenomhunheen.

AlgemeenmagikwelzeggendatquaconceptenwerkwijzeProSeshoedanookeenmijlpaalisgeweest.Bijmijnwetenzijnerookinhetbuitenlandgeenvoorbeeldenvaneensamenwer-kingtussenzulketegengesteldebelangenineenestuariumdatzichuitstrektophetgrondge-biedvantweelanden.IndiezinisProSeseenmijlpaalgeweestenmijnoordeelisdanookzeerpositiefhoeweleruiteraardnogzakenvoorverbeteringvatbaarzijn.Ookdepogingomverschil-lendebetrokkenpartijenbijelkaartebrengenendegestructureerdewerkwijzeiszeerpositieftenoemen.

Dekoppelingvandethema’s‘veiligheidtegenoverstromen’,‘toegankelijkheid’en‘natuurlijk-heid’ispositief.Hetplaatstdeproblemenineenbrederecontext.Hetispositiefdathetaspect

��

‘natuurlijkheid’evenwaardigmetdeanderethema’sisbekeken.Inhetverledenwas‘natuurlijk-heid’altijdeenondergeschiktthema.ProSesbetekendeindatopzichteendoorbraak.

MijneersteervaringmethetgegevenvanProSeswasdathetomeengeslotenteamvanmensengingdieineenkortetijdspannenieuweonderzoekenzoudenlatenuitvoeren,waarbijgeenrekeningzougehoudenwordenmetbestaandonderzoekendemeningvananderen.Mijwashetalvastnietduidelijkwaterallemaalonderzochtzouwordenenwiehiervoorinaanmer-kingkwam.Naarmatehetprocesvorderdehebikdezeindrukechtermoetenbijschaven.Ach-terafbeschouwdbenikvanmeningdatersprakeisvaneenwederzijdspositieveervaringendatProSesgezorgdheeftvoordraagvlakbijdebevolking,ietswatopdegewonemaniernooitwasgelukt.HetconceptvanProSesisnaarmijnmeningeensucces,geenmega-organisatie.Eerstenvooraldeopenheidwaarmeehetprocesheeftplaatsgevonden.Hetinstallerenvanwerkgroe-penwaarinhetonderzoekenderesultatenwerdenbesprokenomzototkwaliteitsborgingtekomen,wasvoormijinnovatief.Hetdelenvanervaringenmetanderespecialisten,hetbediscus-siërenvanresultatenwasvoormijbelangrijk.MijninzienswasditnietmogelijkgeweestviadegewoneweginVlaanderen,aangezienadministratieshuneigencultuurengewoonteshebben.Hetorganiserenvanworkshopenwerkgroepenisdaarvaaknietbij.ProSesheeftzodegoedeelementenenmiddelenuitdeorganisatieswetentecombineren.

Deaanpakwasuniekdoorhetprojectmatigkarakterenhetfeitdatdewerkzaamhedenbuitendelijnwarengeplaatst.MetnameinVlaandereniseendergelijkeaanpakredelijkuniek.Degrenzenvandedepartementenmoetenimmerswordenoverschreden.InVlaanderenzitnogveelinstructuurtjes,bovendienisdebeschikbarecapaciteitbeperkt.

Dekoppelingvandedriethema’s(veiligheid,toegankelijkheidennatuurlijkheid)iseenmeester-zetgeweest.Natuurontwikkelingisgekoppeldaandeverdieping(toegankelijkheid).Vianatuur-ontwikkelingkunnendehydraulischeeffecten(o.m.veranderingvanhetgetij)vandeverdie-pingwordengemitigeerd.Deveiligheidsprojectenkunnendankzijdezebenodigdenatuurin-spanningwordengerealiseerd.Menkrijgtzealshetware‘opdekooptoe’.Bijeenontkoppelingzalhetthema‘veiligheid’sneuvelen.

Derelatiemetdebewindsliedenwasprima.HetwarennochaanNederlandse,nochaanVlaamsezijdevechthaantjes.Dehoudingvanzoweldebestuurdersalsvandeambtenarenwasnietgerichtoponderhandelen,nietop‘haalerhetbesteuitvooronsland’,maaropsamenwerking.Deontmoetingvandetweepremiersinhetbeginstondookhelemaalindatteken:‘erligteen

terechtevraag,zoeknaareenwin-winsituatie.’Dehoudingissteedsgeweest:hoekrijgenwesameneenacceptabelpakketaanmaatregelen?AlleenhetNederlandseparlementligtindatopzichtnogwatachter.Daarheerstnoghet‘oude’denken,hetdenkenintermenvaneenvij-andbeeld,deattitudevaneruithalenwatkan.IkvraagmeafofhetdossierIJzerenRijnookopeenarbitragezouzijnuitgelopenalsdatprocesopeenvergelijkbaremanierzouzijnopgepakt,dussamenwerkingsgerichtinplaatsvanuitnationalebelangenbehartiging.

De meningen over de procesarchitectuur en het open planproces

Variëren van positief …

Volgensmijwasheteengoedproces.

Ikvindhetstrategischniveauvanhetprojectindezefaseeengoedekeuze.Deprocesmatigeaanpakdaarvanvindikheelgoed.Degoedepartijenzatenaantafel,hoeweleenzetelvoordeZeeuwsewerkgeversopzijnplaatswasgeweest.Indevolgendefasemogenmeerpartijeneenplaatskrijgen.HetgeheelheeftZeeuwseenVlaamsepartijendichterbijelkaargebracht.

Ikbenalzekervijftienjaareengrootvoorstandervaneeninteractiefproces.AlsvoorzittervandeBegeleidingsgroepSchipholhebikdaargoedekennisenervaringenmeeopgedaan.VolgensmijhadProSesallerelevantepartijengoedtepakken.Delandbouwershebben,inverhoudingtothetbeperkteaantallandbouwersdateffectenkanondervinden,welveelaandachtgekregen.

HetisheelbegrijpelijkdatdeministerieseendergelijkinstituutalsdeTSChanteren:doorhetophoogambtelijkniveauuittezoeken,houdtdepolitiekzijnhandenvrij.ZekerinVlaanderenwerkthetzo.

DemaniervanwerkenvanProSes(openplanprocesenprocesgestuurdebesluitvorming)gebrui-kenwealscaseinhetonderdeelPlanningvandestudieIntegraalWaterbeheer.

JefvanHoofenCareldeVilleneuvemoetenHuubvanZwamgoedgeholpenhebben.Zijwetenhoedediplomatiekeverhoudingen,demachtsstructuurenhetnetwerkinelkaarstekeninNederlandenVlaanderen.Jemoetopmanagementniveauvoldoendemensenkennen.

��

DegesprekkenbinnenhetOAP,waarinikmeermalendeGouverneurmochtvervangen,hebikalszeerboeiendervaren.OpvallendvondikdesnelleevolutiediehetOAPheeftdoorgemaakt.Indebeginfasewasditeenclubwaargerapporteerdwerdenmeteenwat‘houterige’discussiedaar-over.BinnenkortetijdontpoptehetOAPzichechteralseenclubwaarbinnenvinnigediscussieswerdengevoerd.DeaanvankelijkerolvanhetOAPalsklankbordveranderdedaarmeeinfeiteineenrolalsstuurgroep.DerolvanhetOAPwasinitieelandersdanfeitelijkisingevuld.Ikvinddatditeengunstigeontwikkelingisgeweest.HetOAPheeftdaarmeehetmaatschappelijkdebateenplaatskunnengeven.

HetOAPiserookingeslaagdomdelandbouwbijhetprocestebetrekken.Debeidevoorzittersenhetsecretariaathebbendaarinuitstekendwerkgeleverd.Erwassprakevaneengoedeinfor-matiedoorstromingendiscussie.OokwashetgoeddatProSesbijalleOAP-vergaderingenaan-wezigwas.Alsjeeenvergaderinghadbijgewoond,hadjedaardooreengoedbeeldvanwaterspeelde.InmijncontactendaarovermetdeGouverneurconstateerdeikdezelfdeervaringenvanzijnkant.IkdenkdateenbelangrijkdeelvanhetbereikteresultaatdeverdiensteisgeweestvanhetOAP.

HetOAP,ProSesendeTechnischeScheldecommissiekwamennatuurlijkweleensopelkaarster-rein.Maardatwasnooitechteenprobleem.Erwasvertrouweninelkaar.Wehaddenmetelkaareensterkgevoelvanfunctionaliteit.Indeloopderjarenbouwjenatuurlijkdenodigeexpertiseop,diedeelsookempathischis:jevoeltaanwateenandervanjounodigheeft,maarookwan-neerjejeweermoetterugtrekkenopjeeigenterrein.Datiseendeelvanjehabitus.Jeidenti-ficeertjemetwateenanderbeweegt.Endaarmeebenjesteedsbezigaanelkaartoegevoegdewaardeteleveren.Jezagdatditookleiddetotmeeropenheidbijdiversepartijen.WijgingenalsOAP,ProSesenTechnischeScheldecommissiegemakkelijkenvolvertrouwenmetelkaarom,endatwerkteopanderenaanstekelijk.MaarwehebbendeledenvanhetOAPtochookaltijdlatenmerkendatweeenonafhankelijkerolspeelden.

Wehebbenvandebewindsliedennooitenigebelemmeringondervonden.Wekondenallesnaarvorenbrengenwatwijvanbelangvonden.Nooithaddenzijerbehoefteaanomgevoeligezakenvandeagendatevoeren.HetOAPwasoverigensvoordebewindsliedeneenhandigorgaanom‘grip’tekrijgenopledendieandershuneigenkoerszoudenhebbengevaren.

DekeuzevandeprojectleidervoorProSesiseenbelangrijkmomentgeweest.Daarmeewerduitwerkinggegevenaandewensomhetprojectprocesmatigaantepakkenmeteenhogemate

vanbetrokkenheidvanstakeholdersenomeen‘openplanproces’tevolgen.‘AmbtelijkVlaande-ren’hadopditpuntaarzelingen.MenwasbeduchtvoordestroperigheidvanhetHollandsepol-dermodel.EenanderscharniermomentwasdeopnamevanhetNatuurontwikkelingsplaninhetMemorandumvanVlissingen:daarmeestondde‘natuurontwikkeling’opdekaart.

Mijnsinziensiserbijalledeelnemers(metnameinhetAOS)opeenflexibelemaniermethetopenplanprocesomgegaan.

DeAdviesraadMKBAwasgoedgeorganiseerd,heeftgoedgewerkt,dedingenwarenbespreek-baar.Dedingendiewewildenbesprekenhebbenweookkunnenbespreken.Iedereenkwamaanbod,ookdeambtenaren.Demensengingenopeenernstigemaniermetelkaaromendatwasaardigomwaartenemen,ookomdatzetotaalverschillendwaren.Vandeserieuzebehou-dendeprofessortotdesturendeambtenaar.Hetwaseengoedemixvanmensen.Desamenstel-lingwasevenwichtig.Hetwaseeninteressantegroep,niettegroot,diversgenoeg,metblijkvaninteresseomhetgeheelinhetgoedeformaattebrengen.Interessantwasookdathetnietfor-meelwas.Dedingendiegevraagdmoestenwordenkondenwordengevraagdeniederkonzijnzegjedoenopzijneigenmanier.Deonderzoekers,de‘wetenschappers’,wildendatdeantwoor-denjuistwaren.Politiciwillendezenietaltijdhoren.Deantwoordenvandeonderzoekerswarenserieus.

TerugkijkendopProSeskanwordengestelddaterfatsoenlijkwerkisafgeleverd,binneneenmaatschappelijkecontextenbinnendedaarvoorgesteldetijd.

IkbennauwbetrokkengeweestbijdewerkzaamhedenvanPMR,dusikwasvertrouwdmetdeopzetvanProSes.Deopenplanprocedureendeprocesgestuurdebesluitvormingzijngoedeinstrumentenominkortetijdmetveelspelerseengedragenresultaattebereiken.DemanierwaaropProSesditheeftuitgewerktgebruikikvaakalsvoorbeeldinEuropeseprojecten.Hetoverlegmetdebelanghebbendenwasgoedgeorganiseerd.Eendergelijkeorganisatieisnodigomsturingtekunnengevenaaneendergelijkeingewikkeldeopdrachtenomdetimingtehalen.VooralVlaanderenheefthierbaatbijgehad,wantdaariszo’nmaniervanwerkennietgebrui-kelijk.VooraldeambtelijkediensteninVlaanderenkennennietdiematevangeorganiseerdheidzoalsinNederland.Hetprojectgerichtwerkenisernietzoontwikkeld.

Overhetalgemeenishetplanprocesvoldoendeopengeweest.Hetwasvoorhetgemeentebe-stuurvangrootbelangomeerderdandeburgertewordengeïnformeerd.Voordeburgerisde

��

gemeenteimmersheteersteaanspraakpuntbijvragen,kritieke.d.Overhetalgemeenisonzegemeentevoldoendebetrokkengeweestenvoldoendeinstaatgeweestomhaarinbrengtehebben.Daarmoetwelbijwordenaangetekenddatonzegemeentewaarschijnlijkeenbijzon-derepositieinneemt.Dediscussiewashieraleerderbegonnen:degemeenteheeftdevisiereedsklaarliggen.

ProSesheeftongetwijfeldeenbelangrijkebijdragegeleverdomhetScheldedossier,inzonder-heiddeverruimingvandevaargeul,teobjectiveren.Ditisvanuitermategrootbelangomdaterindiversemiddensnogalwat‘mythes’overdeeffectenvandediverseprojectenuitdeLTVbestonden.Eenbelangrijkebijdragevanhetprojectisdanookdatmenerviawetenschappelijkonderzoekisingeslaagdomeenaantalvooroordelenteontkrachtendanwelsterkbijtesturen.

EenpositiefaspectwasongetwijfelddegemengdeVlaams-Nederlandsesamenstellingvanhetprojectteam.Samenmetdeopnameinhetteamvaneenaantal(ex)-medewerkersvandiversestakeholdersheeftditveelwederzijdswantrouwenweggewerktensommigebestaandevoor-oordelengemilderd.Doorgaanswarenookdeprofessionelevaardighedenvandeledenvanhetprojectteamvanvoldoendehoogtotzeerhoogniveau.

HetOverlegAdviserendePartijen(OAP)heeftnuttigwerkgeleverdengoedeadviezengeleverd.

… tot kritische kanttekeningen bij de opzet en werking daarvan

Mijheeftdewijzewaarophetprocesisaangestuurd,namelijkdoordeTSC,watverwonderd.DeTSCiseenambtelijkeclubengeenbestuurlijkcollege.InVlaanderenishetgebruikelijkdatditsoortprojectenaangestuurdwordenopbestuurlijkniveau,bijvoorbeelddoordeVlaamserege-ring,hetprovinciebestuurofhetgemeentebestuur.Ikvindhetwatmerkwaardigdateenamb-telijkeclubdeleidinghadoverhetplanproces.Dekeuzevandeprocesarchitectuurisookeenpolitiekekeuze.Dewijzewaaropdeprocesarchitectuurisvormgegeven,isimmersinhogematedeterminerendvoordegoedeafloopvanhetproject.

Devertrouwelijkheidheeftgewerkt,maarhetwasnietaltijdevengemakkelijk.Dewerkgevershaddeneerderbetrokkenmoetenworden.Enmetdekennisvanvandaagzoueronderscheidgemaaktmoetenwordentusseneenbestuurlijkoverlegendebelangenpartijen.

Hetwaseengoedewerkwijze,maardriegescheidenniveauszoumisschienbetergeweestzijn:bestuurlijk,ambtelijkenmaatschappelijk.NuliependielijneninhetOAPdikwijlsdoorelkaar,watonduidelijkheidschiep.BijvoorbeelddehavenschepenvanAntwerpenendegouverneursendegedeputeerdevandeprovinciesbrachtensomsdingenaandieineenandergremiumthuis-horenendanwordthetzeermoeilijkvooreenNGOomzichdaarinteprofileren.

Gedurendehetprojectwarenerergveelvergaderingen:koepel,werkgroep,deadviesraadenooknogverschillendevergaderingeninkleinerekring(bijvoorbeeldmetVL/NL-ambtenaren).Ditkostteergveeltijdenbrachteenzwarewerkdrukmetzichmee.Deervaringbijditsoortverga-deringenisdatslechtseenkleindeelvandegroepinstaatisinhoudelijkefeedbacktegeven.Denadrukbijdezevergaderingenlagophetoverdragenvanonderzoeksresultatennaardegroep.Vanenkeleprofessorenuitdeadviesraadkwamwélnuttigeinhoudelijkefeedback.Misschienishetnuttigoméénadviesraadintestellendieallegroteprojectenbegeleidt,waardoordeinhou-delijkekennisvanzo’ngroepgroteris.BijdewerkgroepvielopdatdeoverdrachtvaninformatievanuithetGHAzeergoedverliep.Achterafblekenalletussentijdsevergaderingenwelbijgedra-gentehebbenaandeacceptatiedoorallepartijenvanderesultatenvanhetonderzoek.Hier-bijmoetwelgezegdwordendatandereuitkomstenvanhetonderzoekmogelijktotmeerweer-standhaddengeleid.

Hoofdaannemersvandekosten-batenanalysewarenhetCPBenhetVITO.Dewerkverdelingtussendezetweepartijeniszodaniggemaaktdatiederbureaumetzijnexpertiseaandeslagkon.DewensvanuitProSeswasdatsamenwerkendebureaussamendeverantwoordelijkheidvooralhunrapportenzoudendragen.Ditisookzogebeurd.Hetwasdebedoelingdatbeidepar-tijenelkaarswerkzoudencontrolerentijdenshetonderzoek,maarindepraktijkwasdesamen-werkingnietergintensief,metnamedoorhetkrappetijdschema,devergaderdrukendegrotehoeveelheidstukken.Ophetgebiedvan‘veiligheidtegenoverstromen’washetinhetbeginzeeronduidelijkwelkerolhetVlaamseSigmaplanhierinspeelde.Paslaterinhetprojectwerdditdui-delijk.

HetaanbestedendoorProSesvaneenonderaannemervooreenbepaaldonderzoekheeftviermaandenlangergeduurddangepland.Deformeleaanbestedingsproceduremoestwordengevolgdenditkostteveeltijd.Hetuiteindelijketijdverlieskonwordenbeperktdoordatdeonderzoeksresultatenreedsbeschikbaarwerdengesteldvoordathetgeheleonderzoeksrapportafgerondwas.

��

ProSeswasookformeeldeopdrachtgevervanonderaannemers.Bijproblemenmetdeonder-aannemerhaddenwij(aannemer)hierdoorgeen‘stokommeeteslaan’.Ditzouvooronspret-tigerhebbengewerkt.DitlaatonverletdatProSesbijproblemenopditvlakaltijdgoedensnelheeftingegrepen.

MisschienhadjehetAOSindeprocesarchitectuurkunnenmissen.Ookophetgebiedvanonder-zoek,zoalsdegevolgenvandeverdiepingvoordemorfologie,konhetAOStenopzichtevanhetOAPweinigmeerwaardebieden.

IkhebditprojectvaakvergelekenmetPMR,maarerwarenookduidelijkeafwijkingen.IkdenkdatPMRmeereengezamenlijkproceskende,meteenmeergelijkwaardigheidvandepartners.Erwasvolgensmijookmeertijdbeschikbaar.

MinderduidelijkvindikhetverhaaltussenderolvandeAdviesraadendeAdviserendepartijen.Wathebbendiemetonswerkgedaan?

DesamenstellingvanProSes(gedeeltelijkVlaams/Nederlands)alsmededeliggingvanhetkan-toorwasgoedgekozen.HelaaswasergeenkandidaatvanAminalbeschikbaargevondenomdeeltenemenaanProSes.

TerugkijkendopProSeskangesteldwordendatdeervaringmetPMReenvoorbeeldfunctiehadvoordeopzetenwerkingvanProSes.Totopzekerehoogteheeftdatgoedgewerkt,maarmis-schienhaddeprojectleidingteweinigoogvoordemanifesteverschilpunten.BijPMRwarendepuzzelstukjesvangevenennemenveelmakkelijkerinelkaartepassendanbijProSes.VooralhetgevenennementussenNederlandenVlaanderenzatbehoorlijkscheef,inhetbijzonderdanvoorZeeland.Misschienisdaarbijdeaanvangvanhetprojectteweinigaandachtaanbesteed.

Overhetopenplanningsprocesenpublicatiebeleidwiliknogkwijtdateropzichnietsmismeeis,maardathetsomsontbrakaanduidingoverdestatusvandegepubliceerderapportenenstu-dies.Bovendenkanhetgeenkwaadomtelkensdepolitiekegevoeligheidtecheckenbijdetweebewindslieden.Hoeweldientuitgegaantewordenvanmaximaletransparantie,kanhetompoli-tiek-tactischeredenennuttigennodigzijnomnietofpaslaternaarbuitentekomenmettus-sentijdserapportenofstudies.

EenkritischebedenkingbijhetOAPzoukunnenzijndevraaghoeuiteindelijkdepartnersindatOAPbijeenzijngezochtenwiedatvoorzijnrekeningheeftgenomen.Hetiseenboeiendegroepgewordenmaardelegitimiteitkanmen,zekeraanvankelijk,invraagstellen.Inelkgevalisuitdevelediscussiesééndinggebleken:deopzetomdetechniekersendeingenieursregelmatigteconfronterenmetdebeleidsmatigingesteldebestuurdersvanhetOAPisgoedgeweest.Wehaddenveelgemeenschappelijkevergaderingenendatleverdegoederesultatenop.

Overhetalgemeenishetprojectteam‘geactualiseerdSigmaplan’goedopdehoogtegehou-denvandeontwikkelingenbinnenProSes.Erzijnwelmomentengeweestwaaropdevraagrees:‘waarzijnzemeebezig?en‘wordternietteveeloverhoopgehaaldenteveelonderzocht’?

…met goed besef van de spanningen tussen processturing en lijnmanagement

OnzehoudingtenopzichtevanProSesstondvoortdurendinhetspanningsveldtussenbehoefteaancontroleenzekerheid,enbereidheidruimtetegevenaandeprocessturingenhetdaar-aaninherenteomgaanmetonzekerheden.HuubvanZwamwasgewendaan,eninzekerezinookverwenddoor,hetzelfstandigwerkenbinnenPMR,ondermeerdoorhethebbenvaneendirecterelatiemetdeminister.Dathadhijgraagwillenoverplantenopditproces,inplaatsvantemoetenrapporterenaandeTechnischeScheldecommissie.MaardatzatnueenmaalnietinhetAkkoordvanVlissingen.Alssecretarissenvandecommissiehebbenwe,ookindatopzicht,steedséénlijngetrokkenenwarenwehetmetelkaareens.

Alseenvandebelangrijkstemomenteninhetproceszieikhetbeginvandeprojectorganisa-tieProSes.Toengingheteromdescope,despeelruimte,hetbudget,detotaleprojectbeheer-singtebepalenvoorProSes.Wehebbenalslijnmanagersstevigegesprekkenmoetenvoerenmetdeaangezochteprojectleider,wantdiewildevanuitzijnvisieopprocessturingzijneigenkoersgaanvaren.Alswenietingoedoverlegtotheldereafsprakenwarengekomen,danhaddenweeenandereprojectleidermoetenzoeken.Hetiswaarschijnlijkeenaspectvanhetsuccesvanditprojectdatwijersteedsinzijngeslaagdomhetbelangvanhetlijnmanagementinovereen-stemmingtebrengenmetdebelangenvanprojectmanagement.Voorafnadenkenoverwatwewilden,dejuistevoorzieningentreffenvoorhetproject,regelmatigmetelkaaroverleggenoverdebeheersbaarheidervan,datisallemaalvangrootbelanggebleken.

ProSesheeftsomseeneigenzinnigekoersgevaren.Zochtzijneigenruimte.DefilosofievanVanZwamwas:‘Alsereenprobleemismoetdatnuoptafel.Nuoplossen.Alsdatleidttoteenexplo-

��

sie,danmoetdatmaar.Dathoorterbijenisnodigomdevereisteveranderingentecreëren.’Gezienvanuithetperspectiefvandeadministratieisdatnietaltijdverstandig.WijwildenalsopdrachtgeversvanhetprocesonsnietuitelkaarlatenspelendoorProSes,datzijneigenruimtenodighad.Doorbrekenvanonzeeensgezindheidzoudedoodvanhetproceszijngeweest,omdatergenoegmiddelpuntvliedendekrachtenzijn.Onzetaakwasomervoortezorgendathettochalingewikkeldeprocesvoordebewindsliedennietnogmoeilijkerwerddanhetalwas.DatleiddeertoedatProSesnietaltijdevengelukkigwasmetdeinstructiesdiedeTechnischeScheldecommissiegaf.DatwaseenconstanteinonzerelatiemetProSes:altijdspanning.Ookdeinternationaledimensiegafvoedselaanonzebenadering.DeTechnischeScheldecommissieisdatalvelejarengewend.BijPMRspeeldedatinternationaleindertijdechterniet.

ProSeshadookmoeitemetLNValsmedeopdrachtgever.VondhetnietprettigdatmeerderemensenoverdeschoudervanProSesmeekeken.DatmerktejemetnameinderelatienaardeEU-Habitatrichtlijn.DatwasvoorProSeseenmoeilijkeextrahobbelomopzijnjuistewaardeteschattenenermeeomtegaan.ProSesgebruiktedaaromgraaghetOAPomdrukuitteoefenenopdeTechnischeScheldecommissie.Datvielafentoenietmee.DoejejebestomvoorProSeseenomgevingtecreërenwaarbinnenzerustighunwerkkunnendoen,endanspelenzedevoor-zittersofdeorganentegenelkaaruit.Maarkennelijkzitditspanningsveldingebakkeninderollendiewejegenselkaarmoetenspelen.

HetwasduidelijkdatProSesnietbezigisgeweestmethetlaatstepolitiekeeindspel(vertragingdoorkoppelingmetHSL-dossier).ZodradeOS2010wasafgerond,werdhetdossieruithandenvanProSesgehaald.Zogaatdatnueenmaal.

Persoonlijkhebikgeenproblemengehadmethetonderscheidendeverschillendeverantwoor-delijkhedenvandelijn-endeprojectorganisatie.Methetopenplanprocesevenmin.HierendaarwarenerbinnendeHaagselijnorganisatiewelmensendiedaarmeermoeitemeehadden.Delijnorganisatieshebbengrossomodohunrolgoedkunnenspelenenookeenhoudinggehadvan:‘hetprocesmoetzijnbeloopkunnenkrijgen’.Erwasweinigtotgeenaandrangomintegrij-pen:menheeftdeverantwoordelijkheidvoorhetprocesbijProSesgelaten.

Hetwerkisgedaandooreenaparteprojectdirectiediebinnenjeeigenbeheersgebiedligt.Datmedewerkersdatjammervinden,daarmerkikzelfweinigvan,alshetalzouspelen.

DeachterliggendegedachtevanhetScheldeteamwaseenteamtehebbendietijdenshetpro-jectdebeheersbelangenvanhetwerkwaarRijkswaterstaatZeelandverantwoordelijkvoorisindegatenhoudt.EnookeencounterpartnervoorProSes;alsProSestervergaatdankunnenwetijdigbijsturen.Ofdathelemaalgeluktisdatweetiknietvanwegemijnvertrek.Voordemede-werkersvanRijkswaterstaatZeelandwasheteenschokdathetprojectnietinhuiswas;nietmeervanhen.Wijmoetenookietshebbenzeidenze.Voordeinvullingvanhetteammoestikopdatmomenteenafwegingmaken.Wathebjeinhuisenhoegaathij/zijermeeom.Iedereenmaaktweleensbeslissingenwaarvanmennietweetofhetdejuisteis.

Over de kwaliteit van het eindproduct zeggen

Velen dat zij tevreden zijn .. .. ..

DekwaliteitvandeOS2010isgoed.

IkbenervanovertuigddatProSesindevoorbijejarengoedgefunctioneerdheeft.Ditwasnood-zakelijkomdeOntwikkelingsschetstekunnenopmaken.Vanuitderesultatenbekekenblijktdatdestudiegrondiggebeurdis.

NadestartvanhetprojectOntwikkelingsschetsennaProSesaanvankelijkmetdenodigescep-sistehebbenbezien,beschouwenwijhetnubereikteresultaatals:‘sofar,sogood’.Eendefini-tiefoordeelkunnenwijpasgevenalsde‘spaindegrond’kaninuiterlijk2007.Dievoorwaardevan2007isvooronsconditiosinequanon.MevrouwPeijsheeftdezetoezegginggedaan,enwijgaanervanuitdatzijendeNederlandseregeringzichdaaraanzullenhouden.

Hetbereikteresultaat(debesluiten)isbinnendegesteldevoorwaardenhetmaximalewatbereiktkonwordeneniswaarschijnlijkalbovenverwachting.

Ikmeendatdemeestetussenresultatenvanvoldoendekwaliteitzijn.Mogelijkiserbijdepubli-catievanhetNatuurontwikkelingsplanquavolumevandeplanneneentegrotebroekdoorProSesaangetrokken,maarditislaterredelijkbijgesteld.

�0

Westaanervanversteldhoezo’ningewikkeldprocesinzokortetijdenmeteenzobeperktbudgetzosuccesvolisafgerond.Alswedaaropterugkijken,dankunnendevolgendefactorenwellichteenverklarendebetekenishebben.

• DeTechnischeScheldecommissiealsinstituutsinds1948iseengoeddraaiendeclub.Erisveelervaring,eenomvangrijkdossiersindsjarenenbekendheidmetdeinternationaleaspectenrondhetbeheervanhetScheldebekken.

• Devorigeverdiepingiseenbelangrijkehefboomgeweest.DieheeftveelcommotiegewektinZeelandwegensdenoodzaaktotontpolderenvoornatuurcompensatieendenoodwetdiedaaraantepasmoestkomen.ToenisdeCommissieLeemhuisingesteldomdezaakwattelatenafkoelen.DeLangetermijnvisieisdaarominwezengeborenuiteenpolitiekpro-bleeminZeeland,ookalwasertoennoggeensprakevaneenvoorgenomenderdeverdie-ping.Inwezenheeftdecommotievandietijdhetpadgeëffendvoorhetsuccesvolletrajectvandeafgelopenjaren.

• DetweevoorzittersvanhetOAPhebbenvoortreffelijkwerkverricht.Datiseengoedkoppel.Zevoelenelkaarprimaaan.Zewetenwaardegevoelighedenliggenengebruikenalhunervaringomdaaropeenverstandigemaniermeeomtegaan.

• Iedereendiemetditprocesbegaanwas,bleefinvesterenophetvlakvanaandacht,inzetvanmensenenvangeld,gerichtheidophethalenvandebeoogdedoelenbinnendeafge-sprokentijd.Niemandwildediedynamiekloslaten.

• DeTechnischeScheldecommissiehieldzichtot2001eigenlijkalleenmetwaterbezig.MetdeLangetermijnvisiekwamenooknatuurenmilieuerbij.DekomstvanLNValsmedeop-drachtgeverheeftdaaromzeernuttiggewerkt.DatmerktejeookbijhettotstandkomenvanhetDerdeMemorandumop11maart2005:ministerVeermanheeftvoorenachterdeschermenhardmeegewerktomeenenanderfinancieelmogelijktemaken.HetwasdaaromookeenplezierigextraaspectdatministerPeetersuitgerekendookmilieuinzijnportefeuillekreeg.

• Eenvandesuccesfactorenwasongetwijfelddekortelijnennaardeambtelijketop,envandaarnaardepolitieketop.Hetzijnaardebewindsliedenzelf,hetzijnaardekabinetten.

• Toevalsfactorenspeeldenookeenbelangrijkerol.BalkenendekomtuitZeeland.PeeterskentZeelandheelgoed.HetkliktetussenPeijsenPeeters.VeermankentZeelandookgoed.NatuurzitzowelbijLNValsbijdeportefeuillevanPeeters.DebetrokkengedeputeerdeKramerkomtuitdemilieuorganisaties.

• Dewisselingvandelegislaturenheeftnooiteenechtedipindepolitiekedekkinggegeven.HetfeitdatministerStevaerthetMemorandumvanKallovoorlegdeaanhetVlaamseparle-mentwaseenmeesterzet,enhetfeitdathetparlementditmemorandumunaniemgoed-

keurde,heefteenbijzonderstevigepolitiekebasisaandeLangetermijnvisiegegeven.Daar-bijspeeldecommissievoorzitterWivinaDeMeestereendoorslaggevendepositieverol.IndatlichtgezienisdepolitiekerolvanhetNederlandseparlementafstandelijkgeweest.MenzegtwelinVlaanderen:‘InNederlandheefthetparlementderegeringniettegengespro-ken.’

DeOntwikkelingsschets2010iseengoedproduct,maarwatwordterstrakseffectiefvanuitge-voerd?Danpaskanikeeneindoordeelvellenoverderesultaten.

WaterindeOS2010staat,biedtvoldoendehouvastomnusneldezedoelstellingenteformu-leren.Wewetenookalheelveelvanhetestuarium,deoorzakenvandeachteruitgangendeoplossingen.Hetisgoeddathiereendatumopgekleefdis.InVlaanderenzijnwevoortvarendvanstartgegaan,nuNederlandnog!

InhetbeginvanhetproceslagereenopdrachtaanProSesomvooreind2004eenOntwik-kelingsschetsgereedtehebben,waarovereind2004ookeenpolitiekbesluitgenomenkonworden.Dezeopdrachtisgeslaagd,zowelinhoudelijkalsquatijd.

Dezeopdrachtbetreftnietalleenhetresultaat,maarookhetdraagvlakdatisontstaan.HetOAPheefteenunaniemadviesafgeleverd.Ditisdeelstedankenaandedeelnemersendevoorzit-ters,maarookdeelsaanProSesenaanhettotaleproces.Hetisduseenheelgoedresultaat.

Hetprojectisgoedverlopen.Eveniserpaniekgeweest,toenhalverwegehetprojectbleekdatnogmaardertigprocentvandestudiesgebeurdwas.Uiteindelijkisallestoteengoedeindegebracht.

Ikbengeenwetenschapperofingenieur,maarvoormijkwamenderesultatenalsbijzondersterkover.HetismoeilijkomgatentevindeninhetdocumentvandeOntwikkelingsschets2010.

GeblekenisdatdeLTVeensolidebasisheeftverschaftvoorhetwerkaandeOntwikkelings-schets.Degemeenschappelijkehoofddoelstellingissterkrichtinggevendgeweest.HoeweldeLTVzelfeenstukismeteenambtelijkstatusenmeteenbeperktbestuurlijkdraagvlak,isviadeparlementairebehandelingeninVlaanderenenNederland,enhetdaarnavaststellenvanhetMemorandumvanVlissingen,eensolidebasisontstaan.

�1

Degemeentenwildenzoveelmogelijkmaatschappelijkeffectbereiken,gegevendatertochietsmetdeScheldegaatgebeuren.Ikhebhetgevoeldatwetochietsbereikthebbenvoorderecre-ant,deburgerendeboer.Hetstandpunt‘nietverdiepen’kunjebeteromschrijvenmet‘geennadeligeeffecten’ophetgebiedvanveiligheidennatuurlijkheid.Doordeverbeterdemorfologi-schesturingzullenmindernadeligeeffectenontstaanenerzijneventueleherstelmogelijkhedenafgesproken.Verderwordenergeenveiligheidseffectenverwacht.

HetuiteindelijkeresultaatkanvergelekenwordenmethetbesluitronddegaswinningindeWaddenzee;eencompromis,waarbijecologieeneconomiebaathebben.

HetMemorandumvanDenHaagiseengoedonderhandeldmemorandum.Allebetrokkenpar-tijeninVlaanderenhebbenoptimaalmeegewerktaandeopmaakvandetekst.Deintenseonderhandelingenophetniveauvandeadministratieshebbentothetgewensteresultaatgeleid.IkblijfgelovendatdeoprichtingvaneenTaskForceinNederlandopambtelijkniveaudevolgendebesprekingenzouvergemakkelijken.

Ikhadmegeenvoorstellinggemaakt.Hetdocumentvoldoetaandeverwachtingen(binnendemogelijkheden).Menishetechtergensovereensgeworden.

DeOntwikkelingsschetsdieernuligtiswerkbaar.Hetiseensymbolischwerkstuk.Numoetereenconcreteinvullingaangegevenworden.

Deaandachtvoornatuurontwikkelingindeontwikkelingsschetsisvoldoendemaar‘hethoudtnietover’.MethetuiteindelijkevoorstelkanmenmetgehevenhoofdnaardeEuropeseCommis-sie.MetminderaandachtvoornatuurzoudeECereenstreepdoorzetten.

Wezullenalleplannenindetoekomstblijvenvolgen.Dehaalbaremargeswordengaandeweghetproceswelhelder,waarbijikgeenangsthebdaterbinnendiemargesechteproblemenzullenoptreden.

Ikbenalvanaf1994bijditdossierbetrokken.Ikhebdediscussiesronddetweedeverdiepingmeegemaaktenhierbijwasereennegatiefgevoelachteraf.Deprocedureviaeennoodwetisonsopgelegd.Hetverhaalspeeldevooralopeenhogerniveau.Daarnawasonsverhaal:devol-gendekeermoetditzorgvuldiger.Ditisnuwelgebeurd,alwashetsomseenritueledans,waar-bijverwachtingengewoonuitkwamen.Inmijnomgevingwordtsomsgezegddathetvooraf

albeslotenwas.Maardaarmeedoejejezelftekort,vindik.Dezorgvuldigheidwasnuhetuit-gangspunt.Ditwaszekerhetgevalinhetvoortraject,alwaserweldedrukomeenbesluittenemenopeenbepaaldmoment.

DekrachtvandewerkwijzevanProSeszitinderisicobeheersing.Welkefactorenbedreigenheteindresultaat?Zijnervoldoendeoplossingengewogen?Hoekunnenderisico’sgeminimali-seerdworden?ZonderProSeshadeenproductalsdeOntwikkelingsschetsnooitzosneltotstandkunnenkomen.Aanvankelijkwaserargwaan:vertragingdoorNederlandomverruiminguittestellen.MaardewerkwijzevanProSesheeftvooreenanderehoudingtegenoverditdossierinVlaanderengezorgd.OpvallendisnudatdelandbouwinVlaanderenalsgrootstehindermachtnaarvorenkomt.

LangsdeenekantstaaternietsindeOntwikkelingsschets2010danalgemeneformuleringenenzijnhetgeenbeheersplannenvoorhetganseestuariumgezienvanuitzijncomplexiteit.Zijgevenalleenophoofdlijneneenaantalzakenmee.Anderzijdsisheteenenormevooruitgangtegenoverhetverledenengevenzeeenduidelijkkadervoordeverdereuitwerking.Hetzijnzeergoedetekstenvoorbuitenstaandersmaarvoorzeerbetrokkenenstaaternietveelnieuwsin.Zezijnnietgeschrevenvoorinsidersmaarnaarbuitentoegevenzezeergoedeenaantalkrijtlijnenweer.Hetzijnbovendiengeencompleetvrijblijvendeteksten.

HetwasdejuistemanieromdeverstandhoudingtussenNederlandenVlaanderentebevorde-ren.VlaanderenenNederlandhebbenvanelkaargeleerd.HetvaltnietteontkennendatereenverschillendeaanpakbestaatinNederlandeninVlaanderen.InNederlandisdeadministratiesterkerenbepalenderaanwezig.InVlaanderenwordterietsmeergestuurdvanuitdepolitiekeoverheid.

WezijntevredendathetMemorandumvanOvereenstemmingbinnendevooropgesteldetermijnisondertekend.

HetMemorandumvanDenHaagiseengoedonderhandeldmemorandum.Allebetrokkenpar-tijeninVlaanderenhebbenoptimaalmeegewerktaandeopmaakvandetekst.Deintenseonderhandelingenophetniveauvandeadministratieshebbentothetgewensteresultaatgeleid.Ikblijfgelovendatdeoprichtingvaneen‘TaskForce’inNederlandopambtelijkniveaudevolgendebesprekingenzouvergemakkelijken.

�2

OverhetalgemeeneengunstigoordeeloverhetresultaatvanhetProjectOntwikkelingsschetsSchelde-estuarium.HetheeftdeproblematiekvanhetSchelde-estuariumindeactualiteitgebracht,deburgererkentdaterproblemenzijnendatheefttotmeningsvorming,gedachten-vormingenvisievorminggeleid.

Echtescharniermomentenzijnernietgeweest:hetprojectheeftstelselmatigengestaagvorde-ringengemaakt.Daardoorbleekhetoverhetalgemeenmogelijkomdeplanningvanhetonder-zoekinhetkadervanhetGeactualiseerdSigmaplanhieropaftestemmen.Wanneerdatnodigwasishettijdschemaaangepast.Dooreenpaar‘wagonnetjes’lostekoppelenkongroteresnel-heidwordengemaaktenkonwordenaangeslotenbijdefaseringintijdschemavanProSes.

UiteindelijkzijnerinhetkadervandeOntwikkelingsschets2010veelenredelijkvergaandebesluitengenomenoverdeveiligheidtegenoverstromen.Hethadwellichtookandersgekundenmisschienzelfswelsneller.Hetbesluitdaternuligtisgoedonderbouwdenerisweinigtegenintebrengen.

… maar enkelen vinden dat het toch wel beter had gekund…

Hetverhaalisgoedbegonnen:integraalbekijkenentoteengewogenoordeelkomen.Maarach-terafligthetaccentwelergzwaaropverdiepenalleen.Ikmisdanookhetevenwichtnaarhetbehoudvandenatuurlijkheid.Wehebbeneenbeteretoekomstnodig,goedewaterkwaliteit,kraamkamerfunctie.Ditgeeftmogelijkhedenvoornatuur,recreatieenvisserij.Dekomendefasezalhiermeerinvullingaanmoetengeven.Nuliggenerkansen.

IkschatdekwaliteitvandeOSzeerhoogin.Ditneemtnietwegdatikdevaagheidvandebesluitenrondeenaantalnatuurprojecten,zoalsdeDurmeendeKalkenseMeersen,blijfbetreu-ren.Voortsbetreurikhetfeitdatinganshetproceseninelkenieuweontwerpversievanhetbesluithetnatuurluikconstantwerdafgezwakt.

VooronswashetgoeddathetOAPbestondalsparallelspoor,waardoordegemeentenendeprovinciekondenmeeprateninditdebat.Erisweleenraarcompromisuitvoortgekomen.DeZeeuwsewenswasnietverdiepenendeopstellingvandehavenvanAntwerpen(metnameDel-waide)waszeerbezwaarlijktenoemen.Tochhebbenweeeneensluidendadvieskunnenberei-ken.

Achterafbestaaterwelenigetwijfeloverdenatuurprojecten:hetzijnallemaalwelergkost-bareprojecten(juistookinvergelijkingmetnatuurontwikkelingsprojectenelders).MethetNOPiserghoogingezetbijdediscussieinderegio.Inzekerezinwerdendaarmeedeweerstandengeorganiseerd.Tegelijkertijdwerdbijdenatuurbewegingeenhoogverwachtingspatroongecre-eerd,datnietkonwordenwaargemaakt.Nietteminishetuiteindelijkenatuurpakket,datindedefinitieveschetsisopgenomen,groterdanaanvankelijkverwacht.

Decomplexiteit(hetwerkenmetdriethema’s)heefteenmeerwaardeopgeleverd.Hetheefterwelvoorgezorgddathetplanglobaalenabstractis.Zoglobaalenabstractdathetmoeilijk,zonietonmogelijk,isomhetplanjuridischteverankeren.

Uiteindelijkbenikredelijktevredenoverheteindresultaat:sommigeproblemenmoetjenueen-maaldoormakenenkunjenietvantevorenuitdewegruimen.Erzittenwatbetreftdekwali-ficatievandeecologischeeffectenvandethansvoorgesteldeenvandevorigeverdiepingwelenigeongerijmdhedenin.Bijdevorigeverdiepingisvoorafgeconcludeerddaterwelsprakezouzijnvantecompenserenschadelijkeeffectenophetestuarium,terwijlvoordenubeoogdever-diepingdevoorspellingisdatdeschadelijkeeffectennietzodanigzullenzijndatnatuurcompen-satiegebodenis(‘geensignificanteeffecten’).Defeitelijkoptredendeeffectenvandetweedeverdiepingzijnechterandersdanverwacht.Hetisnogdevraagofdatverschilinkwalificatievandeeffectenhetgevolgisvanvoortschrijdendmorfologisch,voortschrijdendecologischdanwelvoortschrijdendbestuurlijkinzicht(ofmisschiengewoonde‘tijdgeest’).

Mijntotaalindrukkenvanhetproceszijnhoofdzakelijkpositief.Erwasinfeitesprakevangeïn-tegreerdgebiedsgerichtbeleid.WeliswaarzijnderuimtelijkeconsequentiesvanhetSigmaplanonderbelichtgeblevenenzijndieonvoldoendeonderbouwd.BijdeinvullingvandenatuurindeZeescheldezijneronmiddellijkrelatiesmetdeinvullingvandeinstandhoudingsdoelstellingen.Dezelfdegebiedenwordenmeervoudiggeclaimd.Datheeftookmetdesnelheidvanhetprocestemaken.Indevolgendefasemoetenderuimtelijkeconsequentiesbeterwordenonderbouwd.Daarzittenookjuridischekantenaan.DeRUP’s(ruimtelijkeuitvoeringsplannen)gaandenieuweproductenvandevervolgfaseworden.VangrootbelangisdatNederlandenVlaandereneengoedeafstemmingbereikenoverdeHedwigepolder.

KijkendnaarProSesvindikdatdeeersteperiodevangezamenlijkonderzoek,metjoint fact-fin-ding,goedgeluktis.Alleendeperiodevanomzettingvanhetonderzoeknaarhetbeleidwaserg

��

onduidelijk.Vanbuitenafwashetergonduidelijkofjenoggreepophetproceskonkrijgen.Ikvraagmeafofditweleengeorkestreerdproceswas.

Devraagnuishoeduurzaamhethuidigeresultaatnuis.Enmisschienmoetenernogwelenkelestappenovergedaanworden.

Overdekwaliteitvanhetbesluitenhetmemorandummerkikopdaterweinigwordtgezegdoverdeveiligheidtegenoverstromen.HetvaltopdaterbovenophetbesluitmetbetrekkingtotdeOntwikkelingsschetsnieuwezakenzijngeïntroduceerd,zoalsdetoegankelijkheidvanhetKanaalGent–Terneuzen.VerderblijfikvanmeningdathetbesluitoverdeOntwikkelingsschetstevroegoftesnelisgenomenvanuithetoogpuntvandeactualiseringvanhetSigmaplan.Hetisnatuurlijkwelbekenddatverderuitstelnietkonomwillevandetijdsdrukopdeverderever-dieping.EnikwilbesterkennendatdeverdiepingeenonmisbarelocomotiefisgeblekenomdeactualiseringvanhetSigmaplan–gerichtophetvastleggenvanbijkomendeoverstromings-gebieden–inhetjuistepolitiekespoortehouden.Maarhetblijftweljammerdatdebesluitenbetreffendeveiligheidtochnogergvaagzijnendaardoorvaakonnodigeonrustenweerstandcreëren.WatwewelergwaarderenaanhetsamenhangendebesluitvandeOntwikkelingsschetsisdatdaardoorde(estuariene)natuurontwikkelingeenintegraalonderdeelisgaanuitma-kenvanhetgeactualiseerdeSigmaplan.HetheeftervoorgezorgddatAMINAL-NatuurzelfeenbetrokkenenvragenpartijisgewordenendusnuactiefmeetrektaandekarvanhetSigmaplan.Datwasvroegertochwelanders!BovendienmaaktditdesamenwerkingmetanderedienstenzoalsdeVlaamselandmaatschappijalsookdeAdministratielandenTuinbouweenstukdirectereninteractiever.UiteraardmoetenwedanwelaccepterendathetflankerendelandbouwbeleideensteedszwaarderestempelbeginttedrukkenophetnieuweSigmaplan;maardatmoetenweerdanmaarbijnemen.

MisschiennoghetmeestemoeitehaddenenhebbenwemetheteenzijdigdoordrukkenvanhetSchelde-landschapspark.ErwordtopzijnminstdeschijngewektdathetSLPeenmegafoonaan-biedtaandegemeentelijkeweerstandentegenoverstromingsgebieden.AnderzijdszienweookmogelijkhedenomditnieuweSchelde-platformtebenuttenopdraagvlakteverbreden.Pro-bleempuntblijftdatvanuithetoogpuntSigmaplanhetwerkingsgebiedvanhetSLPlangnietdatvanhetSigmaplanafdekt.

HetNatuurontwikkelingsplanisindeopenbaarheidgebrachtendealgemeneaanpakhoeermeenaarbuitentetredenisnietbeterdanvijfjaargeleden.DemedewerkersvanProSesdeden

welhunbestomhettelatenslagen,maarhetmakenvandraagvlakisweerbarstigerdanhetprojectzelf.Ikhadgedachtdatmenzouproberendittevoorkomengezienhettrajectvandenatuurontwikkelingvandetweedeverdieping.ProSesisernietingeslaagdomdittevoorko-men.Deslagnaarderegioheeftnietoveraltotresultaatgeleid.Misschienligtooknietaanhetprocesmaaraandemenseninderegiozelf.Mensenhebbenookproblemenmethetabstractie-niveauvanhetproject.

DeLTVendeOntwikkelingsschetsmoetenwordengeplaatstinhunhistorischecontext.DeWes-terscheldeisgeendoorsneeproject.DeheelsterkeopvattingenvanAntwerpenoverdevaar-wegfunctievandeScheldehebbengeleidtotdetweedeverdiepingentotcompensatiemaat-regelenindevormvanontpolderendieinderegiowerdafgedwongen.Dathadopeenheelanderemaniermoetengebeuren.Eersthadheelduidelijkmoetenwordengemaaktwatdeinstandhoudingsdoelstellingenvoorhetgebiedzijnenhoediedoelenkunnenwordenbereikt.Dáároverhadhetdebatbijdetweedeverdiepingmoetengaanennietenkeloverontpolde-ren.Deburgerbegrijptdiediscussieniet.NederlandverbergtzichachterdeeisenvanBrussel(EuropeseCommissie).DeTSCzegtmenseninderegioheelweinig.Delandbouwziterooknietin.DeZLTOzitwelindeOAPenkondaarookzijnverhaalkwijt.HetOAPheeftdatgoedopge-pakt,maarbijdeeffectenvanhetadviesvanhetOAPmoetennogblijken.IkhebdeindrukdathetadviesvanhetOAPopeenanderemanierwordtmeegewogenbijdebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschetsdoordevoorgesteldebesluiten.

Ikhebdeindrukdatinhetprojectaanpakonvoldoendedeverschillenenovereenkomstenvanregelingenvanbeidelandeninbeeldhebbengebracht.Eenlandbouw-effect-rapportagehadditperfectkunnendoenenhierdoorwaseengelegenheidontstaanomeengoedflankerendbeleidtemaken.OokhadNederlandseambtenarendanbeterindegatengekregenwelkegronddrukerspeeltindegrensregioenhaddenhieroverafsprakengemaaktkunnenwordenindevormvanbesluiten.NuwordtdezedruknogeensopgevoerdmeteengrensoverschrijdendevisietussendegemeentenBeverenenHulstenAntwerpen.DitbevorderthetdraagvlakvoormaatregeleninZeeuws-Vlaanderenniet.Projectmatigdenkenhoudtnietopbijdegrens.

…terwijl anderen de bijvangst ook belangrijk vinden

Debelangrijkstebijvangstvanhetprojectisdathetdenkwerkopgangisgebracht,ookbijdeburgers.Iedereenbegintnuaanvisievormingtedoen.Dediscussieinderaadismededankzijdeschetsgestart.VerderheefthetprojectuiteraardookdebasisgelegdvoorhetSchelde-Land-

��

schapspark.Voortsishetbesefgroeiendedathet‘levenlangsdeSchelde’meerisdannatuur-behoud:hetgaatookomdecultuur-historischewaarden,degebruiken,detraditieenzovoorts.Ookdievragenomaandacht!

ProSesisuniekenvernieuwendgebleken.Detraditioneleformelemanierwaaropmeninderegio(VlaanderenenNederland)metelkaarcommuniceerdeisdoorbroken.Daarmeeisookdebasisgelegdvoornieuwevormenvangrensoverschrijdendesamenwerkingopveleterreinen(havens,bedrijfsleven,waterhuishoudingenzovoorts).Datiseenbelangrijke‘bijvangst’vanhetprocesgeweest.Meerdanooitstaatdevraagcentraal’watkunnenwevoorelkaarbetekenen?’Watbetreftdehavenzouhetinteressantkunnenzijnomvanuitregionaal-economischoogpunteenstudietelatendoennaardeeffectenvandeontwikkelingvandehavenvanAntwerpenvoordeZeeuwseregio.DeMKBAbiedtslechtseenbeeldopnationaalniveau.

AlsOAPhebbenweookdeambassadeurserbijgehaald.Wijgavenhenalleinformatieenkregendaarvoorinruilterugdeinformatieoverdeanderebelangrijkedossiers.Datgafeenbreedveld,hetbesefdatdecontextveelbrederwasdanalleendeWesterschelde.Deambassadeurshebbenverdereengoederolgespeeldinhetmasserenvangevoeligeverhoudingen,bijvoorbeelddoorZeelandvoortestellenhet‘nee,tenzij’omtebuigenineen‘ja,mits’.Hetzoueengoedezaakzijnalsaandeambassadeurszouwordengevraagdomeensnategaanwatvolgenshende‘bij-vangst’vanditprocesisgeweest.Dieismisschiennoggroterdande‘hoofdvangst’.

AlsbijvangstzouikdeverbeterdeNederlands-Vlaamsecontactentussenambtenarenwillennoemen.

De onafhankelijkheid binnen de procesarchitectuur was belangrijk

BijhetconcipiërenvanditprojectisnadrukkelijkafgesprokendatdeTechnischeScheldecom-missieenhetOverlegAdviserendePartijenonafhankelijkvanelkaarzoudenstaan.Daterdusgeenrelatiesencontactenzoudenzijn.WijwildenonsalsTechnischeScheldecommissiehoedanookblijvenprofilerenalswerkinstrumentvandeministers.OpdiemanierkonhetOAPinvol-ledigeonafhankelijkheidadviserenaandeministers.Daarzijnwijnooittussengaanzitten.Dierelatiehebbenwezuivergehoudenendatheeftgoedgewerkt.IetsanderswasdeverhoudingtotProSes.DeTechnischeScheldecommissiewasopdrachtgevervanProSes.DusProSesmoestrapporterenaandeTechnischeScheldecommissie.Datisnietaltijdverlopenzoalsdateigenlijk

zoumoeten.ProSesheefteenpaarmaaleeneigenkoersgevaren,tevroegindeopenbaarheidgetredenenzelfstandigstukkennaarbuitengebrachtdieirritatieenopschuddinghebbenver-oorzaakt.HetheeftonsalsvoorzittersvandeTechnischeScheldecommissiedenodigeinspan-ninggekostomdegemoederenweertotbedarentebrengen.HetwarenstukkendieVlaanderendeedtwijfelenaandeambtelijkewilvanNederlandomdieverdiepingterealiseren.IkbegrijpdatProSesruimtewildehebbenomgrenzenteverleggen,maarikblijferbijdatbijhetzoekenvandieruimtedeTechnischeScheldecommissienietgenegeerdhadmogenworden.OokdenieuweProSes-organisatie2010zalzichmoetenrealiserendatzijnietsturendis,maardienst-baaraandewensenvandeministersenaandeinstructiesvandeTechnischeScheldecommissie.

Ikvondheteenheelgoedewerkwijze:eenprojectorganisatieonafhankelijkvandestakeholders,grensoverschrijdendenbouwstenenaandragend.HetOAPheefterzijnvoordeelmeegedaan.Stapvoorstapheeftmeninzichtgekregenindewederzijdsestandpuntenenbelangen.Hierdoorisdebenodigdeintegraliteitgegroeid.Buitendenatuur-enmilieubewegingwaseraanvanke-lijkheelweiniggeloofindemogelijkhedenvaneenakkoord.Daarvoorwarendevooroordelentegroot.

Derolvandeadministratie(Aminal-natuur)vondikenigszinsmerkwaardig:hoewelProSesookinopdrachtvanAminalwerkte,moestenwetochookonafhankelijkadviesgevenopdetekst-voorstellen(S-MER,OS2010).

AlsvoorzittersvanhetOAPhaddenwe–bijwijzevanserieuzegrap–afgesprokendatdeNederlandsevoorzitterdeVlaamsebelangen,endeVlaamsevoorzitterdeNederlandsebelan-genzoubehartigen.Natuurlijkiservanbelangenbehartiginggeensprakegeweestindiezindatonzeonafhankelijkheidgeengrenzenkende.Zehieldnietopbijdegrens.

Waarikbenieuwdnaarben:hadProSesgoednagedachtoverdesamenstellingvanhetOAPmetdekeuzevanvoorzittersensecretaris?Metdevoorzittersisdatwelgoedgekomen,maarzijwareneerderbenoemddandepartners.Alsnatuurbeschermingsorganisatiezagenwehendaar-doornietzondermeerals‘vanons’.AlsjealsOAPjevoorzitterszelfkiest,isdatanders.IndiezinmoestenBaldewijnsenHendrikshunpositieeerstnogveroveren.Bijdesecretarishebiknuweldevraag:‘waarstaatdie?’Heefthijmetdeaangedragenideeënintegergehandeldofzatertochzijneigenmeningtussen?Inmijnbeeldisditnietzo.Hetblijftnatuurlijkeenhelemoeilijkeopgaveenhijstonderalleenvoor.IndepraktijkleundehijsterkopProSes.Maardeopzetwas

��

eenduidelijkonafhankelijksecretariaat.Watmijbetreftmogenweeruitleren,dateensecreta-riaatvoldoendemiddelenmoethebbenomzelfstandigtekunnenopereren.

Vanafhetbeginbijhetopzettenvanhetprojecthebbenwegeprobeerdereengezamenlijkpro-jectvantemaken.Deachterliggendegedachtewas:kijkindetoekomstenwaarbenjehetovereens(LTV).Wellichtkunjedaardoordetegenstellingenopkorttermijnoverwinnen(Ontwik-kelingsschets).HetwasbelangrijkdatdeprojectgroepeenonafhankelijkepositiehadennietrechtstreeksonderdeHIDviel.DeHIDheeftaltweepettenopindeTSCnamelijkbeheerdervandeWesterscheldeenvertegenwoordigervanDGRWS.HetprojecthoordethuisonderDGWateromdathetoverbeleidging.DeleerervaringenvandeLTVenPMRisbenutindeorganisatie-structuurvanProSes.Volgensmijzijnwedaarinredelijkgeslaagd.HetfeitdataanVlaamsezijdemeneenanderewerkorganisatieencultuurheeftmaakthetwelmoeilijker.

De neutraliteit / professionaliteit van ProSes scoort hoog

ProSesheeftdeonafhankelijkerolgoedgespeeld;bijProSeswashetprocesuitstekendgeregeld.Goederolvandedirecteur:‘Iemanddietegendeorganisatiesdurfdeintegaan.’ProSesheeftscherpvastgehoudenaanderolwaarvoorzeerwas.Datliepvoortreffelijk.

Losvanverwonderingoverdeprocesarchitectuur,vindikdatdeinvullingvandeLTVendeOnt-wikkelingsschetsmethetuitgevoerdeonderzoekenderolvanProSesdaarbijvoordebegelei-dingvanhetplanproces,bijzonderprofessioneelisverlopen.Ikhebverschillendeworkshopsenbijeenkomstenbijgewoondenikwasoverdekwaliteitervanbehoorlijkonderdeindruk.Datmoestookwel,omdatdemissievanProSesheeldringendwas.IkvinddatProSeserinisgeslaagdominheelkortetijdindezeingewikkeldemateriegeheelverschillendepartijenophetgebiedvanveiligheid,natuurlijkheidentoegankelijkheid,opéénlijntekrijgen.Ikwasonderdeindrukvandeprofessionaliteitendesnelheidvanwerken.Alsikdatvergelijkmeteenanderpro-ject,zoalshetstrategischplanvoordelinkerSchelde-oever(SLO),danconstateerikdatwedáárlangermeebezigzijn.ZowelvoordeOntwikkelingsschetsalsvoorhetSLObetekenthetweldatdeplannenopstrategischniveauontwikkeldzijnendaternogeenhelewegtegaanisomdezeoperationeeltemakenindevormvanjuridischbindendebesluiten.

OverhetgeheelgenomenvindikdatProSeseenknapstaaltjevanprofessionaliteitheeftgele-verd.

IkhebProSeservarenalseengoedfunctionerendteam.IkheballelofvoordewijzewaaropProSesalsteamnaarbuitentrad.Degelijkenneutraal.Hetisvanerggrootbelangdatdiekwali-teitookinhetvervolgtrajectbehoudenblijft.

IkvinddatProSesdeintegraliteitvandeOntwikkelingsschetsgoedheeftbewaaktendaterevenwichtistussendeverschillendemaatregelen.DeveiligheidtegenoverstromeninZeelandisermisschienwatbekaaidafgekomen,maardathangtweersamenmetdeconstateringdatdaarvoorin2010géénextramaatregelennodigzijn.HetSigmaplaninVlaandereniseenparallelprojectgeweest.VoorProSesmoetheterglastigzijngeweestomdatparallellespoorgoedaftestemmenopdeOntwikkelingsschets.

EensamenwerkingsverbandmetVlaanderen,zoalsdeEuregioScheldemond,heeftnooitechtgoedgewerkt,omdatergezochtmoestwordennaaronderwerpen.Jemoetwerkenvanuiteengezamenlijkprobleemendewilomeengezamenlijkeoplossingtevinden.DaaromheeftProSesookgoedgewerkt.

ProSesheeftopeenintegeremaniergewerkt,geenspelletjesgespeeld.Zijsteldenzichnietopmeteenairvan‘wijwetenhetallemaalal’,maarvroegenommeetedenken.Zewarennietteberoerdomdeproblemenenoplossingenvaakuitteleggen.Hetisnuzaakomdeopeneindenookbovenwatertehoudeninhetvervolg.

Ikbenvragendepartijvooreenintegralebenadering,dochzonderhetnodeloosverzwarendoorranddossiers,waarbijiedereenzijnofhaarrolcorrectinvult.ProSesheeftditzeergoedgespeelddoornodelozeverruimingenzoalsKGT,externeveiligheid,visserij,enzovoortsnietmeeoptenemenenbijdehoofddoelstellingenteblijven.VeelmenseninhetOAPhaddenhetdaarblijk-baarsomswatmoeilijkmeeenkregendeneigingomalleenoptekomenvoorhunhoofdbelangenderesteerdervaagtewilleninvullen.DevoorzittersenProSeshebbenditgoedopgevangen.

VolgensmijverliepdesamenwerkingbinnenProSeserggoed.Alseralproblemenwaren,werdditinterngeregeld.Correctievanbuitenaf(doormijbijvoorbeeld)wasnietnodig.Hetbureaukendezijnmissie.

ProSesiseringeslaagdomhetgevoeltelatenontstaandatbeidelandensamenmetallebelan-genrekeninggehoudenhebben.Depolitiekhaddesteunvandezeorganisatienodig,vooralin

��

Nederland.InVlaanderendurftniemandaandehaventekomen.VoordenatuurontwikkelingheeftProSesookgeholpen.EerstwasPatrickMeireeenroependeindewoestijn.

ProSeswaseenonafhankelijkeopdrachtgever.HetwasduidelijkdatProSesdeuitkomstvanhetonderzoeknietineenbepaalderichtingprobeerdeteduwen.DeenigedrukdievanuitProSeswerduitgeoefend,wastijdsdruk.Deprojectleidervandekosten-batenanalysevanuitProSeswasinhoudelijkgoedopdehoogteenditvergemakkelijktedesamenwerking.Doordezeinhou-delijkekennisvanProSeskonergeanticipeerdwordenopmogelijkeproblemen.Ditzowelinderichtingvanpartijenwaarmeewerdsamengewerkt,alsookinderichtingvanbelanghebbendepartijen.BijconflictentussenpartijenfungeerdeProSesalsmediator.

DeorganisatieProSeshebikalsprettigervaren.Zestaanopenvooreenanderperspectiefc.q.kijk.DesamenwerkingmetPaulPostenLindavanOeveleninverbandmetdeworkshopverliepookprima.Devertragingvandeworkshoplagnietaanhen,maaraandeagenda’svandegeno-digden.Degenodigdenwarenafkomstigvanverschillendedisciplinesdiegeenbelanghebbenbijdeuitkomstvandesessie.Draagvlakbijdeburgersisergbelangrijk.

MijngedachteisdatdeinterneproductievanProSesgoedisgeweest.Demedewerkerswarengemotiveerdenwistenwaarzeoverspraken.Dezwaktezatinhetexternefunctione-ren.Inspraakavondenhebikzelfnietbezocht;voorzoverikweetzijnergeenechtschokkendedingengebeurd.

VanZwamheefteenbelangrijkerolgespeeldinhetproces,hijwaseengoededirecteur.Onder-wegheefthijweleensweerstandopgeroepen,maarerissprakevaneengoedeinde.NuVanZwamvertrekthebikdevraagofditwelgoedblijftgaan.Endievraaghebiknietalleen.

MisschienmochtProSesnogwatmeeropvallenbijdegrotecommunicatiemomenten,bijvoor-beeldbijdeuiteindelijkeondertekeningvanhetbesluit.Aandeanderekantrespecteerikdateropsommigemomentenbewustnietnaardeperswordttoegestapt,omdatradiostiltessomsnodigzijnomtoteenakkoordtekomen.Alsjournalistvaneenkrantdieduidelijkaaneenstadgebondenisdievragendepartijisvoordeverdieping,moetjejebovendienvoortdurendafvra-genofhetdoorbrekenvandergelijkeradiostiltes–bijvoorbeelddoormeteneprimeurtjeuittepakken–welopweegttegenhet‘staatsbelang’datmetdergelijkebeslissingengemoeidis.Tochhebiknietdeindrukdatmijnberichtgevingzichalteveelheeftaangetrokkenvanaldiegevoe-ligheden.Ikhebgewoongeprobeerdomhethelepaletaanmeningenenopiniesteweerspiege-

lendielevenrondomditingewikkeldedossier.Datdaarbijooktegenstandersvandeverdiepingaanbodkwamenmoestdanmaarvoorliefgenomenworden.IndatopzichtheefterbijdeGazetvanAntwerpengeleidelijkaanweleenomslagplaatsgevonden.EenomslagvandiepgeworteldwantrouwentegenorganisatiesalsProSestotgaandewegmeerrespectenbegripvoordepro-jectmatigeaanpakwaarvoorwasgekozen.

Ikhadnooitgedachtdathetzoulukken.HetblijktdathetdoordebijzondereaanpakvanProSestochisgelukt.Deneutralerolwasdaarbijduidelijkvangrootbelang.Ikwasnietdirectbetrok-kenbijhetproces,maarhebwelcontactgehadmetVlaamseOAP-leden.

ToenProSeswerdopgestartwasernoggeengeldbeschikbaar.IkhebtoenalsHID3à4mil-joeneurouitgegevenwaargeendekkingvoorwas.WehebbenopdatmomentdefinancieringvoorNederlandenVlaanderenvooronzerekeninggenomen.Hetisergbelangrijkdatjegewoonkuntbeginnenennietmoetwachtenophetgeld.Enkunnenomgaanmetmensendieroependatjealmoetbeginnenennoggeengeldbeschikbaarstellen,maarweleenaccountantsverkla-ringverwachten.Huubheeftditgoedopgepakt.Bijbezuinigingenophetbudgetdurfdehijookdeconsequentiestenoemen.Hijisnietalleenvaardiginnetwerkenmaarhijkanookgoedmetspanningenomgaan.Alshijnietdrukhaduitgeoefendinhetbeginvanhetprojectdanhadhetveellangergeduurdvoordathetopgestartwas.Hijweet,datje,alsjeeenteamopstart,desleu-telpositiesgoedmoetinvullen.HetprojectkreegeenvliegendestartdoorhetmeenemenvanmedewerkersvanPMR.DatisprimaalsdemedewerkersmaarniettelkensnaarPMRrefereren.Ermoeteenhoopgeregeldworden;jemoetookdurveneenstukjerisicotenemen.Eenbeslis-singisvaakbeterdangeenbeslissing.

DevraagofProSesonafhankelijkheidheeftbetracht,zouikvoorNederlandsezijdevandeorga-nisatiewelpositiefwillenbeantwoorden.Alhoewelikhetjammervinddatergeenambtenarenbijhetprocesbetrokkenzijndiemeerervaringhebbenmetdeproblematiekdieindezespeci-fiekegrensregioaljarenspeeltopmeervlakkendanalleendeWesterschelde.Zelfbenikopge-groeidaandegrensenhebhiervoordeverschillenenovereenkomstenbeterinbeelddandegemiddeldeNederlanderdieeerstmoeitemoetdoenomzijnVlaamsecollegateverstaan.Daar-naastvindikhetslechtdatergeenlandbouwkundigekennisinhetprojectisbetrokken.

Hetiszeerbelangrijktebeschikkenovermensenmetveelervaringomdecomplexiteitaantekunnen.BijProSeszatendergelijkemensen.Ookbelangrijkisdatdeouderenhunervaringaandejongerenkunnendoorgeven;datgebeurdebijProSes.

��

Hoewelhetprojectbureaualsgevolgvanrekruteringsproblemeneersteenaarzelendestartkende,hebbendeprojectleidingenhetprojectteamachterafweleenopmerkelijkgrotedaad-krachtaandedaggelegd,vooraltijdensde‘eindspurt’indeperiodeaugustus-november2004.

Deprojectleiderheeftinpositievezineenzwaarstempelgedruktophetproject.Hoewelieder-eenzijneigenagendahadisvoortdurendhetalgemeenbelangvooropgesteldgeweest.Depro-jectdirecteurheefterdoorzijnenthousiasmerendeaanpakinbelangrijkematetoebijgedragendatmensenaandeslaggingen.

… maar sommigen hebben bedenkingen

Detimingiswelgehoudenendatisgoed,maarvanuitProSesissteedsgeargumenteerdomdetimingtekunnenrekkenenindiendezenietverlengdwerddathetproductsmallerzouworden.Datwasverkeerd.

BijProSeswerdereengigantischehoeveelheidpapiergeproduceerd.HetwasdeNederlandseaanpakvanPMRdiedoordeVlamingenhunstrotwerdgeduwd.HaddenwehetopzijnVlaamsgedaan,danwaserminderpapiergeproduceerdmaarwarenweerookgekomen.Hetresultaatvandedrieboeken(Ontwikkelingsschets,StrategischeMERendeMBKA’s)isoverigenswelgoed,daarzijngeenproblemenmee.

Hetkrappebudgetwerdsteedsalseenargumentaangehaaldmaaralsjeallestesamenbekijktdanisveelgeldgespendeerdaanzakendienietsmethetstudiewerktemakenhadden.Latenweeenskijken,tijdensdeinspraakavondenwareneenkoffietjeeneenpintjemeerdanvol-doendegeweest,maarwaaromdannogaldietaarten?Hetgeldverspildaancommunicatiezoalsdievliegtuigenenhelikopters.Eenreismetdefietsvoordegeïnteresseerdenzoumeergevoelvoorhetstudiegebiedhebbenopgeleverddanvanuitdelucht.DiebureausinBergenopZoomisechtzandindeogengooienvanadministratiesdiehetmetkrappebudgettenmoetendoen.EenchauffeureneengroteautovooreenprojectdirecteurdiegroterisdandievaneeneersteministerinBelgië.....wasditallemaalnodig?Hetkomtergewoonopneerdaterheelveelimagoopgebouwdisendatditkwalijkgewerktheeftvoordethuisdiensten.

Ikdenkookaandiedakpanconstructie;datwaseengoedegedachte.Maarwatzienwe?Zezittendaartewachtentotmaartomdiedaadwerkelijkvandegrondtekrijgen.Zewachtenhet

Nederlandsebesluitaf.MochtenweopzijnVlaamsgewerkthebbeninanalogiemethetSig-maplanendeverdieping,weldanwarenwenualveelverdergeweest.Datisallemaalspijtig.

VanhetheleProSes-tijdperkhoudikgeenbijzonderenegatieveofpositieveervaringenover.MetdemeesteProSes-teamledenwarenergoedecontacten,maarmeteenenkelinglagdattochwatmoeilijker.Deredenwasheteigengereideoptreden,waarbijwijonsafvroegeninwelkematedatnogwerdaangestuurdvanuitdeProSes-directie.

ProSestradeigengereidopendatkanwelnuttiggeweestzijninhetvoortraject.Maarinhetvervolg,neen!ErtradeninhetverledenalspanningenopinhetgevenvanopdrachtenvanuitProSesaandemensenvandemoederorganisaties.Ikkanstellendathetdominantoptreden,metalleeraangekoppeldeluxewaardeProSesmedewerkersmeeopereerden,niettengoedekwamaandebelevingbijdemensenophetthuisfront.

AlsjedevraagsteltofProSesnaardetoekomstnogtoepasbaaris,danzegikneen.Hetisveelteomslachtigenikziezoietsveellieveruitvoerendoordemensenvandereguliereorganisa-ties.Dezemoetendanbinnendeorganisatiekunnenvrijgesteldwordenofparttimeopererenvoordiespecifiekeopdracht.EenapartkleinclubjedatwerktviadeDGisnietzoeengoedidee.Hetteveelisolerenvaneenclubjeleidttotnietveelgoeds.Jehebtergeenenkelecontrolemeerop,onderanderebudgettenendegebondenheidmetdeeigenadministratieisernietmeer.Zekunnengeenintegratiemeercreëren.Ikhebechtzoiets:alshetwerkgedaanis,laatzedanmaarterugkomen.Anderskrijgjezoietsvaneeninternezelfbevruchtingommaarwerkteblij-venzoekenalsexcuusomdestapnaardeeigendienstniettezetten,metalsgevolgdatheteenhobbyclubjewordtdatprojectenuitzijnduimzittezuigen.Ikneemalsvoorbeeldmaardefilo-sofischegedachtevaneenvolgendeverdieping.

NormaliterdiendehetprojectteamcorrectdeopdrachtenvandeNederlandseenVlaamserege-ring,zoalsvastgelegdinhetMemorandumvanVlissingen,tevolgen.Eénmaalheefthetpro-jectteamdetrappersverlorentoenhetopeigeninitiatiefafweekvandedoorderegeringengevraagdeteonderzoekenscenario’s(namelijk12,80men13,10mgetijdenongebondendiep-gang)endaarbijzelfeenafwijkendenvoorVlaanderennadeligscenario(12,5mdiepgang)lietonderzoeken.Ditwasdesteschrijnenderomdatmenexplicietweigerdeeenvergelijkbaarscena-riometeengroterediepgangteonderzoeken(metname13,40mdiepgang).Datriepvragenopbijdeonbevooroordeeldheidvandeprojectleiding.

��

Somsbestondenigetwijfelbijdeobjectiviteitvaneenmedewerkervanhetprojectteam.Tochmeenikdatzoweldeprojectleidingalsdegroepsdisciplineinditverbandtijdighebbenbijge-stuurdwaarnodig.

Wat het strakke tijdpad betreft

Hadden velen niet anders gewild …

Zondertijdsdrukwasditnietgelukt.Danwasmennunogaanhetstuderengeweest.ProSesheeftgeentijdgekregenomzichtevervelen.Enalsjedeheleperiodebekijkt,vanafhetont-werpenvandeLangetermijnvisiemethetStreefbeeld2030totnutoe,danhebbenwetochvijfjaarlanggestudeerd.Endaarkomennunogtweejaarbijvoordeprocedures,zodatpasin2007deechteverdiepingkanbeginnen.Datistochookwelerglang.Dusikhebnietzoveelmoeitemetdietijdsdrukdieophetprocesisgelegd.Ookinpsychologischezinisdiedrukbelangrijkgeweest.Hetisnubewezendathetkan,dathetmogelijkisombinnendegesteldetijdslimie-teneendergelijkgecompliceerdwerktoteengoedeindetebrengen.OmdatwedetermijnenvanhetAkkoordvanVlissingengehaaldhebben,scheptdathetvertrouwendatwedenieuwetermijnenvanhetAkkoordvanDenHaagookgaanhalen.Datvertrouwenhebjejegenselkaarnodig,omdatzekerookVlaanderennietkanlevenmetdeonzekerheidvanwanneerdieverdie-pingernueindelijkeenskankomen.Dusikhechtzeersterkaanhetvaststellenvanduidelijkedeadlinesendaaraanvasttehouden.

IkvermoeddatdeTSC,eninhetkielzogdebewindslieden,eenbelangrijkerolindebewakingvanhettijdschemahebbengehad,maardatmoestweluitgevoerdwordendoorProSes,watredelijklukte.

Dittempolagzeerhoog,maargeziendetijdsdrukkanniemandklagenoverdekwaliteitvanhetresultaat.Ditligtbovendeverwachtingen.Detijdsdrukspeeltvooralophetniveauvandeonze-kerheden.Diehaddenkleinerkunnenzijnalsermeertijdgeweestwas.Debesluitvormingishierechterzeergoedmeeomgegaan,zodanigdatdieonzekerhedendezaaknietzullenkunnenver-tragen.

OndergrotetijdsdrukishetproducttotstandgekomenenProSesheeftzich,ondanksallecompli-caties,aanhetafgesprokentijdpadgehouden.Ookdeinhoudwasgoed.

Ikstelvast:hetwerkenondertijdsdrukheeftgewerkt,erwasvoldoendevoortgang.Erligtnuietsoptafel,waarvandekwaliteitzogoedisdaterpolitiekebesluitvormingoverkanplaatsvin-den.Niemandzegt:indieMKBAofdeVogel-enHabitattoetsschietjezoeengat.DaterinternRWSwelcommentaarwas,isvoormijgeenaanleidingomhetandersgedaantehebben.

Detijdsfactorisgedurendehetheleproceseenbepalendefactorgeweest.Daarwasgeendiscus-sieovermogelijk.Metnamebijdeeindbesprekingoverderichtlijnenleiddedittotspanningen,wanneervandezijdevandeprojectdirectiewerdgestelddatergeentijd(engeengeld)wasvooreenuitbreidingvanhetonderzoeksprogramma.Nietteminwaserookweleenswatméérmogelijkdanaanvankelijkwasvoorgespiegeld.Zobleekbijhetmorfologischonderzoekeenuit-breidingvanhetonderzoeksprogrammauiteindelijkwélmogelijk.

Erisineenforstempogewerktwaarbijverschillendeonderzoekengelijktijdigliepen.Eenvoor-beeldhiervanzijndekosten-batenanalyseendeMER.Doorgoedecommunicatieisinformatieopdejuistetijdstippenuitgewisseldzodatgeenvertragingisopgetreden.

Hethogewerktempoenhetstrakketijdschemazijnnietuniekvoorditproject:datisalmeervertoond.Hettijdschemazettedrukopdevoortgang.Dekwaliteitvanheteindproductwasookniethogergeweestwanneerjebijvoorbeeldnogeenjaarextrahadgehad.Hetverrichteonder-zoekisisvoldoendegeweestomditbesluittekunnenonderbouwen.Misschienhadhetonder-zoekoponderdelenwelglobalerenabstractergekund.

IndepraktijkblekendeTSCénhetOAP(‘Antwerpselobby’)debewakersvanhettijdpad.DusnietalleendeschrikvanAntwerpen,maarookhetadagium‘afspraakisafspraak’(TSC)speeldehierbijeenrol.Demoeilijkestart–geenmensenengeenmiddelen–heeftnietechttotbezorgdheidgeleid:‘welopenhetwelweerin!’

Doorhetheleteamiserheelconstructiefnagedachtombinnenhetscherpetijdschemateblij-venwerken.Ditheeftgeleidtoteensomswatpragmatischeenpraktischeuitwerkingvanhetwerkpakket.Zoweldoorhetconsortiumalsdoordeopdrachtgeverisregelmatigoverleggepleegd.

Opzichishetscherpetijdpadgeenprobleem.Wezijnditwelgewenduitandereprojecten.Wehaddenvoorafeenhoogambitieniveauneergezet:‘wetenschappelijkonderbouwd’moesthetwerkzijn.Maarnietoverallesisvoldoendekennisbeschikbaar.HetdoelvaneenMERisookom

��

metbestaande,beschikbarekennisonderzoektedoen.Ookhebbendelimitatievemiddelen(tijd,geld)onsbeperkingeninhetonderzoekopgelegd.

Hetmeestmerkwaardigevanallesisdathetallemaalgeluktis,wanthetopstellenvandieOS2010binneneenzokortetijdspannewastochnietniets.

Gecombineerdmetdekoppelingvandedriethema’swerddetijdsdrukvanhetprojectalseenvoordeelervaren.

HetOAPheeftonsinziensinhetalgemeengoedgefunctioneerd.NaardebelangenennaardeargumentenvanhetHavenbedrijfwerdinhetalgemeengoedgeluisterd.ThijsKramer,dieaan-vankelijkkloegoveronze‘onwelvoeglijkheid’omdatwijdespaindegrondin2007alsconditiosinequanonbeschouwden,kwamterugopgemaakteafsprakenbinnenhetOAP.Indievergade-ringeisteThijsKramermeertijdommaatschappelijkdraagvlakvoordebesluitenteverwerven.DaarmeebrachthijhetafgesprokentijdpadvoordebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschetsingevaar.Maatschappelijkdraagvlakkrijgjeniet,maardaarbouwjeaan.Wijhaddennaaraan-leidingdaarvaneenkrachtigersignaalvanProSesverwacht.WijmetenonsookgeenoordeelaanoverhetgelddatnaarZeelandgaatalscompensatievoordeOntwikkelingsschets.Welwaar-schuwenwijeruitdrukkelijkvoordateenenanderdestartvandeverruimingin2007nietindewegmagstaan.

… maar sommigen vinden dat het de kwaliteit heeft geschaad

Bijvoorbeelddekwaliteitvanhetonderzoek…

Hetzeerstrakketijdschemawasbegrijpelijkmaarverwerpelijk.Enerzijdsiseenstraktijdschemanodig,andersduurthethonderdjaar,maaroverdezetermijnisnietnagedacht.Dekorteter-mijnwerdpuurpolitiekgekozen.Bijzulkekortetermijnenkunnenerfoutenoptredendielatervoorproblemenkunnenzorgen.Eentermijnvandriejaarzoubeterzijngeweest.Eenveellan-geretermijngeeftookgeenmeerwaarde.WatwelvastgesteldmoetwordenisdatdeZee-scheldeteweiniginhetgeheelisopgenomen.ZoishetgetijteTemsedelaatstetienjaarmettiencm.gestegenzonderdatdaarveelaandachtaanbesteedis.OokdebaggeractiviteitenrondhetDeurganckdokzijnnietmeegenomen.Ditisinfeitekwaliteitsverlies,veroorzaaktdoorhetkrappetijdschema.

DesnelheidwaarmeehetstrategischplanvoorhetSchelde-estuariumdoorProsesisopgesteld,heeftonvermijdelijktotgevolgdaterwelwatindevlaktegewerktisendathetonderzoeksomszoglobaalisgeweesttengevolgevanhetgebrekaantijd,datikvreesdatinhetvervolgproceszalblijkendatnietalleresultatenvanhetuitgevoerdeonderzoekhoudbaarzullenzijn.Aanvul-lendonderzoekzaldantochdenodigetijdvragen.Alsvoorbeeldnoemikhetonderzoeknaardemorfologischeinvloeden.Devertalingvandeonderzoeksresultaten–metdaarinnogveelleemteninkennis–naarpolitiekestandpuntendaarover,isnaarmijnmeningtesnelgegaan.MisschienisdenuoptredendevertragingindepolitiekebesluitvormingoverdeOntwikkelings-schetsdaarvanweleenbewijs.

DetimingvoorhetmakenvandeOS2010wasergkort.Ikhadhetgevoeldateronvoldoendenaardeeffectenvandevorigeverdiepingkonwordengekeken.Ookhetwetenschappelijkonderzoekisnogmetallerleiinteressantehypothesenbezig,diedesamenhanginhetecologi-schesysteembeterzullenkunnenverklaren.

Hetkrappetijdschemawaseennadeel,omdathetnietmogelijkwaskennisleemtenoptevullen,zoalsbepaaldeeffectenopdemorfologieenhetvaststellenvandeinstandhoudingsdoelstellin-gen.

…maarookdekwaliteitvandecommunicatieendaarmeedebetrokkenheid

Eengevolgvandeopgedragensnelheidwaarmeehetplanprocesisdoorlopen,ishetverwaar-lozenvandemitigatievoordelandbouw.Erisdaardoorteweinigoverlegmetdelandbouwgeweest.Aandegevolgenvoordelandbouwkondaardoorteweinigaandachtwordengegeven.

Decommunicatieheeftheelduidelijkgeledenonderdetijdsdruk.Deleringdiedaaruitkanwordengetrokken,isdatjevooreenzorgvuldigeafwegingvanbelangen(=besluiten)effi-ciëntmoetwerken,maardaarookdetijdvoormoetkunnennemen.Ikbetwijfelofdeschadediedaardoorindestrategischefaseisopgelopen,indevervolgfasevandeuitvoeringsbesluitenkanwordengoedgemaakt.Communicatieheeftalleenzinalsereenperspectiefisdatstandpun-tenkunnenwordenbijgesteld.InhetgevalvandeOntwikkelingsschetslijkendestandpuntenzóvastteliggendatdeburgervancommunicatiegéénhogeverwachtingenmeermaghebben.Erisweinigruimtevoordiscussie.Communicatieverandertdaninvoorlichting.

�0

Ikvinddatvooraldecommunicatieonderdesnelheidvanwerkenheeftgeleden.WatProSestij-densdeinspraakeninformatieavondenaanbood,wasonvoldoende.Veelmensendaarmoetenhetgevoelhebbengehad:‘watdoeikhier?’Deconceptontwikkelingsschetswasambtelijkalklaar.Desamenhangendeinhoudwerdenonvoldoendebelicht.Deinformatiewasteweinigopdemensengericht.Watdemensenbezighoudt,isdevraagwathetbetekentvoorhunwonenenhunwerken.Datisonvoldoendebelicht.BinnendecontextvandeOntwikkelingsschets,metdaarinookdekoppelingmetnatuurmaatregelen,liepdeburgertelkensvast.Hetverhaaloverdenatuurbleefveronderdemaat.Vragenuithetpubliekblevenonbeantwoordofwerdenver-keerdbeantwoord.

Dathetsnelmoestgafonsweinigvertrouweninheteindresultaat.DitisookmeerderemaleninhetOAPaangegeven.Opzichwasdetijdvoorhetonderzoekvoldoendeenhetresultaathiervanwasgoed.Maarhetprocesernaistesnelgegaan.Inhetprocesheeftdetijdvanrijpingvandebesluitenontbroken.Zowasversie6.1vandeOntwikkelingsschetsvanonvoldoendekwaliteit.Gelukkigiservoordenatuurbescherminginversie6.3veeltengoedegekeerd.Dathadeven-goedanderskunnenverlopen.Nuwerddeuitkomstmeerbepaalddoordeklassiekeverhoudin-gen:‘wieheeftdemacht,wieheeftdegoedecontacten?’Doordateenminister(Veerman)optijdmetzijnvollegewichtinhetprocesisgestapt,isdittochnogredelijkverlopen.

Erisinderdaadsprakegeweestvaneenstraktijdpad.OndermeerdelateinvullingvanhetVlaamsedeelvandeprojectorganisatieheeftdaaraanbijgedragen.DeVlaamseadministratiehadwatdataangaatwatalertermoetenoptreden.Maarerisooktijdverlorendoormonomaanaantedringenopdeverdiepingmeteenberoepopdeverdragen.OokdelatebetrokkenheidvandeVlaamselandbouworganisatiesiseenvertragendefactorgeweest.Eigenlijkishetechtewerkendeechtedialoogpasbegin2004gestart.

Hoewelerveelbegripisvoorhethelsetempowaarmeegewerktmoestworden–overigensvooraltewijtenaandetijdsdrukdiedoorhethavenbedrijfzelfwerdafgedongen–zijnertochheelwatkennisleemtenenlosseonderzoekseindjesgeblevendiezichkunnenwrekeninhetuit-voeringstraject.Dezekennisleemtenzullenwellichtnietmeerhelemaalweggewerktkunnenworden,maarmenmoeterzichwelgoedvanbewustzijnenblijven.

Wat ging er verder nog goed?

IkstawelergpositieftegenoverdeomslagindenkendiedankzijProSesenhetOAPistotstandkunnenkomenindevoorbije2-3jaren.MensenalsHuubvanZwamhebbendaarmethuneigen-gereidemanniervanhandelenpositiefaanbijgedragen.Dikkemurenenschottentussenbelan-gengroepeneninstantiesaanweerszijdenvandegrenszijnaldeelsgesloopt,maarerresteertnogsteedsveelsloopwerk.Tochisereenduidelijketendensnaarmeeroverleg,afstemmingensamenwerking.Tussenhaven-ennatuurbelangzijnzelfsalliantiesgegroeiddielangonmogelijkwerdengeacht.

DegesprekkenbinnenhetOAP,waarinikmeermalendeGouverneurmochtvervangen,hebikalszeerboeiendervaren.OpvallendvondikdesnelleevolutiediehetOAPheeftdoorgemaakt.Indebeginfasewasditeenclubwaargerapporteerdwerdenmeteenwat‘houterige’discussiedaar-over.BinnenkortetijdontpoptehetOAPzichechteralseenclubwaarbinnenvinnigediscussieswerdengevoerd.DeaanvankelijkerolvanhetOAPalsklankbordveranderdedaarmeeinfeiteineenrolalsstuurgroep.DerolvanhetOAPwasinitieelandersdanfeitelijkisingevuld.Ikvinddatditeengunstigeontwikkelingisgeweest.HetOAPheeftdaarmeehetmaatschappelijkdebateenplaatskunnengeven.

HetOAPiserookingeslaagdomdelandbouwbijhetprocestebetrekken.Debeidevoorzittersenhetsecretariaathebbendaarinuitstekendwerkgeleverd.Erwassprakevaneengoedeinfor-matiedoorstromingendiscussie.OokwashetgoeddatProSesbijalleOAP-vergaderingenaan-wezigwas.Alsjeeenvergaderinghadbijgewoond,hadjedaardooreengoedbeeldvanwaterspeelde.InmijncontactendaarovermetdeGouverneurconstateerdeikdezelfdeervaringenvanzijnkant.IkdenkdateenbelangrijkdeelvanhetbereikteresultaatdeverdiensteisgeweestvanhetOAP.

OpvallendwasdatdebreuklijninhetOAPnietpreciesNederland–Vlaanderenbleektezijn.Binnendenatuur-enmilieubewegingheeftdatonderscheidgeengroterolgespeeld.Inhetalgemeenzijndeverbindingendoorditprojectverbeterd.

VoorVlaanderenwasalvanafhetbeginduidelijkwateruitmoestkomen:eenverdereverdie-ping.Menisdaarbescheidenmeeomgegaan,nietteveeltamtamgemaakt.VoorZeelandwerdpaslaterduidelijkwaardewinstzoukunnenliggen.Allepartijenhebbenzichnetjesgedragengedurendehetproces.

�1

Hetadviesoverderichtlijnenheeftgoeddoorgewerkt(isonverkortdoorhetbevoegdgezagovergenomen).Formeelisophetmomentdathetinterviewwordtgehouden,nogniettebeoor-deleninhoeverrehetadviesvandeMER-commissieoverdeOntwikkelingsschetszélfheeftdoor-gewerkt.

IkhebhettochmoeilijkgehadmetdemanierwaaroponzecontinuevraagaanProSesoverdeberekeningvandeoppervlaktevoornatuursteedsvooruitgeschovenwerdeneigenlijknooitconcreetbeantwoordwerd.Uiteindelijkvindikpasvoorheteersteenconcreetantwoordopdezevraagterugindedefinitiefgedrukteversievandebesluiten.Immers,volgensonzelezingspreekthetNOPvan12.000ha,9.000hainVlaanderenen3.000hainNederland.Gedeelddoor3isdit4.000ha(3.000en1.000)tegen2010.Echter,reedsindeeersteversiesvandeOS2010werdditgereduceerdtot2.000ha.Opmijnvragenoverhoeaandie2.000hagekomenwerd,hebiknooiteenduidelijkantwoordgekregen.ErwerdsteedsgezegddatdituithetNOPkwam.Nu,indedefinitieveOS2010staathetantwoordwel(ineenvoetnoot),maarhetisnietbevre-digend.Deverhoudingkloptooknogsteedsniet:tegenoverde600hainNederlandstaatveelminderdandeteverwachten1800hainVlaanderen.Nuwilikgeendiscussievoerenoveraan-tallenhectaren.Watwelzeerbelangrijkis,iswatindeinstandhoudingsdoelstellingenzalstaan.HetiseenzeergrotevooruitgangdatdankzijdeOS2010,opdekortetermijninstandhoudings-doelstellingenvoorhetSchelde-estuariumgeformuleerdzullenworden.Ditiseenzeerbelang-rijkestapvoorwaartsinbeidelandenomeindelijktoteencorrecteimplementatievandeEuro-pesenatuurrichtlijnentekomen.

Ikdenkdatgoedisomgegaanmetdeadviezen.DeverschillendeOAP-ledenhebbenzelfhetnodigewaterindewijngedaanomtoteenunaniemadviestekomenzodatditeigenlijknietmeerdannormaalmagzijn.

DeadministratieveorganisatievanzowelhetOAPalsvanProSeswasuitstekend.Datiseenrandvoorwaardevoorsucces.Bijzo’ngrotehoeveelheidpartijenkomjealtijddingentegenwaaropjenietbentvoorbereid,toevalstreffers.Maarmetsecretariatendiezogoedfunctionerenisdatgeenprobleem.Zebeperkenzichniettotregistrerenenvolgen,maarvullenhunrolactiefin.Metinlevingsvermogenvoordebelangenenzorgenvandedeelnemendepartijen.Zeerpro-fessioneel.Desecretariëleondersteuningheeftdoorhaaropenwerkwijze,haargoedebeheer-singvanhetdossierenhetinschakelenvanexternedeskundigen,veelvertrouweninhetprocesgewekt.Naardevormwasdepresentatievande(agenda)stukkenaltijduiterstverzorgd.Jehoefdenooitnaarietstezoeken.Elkevergaderingwastotindepuntjesvoorbereid.Hetstraalde

kwaliteitenopenheiduit.WatdeondersteuningvanhetOAPbetreft,washeteengeweldigvoordeeldatdezeinhandenwasvanprofessionelemensen,endathetsecretariaatwasingebedindeBenelux-organisatie.

Debiechtstoelgesprekkenhebbenprimagewerkt.Menwistdatereenvrijegedachtewisse-lingmogelijkwaszonderhetrisicotelopendathetopjewerdteruggespeeld.Dezegesprek-kengavendevoorzittersvanhetOAPdemogelijkheidomdebandbreedtesvasttestellen.DeindrukbestaatdatdeledenvanhetOAPveelopenerhebbengesprokendanindertijdhetgevalisgeweestinhetRotterdamsePMR.Daaropereerdenbelanghebbendepartijenstrategischerentactischer.

Dewetenschapdatereenandere,beterestortstrategiemogelijkwas,heefthetprocesaanzien-lijkgeholpen.Toensteeghetvertrouweninelkaar,enineengoedeafloop.

EenbelangrijkmomentwasdebijeenkomstvanhetOAPinTerneuzen.Tijdensdiebijeenkomstbleekmijdat‘Antwerpen’tezeergefocusedwasopdejuridischeweg(o.m.doorteverwijzennaarhetScheidingsverdrag)enteweinigooghadvoorhetvereistemaatschappelijkdraagvlak.Datishetbegingeweestvaneenanderemaniervanwerken.Overigenswasdievraagaleerdergesteld.ReedsministerSteveStevaerthadgeadviseerd‘omhetoorteluisterenteleggeninZee-land’.NadebijeenkomstinTerneuzenisonderleidingvanEddyBruyninckxeen‘charmeoffen-sief’ingezet.Erheefteengrootaantalinformelegesprekkenplaatsgevonden.Datheeftdeluchtvooreenbelangrijkdeelopgeklaard.Misschienhaddatweleenhalfjaareerdermoetengebeu-ren.Resultaatvandiegesprekkenwasdatmenelkaarbeterheeftlerenkennen(‘menspreektelkaarmetdevoornaamaan’).Bovendienontstondhetbesefdaterinderegionoganderepro-blemenwarendanalleendeverruiming.Bovendiengroeidehetrespectvoorelkaarspositie,bij-voorbeeldrichting‘achterban’.Zulkezakenkostentijdenvragenookomeenforum(zieOAP).

DeS-MERisvlotverlopen,binneneenjaargereedenmeteenbehoorlijkresultaat.

Hettrajectisergintensiefgeweest.Sindshalfdecember2004ishetvoorallangsdeorganisa-tiegegaan.LNV,V&WendeProvinciehebbenmettoenveelmetelkaargesprokenenditisgoedverlopen.OokiserveeloverleggeweestmetVlaanderen.DehavenvanAntwerpeniseenchar-meoffensiefgestart.EriszekermeerbegripvoordebelangenvanVlaanderen.Nuishetvooriedereeneenwin-winsituatie.Hetvoorafgaandeprocesheefthierzekerwelaanbijgedragen.

�2

DeopdrachtvanProSeswasinhoudelijkgoedhaalbaar,echterwelmetpolitiekgevoeligeonder-werpenzoalsontpolderingenecosysteemvernietiging.Degoedewegisbewandeld;dedriepij-lerszoalsbeschrevenindeLangeTermijnvisiewarenhiervooreengoeduitgangspunt.

VooronswasdewinstdatinhetMemorandumvanVlissingenhetonderzoeknaarderisicocon-tourenwasvastgelegd.DitisgoedopgepaktdoordeZeeuwseCommissarisvandeKoninginendeGouverneurvanAntwerpen.Vooronsalsgemeenteisdatbelangrijk,omdatonzeruimtelijkeeconomischeontwikkelinghierdoorbepaaldworden.

Sommigen tellen zelfs hun eigen en andermans zegeningen

Dezeshonderdhectarennieuwenatuurdieermoetkomen,isinZeelandnietmetgejuichont-vangen.Nietteminzalhetprojectvoorveelboerenookgrotevoordelenkunnenbiedenalszijhunbedrijfwillenbeëindigen.Deperspectievenvoordelandbouwindezeregiozijnnietroos-kleurig.HetProSes-projectkanvoordiebedrijveneengeschenkuitdehemelzijn.DeZLTO(zui-delijkeland-entuinbouworganisatie)zoudatmoetenaangrijpen.Helaaswordtdatnaarbuitentoenietzobeleden.

Allesoverziendebenikredelijkpositiefoverhetproces,deontwikkelingeningrensoverschrij-denderelatiesenhetinhoudelijkeresultaat.Zeeland,onderkenjezegeningen.

Vrijwelallebelangrijkespelerswarenbetrokken.JezietdatdeNederlandseboerengoedwegko-men;eierenvoorhungeldkiezen.DeVlaamseboerengelovennietwatdeoverheidzegt,zezijnookvaakbelazerd.Aanbeidekantenvandegrenswordthardgeroependatzehetnietwillen,maarinNederlandkomtertocheencompromis.VoorVlaanderenweetikhetnogzonetniet.

WaarschijnlijkzullendeStatenwelakkoordgaanmetditpakket.Ookhetontpolderenzalschoorvoetendgeaccepteerdworden,hoewelikemotioneeldebezwarengoedkaninvoelen.Mijnvaderwasookbetrokkenbijdereddingennaderampvan’53.Hetparticulierebelangvandeeigenaar/landbouwerzalopeengegevenmomentechtermoetenwijkenvoorhetalgemenebelangvandeafsprakendiegemaaktzijntussenNederlandenVlaanderenoverhetbereikenvandestreefdoelenvoor2030(LTV).Erzijntrouwensookinteressantemogelijkhedenvoorzilteteel-tenenaquaculturesindenieuweestuarienegebiedenterealiseren.

Oorspronkelijkbenikmeteenanderegedachteindezeklusgestapt.Erwaseenpaarmiljoeneuroteverdelenvoormonitoringenwijhebbenookeenboterhamteverdienen.Tochzouikindetoekomstzo’nrolwillenblijvenspelen.

Hetprojectisvooronseenhelepositieveenaangenameervaringgeweest.AanProSeshebbenweeengoedeklantgehad.Ookdegeluidenachterafstemmenpositief.Deverschillendeonder-aannemershebbenookaangegevenbijeendergelijkprojectopnieuwmeetewillendoen.Erzijnnatuurlijkaltijddingenvoorverbeteringvatbaar.

Wezijntevredenoverhetproject.Wehebbensamenmetdeopdrachtgeverdeuitgangspun-tenkunnenvaststellenenwehebbeneenruimevoldoende(7)gescoord.Voortachtigprocentzijnwetevredenenvoortwintigprocenthadhetbetergekund.Dateerstevergetenwevaak.Indepolitiekeomgevingheefthetrapportzijnwerkinggehad,hetproductwasvoldoende.Wehebbensamendeeindstreepgehaald,ondanks–ofwellicht–dankzijdebeperkendefactoren.Hetisdenatuurvandewetenschapperofadviseuromhetmaximaletewillenbereiken.Hierisersprakevaneeningewikkeldematerieenafweging,waarbijveelverschillendepartijenbetrokkenwaren.Wijhebbenditzogoedmogelijkingevuldvanuitonzepositieenonswerkgebied.

Delandbouwsectorzalookzijnknopenmoetengaantellen.Alsdelandbouwmoetwijken,zullenzezichsterkmoetengaanmakenvooradequatevergoedingen.

Wat is er niet goed gegaan?

Het AOS is achteraf gezien van weinig belang geweest

AOS:DeexpertenrolvanhetAOSwerdonvoldoendebenut.

InveelgevallenkwamhetAOStelaat.Commentaaropstukkenofdiscussieshaddendanmeestalalvanuitdeeigenbevoegdheidplaatsgehad.DatlagookaaneengebrekkigeplanningvandeAOS-bijeenkomsten.

HetAOSwasgeheelanders.Ditiseenambtelijkeclubdiesomswat‘pietepeuterig’deverschil-lendeonderwerpennogeenstegenhetlichtginghouden.InvergelijkingmethetOAPwasditmaareenflauwaftrekselendatmotiveerdenietomnaardebijeenkomstentegaan.Ookwerd

��

hetAOSsomsbijgewoonddoormensendietotaalnietgeïnformeerdwaren.Datheeftookietstemakenmetdestructuurvanhetambtelijkoverleg.DesturingvanProSesinhetplanprocesver-liepzodaniggoeddatdaarmeederolvanhetAOSfeitelijkoverbodigwerd.PolitiekediscussiesinhetOAPoveronderwerpen,zoalseen‘lexspecialis’,warenuitermateboeiend.MisschienhadjehetAOSindeprocesarchitectuurkunnenmissen.Ookophetgebiedvanonderzoek,zoalsnaardegevolgenvandeverdiepingvoordemorfologie,konhetAOStenopzichtevanhetOAPweinigmeerwaardebieden.

DewerkingvanhetAOSwasnietzoduidelijk.IkhebvanuithetOAPdaargeenbijdragenvangezien.

HetAOSwashetminstindrukwekkendegeheel.Wiezaterookalweerin?Ikhebhetnieterva-renalsietswatnietgemistkonworden.

HetAmbtelijkOverlegSchelde(AOS)wasnietnodig.Deministeriesenadministratieshaddenhuneigennetwerkenbespeeldendit.Opdiemanierwerdinvloeduitgeoefend.Debijeenkom-stenvanhetAOSwarendan‘mosterdnademaaltijd’.DebijeenkomstenvanhetAOS(enKoepel)warenwélbelangrijkomvoelingtehoudenmethetproject.

Bijinterdepartementaleoverleggen(AOS)werdenmensenineengelijkerolgeplaatst.Doorteveelmensenen‘bloedgroepen’krijgjeteveelanonimiteitenmensenidentificerenzichdannietmetdegroep.Voordeaanwezigenwashetnietduidelijkwaaromzeaanwezigwaren.Hierdoorwarenerooktelkensanderemensenaanwezig.

HetOAPwerdvoorhetAOSgehouden.Ditisnietverstandig.Jemoetvoorafmetdeambtenareneeneerstemeningvormenendaarnadehangpunteninbestuurlijkesfeeroplossen.

Hetprocesmeteen‘C’wasnieuw.Echter,ikkanmeldendaterteweiniginzichtwasinderesul-tatenvanProSes.WekregenalsopdrachtgevendbestuurteweiniginformatierechtstreeksaangeleverddoorProSes.EnkelviahetAOSkregenweeenovervloedvandocumentenwaareenhoeveelheidaanpapierwerdvoorgelegddieveroorzaaktedathetoverzichtwerdverloren.DezeovervloedvanpapierwasookdeoorzaakdatveleadministratiesbegonnenaftehakenomnognaarhetAOStekomen.MochtdekernvandezakenophetAOSgerepresenteerdzijndoorProSes,danzouernooiteendergelijkeafnamevaninteressegeweestzijn.

HetAOSheeftweinignutgehad,dedeelnemershaddenteweinigmandaatenwarenoverhetalgemeenteweinigbetrokkenbijhetproject.Bovendienwerderonvoldoendedoorgekoppeldnaardetop.HetgevolgwasdatvanuithetSigmaplandeadministratiesbijdeplanvormingenhetonderzoekmoestenwordenbetrokken:dathadeigenlijkviahetAOSmoetengebeuren!

Waar sommigen vinden dat men voldoende geïnformeerd en betrokken werd…

ProSesheeftzichzeeringespannenomeengoedresultaattebereiken.Zorgvuldigecommunica-tieisdaareenkenmerkvan(deelektronischenieuwsbriefProSes-Verbaalverdienteenpluim).Ookdediversebijeenkomstenwaar‘grote’en‘kleine’belanghebbendenenspelersdelaatsteresultatentehorenkregenencommentaarkondengeven,hebikgewaardeerd.Visserijzieikdaarbijalseenkleinbelang.

HoeweldeaftrapvanProSeswatabstractoverkwam(hetgeregisseerdeopenplanproces)isditgoedvolgehoudenenheefthetallepartijendekansgebodenominformatieteverkrijgenenmeetepraten.Partijendiepasophetlaatstmeteisenofprotestenkwamen,vindiknietgeloof-waardig.

Watdecommunicatiebetreft,benikvanmeningdatProSesondankshetkortenvanhetcom-municatiebudgetvoldoenderuimteheeftgehadomtecommuniceren.Erwasvoldoendegeld.DatwordtookbewezendoorhetfeitdatProSeseenbatigsaldoheeft.Erisgeldover.Dekritiekopdiecommunicatiemoetjeookeenbeetjeandersbekijken.Hetisnietzozeereenprobleemmetdecommunicatie,maarmetdeinhoudelijkevoorstellen.Endanishetgemakkelijkomhetaftedoenalseencommunicatieprobleem.InZeelandvereistehetNatuurontwikkelingsplanopeenseenbijzondereextrainspanningvoorhetinstandhoudenvandenatuurdoelen,bovenopdealbestaandetaakstelling.Daarhadmennietopgerekend.Dusontstonderverzet.Datwashetprobleemendatmoetjedannietverbergenachterdeopmerkingdaterslechtgecommuni-ceerdis.

Volgensmijwasdewetenschappelijkeinbrenggoed.Ookdenatuurorganisatieswarenvanafhetbegingoedvertegenwoordigdindeadviesorganen.WatbetreftdeVlaamseboerenorganisatieswiliknietechteenoordeelvellen,maarinandereoverlegsituatieshebikvaakmeegemaaktdatdeboerenorganisatiesgedurendehetproceswelmeepraten,maarzichophetlaatstemomentterugtrokkenomdatzeniettevredenwarenoverheteindresultaat.Zijdoenhetvoorkomenalsof

��

hunbranchealtijdhetslachtoffervaninfrastructurelewerkenis,terwijltochdenatuurvaakdegrootsteklappenheeftgekregen.Hethelepakket(deOntwikkelingsschets2010)isvolgensmijhetresultaatvaneenzorgvuldigeafweging.Danmoeterookdoorallepartijenaanmeegewerktworden.

Watikheelwaardevolvond,washetcommunicatienetwerkdatdoorFrankD’hondtisopgezet.Jammerdatditnetwerkmaartweekeerbijeenisgeweest.Dathadintensievergekund.Vooraldelaatstebijeenkomstschiepeensfeervanbetrokkenheiddiewealeenjaareerderhaddenmoetenhebben.Duidelijkisgeblekendatalleparticipantenbelangenhebbenbijeengoedfunc-tionerendcommunicatienetwerk.VoorhetScheldeInformatiecentrum(SIC)washetindebegin-fasevanProSesmoeilijkomaandegoedeinformatietekomen.HetSICmoestdaarbijProSesinheteerstejaarergaantrekken.Inhettweedejaargingdatveelbeter.HetaantrekkenvaneencommunicatiemanagerbijProSesheeftveeltelanggeduurd.

WatikergpositiefvondwasdeopenheidvandetopvanProSes,metnameHuubvanZwam.Eentopambtenaardiezelfnaardeperstoestaptmethetaanbodomeenenandertoetelichten,datmakenwealsjournalistennietelkedagmee,tochnietinVlaanderen.IkhoopdatdieopenheidenbenaderbaarheidwordtdoorgetrokkenbijdeuitvoeringvandeOntwikkelingsschets.

ProSesheeft,vooraltijdensdeveleinformatie-eninspraakavonden,goedmetdeburgersgecommuniceerd.Hetprobleemwasevenweldatdiebijeenkomstengeenstatushadden(geenpolitiekstandpuntdateraantengrondslaglag).Datleiddeooktotonvredebijdeburgers.Debijeenkomstenzelfwarenwelgoedgeorganiseerd.

Voordeverdiepingwashetnodigdatdegemeenten,deburgersbetrokkenwerden.Vroegerwerdditgewoongedaan.Maardemaatschappijisveranderdenmondigergeworden.Ookderegionaleoverhedenwillenzeggenschaphebben,anderswordenzakennietgepikt.Inditdos-sierwarenervragenoverontpolderen,deveiligheid.Demensenwildengehoordworden.Hier-voorwarengoedeargumentennodigendiscussie.DaaromwashetgoeddatProSesontstond.Hierbijwasdebehoefte(vandeVlamingen)duidelijk:menwildeverdiepen.Inhetcircuitzijnechterwaarborgenontstaantenaanzienvandetoekomst.Overigensmoetjenietdoorslaaninhetdoenvanonderzoek.Ikvraagmeweleensaf:‘Heefteriemandnogwattezeggen?’Dedis-cussiesmoetenwelophetjuisteniveaugehoudenworden.

DeinspraakavondeninRillandhebbenveelgoedgemaakt.Depolitiekhadhieromgevraagdopbasisvanvoedingvanhaarachterban.Hetwarenwelscherpeavonden,maarzozijndemensenhier.Hetzijnboerenenvissers:open,rechtvoorzijnraapensomswatonbeschoft.BijdevorigeverdiepingkwamgedeputeerdeVanZwieteninhetdorpshuisvertellendatverdiepenenont-polderennodigwasenmeerniet.Detentwastekleintoen,wanthetverhaalwerdalleenmaardoorgedrukt.ProSesbegondusmeteenachterstand.Maardediscussiewasnubreder,ookdethema’sveiligheidennatuurlijkheidwerdenmeegenomen.Deargwaanblijftwelbestaanendeonzekerhedenzijnerooknog.

Deinformatie-eninspraakavondenvondikquaopzetheelsterk.Deavondenwareninforma-tiefenbodengelegenheidvoordebat.Onvermijdelijkwordtdediscussiegedomineerddoordegroependiedegrootstebelangenhebben,zoalsdelandbouw.Vollofbenikookoverdewijzewaaropdeavondenwareningedeeld.Meteeninformeleinloop,eeninformatiedeel,eenvra-gendeelendeinspraakzelf.Vooraldepauzewasergnuttigvoordeinformelecontacten.Ikvonddeavondendoorgaanszeergeanimeerd.Erwerdooklangnagepraat.Erwasruimtevoordebat,alwasdetijddaarvoorvaaktekort.Hetdebatwordtlevendigeralshetoverregionaleprojectengaat.

Geenopmerkingenoverhetprocesendeinformatievoorziening:beidewarenadequaat.

DeinspraakdocumentenvanProSeswarenzeerduidelijkleesbaarengoedtebegrijpen.

Hethavenbedrijfwildeeenverdiepingeniedereenisgehoordgeweest.

Allepartijenwerdentijdigbetrokken/warenopdehoogteomzelfactietenemen.

ProSesheeftgoedgewerkt,eenbreedmaatschappelijkdebatisdeenigemanier.

DeKBR(KoninklijkeBelgischeRedersvereniging)heefthetprocesopafstandgevolgdenwaarnodigviazelfgekozenkanaleneenboodschapovergebracht.DediscussieoverdeverdiepingvandeWesterscheldeisvoordeBelgischeredersteabstract,‘gaataanonsvoorbij’.Rederszijnnietstriktverbondenaanhetbelangvanéénhaven.Redershebbenbelangbijvoldoendeinfrastruc-tuurinallehavensvandewereld.BijProSesnietgeprofileerd/nadrukkelijkaanwezig:(1)was(inhoudelijk)nietnodig,(2)opafstandblijvengafookeenzekereneutraliteit,(3)hetproceswas

��

voldoendeopengeorganiseerdomgeïnformeerdteblijven.‘Wewerdenzekernietbuitengeslo-ten.’

BijProSeshebbenwenietdeindrukgehaddatweeenwezenlijkebijdragehaddenkunnenleve-ren.Hetmodelwasgoedgenoeg.Wewerdengoedgeïnformeerd.KBRheeftactiefmeegedaanaanhetonderzoekvandeGouverneurenvandeCommissarisvandeKoninginnaarderisicocon-touren.Debetrokkenheiddaarbijisalspositiefervarenenwasnodigomdespecifiekekennisvanderedersintebrengen.Alsmeneenpolitiek-economischestudieuitwerkt,ishetgoeddatmendeprivé-sectorenerbijbetrektomdespecifiekekennistegebruiken.Leemteninkenniskunnenwordenaangevuld,bijProSeswasgeenhiaatwaaropmoestwordeningespeeld.

OpdemededelingdatKBRnodewerdgemistbijdediscussieindebegeleidingvandemaat-schappelijkekosten-batenanalyseswerdaangegeven‘Jaterecht,maarhetginggoed’.EnzozatKBRnietineendiscussietussendehavensZeebruggen,VlissingenenAntwerpen.Wederzijdsiserkenddatweelkaarvakerhaddenkunnenbellen,alwashetmaaromvasttestellendatersprakewasvan‘stilleinformatie-uitwisseling’;deMKBA-stukkenwerdengelezenmaargavengeenaanleidingtemoetenreageren.Alshetnodigwas,hebbenwedatviaonzekanalendoor-gegeven.

IndediscussiesheeftdehoudingvanhetcollegevanB&Weffectgehad.Zijhebbenhetverhaalpositief,maarkritischgevolgd.DebezoekendieProSesheeftgebrachtaanderaadhebbeneenvergelijkbaarpositiefeffectgehad.Hetgevoelwasvooral:allesgebeurtoprijksniveauenwijhebbenerdepijnvan.Nuisditgevoelernogsteeds,maarmetonsisserieusrekeninggehou-den.Hierbijgeldtook:dekeuzelatenwaardiehoort.

Ikbenvanmeningdatdegemeentebestuurders,alszedatéchthaddengewild,wélgoedopdehoogtehaddenkunnenzijnvandeinhoud.DecommunicatievanuitProSes,metdetoegankelijk-heidvanalleonderzoeksrapportenenandererelevanteinformatieviadewebsite,wasdaarvoormeerdanvoldoende.Datzetochnietgoedopdehoogtewaren,schrijfiktoeaanhetgebrekaanniveauvanbestuurdersenaandevaakslechtecommunicatietussenbestuurdersenambtena-renvangemeenten.Insommigegevallen,zoalsinReimerswaaleninVlissingen,gingditgoed.Inveelanderegevallenniet.BestuurdersenookambtenarenhaddenweinigdossierkennisoverProSes,ofdedenteweinigmoeiteomdiekennistekrijgen.

WatikeenheelgoedcommunicatieproductvanProSesvond,washetdocumentoverveelge-steldevragenenmisverstanden.Hetzouwenselijkzijngeweestalsdatintegraalindepersover-genomenwas.

DewebsitevanProSesvondikgoedengebruiksvriendelijk.Degeïnteresseerdekonstapsgewijsvandemeeralgemeneinformatiedoorklikkennaardiepereinformatie.

BekekenvanuitProSesneemtdeinformatiedichtheidviadiversesatellietenaf.Hoedichterbij,hoebeteropdehoogte.Voormij,alsdrukpoliticusmeteenbaan,vervliegtdeinfoindedage-lijksehectiek.MaarProSes-Verbaallevertpreciesdiegestagestroomdienodigisomtochbijteblijven.

ToenProSesbegon,bestondereensoortpatstellingtusseneconomieenecologie.ProSesiseringeslaagdinkortetijdeengoedresultaatneertezetten,doordatzijhetonderzoek(inhoud)enhetverwervenvandraagvlak(proces)tegelijkertijdvoortvarendheeftaangepakt.

Deopenbaarheidvanderapportenwasprima,goedtoegankelijkvoordestudenten.HetNOPSE(VoorstellenvooreenNatuurontwikkelingsplan)istesnelopdemarktgezet,datheefteengroteschokteweeggebracht.WehebbenhetNOPSEnognietgebruiktalsstudiemateriaal.Welzijnwebeziggeweestmetdeaquacultuuropdracht,minofmeeralsbliksemafleidervoorProses.Datwistenweendatwasnieterg.

Ja,erwerdenveleinformatieavondengeorganiseerd.Maarcommunicatieblijfteenbijzondermoeilijkeopdracht,zekerwanneermenvoorstellenmoetcommuniceren,dienognietdefinitiefzijn.Alsdecommunicatienietperfectverloopt,ontstaaneroverbodigespanningen.Communi-cereniseenzeermoeilijkeopgave:hijdiekennisvanzakenheeft,isnietaltijddejuistecommu-nicator.Communicatiekanindetoekomstzekernogbeter.

Naarmatehetprocesvorderde,kwamdecommunicatiebetertotstand.Bijdeaanvangvanhetproject,hadmenbetermoetencommunicerenwatProSeswas,welketakenhetgingvervullenenwiedewoordvoerderswaren.Hierdoorzijnerwelwatopportuniteitengemist.Indeloopvandetweejaariserveelverbeterd.NaarmateProSesverderevolueerde,werddeinteressegewektenkreegProSesookmeernaamsbekendheid.Tijdenshetproceshebikgetrachtomdebood-schappenonderlingopelkaaraftestemmenenditniettelatengebeurenviademedia.

��

Debetrokkenheidbijdecommunicatiewasgoedenzekernietteweinig.Ikbenvanmeningdatmennooitteveelinformatiekankrijgen.Voordittochwelgrotedossiermagervoldoendegeïnformeerdworden.Persoonlijkhebiknietalledocumentatiekunnenlezen;maarhetiswelbelangrijkomdezedocumenteninhuistehebben.

DeWerkgroepCommunicatiehadeerderopgestartkunnenwordenenhadregelmatiger(bij-voorbeeldomdetweemaanden)bijeenmoetenkomen.Opdezemanierwordtdecommunica-tieonderlingafgestemdenblijftdeinformatieup-to-date.Hetisookeengoedereminderenopdezemanierwordtdestandvanzakenvanhetprojectmeegedeeld.

Watbetreftdecommunicatiewaserzekerdialoogmogelijk.BijhetbekendmakenvandeOnt-wikkelingsschetsiservoldoendegebeldenafgesprokenoverhoedecommunicatiezouwordengevoerd.

Ikhebhetprojectgevolgdenniethetgevoelgehaddaterteweiniginformatiewerdverstrekt.Ookhebikniethetgevoelgehaddaterietswerdachtergehouden.

Hoewelwijjournalistenmoetenwerkenmetdewaanvandedag,decontactenmetwoordvoer-dersenpersdienstenaltijdergvluchtigzijn,houdikeengoedeervaringoveraanProSes.VooraldankzijdetweedeinspraakrondeishetdossierOntwikkelingsschetsbeginnenteleven.IkwasaangenaamverrastdoordedienstbaarheidvanProSestoenikkortnadeinspraakavondinWaas-munsterallerapportenkreegtoegestuurd.

Dezichtbareopenheidwasgoed–watnietuitsluitdatereenlevendigachtergrondcircuitis–enookdedegelijkheidvandeprocessen.Veleonderdelenzijntotophetbotuitgebeend.Bijdeinspraakavondenbenikzelfnietgeweest,maarerisweleengrotedelegatievanhetWater-schapnaartoegegaan.

Ikbenvolledigopdehoogtegehoudenvanhetproject.Opdiversestukkenhebikcommentaargeleverd.Vooralophetgebiedvanveiligheid;doorgroterescheepvaartzalereengroterebelas-tingzijnvandedijkendoordegolfslag.Ikvinddateropenlijkmetelkaarwerdgepraatenmetwederzijdsbegrip.

Ikbenzeertesprekenoverdemogelijkhedenomopdehoogteteblijvenvandevoortganginditdossier.Erwasveelinfobeschikbaar,viadewebsiteofviadepresentatiesopworkshopsen

deinspraakavonden.Deinhoudwasgoedgedoseerdenwetenschappelijkgoedonderbouwd.Welkeffectditheeftophetverzettegendeplannenkaniknietzogoedbeoordelen,maargoedecommunicatiegeeftnooitdegarantiedateruiteindelijkgeenbezwaarofberoepwordtaan-getekend.Welkunjedaarmeedekansverkleinen.IkhebervarendatProSesnietsachterheeftgehoudenenaltijdopenmetdeinformatienaarbuitenisgekomen.UiteindelijkisermetdebeschikbareinformatieeenkeuzegemaaktenisdiegoedonderbouwdindeOS2010.Inaanvangwarenerveelopties,maardekeuzewasgoed.

VoordecollegesvanBurgemeesterenSchepenenwarenervoldoendemogelijkhedenombijhetprojectbetrokkentezijn.Betrokkenheidviadegeëigendeorganenisbetereneffectiever.

Doordediversestakeholdersdichtbijdelopendeonderzoeksprojectentebetrekken,isProSeseringeslaagdeenredelijkematevanconsensustebereikentussendeverschillendegroepen.Bijdemeesteonderzoeksprojectenwerdvoldoenderuimtegelatenaandestakeholdersomdemetho-diekenderesultatengrondigtebespreken,teevaluerenen,zoaantoonbaargegrond,ookbijtesturen.Dezetransparantieendirectebetrokkenheidheeftongetwijfeldinbelangrijkematebij-gedragenaandeacceptatievandeonderzoeksbesluitenendaardoordebasisgelegdomtoteendoorallengedragenvisietekomen(vertolktinhetOAP-Eindadvies).

Doordedeelnamevandiversestakeholdersaandiverseforaontstondbijdediversemaatschap-pelijkegroepeneengrotebetrokkenheidbijhetlopendeproces.Samenmetdeveelvuldigeper-soonlijkecontactenheeftditbijhetopstellenvandeOntwikkelingsschetstoteenbeterbegripvandediversewederzijdsestandpuntengeleid.

MetdeadministratieLand-enTuinbouw,Aminal,Arohmendebetrokkenprovinciesisdeheleopzet(degehanteerdecriteria,demulti-criteriaanalyse,de180potentiëleoverstromingsgebie-den)uitgebreiddoorgesproken.

… vinden anderen dat de communicatie een probleem is geweest…

HetenigeonderdeelvanProSesdatnaarmijnmeningtekortisgeschotenisdecommunicatie.Decommunicatienaardeburgerswasafstandelijkveiligenvaag.Ooknaarsemi-insiders(niet-directbetrokken)wasdithetgeval.Zozijnburgemeesters,wethoudersenboerenorganisaties(diegenedienietinhetOAPvertegenwoordigdwaren)nietvoldoendevaninformatievoorzien.

��

Weliswaarwasdeinformatiegoedbeschikbaar,viabijvoorbeelddewebsitevanProSes,maarmenisdoorProSesnietactiefbenaderdmetinformatie.Dithadbijvoorbeeldookviaparallellekanalenkunnengebeuren(dhr.Baldewijns,voorzittervanOAP,hadbijvoorbeelddirectelijnenmetburgermeesterskunnengebruiken).Datdecommunicatieopdezevlakkentekortisgescho-tenkanzorgenvoorpotentiëlestoorzendersinhetvervolgtrajectvanhetproject.Deinformatie-stroomnaardirectbetrokkenenwasdaarentegenzeergoed,regelmatigwerdenertussenresul-tatengepresenteerd.Voordezegroepwashetproceszeeropen.

Eenprobleemwasdecommunicatie.Vanafdestartisdateenpuntvanbijzonderezorggeweest.Demiddelenmoestenomlaag.UiteindelijkheeftniethetOAP,maarProSesdecommunicatievoorhaarrekeninggenomen.Inzijngeheelgenomenvindikdatdecommunicatienietgoedgenoeggewerktheeft.

HetS-MERendeMKBAzijnnogteveelgescheidentrajectengeweest.Eenbetereuitwisselingvanuitgangspuntenwaswenselijkgeweest.Vooralbijdetoetsgroepen,maarvoordeonderlingeafstemmingwasbijdetoetsinginiedergevalteweinigtijd.Deprojectdirectieheeftwelinitia-tievengenomenomtoteenbetereafstemmingtekomen.

EenpuntwasdeopstellingvandeledenvanhetOAP.WezochtenmensendienietinhetOAPkwamenzittenalsvertegenwoordigervaneenachterban,metlastenruggespraak,maaralskrachtigepersonendiebereideninstaatwareneenboodschaptecommunicerenmethunach-terban.Daaristochietsmisgegaan.Deenenzijnzichgaanopstellenalsbelangenvertegenwoor-digersendeanderenhebbenonvoldoendedeboodschapuitgedragenenteruggekoppeldnaardeachterban.Daardoorontstonderlangetijdweinigdraagvlakindieachterbannen.

Delandbouwhebbenweeronvoldoendebijkunnenbetrekken.Dathadtemakenmethetgevoelendevisievandatmoment:‘Allesgaatgebeurenophetwater.Straks,alsdieOntwik-kelingsschets2010eris,komendeboerenwelaanbod.’Alsjezodenkt,komjenietsneltotdenoodzaakomeenhechtcontactmetdelandbouwoptebouwen.Daarkwamnogeentweedeaspectbij:alswevanafhetbegindelandbouweenzitjehaddengegeveninhetOAP,danwasdeVlaamsevertegenwoordigingtegrootgewordenenhaddenweooknoghetprobleemmoetenmeeslependatdebetreffendeboerenorganisatieswaarschijnlijknietmetéénstemzoudenhebbenwillenspreken.Visserijenrecreatiekwamenookslechtsindirectaanbod.Eenderdeargumentomdelandbouwerbuitentelaten,wasgelegenindeomstandigheiddathetreedsaanwezigegewichtvanVlaamsezijdehogerwasdandatvandeNederlandsekant.Mensenals

Balthazar,PaulusenDetiègehaddeneennietgeringstatuutvergelekenbijdepersonendievanNederlandsezijdeopdatmomentinhetOAPvertegenwoordigdwaren.Hetevenwichtzouver-stoordzijngeraaktalserbijdestartooknogeenpaarvertegenwoordigersvandeVlaamseland-bouwwarenbijgekomen.Nuisdatgeëvolueerd,ookalomdatdeZeeuwsefederatievanbedrij-venerbijisgekomen.GelukkigzittenvanafdelaatstevergaderingvanhetOAPdelandbouwor-ganisatieserin.

Ikvinddatinhetplanprocesdecommunicatieonderdemaatisgebleven.Metdegenendietotde‘inner-circle’rondProSesbehoorden,isgoedgecommuniceerd.Datgoldnietvoorpartijendieopietsgrotereafstandstonden.AlsvoorbeeldnoemikdegemeenteBeveren,diequageogra-fischeligginginhetplangebied,vancrucialebetekenisis,maardienooitechtgoedinhetplan-procesbetrokkenisgeweest.

NaarmijngevoelisProSesgehandicaptnaarBeverenmoetenkomenomwillevandeveleproces-sendiehiertegelijklopen:Deurganckdokmetzijncompensaties,Sigmaplan,StrategischPlan.InBeverenzijnerreedszeerveelruimtelijkeclaims,waardoordeinwonersnietmeerwetenwaarzeaantoezijn.ProSeswerddoorkruistdooreenaantalandereplannendiehetvooronzeinwo-nersmoeilijkmaaktenomdezakenzuiverteblijvenzien.AlsderuimtelijkeproblemeninBeve-renalleenmetdeScheldetemakenzoudenhebben,zouookdeinspraakavondveelordelijkerzijnverlopen.ProSesismaarmeteenfragmentuithetgeheelgekomen,daarwaardebevolkingsnaktnaarduidelijkheidoveralleswatertezamengaandeis.

Beverenwordtzeerzwaargetroffen.DitisdanookderedenwaaromwijhetScheldechar-ternietondertekendhebben.IkschatdatinBeverenalleenalintotaal2à3000halandbouw-grondzullenmoetenverdwijnenbijdeuitvoeringvanalleopstapelstaandeplannensamen.Erisdanookgroteafstemmingnodig.Ikgeefeenvoorbeeld:tweewekenvoordeinspraakavondvanProSesvondereenandereinspraakavondplaatsoverDoelpolderNoordinhetkadervandecompensatiesvoorhetDeurganckdok.Daarwerdaanbepaaldemensengezegddathungrondnietgetroffenzouworden,watinderdaadzowasindatkader.VeertiendagenlaterblijktechteropdeinspraakavondvanProsesdathungrondenwelgetroffenworden,maardanineenanderkader.Ditmaaktbesturenwelzeermoeilijk.OokdegemeenteBeverenheefteenLERgevraagd,maardanéénoveralleplannensamen.Buitendeonteigeningenzijnertrouwensnogandereaspectendiemeespelen.

��

Beverenhadmeerbetrokkenkunnenworden.HetzouookzeernuttiggeweestzijnomaandemensendeeisenvanuitEuropaaantegevenentevergelijkenwateldersinEuropagebeurt.

EenTopberaadhadvroegermoetenplaatsvinden.Erwasteveelwatervreesomdattedoen.

Achterafgezienwashetbetergeweestdelandbouweractieverbijtebetrekken.Wellichtwasookhetbetrekkenvandeindividueleboerenbetergeweest,omdathunstandpuntennogweleensafwijkenvandievanhunorganisaties.

EenbelangrijkmomentwasdattijdensdeadviseringvandeCommissieMERoverdeOntwik-kelingsschets(‘Voorstelvoorbesluiten’)deinhoudvanhetstukalaanwijzigingenonderhe-vigwas.Metnamedenatuurprojectenwerdentoenreedsandersingevuld,maardaarkongeenrekeningmeewordengehoudenomdathetopdatmomenteenvertrouwelijkverhaalwas.Hetbetrofnieuwenatuurmaatregelen,dienietindeinspraakwarengebracht.Eenanderbelang-rijkmomentwasdattijdensdeadviseringoverderichtlijnenvoorhetMERreedsduidelijkbegontewordendatdeOverscheldewaarschijnlijknieteenkansrijkprojectzouzijn.Hetzoubetergeweestzijnwanneerdatinzichteerderwasdoorgebroken.

DeKennisgeving/startnotitie(=documentbijdestartvandeMER-procedure)waseenergcom-plex,uitgebreid,gedetailleerdennogergzoekendstuk.Hetwasdaardooreenlastigenmoeilijktebeoordelendocument.Veelonderwerpenwerdeninhetdocumentmeerderekerenbehan-deldendannetweerietsandersbeschreven.Datwasbijvoorbeeldhetgevalbijdedoelstellingvanhetproject.OokdesamenhangmetdeVogel-enHabitattoetsbleekgecompliceerdophetabstractieniveauvaneenstrategischbesluit.Kandateigenlijkwel?Inhetverhaalzatenener-zijdsnoggaten(demondingenhetVlaamsedeelvandevaargeul),terwijlanderzijdsoponder-delenookteveelonderzoekisgedaan.Overigensgeldtditnietalleenspecifiekvoorditproject,ookbijanderestrategischebesluitvormingkomenditsoortproblemenvoor.Hetzoueengoedezaakzijnwanneerdaarineenlijngevondenzoukunnenworden.Wellichthadeenenandersim-pelergekunddoorvanafhetbegindeverdiepingcentraaltestellenmetdedaaraangekoppeldenatuuropgaveenhetthema‘veiligheid’ineenanderkadertebehandelen.(deLangetermijn-visiezoudanhetintegralestukzijn.)DaarmeezouookdeargwaanzijnweggenomendathetbijProSesuiteindelijkalleenomdeverdiepingging.Dathadwaarschijnlijkookmogelijkhedengeopendommeteeneenproject-MERtemakeninplaatsvaneenstrategischeMER.Waarschijn-lijkwasdegevolgde,complexeintegraleopzeteerdereengevolgvandebestuurlijkeverhou-

dingenrondditdossier.Inhoudelijkbleekzekerachterafdenoodzaakdaartoenietofnauwelijksaanwezig.

Eenprobleemis,zondernegatieftewillenoverkomen,datopeenbepaaldmomentgezegdisdatercreasessieszoudenkomenoverdevoorbeeldgebiedenvoorhetNOP.Ikhaddiecreasessiesreedsaangekondigdbijmijnachterbanenmetdevermeldingdatikonzelokalemedewerkers–gezienhunterreinkennis–actiefbijdezesessieszoubetrekken.Dezesessieszijnerechternooitgekomen.Erwerdendusverwachtingengewektdienietingelostwerden,endatwektetochenigewrevelenargwaanbijmijnachterban.Dithadbetergekund.Hetuiteindelijkeresul-taatisdathetbesluitindeOS2010omtrentenkelenatuurprojecteneerdervaagenzwakis.LaatonsalsvoorbeelddeDurmenemen.‘Eenruimeaanzet’iszeervaag.Decreasessieshaddenhiereenveelconcreterresultaatkunnenleveren,alwashetmaardekleinstegemeenschappelijkedelervandeverschillendeideeën.Ditzoualleszinsnogaltijdmeergeweestzijndan‘Eenruimeaanzet’,endusleidentoteenbeteruitgangspuntbijhetvervolgtrajectentotminderargwaanbijdelokalebetrokkenpartijen.

Indewerkgroepenisgoedrekeninggehoudenmetonzeadviezenenwaseroverwegendeengoederesponsoponzeinbreng.BijhetdefinitieveOAP-adviesishetwelspijtigdatbijhetdoor-mailenvandedefinitieveversiedoorhetOAP-secretariaat,vermeldwerddateralleennogwij-zigingenindesamenvattingwarenaangebrachtterwijlachterafisgeblekendaterindehoofd-teksteenvooronszeerbelangrijkepassage(overdeno-regretmaatregelen)geschraptwas.Overhetalgemeenismetdeadviezenechterzeercorrectomgesprongen.

Landbouw:ikhebdeOAP-voorzittersreedsvóórdeofficiëleinstellingvanhetOAPgewaar-schuwddatlandbouwnietuitgenodigdwasendatdittotproblemenzouleiden,geletophetgebeurdemethetDeurganckdok.DelandbouwisuiteindelijktochnietmeegenomenomwillevanhetbeperkenvanhetaantaldeelnemersaanhetOAP,enditisachterafeenfoutgebleken.

ErisveelovernatuurgepraatinhetOAP,maarslechtsweinigconcreeten/ofconstructiefsvoor-gesteld.Eriswelveelgepraatoverzakenomhetniettemoetendoen(geld,enzovoorts),waar-doorwederomveeltijdisverloren.Buitendenatuurverenigingenheeftniemandooitgezegdwatwélkon,altijdwatnietkon.

DenoodzaakvanflankerendbeleidvoordelandbouwendeeconomieinZeelandistelaatopdeagendagekomen.

��

WaarschijnlijkisbijAntwerpendewens(injanuari2005‘despadegrondin’)devadervandegedachtegeweest.InNederlandbestondallangerhetbesefdatnadeafrondingvandeOntwik-kelingsschetsnogeenfasevanprocedureszouvolgen.DatisookwelinhetVlaams-Nederlandsoverlegbesproken.DevraagisinhoeverrehetVlaamsGewestdathelderaanAntwerpenheeftdoorgegeven.HetisdevraaginhoeverredeverontwaardigingenverbijsteringbijdeAntwerpsepartijenéchtwastoenzijaangavenpasuithetrapport‘Vroegoflaatbeslissen’tevernemendaternogeenprocedurefasenodigwas.Hetwaswaarschijnlijkookeengespeeldeverontwaardi-ging.OverigensmaaktedegefaseerdebesluitvormingonderdeeluitvanhetMemorandumvanVlissingen!

Erzijnwelelementenmisgelopen,watweereenzwaredruklegtopdemensen.Maardeopdrachtgeverheeftditaltijdconstructiefopgepaktmetdeinzetomsameneenoplossingtezoeken.

ProSesis,hangendedegoedkeuringvandeOntwikkelingsschetsdoorNederland,veelteweinignaarbuitengetreden.EristeweinigpubliciteitgeweestomProSesteverkopen.DerolendepositievanProSeszijndaarombijdemeesteburgersnietduidelijk.DatheteenambtelijksamenwerkingsverbandisomtotoplossingenvoordebelangrijksteproblemenvanhetSchelde-estuariumtekomen,ismaarweinigenbekend.VoordegemiddeldeZeeuwisdeprovinciemetGedeputeerdeStatenenProvincialeStatennognetbekend.SomsheeftmenvanhetBOWSgehoord,maardaarmeehoudthetwelop.IndierijkunnenzijProSesnietplaatsen.Datmancoheeftzichookgemanifesteerdtijdensdeinformatie-eninspraakavonden.Datheeftdeuitkom-stenvanhetwerkvanProSesernstigbemoeilijkt.

DeTSCheeftzelfnietaandeweggetimmerd.Inaldiejarendatzebestaat,iszenooitechtnaarbuitengetreden.Hetiseenbeslotenambtelijkeclub.DeTSCheeftverzuimdomhetScheldever-dragbekendtemakenenuittedragenbijdebevolkingvanderegio.InplaatsdaarvanheeftdeTSCsteedsopdeachtergrondgeopereerd,somsonderlingvechtend,maarnooitnaarbuitentre-dend.ProSesheeftdatnietkunnendoorbreken.DaarwaarProSessteunenmedewerkingzocht,ontbrakhetdraagvlak.DeoorzaakdaarvanligtbijdieeerdergenoemdehoudingvandeTSC.

IkzelfhebmethetScheldeprojectkennisgemaaktomdatikookalbetrokkenwasbijhetpro-jectmainportontwikkelingRotterdam(PMR).Ookdatprojectisnooitaandeburgerijverkocht.Deboodschapbleefdaaromvoorbehoudenaanslechtseenkleinegroepvanbetrokkenen.OpdevraagofProSesdatookandershadkunnendoen,zegik:ikdenkhetwel,maareenverbre-

dingvanhetprojectmeteenbetrokkenheidvandebevolkingzouvoorProSesnietpraktischzijngeweest.ProSesheeftnukunnenwerkenmetbeslotengroependienauwelijksofgeenverant-woordinghoevenafteleggenaandeachterban.AlsvoorbeeldnoemikdeZeeuwseMilieufede-ratie(ZMF).DestijdsheeftM.Kramer,toennogverbondenaandeZMF,ingestemdmetdeaanlegvandeWesterscheldeContainerTerminal,mitsdeMaasvlaktenietdoorzougaan.ZulkeactiesplaatstendeZMFtoenineenbedenkelijkdaglicht.DeZMFisinmijnogen,maarookindeogenvandeZeeuwsebevolking,danooksterkgekoppeldaandeoverheidenaanhetambtelijkover-leg.

DeorganisatieProSeshadvolgensmijaandeburgersverkochtmoetenworden.Daarinschietdeoverheidsteedstekort.

Decommunicatiezouindetoekomstbeterkunnenworden.Erzoumeerzorgbesteedmoetenwordenaandemanierwaaropdedocumentennaarbuitenkomen.Ikhadmoeiteomgreeptekrijgenopvragenals:

• watishetstatuutvanProSes?• waarisProSesmeebezig?• watishetstatuutvandecommunicatiemomenten?Depersconferentietergelegenheid

vandeinspraakopdekennisgevingvandeS-MERwasvoormij(alsmoderator)zelfsonvol-doendeduidelijk.

Mijnervaringmetjournalistenzegtdaterzeerveelonnauwkeurighedenindeverslagleggingzitten.DePZCwasnogdebeste.Deheleberichtgevingisechtermankblijvenlopen.Eriseenbeterebegeleidingvandepersnodig,bijvoorbeeld:watbetekentdiekennisgevingnuconcreet?Menmoettrachtendeonnauwkeurighedenopvoorhanddoorteprikkendoorbijvoorbeeldeeninhoudelijkdocumentterbeschikkingtestellenteneindezominmogelijkruimtetegevenaanimprovisatie.

Erzoueenbeterecommunicatiegevoerdmoetenwordenrondhetpreciezestatuutvandenatuurprojecten(compensatie,mitigatie,verhoudingtotVHR).Hieroverwordtenormveelluchtgespotenenditkomtdeduidelijkheidniettengoede.Conclusie:decommunicatierondProSesendeOS2010hadbetergekund.

OokondanksdiebezuinigingenzijnwijvanmeningdatProSesmetdedirectbetrokkenenbijdeplannenrechtstreekscontacthadmoetenopnemen.DebezuinigingisgeenexcuuswaarProSes

100

zichachtermagverschuilen.Dathadgewoonmoetengebeuren.Depubliekscommunicatiekomtnuveeltelaat.

Hetwaseenzeeromvangrijkproject,waardoorhetvoormijbijnaeenfulltimewerkisgewordenomeengedegenopvolgingtekunnenverzekeren(participatiediversewerkgroepen,vertegen-woordiginginOAP,terugkoppelingmetbestuurenachterban,nalezenvantussentijdserappor-ten,…).Desnelheidvanhetproceshadtotgevolgdatiksomsookstellingenhebmoeteninne-menzonderterugkoppeling.

Eenbezwaarwasdatdestukkenvaaklaatkwamen.

Deverdelingvanlustenenlasteniseenonderwerpdatpasinhetlaatstejaarprominentopdeagendaiskomentestaan.DatspeeldemetnameinhetoverlegmetdeprovincieZeeland,waarmenweiniggelukkigwasmetdeontpolderingsplannen.BovendienspeeldedediscussiemethetZeeuwsebedrijfsleven,dievreesdedatdeconcurrentiepositievanhetZeeuwsebedrijfsleveningevaarkwam.Hetduurdeevenvoordatmentothetinzichtkwamdatdieconcurrentiezeerbeperktis.AchterafgezienisdeBZW(BrabantseenZeeuwsebedrijfsleven)telaatbijhetgeheleprocesbetrokken.

Eenminpuntjewasmisschienweldeafstandtotdeechtepolitiekekernen,meerbepaalddepersdienstenvandebewindslieden.MethetkabinetPeetersisdatnogminofmeergelukt,maarbijdepersdienstvandeNederlandseministerenstaatssecretariswerdikvaakvanhetkastjenaardemuurgestuurd.DaarzouProSeswatmeertransparantieenbemiddelinginkunnenbewerkstelligen.

Watdecommunicatieeninspraakbetreffenhebbenwedeaanvankelijkemisverstandenminofmeerweggewerktdooroverlegensamenwerking.Weblijvenweloponzehongerzittenwatbetreftdereikwijdtevandeinspraak.Doortekiezenvoormaareenpaarlocatiesennietvooreeninspraakrondelangsallebetrokkengemeenten,blijfterheelwatonwetendheidenonbegripbijdemeestegemeenten.OokhetgebrekaanflexibiliteitvanwegeProSesomhetplangebiednietmodulairaantepassen,bijvoorbeeldinderichtingvandeRupelgemeentenWillebroekenMechelen,blijftonspartenspelen.HetistrouwensnogmaardevraagofProSeserechtverstan-digaangedaanheeftdoormeteenconceptschetsnaarbuitentekomen,terwijldestudiesvoorhetSigmaplannoglopendewaren.Wellichtkonditnietandersdoordekoppelingmetdever-dieping,maarvooronswaseenhalfjaaruitstelbeteruitgekomen.

MethetopencommunicatiebeleidvanProSeshebikopzichgeenprobleem,maarerwarenkri-tischemomentenwaarbijwehetnietkondenhebbendatinternewerkdocumenten–notabenevaneigenProSes-medewerkers–zomaarpubliekzoudengemaaktworden.GelukkighadProSesdaarorennaarenisdatuiteindelijknietgebeurd.Tochwasalheelwatkwaadgeschieddoordewerkdocumentenruimteverspreidenopdewerkvloer.Daarhadmeeroverlegenterugkoppe-lingovergevoerdkunnenworden.

Hetfilmpjedatgemaaktisvoordetweedeinspraakrondekanikwelappreciëren,maarikbetreurtochdatnietevenvantevorenisoverlegdofteruggekoppeldoverhetscript.

Gehooptwordtdatnaardetoekomsttoeterugkoppelingensamenwerkingintensievergaatver-lopen.

BinnenhetOAPhadmendelandbouwvertegenwoordigersvanindenbeginnemoetenbetrek-ken.Datditnietgebeurdis,iseenverkeerdeinschattingvandetoenmaligebewindsliedengeweest.GelukkigmaaktdelandbouwnualsvolwaardigepartnerdeeluitvanhetOAP.Ikdenknietdaterverdernoganderepartijenvergetenzijn.

GezamenlijkeerkenningvandeproblematiekonderdeVlaamsegemeentenronddeScheldeisbelangrijk.DeVlaamsegemeentenzijnoverhetalgemeenteweinigbijdestartvanhetprojectbetrokkengeweest.Wasdatwelgebeurddanwaseenbijsturingvandeprobleemstellingenhetonderzoekmogelijkgeweest.

Inhetalgemeenvondikdecommunicatiezwak.VooronswashetvaaknietduidelijkwaarProSesmeebezigwasenofhetlaboeeninbrengkondoen.Ditkonalleszinsbeter.

…waardoor er twijfels zijn over betrokkenheid, inspraak en draagvlak

Twijfelsover(hetnutvan)inspraakinalgemenezin

Devraagisofinspraakietswezenlijkskanbijdragenaanditsoortprocessen.

HetorganiserenvaninspraakisaleenstapvooruittenopzichtevandegebruikelijkeprocedureinVlaanderen.Tochroeptdeinspraakvannajaar2004noggrotevraagtekensop.Hetenigewatjeterugziet,iseenbundelingvanwatiedereendanverteldheeft.Watdaarmeegedaanis,kom

101

jenietteweten.Ofeenenanderheeftdoorgewogeninhetontwerpadvieswordtnietverteld.Hetlobbywerkvandeafgelopenmaanden–zowelvanonsalsvananderebelanghebbenden–hadwellichtmeerinvloedopdeuiteindelijkebesluitvormingdandieheleinspraak.Wathoudjeovervandieinspraak?Weinigtotzeerweinig.Ergaatzeerveelenergieinzittenmaarjekomternietachteroferietsmeeisgedaanenzoja,watdan.Ishetgelezen?Ishetverwerkt?HeefthetinvloedophetontwerpadviesvanProSes?Ofiserweinigveranderdaandevooropgesteldefina-liteit?Stonddeverdiepingnietreedsvast?

Ikhebenigebekommernisoverdegroeiendeafstandtussendeoverheidendebewonersenbelanghebbenden.Datgeldtinhetalgemeen,maarookspecifiekvoorditproject.Dieafstandbiedtnatuurlijkookvoordelenvoordeoverheid.Jekuntdoorwerkenzonderjealteveelvandieburgeraantetrekken.Denadelenzijnevenwelookevident.

Vooreenzocomplexprojectalsditishetknapwerkomderesultatenoptijdindezevormnaarbuitentebrengen.Tochishetniethelemaalgeluktomdeburgerservolledigbijtebetrekken:deinspraakoverdekennisgevingvandeS-MERleekeenwassenneus,omdatdealternatievenallangvaststonden.Watzouinspraakdannogveranderen?BijdeinspraakrondeoverdeOntwik-kelingsschetsleekhetmoeilijkomuitteleggenwaaromdeWCTgeengoedalternatiefwasvoordeverruiming.

Bijdeinspraakhaddendemensenhetgevoeldatallesalbeslistwas.Zijhaddenechtergehooptdat,bijvoorbeeldvoordeveiligheid,erverschillendealternatieven(Overschelde,stormvloedke-ring,GOG’s,…)zoudenvoorgelegdwordenmethunvoor-ennadelen,endatzijdekeuzemid-delsdeinspraakzoudenkunnenbeïnvloeden.Erhadduidelijkaangegevenmoetenwordenwatereventueelnoggewijzigdkonwordenenwatniet.Eenandervoorbeeld,datnietsmetProSestemakenheeftmaardatzeerillustratiefis,ishetDoeldok.Ditzalnuvoorvijftigprocentterugaangevuldworden.Ineersteinstantiezegdendetechniciechterdatditzogoedalsonmogelijkwasomwillevandeteverwachtenzettingen.Nublijktmenhetweltekunnendoen.Zoietskomtslechtover.

Dekennisgeving/startnotievoordeStrategischeMERendeinformatieeninspraakdaarovergavenaanleidingtotverwarringbijburgers.Zewistennietgoedwatzedaarmeeaanmoesten.Hetismoeilijkomburgerstevragenomnietmetstandpuntenofmeningenaantekomen,maaromalleenmetargumententekomendiedekwaliteitvanhetonderzoekkunnenversterken.Datisvoorvelenteveelgevraagd.HuubvanZwamheeftbijOmroepZeelandeenprijzenswaardige

poginggedaanomdatuitteleggen.Hetmedium,regionaletv,isdaarvoorbijuitstekgeschikt.Heeljammerisdatdeinterviewsterhemdaarvoorgeenkansbood,maarbleefhamerenopalleendeverruiminginplaatsvanopdebredebenaderingvanProses.EigenlijkhadProSesdaarnaopnieuwpogingenmoetendoenomviaOmroepZeelanddeburgertebereikenterbege-leidingvandeinspraak.Datisnuteweiniggebeurd.Erzijnheelgeschikteprogramma’s,zoalsdetienminutendiscussieovereenactueelonderwerpnáhetregulierejournaal(‘Desalniettemin’)enhetvrijdagmiddag-radioprogramma‘ZeeuwsDiep.’Diehaddendaarvoorgebruiktkunnenwordenbenut.Ikraaddatsterkaanvoorhetvervolgtraject.

Tekortkomingenophetcommunicatievevlakschrijfikoverigensnietzozeertoeaangebrekaanfinanciëlemiddelen.HetheeftallestemakenmetdecentraletaakvanProSes,namelijkstudiesdoenverrichtenoverdehaalbaarheidvanverdieping,mettegelijkeenkoppelingvandiever-diepingaannatuurenveiligheid.ProSeshieldzich‘koppig’primairaandiestudieagendaenhaddaaromminderoog,ofmindertijd,voordemenselijkefactorindiestudies.Pastoenerartikeleninkrantenbegonnenteverschijnen,werdProSeszichermeervanbewustdatermeerenbeterecommunicatienodigwas.EnhetOAPkondaarinnietvoorzien,omdathetonswasafgenomen.Erzatuiteindelijkeengrootgattussenwatdebewindsliedenoorspronkelijkbedoeldenmetdiecommunicatie,enwaterfeitelijkvanterechtisgekomen.

HetoverleginhetOAPheeftiniedergevalgeleidtoteencoalitietussendehavenvanAntwer-penendenatuur-enmilieuorganisaties.Zijhaddenbeidebelangbijeensamenhangendpakketoververruimingennatuurontwikkeling.Dekatervandevorigenatuurcompensatie(vandetweedeverruiming)ligtnogversinhetgeheugen,dushetoverleginhetOAPmochtnietleidentoteenteleurstellingachteraf.Doordittypeoverlegisduidelijkeenbetereuitgangspositiebereiktvooreengoedeindresultaat.Maardeburgerisnognietbereikt.

IkvinddathetSICindestartfasevanProSeszelfwatteveelafwachtendisgeweest.Nuligtdatandersenisereenveelbetereuitwisselingvancommunicatiegerealiseerd.Watvoormijbijvoorbeeldheelnuttigis,isdeweekkalendervanProSes.Ikkrijgdieondershands,kandanonmiddellijkzienwelkeexternebijeenkomstenopdeagendastaan.VoorhetwerkvanhetSICisdatheelnuttig.VandecommunicatieoverhetSigmaplanhebikgeengoedbeeldkunnenkrij-gen.

VanwegedewijzevanbesluitvormingoverdeOntwikkelingsschets(eerstpolitiekenpaslaterindevormvanformeeljuridischebesluiten)ishetvoorProSesmoeilijkgeweestommetdeburgers

102

overdiebesluitvormingtecommuniceren.Demensenwetennunietgoedwaarzeaantoezijn.Depolitiekeuitspraken(besluitministerraad11maart2005)wekkendeindrukdataldefinitiefbeslotenis,terwijlernogeenheeltrajectvanbesluitvormingmoetvolgen.Datismoeilijkuitteleggen.

HetisgoedtebegrijpendatProsesnietmetkrantjeslangsdedeurisgegaan,maartochblijfthetvoorelkprojecteenbelangrijkeopgaveomde‘burger’tebereiken.IkhebwaarderingvoordepogingvanProSesomookviaradenenStatendeinformatievoorhetvoetlichttebrengen.

Deinfowasgoedbeschikbaarviadewebsite.Volgensmijmoethetwaaromvanaldezemaatre-gelennogbetervoorhetvoetlichtwordengebracht,vooralvoorhetgroterepubliek.Desamen-hangtussendedriefunctiesisooknietvooriedereenduidelijk.

BinnenhetOAPhadmendelandbouwvertegenwoordigersvanindenbeginnemoetenbetrek-ken.Datditnietgebeurdis,iseenverkeerdeinschattingvandetoenmaligebewindsliedengeweest.GelukkigmaaktdelandbouwnualsvolwaardigepartnerdeeluitvanhetOAP.Ikdenknietdaterverdernoganderepartijenvergetenzijn.

Achterafblijktdatdelagereoverhedenendelandbouwteweinigbijhetprojectbetrokkenzijngeweest.Daarhadmeeraandachtaanmoetenwordengegeven.Datheeftzichgewrokenbijdediscussieoverdenatuurmaatregelen.Daarisgeendraagvlakvoorverkregen.Waarschijnlijkheeftookdewerkwijzeenaanpakvandediscussiedaaraanbijgedragen.Devoorbeeldmaatre-gelen,dieonderzochtwerden,kondennietopsteunrekenen,hoewelmendaarvoorafwelophadgehooptengerekend.Wellichthadeen–objectiever–proces,waarbijdemilieu-effectenvandenatuurprojecten(incasuhetMER)indiscussiewarengebracht,betereresultatenopge-leverd.Opdiemanierhadeenbeterescheidingaangebrachtkunnenwordentussendefeitenendedaaraanteverbindenconclusies.Zohadeenglobalebeoordelingvanallenatuuroptieskunnenplaatsvindenennietalleenvandevoorbeeldprojecten.

Delandbouw,devisserijenhetbedrijfslevenzijnpartijengeweestdiemaarmatigaansluitinghebbengevondenbijProSes.Hetfeitdatjenietiedereentevredenkuntstellen,heeftdaarookmeetemaken.

Wijhebbendeinformatie-eninspraakavondoverdeStrategischeMERinTerneuzenbijgewoond.OnsbleektoendatermaarweinigmensenuitdeomgevingHulstaanwezigwaren.Individuele

burgerskomenopditsoortbijeenkomstennietaf.Deadvertentieswordendoorniemandgele-zen.Indiezinisdeinspraakformuleachterhaald.Wieerwelopafkomen,zijndegenendiealbetrokkenzijnofdiealsorganisatiebepaaldebelangenhebbenbijhetproject.ZoubijvoorbeeldindeadvertentiehebbengestaandathetzougaanomdeontpolderingvandeHedwigepolder,danzoudezaalvolmensenhebbengezeten,zoalsdathetgevalisgeweestmetdeplannenvoorPerkpolder(natuurcompensatievoordetweedeverdiepingincombinatiemetdeplannenvandegemeenteHulstomregioversterkendemaatregelenindatverbandtenemen).

Doorzotewerken,heeftProSesdeburgersnietbereikt.Ooknietmetdevoorlichtingeninspraakavonden.VoorProSeswashetmakkelijkeromoverlegtevoerenmetsemi-ambtelijkgeoriënteerdegroepen.Metburgerspratenisveelmoeilijker.OokoverdeLTVisnooitmetdeburgersgecommuniceerd.Derolvandeperswasindatverbandookergmoeilijk.Zijkunnenalleenafrekenenopheteindresultaat.DePZCheeftgeenvoorlichtenderol.DeredacteurenzittendaardoorklemtussendenietnaarbuitengerichtecommunicatievanProSesendekri-tischehoudingvanhetpubliek.Hetprojectboodindatverbandookmaarbeperktenieuws-waarde.OverhetstartmomentvanProSesisgéénechteperscampagnegevoerd.Erisveelteweinigoverhetbelangvanhetprojectgecommuniceerd.Decommunicatiegingalléénoveroplossingsrichtingenvanproblemenenteweinigoverdeachterliggendebelangen.

Vlaanderenisbetrokkenophetpuntvandegevolgen.Nietbetrokkenbijdeverdiepingopzich.DegevolgenvandeverdiepingmanifesterenzichinVlaanderendoordenoodzaakompotpol-dersaanteleggen.Zeelandprobeertbuitenschotteblijven.Overdeoverstromingsgebiedenisonvoldoendegecommuniceerd.Gevoelsmatigwordendezeervarenalsdedirectegevolgenvandeverdieping.

Ikvondhetnietzoanders,dezemethodeisooktoegepastbijPMR.Toenstondikerwatverdervanaf.Ikstelvastdathethierzijnfunctieheeftgehad.Dewerkwijzewasvannietdirectdeinhoudinendiedanalsmissionarisgaanverkopen.Jemoetdepartijenmeezientekrijgenineenproces.Tochneemjenietwegdatveelmensendenkendathetachterafeenmooiewerk-wijzewas,maardatallesvoorafalbepaaldwas.

TwijfelsoverdraagvlakinZeeland

IserteweinigrekeninggehoudenmetdegevoelensvandeZeeuwsebevolking?Hetisnietover-gekomendatindevolgendefasedegehelejuridischeproceduremoetwordendoorlopen,dat

10�

nadereuitdetailleringmoetplaatsvindenendatbetrokkenennogruimaanhetwoordkunnenkomen.IkweetdaterpresentatiesgehoudenzijnvoorZeeuwsepolitici.Velengeloofdennietdatdewaarheidwerdgesproken.

Alsprovinciaalpoliticushebikhetgevoelgehadbijditprojecteenbeetjeaandezijlijntehebbengestaan.Datkomttendeledoorhetmassalekarakterervan.Hetprojecthadeenhoogtechnischkarakterdatnietaltijdmakkelijkteoverzienwas.Echteverrassingenzatenerevenwelnietin.HeelduidelijkhebikervarendataanhetprojectpolitiekeenzeerzwaargewichtwordttoegekendvanuitVlaanderen.Hetproceswerddoorambtenarengevoerd.Zóishetproductookdeinspraakingegaan;alseenambtelijkconceptzonderdatdaarovereen(voorlopig)politiekstandpuntwasingenomen.DatisbijmijnwetennognooitvertoondinNederland.Ikhebdatheelsterkalsmancoervaren.Alsprovinciaalpoliticuswistikdaardoornietwaarikaantoewasenhoeikdaaropmoestreageren.OndanksdiebeperkingvindikdatwatProSesheeftgedaaneengeweldigeprestatieis.

HetSICstondwatvreemdinhetprocesvandeopstellingvandeOntwikkelingsschets.VanuithetBOWS(BestuurlijkOverlegWesterschelde)ontvingik,inmijnrolalscoördinatorvanhetSIC,allerleiinformatie,diesomsvertrouwelijkwas,overProSesenookoverhetOAP.MaarhetSICkondaarnietaltijdwatmeedoen.IkkreegwelsignalenvanuitdevertegenwoordigersvanhetBOWSinhetOAP,maarwastochnietvolledigopdehoogte.Datzelfdegoldookvoordegemeen-tebestuurdersinhetBOWSenindeTaakgroepWesterschelde(gemeenten)uithetBOWS.Voorhenwashetmoeilijkomeengoedbeeldtekrijgenvanwaterpreciesspeelde.Veelalmoestenzijhetdoenmetdeberichtenuitdepers.

HetkennisniveauvandebestuurdersinhetBOWSoverdeinhoudvanhetprojectProSeswasonvoldoende.DeterugmeldingvanuithetOAPnaardegemeentenwasechterookonvoldoende.DatwasnietdeschuldvanProSes,maarhadweltotgevolgdatdegemeentenoverdonderdwerdendoorhettijdpadvandebesluitvormingZewarendaarnietopvoorbereidenzewareninhoudelijktegebrekkiggeïnformeerddoorhunvertegenwoordigersinhetOAP.Menkendedemijlpalendiehetrijkvoorogenhad(trajectrondbesluitvorming)niet/onvoldoendeenmenwasveelteafwachtend.

Hetissnelgegaan.Nahetontpolderingsdramavan1996,hetnatuurcompensatieprogramma,deLTVendetweememorandaligternudeOntwikkelingsschets.Hoewelhetduidelijkbijdetopvijfhoortvanbelangrijkezakendieindeprovinciespelen,hebbenderegionalepoliticizichertoch

nietergintensiefmeebeziggehouden.HetdossierisnietergduidelijkgevolgdindeStaten.Erheersteeenhoudingvan:wezienhetwel,latenweproblemenzientevoorkomen,maareigen-lijkgaanwehiernietover.Menwildebeslissingzovermogelijkwegleggen.TegelijkertijdbeseftiedereendateenmachtigespeleralsAntwerpennietkanwordenweggestuurd.

DegemeenteHulstheeftaltijdhetstandpuntingenomendatdeplannenvanProSesmetbetrek-kingtotnatuurontwikkelingernietzoudenkomen.Sommigemensenindegemeentezijnerdaaromnogalvangeschrokkendaternutochpolitiekebesluitenoverwordengenomen(minis-terraadop11maart’05)endatdeplannentochdoorlijkentegaan.DatwordtnuinHulsterva-renalseendictaat.Erwordtdooranderen,elders,overbeslist.DankomtookweerdatoudegevoelnaarbovendatZeeuws-Vlaanderentochmaareen‘generaliteitsland’is,waarallesmoetkunnen.OmdatdestatusvanhetprojectProSesnooitgoedduidelijkisgeworden,heeftdatooktotbestuurlijkewrevelgeleid.Hoemoeteenbestuurdervandegemeentezichinzo’nprojectopstellen?AandeenekantwerddegemeenteHulstgeconfronteerdmethardeoppositietegenontpolderenuitdehoekvandelandbouw.Discussieovernutennoodzaakvanontpolderenwasvolkomenonmogelijk.Menkonhetzichpolitieknietpermitterenombijvoorbeeldtepratenoveradequatevergoedingenvoordelandbouwindiendezezoumoetenwijkenvoormaatschappelijkgroterebelangen.Datwasbinnendegemeenteraadonbespreekbaar.Aandeanderekantbleektochdatdelandbouwzelfweldegelijkmethetrijkaanhetonderhandelenwasoververgoedin-gen(bedoeldwordthetgedeeltevanhetOAP-adviesoverdevergoedingenaandelandbouw).Inzo’nsituatieishetvooreengemeentelijkbestuurdereigenlijkonmogelijkomgoedzijnpositietekunnenbepalen.TussenhetmomentvandeinspraakophetambtelijkconceptvandeOntwik-kelingsschetsenhetmomentvandepolitiekebesluitvormingdaaroverindeministerraad(voor-zienop11maart)isveeltijdheengegaan.DatheefttotgevolggehaddatvooronsnunogsteedsniethelemaalduidelijkiswaternuindeOntwikkelingsschetsstaatenwatermetdeinbrengisgedaan.DatgeldtbijvoorbeeldookvoordezogenoemdecreasessievoordenatuurinrichtingvandeBraakmanenHellegatpolder.Wijhebbenaanbeidedeelgenomen,maarhetisonduide-lijkwatdaarmeeisgedaanenhoedieinbrenginhetbesluitvormingsprocesheeftmeegewogen.Datgeldtinhetalgemeenvoordeadviezendiezijnuitgebracht.WijhebbenbijvoorbeeldgeenzichtophetadviesdathetOAPheeftuitgebrachtenwijhebbenookgeenzichtopdewerkwijzevanhetOAP.

ProSesheeftgeeneerlijkekansgehad.DenegatieveteneuroverhetprojectinZeelandwasdaarvoortesterkenwerkteinhetnadeelvanProSes.OokGedeputeerdeKramerisnietinstaatgeweestomdattedoorbreken.

10�

ErisinHulstmetreservegereageerdopdewijzewaaropdeprovincieuitverkoopvanZeelandhoudt.Nietmeewerkenaanverdiepingvandevaargeul,mitszijerietsvoorterugkrijgen.Alshetrijkmaarbetaalt,dangeldenprincipiëlebezwarenopeensnietmeer.Deregiodiedegrootstebijdragelevertingrondgebiedenmaatschappelijkeopofferingkrijgtervrijwelnietsvoorterug.Nuzakenonomkeerbaarlijkenteworden,moeteenruimecompensatiezekerbespreekbaarzijnindevormvaneenstevigebijdrageineengebiedsgerichteontwikkeling.(VersterkingdragendekerneninderegioenoplossingenontsluitingsstructuurenherinrichtingRijksweg60).

Uithetonderzoekzijnbergenaaninformatiebeschikbaargekomen.Ikhebgeprobeerdomalledeelrapportentedownloaden,maardatwerdtenslotteteveel.IkkonevenwelgoeduitdevoetenmetdesamenvattingendieProSesmaakte.Diewarenvangoedekwaliteit.Hetenigeechtemancovondik,zoalsgezegd,hetontbrekenvaneenpolitiekoordeelophetniveauvandeStaten,deradenenookhetrijk.Daardoorhoudjeeenvervelendesmaakovervanhetproces.Erwordtoverjeenzonderjebeslist.Jehebterweinigovertezeggen.DeadviseringviahetOAPnochhetbestuurlijkoverlegdatheeftplaatsgevondenmethetBOWSheeftdatmancokunnenwegnemen.Inbeideoverleggenacterendedagelijksebesturen.VoordeprovincieisdatGede-puteerdeKramer.DezemoestdaarhetstandpuntvandeStatenvertolken.Kramerheeftoveri-genswelgoedteruggekoppeldnaardeCommissieEconomieenWateruitdeStaten.

Debetrokkenheidbijhetprocesvandewaterschappenvielmijergtegen.Vanhetwaterschaphadikmeervisieenvernieuwinginhetdenkenoveromgaanmetwaterverwacht,maarvooralookinhetomgaanmethetbestuurlijkbesluitvormingsproces.Datgebeurdeniet.OokuitdiehoekwerdechterongefundeerdekritiekgeuitopProSes,zonderdatmenzichgoedindedos-siershadverdiept.

DeorganisatieheeftallerleibijeenkomsteninZeelandgehoudenendeprovinciegevraagdomdieteleiden.Deprovincieishiernietopingegaan.Deprojectorganisatieheeftdebijeenkomstentochlatendoorgaan.Overdestatusvanavondenenbijeenkomstenwasverwarring.Ikdenkdatditeenhiaatinhetdraagvlakheeftgecreëerd.

HetstudierapportNOPomvatduizendenhectarenontpolderen.Hetwasbetergeweestomditrapportinterntehoudenenalleendekeuzennaarbuitentebrengen.Dithadfoutkunnengaan.Maarikhadniethetideedaterietswerdachtergehouden.Hetwaseerderzodaterteveelinfor-matiewas.

JemerktdatdebedrijvenindehavensvanZeelanddeverruimingalsbedreigingervarenvoorhunpositie.Zezieneenverliesvaneendeelvandemarkt.Misschienwashetnietbetrekkenvandezepartijweldegrootsteomissieinhetproces.Hethavenbedrijfslevenwaswelvertegenwoor-digd,maarVanHekwasopvallendvaakafwezigbijhetoverleg.Ikzegdanookaltijd:‘Jekuntmensenbeteraanjebinden,dandatjezelatertegenkomt.’

DeZeeuwselokalebesturenenbelangengroepenwerdenpaslaatbijhetprojectgebeurenbetrokken.MededoordemogelijktegeringeinspanningenophetvlakvancommunicatiewerdeenaantalZeeuwse‘eisen’paserglaat(telaat?)inhetprocesverwerkt.Mededoordesterke‘topdown’-benaderingwerdindebeginfaseonvoldoendeaandachtgeschonkenaandeeco-nomischeverzuchtingendieinderegioleefden.Ookdelandbouwsectorispas(te)laatinhetprocesbetrokken.

Twijfelsoverdraagvlakindelandbouw

Metbetrekkingtotdeinspraakisonshetvolgendeopgevallen.TijdensdehoorzittingeninTer-neuzen,RillandenBeveren,diewijallemaalhebbenbijgewoond,bleekdatgaandewegdeinspraakrondedestandpuntenenargumentenvanProSesverschovenendaterandereaccentenwerdengelegd.ZodeeldetijdensdehoorzittinginTerneuzendeheerMeyvismeedaterindeHedwigepoldereen‘sluisje’zouwordengebouwdomwaterbinnentekunnenlaten.Indehoor-zittinginBeverengafdezelfdeheerMeyvisaandateendeelvandedijkzoumoetenwordenafgegravenomeen‘vloedgolf’tekrijgen,waarmeede(te)hogewaterstandbijstormvloedindeZeescheldeinéénkeerzoukunnenwordenafgetopt.Devraagdiedanbijonsopkomtis:zijnerveranderingenopgetredenindeinhoudvandeplannen?Ofzijndeargumentenbijgesteld?Vooronsisdatergonduidelijk.Wewetendaardoornietwaarweaantoezijn.

Eenanderpuntdatonsopvieltijdensdeinspraakwasdeaankledingervan.Terintroductievandeinformatie-eninspraakavondenhadProSeseenfilmlatenmaken,waarindeskundigenaanhetwoordwerdengelatenoverdeSchelde.Eénvandiedeskundigen,eenvoormaliggidsinhetverdronkenlandvanSaeftinghe,werdindiefilmaangekondigdalsSchelde-kennerenSchelde-expertbijuitstek.HijmaaktevandeinspraakinBeverengebruikomzeerongenuanceerdeopmerkingentemakenoverdelandbouwalsvervuilerenmilieuvernieler.Datzettekwaadbloedbijdeaanwezigelandbouwers.Daardoorwerddewerkingvandefilmontkracht.AlsProSesder-gelijkemensenindefilmneerzetalsSchelde-expert,dietegelijkertijdzulkeongenuanceerdeuitsprakendoentijdensdeinspraakzelf,maaktzijdeobjectiviteitvandevoorlichtingookonge-

10�

loofwaardig.In1996,tijdensdediscussiesonderleidingvanGedeputeerdevanSwietenoverdenatuurcompensatievoordetweedeverdieping,ishetzelfdegebeurd.Ooktoenzijndezelfdeprovocerendeopmerkingenrichtinglandbouwgemaakt,hetgeendeinspraakniettengoedeisgekomen.ProSeshaddaarmeezorgvuldigermoetenomgaanenhadvoordevoorlichtingsfilmdeskundigenmoetenaanzoekendiemetkennisvanzakensprekenendiegezaghebbeninderegio.OmdatProSesiemandheeftgeselecteerdvoordevoorlichting,draagtzijookdeverant-woordelijkheidvoordeongenuanceerdeuitlatingeninBeveren.Hetvaltonsoverigensopdatindevoorlichtingsfilmgéénlandbouwerwerdgezien.

WijhebbenhetzéérkwalijkgevondendatProSesertijdensdeopstellingvandeOntwikkelings-schetsopgéénenkelmomentvoorheeftgekozenompersoonlijkcontactmetdebetrokkenenteleggen.

ProSesheefteenplangemaaktovergebiedenwaarmensenwonenenwerken.Diemensenmoetenviaeenadvertentieindekrantvernemendatereenhoorzittingoverhungebiedwordtbelegd.Danwordtdaargepresenteerddatervanallesisbestudeerd,behalvedegevolgenvandeplannenvoordedirectbetrokkenen.Datisonverteerbaar.Onverteerbaarisookdatwijvooronzepersoonlijkebelangenmoestenopkomentijdenseenopenbarehoorzitting.Wijmoestenletterlijkindeopenbaarheidtredenoverwatonspersoonlijktreft.Datisdewereldomdraaien.Voorafgaandaandieopenbareinformatie-eninspraakavondenhadProSesdedirectbetrokke-nenpersoonlijkmoetenbenadereneninformeren.Numoestenwijdatuitdekranthoren.Datgeldtookvoordeevaluatiedienuwordtuitgevoerd.

Hetaangekondigdeonderzoeknaardegevolgenvandeplannenvoordelandbouwkomtveeltelaat.Datonderzoekmoetnietindeuitvoeringsfasewordengedaan,zoalsnuisgezegd,maarhadindeverkennendefasemoetenplaatsvinden,zodatderesultatenervanendegevolgenvandeplannenvoordelandbouwindepolitiekebeslissinghaddenkunnenwordenmeegewogen.Datisnu,tenonrechte,nietgebeurd.

WijhebbenbegrependathetonderzoeksbudgetvanProSesindebeginfasevandeopstellingvandeOntwikkelingsschetsmeteenderdezouzijngekort.Alsdatjuistis,isdatzorgelijkindiendattotgevolgheeftgehaddatbelangrijkeonderzoeken,zoalsdegevolgenvoordelandbouw,nietkondenwordenuitgevoerdendaarmeeookdeburgernietmetdeplannenisbereikt.

Delandbouwiswelformeeluitgenodigdomeenroltespelenmaarisertocheigenlijknooitechtbijbetrokken.Alsjezeuitnodigtomeeninbrengtehebbenmaarzevervolgenstegenhetpla-fondjaagt,isergeenechtebetrokkenheid.Menheeftkennelijkeenconflicttussenmilieu-enlandbouwbelangenwillenvermijdenendatistenkostegegaanvandebetrokkenheidvandelandbouworganisaties.OokdenkikdatbinnenProSesbewustgebruikisgemaaktvanhetver-schilinbelangentussendelandbouworganisatiesaandeenekantendeindividueleboerenaandeandere.DeorganisatieshebbenbelangbijeenstrategischevisieoplangeretermijnomvoorVlaandereninzijngeheeldelandbouwalssectorveiligtestellen,terwijlindividueleboerendiehetnietlangerzienzittenhetliefstmeterfenaluitgekochtwillenworden.ProSesheeftdietweepartijenbinnendelandbouwsectortegenelkaaruitgespeeld,waardoordeorganisatieserinhetprocesvanbetrokkenheidalleenmaareenbeetjebijhingen.

Eris,althansinVlaanderen,teweiniggecommuniceerdmetdelandbouw.Dathadeenpoli-tiekeoorzaak.HetvanoudshersterkaandelandbouwgelieerdeCD&Vzatnietinderegering.Paarswildegeenlastmetdelandbouwenbeslootomnaardiegroeptoeeenlowprofileaantehouden.Datheeftzureoprispingentotgevolggehad.Wehaddenditeerderenbetermoetenoppakken.Ditlagnietaaneentelaagbudget.Decommunicatieinhetalgemeen,endienaardeboerentoe,ismetteweinigempathievoorbetrokkenengebeurd.Eigenlijkwasniemanddaarmeebezig,entochookweerallemaal.Eenduidelijkmandaatwiedecommunicatiezoumoetentrekkenwaserniet.OpdatpuntwarendebelangentussendeTechnischeScheldecommissieenProSesverschillend.ProSesopereerdedeelsopbasisvaneenconflictmodel,wildedeproblemenzosnelmogelijkinalleduidelijkheidoptafelhebbenomvervolgensknopentekunnendoor-hakken.ProSesvoeldezichnietgebondenaandemogelijkepolitiekerisico’sdiedatzoukunnenopleveren.DeTechnischeScheldecommissiedaarentegenzochtjuistlievernaarwatpartijenbindtennietnaarproblemenmetdemogelijkheiddatdieconflictenzoudenopleverenmetpolitiekeafbreukrisico’s.Opdezemanierwaseigenlijkiedereenweleenbeetjemetflardenvancommunicatiebezig.

Alsderivierruimtemoetkrijgen,danmoetdelandbouwgrondinleveren.Menheefthetonsdaarinnietgemakkelijkgemaakt.Wijziendelandbouwalsslachtoffervanditproces.Inonzeperceptiewasdatderangordevanbelangrijkheidalsvolgt:natuurlijkheid,toegankelijkheidenveiligheid.Nietomgekeerd.Hetinschattenvandeeffectenopdelandbouwsectorbehoordeniettotdeopdracht.Wezijnpasminofmeerserieusgenomensindsdeinspraakvannajaar2004.MenheeftonsuiteindelijknuinhetOAPgehaaldvoorhetflankerendbeleid.Totdanwerderweleensgepraat,ookmetdecollega’sinNederland,maarvaneendirecteinbrengvandelandbouw

10�

inhetOAPwastotvoorkortgeensprake.IndertijdisdatwelvanuitdeBoerenbondgevraagd,maarhetOAPheeftdatverzoeknietingewilligd.

Weerkennendespanningtussendelandbouworganisatiesendeindividueleboeren.Deland-bouwalszodanigmoetgroeienindiezindatdezesectoralleenkanoverlevenalsdeboerenbe-drijveneeneconomischrendabelesituatiehebben.Indepraktijkbetekentditdatbedrijveneengrotereschaalnodighebbendannumeestalhetgevalis.Erismeergrondperbedrijfnodig,nietalleenomdevastekostentespreiden,maarookvoordemestafzetendemelkquota.Wijhebbenechterdeperceptietegen.Dieperceptieisdatbestaandeoverproductiedeindrukwektdatergrondteveelingebruikis.Datisonjuist.Deschaalverdelingoveralleboerenbedrijvenkloptnietnaarratovandeeisendiequamestenmelkwordengesteld.Wekunnenintotaalmetietsminderhectarenmaardiemoetenzooverdebedrijvenzijnverdeelddatditgeenproblemenmetmest-enmelkoverschottenoplevert.Duserisnogaltijdgrondtekortomeenoptimalebedrijfs-matigebenaderingterealiseren.WehebbendedoorhetstructuurplanVlaanderenvoorziene750.000hectarennodig.Metminderkanhetniet.Nuzijnerongeveer800.000hectareninland-bouwgebruik.DusvolgenshetVlaamseStructuurplanmoetenweerzo’n50.000inleveren.

WezijnniettegendeverdiepingvandeSchelde.Maarbeperkdeoppervlaktevandeoverstro-mingsgebiedenenvandenatuurcompensatiestothethoogstnoodzakelijkeendoehetdaar,waardeschadevoordeboerenhetgeringstis.

HetnietsystematischbetrekkenvandelandbouwbijProSesiseenzwarefout.Datgeldtookvooranderegrondeigenarenenvoordevissersenderecreanten.Ookdievoelenzichbuiten-gesloten.Zevallenwaarschijnlijkooknogeensbuitendeevaluatie,ofneemtuzenuwelmee?Gaatuookmethenpratenoverhoezijditprocesbeleefdhebben?Datzouwatmijbetrefteengoedezaakzijn,wantzehebbenbezwaarschrifteningediend.Duszehorenbijdeevaluatie.

Decommunicatiewasnietechtgelukkig.Menheeftgeprobeerdomdestartvanhetprocestecommuniceren,maardedesbetreffendevergaderingwashelemaalinVlissingen,eenlocatiedievanuitVlaanderenmoeilijkertebereikenis.Datisbepaaldnietbevorderlijkvoorhetaankno-penvanbanden.Verderzijner,hebikbegrepen,eenpaaradvertentiesgeweestvoorvergade-ringenhierendaarinVlaanderen,maarkennelijkishetzoekenenvindenvangeschiktezaaltjesbelangrijkergeweestdanhetorganiserenoplocatieswaardeimpactvandeplannengrootzoukunnenzijnenwaardegemoederendusmeerberoerdworden.Rechtstreekse,directeentij-digeinformatieencommunicatieiser–buitenhetbenaderenvangemeentebesturendooréén

medewerkervanProSes–omzeggensnietgeweest.Debelanghebbendenhebbenhuninbrenghoofdzakelijkopbasisvanhuneigenalertheidencreativiteitmoetenregelen.

NuwesindskortwelinhetOAPzitten,kunnenweonstoeleggenophetflankerendebeleid.Datwilzeggen:boerendiehungrondmoeteninleverenzoweinigmogelijkschadelatenlijden.Hetkomtgoedvanpasdatsommigenwillenstoppenofemigreren.Diegrondenkomenvrijomdeleefbaarheidvanandereonteigendelandbouwbedrijvenoppeiltehouden.

Gaatuookpratenmetdeboerenzelf?Overhoezijditproceshebbenbeleefd?Zouikgraagaan-bevelen.GaeenspratenmetXinY.Dieheefteenbijzonderinteressantevisieopditproces.Menmagnietvergetendatzijpasweergerustzullenslapeneensallebeslissingengenomenzijn.Diehebbenimmerseenenormeimpactophuntoekomstigewerk-enleefsituatie.

MeerspecifiekvindikdatdepositievandelandbouwalindeLTVhadmoetenwordenmeege-nomen.NuwasdeblikvandeLTVuitsluitendophetwatergerichtennietophetland.Datvindikeenbelangrijkeomissie.Erhadookeenstreefbeeldvoordelandbouwgeformuleerdmoetenworden,waaropdeintegraleplanuitwerkingindeOntwikkelingsschetsmedewasgerichtgeweest.Datisnunietgebeurd.Wasdatwelgebeurd,enzoudeLTVduidelijkookzichthebbengegevenopdegewensteontwikkelingenophetland,danzoudepositievandelandbouwindeOntwikkelingsschetseenheelanderezijngeweest.Nuisdelandbouwgrondgevervooranderefuncties.InhetanderegevalzoudeOntwikkelingsschetsookeenperspectiefvoordelandbouwhebbengeboden.

DankzijdevasthoudendheidvandevoormaligZLTO-voorzitterisindeLTVnogéénzinnetjeaandelandbouwgewijd,maarooknietmeerdandat.ErzijninhetkadervandevoorbereidingvandeLTVnogwelcontactengeweestmetLTO-Nederland,maarnietofnauwelijksmetderegio.

NietalleendeZLTO,maarwaarschijnlijkookdegemeenten,zullenhetgevoelhebbenaandezijlijntestaan.DeontkenningvandelandzijdeindeLTVmaakthetdaaromookzomoeilijkomoverdeOntwikkelingsschetstecommuniceren.DeZLTOheeftgeprobeerdomdatgebrekenigs-zinstereparerenindestartnotitievoordestrategischeMERmethetpleidooiomdaaraaneenlandbouweffectrapportage(LER)tekoppelen.Datpleidooiisdaarwederomafgewezen.

DeinzetvanZLTOomproactieftewerkenisnietgehonoreerd.ProSesverweessteedsnaardeproject-ofinrichtingsfase.DeschadediedaardoorisontstaanbijhetmakenvandeOntwikke-

10�

lingsschetszalineenvervolgfasenietmakkelijkmeergoedtemakenzijn.ZLTOiswelopver-schillendeanderemanierenbijhetprocesbetrokkengeweest.Zoismeegewerktaandiversesessies,enworkshopsdieProSestenbehoevevandevoorbereidingvandeOntwikkelingsschetsheeftgeorganiseerd.DeaspectenvaneenLERkwamdaarinevenwelnietaanbod.Dework-shopsoverdeOverscheldeenoverdeBraakmanwerdenalsbijzonderzweverigervaren.Deland-bouwkondaarheelweinigmee.Alsrandvoorwaardebijdieworkshopsgolddatgéénstandpun-tenmochtenwordeningenomen.Daarvoorzouineenlaterstadiumgelegenheidkomen.Daar-aandoetZLTObijeenvolgendegelegenheidnietmeermee.ZLTOheeftgeenanderemomentofgelegenheidmeergekregenomzijnstandpuntintebrengenenmeetelatenwegenbijdebesluitvorming.Ikkreegsterkhetgevoeldatwedoormeetedoengecommitteerdwerdenaanheteindresultaat,terwijlwedaareenheelanderstandpuntoverhadden.

IkbengeschrokkenvandeperceptievanenkeleProSes-medewerkersvanhetoverlegdatZLTOmetProSesheeftgevoerdoverdeLERTijdensdatoverlegwerddeLERdoorProSesdoorgescho-vennaardeuitvoering.ZLTOwashetdaarmeevolstrektoneens.DesondankswerdtijdenseeninspraakavondinBeverendooreenProSes-medewerkergestelddatZLTOdaarmeehadinge-stemd.HetisnogsteedsergspijtigdathetpleidooivandelandbouwdoorProSesnietisopge-pakt.

HetstrevenvanProSesomeenopenentransparanteorganisatietezijn,isslechtstendelebereikt.Erwaswelgelegenheidominbrengteleveren,maardieinbrengwerdnietaltijdopge-paktdoordatallelandszijdeonderwerpenlaterbijdeuitvoeringbehandeldzoudenworden.IndepolitiekebesluitvormingoverdeOntwikkelingsschetsisviahetOAPadvieshiervoornadruk-kelijkeextraaandachtgevraagdvoordelandbouw.NaardeZLTOvernomenheeftwordtditadviestochserieuswordenmeegewogenindebesluitvorming.

IkvinddatdeonderzoekersdieaandeOntwikkelingsschetshebbenmeegewerktonvoldoendezichthebbenopdebetekenisvanvoorstellenendeinbreukhiervanopdeagrarischesector.Hetgemakwaarmeemenoppervlakteclaimtishiervaneenvoorbeeld.EenmaatregelheeftsomsdeomvangvaneentotalejaarlijkseomzetvanhectarenindeprovincieZeeland.Meniszichnaarmijnmeningooktotaalnietbewustvanhetfeitelijkegrondgebruikc.q.structuurvanhetgrond-gebruikaldannietgrensoverschrijdend.

Alsgeconstateerdwordtdatdesamenwerkingtussendeoverheidendegeorganiseerdeland-bouwophetniveauvanLTVenOntwikkelingsschetsnietisgeslaagd,benikooknietoptimis-

tischoverdekansopsamenwerkingvandeoverheidmetdegeorganiseerdelandbouwophetniveauvandeuitvoeringvandemaatregelen.Veelzalafhangenvandeperspectievendiedelandbouwgebodenworden.Zijndieerniet,danzaldelandbouwzichdistantiëren.

Ikbegrijpdelandbouwwel.Indehelediscussieovernatuurlijkheidentoegankelijkheidzijnzijdeverliezendepartij.Zijmoeteninleveren.DatzagjeookbijhetStrategischPlanvoordeLinker-oever.

MetnameviadeadministratieLand-entuinbouwmoetendeboerenorganisatiesopdehoogtezijngesteldvandestudiesendevoortgang.Erzijnimmersdirecteennauwebandentussendeadministratieendeboerenorganisaties.Uiteindelijkzalhetdraagvlakbijdeboerenorganisatiesvallenofstaanmetdewijzewaaropdefinanciëlevergoedingvoordeboerenwordtgeregeld.Datiszekervanbelanginsituatieswaaringeenbedrijfsopvolgeropdebetrokkenboerderijenaanwezigis.

Twijfelsoverdraagvlakbijdenatuurbeschermingsorganisaties

Deeerstefoutdieisgemaakt,isdatdeLTV,indehaastomtotuitwerkingervantekomen,onvoldoendeisverankerdenbesprokeninderegio.Dieverankeringhadveelbetergemoeten,alvorensdestapnaardeuitwerkingtemaken.Datgebrekaanverankeringmanifesteertzichbij-voorbeeldindehabitatdoelstellingen.Diezijninbeidelandennognieteensgeformuleerdenbesproken,maartochmoesteraleenuitwerkingplaatsvindenvoorhetstreefbeeldnatuurlijk-heiduitdeLangetermijnvisie,zondertebeschikkenovereenduidelijkengedragenreferentieka-der.

HetnatuurplanlangsdeZeeschelderammeltnogal.Ikkanmetzekerheidstellendathetdraag-vlakvoornieuwenatuurontwikkelinglangsdeZeescheldeinOost-Vlaanderenerglaagis.Dekogeliswatdatbetreftooknoglangnietdoordekerk.Debestuurdersnemendanwelbeslis-singenophetniveauvandeOntwikkelingsschetseneenMemorandumvanOvereenstemming,maardiebeslissingenmoetenookinhetveldzichtbaarworden.

TwijfelsoverdraagvlakvoorhetSigmaplan

Hoeweldesamenhangmetverruimenvandevaargeulwelbelangrijkis,ishetSigmaplaninfeiteontkoppeldgeblevenvandeOntwikkelingsschets.HetonderdeelveiligheidisdoorAWZ

10�

Zeescheldegoedenprofessioneeluitgevoerd.Methetonderdeelnatuurwistenzijgeenraad.Aminalisdaartelaatbijbetrokkengeraakt.OokkanhetnietdatdeProses-verantwoordelijkevoornatuurtijdenseenopenbarebijeenkomstafstandneemtvanhetSigmaplan.Alsmede-werkervanProSeskandatniet.HetprojectSchelde-LandschapsparkhoudthetrisicoindatdegemeentenendelandbouwindatverbandgeorganiseerdoppositiegaanvoerentegenhetSig-maplan.Datzouheelkwalijkzijn.

VolgensmijwarenderuimtelijkereserveringenvoordeveiligheidbinnendezoekzonesvoorhetSigmaplanindeaanvangveeltegrootingeschat.Inwerkelijkheidheeftmenvolgensdehui-digeinzichtenmaareenfractievandiereserveringennodig.Datlegteenzwarehypotheekopderesultatenvandevervolgorganisatie.Diestaatnuvoordeopdrachtomtereparerenwaterfoutgingjegensdelandbouwdoorconcreetaantegevenhoeveelhectarenerwerkelijkvoordevei-ligheidnodigzijn,zonderdatditmoetleidentotlandbouwalsvierdeluik.

Desamenhangtussendethema’sveiligheid,toegankelijkheidennatuurlijkheidinhetplanpro-cesisintheoriegoedgehandhaafd.Ikzegmetnadruk:intheorie.IndepraktijkishetthemaveiligheidinVlaandereneenrelatiefeigenlevengaanleiden.Ikverwachtdatditnogproblemengaatgeven.HetSigmaplanisteweiniggeïntegreerdindeOntwikkelingsschets.Datisookeengevolgvandekaraktersvandemensendiedaaraanhebbengewerktendeverschillenincultu-ren.DatheeftooktotgevolggehaddatdeveiligheidsplanneninVlaanderenweinigofnietzijnafgestemdmetandereplanneneninitiatieven,zoalshetstrategischplanvoordelinkerSchelde-oever.Devraagisdaaromhoejedieverschillendeplanprocessenopelkaarlegt.VooreengebiedalsdeHedwige-enProsperpolderliggenerclaimsopderuimtevanuitverschillendeplanfigu-ren.

DecommunicatieoverhetSigmaplantijdensdeinformatie-eninspraakavondendieProSesorganiseerde,bleefonderdemaat.DebijeenkomstinGent(informatiebijeenkomstvoordepro-vincieOost-Vlaanderen)dieikhebbijgewoond,vondiknietgoed.Deinformatieoverdrachtzatnietgoedinelkaar.Erwaswelveelinformatiemaargeentijdvoordiscussie.Deinformatieover-drachtwasteweinigconcreetenonvoldoendegerichtopwatdemensendaarechtbezighoudt.

HetSigmaplaniseenbuitenbeentjegebleven.Totopdedagvanvandaagisnietgeheelduidelijkwatdestandvanzakenwasenis.

NaeeneersteinformatiefgesprektussendegemeenteenSigmaoverhetSigmaplan,datdoorProSesindezomervan2004wasgeorganiseerd,iserdoordemensenvanhetSigmaplannooitmeermetHulstcontactopgenomen.OoknietoverdeveiligheidsmaatregeleninrelatietotdeHedwigepolder.BijonsontbreektvolledighetzichtopwateraanVlaamsezijdevandegrensallemaalgebeurt.Erzijnwelcontactenmet‘België’geweest.ToenhebbenwegeziendaterookplannenbestaanvooreennieuweuitbreidingvandehavenmethetSaeftinghedok,maaroffi-cieelwetenwevanniks.HetnatuurcompensatiegebiedtennoordenvanhetDeurganckdokzouoverigensdoorsnedenwordendoorhetnieuweSaeftinghedok.Hetwordthoogtijddataanweerszijdenvandegrensplanologischeenenanderwatbeteropelkaarafgestemdwordt.OokBeverenenAntwerpenzittennietaltijdopéénlijn.Wijvragenonsoverigensafofdeplannenvoorverdereontwikkelingvanhethavengebiedweldefinitiefindeijskastzijngezet.Demodel-leringvandeuitbreidingvandeAntwerpsehavensmaaktdeaanlegvanhetBaalhoekkanaalruintelijknogsteedsmogelijk.

MetdeaanpakvanProSeshebbenwijhetmoeilijker.Afentoelijkthetopeenivorentoren.Mendoetzijnzin.Menvaartdeeigenkoers.HetprobleemsteltzichevenzeerbijW&ZdieinhetkadervanhetaspectveiligheiddeactualisatievanhetSigmaplanuitwerken.WijhebbeninditkaderonzevragenbijderelatietussenProSesenSigma.Iserweleenrelatie?Staandieorga-nisatiesopdezelfdelijn?AlsSigmaeenanderekoersvaartbijhetbetrekkenvandesamenle-vingendeopbouwvaneenmaatschappelijkdraagvlakdanProSes,danhoudtdatgroterisico’sinvoorhettotstandkomingsprocesvandeOntwikkelingsschets.DangaatmeninVlaanderenhetdraagvlakverliezen.AlsSigmaopdezemanier,zodirectiefennon-communicatiefdoorgaat,wordtzeeenrisico-elementvoorhetuiteindelijkeresultaat.Alsjeziethoezegaancommunice-ren,danzaktdemoedjeindeschoenen.Zegaaneerstinternallerleizakenafstemmenvoordatzenaarbuitendurventegaan.Endanisdeeerstestapomdebetrokkenburgemeestersafzon-derlijkteinformeren,waardoordeburgemeestersdepersonenwordendiehetaandegemeen-tebesturenmoetenuitleggen.Zoiseralleruimtegecreëerdomdelandbouwbuitendecommu-nicatietehouden.Ofpastotdecommunicatietoetelatenalsallebeslissingenalgenomenzijn.Menhoort,zoalsvermeldinhetOAP-advies,metonstepratenoverdevraagwelkegebiedendebesteterreinenzijnominteleverenvoorhetwaterofdenatuur.Wijwetendateringeleverdmoetworden,maarwijwetenookbeterdanwiedanookhoejeindatopzichtverantwoordekeuzenkuntmaken,meteenwin-winsituatiezowelvoorSigmaalsvoordelandbouw.

Nietalleendelandbouwmoeterzosnelmogelijkbijwordenbetrokken.IedereendiebinnenhetPlatformBuitengebiedvalt(jagers,vissers,recreanten,kasteeleigenaren,….)hoortmente

10�

vragennaarmeningenennaardebestdenkbareoplossingenvoorallepartijen.DatisookhetstandpuntvandeVlaamseregering.HetiszeerdevraagofbinnendegekozencommunicatieveaanpakdaarvoordoorSigmavoldoenderuimteisingebouwd.Zoalsheternunaaruitziet,wordteendeelvandebelanghebbendenhelemaalnieterbijbetrokken,eneenanderdeelineenveeltelaatstadium.Hetmaatschappelijkdraagvlakmoetnuwaargemaaktworden.EnSigmadreigtdatteverliezendooreenverkeerdecommunicatieveaanpak.

Spanningenzijnnooittevermijden.Bijingrijpendeveranderingenontstaanerhierendaaronte-vredenheden.Alslandbouwnatuurmoetworden,komthetongetwijfeldtotconflicten.Hetiseenpermanentebekommernisomallepartijenoptimaaltelatenparticiperen.

Deinformatiestroomwasvaakoverweldigendenhetwassomsnieteenvoudigomdestroombijtehouden.Indelaatstefasegingdatbeter:weblevendedingenvóór!Onzetaakwashetinfor-merenvandebedrijven(onzeachterban).Hetwasnietaltijdeenvoudighenervanteovertuigendatde‘strategievanoverlegenovertuiging’demeestekansboodopsucces.Deachterbanwasmoeilijkintoomtehoudenendronginsommigefasenaanopeenmeerconfronterendekoers.

Erwerdgestreefdnaarcommitment;jemoestoppassendatjeniet‘ja’zei.DoordepolitiekinZeelandkonditniet.Datvondikeenmindersterkpunt,degeforceerdemanierwaaropcommit-mentwerdgevraagd.

DebetrokkenheidvandegemeenteBornembijdeScheldeisaltijdalvrijgrootgeweest.Alvóór-datProSesmethaaractiviteitenbegonheeftdegemeente(bijvoorbeeldinhaarStructuurplan)haarvisieneergelegdopderuimtelijkeontwikkelingvanhetgebied.Nietteminbestonddeindrukdatermetdeafrondingvanhet‘oude’Sigmaplanvoldoendeveiligheidtegenoverstro-mingenbestond.DeActualiseringvanhetSigmaplanalsonderdeelvandeOntwikkelingsschetsleerdeechterdatdieveiligheidooknauitvoeringvanhetSigmaplannogonvoldoendewas.Datgegevenzorgdeervoordatdegeheleproblematiekweeraandeordekwam.

Dekeuzevoordeoverstromingsgebiedenkannietopveelsteunrekenen.Determ‘overstro-mingsgebied’isverkeerdgekozenenroeptverkeerdeassociatiesop.DegemeentenronddeScheldeberadenzichovereenvoornemenomzelfmeteenplantekomenenhetuitgevoerdeonderzoekaaneensecond opiniontelatenonderwerpen.NuzijndegemeentenverenigdinhetSchelde-landschapsparkonvoldoendebetrokkengeweestbijdeuitgevoerdestudies.

Openheidentransparantievanhetprojectisnietals‘hinderlijk’ervaren.Infeitewaseraleerderervaringmeeopgedaan.AleerderwasvanuithetprojectSigmaplanhetgesprekaangegaanmetdegemeentebesturenendebevolking.DetweederondeinhetkadervandeOntwikkelings-schetshadeigenlijknietgehoeven(ooknietvolgensdeprocedurevanhetplan-MER).ErligtdaarnogeenvuiltjeomdathetplangebiedvanhetgeactualiseerdSigmaplannietovereenkomtmethetplangebiedvandeOntwikkelingsschets.Metnamedezijrivierenontbrekeninhetplan-gebiedvandeOntwikkelingsschets.DaardoorzijnnueenaantalgemeentennietgehoordtijdensdeinspraakrondevandeOntwikkelingsschets.Juridischgezienligthiermogelijkeenrisico.

Sommigezakenverliepengoed.Anderendingenniet.Alsvoorbeeldvoordingendienietgoedgingen,noemenwijdehoorzittingen,waarinoverdenatuurmaatregelenwerdgesproken.DatwerddoorProSeszógepresenteerddathetweltotproblemenmoestleiden.ZowerdtijdenseenhoorzittinginTerneuzeneen‘artist-impression’overdeontpolderingvandeBraakmangepre-senteerddiezeerpolariserendwerkte.DesamenwerkingtussenProSesenhethavenbedrijfver-liepinhetalgemeengoed.DemensenvanhethavenbedrijfinhetProSes-teamhebbensereenenzonderrolconflictenhunwerkkunnendoen.InhetalgemeenkonhethavenbedrijfzichgoedherkennenindeactiviteitenvanProSes.

Het proces werd beïnvloed…

Door de opstelling van Vlaanderen en Antwerpen…

NaaronzeinschattingvertoondedehavenvanAntwerpensomswatobstinaatgedrag,vooralwaarhetdetermijnenbetrof.VermoedelijkwishfulthinkingvanAntwerpen,endaarnaastver-dieptmenzichdaarnietofnauwelijksindeprocedureleaspectenvaneenverdieping.

AandegevoelighedenzoudeenormehaastvanAntwerpenkunnenwordentoegevoegd.Geenvandezegevoelighedenisvermijdbaargeweest.

GedurendeenigetijdstuurdemetnamedeAntwerpseschepenopdekoersvandehistorischeverdragen.Langsjuridischewegwildehijeenbeslissingoververdiepingrealiseren.Nietlangseenlangeenonzekerewegvanstudies.MaarhetVlaamseparlementondersteundenueenmaaldekoersdiedebewindsliedenhaddeningeslagenviadeLangetermijnvisie.Endaarmeekoosmenvoorhetsamenwerkingsmodel,inplaatsvanhetmodelvaneenjuridischeconfrontatie.En

110

ookalsaanonderliggendeverdragenzekererechtenzoudenzijnteontlenen,dannogzouhetdevraagzijnhoejedieineenverdiepingsbesluithadkunnendoenuitmonden.

IneensstuurdeProSesdenotitieVroegoflaatbeslissennaarhetOAP,zondervoorafgaandeafstemmingmetdeTechnischeScheldecommissie.DatwerdinVlaanderengepercipieerdals:‘EigenlijkwilNederlandniettotbindendebesluitenkomen.’DeTechnischeScheldecommissievondhetstuknaastdekwestie.HetleiddetotgevaarvoorderelatietussendeTechnischeSchel-decommissieenProSes.Endreigdeeensplijtzwamtewordentussenbeidecommissievoorzit-ters.Dekernvraagvandenotawas:watvooreenbesluitwillenweeigenlijkindecember2004nemen?Datdievraagnogsteedsniethelderenduidelijktotantwoordhad‘Wewillenindecem-ber2004hetbesluittotverdiepennemen’,wektebijdeVlaamsepartijendestelligeindrukdatNederlanddieverdiepingtocheigenlijknietwilde.InelkgevaldatNederlandgeenbindendbesluitwildenemen.Hierbijspeeldeookeeninterpretatieverschiltussenwatmeneenjuridischbindendbesluitvindtenwatniet.Hetconflictisopgelostdoordatco-voorzitterKeijtsteruggingnaardebasis,naardememorandavanKallo,VlissingenendeLangetermijnvisie.

InVlaanderenislangetijdgezwegenoverhetfeitdatnadepolitiekebesluitvormingindecem-ber2004nogeenheeltrajectvanproceduresaanbeidezijdenvandegrenszoumoetenwordenafgelegd.VaakwerdinVlaanderengesuggereerddatdeperiode2002-2004allesquaproceduresinhieldendatvanaf2005deverdiepingswerkzaamhedengestartzoudenkunnengaanworden.Ditgebrekaaninzichtencommunicatiewasvooreenbelangrijkdeeloorzakelijkvoorhetcon-flictdatoverdezenotaontstond.

Vroegoflaatbeslissenkwamcommunicatiefalseenbomover,maarheeftuiteindelijkweldenodigeduidelijkheid(enacceptatie)opgeleverd.

DehoudingvanhethavenbedrijfvanAntwerpenisindeloopvandetijdgewijzigd.DelaatsteperiodeheefthetAntwerpsehavenbedrijfgoedmeegewerkt;ditisondermeerbevorderddoorzijndeelnameindetask forcewaarmeezeinbadzijngenomen.Hierdoorontstondenerminderproblemen.

DemanierwaaropmenvanAntwerpsezijdeconstantzattestellendatergeentijdmeertever-liezenwas,heeftuiteindelijkalleenmaargeleidtotveeltijdverliesvooriedereenenvoorhetproces.

HetheeftmijverbaasddathethavenbedrijfhetnaïeveideehaddatnadevaststellingvandeOntwikkelingsschetsonmiddellijkkonwordenverdiept.Datgetuigdevanheelweinigkennisvandegewonestandaardprocedures.Inhetalgemeengeldtdat–ondankservaringeninhetverle-den–hetbesefdaterserieuzeEU-regelgevingis,nognietoveralisdoorgedrongen.

Natuurlijkweetjehoemoeilijkhetvoorsommigenisomdeelbelangeninteruilenvooreenvisieophetalgemeenbelang.MaareenbepaaldezwarevergaderinginTerneuzenbijhetWaterschapZeeuwsVlaanderenervaariktochalseendieptepunt.ToenmoestdenieuweburgemeestervanAntwerpenmeemakenhoehardProSeswerdaangevallendoordehavenschepenterwijljewistenzagdateendergelijkeopstellinggeenenkeleproductievebijdrageaandediscussiekonople-veren.DeheerDelwaidemaaktedaarbijoverigensgebruikvaneenbeelddatookbijandereninVlaanderenleeft,namelijkdatinNederlanddepolitiekmindertevertellenheeftdandeambte-narij.Ookalisdatwellichteenvalsbeeld,hetvoeddebijhemenanderendevraag:‘Wiegaran-deertonsdatdeministersinNederlanddituiteindelijkgaanuitvoeren?’Dezevergadering,meteenmotievanDelwaide,waseendieptepuntdatwellichtomdieredenzijngrotenutheeftgehad.BurgemeesterPatrickJanssensisDelwaidenietbijgevallen,waardoordezelangzaamisgaanbijdraaien.

DeinbrengvanhetbedrijfslevenenvandelandbouwisnieteenvandebestesuccessenvanhetOAP.Wezatenmetdevraag:‘HoekunjehetOAPzokleinenwerkbaarmogelijkhoudenentochvoldoenaandewensvanhetMemorandumvanVlissingenomookaandachtteschenkenaandelandbouw,derecreatieendevisserij?’ToendeheerRestiauaantrad,warenweergerustopdathetVlaamsehavenbedrijfslevengoedvertegenwoordigdwas.Gaandewegisdatechterverwa-terdentradenhijenzijnopvolgermeeropalsvertegenwoordigersvanhetbedrijfslevenindehavenvanAntwerpen.

Hetideein‘Antwerpsegeledingen’datdeverruimingreedsin2005gerealiseerdzoukunnenwordenwasvooralingegevendoordeidee-fixedathetverdraguit1839voldoendebasiswasvoordeverruiming.

HetprocesheefttemakengehadmeteeningewikkeldkrachtenspeltussenNederlandenVlaan-deren.DeprovincieZeelandishiernietbijbetrokken.Mengaateraanvoorbijdatdebevoegd-hedenvandeprovinciedeelsophetniveauvanhetVlaamseGewestliggen.AlsdeNederlandseministersietsbesluiten,isdatlangnietaltijdbindendvoordeprovincie.GedeputeerdeStatenzijnoverigensvanmeningdatheteenevenwichtigpakketisgeworden.

111

VerwachtingenvanAntwerpen?Antwerpenwildeiets.Hetwaseenlegitiemevraag.Iksnapteookwatmenwildeenwaarom.Maarikhebookweleenstegendehavenschepengezegd:alsjeziethoelangwemetdeTweedeMaasvlaktebezigzijn,danhebjenietteklagen.Uitsprakenvanmensenmoetjezieninhunrolenpositie.Jemoetdenuancekunneninzien.Alsbelangheb-bendekijkjealtijdnaarjeeigenbelang.Ambtenarenzijnervoordenuancering.Onderhandelenisergbelangrijk.

EenreeksincidentenkomtvoorrekeningvandeAntwerpsemensen.Diehaddeneenbijzondergerichteopvattingoverdeinhoudendetimingvandeopdracht.Diewasinhunogensimpel:‘Verdiep,doehetzosnelmogelijkenlaatonsdaargeendiscussiemeeroverhebben.’Zebegre-pennietdatdaarnogwelwatmeerbijkomtkijken.DaaromisZeelandeenandererolgaanspelen.

WatAntwerpengedaanheeftisdedrukopdeketelhooghouden.Zehebbentrouwensdelet-terlijkevertalingvanhetMemorandumvanVlissingengedaan.Dehavenschepenheeftechterteweinigrekeninggehoudenmetdetevolgenprocedures.Voorhenisalleshoogdringendenditisnietaltijddegoedepolitiek.Zegaannietaltijdmeemetdevisievandehogereoverheidenhebbenhetsomszeermoeilijkomdezeteaanvaarden.Ditheeftookveeltemakenmet‘poli-tiek’.

DeopstellingvanAntwerpenbijdediscussieoverhettijdschema(‘vroegoflaatbeslissen’)isteverklarenuitdegeweldigeachterdochtdiemenheeft.Dieisdoordeeeuwenontwikkeld:Ant-werpenheeftzichverlatengevoelddoordenoordelijkeNederlandenendegebeurtenissenin1830wareneendieptepuntindeonderlingeverhoudingen.

…maar ook door de opstelling van Zeeland…

Vanbelangzijnvooraldeaspectenonderdeoppervlakte.Zeelandisalvanaf’95tegendeverdie-ping.Vanaf’97heeftdattoteenrelgeleidomdatBelgiëallenatuurcompensatiesinNederlandhadafgekocht.DeZeeuwenmoestenermaarvoorzorgendateenenanderinordekwam.Dáárisvolgensmijdebasisvoordeproblemenontstaan.EuropaheeftvervolgensNederlandingebrekegesteldoverhetniettijdiggenoegcompenserenenoverhetnietgoedcompenseren(ontpolde-ren).MetdievoorgeschiedenisvanwantrouwenheeftProSestemakengehadbijdeuitvoeringvandeopdracht.DestijdszijnookscherpereactiesgekomenophetrapportvanmevrouwLeem-

huis-Stout.DatrapportendedaaropgebaseerdebasisvansamenwerkingisnegatiefontvangeninhetZeeuwse.Ookdewoordkeuzewasnieterggelukkig.MeerrekeninghadmoetenwordengehoudenmetdegevoeligheidvandeZeeuwenalshetgaatomdestrijdtegenhetwater.Enookdebelangenvandelandbouwhaddenbetermoetenwordenonderkend.ProSesgingnotabenevanstartineenperiodevanaanloopnaardeherdenkingvandewatersnood.IndiezelfdetijdverscheenhetrapportoverdeafkalvingvandeplatenindeOosterscheldeenoverdealgenpro-blematiekinhetZoommeer.BinnendiehistorischecontextwashetvoorProSesnietmakkelijkomdenieuweopdracht,hetopstellenvandeOntwikkelingsschets,uittevoeren.

DeopstellingvanZeelandwordtinbelangrijkematebepaalddoordehistorischeendestaatkun-digepositievandeprovincie.Daarnaastdoorrecentverschuivendebelangenenmachtsverhou-dingen.InhethuisvanThorbeckehebbenwijalsprovincieeenbepaaldeplek.Wijhebbenechternietdeindruk,nochhetgevoel,datditinDenHaagvoldoendewordtbeseft.Inditdossier,metzijnbijzondereinternationaleenhistorischecontext,krijgjedaneencocktailvanvelenuan-ceswaarmeejerekeningmoethouden.Alsjedatnietziet,kunjeonvoldoendeallepolitiekeenmaatschappelijkebewegingenophunmeritesbeoordelen.Omereenpaartenoemen:

• HollandheeftgeengevoelvoorwaterinVlaanderengebeurt.Enerkentdatookniet.Zee-landisopdiemanieraleeuweneenspeelbaltussenVlaanderenenNederland.

• WijdenkenweldatwijonsnogsteedsopHollandmoetenoriënteren,maarinfeitehebbenwijmeergevoelvoordeVlaamsesituatie.EriseenevolutiedatVlaanderenvoorZeelandbelangrijkerisdanHollandenNoord-Brabant.

• Datroeptdusdevraagop:waarinmoetenwijinvesteren?DeScheldeisvooronsnetzo’nbelangrijkelevensaderalsdieisvoorAntwerpenenGent.DatbrengtmetzichmeedatwijineengroeiendbewustzijndesamenwerkingmetVlaanderennaardevoorgrondplaatsen.

• Hetzijnvan‘speelbal’biedtdaarnaastookkansen.DeScheldebegintbijonsendatgeeftonseenonderhandelingspositie.OnzerelatiemetVlaanderenhelptonsomZeeuwsebelan-gentevertaleninhetuiteindelijkekabinetsstandpuntoverdeOntwikkelingsschets2010.

Toenikaantrad,stondikverbaasdoverdewereldwaarinikterechtkwam.Hetfeitdathetpro-vinciebestuurinditproceseenondergeschikterolhad,heeftditprocesgeengoedgedaan.DegrondslagvoorditproceslagindePMR-aanpakinRotterdam.Ikbetwijfelofhetverstandigisgeweestomdieaanpakhiertekopiëren.Deprojectstructuurhadveelmeerrechtmoetendoenaandestaatkundigepositievandeprovincie,enaandehistorischeverwevenheidvandepro-vinciemetdeScheldeproblematiek.DatmaaktedesituatievolmaaktandersdanbijPMR.DatisnaarmijnsmaakonvoldoendebeseftenverwerktinProSes.BovendienisdatPMR-poldermodel

112

volmaaktvreemdvoorVlaanderen.MetNederlandsepartijenisdatsomsalheelmoeilijk,laatstaanvoorVlaamse,diedezemaniervanwerkenhelemaalnietkennen.Dehavenschepen,bij-voorbeeld,begreepdatniet.DitmodelisVlaanderenopgedrongen.DatzagjeindeeersteOAP-vergaderingen:diezatenmuurvast.Delwaidesteldezichzoconfronterendopdatiktoenhetmomenthebgehadwaaropikdacht:alshetzomoet,dankaniknetzogoedopstappen.ToendeZeeuwsepersdaarluchtvankreegenuitpakteoverdehavenschepenontstondereenscharnier-moment:jezagdathijbegonbijtedraaien.DieommezwaaiisdoorZeelandenVlaanderenzelfbewerkstelligd,nietdoordeNederlandsepartijen.DieaanvankelijkvijandigeopstellingvanDel-waidetegendeprojectaanpakwasinmijnogennietsandersdaneenonbekendheidmetdezemaniervanwerkendieineensaanVlaanderenwerdopgedrongen.Dathadandersgekund,engemoeten.

Erwaseentweedescharniermoment.InZeelandzijnweallemaaltegendeverdieping.Datstaatinalleverkiezingsprogramma’s,dushetwasnietmoeilijkomditstandpuntinalleOAP-vergade-ringenuittedragen.Maardeeerlijkheidgebiedttezeggendatweditstandpuntomhooghiel-denomdatwijerallemaalvanuitgingendatdieverdiepingertochnietzoukomen.Datveran-derdeplotselingtoendeeerstewetenschappelijkestudiesvanProSesaantoondendatjekongaanverdiepenzonderdatdit(aanmerkelijke)schadeaanhetestuariumzouopleveren.Toendusbleek‘Hetkan’,wistenwijonmiddellijk‘Hetgaatdusdoor’.Nou,danhebjenietveelmeeraaneenopstellingvantegenzijn.Danmoetjedieopstellingaanpassenaandienieuweomstan-dighedenengaankijkenhoejeschadeinZeelandzoveelmogelijkkuntvoorkomenenhoejevoordelenenkansenvoorZeelandweetteoptimaliseren.Bovendien,alsjetochalinzo’nOAPzit,krijgjehoedanooktemakenmetdechemievanzo’ngezelschap.Ookdatbevorderdemijnomslagvandenken.Jezitnueenmaalinzo’ngroependatbeïnvloedtjekijkopdezaken.Toendenatuurorganisatiesbevestigdendatverdiepingmogelijkwaszonderaltegrotenatuurcom-pensaties,moestdatduseenwendingaanonzestrategischeopstellinggeven.Dushuldigenwijopditmoment,overigensinafwachtingvanhetdefinitievebesluitinDenHaag,hetstand-puntvan:‘Nee,tenzij.’DeStatenkomenpasmeteeneindoordeelalshetHaagsebesluitbekendwordt.Almetalhebbenwehiertemakenmeteenemancipatieproces.

Inonzeaangepastestrategischeopstellingspeelthetbegrip‘bereikbaarheid’eenbelangrijkerol.Detoegankelijkheid,zijndehetprimaireluikvoordeOntwikkelingsschets2010envollediggerichtophetbelangvandehavenvanAntwerpen,biedtalszodaniggeenvoordeelvoorZee-land.BijdeoorspronkelijkeengedefinitievantoegankelijkheidliggendelustenbijAntwerpenendelasteninZeeland:ontpolderen.Doorhetbegrip‘toegankelijkheid’tedefiniërenalsbereik-

baarheidontstaaterruimtevoordenkenintermenvanstructuurversterkendemaatregelenvooronzeprovincie.MaatregelendieverderreikendanalleendeverdiepingenverruimingvandeSchelde.

Hetproceswerdoverschaduwddoordeangstvoorontpolderen.Erzijnveelmensendiestellendaternimmermagwordenontpolderd.Proseshaddiediscussienietkunnenontlopen.Diezouertochgekomenzijn.ProSesheeftgeprobeerdomhetbegrip‘ontpolderen’ineenruimerkaderteplaatsenendaarvoormeerbegripendraagvlaktekrijgen.ProSesheeftduidelijkhaarbestgedaanomoverdenoodzaakvanontpolderenoptimalehelderheidtebieden.BeterhadProsesdatnietkunnendoen.DesondanksblijfthetinZeelandeenmoeilijkonderwerp.

Watsterkleeft,isdeveiligheidtegenoverstromenendekansophoogwater.InZeelandisnogsteedsnietgoedbekendwatdegevolgenzijnvoordedijkenenwatdeimpactzalzijnvankli-maatveranderingen.

Wijhebbenoverigensnietalleendiewensomstructuurversterkendemaatregelenintebouweninhetkabinetsbesluit.WijwillenookeenfoutindeopzetvanProSesrepareren.DemanierwaaropProSeszichvanmeetafaanopsteldejegensdeprovinciewascontraproductief.Doorheteenzijdigponerenponerenvanwetenschappelijkeplannentotgrootscheepsontpolderenleiddedittotnetzomassaalverzetalstienjaargeleden.Datzieikalseenvolkomenverkeerdemaniervanomgaanmetdeprovincie.Nietalleenstaatkundiggezien,maarookvanuiteenhisto-rischegevoeligheid.Dieregiewasfout.Daaromwillenwijvanafnuderegieoverhetnatuurluikineigenhandenhebben.Opditmomentstaanprovincie,gemeenten,waterschappen,landbouwennatuurachterhetprincipevan‘Nee,tenzij’.OmtevoorkomendatdezevoorZeelandbetrek-kelijkpositieveopstellingweeromzwaaitineenfaliekant‘Nee’,moetenweafvandieconfronte-rendestrategievanProSes.Daaromwillenweondereigenregie,metgevoelvoorverhoudingenenrespectvoorgevoelens,desamenwerkingmetNederlandenVlaanderenoptimaliserenmeteenmaximaalnutvoorZeeland.Enzolangdecriteriainzakehetinvullenvanhetnatuurluiknietinallehelderheidoptafelliggen,isdeECVogel-enHabitatrichtlijnvoorZeelandhetwegendecriterium.Diecombinatie–eigenregieplusvolgenvandeEC-richtlijn–moetvoorkomendateenolifantdeporseleinkastoverhoophaalt.Datbrengtmeterugnaarhetbeginvanhetver-haal:wijhebbeneenplaatsinhethuisvanThorbecke,maarhetlijkteropdatmensenvanuitDenHaagonvoldoendebesefhebbenvandemanierwaaropjedanmeteenprovinciemoetomgaan.IndezomersekomkommertijdeenverhaallatenpublicerendatwetenschapperstotverinVlaan-

11�

derenlandonderwaterwillengaanzetten–alsofdaargeenmensenopwonen–isnietdemanierwaaropjebijdeprovincierespectenmedewerkingverwerft.

Indezomervan2004werddeconcepttekstvoordeOntwikkelingsschets2010duidelijk:‘TeveelAntwerpen,teweinigZeeland.’Endeeffectenvoordenatuurzoudengeringzijn,duseenbesluittotverdiepingwordtreëel.Wattedoen?Erdwarsvoorgaanliggen?Dathadgeenzin.Jemoetjedandefundamentelevraagstellen:‘Waarstajealsspeler?’Eigenlijknergens:

• Tegenliggenhaddevorigekeernietsopgeleverd.Integendeel:viaeennoodwetwerdjuistelkeinvloedafgenomen.

• ProSesstarttein2002;voorjaar2003tradeennieuwcollegeaan.Dathadanderedingenaanhethoofd.Deverdiepingwasopdatmomentgeentopitem.DeStatenwarencollec-tieftegen,vastgelegdinhetCollegeprograma,enderesultatenvandetweedeverdiepingmoesteneerstduidelijkzijn.DeStatenwarenovertuigddatdeTweedeKamernietopnieuweennoodwetzoumaken.

• GedeputeerdeKramerzatineenmoeilijkepositie.HijwasweliswaarlidvanhetOAP,nietalsgedeputeerde,maaralsvoorzittervanhetBOWS.VanuitdiepositiekonhijnietwerkenmeteenmandaatvanProvincialeStaten.VolgenshetCollegeprogrammamochterooknietovereenvolgendeverdiepingwordengesproken.

• BovendienishetlidmaatschapvanhetOAPquainvloedeendubieuzezaak:hetbestaatuitbestuurders,maardiemoetennotabeneadviserenaaneenambtelijkegroepalsdeTechni-scheScheldecommissie.Endieadviseertaandebewindslieden.VoorbestuurdersinhetOAPisdatgeengemakkelijkepositie,voordeachterbanvandebestuurdersisergeensprakevantransparantie.Eenzeerkritischpuntdatbegrepenmoetworden,alsmenwilbegrijpenhoeenwaaromKramerhandelt.

• ProSesschreefallerleistukken,naminitiatievenzonderookmaarenigszinsrekeningtehoudenmetdeZeeuwsegevoelens.Opereerdealsdespreekwoordelijkeolifantindepor-seleinkasttoenProSeseeneigenNOPhadopgesteldzondergevoelvoordeZeeuwsepijntegenontpolderen.ProSesgooidewildeideeënomhoogdiezeerfrustrerendwarenvoordeZeeuwen.Deneigingwasertoenomdesamenwerkingtestoppen.Hetheeftveelenergiegevergdomhetprocesgaandetehouden.HoegoedProSeshetmisschienookmeende,zijgooidesomsonnodigharddeknuppelinhethoenderhok.

• ProSeshadgeenopdrachtommetpartijentecommuniceren.Daarzateengrotefout,wantditsoortwerkhangtvancommunicerenaanelkaar.IkbegrijpnietwaaromProSesnietdevingerheeftopgestokenengesteld:‘Wehebbenweliswaargeenmandaatomtecommuni-ceren,maarzondercommunicatiekunnenweonswerknietgoeddoen.’

Datallesleiddetotonzebehoefteomopeenofanderemanierervoortezorgendatweinvloedzoudenkunnengaanuitoefenen:gaanproberenomerbijtehoren.Endanheefttegenliggengeenzin.Vanafdatmomentzijnwebewustgaankijkennaar‘waarstaanwealsspelerenwelkemogelijkhedenzijnervoorons?’HetresultaatvandieafwegingstaatinhetadviesvanhetBOWSaanhetOAP,najaar2004.DatisintegraalmeegegaaninhetOAP-adviesaandeTechnischeScheldecommissie.Zoisbewustinvloeduitgeoefendopdedaarnavolgendepolitiekebesluitvor-ming.DaarnaastheeftZeelanddenodigelobby-ennetwerkinspanningengedaan.DatheeftdepositievanZeelandinDenHaagverduidelijkt,maarookdecohesietussendeZeeuwsepartijenaanzienlijkversterkt.

DeBOWS-agendaisgeensinterklaaslijstjemaareenopsommingvanzakendievoorZeelandwerkelijkvanbelangzijn,gezienvanuiteenwin-winsituatie.DusookvanbelangvoorVlaande-renenaansluitendopdestructuurvandeOS2010.MaardedelegatiediebijdeministersPeijsenVeermanisgeweest,heeftnietteminduidelijkgemaaktdathetinvullenvandieagendavoorZeelandnodigis,wilmenZeelandmeekrijgen.

EenanderebestuursconstructievoorbeleidenbeheerinhetScheldegebiedisbelangrijk.Eenbestuurlijkoverlegdatrechtstreekskanpratenmetdebewindslieden.Dusnieteenclubbestuurdersdieadviseertaaneenambtelijkecommissiedievervolgensderelatiemetdebewindsliedenonderhoudt.Hij(degedeputeerde)wileenstructuurwaarinderelevantespe-lersvanbeleidenbeheerzitten,metvergelijkbareverantwoordelijkhedenenbevoegdheden.Liefstééngrensoverschrijdendestructuur,maaralsdatnietkan,danmaartweeaparte.DaniserverdergeenOAPnodigenisdeTechnischeScheldecommissieuitvoerend.Eendergelijkorgaanisooknodigvoorhetgevaldeverdiepingtegenvaltenertoch(aanzienlijke)schadeoptreedt.Danhebjebestuurdersnodigdiebeslissingenkunnennemen.Enweldiebestuurdersdieerzelfmeetemakenhebben.Datisnodigomjetekunnenverantwoordennaarjeachterbanalsgekozenbestuurder.

HetMemorandumvanDenHaagvraagtaanZeelandomderegieoverhetnatuurluiktenemen.Voordatdaar‘ja’opwordtgezegd,gaatKramereerstnaardeStatenomvollediguitlegtegevenoverwaterinhetkadervanhetBOWSisgedaan,enoverdereikwijdtevanhetgeenviaBOWSennetwerkeninhetMemorandumvoorZeelandisbereikt.AlsdeStatendaarovertevredenzijn,danisKramerbereideenmandaatteaanvaardenomalsgedeputeerdeleidingtegevenaanderegieoverhetnatuurluik.Mochtdatgaangebeuren,danzaldatdenodigeterughoudend-heidvergenvanProSes2010:dievervolgorganisatieisalweerdriestappentever.Menheeft

11�

nogsteedsnietgeleerddatmenjegensZeelandenigesensitiviteitmoettonen,datmenZeelandmoetbetrekkenalvorensaandeslagtegaan.Kortom,Zeelandeerstserieusnemen.

HetoverlegmetVlaanderenophetniveauvandeStatenisheelmoeizaamverlopen.ProSeshadeenheelgoedinitiatiefgenomenompoliticivandezelfde‘bloedgroepen’aanweerszijdenvandegrensmetelkaarincontacttebrengen.Datisookgebeurd.PogingenvanuitdeStatenvanZeelandommetdeledenvanProvincialeStatenvanAntwerpenenOost-enWest-Vlaanderenincontacttekomen,zijnechternietdoorgegaan.InZeelandisdatinitiatiefwelgoedontvangen,maardesgevraagd(viaCommissarisderKoningindeheerVanGelder)werdvanuitVlaanderengestelddateenenanderweinigzinzouhebbengeletopdebeperktebevoegdhedenenmoge-lijkhedenvanStatenledeninBelgië.Hetoverlegisdaardoordusookniettotstandgekomen.Ikvinddatergjammer.HetpolitiekeoverlegdatProSesheeftgeorganiseerd,isweldoorgegaanenisheelnuttigenaardiggeweest.HeelduidelijkkonikconstaterenhoedeBelgenvaartwillenzettenachterdeverruimingvandevaargeulenhoeZeelandopderemtrapt.Ikdenkweldatditsoortgrensoverschrijdendepolitiekeontmoetingenleidentotmeerwederzijdsbegrip.Hetistochheelandersalsjemetelkaarspreektdanwanneerjeoverietsleest.

InZeelandwashetbijdevorigeverdiepingzeerhardaangekomendatdiewerdafgedwongenviaeennoodwet.DieontnamdeZeeuwsepartijenalleinvloeddiezijstaatsrechtelijkhadden.Diewegopnieuwgaanenzeviaeenlexspecialisweerhunbevoegdhedenafnemen,wasgeenoplossing.OverigenswasvoorVlaanderendediscussieovereenmogelijkelexspecialiseentekendathetNederlandwelserieuswasmetdeaanpakvandeLangetermijnvisie.

HetOAPheeftdeverschillentussendepartijenlangetijdtoegedekt.Steldatergeenberaadgeweestwas,danzouhetpubliekedebatfellerzijngevoerdenwasertochmeerbetrokken-heidontstaan.Maaraandeanderekantzouhetbesluitwaarschijnlijkookdanwelindezerich-tingzijngegaan,wantverschillendepiketpaaltjesstondeneral.Zeelandheeftnietechtmeege-speeldinhetbegin;heeftzijnwensennietduidelijkoptafelgelegd.

Eenaantalzakenisveranderdsindsdevorigeronde:• Hetvoorsteltotontpolderenzalnietmeertotzo’ngrootdramaleidenalsin1996.• Erkangeensprakezijnvaneennoodwet.• NederlandenVlaanderenhebbendebereidheidgetoondomersamenuittekomen.• Zeelandheeftgeprobeerddeeconomischekaarttespelen(lustenenlastenverhaal).

DeCollegepartijengaanwelakkoordmetdedraaivan:‘Nee,tenzij…’naar‘Ja,kijkeenswateenmooiedingenwevoorZeelandbinnenhebbengehaald’.Maardelakmoesproefkomtnog.IkziegeenrolvandeProvincieZeelandvergelijkbaarmetdievanhetVlaamsGewest.Datkanmis-schieninbeperktemategebeurendoordeRegioScheldemondnieuwleveninteblazen.

ErisnietveelbesprokenindeProvincialeCommissies.Dehoudingwas:wewachtenwelaf.

HetoptredenvandeprovincieZeelandiswelslimgeweest:denadrukopdelustenenlastendis-cussieheeftgeleidtothetbinnenhalenvaneenaantalwegenprojectenenvaneenversnellingvanhetprojecttunnelSluiskil.

OmhetdraagvlakbinnenZeelandtekunnenzien,moetjeonderscheidmakentussendebestuurlijkeketelmuziekenwaterechtis.Ikweetniethoedebevolkingeroverdenkt.Voordeverdiepingzullendemensenweldenken:‘hetzalwel’.Devraagisdanmeer:‘MoetenwijdatdoenvoorAntwerpen?’Hierbijlooptinhetbeeldcompensatieennatuurontwikkelingdoorelkaar:zewordenbeschouwdalsééngeheel.Hetbeeldisnamelijk:‘Dienatuurprojecten,datontpolderenisnodigvoordeverdieping.’

HetmeestgevoeligepuntisderelatiemetdeprovincieZeelandeninverbandhiermeedecom-municatieoverhetdrieluikvandeOntwikkelingsschets:Veiligheid,ToegankelijkheidenNatuur-lijkheid.Wewetenwatdegevoelighedenaandekantvandeprovinciezijn.Hiermoetenze(ProSes2010)goedopinspelen.Ditkanbetekenendatwesomsdeeermoetenlatenaandepro-vincie.

Zeelandisnietmoedigopgetreden.Hunreactiesophetderdememorandumvanovereenstem-mingzijnterugtevoerentotdepositiediezijingenomenhebbentijdensdecampagnevoordeProvincialeStaten.Alsmendeindrukgeeftdatdeverruimingtegengehoudenkanworden,ter-wijlmengoedweetdatditnietkan,leidtdittoteengewrongenpositie.

DehoudingenhetfunctionerenvandeprovincieZeelandwordensterkbepaalddoorregionalefactoren.Hungeschiedenismetwater,overstromingenenveiligheidspeelteensterkerol.Daar-bijkomenhungevoelenswegenshunperifereligging,gevoegdbijhetgevoeldatdelastenenlustenoneerlijkverdeeldzoudengaanworden.Anderedelenvanhetlandhebbeneenzelfbe-wusterehouding.InZeelandgingmenwelergbehoedzaamtewerk.Maarjezieteenevolutie.Wastwee-driejaargeledenontpolderingvolledigonbespreekbaar,nukunjeer–zijhetvoor-

11�

zichtig–overpraten.Hettaboeiszekernognietvantafel,maaropeenhoogabstractieniveauishetonderwerpbespreekbaar.

DemeestegevoelighedenlagenwaarschijnlijkinZeeland.Menhadenheefteensterkunder-doggevoel:‘Wijmoetenallesmaaraccepteren’.Datgevoelleeftbreed:bijbestuurders,belan-gengroepenenburgers.ErisgezochtnaarleukedingenvoorNederland(endusookvoorZee-land)inhetonderhandelingspakket.UiteindelijkisdatgeluktmeteenaantalinfrastructureleprojecteninZeeland,dieinhetpakketzijnopgenomen.Probleemdaarbijisdatditaltijdscheveogengeeftinandereregio’sinNederland:‘WaaromdeZeeuwseregiowélenwijniet?’HetismaarmatiggeluktomderekeningvanhetZeeuwsepakketbijVlaanderenneerteleggenendevraagisookinhoeverredatreëelis.Jestuitopdevraaghoemetoverheidsmiddelenbinneneenlandentussenlanden(overdelandsgrenzen)kanwordenomgesprongen.Debereidheidomgeldvrijtemakenvoorinvesteringeninentenbehoevevanhetbuurlandiszeerbeperkt.Niette-minkunjemetgeldeenheleboelgevoelighedenwegnemen.

DerolvanProSestenaanzienvandenatuurprojectenwasnietzoalsdeTSCheeftgekozen.OpadviesvanhetOAP(metdaarinvooraldegedeputeerdeKramer)zijnerinhetbesluitgeencon-cretenatuurprojectenvastgelegd,afgezienvanhetZwinendeHedwige-enProsperpolder.Devraagligtnubijdeprovincie:zoekditnaderuit.DitstaattegenoverderolvanProSes,diezoveelmogelijkduidelijkheidwildegeven.Ditisookvoordetoekomstrelevant.WantKramerisniettevredengeweestmetdezeopstellingvanProSes.DitheeftooktemakenmetderoldieKramerzelfgekozenheeft.ProSeshadhemeerdergevraagdomalstrekkeroptetreden.Maardatwildehijniet.Hijzochteerstzekerheden.Diekreeghijnietentoenishijomgedraaid.

InZeelandspeeldehetprobleemdatdegrotekoekvoorAntwerpenwasendatdeanderennietskregen.DankzijdeVogel-enHabitatrichtlijniserinvullingvandenatuurnodig.MaarditlevertweergroteweerstandinZeelandop.DevraagvoorProSeszoudanookgeweestmoetenzijn:‘Hoekunnenwedegemeentenmeekrijgen?’DehavenvanAntwerpeniszelfnaardegemeenteHulstgegaanendatheeftgeholpen.

Sindsdeinvoeringvanhetdualismeisdevraag:‘Wiemoetjeaansprekenindegemeente?’Maarjemoetookietsinjeportefeuillehebbenvoordiegemeente.Deoplossingmetinfrastructuur-projectenzatnietbijProSesingebed.Daarnaastmoetjeookserieusomgaanmetsignalen.Zospeeldedediscussieoverdeveiligheidscontouren.Dezender(gemeente)voeldezichnietserieusgenomen.

ErisduidelijkinvloedgeweestdoordeprovincieopdeOntwikkelingsschets.Viabestuurlijkekanalenzijnervoorstellengedaanvooraanpassingvandetekst.Indelaatstefaseiserviapoli-tiekekanalengewerkt.OphetmemorandumenopdebriefaandeTweedeKameriscommen-taargeleverdenhierwerdookietsmeegedaan.

HetZeeuwsebelangisinhetprocesgoednaarvorengebrachtenhetVlaamsewantrouwenismindergeworden.DeZeeuwenzijnnietechttegendeverdieping;dehavensinZeelandpikkeneengraantjemeevandehavenvanAntwerpen.MaarhetmoetnietzozijndatdevoordelenalleeninAntwerpenliggenendaternatuurprojecteninZeelandmoetenwordengecreëerdwaarvandeZeeuwenvindendatzij‘ernietsaanhebben’.Erisnueengenuanceerderbeeldont-staanovertransportendeveiligheid;hetisnietalleenbaggeren.Hetiseeninterregionaalpro-ject.

…vooral ook door de opstelling van de landbouw…

Ikhebweinigmetdelandbouwtemakengehad.Degevoelighedenmetdelandbouwzijnechterdikwijlsdubbelzinnig.Hetisdikwijlseenkoehandelomgeld.Hetblijftechtereenfeitdatdelandbouwzeerlaattijdigbetrokkenisgeweest,ookindeVlaamsetaskforce.

Hetdossierbegonvoormijpasop1september2004.WijhebbenonsalsBoerenbondzeerver-wonderdoverdeaanpakvanProSes.Menheeftnietveelverbeeldingskrachtnodigomtebesef-fendatdelandbouwtenzeerstegeraaktwordtdoordeeffectenvanmaatregelenophetvlakvanverdieping,veiligheidennatuur.Wijmoetendanlandinleveren.Jezouverwachtendatdelandbouwdanvanafhetbeginerbijwordtgehaaldvooroverleg.Dusvanaf2002.MaardeVlaamselandbouwwordterpasbijbetrokkeninoktober2004,indeaanloopnaardepubliekebevraging(inspraak).WijhebbenonssteedsverwonderddatdeVlaamselandbouwnietinhetOAPwasvertegenwoordigd.DeNederlandselandbouwwel.Waaromzijwelenwijniet?Hetisnogsteedseenraadsel.Washetwellichtomdatdefederaleengewestelijkepolitiekeconstella-tiedatniettoestond?Enwaaromzatenweldenatuur-enmilieuorganisatiesinhetOAP?Natuur-lijkmoetendieerinzitten,maarwaaromdelandbouwniet?ErstondduidelijkinhetProSes-documentdatbijdebevragingwerdvoorgelegddatdelandbouwproblematiekniettotdeopdrachtvanProSesbehoorde.Deredendaarvankennenweniet.

11�

HetfeitdatdeVlaamselandbouwnietvanafhetbeginbijhetProSesgebeurenwerdbetrokken,heefteronderanderetoegeleiddaterindeMaatschappelijkeKosten-Batenanalysetenaan-zienvandelandbouwveelgatenzaten.Uitdemanierwaaropeenaantalaspectenaldannietinrekeningwerdgebracht,konjeduidelijkziendatdeonderzoekersveelteweinigvertrouwdwarenmetdelandbouwproblematiek.Enigoverlegmetdesectorhadopdiemaniertoteenveelrealistischeraanpakkunnenleiden.

Wijhebbeninhetnajaarvan2004scherpgereageerdnaarhetOAPenProSestoe.Maarookhebbenwijeentweedespoorgelopen,namelijkminister-presidentLetermeenbevoegdminis-terPeetersgeïnformeerddatwijhetmetdezegangvanzakennieteenskondenzijn.Menbeslistoverdelandbouwzonderdelandbouw.WijhebbendeministersduidelijkgemaaktdatvanhengevraagdzouwordeneenoordeeltegevenoverdetekstvandeOntwikkelingsschets2010zonderdatdelandbouw,diedenegatieveeffectenvandieOntwikkelingsschets2010nadrukke-lijkzalvoelen,ookmaardekanshadgekregenzijninbrengtedoen,laatstaanzelfeenadviesteformuleren.DebeidebewindsvoerdershaddenoornaaronzebezwarenenlietenditookblijkentenoverstaanvanProSesenhetOAP.Ineenswildementoenwelmetonsonderhandelen,maardathebbenwijopdatmomentafgewezen.Toenliepnamelijkdepubliekebevragingwaarbijookboerenbetrokkenwaren.WijwildenalsBoerenbondniethetrisicolopendatProSestijdensdeopenbarebevragingzoukunnenstellen‘WijzijnmetuwBondingesprek,dus….Wijwildendaarniettussenkomentezitten.Eerstdiebevragingafmaken,danmetonspraten,wasonzereactie.OverigenshebbenweinditopzichtveelsteunondervondenvandeVlaamsevoorzittervanhetOAP.Vanafeindoktober2004hebbenweduseenzetelinhetOAP,medeookmetdevol-ledigesteunvandenatuurorganisaties.

ZittendinhetOAPwildenwenietdegemakkelijksteoplossingkiezen.Diezounamelijkzijngeweest:pleitenvoordeaanlegvandestormvloedkeringinOosterweel.Datzouonzeboerengoedzijnuitgekomen,maarhetwasduidelijkdatdieoptieinhetkadervandeOntwikkelings-schets2010niethaalbaarwas.Wehebbendatdeboerenuitgelegd,maardezefundamentelekeuzehebbensommigenonsernstigkwalijkgenomen,ensommigennemenhetonsnogsteedskwalijk.

Vooronszijn/warenbijdebesprekingbinnenhetOAPdriedingenvanbelangindejuistevolg-orde:

• HoeveelheeftdeOntwikkelingsschets2010aanoppervlaktenodigvoorhetrealiserenvandeinstandhoudingsdoelstellingen?

• Alsbekendishoeveeloppervlakteernodigis,willenweinspraakhebbenbijhetaanwijzenvandegebiedendiedaarvoorinaanmerkingkomen.

• Tenslottewillenwevoorde(daarin)betrokkenboereneengoedflankerendbeleid.

DezepuntenstaanookinheteindadviesdathetOAPaandebewindsliedenheeftafgegeven.WehebbenverdermetZLTOeenkadergecreëerdvoordatflankerendbeleid.EnookdatisinhetOAP-advies,enindeOntwikkelingsschets2010,opgenomen.DeVlaamseregeringsteundetenvolleonsinitiatief.Ditblijktookduidelijkuitdebeslissingdieop17december2004genomenis.

SindsweinhetOAPzitten,wordteropeenzeerdegelijkemaniermetonsgepraatenmetonsrekeninggehouden.HetOAPiseenpositiefoverlegforum.Datmagmennietaltesnelaandekantschuiven.Allepartijenzijneraanwezigendoordegoedesfeerkomenookinformelecon-tactentotstand.Niemandstaatmetderugnaareenandertoe.Deneigingiseromsneldekoppenbijeentesteken.

Strategischelangetermijnplanningisvoordureinfrastructuurwerkenmetlangerealisatietijdonvermijdelijkgeworden.Hetzougoedzijnalsdelandbouwsectorookeenstrategischelange-termijnvisiezouontwikkelen,inclusiefeendegelijkeeconomischeonderbouwing.Indebeleids-afstemmingtussendesectorenervaarikdaareenleemte.Ikkanmenietaandeindrukonttrek-kendateenaantal,vooralouderelandbouwers,omzeggensgegijzeldwordtopbedrijvenwaargeenopvolgingis.Deoverheiddoetergoedaandieindividueleboerennietaanhunlotovertelaten.Jongerelandbouwerstegelijkvoldoendeeconomischperspectiefgeven,moetookeenaandachtspuntzijn.Opditmomenthebikdeindrukdatdemanierwaaropdelandbouworgani-satieszichopstellendebelangenvandieboereneerderzalschadendanbaten.

TotslotisduidelijkgewordendatProSesmisschientochdeweerstandvanuitdelandbouwsectorheeftonderschat.HetwasongetwijfeldnaïeftedenkendatdeZLTOhetookkonopnemenvoordeBoerenbondenABS.Wellichtzalzichdatnogwrekeninhetuitvoeringstraject,alismendegoedewegingeslagendoorzealsnogbijhetOAPtebetrekken.

DatdelandbouwverenigingeneruitgehoudenzijninVlaandereniseengrovefout.Weboetennogsteedsvoordezefout.IkwistnietdatdeZeeuwseLandenTuinbouworganisatieerwelbijzat.Hetzalwelomwillevandenatuurbelangenzijn.DeregeringbijdestartvanProSeswasroodinVlaanderenendiehebbenwelbewustdelandbouworganisatieserbuitengehouden.Alsmennatuuropdejuistemanierverkooptdoortestellenaandegemeentendater‘open’reser-

11�

vatenkomenenerdemogelijkheidgebodenwordtaandeplaatselijkebevolkingomtoegangtotdiereservatentekrijgen,waaromdanniet?Ditmoetwelopdejuistemaniergecommuniceerdwordenaandeplaatselijkepolitiekenaandegetroffenen,metdejuisteuitkoopbedragenuiter-aard.

…en ook wel een beetje door de natuurbeschermingsorganisaties

DeuitkomstvanhetNatuurontwikkelingsplanwaseenkantelmoment.Daarzaghetaanvanke-lijknietnaaruit,wantdestartbijeenkomstvandebegeleidingsgroepwasinhoudelijkverbene-dendemaat.Hetuiteindelijkerapportwaseengoedstukwerk.Hetwerdnietechtterdiscus-siegesteldengafinbelangrijkematerichtingaanhetgevoelvannoodzakelijkheidvannatuur-maatregelen.Ditrapportgafaanwelkemaatregelennodigzijn,inhoudelijkonderbouwd.Toenditovergenomenwerd,waservooronsalsnatuurbewegingietstebereikeninhetproces.Daarnagingdeslingerweerterugenwerderopdenatuurambitieingeleverd.Wijhebbentoenaangegevendatmendenatuurbewegingaanhetkwijtrakenwasinhetproces,maardaterookeenhindermachtbijhetvervolgzouontstaan.DitsignaalisdoordevoorzittersvanhetOAPgoedopgepaktenditheeftgeresulteerdineenbriefaandepremiersBalkenendeenLeterme.Hetresultaatwasdaterenigenatuurambitiebehoudenis.Wathetkantelmomentprecieswasismoeilijkaantegeven.Naarmijnideewashetvooralhetmomentdatdepremierzichrecht-streeksmethetdossiergingbemoeien,maardaargingeenbriefvandeBelgischepremieraanvoorafendaarweerginghetdreigementvandenatuurbeschermingomeenhindermachttegaanvormenaanvooraf.VerderiserenigmomentgeweestdatVeermanzichintensiefenopeengunstigemaniermethetdossiergingbemoeien.

DeVlaamsenatuurpartijenhebbeninhetproceseengoedeinganggehadbijdehavenvanAnt-werpen.DaarbleekinformatievaakveeleerderteliggendanbijanderepartijeneniserveelinformatieinformeelviadeVlaamsebestuurdersbijdenatuurbewegingterechtgekomen.NaarmijnmeninghadProSes(naarallepartijentoe!)transparanterkunnenzijn.Menwassomsweltekrampachtigindeinformatievoorziening.

Jemaaktaltijdeeninschattingofallevragenoptafelliggen.Datbleeknietaltijdzotezijn.Wijhebbenzelfinitiatiefgenomenommetbijvoorbeelddehaventegaanpraten.Zokondenwehetzoekennaargezamenlijkepuntenopdeagendakrijgen.Hetbleeknamelijkdatdehavenwilde

meewerkenaannatuurontwikkeling,wantzijbegrependatditmeermoestzijndandatgenedatwettelijknoodzakelijkis.

Derolvandenatuurbeschermingislangvolgendgeweestenpaslaathebbenwijeisenoptafelgelegd.UitgaandevanhetNOPkwamenwijtotminimaal1.000hainNederland,mitserinVlaanderenvoorzo’n3.000haingerichtwerd.Onzeeigenvisie‘deScheldenatuurlijk’hadvooralalsdoelomonzedenkwijzeteillustreren,maarheeftandersgewerktdandooronsbedoeld.Hetwerdnamelijkgezienalsdeconcreteclaimvandenatuurbeweginginplaatsvandebeoogdeinvullingquanatuur.

Alsiknaaronszelf(natuurbeweging)kijk,warenweinhetbeginnogalimproviserendbezig.Deprojectdirectiekononshierbijookniethelpen,datmoetjezelfregelen.Onzeafwachtendehou-dingveranderdemethetNOP-rapport.Datleverdedescherptediewijnodighadden.

Hetresultaatvanditallesisweldatwijonsergoedbewustvanzijngewordendataandemilieuaspectenvandeverruimingeengrootgewichtmoetwordentoegekend.ProSeshaddeverhoudingtussenverruimen,veiligheidennatuurmaatregelenhelderderkunnenmaken.Doordewijzewaaropmaatregelenwerdengeformuleerdontstondendaaroverveelmisverstanden.ZoontstondbijonsdeindrukdatvoordeveiligheidsmaatregelenindeZeescheldedeverruimingalstrekpaardwerdgebruikt.Inietsminderemategolddatookvoordeautonomenatuurontwik-keling,doordie,alsmitigatiemaatregel,mededienstbaartemakenaandeverruiming.Dejuri-dischestatusvandenatuurisvanbelangalsereventueelgecompenseerdzoumoetenworden.DeStrategischeMERheeftgeensignificanteeffectenopdenatuuropgeleverd.ZousignificantieopgrondvandeProject-MERwelblijken,danmoetduidelijkzijndaterindatgevalsprakeisvandwingendheidindetenuitvoerleggingvandenatuurcompensaties.

Het proces is voorts beïnvloed door…

Aspecten van politiek draagvlak en (gebrek aan) dossierkennis

DeresolutievanhetVlaamseparlementisnaarmijnmeningvancruciaalbelanggeweest.DezedemonstreerdedehoogstegraadvanVlaamsepolitiekebetrokkenheid.DatwasinNederlandbepaaldniethetgeval,althansdatismijnperceptie.Datiseenvandedingenwaardoorereenzekerescheefheidinhetdossierzit:deNederlandseparlementariërsstaanveelverdervandit

11�

onderwerpafdandeVlaamse.MaarwijhaddendiepolitiekesteunvanhetparlementnietalleennodigalssignaalnaarNederlandtoe,hetfunctioneerdeookprimaomdestandpuntentussendeVlaamsekabinettentestroomlijnenendehavenvanAntwerpen‘totdeordeteroepen’.Del-waidestuurdemassa’sbrievenmetsteedsdezelfdeangstkretenenwaarschuwingenaanminis-terStevaert,telkensineenanderetekstgegoten.IkvernamdatandereministersindeVlaamseenfederaleregeringookdergelijkebrievenontvingenenwelazenindepersdatzelfsaandekoningdergelijkeboodschappenwerdenbezorgd.Dewijzewaaropdezehavenschepenzeker-heidzochtvoordetoekomstvanzijnhavenwasronduitbewonderenswaardig.Metdezeerbredesteunvoordeparlementaireresolutiewarendeteerlingenechtergeworpen.DeinvloedvanDelwaideopdebesluitvormingboogvaneenkritisch-destructieveopstellingomtoteenkri-tisch-constructieveopstelling.

Nieuw,enzeercruciaalwasdelegitimeringdoordeoverweldigenderesolutievanhetparle-ment.Datheefthetgedragvandeminister,hetkabinetendeadministratiegedetermineerdendaarmeedeopsamenwerkinggerichteopstellingjegensNederland.Ikhebookhetvermoe-dendatdewederzijdseadministraties/lijnorganisatiesmetverbazinghebbentoegekekendatzoververwijderdvandecentralemacht,doorProSeszoveelisgerealiseerd.Maarkennelijkisdieafstandtotdemachtjuistgoedgeweest,anderswasermisschiennietstotstandgebracht.Nuziejeweldatdeadministratieshunslagweerterughalenendepositiediezehebbenafgestaanrecupereren.Datisdegebruikelijkereflex,maarhopelijkgaatdeslingernietteverdeanderekantop,waardoorgrensoverschrijdendesamenwerkingonmogelijkwordtinpraktijk.Erzullengrensoverschrijdendeprojectenblijvenkomenendaarvoorhebjeambtenarennodigdiemin-stensdriedingengoedkunnen:sturenopmaatschappelijkeprocessen,gevoelhebbenvoordepolitiekebelangenenverhoudingen,engoedincontactblijvenmetdelijnadministraties.

Watzeernuttigisgeweest,zijndebijeenkomstentussendebeideparlementenendebilateralesamenkomstenmetdeverschillendepolitiekepartijen.Debedoelinghiervanwasdatmenelkaaraandebeidezijdenvandelandsgrensbeterzoubegrijpen.Dezecontactenblijkenookvoordetoekomstvangrootbelangenhetisaangewezendatdezeregelmatigzoudenplaatsvinden.Ookoverlegtussendebeideparlementairecommissiesblijftheelbelangrijk.TijdensdevorigelegislatuurisereendrietalbijeenkomstenbelegdmetdeCommissievanOpenbareWerkenaanVlaamsezijdeendeCommissievanVerkeerenWaterstaataanNederlandsezijde.Dezecontactenkunnenbesteenvervolgkrijgen.

AlseenaantalpartnersrechtstreekscontacthaddengehadmetdeNederlandsebestuurders,wasermeeraandachtvoorhetinformerenvandebelangengroepengeweest.TochhebbendeNederlandsebestuurderstussenaugustusennovember2004eendraaigemaakt.EerstwistVeermanhetnietwaarhijhetoverhad.Balkenendeheefttoengevraagdomeenoplossinginditdossier.Daarnaisereendraaiontstaan.DeBoer(regio-directeurNatuurmonumenten)enVanderDoef(voorzitterZMF)hebbenmetBaldewijnsenHendrikxgesproken.Ditisgoedaangeko-menendoorgezetnaardepolitiek.

Medeindecontextvanhetcommunicatieveprobleemzatenwemetdevraaghoeaanheteindevanderitdepolitiekeafstemmingenbesluitvorminghetbestetothunrechtzoudenkunnenkomen.Bijvoorbeeld,hoezoudenwedeparlementenaandebesluitvormingkunnenbinden?HetOAPbegreepdatditeenzorgvuldigecommunicatievergde.Daaromhebbenwijpolitiekefamiliesbijeengebracht.Nietalleendedesbetreffendecommissiesuitdeparlementen,maarookdepolitiekepartijen.DeVlaamsecommissievoorzitterWivinaDemeestersteundeonskrachtiginhetsmedenvaneenpolitiekdraagvlakinhetVlaamseparlement.Dusdepolitiekefamiliesbij-eenbrengenenbijeenhoudenstondhoogopdeOAP-agenda.

Opzekermomentvondenwijhetbelangrijkdepolitiekmeerbijhetprocestebetrekken.Deelsdoorderelevantecommissiesuitdeparlementenoverhetdossiertelatenspreken,deelsdoorpolitiekefamiliesbijeentebrengen.DevoorzittervanhetOAPwoondenoverigensdevergade-ringenvandiepolitiekefamiliesnietbijomtevoorkomendatonzeonafhankelijkheidingevaarkwam.HetOAPleverdedeonderwerpen,maardepolitiekeorganenorganiseerdenhetverderzelf.DebetrokkenheidvanhetVlaamseparlementwasontegenzeglijkveelgroterdandievanhetNederlandse.

Depolitiekepartijenzijnbehoorlijkstilgeweestgedurendehetproces,zehebbengewachtopheteindresultaat.HoewelikderolvanhetBOWSnietzogrootinschat,ishettochaardigdatdeprovincieeringeslaagdisomzemetveelkunstenvliegwerkopéénlijntekrijgen.Uiteindelijkishunadviesrolechterbeperkt.IkzieooknognietzosneleensoortbestuurvandeWesterscheldeontstaan(zoalsbijdeOosterschelde).Hetrijkheefthiertochmeerintezeggen,omdatditinter-nationalezakenzijn.

DebetrokkenheidvandeNederlandsepolitiekeninhetbijzondervandebewindslieden(staats-secretarisV&W,LNV)wasklein.Diebetrokkenheidhadbetergeregeldmoetenworden.Daar-naastiserblijkbaareenverschilvanervaringmetdeeigenoverheid.Datleiddeooktotverschil

11�

vaninzetbinnendenatuurbeweging.Sommigenvondenhetalgoedalserindenota’sstonddatereendoelstellingwas.Wijhebbendeervaringdaterookgeldopeenbegrotingmoetstaanenookdanisdeuitvoeringvandedoelstellingnognietzekerenwildenwijdusveelharderegaran-tiesinhetbeleidsdocument.

Hetresultaatisnatuurlijkdeelsonderhandeld.MetnameinhetZeeuwsebestuur,hetBOWS,heeftmenneergezetdatdeverdiepingtenkostegaatvanZeeland.Hiervoorwilmenwatterug.NukrijgtdeprovincieZeelanddeverbredingvandeTractaatwegendemogelijkheidomzelftesturenindenatuurprojecten.

IkvinddaternogeenbelangrijkeopdrachtligtinhetbewerkenvandeZeeuwsepolitiekeopinieoplangeretermijnoverdebetrekkingentussenZeelandenVlaanderen.HetisnoodzakelijkdatereenwerkzamerelatieontstaattussenVlaanderenenZeeland.Eriseenvolgehoudeninspan-ningnodigvanuitVlaanderenomdeZeeuwsepolitiekenpubliekeopinieeenommezwaaitelatenmakenvaneeninsulairehoudingnaareensamenwerkendehouding.DeZeeuwenbehan-delendeScheldenogintermenvanhetnegentiende-eeuwsesoevereiniteitsdenken,datisnietEuropees.ZozijnzebijvoorbeeldnietgoedbezigmetdepromotievanhetKanaalGent-Terneu-zeninDenHaag.Zeelandhadweleenpuntmetdestellingdatdeprovinciemeerhadkunnendoenvoorhetdraagvlak.HetisdanookbelangrijkdelijnmetThijsKrameropentehouden.

DeindrukbestaatdathetnogjongeGewestVlaanderenzichalsbredeVlaamsebelangenbehar-tigereenpositiemoestverwervennaastde‘Antwerpsehavenlobby’.

Indediscussiespelennudedriethema’sendepoliticibeseffendaternuwatgebeurenmoet.Hethuidigekabinetisnietgoedvooronssoortmensen,hetmilieustaatlageropdeagenda.Maarerisveelvastgelegdindewetgeving,zoalsdeVogel-enHabitatrichtlijn.

Hetverschilindenkentussenpartijendatnietin2005deschopindegrondkon,komtdoorhetcultuurverschiltussenNederlandenVlaanderen.Ditisgestoeldopeenverouderd(politiek)beeldoverhetverwezenlijkenvanideeën,bijbepaaldekringenaanVlaamsekant.Diegaannogteveeluitvanhetideedateenpolitiekbesluitookmeteenuitgevoerdwordt.Ditiswelinont-wikkelinginVlaanderen,maarisnognietoveraldoorgedrongentothetpolitiekeniveau.Erzitmogelijkweleencommerciëlestrategieachter.Antwerpenstraaltuitdatdieverdiepingbinnen-kortgeregeldisenroeptinvesteerdersopommeteengerusthartnaardeAntwerpsehaventekomen.

OpdevraagofProSesinstaatisgeweestomdiepatstellingtedoorbreken,zegikhetvolgende.VlaanderenheeftdeLTVaanvaardalseendoorNederlandopgedrongenenopgelegdstuk.DeNederlandsenadrukopdemilieuaspectenisinVlaanderenervarenalseentactiekomhetprocesafteremmen.Vlaanderenheeftnatuurlijkookinterneproblemen,zoalsdeTaalwet,diepasin1962totstandisgekomen.DebloeivandeeconomieinVlaanderenbegonpasvanafmediojarenzeventig.Indeperiodevandestaatshervormingentussen’87en’94heeftdekwaliteitvanhetmilieuinVlaanderengéénaandachtgehadenhetheeftdaardooreengigantischeach-terstandopgelopen.DekoppelingvandeScheldeverdiepingaandeMaaswaterverdragenwasdanookeenblunder.DeinternetegenstellingentussendebeidecommunautairegroepenendefederalenmaaktenBelgiëzwakindeonderhandelingenmetNederland.Nuwordendemilieu-problemeninVlaanderensnelingelopen.DewaterverontreinigingvandeScheldeiseigenlijkeenpuurBrusselsprobleem.

HetarbitrageverdragoverdeIJzerenRijnisnaveelgeharrewarinapril2003totstandgekomen.Nederlandheeftwillenkiezenvooreenstilzwijgendegoedkeuring.DatstilzwijgenisvoorkomendankzijLimburg.Voordeburgerszijndergelijkedossiersonbegrijpelijk.HetdossierIJzerenRijnisbijdemeesteKamerleden,metuitzonderingvanHofstraenDijksma,volslagenonbekend.HetdossieriseigenlijkvoorNederlandvolstrektonbelangrijk,maartochwordendossiersgekoppeld,omdatonderandereKamerlidHofstraBelgiëzonodigweereenseenlesjewilleren.Hoekunjeinzo’npolitiekklimaatgoedsamenwerken?

Watopvalt,isdaterbijvoorbeeldbijhetdossiervandeIJzerenRijnindeEersteenookindeTweedeKamereengrootgebrekaandossierkennisis;erisgeenkennisvandeantecedenten.Ermoetvoorgezorgdwordendatditveelduidelijkeruitgelegdwordt.

HetNederlandseparlementheeftveelteverafgestaanvanditdossier.EnheefterookveelminderverstandvandandeVlaamsepolitici.DaaromligterinVlaandereneenbeterpolitiekdraagvlakdaninNederland.

Goeddatparlementariërsvanbeidelandeninhetprocesbetrokkenwaren.Datgafeengoedgevoelvandematevandraagvlak,datnietoveralevengrootwas.

IkdenkdatwatgeldtvoorhetVlaamseParlementookvanbelangisvoordeZeeuwseProvincialeStaten.UitreactiesuithetZeeuwseleidikafdatzijonvoldoendegoedopdehoogtezijngehou-

120

denvanfeitelijkekennisenontwikkelingen.DitlaatonverletdatookdeministerdoorProSesalsneutraalinstituutmoetwordenbediendmetinformatie,ookproactiefalsdaaraanleidingtoeis.

HetresultaatkunjeafmetenaandecommotieindekrantenenindeKamer.VandeKamerver-wachtikoverigensnietveelcommotiemeer.OokhetrealismeinZeelandisomhooggegaannadetweedeverdieping.Zeelandheefterhetmaximaleuitgehaald.Erisvolgensmijweldege-lijkeenkoppelingtussenverschillendedossiers.BijProSeszijnerveelgegevensverzameld;zelfkunnenzijgeenbesluitennemen.HetisbelangrijkdatdeHaagseenZeeuwsepolitiekmoetkunnenvierendatereengoedeovereenkomstisgesloten.

InhettrajectvandeLTVzijnparlementariërsmetelkaarincontactgebracht.HetOAPheeftditovergenomen.

ProSesheeftophetjuistemomentdeinformelelijnmetBrussel(EC)geopend.Tijdigeinforma-tie-uitwisselingoverhetdossieriszeerbelangrijk.MaardeCommissieneemtinditsoortvóór-gesprekkenaltijdeenafwachtendehoudingaan,dushierkunnengeenzekerhedenoverdeeind-afloopaanontleendworden.HetkomternuopaandebesluitenuitdeOS2010(politiekevoor-nemens)serieusuittevoerenenomtezetteninjuridischbindendebesluiten.DaarbijhangtnogsteedsdeingebrekestellingvanNederlandinzakedecompensatievoordetweedeverdiepingbovendemarkt.DenieuwenatuurdienuvoorgesteldwordtindeOS2010kan,geziendenadrukdietoengelegdisopestuarienenatuur,alleenmaaropdiemanierwordeningevuld.

DevervelendetrekvandeBelgischeoverheidom‘top-down’tewerkenisinhetScheldeprojectdoorNederlandovergenomen.

Hetwasvolstrektduidelijkdatelklandzijneigenagendabijditprojectheeft.VoorVlaanderenisdatdeverdieping.VoorNederlandisdathetloslatenvandekoppelingmetanderedossiers.Datlaatsteis,alsgevolgvaninterventiesdoorledenvandeTweedeKamer,maartendelegeslaagd.

VlaanderenheeftNederlandsteedsverwetendeverdiepingtegentehoudenentelkensnieuwe‘trucs’tebedenkenomhetprocestetraineren.Alsjeroeptdateenander‘trucs’uithaalt,hebjevaakzelfdezwaarsteagenda.

Aspecten van historische aard

ProSesstaatnietopzichzelf.Hetiséénelementineenlangegeschiedenis.EenevaluatievanProSeskandanooknietlosgezienwordenvandehistorischecontext,zowelvandeScheldedos-siersalsvandebelangrijksteactorendaarin.

Voordeblauw-rood-groeneregeringdiein1999aantrad,warendehaven-gerelateerdedossiersdelicaat.Hetregeerakkoordgafopdatvlakweinighouvast.Hetbepaaldevooralwatnietkon,zonderaantegevenwatdepolitiekeintentieswareninzakeconcreterealisaties.Deurganckdok,deafbakeningvandevierzeehavengebiedeninVlaanderen,deverhoudingtussenlinkeroeverenrechteroeverindeAntwerpseHavenendemaritiemetoegang,inclusiefdeSchelde,warenitemsdiedoordecoalitiepartnersverschillendbenaderdwerden.Doelwaseenkleinepolitieketijdbom.MinisterSteveStevaertwaszichdaarterdegevanbewust.Dezedossiersvergdenindeloopvandelegislatuurdanookeenbehoorlijkgehaltecrisismanagement.Inhetheetstvandepolitiekediscussieiserookweinigaandachtvoordeachtergrondendegeschiedenisvandedos-siersendieisinzakehavensenmaritiemetoegangvangrootbelang.Invroegeretijdengingheteconomischbelangvandelandbouwinderuralegebiedenachteruitensteegheteconomischbelangvandehandelennijverheidindesteden.Stedenkochtenhunvrijhedenvandevoogdij-overheden.Eenstadmeteenhavenhadeenaanzienlijkstrategischvoordeelinzakeontwikke-lingvanhandelennijverheidendefinanciëlevoordelendaaraanverbonden.Zo’nstadsteegsnelindehiërarchievandemachtsverhoudingen.Datwerktvandaagnogaltijddoorinhethaven-beleid,nietalleeninVlaanderen,maarongetwijfeldookinNederland.Dehavenbestuurlijkebevoegdhedenzijninzeerhogemategedecentraliseerdvandevoogdijoverheidnaardestede-lijkeoverheden.Dushouddatalsachtergrondgoedindegaten.

Recent,beginjarennegentig,isereennoodzaaktotversnellingenombuigingvanhavenwerken.Ditvoornamelijkdooreen(r)evolutieindemaritiemetransporteconomie.Maritiemewereld-handelwordtsteedsmeermodulairindevormvancontainerisatie.Heteeuwenoudemodelvaneenhavenwaarschepenenhunladingongehavendbehandeldkunnenwordenachtersluizen,wegvangetijengolfslag,moetrazendsnelomgebogenwordenmet‘justintime’,laad-enlos-infrastructuurvoordesluizen.Decontainerisatiegaatrazendsnelenderoepnaardure,aange-pastehaveninfrastructuurklinktluid.Waardelandelijkeeconomiegemiddeldmetdrieprocentperjaargroeit,situeertdegroeivanhetcontainervervoerindeAntwerpsehavenronddetwin-tigprocentHetisevidentdatAntwerpendecontainerbootnietwilmissen.DemarktbepaaltdusinbelangrijkematededrangvanAntwerpenomtempotemaken.Endedaaruitvoortvloeiende

121

problemen,zoalsbijhetDeurganckdok,vergendancreatievepolitiekeoplossingen,somsmetnooddecreten.Alsjevoorhavensrevolutionairenieuweinfrastructuurnodighebt,danvergtdatingrijpenderuimtelijkeingrepenomeenantwoordtebiedenopnieuweeconomischemogelijk-heden.Eénvandeconsequentiesdaarvanisdaterdanookhardeenonpopulairebeslissingengenomenmoetenworden,zoalsoverdedeelgemeenteDoel.

Inhetzelfdetijdvakwordtdebevoegdheidinzake‘havensenaanhorigheden’overgedragenaanhetVlaamsGewest.Depolitiekemainstreamblijftdehistorischedecentralisatienaardestedenbestendigen.EenminderheidpleitvoorééncentraalVlaamshavenschapvoordeexploitatievandevierzeehavens.Ditdebatwordtchaotischvermengdmeteenanderdebat.Dattussenvoor-standersvanhetzogenaamdeRijnlandmodel,datruimverspreidisindepolitiekeeconomievanBelgië,enhetAngelsaksischeneoliberalemodeldatindejarennegentigeengroeiendaantalaanhangerskent.Een‘compromis’tussendiebotsendevisiesopmeerderebreuklijnenwordtenerzijdsgevondendoordegemeentelijkeautonomievandehavenbedrijvenpubliekteveran-kerenenanderzijdsdoordeautonomieenslagkrachtvandiehavenbedrijventevergroten.Tege-lijkwordtdesubsidiëringvanuitdeVlaamsevoogdijoverheidvandehavenbedrijvengrondighervormd,anticiperendopdeEuropeseconcurrentieregels.HetVlaamsegewesttreedtgefa-seerdterugophetvlakvanfinancieringvanhaveninternecommerciëleinfrastructuurenneemtwerkenvoorhaarrekeningaanwaterwegenbinnenenbuitenhavengebieden.

TegendezeachtergrondmoetjehetoptredenvanministerStevaertsitueren.Hetdirectoraat-generaalAWZstuurtin1999eenopzetvooreenLangetermijnvisienaardeminister.SteveSte-vaertwilmeerministervanMobiliteitzijnennietenkeltraditioneelvanOpenbareWerken:‘Wijgaannietenkelrondmeteenzakvolgeld,nietenkellintjesdoorknippenbijeennieuwstukinfrastructuur,maarwijgaaneenstrategischmobiliteitsbeleid,inclusiefveiligheid,ontwerpen.’GeziendebevoegdheidsverdelingfocustministerPeetersmeeropOpenbareWerken.

DieLangetermijnvisieriepbijonsdevraagop:‘Watmoetenwijhiermeedoen?’Mijnovertuigingwas:‘Naarhetparlementdaarmee.’Datwasaanvankelijk,ookbinnenhetkabinet,geeneviden-tieenzekergeentraditie.NaarmijnmeninghadeenmandaatvanhetparlementnaarNeder-landtoeveelmeerwaardedanalleenmaareenvanregeringswegeonderstrepenvanhetecono-mischebelangvandemaritiemetoegankelijkheidvandeScheldetotAntwerpen.Meteenpar-lementaireresolutielaatjeaanNederlandzienhoezeerjeaanditdossierhecht.Natuurlijkzatdaaraanhetrisicoverbondendatpolitiekepartijenmetzoietsopdeloopgaanenonmogelijkezakengaaneisen,zoalshetVlaamsBlokmetdeeisvaneenverdiepingtotminstensveertien

meter.Erwarenookveelpolitiekeonzekerheden,bijvoorbeeldhoedeCDV-oppositieenhaarvoorzittervandebetreffendeparlementairecommissie,WivinaDeMeester,ditzoudenoppak-ken.Welnu,zijpaktehetmetveelverveopendanblijktopeensdatzo’nstrategischbelangrijkdossiermethoogmaatschappelijkbelangveelzwaarderweegtdanparticulierepartijpolitiekebelangen.Defundamentelewaardevoordewelvaartweegtdandoorophetdossier.Persaldozienwedatdehogematevandecentralisatie/subsidiariteiteengoedeconstellatieisomdewelvaartinVlaanderenteblijvenverzekeren.MensenalsDelwaideenBruyninckxspelendaarinookeenzeerbelangrijkerol.

Wijzagendatsommigepartijenindehavenveelmoeitehaddenmethetomgaanmetonze-kerheden.Jehaddebelievers(‘hetgaatdoor’)ende non believers(‘Nederlandzalwelweerietsvindenomhettegentehouden’).Dezenklamptenzichvastaandehistorieendealdannietreëlehistorischerechten.HetgeloofindejuridischezekerheidwaseenvandefundamentalsindeAntwerpseopstelling.Desocio-economischeonderbouwvandehavenheeftmiddeleeuwsewortelsenindietraditieverheffenhavenbaronnenenhunachterbanhunstem.Ooknunog.Zestaanindebaanvanhetgeld(uitSingapore)enkunnenduseenpotjebrekenbijhetpubliekegezag.IndatopzichtzagjeechterweleenverschiltussenBruyninckxenDelwaide.Deeerstewasrealistischerengenuanceerder.Hijbehieldhetgeloofindesamenwerking,medeindecon-textvanhetgeloofinEuropeseintegratie.Delwaidedaarentegenbleefheellangvolhardenineenjuridificeringvanhetdossier.Finaaleenheillozewegnaarmijnmening,maartegelijkeenbijkomenddrukkingsmiddelvoordeVlaamseregeringindediscussiesmetdeNederlandseover-heid.Dezeelementenhebbenaltijdzwaargewogeninmijnadviezenaandekabinetschefenaandeminister.

Iksteundeopvattingenoverdedirectewerkingvanhetverdrag.IndeverhoudingentussenNederlandenVlaanderenoverdeScheldezijnveelfoutengemaakt.DooropmerkingenvanuitDenHaagzijnpartijenvaakmetderuggennaarelkaartoegaanstaaninplaatsvansamentewerken.IkrefereeraandeSchelde-Rijnverbindinguit‘68-’75,diedehavenwethoudersH.vanderPolsenDelwaideseniorsamenmetderespectievelijkevoorzittersvandeKamersvanKoop-handelhebbenmoetenvlottrekken.DatzelfdegeldtvoordepijpleidingovereenkomstdiemoestvoorkomendatsupertankersdeScheldemoetenopvaren.AlshetvanDenHaagafhankelijkwasgeweest,zouerindeSchelderegioheelweinigzijnbereikttussenNederlandenVlaanderen.Ikvinddateindelozegekissebisbenedenallepeil.Deverknopingvandossiersverwerpiktenstel-ligste.Depuntenvangemeenschappelijkebelangentussenbeidelandenzijninruimemateaan-wezigenmoetenopnieuwaandeordewordengesteld.

122

Aspecten van juridische aard

Verrassendisgeweestdeonzekerheidoverdebestuurlijk-juridischebetekenisvandeOntwikke-lingsschets,naaraanleidingvanhetuitbrengenvanhetdocument‘Vroegoflaatbeslissen’.Hethavenbedrijfheeftgeconstateerddataandestudiewerkzaamhedengeenbindendegevolgenteverbindenwaren.Dezepaniekreactieisstilaanweggeëbdenzondergevolgengebleven.Watookpijnlijkwas,vooralvoordecommunicatie,washetuitlekkenvanderesultatenvandeOntwikke-lingsschets.

InNederlandleefthetgevoeldatdeBelgenteveeleisen.ZieookdeslotaktevanhetVerdragvanWenenuit1815overhetRijnvaartgebeuren.Nederlandheeftsteedsgetrachtomdehistori-scherechtenvanBelgiëteontkennen.OokdemedewerkersvanProSeszijnzichvandiehistorieteweinigbewust.Debelangrijkstegeschilpuntenzijninhetverledenontstaan.

Vanafhetbeginwasduidelijkdateenlexspecialis,zoalsdiedoordevoorstanderswasbedoeld,onvoldoenderechtsbeschermingvoorderdenzoubieden.BovendienwarenerjuistdelaatstejarenindeNederlandsewetgevingongewenstevertragingengeslecht.

Wijhebbensteedsbegrependatdieverkorteproceduretijdwinstzoukunnenopleverenvoordeverruiming.Hoezitdat?

Interviewer:Deverkorteprocedureverkeertnogindefasevanwetsontwerp.VoorhettenementracébesluitindeScheldezaldeverkorteproceduredaaromwaarschijnlijkgeenrolmeerkunnenspelen.Deverkorteprocedurevoorzietvooralintijdwinstingevallen,waaringeenmilieueffec-tenonderzoek(MER)behoefttewordenuitgevoerd.Zo’nMERisvoordeverruimingindeScheldeechterwelnoodzakelijk.Detijdwinstvaneenverkorteprocedure,zoudiewelinwerkingzijn,zoudaaromvoordeverruimingvandeScheldeslechtsvanbetrekkelijkebetekeniszijn.

Aspecten van wetenschappelijk onderzoek en studie

DegroteverdienstevanProSeswasdatiedereenheeftkunnenzeggenwathijnodigvond.Menheeftvermedendatbepaaldelokalestakeholdershetvoorhetzeggenhadden.Hetheeftconflic-tenvoorkomen.Heteindresultaatisgebaseerdopstudies.

Erwasinhetbeginwelvraagnaarextraonderzoek.Doordebezuinigingkondatnietdoorgaan.Maarikweetnietofditafdoetaanhetresultaat.

Watdewetenschappelijkeintegriteitbetreft:deinhoudelijkediscussiesvondenvooralplaatsindewerkgroepen.OphetniveauvandeBegeleidingskoepelwaserhaastgeeninhoudelijkdebat.Maardewetenschappelijkeargumentenblevenwelovereindstaan.Indewerkgroepenwaserwelspanningoverhetopstellenvanhetrapportoverdenatuurontwikkelingsmaatregelen.Indediscussiesoverdeverschillenderapportengafiederebelangengroepaanwathunbezwa-renwarenendatheeftgoedgewerkt.Zohaddendelandbouw,dehavenendemilieubewegingregelmatigopmerkingenophetniveauvandierapportages.

Deenigediscussiedieikmijherinner,isdieronddemorfologie.JeanJacquesPeters,dienamensdehavenvanAntwerpenopereert,iseenechteempiricusenkentveelzakenuithetverleden.Hijheeftvanuitzijnervaringeenempirischinzichtindeliggingvandevaargeul.Ditstaattegen-overdebenaderingindemorfologievanhetWaterloopkundigLaboratorium(WLDelft),waarbijmodellengebruiktwordendiegoedwetenschappelijkonderbouwdzijn.Erisregelmatigdiscus-siegeweesttussendezepartijen.PetershechtminderwaardeaanmodellenendeWL-mensenwetenwellichtmindervanhetreëlegedragvandeSchelde.Inmiddelszijndezemensendichterbijelkaargekomen.

Inmijnoptiekishetmeerzodathetveldzichnietgedraagtzoalseenmodel,maarjehebteenmodelnodigomietsoverdetoekomsttezeggen.Tussenmodelenveldiseengoedhuwelijknodig.HetprojectbijWalsoorden(deproefmetstortenopeenplaat)zoubeidepartijenmeerbijelkaarkunnenbrengen.

Tenaanzienvandemorfologiewarener(bijProSesenindeverdereomgeving)hogereverwach-tingengewektdanereigenlijkmogelijkismetdehuidigemodellen.Erlooptnuookeenopti-malisatieprogramma,dateigenlijkbijdeS-MERalnodigwas.Dezeverwachtingismededoordeonderzoekersgewekt.Indedefinitiefasebleekdatdeoorspronkelijkeopzetniethaalbaarwas.Maardeverwachtingisdanalmoeilijkmeerbijtesturen.Bijdecommunicatiehieroverwarendeonderzoekersooknietbetrokken.

Debezuinigingheefthierookdoorheengewerkt.HetWLhadvoorafaleenuitwerkingvanhet‘dedicatedpart’gemaakt,datingekrompenmoestworden.Hierdoormoestenkeuzesgemaaktworden.Overigenszoubijhetvolledigebudgetooknietalleshaalbaargeweestzijn.Hetonder-

12�

deelmorfologiebalanceerdewelergophetrandje:delaatsteontwikkelingenwerdeningezetendeomgevingwildewelergveeldetailenzekerheid.Inéénslagmoestdekennisvergrootwordenendetoepasbaarheidverbeterdworden.HetWaterloopkundigLaboratoriumheeftgedaanwatkon,zekertoenbleekdateenparallelspoormetonderzoekbinnenhetprojectZeek-ennis(voorhetRIKZ)niethaalbaarbleek.

Wehebbeninbelangrijkemateonsonderzoekonafhankelijkkunnendoen.IndeBegeleidings-koepelhebbenweonswerkgepresenteerdenuiteraardontstonddaardebatover.Maarerwasgeensprakevaneensterkebeïnvloeding.Opheteindeontstonddoordeprocesaanpakwelinvloed:detekstbleekpolitiekgevoeligteliggen.Alsconsortiumhebbenweindeaanleve-ringvantekstendewetenschappelijkeintegriteitgeprobeerdtebewaken.Alleenbijdelaatsteslagblekenerwelveranderingentezijnopgetreden.Doorvertragingenwarendeelonderzoekenpaslaatbeschikbaarvoorheteindverhaal.Eigenlijkhaddenweindezomerperiodedetekstenheenenweerwillenlezenendatisnietgelukt.Achterafsteljedanvast:‘Dithebbenwenietzobedoeld’.Ookwerdenophetlaatstemomentnognieuweideeënvoorgesteld,dieeigenlijkmoeilijkopgenomenkondenworden.Hetessentiëlemomentvanrustenoverdenkingaanheteindeheeftontbroken.

Alsjedeuiteindelijkeversievanhetboekje(hetstrategischemilieueffectenrapport)leest,ziethetertochweerandersuit.Erstaangeenfoutenin,maardeexpertsherkennenzichinsommigepassagesniet.Dergelijkezakenhaddenvoorkomenkunnenworden.Zelfzijnwewellichtkriti-scherdandebuitenwereld,wijziendekleinsteveranderingen.

EenMERheefteendubbeledoelstelling:jemoetwetenschappelijkeinformatieleverenendezeaanniet-deskundigenduidelijkmakendoormoeilijkezakeneenvoudigtezeggen.Daarbijkunjedeinformatieopeengegevenmomentnietmeerverdersamenvatten.DitgeldtineenS-MERnogsterker,omdathetdangaatoverabstractematerie,bijeenproject-MERisdevraagvaakduidelijker.HetsamenuitbrengenvandeS-MERmetde‘voorstellenvoorbesluiten’heeftgelukkiggoedgewerkt.DeS-MERkreeghierdooreenduidelijkerdoelstelling.Ditgafeenzekerestroomlijningaandecommunicatie.

Wewarenverbaasdtoenwebijhetoverlegmetdelandbouworganisatiesgevraagdwerden.Zelfkondenweheelconcreetzeggenwaterwelenwaternietonderzochtzouworden.Maardelandbouwwildeheleanderevragenbeantwoordhebben.IndeBegeleidingskoepelwarenweeranderepartijenbetrokken,zoalsdehavenendenatuurorganisaties.Metnamedenatuurorga-

nisatiesgavenaandatzijernietvanovertuigdwarendathetonderzoekwelhelemaalgoedzoulopen.

Delandbouw-endenatuurorganisatieszijnmogelijknietvoldoendebediend.HetNatuuront-wikkelingsplanwasdoorProSesbedoeldomdraagvlaktekrijgenvoordeprojecten.Maardeaanpakmetdevoorbeeldgebiedenheeftnietechtgeholpen.Verderbleekuithetmorfologischonderzoekdatdeeffectenwelmeevielen.Achterafisdevraagblijvenliggenover‘Hoekomjetotinvullingvandenatuurambitie?’VolgensonsisinhetNOPeeneenzijdige–wetenschappe-lijke–visiehieropneergezetenteweiniggebruikgemaaktvanwaterbijdemaatschappelijkeorganisaties(enburgers)leeft.Volgensonsvoeldedelandbouwzichnietserieusgenomenenzagmenalleendenadelen:hetinleverenvanland.

ZelfbenikwelverliefdopdeScheldeenikbennauwbetrokkenbijdediscussiesoverdeschelp-dierkwekerij.Maarikvindnietdatjealswetenschappelijkinstituuteenmeningoverbeleidsza-kenmoetformuleren.Jemoetweldeinformatieleverenomeengoedediscussietevoeren.

IkbenervanovertuigddatProSesindevoorbijejarengoedgefunctioneerdheeft.DitwasnatuurlijknoodzakelijkomdeOntwikkelingsschetstekunnenopmaken.Vanuitderesultatenbekekenblijktdatdestudiegrondiggebeurdis.

OverheteindverhaalisookeenpositieveconclusiegetrokkendoordeScheldeMER-commissie:‘Gedegenonderzoek’.ProSeswaszelfooktevredenmetonsendathebbenzedoormiddelvaneenbriefooklatenweten.Hetbeeld‘Eindgoed,algoed’wasonderwegnogweleens‘Komtditwelgoed?’

BijaanvangwildenweeenstrategischeverkenningopbasisvandeLTVgaanmaken.Dezeisbijdebezuiniginggesneuveld.Erwasnamelijkconcreteinformatienodigomdebesluitenoptekunnennemen.Achterafisditwelalsjammerervaren,alwaserookonvoldoendetijdvoor.Hier-doorisdevraag:‘Hebjedejuistedingengedaan?’moeilijktebeantwoorden.Hetprojectistoenmeerconcreetingevuldaandehandvandesteekkaarten.Deruimecontextistoenverlatenenditisinonzeogenachterafeengemisgebleven.Devalkuilwashierbijdatdehelewereldaanditprojectwasgekoppeld,maareerstdefocusbetervaststellenhadonsinzienseentoegevoegdewaardegehad.ZohebbenwepaslaatinhettrajectnaardeKennisgevinghetalternatief‘voor-havens’ingevoegd.Ookderolvandelandbouwendeoverigedisciplinesblevenhierdoorondui-

12�

delijk.Waserechtgeenanderalternatiefvoordeverdieping?VolgensonshoortbijeenMER,enookbijeenS-MER,eenbepaalde,gestructureerdeopzet.

Wijzijnblijmetdekwaliteitvanonsonderzoek.Daarnaastiservooronsspin-offopgetredendoordatdeontwikkelingvanbepaaldemodellenookvoortoekomstigeprojectenkanwordengebruikt.Ookzijnerpersoonlijkecontactengelegddieindetoekomstnuttigkunnenzijn.HetonderzoekvanProSesinzijngeheelisoptijdafgerond,hetgeennietvaakvoorkomtbijditsoortprojecten.Ditaspectheeftzekerbijgedragenaanhetgoedegevoelnaafloop.

KenmerkendvoordestartvanhetprojectwaseensymposiumdatinAntwerpengeorganiseerdwasenwaarhetprojectwerdgeïntroduceerd.VerschillendeonderzoeksbureausuitVlaanderenenNederlandwarenhierbijaanwezig.Detweeonderzoeksculturen,dieelkhuneigenmethodiekhebben,kondenhierbijvastaanelkaarwennen.Debijeenkomstwasnuttig,maarerwerdengeenhardenotengekraakt.MetnamedeorganisatorischeaspectenmetbetrekkingtotderolvanProSeswerdenhierinbesproken.Zo’nsoortbijeenkomstisnietdestandaardbijdestartvaneenproject.

DeopdrachtvanuitProSeswasvanafhetbeginduidelijk.Vanuitonsbureauiseersteenoffertegemaaktendaarnaeenplanvanaanpak,datzeergedetailleerdwas.Eigenlijkfungeerdeditalsdraaiboek,waaraanlaterweinighoefdetewordengewijzigd.

Erblijvenbijmijwelreservesoverhetbesluit.Heteffectvandeverruimingenhetvoortdurendebaggerenenstortenopdekinderkamerfunctiekantochwelnegatiefzijn;hetonderzoekisdaarniethonderdprocentduidelijkin.Deschadedoorbaggerenenstortenopdekokkelsendegar-naal-ensprotstandismoeilijktebewijzen,maarniethelemaaluittesluiten.DevisserijsectorheeftzichbijeerderebezwarenaangeslotenbijdeZMF.

BijdeMKBA,opgestelddooreconomen,heefthetvoormijlanggeduurdomtezienwaarditnaartoeleidde.Alsbiolooghadikangstdathetalleenmaaromdebatengingendatwaar-dennietgoedinkostentepakkenzoudenzijn.Metnamedenkikdanaaneenafzwakkingvannatuurwaarden.Ditisvoormijeentijdmoeilijkgeweest.

Alleonderzoekenzijninhoudelijkopeengoedemanieruitgevoerd.Voorwatbetreftdeopzetvanhetonderzoeksprogramma(werkgroepene.d.)kangesteldwordendathetvoortraject(destudiefase)hierbijtelangheeftgeduurd,doordaterbijvoorbeeldonderzoekwerdgedaannaar

reedsbekendegegevens.Erisindiefaseteveelruimtegegevenaanonderzoekbureaus.Zijgebruiktendieruimteomextracontractenvooronderzoekenproberenbinnentehalen.Menhadtijdbespaardalsmendithadafgekapt.ProSeshadditmoetendoen.VooralindezefasehadProSesbaatgehadbijeenvoorzitterdie‘minder’managerwasmaarmeerinhoudelijkgeoriën-teerdenderhalvemeergezaghadgehad.Ookhadmeninhoudelijkeexperts(bijvoorbeeldpro-fessorendielaterwélindekoepeldeelnamen)indestudiefasekunneninzetten.

DetweepotenvanProSes(onderzoekenproces)waseengoedewerkwijzemaarveroorzaaktewelhetprobleemdatdewetenschappersnietinhetOAPbetrokkenwaren.Ookdemogelijk-heidombinnenallegeledingenvanhetgebeurenteparticiperenwastebeperkt,vooralwegenstijdgebrek.Ikzatineenkleinstukjevanhetgeheelwaardoorhetmoeilijkwasomallessamentebrengen.Bijzo’ngroteprojectmoetmenzichkunneninlevenenzichidentificerenmethetpro-ject,watbijvelenbijgebrekaantijdnietmogelijkwas.

Eenalgemeenfundamenteelknelpunt,endatgeldtnietalleenvoorProSes,isdecommunicatietussenwetenschapenbeleid.Ditspeeltookbijdemilieuverenigingenenandereorganisaties,waarsomspuurdogmatischgeredeneerdwordtenwaardewetenschapvaakverkrachtwordtomheteigendoeltedienen.Ditstimuleertdewetenschapniet.Eenverstandigbeleidmoetgebaseerdzijnopmaximalewetenschappelijkeinzichtenmaarditscheptdikwijlseenprobleemvantijd.

Dekoepelheefteigenlijkteweinigkunnensturenopdeonderzoeken.Deledenkondenerwelkennisvannemen,maardesturendeinvloedwastebeperkt.Dithingnatuurlijksamenmetdestrakketiming.Ookdeverhoudingtussenaantalwetenschappersenbestuurdersindekoepelzouevenwichtigermoetenzijn,metmeerwetenschappers.Dekoepelkrijgtdantweefuncties:sturenenelkaarinlichten.Opdiemanierkanmenelkaarsproblemenlerenkennenennagaanofdejuistevragengesteldworden.Menkrijgtinzichtwaaromdeanderdenktdatietsbelangrijkis.Dezeinteractieisbijzonderbelangrijk.

Eigenlijkisdecomplexiteitvanhetestuariumnogteweinigaangepakt.Eendegelijkbeheermoetdecomplexiteitonderogenzienenafstappenvaneensectoralebenadering.Ditisnietgemakkelijkenvraagtveeltijd,maarleidtweltotbeterebesluiten.Menmoetnaareenholis-tischebenadering.Ookdewetenschappersmoetenmeersamenwerken,nietalleendeexactewetenschappenmaarookdesociale.Eensysteembenaderinglaattoeverschillendeweten-schapsdisciplinesbijelkaartebrengen.ProSesheefthierineenbelangrijkestapgezet,maar

12�

misschiennognietgenoeg.Zoisdewaterkwaliteitnietaandeordegeweestendieistochzeerbelangrijkvoordenatuurfunctievanhetestuarium.Hetprobleemvandewaterkwaliteitisnogsteedsnietopgelostomdatditnietinsamenhangmetdeandereaspectenwordtbestudeerd.

BijhetvooronderzoekvanhetNOPdatsamenmethetRIKZinopdrachtvanProSeswerduitge-voerdwashetverschilindeNederlandseendeVlaamseaanpakopmerkelijken,moetikzeggen,frustrerend.

Watbetrefthetuitgevoerdeonderzoekisdeonderbouwingvanhetbesluitoverdestormstuw(‘vooralsnognietaanleggen’)onvoldoendeennietovertuigend.Ookdeargumentendiedepro-jectleidervandeActualiseringvanhetSigmaplanheeftaangedragenzijnonvoldoendeennietovertuigend.Omdieredenblijftdegemeenteeenvoorstandervandeaanlegvaneendergelijkestormstuw.

Inverbandmethettochwelbelangrijkebasisdossiermorfologie,werdonsinziensteveeldenadrukgelegdopnumeriekemodellen.Anderebenaderingswijzenkwamennaarmijnaanvoe-lenonvoldoendeaanbod.Bovendienwerdditonderzoekinquasi-monopoliegegevenaandeTUDELFTwaarbijdeaanwijzinggebeurdeophetrandjevanhetdeontologischtoelaatbare.Menkanzichoverigensinditverbandvragenstellenbijdeeigendoms-engebruiksrechtenvandemededoorVlaamsoverheidsgeldgefinancierdemodellendiedoordeTUDELFTwerdenontwik-keld.Welheeftdeprojectdirectietijdenshetonderzoekstrajectuiteindelijkookeengewaar-deerdeinspanninggedaanomeenbelangrijkeproefneminginverbandmetalternatievestort-strategieëntehelpenfaciliteren(projectWalsoorden).

Eenrisico-analyseisklinkklareonzinenbovendieninzichzelfaleenrisicowanneerje‘moppapierzet.Zoietswordtsnelopenbaar.

Aspecten van wantrouwen, vertrouwen en geloofwaardigheid

Erwasinmijnbelevengeensprakevanwantrouwen.

Jammerisdat,ondanksaldiegoedecommunicatievanProSes,hetnegatieveimagovanProSesineenvroegstadiumisneergezet.DatnegatieveimagoheeftProSesnietmeerkunnenwegwer-ken.

IkbenhetergoneensmethetnegatievebeelddatZeelandsteedsschetstvanProSes.Ikvinddatonterecht.DecommunicatievanProSeswasvoldoende.Iederdiegeïnformeerdwildeworden,kondieinformatiekrijgen.Achterafgezienwashetwellichtbetergeweestalsdecommunicatierichtinggemeentenminderafhankelijkwasgeweestvande(gebrekkige)terugkoppelingdoordevertegenwoordigersinhetBOWS,maardirecterdoorProSeszelfwasgedaan.

IkkannietgoedoverzienhoevaakProSeszelfmetdegemeentenheeftgecommuniceerd.WatProSesvanafhetbeginergheefttegengewerkt,isdenegatievebeeldvormingdieoverProSeswerdopgeroepen.BestuurdersinhetBOWSverkondigdenbijvoorbeelddatProSesalleenmaarinhetlevenwasgeroepenomdeverruimingvandevaargeuldoortekunnendrukkenendathetverhaalovereenintegraalplanonzinwas.DatbeeldwerdvanmeetafaangewektendatbetekentdatProSesmoestwerkenineensfeervanwantrouwenbijdegemeenten;eensfeerdiedoordebestuurderszelfinstandwerdgehouden.DebestuurdersindeTaakgroepWester-scheldegevenvaakaandathetbeleidmetbetrekkingtotdeWesterscheldeinDenHaagwordtbepaaldenzevoelenditalsbedreiging.ZijzagennaarmijngevoelhetbesluitvormingsprocesvanOS2010nietalskansomhuninvloedteversterken.

AlsProSesalleenwasgeweest,zouereenzeerhelderverhaalgeweestzijn,maarProSesisgehandicaptdooralleandereplannen.DitisnietdefoutvanProSes,wantProSeskonooknietduidelijkzijnoverandermansplannen.Ditheeftechterwelgeleidtotwantrouwenonderdebevolking.

ErheerstinZeelandhetgevoeldatdeuitkomstalbijdestartvastlag.Erhadmeertoelichtingkunnenwordengegevenopdeinhoudvanhetbesluit.

Eenandermomentwasdeomschakelingvanonderzoeknaarconclusies.Zoalsikalzeiwashetprocesvanfeitenverzameleneenopenproces.Maarbijhettrekkenvanconclusieswasermeerbeslotenheid.VanuithetOAPistoengeeninvloedophetprocesgevoeld.OpdatmomentgingdevergelijkingmetPMRmis.Daarwasnaastdestuurgroepeenrechtstreeksoverlegmetdebewindslieden.Hetrechtstreekseoverlegheefthierontbroken.Achterafgesprokenheeftdithetvertrouwengeschaad.DitbreektProSesnuop.MetnamebijdeHavenvanAntwerpenendeProvincieZeelandlijkternueenafkeertebestaan.

Hoekanhetdatbijdevorigeverdiepingzoveelmoestwordengecompenseerdenvoordevol-gendegeensubstantiëleschadelijkeeffectenwordenverwacht?Waaromzijngeenbesluiten

12�

overmaatregelengenomendienodigzijninverbandmetdezeespiegelrijzing?Waaromwordtzomaskerendomgegaanmetontpolderen?

VlaanderenhoudtterdegerekeningmetwatdehavenvanAntwerpenwil.Antwerpenismach-tig,vergelijkbaarmetBrusselindefederalepolitiek.InVlaanderenheersterwantrouwentenopzichtevandeambtenaren.MaarookiserargwaantenopzichtevanNederland.DatheeftdestartvandeLTVbemoeilijkt.NuishetresultaatvoorVlaanderenmetbetrekkingtotdeverdie-pinggunstig,maarhetSigmaplankrijgthetnogmoeilijk:grondafstaansteektalleVlamingen.Heelveelmensenhebbeneeneigenstukjegrond,ofzenuboerenzijnofniet.Komtdaarnatuur,danbetekentdatwaardevermindering.Daarbijkomtdatdeboerenorganisatieshuneigenledennietmeerondercontrolehebben.

Ikhebhetgevoelgehad,toenikvoorheteerstmetProsestemakenkreeg,dathethelebureaunogalNederlandswasopgezet.Zoweldelocatie,dedirectiealsdewijzevanwerkenvondikmeerNederlandsdanVlaams.Hetkosttenogalwatmoeiteomdegrotestroominformatie,dieerlag,teverwerkenenzichttekrijgenopdedoelstellingen.Wasereenverborgenagenda?Ikhebdaarbijookwelbewonderingvooreendergelijkeorganisatie.InVlaanderenisdeinbrengvanuitdeambtenarijvaaktebescheiden,wehebbenminderlefdandeNederlandseambtena-ren.

DeargwaantenopzichtevanNederlandwerdtochweerbevestigd,toendeafspraakomaanheteindvan2004eenbesluittenemenopregeringsniveaunietgehaaldwerddoorNederland.

Watgeholpenheeft,isdatVlaanderen,enmetnameBruyninckx,eenrondjeZeelandheeftgemaaktenlangsgegaanisbijdebestuurlijkepartners.Daterachterdochtwas,heeftinhetbeginwelgespeeldbijdeVlaamseenZeeuwsepartijen.

IkhaddeindrukdateraanvankelijkbijdeVlaamseProSes-medewerkerswantrouwenbestondrondhetprocesgebeurenwaarniethetresultaatmaarwelhetprocescentraalstond,onafhanke-lijkvanwatheteindresultaatzouzijn.Ditwantrouwenisechtersnelverdwenen.BuitenProSeshebikweiniggemerktvanwantrouwen,tenzijinZeeland.Zoalsreedsgezegd,ishetHBAopeenbepaaldmomentafgestaptvanzijnstrakkestandpunt.

ProSesheeft–ookbijmijnachterban–veelvooroordelenuitdewereldgeholpen.

Eriseenverschilinoptiekbijdeterm‘rechtsbescherming’:inVlaanderendenktmendaarbijaan‘rechtsbescherming’tussenlanden(inhoeverrezijndetweelandengebondenaandetussendielandengemaakteafspraken?).InNederlandwordtdeterm‘rechtsbescherming’vooralgebruiktalshetrechtvanderdenbetrefttenopzichtevandeoverheid.DegangvanzakenrondhetDeur-ganckdokisdaarbijeenkenteringgeweest.Daardoorontstondeenerkenningvanelkaarsposi-tie.

DegemeenteHulstwerddoorhetoptredenvanProSesaanvankelijknogalverrast.Degemeenteneemteenonafhankelijkepositieintenopzichtevanbelangenorganisaties.InhetgevalvanProSeswasdiehoudinginhetbegindanookwatwantrouwend.IsdatallemaalwelserieuswatProSesaanhetdoenis?Hoegaanwedatuitleggenaandegemeenteraadenaandebevolking?DegemeentestonddaaromnogalwantrouwendtegenoverProSesentegenoverdeopdrachtvanProSes,diedeschaalvandegemeenteveroverschrijdt.Ookwasvoordegemeenteaan-vankelijkgeheelonduidelijkwatdepositieenstatusvanProSeswaren.WevondenhetdaaromeengoedezaakdatProSesdestijdsbijonsopdestoepstondomuitlegentoelichtingtegevenbijhetNatuurontwikkelingsplanenoverdewijzewaaropProSesdaarmeeaandeslagging.Diedirectebenaderinghebbenwijalspositiefervaren.Nietdatdaarmeeallesmeteenduidelijkwerd,maarhetwaswelgoeddatditisgebeurd.DaarvoorhaddenwealsgemeentekennelijkdebootgemistwaarhetgingomdestartvanhetprocesendestartvanProSesalsorganisatiemeteenopdracht.PasdoorhetNOPkwamenwevoorheteerstmetProSesinaanraking.VooronsisnooitechtgoedduidelijkgewordenwatProSeswasenwaarProSesvoorstond.Ookbijdebestuurdersvandegemeentewasdatonbekend.VanProSeswistenwealleendatdaarveelwerdgeproduceerd;watweertotveelonrustindestreekleidde.

ProSesmochthetrapport‘Vroegoflaatbeslissen’nietpublicerenomdaterdingeninstondendiesommigennietuitkwamen,zoalshettonenvanrealismevoordetijddienodigisvoordevoorbereidingvanformelebesluiten.Vooraldelaatstepaginavandenota,diedaaropinging,gafaanleidingomdatrapportwegtemoffelen.IkhebhetdestijdstochondershandsgekregenvanuithetAntwerpse,maarzonderdiebetreffendelaatstepagina.InVlaanderenleefdekenne-lijkdegedachte:Nederlandprobeertonsweereenooraantenaaien.Desteedsweerterugke-rendeangstdatNederlanddeverruimingopnieuwtraineert.

IknoemdeaanmeldingvandevaargeulindeWesterscheldealsSBZ(specialebeschermings-zone)inhetkadervandeHabitatrichtlijn.NederlandheeftdiemaatregeléénzijdiggenomenzondervóóroverlegmetVlaanderen.Nederlandsteltzichopalsdémilieubeschermer,maarloopt

12�

zelfhopeloosachtermethetformulerenvandeinstandhoudingsdoelstellingen.DatmaaktdehoudingvanNederlandongeloofwaardig.HetisvoorProSes,ofvoordeopvolgervanProSes,nietmakkelijkomdattedoorbreken.Hetkiezenvaneenanderewegdaarinisnauwelijksmoge-lijk.Denieuweorganisatie,alslichaamvandeTSC,isimmersalopgetuigd.Hetzouteover-wegenzijnomeenorgaanvansamenwerkinginhetleventeroependatvergelijkbaarismethetBOWS.Hetprobleemisevenwelhetgebrekaanevenwichtigheid.InVlaanderenbestaaterimmersgeenevenknievanhetBOWS.

Ikbeneenvoorstandervaneenzogrootmogelijkeautonomievandeprojectorganisatie,wanthaargeloofwaardigheidstaatofvaltmethaaronafhankelijkheid.IkbaseermijhiervooropdebattenvanuitvoornamelijkZeeland.Menmerktdatsnelvragengesteldwordenoverdegeloofwaardigheid.IkmerkechterdatdeoverheideengroteregreepopProSes2010wenst.HetlatenuitvoerenvandeMKBAToegankelijkheiddoorhetNederlandseCPBendemorfologischestudiedoorWLDelft,heefteensterkvoordeelgehad.Degeloofwaardigheidvandeinstantiesisvanhetgrootstebelang,zekerinhetlichtvanverzet,ingegevendoorirrationelekreten.Con-clusie:onafhankelijkheidengeloofwaardigheidvandeorganisatiezijnvanhetgrootstebelangvoorsucces.

Uiteraardwashetsomsnodigomsommigezakenvertrouwelijktebehandelen,maarditheeftnietstemakenmethet‘achterhoudenvaninformatie’.Erdientnatuurlijkwelgecommuni-ceerdtewordenophetmomentdatergecommuniceerdmoetworden.Overdegansebreedtebeschouwd,dientsommigeinformatievertrouwelijkbehandeldteworden.

Ikwaswatverrastoverdeuitkomstenvanhetonderzoeknaardealternatievestortstrategie.Ditkwamnaarmijnbelevingwelheelplotselinguitdeluchtvallen.Deindrukwerdgewektdatalsdiestrategiemaarzouwordentoegepast,alleproblemenzoudenzijnopgelost.Ikvinddatwatongeloofwaardig.IktwijfelopzichnietaandeintegriteitvanProSes,maaralshetmetdever-ruimingonverhoopttochnietgoedzougaan(ertredentochonverwachtnegatieveeffectenop),danhebbenweweleenprobleemenzalerveelmeernatuurcompensatienodigzijn.

Erdedenzichgeengroteverrassingenvoor,behalvemisschiendatdeuitkomstvandeMKBAwelergpositiefwasvoorNederland.

OverhetalgemeenbestaatertevredenheidoverdewijzeisomgegaanmetdeadviezenvanhetOAP

Wellichtmedealsgevolgvandescheefheidinbelangenwashetooknietgemakkelijkomver-trouwenencommitmentoptebouwen.HoewelProSeseringeslaagdeenkenteringtebrengeninhetdiepgeworteldewederzijdsewantrouwen,isersteedsargwaanblijvenhangen.Datheeftzicho.a.gemanifesteerdinhetonderzoekoverdemorfologie,meteenschimmenspeltussenProSes/WLDelftendemorfologie-expertvanhethavenbedrijf.Argwaanisookgeblevenbetref-fendedediscussieover(nieuwe)natuur.Naarmijnaanvoelenzijnerteveeldogma’sovereindgehouden–o.a.overdereferentiesituatievandeScheldevoorinpoldering–enheeftProSeseronvoldoendeaangedaanomdieuitdewereldtehelpen.

IkkanmenietaandeindrukonttrekkendatdestijdsdeLTVwasopgezetalseenvertragings-mechanismemetbetrekkingtotdeVlaamsewenstotverdereverdiepingvandeWesterschelde,vandaarookdeVlaamsebijnaam‘LangeBaanVisie’.ProSesisertochingeslaagdomdezeach-terdochtgeleidelijkwegtewerkenenplaatstelatenmakenvoorvertrouwen.OokdeTSCheeftdaargoedaanbijgedragenenvoorkwamvervreemdingtussenProSesendemoederorganisaties.KijkendnaardetoekomstendeuitvoeringvandeOntwikkelingsschetszieikeennoodzaakomterugmeerteleunenopdemoederorganisaties,meteenstrakkeregiefunctievoorProSes2010.Daarbijwordtdecommunicatiesteedsbelangrijker,enmeerinhetbijzonderdeafstemmingvancommunicatietussenProSes2010,deprojectorganisatiesendebewindslieden.

IkhebzelfeenmomentgekendvanwantrouwendoordeopstellingvandeschepenvanAnt-werpen.Ditwasechtophetkantje.Doordeinzetvandevoorzittersisditbestuurlijktochnoggoedgekomen.Hettoontookdaterveelaandachtwasvoorditdossierophethoogstepolitiekeniveau.IkhebwelregelmatigbijhetoverlegmetdeministerendestaatssecretarisgezetenalslidvandeZeeuwsedelegatie.BijdeonderhandelingenoverhetMemorandumvanVlissin-genwasaldebasisgelegdvoorditoverleg.Volgensmijwashetoverlegmetdeministerendestaatssecretarisvoldoendegeweest.

ErwassprakevanwantrouwenbinnendegemeenteraadnaaraanleidingvanhetOAP-advies.HieropheeftdirecteurBruyninckxvanhethavenbedrijfeencharmeoffensiefgelanceerddoorbezoekeninZeelandafteleggen.HijwaszicherterdegevanbewustdathijZeelandmeemoestzientekrijgen.Dithebikooknaardegemeenteraaduitgelegd.Volgensmijnadviseurhebikditookgoeduitgelegd,maarachterdochthierneemjenietweg.EriszelfseenmotieopvoorstelvanderechtsechristelijkepartijenaangenomendatVlissingenoverruledwordtinditdossierendaternietnaaronswordtgeluisterd.

12�

MetdekomstvanhetnieuweVlaamsekabinethebbendeboereninVlaanderenaaninvloedgewonnen.MinisterPeeterskomtopvoorhunbelang.Aminalisteafwachtend.OokinNeder-landziejedatLNVmoeiteheefthettempobijtehouden:‘Zeliggeninhetzelfdebedje’wordthierovergezegd.Dehavenheefthaastensluitdaaromcoalitiesmetdenatuurbeweging.DaarbijwordtAminaldoorbeidepartijengewantrouwd.

EenbelangrijkegevoeligheidwasdevreesdathetdossierteveeleendossiervandehavenvanAntwerpenzouzijn.Hetrisicowasdatdebelangenvandehavenenhethavenbedrijfslevenhetdossierzoudengaanoverheersen.Datisgelukkignietgebeurd.

Aspecten van financiële middelen en bezuiniging

Inhetbeginboodhetraamcontractveelopenruimte.Toendeopdrachtverleningrondkwammoestenwemeteendertigprocentgaanbezuinigenenditiswelergongebruikelijk.Wehebbenditopgepaktmethetidee:‘Daartoeisnueenmaalbeslotenenlatenwedaardanooknietmoei-lijkoverdoen’.ProSesmoesteersthaarambitiesaanpassenenvervolgenskondenwijhetwerk-plandaaropafstemmen.Dekeuzesmoestenconcreetgemaaktwordenombinnendetweemil-joeneurotekunnenblijven.Dezeoperatieheeftweldriemaandengekost,maardaarnawashetwerkwelveelduidelijker.

Bijdevaststellingvandieafsprakenheeftdemiddelendiscussienietmeerzogespeeld.Wezijntoenvaneenoorspronkelijkmeerprocesgerichteaanpakovergestaptopeenmeertraditioneleprojectaanpak.

Doordebezuinigingbleekerweiniguitwisselingtussenprocesenonderzoekmogelijktezijn.Dooronsisditwelgesuggereerd,maarditheeftniettoteenuitwerkinggeleid.Alswemeerhaddengewetenwaterindebuitenwereldoveronsonderzoekgeroepenwerd,danhaddenweookinderapportagedaaraanmeeraandachtkunnenbesteden(toonzetting,redactie).Maarditdoetopzichnietsafaandekwaliteitvanhetonderzoek.

Aspecten van koppeling van dossiers

WijhebbensteedsgeprobeerdomuitruilkoppelingenmetanderedossierszoalsdeHogesnel-heidslijnofdeIJzerenRijntevermijden.Maaralsdepolitiekwilkoppelendankunjealsamb-tenaaropjehoofdgaanstaan,danwordtergekoppeld.Gelukkigzijnwesteedsinstaatgesteldomonseigenwerkgoedaftemaken,zodatdedreigingvankoppelingennietofnauwelijksheeftbestaan.

Ikbennietinalleopzichteneenvoorstandervankoppelingen.BinnendeafgebakendetaakvanProSesvondikdekoppelingvandedrieluikeneengoedezaak.MaarikbetwijfelhetnutvandekoppelingmethetdossiervanGent-TerneuzenendeHSL.Eendergelijkekoppelingiseenkoppe-lingmetexogeneelementen;zeliggenbuitenhetProSes-dossierenwerkendaaromalleenmaarvertragend.Duslievernuooknietmeerdelandbouwbelangeneraankoppelen.Dezebelangenhaddenvanafdestartmeegenomenmoetenworden.Jekuntdezeernunietmeerkunstma-tigaanhechten.Hetenigewatnogmogelijkis,isreparatieindevormvanflankerendemaatre-gelenvoordelandbouwendeplattelandsrecreatie.Anderswordtdewagennietalleenoverla-den,maargaanookelementendieinwezennietsmetelkaartemakenhebbenhetProSes-dos-sieroneigenlijkbelasten.Datmoetookgeldenvoordevervolgorganisatievanaf2005.RichtvoorGent-TerneuzenmaareeneigenProSes-organisatieop.

HetdossierGent-TerneuzenheeftzwaargewogenophetOAP.VoorGouverneurBalthazarwasditeenbijzonderbelangrijkonderwerp.DiezatmethetprobleemdatbedrijvensnelduidelijkheidmoestenkrijgenoverdetoekomstvanGent-Terneuzen.HijwildehetdaaromkoppelenaanhetProSes-dossier.MaarprojectdirecteurVanZwamhielddatmetallekrachtvanzichaf,naarmijnmeningtekrachtig,metdestelling:‘Ditstaatnietinonzeopdrachtdushetkanernietbij.’HetisaandevoorzittersvanhetOAPtedankendaterniettemineenaanvaardbarekoppelingheeftplaatsgevondenwaardoordatdossiernuopganglijkttekomen.

IkvinddatdeministermethetScheldedossierindeklemisgekomentussendeeigenafsprakenmetdeVlaamseministerendebelangenvandeTweedeKamer.Ikdoeldaarmeeopdekoppe-lingvandossiersdieNederlandwederomaanbrengt.DeNederlandsepolitiekheeftveelboterophaarhoofd.ProSesondervindtdaarvandenadeligegevolgen.

12�

VoorNederlandzijndebelangenvanhetScheldeprojectveelgroterdandievandeIJzerenRijn.NederlandzalzichjegensVlaanderenalseenbetrouwbarepartnermoetenmanifesteren.Daar-bijmoetNederlandmeerooghebbenvoordegevoelighedeninVlaanderen.

Hoeweldesamenhangmetverruimenvandevaargeulwelbelangrijkis,ishetSigmaplaninfeiteontkoppeldgeblevenvandeOntwikkelingsschets.HetonderdeelveiligheidisdoorAWZZeescheldegoedenprofessioneeluitgevoerd.Methetonderdeelnatuurwistenzijgeenraad.Aminalisdaartelaatbijbetrokkengeraakt.OokkanhetnietdatdeProses-verantwoordelijkevoornatuurtijdenseenopenbarebijeenkomstafstandneemtvanhetSigmaplan.Alsmede-werkervanProSeskandatniet.HetprojectSchelde-LandschapsparkhoudthetrisicoindatdegemeentenendelandbouwindatverbandgeorganiseerdoppositiegaanvoerentegenhetSig-maplan.Datzouheelkwalijkzijn.

ProSesheeftverderdeindrukgewektvaneen‘allesofnietsstrategie’.Doordesamenhanginmaatregelentussentoegankelijkheid,veiligheidennatuurlijkheidzosterkteprofileren,kunjeookdoordiekoppelingwordenmeegesleurd.Deruimtevoordepolitiekomeigenafwegingentemakenisdaardoorbeperkt.Alsjekiestvoorverruimingmoetjealsbestuurderookkiezenvoornatuurcompensatie.Oponderdelenvandebesluitvormingbenjedannietlangervrij.Ikvinddieverknopingvanbesluitenlastigommeeomtegaan.

Hetwasnietaltijdvanzelfsprekendomhetactiedomeinvanhetprojecttedefiniërenenaftelijnen.NogalwatanderelokalebesturenenstakeholdersinenrondhetSchelde-estuarium,zowelaanVlaamsealsaanNederlandsezijde,trachtenanderedossiersdienietofslechtszijde-lingsmethetopstellenvandeOS2010haddentemaken,ookinhetprojecttebetrekken.Hier-doorontstondeenreëelrisicodathetgebeurendreigdeteontaardenineenopbodvanpro-jectendiehetgeheelonnodigbelasttewardoordeOS2010dreigdeteverzandenineensoortvanonderhandelingtussendrukkingsgroependieinsénogweinigmetdeultiemedoelstellin-genvandeOS2010zelfhaddentemaken.Doordebandgenomenisdeprojectdirectieredelijkkunnenomgaanmetdiedruk.

EeneersteincidentinderelatietussenhetOAPenProSeswerddoormijaangedragen.ToenProSesdeopdrachtkreegominhetSchelde-estuariumopdedrieterreinentoegankelijkheid,natuurlijkheidenveiligheidonderzoektedoenzonderdatdiedriethema’smetelkaarinstrijdmochtenkomen,werdhetmijduidelijkdatdezeopdrachttebeperktwas.DetoegankelijkheidvanTerneuzenontbraknaarmijnmeningtenonrechteindieopdracht.Diewasopgeenenkele

manieropgenomen,terwijlergeenredelijkargumentwasomdatniettedoen.Degrotevraagwastoen:hoeherstellenwedittekortindeProSes-opdrachtzondertijdteverliezen?DankzijdetweeOAP-voorzitters(ikdankhendaarvoornogeenkeer)ishetmiddelgevondenomparallelaandekernopdrachtvanProSeseensoortgelijkprocestestartenophetzelfdeniveauvanstudieenbesluitvaardigheid.DaarmeewerddezeomissiehersteldenisdedesbetreffenderapportagetegelijkmetdievanProSesaandebewindsliedenaangeboden.MaardieisspijtiggenoegnietgeïntegreerdindieProSes-rapportageaandebewindslieden,maardatweetiknietzeker.VoortsishetrapportoverdetoegankelijkheidvanTerneuzennogeenbeetjevaag.

Lessen voor de toekomst: wat moet anders, wat kan beter?

Op het vlak van communicatie, betrokkenheid, inspraak en draagvlak

Ikvinddatinhetvervolgtrajectdeburgersheelintensiefbijhetprocesbetrokkenmoetenworden.Endelandbouw?Ookdie,maarwemoetendelandbouwwelopeenrealistischemanierblijvenbezien.Alshettoteenverruiming,enalsgevolgdaarvantotnatuurcompensatiekomt,hebbenveellandbouwersbaatbijgoederegelingenvooruitkoopofboerderijverplaatsing.

ErzoueenanalysemoetenkomenvandelosseeindjesdieProSesnoodzakelijkerwijsheeftmoetenachterlaten.WatvaltertereparerenjegensZeeland,jegensdeboeren,jegens…?Zeelandheeftzichzelfalshetwaretotloseindgekatapulteerddoorzijnopstellingvan‘Hetgaattochnietdoorduszijnwetegen’.JemoetZeelandnuhelpenmethetmakenvaneendraai,nublijktdathettochdoorgaat.

Hetformelecircuitmoetjezijnganglatengaan.Hetinformelemoetjekoesteren,wantdatkanjeinformelezinveelellendebesparen.Neembijvoorbeeldeengroepals‘LevendeDelta’,maarookde‘TaakgroepWesterschelde’.Benaderdezegroepenactiefengajeplannenenwerkwijzeuitleggenopeenzovroegmogelijkmoment.Ditgeeftvervolgaanhethuidigepositievegevoel.Erzullenaltijdpijnpuntenblijvenendanisdeformeleprocedurebijbijvoorbeelddevergun-ningprocedurevaaktekort.Doorvoorafproblemenindeweekteleggen,kunjebetrokkenheidcreëren.MogelijkdatdeDeltaraadhierbijbetrokkenkanworden.NugaathetdaarvooralomdeKrammer-Volkerakalskraan,spilinhetwaterbeheer.MaarvoordetoekomstishetookmogelijkdatdituitgebreidwordtnaardeWesterscheldeendeVoordelta.Betrekdezegroep(methetDel-tateamalsambtelijkeondersteuning)danookactiefbijhetvervolg!

1�0

Les:houdrekeningmetdeelnemersdiezichnietmanifesterenmaaropdeachtergrondweldegelijkmeekijkenenmeedenken.Pakdetelefoonomdattechecken.Blijfstukkensturen,‘wehebbendekansgehad’.Vraageventueelomschriftelijkereacties.

Storendis,endatheefttemakenmetverwachtingspatronen,dathetindicatiefwerkenophetstrategischniveauvandeOntwikkelingsschets,hetbeeldoproeptdatdekeuzenalzijngemaakt.Datiserggevaarlijk,omdatdeindrukwordtgewektdatdebeslissingalvolledigisafgewogen,terwijldatnognietkan.MethetvoorbereidenvaneenRUPendeopstellingvaneenPlanMER.treedtervoordebewonerseennieuwefasevanbetrokkenheidaan.Zijkrijgenstrakstemakenmetinstrumenten,zoalsvóórkooprechtenenonteigening.Deslordighedenvanhetplanprocesindestrategischefase,endiedaaraaninherentzijn,zullenindievervolgfasemoetenwordengoedgemaakt.Hetplanprocesisnu,doordeontkoppelingvanpolitiekebesluitenenformeeljuridischebesluiten,ookindetijduitelkaargetrokken.Voordeburgerisdatergonduidelijk.Inhetvervolgproceszaldatplanprocesweerzodichtmogelijkdepolitiekestandpuntenendeexternejuridischewerkingmoetengaanverweven.

MetbetrekkingtotdecommunicatiehoopikopduidelijkeafsprakenvanProSes2010methetSIC.DuidelijkmoetwordengemaaktwaarProSes2010voorstaatenwatderolisvandepro-jectleidersenhoedatonderlingwordtafgestemd.InZeelandgaateennieuw‘netwerkwater’vanstartdatgetrokkenzalwordendoordeprovincie.AanvankelijkwasdatnetwerkgeheelgerichtopdeuitwerkingvandeKaderrichtlijnWater,maardeprovincieheefthetbredergetrok-kenengerichtopalleswatmetwatertemakenheeft.Aandatnetwerkzullenallegemeentenenwaterschappendeelnemen.Deeerstebijeenkomstisop30maart2005.DatnetwerkbiedtookvoorProSes2010uitgelezenmogelijkhedenomdecommunicatiemetgemeentenenwater-schappenteintensiverenenomviadegemeentenookdeburgersmeerdirectbijhetprocestebetrekken.

WemoetenervoorzorgendatweindevervolgfasevanProSes2010nietopnieuwineenposi-tiekomenwaarindesamenwerkingincommunicatietraaguitdestartblokkenkomt.ErmoetensnelheldereafsprakenkomenoverwatProSes2010ophetgebiedvancommunicatiedoetenwatopdatgebiedwordtgedaandoordeinitiatiefnemersvoordeuitvoering.

IkvindhetbelangrijkdatProSesinhetvervolgtrajectmeernaaranderecommunicatiekanalengaatzoeken,zoalsdeOmroepZeelandenhetcommunicatienetwerk.

ProSesheeftweltemakengehadmetversnipperdegemeenten.Meerruggespraakenbetrok-kenheidvandeScheldegemeentenzijnnodig.

BijinspraakinVlaanderenkrijgtmenalsnelsloganeskereacties.InNederlandismenmeergewendtewerkenmetlangetermijnplannenenwordtmeeraanhetalgemeenbelanggedacht.

Eriseenpermanenteinformatiestroomnodig,wanthetgevaarbestaatdatdeinformatiever-strekkingopeenbepaaldmomentophoudt.Ookwilikdeinformatienietalleenuitdekrantmoetenhalen.Verderzouerfeedbackmoetenkomenoverderealisatievandeverschillendepro-jecteninhetganseSchelde-estuarium.

ErisonlangseenbijeenkomstgeweestvandeWerkgroepCommunicatieendaarwerddecom-municatievanProSesgeëvalueerd.Ikbenerzekervandaterinhetvervolgprojectrekeningzalwordengehoudenmetdebemerkingendiedaarnaarvorenzijngebracht.

InhetvervolgprojectmoetzekerdeWerkgroepCommunicatieblijvensamenkomenenliefstomdetweemaandeninplaatsvaneenmaalperjaar,zoalsinhetverledenbijProSeshetgevalwas.TijdensdezebijeenkomstenwordtdandestandvanzakenmeegedeeldmetbetrekkingtotdeprojectenwaarProSesopdatmomentmeebezigis.DegeplandecommunicatiemomentenvanProSeskunnendanopvoorhandmeegedeeldworden.

OphetmomentdatdebewindsliedenervoorgekozenhebbenProSesineenaparteorganisatietesteken,ishetaangewezendatdeWerkgroepCommunicatie,ProSesalsorganisatienaarvorenbrengtendaterviaéénstemgesprokenwordt(inditgevaltweepersonen:éénvoorVlaanderenenéénvoorNederland).

Vooralhetcommunicatiebeleidmoetdoordachterindeverwoordingenhetverduidelijkenvandeprocedures.Ikdachteerstdathetaanmijlag,doorgebrekaanvertrouwdheidmetdeNeder-landsemaniervandoen.Ditisechternietzo.Ookdeinzet,hetwaaromvanProSesendepro-bleemstellingzijnbelangrijk.Waaromditproject?

EenvolgehoudenPR-boodschapnaarZeelandtoeisnoodzakelijk.HetzoueengrotevergissingzijnderugtekerennaardeZeeuwen.Volgehoudencontactengevenmeerrendementdantel-kensalsereenprobleemopduiktsteedsopnieuwtemoetenbeginnen.

1�1

Communicatieiszeerbelangrijkineenprojectalsdit.Deoverheidzounogveelmeerincom-municatiemoeteninvesterenindezinvan‘Ditzijnweaanhetdoen,datgaanwenogdoenenerwordtverwachtdathetdanklaarzalzijn’.Zo’ncommunicatieisergnodigomdeachterbanteinformerenensomstesussenzondereigenlijkeinsideinformatie(bijvoorbeelduithetOAP)ofzeervoorlopigeresultatentemoetenprijsgeven.Ookhetinbouwenvanmijlpalen,wanneerwatzalgecommuniceerdworden,zouzeernuttigzijn.Nuwasvraagenaanbodvandecommu-nicatienietaltijdafgestemd,waardoormisinformatiebijdeburgerendemensenophetterreinkonontstaan.Ikmoestdatdanelkekeerbijmijnachterbanrechtzetten.Zozoudenieuwsbriefbijvoorbeeldmeerinzichtkunnengeveninhetprocesendestandvanzakenenminderkunneningaanopgebeurtenisseninderandvandekernopdracht.

ErmoettijdigbegonnenwordenmetdevoorbereidingvanOS2020.Meeraandachtvoorcom-municatie.

Wijpleitenvooreengroterebetrokkenheidvandebevolkingbijdeplannen.Strevennaardraag-vlakisergbelangrijk.GrotereduidelijkheidmoeterverderwordengebodenoverderolvanProSesofoverdeopvolgervanProSes.Nahetbesluitindeministerraadmoetvooralgoedaandebevolkingduidelijkwordengemaaktwatergaatgebeurenenhoehetvervolgproceseruitgaatzien.Ermoetveelaandachtwordenbesteedaanhetcommunicatieproces;bijvoorkeurviahuis-aan-huisbladen.

WezoudenhetergopprijsstellenalsProSes(ofdeopvolgervanProSes)metdegemeenteperi-odiekcontactoverhetvervolggaatonderhouden;bijvoorbeeldindevormvaneengestructu-reerdoverleg.

Wezoudenindetoekomstmeerbetrokkenheidwillencreërenenmeerkwaliteitindeeindrap-portages.Ditkandoorvanuithetonderzoektussentijdspresentatiestegevenoverderesultaten.Ookzoudenwemeerbijdediscussiesoverhettotaalendestrategiebetrokkenwillenzijn.Doorhetmeedenkenvandeonderzoekersindegevoeligepuntenenaanpakendergelijkeontstaateroverenweermeerbegripenduidelijkheid.Doordezestrategischeuitwisselingzijndestukjesbeterindepuzzelinpasbaar.

Indeinspraakperiodespeeldedeflexibelestortstrategieals‘toverformule’bijdeeffectenvandeverruimingeenrol.VanZwamnoemdedezeoplossingnietzomoeilijkenvooronsisdatooknietzo.Wijzijnechterdagelijksbezigmetdematerieensnappendeonderlingeverbanden.

Maarvoordeburgerofhetraadslidishetslechtséénonderwerpuitdeduizendonderwerpenwaarzijmeebezigzijn.Indecommunicatiezoujehiermeerekeningmoetenhouden.

DevraaginhoeverredievoorgeschiedenisdewerkverhoudingbinnenenbuitenProSesheeftbeïnvloed,beantwoordikalsvolgt.IkdenkdatdoorProSeseenbeterewerksfeerisbereikt.Devraagisofdatkanwordenvastgehoudenvoordetoekomst.VeelzalafhangenvandewijzewaaropdeTSCzichgaatopstellen.Alsdateenstilleambtelijkestafblijft,zondercommunicatieoverresultatennaarbuiten,danheeftProSes,alslichaamvandeTSC,ookgeendraagvlak.

Omdebevolkingindetoekomstbetertebereiken,beveelikaanominhetvervolgtrajectvooraldegemeenteraadsledentebetrekken;bijvoorbeelddoorzedeeluittelatenmakenvanbege-leidingsgroepen.Hetvoordeeldaarvanisdatgemeenteraadsledeneenverantwoordingsplichthebben,waardoordebevolkingbetrokkenraakt.HetBOWSvoorzietdaarinonvoldoende.Ookdatiseenclubvandagelijksebestuurdersdienietnaarbuitentreden.HetSICheeftnogteweinigbekendheid.Organisatiesalsdezegaanineentevroegstadiumoveropcommunicatiegeheelviainternet.Grotegroepenvandebevolkingwordendaarmeenietbereikt.

Gekozenzoumoetenwordenvoorookanderecommunicatiekanalen,zoals‘huis-aan-huisbla-den’.De Scheldekrantverschijntteweinigfrequent.Tevaakwordtinformatieachtergehouden.ZoheeftNederlanddeingebrekestellingvanNederlanddoordeEuropeseCommissiestilge-zwegen,terwijldeECdaarovernaarbuitenwelcommuniceert.DezeopstellingvanNederlandwerktaverechts.HoekandeburgernuwordenovertuigdvandenoodzaakvanontpolderentenbehoevevancompensatiealsNederlanddeingebrekestellingwegmoffelt?AlsProSesnoglangerwachtmethetnaarbuitentreden,daniszeonderwerpgewordenvanhetpolitiekemachten-spel:dertigjaaronzekerheideneenkleinaantalbetrokkenen.

Omwillevandezecomplexiteitishetvoorons,alsgemeente,zeermoeilijkuitteleggenaandebevolking.Erzullennutegen1juliinstandhoudingsdoelstellingenvoorhetSchelde-estua-riumgeformuleerdworden,maarvoorhetganselinkeroevergebiedmoetenerooknogandereinstandhoudingsdoelstellingenkomenendatcompliceertdezakenzeer.Hetwordtallemaalzeermoeilijkteverdedigenenpaniekzaaierijmoetvermedenworden.

MenstartnumeteenLERmaardaarmeehadmenmoetenbeginnenendanoverhetgansegrondgebiedvandegemeente.

1�2

Erwaswelweerstand,maarProSesheeftdegroepengoedkunnenbenaderen.Denatuurbewe-gingwasgoedaanwezig,maardeZeeuwsehavensbijvoorbeeldniet.

Devolgendekeerzouzomogelijknogpragmatischerennogtransparantertewerkmoetenwordengegaan.Ookishetnodigomtijduittetrekkenvoorhetwederzijdsinformerenoverdepositiewaarinmenaanhetoverlegdeelneemt.Degebeurtenisseninseptember2004warendaarvoorillustratief.OpdatmomentvroegdeprovincieZeelandmeertijdvooroverlegmetdeachterban.DatleiddetoteendiscussieoverdepositievanhetOAP;eenregistratiemachinevanstandpuntenvandeachterbanófeenoverlegorgaanwaarinbestuurdershunverantwoordelijk-heidnemen.Voortsiseenuitgekiendeenafgestemdecommunicatiestrategievangrootbelang,zodathardnekkigemisverstandenkunnenwordenvermedenendediscussieoverfeitengaat.

Deinvalshoekvandepersisvaaknegatief.Beroepshalveweetikdat.Dezeinvalshoekbeïn-vloedtweldepubliekeopinie.Jekuntditveranderendoorveelstrategischeromtegaanmetdebetrokkenen.Eerstmetdebetrokkenenpratenennietgelijkallesaandegroteklokhangen.Demensenhebbendanhetgevoeldatzemetrespectwordenbehandeldenhetnieuwsnietuitdekranthoeventevernemen.Somsishetbeteromevenniettecommunicerenmaarplannenverderuittewerkenmetdebetrokkenen.

Kijknaardemenseninhetgebied:geefmenseneengoedgevoel,namelijkdathetlandnietzomaarweggegevenwordt.Behandelmensenalseenvolwaardigegesprekspartner.Watzijndemogelijkhedendiejezekuntbieden?NietviaorganisatieszoalsZLTOallesbekokstovenmaarmetdebetrokkenenzelf.Kijk,alszeteveelgeldvoorhungrondvragen,danisheteenanderverhaal.

Houderrekeningmeedatgrondeengevoelswaardeheeftvoordeboeren.Jeplanslaagtmetgoedecommunicatie!

IkvindhetjammerdatiknooitcontacthebgehadmetdevoorzittersvanhetOAP,ookalwordtditforumopzijnwaardegeschat.Hetisnietdatzenietbereikbaarofinteressantgenoegwaren;hetiserdoortijdsgebrekeenvoudigwegnooitvangekomen.MisschiendathetOAPzelfeenietsactievereperscommunicatiehadkunnennastreven.

Watdetoekomstigeperscommunicatiebetreftadviseerikomeengoedevertrouwensrela-tieoptebouwenmethetkleinekransjeingewijdeVlaamseenNederlandsejournalistendieditdossiergoedopvolgen.Doordestukkenvantevorenonderembargotoetesturenstajeons

toealkennistenemenvandeinhoud,enopdepersconferentiedaarvangebruiktemakenbijdevraagstelling.Zovoorkomjedatjournalistenofwelenkelopschrijvenwatzelezenofenkelopschrijvenwatzehoren.Onderhoudookgoeddetelefonischecontactendoorafentoewatdui-dingtegevenbijderapportenenpersdossiers.Ookeenpaarkeerperjaareenpersbabbelwordterggewaardeerd,bijvoorkeurgekoppeldaaneenlocatiewaarietstezienoftebelevenvalt.EenpersmeetinginverbandmetdeplannenvoorGrootSaeftingelijktindatverbandzekeraantrek-kelijk.

WathetprobleemZeelandbetreftwijsikeropdatookwijvanhethavenbedrijfextrainspannin-genhebbengeleverdomuitteleggenwaaromdederdeverdiepingzobelangrijkisvoorAnt-werpenenvoordeheleSchelderegio.Alshetmoet,doenwedatnogeenkeer,maarikvreesdaterheelwatZeeuwenzijndiehetnietwillenhoren.EenmogelijkeoplossingvoorhetgebrekaanZeeuwsdraagvlakishetbeterenintensieverbetrekkenvandeZeeuwseeconomischesleutelac-toreninhetoverlegrondhetSchelde-estuarium,metinbegripvandeZeeuwselandbouworga-nisaties.Misschiendatcommitmentgemakkelijkerkanopgebouwdwordenopprojectbasis.Mis-schienbiedtGrootSaeftingeeenkansomtekomentoteenbeteresamenwerkingtussenhaven-natuur-Vlaanderen-Zeeland.Wijzijninelkgevalbereidomditdossiertoteengoedeindtebren-gen,enzelfsomhettrekken.

Metbetrekkingtothetcommunicatiebeleidiserglobaletevredenheid,maarerzijnzekerenkeleverbeterpunten.ZodientProSes2010beternatedenkenoverwaneerwatnaarbuitenwordtgebracht.Bijvoorkeurisertocheerstgewerktaaninterndraagvlakvooraleerhetaandebuiten-wereldwordtgepresenteerd.TotslotmoetProSes2010erookbeteroverwakendateigenteam-ledennietteveelsoloslimwillenspelenophetvlakvancommunicatieensensibilisering.

IkwilbenadrukkendatProSeseensuccesvolcommunicatiebeleidheeftgevoerd,alwashetmaardoordeinspraakavonden.Diehebbenaanmisnoegdeneenmegafoonverleendwaardoordehartslagvandeweerstandkonwordenopgemeten.Ditleverdebelangrijkeinputvoordebijstu-ringvanhetambtelijkewerkdocumenttotdedefinitievebesluiten.Verderdenkikdathetcom-municatienetwerkvanProSeszekernuttigis,maarikbetwijfeldemeerwaardeomdaaraandeeltenemenalswoordvoerdervandeminister.Danwordtalleswatgezegdwordt,enzelfswatnietgezegdwordt,disproportioneeluitvergroot.Vandaarhetvoorstelomtekomentoteenapartdriehoeksoverlegtervoorbereidingvanbelangrijkegezamenlijkecommunicatiemomenten.

1��

IkwilbenadrukkendatProsesergoedaangedaanheeftomalinzo’nvroegstadiuminspraakteorganiseren,ietswaarveleVlaamseprojectennogvankunnenleren.DaarentegenheeftProSeswelstekenlatenvallenindedirectecommunicatienaargemeentenenbepaaldebelangenorga-nisatiestoe.Ikzouditwillenformulerenalsdenoodommeerone to onetecommuniceren.Ookalsdemiddelendaartoemisschienbeperktzijn,moetmenerallesaandoenomzodirectmoge-lijktecommuniceren.

IkadviseeromcontactoptenemenmetdebeheerdervandewebsitevanVlaanderenomdeOntwikkelingsschetsookviadiewegbekendtemaken.

ProSes2010gaatzichbezighoudenmetHetZwin.Wijhoudenonshieraljarenmeebezig.Ikver-wachtdatwehierinbetrokkenzullenworden.

Deelgenootblijvenvandeinformatie.Deelblijvenuitmakenvanoverleggroepen;dathoeftnietperséwaterkeringentezijn.InterneterugkoppelingmetpartijeninZeelandoverveiligheid,maarookovergebiedsgerichteaanpak.

OverdefeitelijkeontwikkelingenbijProSesbestondensomsdemeestuiteenlopendebeel-den.Datzorgdevoorveelonrust.Beterecommunicatiehadditvooreenbelangrijkdeelkunnenvoorkomen.Zozouhethebbengeholpenalsdenieuwecommissie,dievooreengrootdeeluitnieuweparlementsledenbestond,bijhunstartuitleghaddengekregenvandeaanpakendevorderingen.WellichtishetbereikvandeverderzeernuttigeroldiedevoorzittersvanhetOAPhebbengespeeldoverschat.Directecommunicatieisooknodig.Indelaatsteperiodewashetnietgoeddathetresultaatzolangnietwerdgepubliceerd.Delesvoorhetvervolgis,dathetnuttigisdeCommissieperiodiekdoormiddelvaneenpresentatieopdehoogtetehouden.Hetstapvoorstapcorrigerenvanwildeverhalenindepolitiekewereldvindikvangrootbelang.

IkbennetterugvanhetdagelijksbestuurvanhetBOWS,waarwegesprokenhebbenoverdecommunicatieronddeOntwikkelingsschetsendebesluitendaarin.Inhetvoorstelwarendegemeentenenwaterschappenvergetenendatmoetniet.

NuisditookweermetdelijstvanvragenvanhetBOWS.Ditlijktopeenherhalingsoefening.Maarikmerkookdatpartijenvergetenwordenendatmoetniet.ErkomtdanookeengroteinformatiebijeenkomstvoorProvincialeStaten,degemeenteradenendewaterschapsbesturen.Degedeputeerdezalhierineenbelangrijkerolmoetenspelen.

Zelfwasikvoldoendegeïnformeerdommijnroltespelen.Ikzouooknietwetenhoedatbetermoest.WelmerkteikdatbijdevoorbereidingvandeOAP-vergaderingenergedikkestukkenaangeleverdwerden.Datlietikambtelijkvoorbereiden.Somswasersprakevaneenoverkillenditkomterhierbijonsalsgemeentegewoonbij.Datlegteenextradrukopdeambtelijkeorga-nisatie.

DebekendheidvandeProSes-aanpakininternationaalkaderkannogeenstukbeter.Goedever-talingenvanderesultateninEngelsenFranskunnendaaraanbijdragen.DeaansluitingbijdeKaderrichtlijnWaterbehoeftnogdenodigezorg.

Opdevraaghoenuverdermetdeuitvoeringvandeprojectenenmaatregelen,denkikdatdekomendetijdmoetwordengebruiktomopbasisvanvrijwilligheidtussenbetrokkenenenopbasisvandeinstandhoudingsdoelen,dieuitermategoedonderbouwdmoetenzijn,eenopendiscussiegevoerdwordtwaarmaatregeleneventueelinpasbaarzoudenzijn.Daarovermoeteersteenopendiscussiemetdestreekwordengevoerd.DiediscussiemoetbeginnenvanuiteenopensituatieennietvanuitdeOntwikkelingsschets.HetisnietgoeddatdeHedwigepolderalvoornatuurontwikkelinginhetkabinetsbesluitisaangewezen.Hierdoorvindtgeenopendiscus-siemeerplaats.

Eriseengroterebetrokkenheidvanmeermensennodig.Ditgeeftechterproblemenmetdebeschikbaretijdvanveelmensen.DetijddieaanProSesbesteedwordtkannietaananderezakenbesteedworden.Tochzoudeintensiteitvanbijvoorbeelddekoepelvergaderingengrotermoetenzijnombehoorlijktekunnensturen.Hoedichtermenbijeenprojectbetrokkenishoegroterdeinzet.

Decommunicatieisookzeerbelangrijk.Demaniervancommunicerenkwamdikwijlsduurover.Eenvoorbeeldishetdoosjewaarinderapportensamengebrachtzijn.Ikbenvoorsoberheid.Deperceptieisbelangrijk.Dedrukwasgoed,zonderalteveelkleurenfoto’s.Alhoewelikzelfnietopheteindfeestkonaanwezigzijn,vindikditeengoedinitiatiefvoordenetwerking.

Voormijzelfvondikvoldoendeopdehoogtetezijngeweestvandelopendeontwikkelingenmaarditgeldtzekernietvooriedereen.ToeniknogophetINwerktewerdertweemaalperjaareeninformatieavondgeorganiseerdvoordebasiswerkersuitdemilieuverenigingen,waarinuitlegoverdestandvanzakengegevenwerdvandelopendeprojecten.Ditwasgeeninspraakmaarlouterhetgevenvaninformatie.Hetzelfdezouzeernuttigzijnnaarmilieugroepen,

1��

gemeenten,Scheldelandschapspark,landbouworganisaties,industrie,enzovoorts.Ditmoetdangebeurendoormensendiezeergoedvandezakenopdehoogtezijnendecommunicatiemoetophetniveaustaanvandeontvangers.ProSeszouderegiemoetenhebbenovereennetwerkvanmensendieietstezeggenhebbenennauwbetrokkenzijn.Dezemensenzoudendanlezin-genkunnengevenenandereactiviteitenkunnenondersteunenvoorverschillendedoelgroepen,dieelkopeenophentoegesnedenmanierbenaderdmoetenworden.

HetisbelangrijkookcontactenteonderhoudenmethetISC.Zoalsbekendhebbenschorreneenzeergrotepositieveimpactopdewaterkwaliteit.NietalleendeVogel-enHabitatrichtlijnisbelangrijk,ookdeKaderrichtlijnWater.Ditalleszijnstappeninderichtingvaneengroterecom-plexiteitsbenadering.

Zeelandwasenblijftuiteraardeengevoeligpunt.InhetvervolgprojectmoetZeelandalsadvi-serendepartijpermanentbetrokkenworden.GedeputeerdeThijsKramerdoetveelengoedepogingenomdeZeeuwsebevolkingteovertuigen.

Op het vlak van politiek draagvlak

ZekerooknaaraanleidingvandeinvullingvandeEuropeseKaderrichtlijnWater(KRW)iseralleredenvooromdepolitiekecontactenophetniveauvanhetgehelestroomgebiedvandeSchelde(inclusiefFrankrijk)aantehalen.OokvanuitdeTweedeKamerzijndaarvoorinitiatievengaande.Denugevolgdeaanpakomindeelstroomgebiedentewerken,zouoverigensnogtotproble-menmetbetrekkingtoteencorrecteinvullingvanderichtlijnkunnenleiden.OnderleidingvanLousCoppoolsewordtnugepoogdomeenpolitiekebijeenkomstdaaroverteorganiseren.Hetisnuttigdatditsoortontmoetingenplaatsvindenenhetlevertmogelijkhedenopvoorwederzijdsbegripenhetmakenvanconcretevervolgafspraken.OpdevraagofhetBOWSdaarinookeenrolzoukunnenvervullen,alserbijvoorbeeldookeenBOWS-achtigesamenwerkingzouzijninVlaanderen,zegikdatikdaaropteweinigzichthebomdatgoedtekunnenbeoordelen.IkkrijgalleendeverslagenvanhetBOWS.

Bijdeuitvoeringisvanbelangdatervooreeniedersnelletterlijkzichtbareprojectenwordenuitgevoerd,zodatditalsvoorbeeldprojectzijnuitstralingkanhebben.Indieuitwerkingsfasemoetenwelallestakeholderswordenbetrokken.

DoordewerkwijzevanProSeshebikweereensbeseftdatweinVlaanderenmoetenlerenmeernaarbuitentekomenmettussenresultaten.Nietwachtentotallesbijnaafisendandekousopdekopkrijgen.

HetMemorandumvanDenHaagiseengoedonderhandeldmemorandum.Allebetrokkenpar-tijeninVlaanderenhebbenoptimaalmeegewerktaandeopmaakvandetekst.InNederlandzouhetvlotterkunnen.Daarzittendeonderhandelingscommissiesenkelopambtelijkniveau.DaarompleitiknogmaalsvoorhetoprichtenvaneenTaskForceinNederland.

IksteleenwerkwijzevoorzoalsdievanhetVlaamseparlement,dathoorzittingenheeftgeorga-niseerdwaarzowelProSesalsbelangenorganisatiesindegelegenheidzijngesteldomtoelich-tingentegeven.IkzouwillenbepleitendatProSes,omwillevanhetdraagvlakvoordeOntwik-kelingsschets,indegelegenheidwordtgesteldomdatzelfdetedoeninhetNederlandseparle-ment,alsvoorbereidingopdeuitvoering.

EengroteredirecterebemoeienisvanStatenledenmetditsoortprocessenisoverigensnietteverkiezen.DeStatenhebbennueenmaaleenandere(primaircontrolerende)roldandeuitvoe-rendebestuurders.DatmaakthetooklogischdatStatenledenmeeraandezijlijnblijvenstaan.DeStatenhebbennatuurlijkweldetaakommetdebevolkinggoedcontacttehoudenengoedtewetenwaterbijdebevolkingleeft.

DegemeentenronddeWesterscheldezijngeorganiseerdindeTaakgroepWesterschelde,gezienhunspecifiekebelangrondhetestuarium,datdoorlooptophetland.Gezamenlijkhebbenwedenotitie‘LandenWater’opgesteldnazelfeeninterviewrondegehoudentehebben.HierinhebbenweeengezamenlijkevisieopdeWesterscheldeverwoord,ondanksdeverschillendebelangenpergemeente(tenaanzienvanscheepvaartenhavens).Deuitkomstwasgerichtopgezondenduurzaamwater,nietverdiepeneneennatuurlijkerestuarium.DitstaatlijnrechttegenoverhetAntwerpsebelang.

Ikhoopdatdeinbrengdiegeleverdiszijninvloedheeftopdeplanvorming.Erwordtweereenprocesaangegaanenerzalconsensusmoetenontstaan.Doormiddelvanplanvoorbereidingzalereentoekomstperspectiefwordengeschetst.

Tegenstellingenenkeuzenmoetennuuitgeklaardworden.Ikzoueventueeleenrol/taakwillenhebbenindediscussiezodattoerisme-enlandschapsontwikkelingeensteminhetgeheelkrij-

1��

gen.Eenlandschapsontwikkelingsschetsvoorrecreatie;hetzougoedzijnnatuurenrecre-atieingrotelijnentebeschrijven.Ditzoudooreenkerngroepofzoopgepaktkunnenworden.Opdetailniveauuitwerkenzallastigerworden.Indiscussiezouikgraageenmeedenkenderolwillenenbijdeverdereuitwerkingeenorganisatorischerol.

DeregievanhetnatuurluikzaldeprovincieopzichnemenalsdeStatenvanZeelanddatgoedvinden.Ookhetinrichtenvaneenprojectorganisatieenhetbegeleidendaarvan.Doorpartici-patiemetdestreekzalerovereenstemmingmoetenkomen.Voorgrensoverschrijdendeprojec-tenzaldeprovincieookderegievoeren.Alleszalvolgensderijksprocedureswordenuitgevoerd.Voorbehoudispolitiekenmaatschappelijkdraagvlak.Overveiligheidophetwaterzijnerookwensengeuitendemonitoringzullenweinzijngeheelvolgen.

Ikadviseeromdeparlementairecommissies,diegaanoverdeOntwikkelingsschets,maximaaltebedienenvanuitProSes.

BestuurlijkgezienzullenervoorNederlandnogveel‘hobbels’zijn.EenadviesvoorderegioZee-land:jemoeteenpositieveinstellinghebben.Zoekennaareenwin-winsituatie.Enjemoetpro-berendemensentebegrijpenenalshetnodigisgewoonaandekeukentafelmetzegaanzitten.Hetzaltijdrovendzijnmaarzijnvruchtenafwerpen.Jemoetdemensenkunnenuitleggen‘waaromwijinZeelandvoordehavenvanAntwerpenineenwurggreepwordengenomen’.Doorvoorafmetdebetrokkenentesprekenkunjeproblemenvoorkomen.

Hetisbelangrijkdatdeverdereontwikkelingvandedriesporengelijkblijftlopen.Eriseenzichtbaresamenhangindeprojecten.Deverhoudingmoetgelijkblijven.Toegankelijkheidisdegrootstedrager.Ermoetvoorderegioeenwin-winsituatiezijn.(‘Jemoetnietdenkendatjeermeteengeringefooivanafkomt!’)Economischeverwachtingenzijngoedbijrecreatieineenaantrekkelijklandschapendoorgrootschaligenatuurendooruitbreidingwegennet.Gebieds-ontwikkelingisdusergbelangrijk.

Ikmerkdatanderegemeentenzichnuandersopstellen.ViadetaakgroepdragenzewelbijenikhebgoedecontactenmetbijvoorbeeldReimerswaalenTerneuzen,maarhetisnietveel.

Watzeernuttigisgeweest,zijndebijeenkomstentussendebeideparlementenendebilateralesamenkomstenmetdeverschillendepolitiekepartijen.Debedoelinghiervanwasdatmenelkaaraandebeidezijdenvandelandsgrensbeterzoubegrijpen.Dezecontactenblijkenookvoor

detoekomstvangrootbelangenhetisaangewezendatdezeregelmatigzullenplaatsvinden.Ookoverlegtussendebeideparlementairecommissiesblijftheelbelangrijk.TijdensdevorigelegislatuurisereendrietalbijeenkomstenbelegdmetdeCommissievanOpenbareWerkenaanVlaamsezijdeendeCommissievanVerkeerenWaterstaataanNederlandsezijde.Dezecontactenkunnenbesteenvervolgkrijgen.

Ikdenknietdatikaanhetbeginvanmijncarrièredezeinput,veelzijdigheid,kennisvanzakenenkennisvanmensenhadkunneninbrengen.Omdezeopdrachttoteengoedeindetebren-genwasdeinzetnodigvanmensenmetveelervaringeninzicht.DatwasoverigensnietoverdehelelijninhetOAPaanwezig.IkweetnietwieuiteindelijkhetgroenelichtheeftgegevenvoordedefinitievesamenstellingvanhetOAPmaarerwastochinleeftijdenkwaliteitafentoewelonevenwichtigheid.Ookomdatsommigendaaraanwezigwarenomuitsluitendbelangentever-dedigen,zonderinzichtinhetbredepanoramavandiversebelangendietochmetelkaarver-zoendmoestenworden.

IkziehetoptredenvandehavenschepenDelwaideendegedeputeerdeKrameralsbelangrijkescharniermomenten.Dehavenschepenmaakteopzijnmanierduidelijkwathijwildeenwaarhetprocesnaarzijnmeningaanmoestvoldoen.Hoeweldatvoorsommigenbijzonderirritantwasschiepdatdenodigeduidelijkheid,endaarmeeookdevereisteactieomdiedingenoptafeltelegendienodigwarenomhemopanderegedachtentebrengen.DaarinheeftmetnamepolitiekVlaandereneenbelangrijkerolgespeeld.OokdeZeeuwsegedeputeerdemaaktehetvelenlastig.Daarkunjeboosofverdrietigomzijn,maarhetdwingtjewelomtopkwaliteitteleverenenhetuitersteoptafelteleggenquafeitenenargumentenomzoiemandtochindeboottehouden.

Op het vlak van procesarchitectuur en procedures

Werkenmeteendakpanconstructieiseengrootvoordeelalsdetijdtekrapis.SindsKallodoenwedit.HetzitnuookinhetMemorandumvanDenHaag.Afsprakenomzakenparalleltelatenlopen,hebbeneigenlijkaltijdwelbestaan.Ookalhoudtdatrisico’sin.Jemoetsoms,vooruit-lopendophetverwervenvaneenpolitiekedekking,zakeningangzetten,bijvoorbeeldonder-zoek,methetrisicodatdaarachterafgeendekkingvoorverkregenwordt.Bewindsliedenwetendatook.Hetkansomsnietanders.WijhebbenbijvoorbeeldgeleerdvandevertragingenbijdeinstellingenstartvanProSes.Daaromhebbenweruimeenjaarvoordatdepolitiekebesluitvor-

1��

mingoverdeOntwikkelingsschets2010zouplaatsvindenalhetbegingemaaktmethetoprich-tenvandevervolgorganisatie.

Zeelandwilnuderegievoorhetnatuurluikaanzichtrekken.Ikvraagmeafofzedaarmeeeengoedekoersinslaan.Opvoetvangelijkheidopererenzoumisschienweleenstehooggegrepenkunnenzijn.MenstaatdaarvervanDenHaagenprofileertzichteveelvanuiteentypischepro-vincialereflex.AlsmenopderugvanditprojectlustenvanuitDenHaagwilhalen,zoumenzichweleenskunnenvastrijdenomdatheteenriskantavontuurisomjeoptewerpenals‘hetwis-selgeld’.

Omtevermijdendatdit‘acquis’weerverlorengaatinmogelijkgeruzieoverdeuitvoering,iseenopvolgingscommissienodig,dieallepartijenvoortdurendopdeafsprakenwijstdiezijngemaaktindeOntwikkelingsschets.IkondersteundaarbijdewensvanZeelandomdeTSCalsbehoedervanditacquisteverruimentoteenbestuurlijkecommissiewaarallehoofdspelersinvertegen-woordigdzijn.

Lesvoortoekomst:• ZwaktebijVerkeerenWaterstaat,deafhankelijkheidvaneenenkeling,vandesecretaris

TSC;• AanVlaamsezijdemeermetruimeremandatenwerken.Hetonderhandelingsmandaatvan

Vlaamseambtenarenistebeperktvooreenvlotteafwikkeling.

Hetconceptisalleenbruikbaaralser:• Eenduidelijkeprobleem-/doelstellingaantengrondslagligt;• Eengoedonderliggendopdrachtdocumentvanopdrachtgevendeoverhedenligt,dusveel

commitmentvooraf;• Voldoendefinanciëlemiddelenvrijgemaaktkunnenworden(eigengebouwenpersoneel);• DetoepassingopdeLissabonstrategielijktmeeenbrugtever.

Zeelandwasenblijftuiteraardeengevoeligpunt.InhetvervolgprojectmoetZeelandalsadvi-serendepartijpermanentbetrokkenworden.GedeputeerdeThijsKramerdoetveelengoedepogingenomdeZeeuwsebevolkingteovertuigen.MenzouinNederlandookeeneigenTaskForcemoetenoprichten,zoalswijdatinVlaanderengedaanhebben.Dezeadministratievewerk-groepzorgtervoordatdoorintensoverlegéénendezelfderichtingwordtgekozendoorallebetrokkeninstanties.

Eenvolgendekeerzouikeerstgrondignadenkenoverdesamenstellingvandeadviesraad:bestuurders,ambtenaren,maatschappelijkeactoren.Hierhoortookeenrisicoanalysebij,bij-voorbeeld‘Watkanergebeurenalsdelandbouworganisatiesernietbijzijn?’

Meerruimtenaartimingiswenselijkdochmetbehoudvanconcretedeadlines.

Vroegerbeginnenmeteeninschattingtemakenvantereserverenfinanciëlemiddelenvoororganisatieenuitvoering.

Mijntotaalindrukkenvanhetproceszijnhoofdzakelijkpositief.Erwasinfeitesprakevangeïn-tegreerdgebiedsgerichtbeleid.WeliswaarzijnderuimtelijkeconsequentiesvanhetSigmaplanonderbelichtgeblevenenzijndieonvoldoendeonderbouwd.BijdeinvullingvandenatuurindeZeescheldezijneronmiddellijkrelatiesmetdeinvullingvandeinstandhoudingsdoelstellingen.Dezelfdegebiedenwordenmeervoudiggeclaimd.Datheeftookmetdesnelheidvanhetprocestemaken.Indevolgendefasemoetenderuimtelijkeconsequentiesbeterwordenonderbouwd.Daarzittenookjuridischekantenaan.DeRUP’s(ruimtelijkeuitvoeringsplannen)gaandenieuweproductenvandevervolgfaseworden.VangrootbelangisdatNederlandenVlaanderengoedafstemmenoverdeHedwigepolder.

InmijnogenzoueenOAP-secretariaathiermeerinitiatievenmoetennemen.VandenBergwasnaarmijnmeningteoptimistischoverdemogelijkhedendiehijterbeschikkinghad,daardoorzijnerkansengemist.Hetsecretariaatheeftook(te)veelopProSesgeleund.HierdoorwerdhetzelfstandigadviesvanhetOAPingeperkt.Vaakwasdegedachte:ProSesdoetditwel.

Zoalsikalhebaangegevenishetjuisteonderzoekuitgevoerdenhebbenwijdejuistebetrok-kenheidhierbijgehad.EnProSesheefttoenookherhaaldelijkenterechtgezegd:‘Ditgaatomdefeiten,nietommeningen’.Bijdebeleidsmatigevertalingmoetjetochnadenkenoverdevraagopwelkewijzejejeomgevingerbijwiltbetrekken.NuwasertussenProSesenOAPhetwij–zijgevoel,meteenonduidelijkerolvandeopdrachtgeversopdeachtergrond.Ditzoujehelderdermoetenmaken,vooralderolvandeoverheden.Bijdeinspraakwaserookdebehoefteomdeoverheidhieropaantespreken,maarerzatenalleenmaarambtenaren.

Vooronswashetheelbelangrijkdateréénpersoon(Klap)erbetaaldenvolledigvoorbeschik-baarwas.Hierdoorkunnenwijloyaalzijnmethetresultaat.Anderepartnershebbennietaltijdiemandbeschikbaargehad.Jemoetjeafvragenofjeditnietbeterhadmoetenondersteunen.

1��

DegevolgdewerkwijzeisweltypischNederlandswaarveelisgereguleerd,ookophetvlakvantoetepassenmethoden.InVlaanderenzijnwijmeerflexibel.Goedvooreenbilateraalproject,maardevraagrijstofdatineenpuurVlaamsprojectookzozoukunnen,waareraltijdweladmi-nistraties,kabinettenenministerszijndiehunwileropwillenleggen.IkziedewerkwijzenogniettoepastwordenbijhetSigmaplan.

DeopdrachtvanProSeswashetbijeenbrengenvanpartijen.Maarjemoetgoedoplettenwelkepartijenjeuitnodigt.Bijvoorbeeldvoorhetbesprekenvaneenmorfologischrapportmoetjegeenbeleidsmensenuitnodigenofrapportenbladzijdegewijsdoornemenmet‘hogermanage-ment’.Jekunthetbetersplitseninbestuurlijk-politiekebijeenkomsteneninhoudelijkebijeen-komsten.DeLTVwaseenhelderproces.Eénmedewerksterhieldditindegatenenwistwaterspeelde.

Numoetendeprojecteninhoudelijkwordenuitgewerkt.DoordeuitspraakvandeRaadvanStateoverdeTweedeMaasvlaktezijndejuridischerisico’sduidelijkgeworden.Doormiddelvanverdereonderzoekennaardeonzekerheden,bijvoorbeeldoverhetmitigerendbeleidbijhetbag-geren,kanditnogondervangenworden.

IkherhaalnogmaalshetbelangdatdeOntwikkelingsschetsnucorrectwordtuitgevoerd.Ikhoorvanallekantennogalraredenksporendekopopsteken–zoalshetideedatvialandbouwef-fectrapportenzalbeslistwordenwelkenatuurplannenkunnengerealiseerdworden.Datvindiktochlichtelijkover the top.Immers,hetisenkelbinnenhetkadervaneenvergelijkingvaneco-logischevenwaardigeplannen–metanderewoordenplannendievoldoenaandekwaliteits-doelstellingenvanuitoogpuntvaninstandhoudingsdoelstellingen–datmoetnagegaanwordenwelkeoptieshetminsteeffecthebben.Maardeeffectanalysemagdeecologischedoelstellin-gennietgaandetermineren.DitismaaréénvoorbeeldvanhoedetopvanonzeVlaamseadmi-nistratienadenktoverderealisatievanOS2010–ditisdusvolkomenaberrant.AlserdusvanuitProSes2010geenopvolgingscommissiewordtgeïnstalleerddienauwgezettoekijktopeencor-recteimplementatie,danzietheternietgoeduit!

WatderelatieProSes–AWZ-ZeescheldebetreftzouhetwellichtbetergeweestzijnalseriemandvanonsinBergenopZoomwasgaanzitten.Ondanksdegoedebedoelingenervarenwetocheengebrekaanterugkoppeling,zekeropcrucialemomenten,zoalsbijdeformuleringvandebesluiten.WekunnenonszelfnietvanindrukontdoendatdeterugkoppelingaanNeder-landsekant,dustussenProSesenRWS-Zeelandintenserendirecterisgebeurd.

DerecenteervaringmetdecommunicatierondomhetMemorandumvanOvereenkomstvan11maart2005heeftmemeerderedingengeleerd.HetkloptdaterteweinigafstemmingwasmetProSes,maargeletopdetijdsdrukkondatooknietanders,enBergenopZoomissomsfiguurlijkenletterlijkteverweg.Omertekomenzijnerzeerkortelijnennodigtussenministerenwoord-voerder.InVlaanderenisdatwelhetgeval,maarinNederlandlijktdatveelminderhetgeval.ErisnogwerkaandewinkelomrelatiemetdewoordvoeringvandeNederlandseministerofstaatssecretaristeversterken.Ermoetvoortdurendnagedachtwordenoverdeechtenieuws-waarde;eninditgevalwasdatnietmeerdeOntwikkelingsschetsmaarweldekostenverdelingendereactievanZeeland.NaardetoekomsttoemoetereenvoorbereidenddriehoeksoverlegkomentussenProSes2010endebeidewoordvoerders.

Ikneemaandaterleerpuntenzijnnaaraanleidingvanhetproject.Alsjedebeginsituatieverge-lijktmetdeeindsituatiedankunjezienwaterwerktenwatnietenhieruitkanmenleringtrek-ken.Vooreenvolgendproject:dekrachtligtinhetmaatwerkdatjekiest.Alsjehetvolgenshetboekjedoet,gaathetnietgoedvolgensmij.

Jemoetpartijenaanelkaarblijvenbinden,elkaarvasthouden.Deprovinciezalhiervoorderegieinhandenmoetenhouden,opeenhogerplaniserbestuurlijkesamenhangnodig.VerderwachtikafwateruitdediscussieindeTweedeKamerkomt.Diezieikalstoezichthouderopditdossier.

IkwilnogwelkwijtdatProSesvaakgezienwerdalseeninstituutmethelegeleerdemensen,dieeenergtheoretischverhaalvertelden.IkweetweldatBergenopZoomergsymbolischlagtussendepartijen.Maarhetisgoeddatdeprojectennuovergenomenwordendoordeuitvoe-rendediensten,zoalsdeRijkswaterstaat.

HetwerkenineendergelijkebilateraleorganisatieisvoorVlamingenonaantrekkelijkvanwegeeenonvoldoendewervingsstatuut.Alserzo’ngrootbelangwordtgegevenaaneentijdigeengunstigeuitkomst,danmoetenookdeconsequentiesgetrokkenwordeninderandvoorwaardenvoorhetaantrekkenvangoedekandidaten.

DeprojectmatigeaanpakvanProSesismaartendelegeslaagd.Degezamenlijkeprojectorgani-satieiszekerwaardevolvoordetoekomst,maargeprobeerdmoetwordenomdaarbijnogonaf-hankelijkertewordenvandevoorgenomenagenda’svanbeidelanden.

1��

Geefdelandbouweenduidelijkepositieindevisievorminginplaatsvanallééndievaneenonvrijwilligeruimtedonor.Kijkeenswatmeerstrategischnaardemarktpositievandelandbouwinditgebieddichtbijdemarkt(dichtstbevolktedeelvanEuropa),alsookdegoedeproductie-omstandigheid:grond,klimaatenwater.Opbasishiervankanookvoordeontwikkelingvandegehelesectoreenstimuleringsbeleidgevoerdwordenenontstaatermeerevenwichttussendegebruikswensenvanwaterenland.

VulhetProSes-teamaanmetlandbouwkundigeeconomenofschakelexternedeskundigenophetgebiedvandelandbouwin,zoalsLEIenAlterra.InhetvervolgtrajectwildeZLTOzelfeenrolspelenindedialoogmetderegiooverdevisievorming,mitsdelandbouwfunctiedaarineenvolwaardigepartijwordt.DecentralevraagisdanofhetScheldeprojectvoordelandbouwookwinstsituatieskanoplevereninplaatsvanuitsluitendverliessituaties.

MenzouinNederlandookeeneigenTaskForcemoetenoprichten,zoalswijdatinVlaanderengedaanhebben.Dezeadministratievewerkgroepzorgtervoordatdoorintensoverlegéénendezelfderichtingwordtgekozendoorallebetrokkeninstanties.

Deprovincies(Oost-VlaanderenenAntwerpen)hebbeninhetOAPonvoldoendedebelangenvandeScheldegemeenteningebracht.VoordeprovincieAntwerpenheeftwaarschijnlijkhetbelangvandehavenvanAntwerpenopdevoorgrondgestaan.DaaromishetbelangrijkomhetSchelde-LandschapsparkoptenemeninhetOAP.Hetisdenkbaaromindatverbandookdestormstuwterdiscussietestellen.

Deaanvangvanhetprojectwasredelijkwarrig.Meerinhetbijzonderispasvrijlaatinhetprocesmeerduidelijkheidgegevenoverhetvervolgtraject(conformdenotavanjuridischemedewerkers).Ditdientindetoekomstzekertewordenvermedenomdatjuisthetnaastelkaarbestaanvanverschillendevisiesoverhetverdereverloop,aanleidingkanzijnvooreenvertrou-wensbreuk.

Geenopmerkingenoverdebevoegdhedenenverantwoordelijkheden:goedenduidelijkgeor-ganiseerd.VoorProSes2010zaldesituatieveranderen.Hetaccentbijdeuitvoeringkomtbijdelijnorganisatiesteliggen.Detijdisnognietrijpomookdeuitvoeringviaeengrensoverschrij-dendsamenwerkingsverbandtelatenuitvoeren.DaarvoormoetdeEuropesegedachtenogwatverdervormkrijgen.

IkvraagmeafofdeNederlandseadministratienogeenkeereendergelijkgrootprocesaandurft,zovervanDenHaagenzomoeilijkopafstandtebeïnvloeden.AlsikleesdathetNederlandseMinisterievanFinanciënnietstaattespringenommeetewerkenaaneenvergelijkbareopzetvoorGent-Terneuzendanlijktdateenbevestigingvanmijnvermoeden.

Op het vlak van landsgrensoverschrijdende samenwerking

Hetverschilinbestuurscultuurenininstitutionelezakentussendetweelandenheeftonsweleenspartengespeeld.Wezoudenbijeenvolgendesamenwerkingeigenlijkmoetenvertrekkenmeteenblauwdrukvandeverschillen:‘Zijnwewelmetdejuistemensen,metgelijkeinzichten,metdeovereenstemmendeverwachtingenenvanuitdezelfdepuntenaanhetvertrekken?’

VoordetoekomstpleitikervoordatdegrensoverschrijdendeenopintegraliteitgestoeldeaanpakookinhetuitvoeringstrajectwordtbewaardineenalgemeenprojectbureaualsProSes.Hetbelangdaarvanzaltoenemen,wantookhierzalblijken‘thedevilisinthedetail’.Eenderge-lijkeaanpakzouookvoordebesluitvormingrondnieuweprojectenenrondhetbeheervanhetestuariumnagevolgdkunnenworden.ZozoueenperiodiekeScheldeministerconferentiekunnenwordenopgezet,zoalserookeenNoordzeeministerconferentiebestaat.

Eriseentrendvantoenemendelandsgrensoverschrijdendesamenwerking,zowelEuropeesalsmetdeVlamingen.DeactiviteiteninhetkadervanhetMemorandum(ammoniakprobleem,Gent-TerneuzenenProSes)hebbendietrendverderversterkt.DetrendvanmeeraandachtvoorhetzuidenkomtooktotuitdrukkinginhetverbandvandeRijnScheldedelta.

Nualwordtdevraaggesteldoverdevolgendeingreep.Alshetdebatoverdehuidigevoorge-steldeverruimingscherperwasgevoerd(vechtmethode),washierovereenduidelijkeruitspraakgedaan;degrenswaseerderinzichtgekomen.WemoetentoenaareenEuropeeshavenbe-leid,waarbijdekoekoverallespelersverdeeldwordt.WelkerolspeeltAntwerpenin2020?Zijndeinvesteringenvannudannogvanbelang?Hoedanookdenkikdatdezestapgezetmoestwordenenhetismooidathetnietmetbebloedekoppenisgebeurd.Maarwezijnernogniet…

HetwasdejuistemanieromdeverstandhoudingtussenNederlandenVlaanderentebevorde-ren.VlaanderenenNederlandhebbenvanelkaargeleerd.HetvaltnietteontkennendatereenverschillendeaanpakbestaatinNederlandeninVlaanderen.InNederlandisdeadministra-

1��

tiesterkerenbepalenderaanwezig.InVlaanderenwordterietsmeergestuurdvanuitdepoli-tiekeoverheid.DitprojectkanquastijlwellichtalsvoorbeelddienenvoorandereEuregionaleprojecten.BijProSeswarenerslechtstweepartners(VlaamseenNederlandse)metslechtéénopdracht.Metmeerdantweepartnersenmetmeerdereopdrachten,wordtdeopdrachtuiter-aardmoeilijker.

Eenhelderuitgangspuntaanbeidezijdenvandegrensisbelangrijkvooreenhelderediscussieoverdevoorsentegensvanbesluiten.Anderzijdsiserookveelwerkendewegduidelijkgewor-den,denkaandedakpanaanpak.

Hierhebiktochwelmoeitemeegehad,demanierwaaropProSeshetdossierbijdeEuropeseCommissieheeftbinnengebracht.IkwaservoorstandervanmeerzekerheidtebiedenaandeCommissievóórdateengesprekzouzijngevoerd.OokhierziteenverschilindebenaderingvanNederlandenVlaanderen:NederlandersgaanvaakeerderinformeelpratenmetambtenarenvanDGEnvironment.Ikhebmeverzettegeneentevroegcontact,zonderdeofficiëlecontactperso-nenvandebeidelanden.ProSeshadhaast,maardeCommissiehoudternietvanalszegepushtwordtmetonvolledigedossiers.Deuitsprakendiedanverkregenworden,kunnenalleenmaarvaagzijn.Zemogendanooknietgebruiktwordenomoppolitiekniveaueensoort‘instemming’vandeCommissieteclaimen.PasalsdebesluitenuitdeOS2010(politiekevoornemens)omge-zetzijninjuridischbindendebesluiten,zaldeCommissiehaareindoordeelgeven.

Eengrensoverschrijdendprojectbrengtbilateralegesprekkenopregionaalniveaumetzichmee.Datiseengoedezaak.HetkostmoeiteomVlaanderenenNederlandmetelkaartelatenpraten.Taalenaanpakzijneenbekendprobleem,wateenspecialeaanpakvraagt.Hetzoudenkbeterzijngeweestomeensynchroonprocestehebbentussenstrategischvlakenderegio+organisa-tiezodatzijvluggerhunwinstkansenkunnenzien.Jekuntookbetermetdedirectbetrokkenen(waaronderdeboeren)zelfpratendanmetdediverseorganisaties.Hetgaatbijvoorbeeldslechtbijdeboerenenzewillenerzelfbetervanworden(ennietdeorganisatieserbetervanlatenworden).

Hetisbelangrijkdaterzosnelmogelijkduidelijkheidkomtoverdefasenvandeuitvoeringstra-jecten.Hetgeruchtgaat,vanuitdekringenvandeprovincieZeeland,datProSesis‘besmet’methetnatuurontwikkelingverhaal.Misschiendatzedezegeruchtenverspreidenomdatzegraagderegierolwillenhebben.Zosnelmogelijklow-profilegesprekkenaangaanbijvoorbeeldoverHetZwinenHedwigepolder.Zogoedmogelijkgemeentenenwaterschappenbetrekken.Nietlangs

elkaarheenwanthierdoorontstaathinder.Openlijkstrooienmetinformatiekanooktegenwer-ken.Hetisbelangrijkominhoudelijkeantwoordentegevenopwettelijkeenmaatschappelijkevragen.Debevolkingzitniettewachtenopeengroteorganisatie.

Nietallesvanonslijstjeisgehonoreerd,Sluiskilisbijvoorbeeldnognietrond.EnikweetooknietofwedeverbredingvandeSloewegookzonderditprojectgekregenzoudenhebben.Onzebur-gemeesterheeftalsstaatssecretarisindertijdalgestreefdnaarhetbovennationaalregelenvaninfrastructuur.

WezoudenalsTaakgroepWesterscheldemogelijkeenrolkunnenspeleninhetcontactmetdeVlaamsegemeenten.DitzoumogelijkviahetSchelde-Landschapsparkkunnenlopen.

Ditonderdeelvandeprocesgangenbesluitvormingisnietduidelijkgeweest.OnduidelijkbleefwatdeeindresultatenvanProSeszoudenzijn.DeTSCstaatalspuuroverheidsorgaanveeltevervandebelangenorganisaties.DeplaatsendestatusvandevoorstellenvoorbesluitenvanProSeswarennietduidelijk.HetadviesvandeTSCdaaroveraandebewindsliedenisevenminbekend.Pasnáhetkabinetsbesluit,alsereenbriefaandeTweedeKamerwordtgestuurd,komteenenanderindeopenbaarheidenbeginthetcircuspas.ProSeswasnodigomtoteengelijk-luidendbesluitinNederlandéninVlaanderentekunnenkomen..InVlaanderenishetSigmaplanwelwettelijkverankerd.InNederlandzijndemaatregelenuitdeOntwikkelingsschetsdatniet.Eenwettelijkgrensoverschrijdendkader(PKB?)zoumeerduidelijkheidhebbenverschaftoverdestatusvandebesluiten.HetprojectRuimtevoordeRivierbiedtwatdatbetreftmeerinzichtdoorhetvoorkeursalternatieftekoppelenaanhetPKB-besluit.MisschieniseennieuwevormvaneenEuropeseaanpakvangrensoverschrijdendeprojecten.

DitprojectkanquastijlwellichtalsvoorbeelddienenvoorandereEuregionaleprojecten.BijProSeswarenerslechtstweepartners(VlaamseenNederlandse)metslechtéénopdracht.Metmeerdantweepartnersenmetmeerdereopdrachten,wordtdeopdrachtuiteraardmoeilijker.

DehuidigestatusvandeOntwikkelingsschetsisgeenprobleem:ermoetenregelmatig‘tus-senbeslissingen’wordengenomen.BovendienhelpteenovereenstemmingopnationaalniveautussenVlaanderenenNederlandoverdetoekomstvandeScheldebijdebinnenlandsediscussiemetderegio.BelangrijkindiediscussiezalzijndatdeScheldeaanhetverloederenis(o.m.alsgevolgvandeslechtewaterkwaliteit).Denatuurprojecten(o.m.voortvloeienduithettoegan-

1�0

kelijkheidsdossier)brengendaarinverbeteringenhetveiligheidsplankrijgjedaarminofmeer‘gratis’bij.

Hetprojectheeftgeleidtoteenverdereverbeteringvandeverstandhoudingopambtelijkniveautussenbeidelanden.Dieverstandhoudingisbeterdanoppolitiekniveau.Opambtelijkniveaukentmenelkaarsproblemen,verstaatmenelkaarstaal.Ookbijdevoorbereidingvandevorigeverdiepingverliepdesamenwerkingalgoed.BijdeOntwikkelingsschetsisdaarverderopdoor-gebouwd.

Op het vlak van studie, onderzoek en advisering

Erzoumeertijdmoetenzijnvoordeadvisering.Indeeersteplaatsishetaleenenormeklusomzoveelcomplexmateriaalinzokortetijdtebeoordelen,maardaarkwambijdatwenogtweewekenoponzetermijnzijningelopenomzotebereikendatonsadviesnogkonmeewegenindebijeenkomstvandeTSC.Datzettehetprocesvanadviserenbijdetoetsingonderhogedruk.MetnamedeadviseringoverdeKennisgevingverliepenigszinschaotisch,doordatdeVlaamseinspraakresultatenpaszeerlaatbeschikbaarkwamen.

Bijonzeeigenevaluatiehebbenwevastgestelddatbepaalde–voorlopige–conclusiesuitonsonderzoekdoorProSesplotsnaarvorengebrachtzijn.Voorafzouhiermeeroverlegovermoge-lijkmoetenzijn.Nuwasdeuitwisselingmeergeorganiseerd‘tussendesoependepatatten’.

Ikvondvooraldeinhoudelijkedingenboeiend.Maardevraagblijft:hoekaniemanddebatenin2030uitrekenen?Hetzougoedzijnditsoortstudiesomdevijfjaarterugtenemen(overtedoen).Bezienmoetwordenofdeuitgangspuntenhetzelfdezijngebleven.Hetkaderisgemaaktenhetzouinteressantdeontwikkelingentevolgen.

Ikhebveelgeleerd.Vragenblijven,wantwatisbijvoorbeeldrisico?Hetbegripveiligheid1op4000isaardigvoordetheorie,maarvoordepraktijkalsermorgenietsgebeurt?Maaralledingenbijelkaarmoetjeterugkijkenopeengoedeaanpak.

Aprioriisditeenacceptabelewerkwijzewanthetisnormaaldatmennietallemogelijkhe-denkononderzoeken.Maarerzijnenkelekapitaleflatersbegaan.ZohaddeBraakmannooitalsvoorbeeldgebiedmogengenomenwordenwegenszijnkleinerealiteitswaarde.Ditheeftde

geloofwaardigheidaangetast.DenatuurwinstvandeBraakmanisookzeerklein.Ineenvol-gendefasemagzoietsnietmeergebeuren.Numoetikweltoegevendatditeenàposterioribeoordelingis,wantikzelfhebindekoepelingestemdmetdeBraakmanalsvoorbeeldgebied.DeOverscheldewaseenzeerzinnigprojectdatechtervrijsnelwerdafgevoerdomredenvaneenaantalzinnigeargumenten.DitzelfdehadookbijdeBraakmankunnengebeuren.

IkhebwelproblemenmethetZwinproject.OpzichisditeenzeergoedprojectmaarhetbrengtnietsbijaandenatuurlijkheidvandeWesterschelde.Strategischgezienishetweleengoedekeuzemaarvanuitdeneutraliteitvandewetenschapniet.

WatdeHedwige-,Prosper-enNoordDoelpolderbetreft,ditmoetuitgevoerdwordenwegenszijngrotepositieveimpact.UiteenrecentestudievanhetWLisgeblekendatdezeontpolderingeenvertragingvandegetijgolftussenVissingenenAntwerpenvantienminutenmetzichmee-brengt.Datisenormvergelekenmetdeversnellingmetveertigminutenindelaatstehonderdjaar.

DebalansindefinancieringvanbasisonderzoekendevertalingdaarvaninMER’sisnognietgoed.Erzoudenmeerkredietennaarfundamenteelonderzoekmoetengaan.DitisnognietgoedgeregeldinLTVO&M.

ProSeswaseenduidelijkaanspreekpunt.Zijwasbekendenheeftdebetrokkenheidvanheelwatbelanghebbendenwetenterealiseren.Dezeduidelijkheidverdwijntnu.Niemandweetopditogenblikwaserallemaaltegebeurenstaat.Gaandeadministratiesallesinvullenenzojahoegaanzeditdoen?Hoekandesamenhangtussendeprojectenenthema’sbehoudenblij-venalserbijnageencommunicatieistussendeverschillendeadministraties?Hetprincipevanjoint-fact-findinggaatverloren.Ookvoorhetlabobetekentditonduidelijkheid.Erisveelkennis,maarwaarmoetenwezijnomdieintebrengen,omactiefdeeltenemenaanhetonderzoek?Inhetverledenheefthetlaboeenaantalbelangrijkeadviezengegeven,bijvoorbeeldvoorhetSig-maplan,voornautiekendergelijke.RondProSeswasereenduidelijkestructuuraanwezig.Wijstellenonsalvastdevraaghoeditindezecrucialefasezalgaangebeuren.

1�1

Op het vlak van deze evaluatie zelf

HoekanhetdatProSeszichzelfevalueert?Iedereinterviewerkleurthetverhaal.Devraagisdaaromhoeobjectiefdezeevaluatiewerkelijkis.Onsinzienszouhetbeterzijngeweestalsdeevaluatiegeheeldoorneutraleexternenzouzijnuitgevoerd.

Ikvraagmijafofhetmisschientevroegisomnualteevalueren.SindsvanochtendlijktheteropdatdevisievanhetCollegeophetbereikteresultaatnietmetzekerheiddoordeStatenzalwordengedeeld.Ikrealiseermijweldatsteedssprakewasvan‘nee,tenzij’,maarvoormijwashetdusook(envooral)‘tenzij’.Alsdatzois,blijktdatdeStatennietgoedinhetproceszaten.Hoekomtdatdan?RichtteProSeszichteveelopprimaireactorenofwashetprocesinhetOAPtochtebesloten?

ErbestaattwijfeloverhetnutvandeevaluatiedieProSesuitvoert.Alshetprojectteamgoedheeftopgelettijdensdeuitvoeringvanhetproject,zoumenmoetenwetenhoehetprocesisverlopenenhoedediverseactorenhetproceshebbenervaren.

1�2

Varia

Deconcreteformuleringenhebbengeengroterolgespeeldinhetproceserna,omdatdeuitkom-stenvandeMKBAüberhaupteenkleinerolinhetprocesernaspeelden.

Erzijngaandewegkeuzengemaakt,waarwijinNederlandtevredenoverzijn.WelblijftvoormijdekeuzevooreenS-MERmetinspraakvooreendocumentzonderveelstatus(eenOS)eenwon-derlijkefiguur.Maarhetoogdewelaardig.

AlsgemeentezittenweingeklemdtussendeOosterscheldeendeWesterschelde,waarbeidedeVogel-enHabitatrichtlijngeldt.Ditbeperktonsindemogelijkheden,hetiseenverliesaanautonomie.DeOosterscheldewordtgezienalslevensbron,ookzonderdekokkels.NuzoekenwemogelijkhedenindeWesterscheldeendeVoordeltavooroestersenmossels.Dehelftvanonzegemeentebestaatuitwater.

VanhetOAPhebikkennisgenomenviahetBOWS.Methetsecretariaathebikgoedcontactkunnenonderhouden.Desamenwerkingverliepprettig.VanuitdeterugkoppelingdieikoverhetOAPontving,maakteikopdaterindievergaderingenvooralonderhandeldwerd.Eenmaat-schappelijkdebatleekmijdaarnietechtaandeordetezijn.Datdebatvondgelukkigwelplaatsbinnenhetdagelijksbestuurvanhet(besloten)BOWS.

Ikmisdemeerwaardediedenatuurgebiedenkunnenbieden.Ikdenkdanaanrecreatiefgebruikzoalsfiets-enwandelpadenendeuitbouwvanhethaventjevanProsperpolder.Erzouookgedachtkunnenwordenaaneeneducatiefbezoekerscentrum,zoalsinEmmahaven.Nukrijgtmenteveeldeindrukdatronddenatuurgebiedeneenafsluitingkomtendatdezenatuuralleenvoorenkelingentoegankelijkwordt.Eenrecreatieveinvullingismisschienmoeilijkopvoorhandteverkopen,maarlaterzalmenerdemeerwaardewelvaninzien.Vanafhetbeginmoetendanookkredietenvoorzienwordenvoorderecreatieveinrichtingendatisspijtiggenoegnietaanbodgekomen.DecomplexiteitiswelmaximaalinBeveren.Onzegemeentewildeveleprocessenintegrerendieruimtenodighebben,wantdieintegratieistotnogtoegemist.Erhadookeenhelderderverhaalgemaaktkunnenworden:eerstdetotaleruimteclaimbepalenvooralleplannensamenvoordeeerstvolgendevijfàtienjaar.Daarnainvullenwelkdeelelkprocesafzonderlijkdaarvannodigheeft.

Hetbeleidsterreinvandeexterneveiligheidwordtterechtintoenemendemategezienalsgemeenschappelijkbelang.

DegoederelatievanZeelandmetdebewindsliedenPeijsenVeermanheefteenpositieverolgespeeld.

Ikbentot2003alsprovinciaalpoliticusbetrokkengeweestbijdeopstellingvandeLTVendestartvanProSes.DaarnaalsbelangenbehartigervandemosselsectorookbijdeopstellingvandeOntwikkelingsschets.

Voorafdachtikdatdezeopdrachtomdriebelangen(veiligheid,toegankelijkheidennatuurlijk-heid)teverenigenzeermoeilijkzouworden(‘ahellofajob’).Vooraldevoorwaardedatdevei-ligheidtegenoverstromennietinhetgedrangmochtkomenleekmoeilijk.

AlswedeheleDeltabeschouwenmoeternueenrestauratieslaggaanbeginnen:deDeltawerkenhebbenookveelvervelendebijverschijnselen.

Determ‘Ontwikkelingsschets’isbinnenhetHaagseinterdepartementaaloverlegeind2001naarbovengekomen.HadooktemakenmethetuitdrukkelijkebesluitvanuithetVlaamsparlement,medio2001,omeersteenStrategischeMERtemaken.Determ‘Ontwikkelingsschets’komtvoorheteerstvoorinhetMemorandumvanVlissingen.Ermoesttotuitdrukkingwordengebrachtdathetplangeenconcretebesluitenzoubevatten,maartegelijkertijdverderzougaandaneenvrijblijvende‘visie’.

DeZeeuwseregio(BOWS-plus)wasgecommitteerdaanhetMemorandumvanVlissingen.Viahetrijk-regio-overlegheeftmenwensenkunneninbrengentenbehoevevanhetNederlandsekabinetsstandpunteind2001endiezijnookinbelangrijkemategehonoreerdinhetNeder-landsekabinetsstandpunteninhetMemorandumvanVlissingen.

Ikhebalswetenschappernietzoveelervaringmetprocesgestuurdebesluitvorming.BijhetonderzoekEVA-IIzatikindeauditgroep,maarwasdaarnietbetrokkenbijhetgroepsproces.

Zo’ntienjaargeledenwasikbetrokkenbijdeScheldeverdragenalsvoorzittervandewerkgroep.Daarginghetheelandersomdatdeopstellingvanéénvandepartners(Wallonië)heelnegatiefwas.Toenhadikalleenmetambtenarentemaken.BijProSesismetveelmeerpartijengewerkt.

1��

Zekerwarenerspanningengeziendebelangennietaltijdvergelijkbaarzijn.

InAntwerpenzalmenhetbesluitoverdeverdiepingals‘hoofdvangst’aanmerken.Aanvan-kelijknamNederlandeenaarzelendehoudingaan.Deonderzoeksresultaten,dieaantoondendaternietofnauwelijkseffectenophetecosysteemzoudenoptredenendatdeeconomischeopbrengstenvaneenverruimingzeergunstiguitvielen,warenuiteindelijkdoorslaggevendbijdeomslag.

Mijnrolwaséénindebackofficevandenatuurbeweging.Ikhebhiermewelactiefopgesteld.HetwerkwerdvooralgedaandoorVincent(Klap),Peter(Symens)enWim(vanGils).IkkreegalsplaatsvervangendlidvanhetOAPwelallestukken.Mijnblikopdeplannenvoornatuuront-wikkelingwasvaaktoevallig,doorspontaneontmoetingen.VanZwamheeftookmaareenmaalcontactgehadmetderegiodirecteurvanNatuurmonumenten.

Vlaanderenlijktmeeroponsregionaalniveau,zoalsbijdeprovincie.HetzitdichterbijenhetbelangisveelgroterdaninNederland.

Deintegralebenadering(driethema’s)iseenvoortvloeiseluitdeLangetermijnvisie.DatwaseenproductvandetoenmaligeVlaamseregering,dieopteerdevooreensamenhangendpakket.DiecomplexiteitwasookhetonderwerpvaninterneVlaamsediscussies(totinhetparlementtoe).

Bijdestartvanhetprojectvroegikmeafofdeuitdiepingdoorzougaanenoverdelegitima-tieervan.Ondertusseniserduidelijkheidhierover.Metdediscussieovertoerismekannuietsgedaanworden.

Naardesessiesdieinhetbeginvanhetprojectwerdengehoudenbeniknietvaakgeweest.Ikvonddathetkadertoennogtebreedwas.OpuitnodigingvanPaulPosthebikeensessiespe-cifiekvoortoerismegeorganiseerd.Deruimtedieikhebgekregenvoordeorganisatievondikergprettig.Desessiewerdnietopdegebruikelijkemanieringevuld,maarerisgekozenvooreenopenbrainstorm.Hetisvanbelanggeweestdateralisnagedachtovertoerismeendathetnietnadebesluitenpasisopgepakt.Ikbenblijdatikeenbijdragehieraanhebkunnenleveren.Hetproceshebikglobaalmeegekregen.

Toerismeisafhankelijkvantoegankelijkenatuur.Misschienisrecreatievenatuureenbetereomschrijving.Alsjeinhetachterlandnatuurontwikkelt,danmoetervoorgezorgdwordendatereenlink/koppelingmettoerismewordtgemaakt.

Hopelijkblijfttoerismeeenbelangrijkedrager.Ikwildaargraageensteentjeaanbijdragen!

Zelfbenikinhetbeginenkelekerennaarzo’nmeetinggeweest,maarmedewerkershebbenditovergenomen.

OfProSesaanmijnverwachtingenheeftvoldaan?Ikbenoverdonderdenverbaasddoorhetkrachtenspeltussentoegankelijkheidendeoverigetaakvelden(veiligheidennatuurlijkheid).Verderiserbijveiligheid(onsaandachtsgebied)ookexterneveiligheidbijgekomen.Hierdoormoetdeaandachtwordenverdeeld.

Betrokkenheidisnietoverweldigendgeweest.HetWaterschapisfunctioneelbetrokkeninver-bandmetfactorendievaninvloedzijnopmogelijkeoverstromingenvandijken(golvenenwaterstanden).HetBestuurvanhetWaterschapheeftookeenalgemenebetrokkenheid.DeDijkgraafislidvanhetOAPenikbenlidvanhetvOAP,maarikhebvooralschriftelijkmeegedaanaandesessiesdoormijnagendaenoverigewerkzaamheden.Onderlinghebbenwegoedoverleggehadoverdestandvanzaken.

NadevaststellingvandeOntwikkelingsschetsisereenterugkoppelingmethetalgemeenbestuuroverwaterheeftgespeeld,deachtergrondenenderesultatengeweest.MetVlaandereniseroverlegoverdeaansluitingvandijkenopdegrensvanNederlandenVlaanderen.

Elkevijfjaargevenwijeenveiligheidsbeoordelingoverdewaterkering.Dezewordtaltijdkortge-slotenmetVlaanderen.

Verderdeontwikkelingentenaanzienvandegrensoverschrijdendeveiligheidblijvenvolgen;hierbijisookeenlopendproject(COMRISK)overrisico’stegenoverstromingeneenonderdeel.WaarhetdetakenvanhetWaterschapraaktzaleractiewordengenomen.Deuitvoeringstra-jectenzullenofficiëleraakvlakken(waarondergoedkeuringsprocedures)hebbenmetdewater-schapstaken.

1��

NadatikbenweggegaanbijdeRijkswaterstaatZeelandhebikhetprojectnogzijdelingsgevolgd.HetprojectiseengevolgvandeervaringendiewehebbenopgedaantijdenshetopstellenvandeLTV.TijdensditprocesmerktenwedetegengesteldebelangenvanVlaande-renenNederland.OokalsHIDinderegioZeelandweetjehoederegioendenatuurbewegingengaanreagerenophetbeleid.MaarnietalleeninZeeland,ookinVlaanderenwarenerveeltegen-standersaandemilieukant.BijdeVlaamseadministratieswasbijdeLTValleenAWZbetrokkenenhetwasergbelangrijkdatAMINALookbetrokkenzouwordenbijhetopstellenvandeOnt-wikkelingsschetsalstegenhangervanLNV.

Planningismooi,maarblijfwelnadenken.Planningisbedoeldalsreferentie.Jeweetwaarjebent.Eenbeetje‘zwerven’isnieterg.

IkweetnietofdeuitspraakvandeRaadvanStateoverdeWCTismeegenomeninhetprocesomdatditgebeurdetijdenshetproject.Hetisbelangrijkomrisico’saftedekkendoorjearchiefgoedopordetehebben.Vooreenbuitenstaanderishetprocesgoedverlopen.

Eenactoranalyse(wiekanerroetinhetetengooien?)isbelangrijk.Decomplexiteitvandebesluitvormingisleidend.

Persoonlijkvindikdathetverliesaannatuurwaardenin’94–’96tegrootisvoorgesteld.BijhetonderzoekinhetkadervandeOntwikkelingsschetslijkthetnumeetevallen.Erisduide-lijkgemaaktdathetverliesaanslikkenenschorrentochdoorgaat,losvaneenverruiming.DeZeeuwsepolitiekmoetdezeslagnogmaken,nuroepenzenog‘ZeelandgaattenonderaandeSchelde’.Ikhoopdatdevernieuwdestortstrategieookgaatwerkenendatverwachtikook.Jemoetditnatuurlijkgoedblijvenmonitoren,maarerisalveelverkendenerwordtdagelijksgebaggerd.

IkherinnermijdepresentatievandeveranderdestortstrategieinhetOAP.Ditwasvoormijeennieuwgezichtspunt,waarbijhetverliesaannatuurlangzoergnietbleektezijn.Dithebikooknaarmijnachterbangecommuniceerd,vooralomdatwehierniettegenkondenzijn.

Ikmerkdathetinzichtvoorschrijdt.DeskundigenstellenhardopdevraagofcompensatieindeWesterscheldewelnodigis.Natuurlijkishetnatuurluikontwikkeld,maardatisnodigvoordeinstandhoudingbinnendeVogel-enHabitatrichtlijn.UitdeanalysesvandeS-MERblijktde

standvanzakennuenditmotiveertdevoorgesteldeingrepen.Maarikmerkookdatjeallesnogmaalsmoetuitleggen.

Dietweehonderdmiljoeneurovoornatuurlegtookeendruk,onderschatdatniet.Ikzieonsookeenbeetjealscentrumgemeenteinditdossier,wantiedereenvaltterugopmijnambtelijkeondersteuning.Wezullenmoetennadenkenhoediteffectieveropgelostkanworden.

IkhebmijgeërgerdaandeVlaamsekantvandeorganisatie.ZoisertijdensdeinformatieeninspraakavondenstelselmatigopgewezendathetnatuurlijksysteemvandeScheldeinwaardeachteruitisgegaandoordeinpolderingeninNederland.DaarbijisverzuimdomtemeldenwaterlangsdeZeescheldeinVlaanderenallemaalisingepolderdendetrechterdiemengebouwdheeftbijAntwerpen.Doorditbeeldavondnaavondteherhalenvindikdatdaardoorbewustdebeeldvormingisgemanipuleerd.WatmeertegenwichtvandeNederlandersbinnenhetProSes-teamtegenditsoortzakenzouwenselijkzijngeweest.

ZeelandisindeNederlandsestaathuishoudkundenognooitzoprominentaanweziggeweest.DeopdrachtvanProSesalszodanig,demanierwaaropAntwerpenzichopsteldeendeveleraakvlakkendieditmetZeelandbetekende,leiddetotzeervelevragendieopgelostmoestenworden,metalsgevolgdatdenatuurlijkheidaanzienlijkaanwaardeheeftgewonnen.

Wateenbeetjeachteropisgeblevenishetprobleemvandeveiligheid.Menheeftheelvaakver-wezennaarhetvoorafgaandewerkvandeGouverneursPaulusenVanGelder,maardatthemaistochnietvolledigaanbodgekomeninhetOAP-verhaal.Bijveiligheidgaathetomtweezaken.Indeeersteplaatservoorzorgendatwenietweerhetslachtofferwordenvanoverstromingen.IndetweedeplaatshetgevaarvangoederendiemeninhetSchelde-estuariumverscheept,versluist,laadtenontlaadt.Ikzegnietdatdittweedeaspectnietaanbodisgekomenmaarhetkwamtochindediscussiesgaandewegsteedsminderaandeorde.Dethema’stoegankelijkheidennatuurlijkheidkregendeoverhand.

EenpuntvanzwaktevanProSeswasdatteweinigwerdingespeeldopprocessendiealaandegangwarenaanbeidezijdenvandegrens,metnamewaarhetgaatomdeStrategischePlannenvoordeLinker-endeRechteroevervandeSchelde.Datleverdevaakeenoverlapvanwerkop.

HetiseengoedezaakdatdeOntwikkelingsschetsgeendocumentisdatderdenbindt.HetistebeschouwenalseenleidraadenalseenafsprakensettussenhetVlaamsgewestendeNeder-

1��

landserijksoverheid.Hetwoord‘schets’geeftalaandathetnietomeenjuridischbindenddocu-mentgaat.

Ookindevervolgfasezouhetlabograagbetrokkenblijvenbijhetonderzoek.Inhetbijzondergaatonzeinteresseuitnaardeafstemmingvanhetbeleidveiligheidtegenoverstromen,aange-zienhetlaboderisico-analysevormheeftgegeven,hetZwin-projectenhetprojectmonitoring.

1��

noten1) Erzijnverschillendeopvattingenoverdevraagwelknummerdezeverdiepingmoethebben.Opgrondvanhet

dossierkiesikervooromditdederdeverdiepingtenoemen.Ikhebhetdanoverdeverdiepingtot13,10meter,

getijde-onafhankelijk.2) DitkadertindepermanentetrainingvandemedewerkersvanProSes.Doorzelfeenaantalsleutelfigurente

interviewen,krijgenzijduidelijkefeedbackoverdemanierwaaropdeprojectorganisatieheeftgeopereerd.

Dezeleerervaringisvanbelangvoordetoekomst.3) Eentweedekeervindtafsluitingplaatstussen1830(deopstandderBelgen)enbegin1831.Dejuistedatum

ismijnietbekend,maardieblokkademoetzijnaangevangenvoorfebruari1831omdatindiemaandde

NederlandseluitenantVanSpeyk,gezagvoerdervaneenkanonneerbootopdeSchelde,zichzelf,zijnbeman-

ningenBelgenopblaastalshijdreigtgevangentewordendoordevijand.Dezekeerisdeaanleidingvoor

deblokkadehetverwerpendoorhetBelgischeCongres(heteersteparlement)vandejanuari-protocollen

uitgevaardigddoordeConferentievanLonden.Dieafsprakenterregelingvandescheiding(dieuiteinde-

lijkpasin1839plaatsvindt)wordendoorWillemIaanvaard,ondermeeromdatdeNederlandsegrenzenvan

1790enhetNederlandsebezitvanLuxemburgbehoudenzoudenblijven.HetBelgischeCongresverwerptze

(daarom)echter.Alsbijeenvolgendeversievandieprotocollenderollenzijnomgekeerd(Belgiëaccepteerten

Willemverwerpt)weigertWillemtevensdebezettefortenoptegeven.HijwordtdoorEngelandenFrankrijk

onderdrukgezetdoorhunembargovandeNederlandsehavensendoorhetFransbelegvan(decitadelvan)

Antwerpen,metalsresultaatdatdeNederlandsecommandantChassézichovergeeft.Datleidtop21mei1833

toteenwapenstilstandviadeLondenseConventietussenGrootBritannië,FrankrijkenNederland,zodathet

embargoendeblokkadeophouden.VoorRotterdamhaddieafsluitingoverigensgeenbetekenisomdatdie

havenstadpasmedionegentiendeeeuwmetdezeewerdverbonden.4) Dezeverdiepingkomtinditrapportverdernietaandeorde.WellijkthetvanbelangtenoterendatdeTechni-

scheScheldecommissieinhaar58evergaderingvan19maart2004vaststeltdatdeeindfasevandeverruiming

vandeWesterscheldevolgenshetverdragvan1995bereiktisendatzijadviseertderapportagedaaroverals

eengemeenschappelijkeindrapporttoetesturenaandeparlementen.Inhoudelijkishierbijvanbelangdatin

Vlaanderenongerustheidbestaatoverdeuitvoeringvandenatuurherstelwerken.Dieleggeneenhypotheek

opdeuitvoerbaarheidvaneennieuwe,derdeverdieping.5) ZievooreenuitgebreidebeschouwinghieroverStephanVanfraeghem,Goede Nabuurschap, De waterverdra-

gen tussen België en Nederland 1960-2002,AcademiaPress2003.Metbijdragenvanir.J.Strubbeenir.J.van

Hoof,beidenafkomstigvangenoemddirectoraat-generaalAdministratieWaterwegenenZeewezen(AWZ),en

beidenactiefindeTSC.6) Voordegoedeorde:andersdaninVlaanderenkomtinZeelanddediscussieoverontpolderenvoorname-

lijkvoortuitdeverplichtingtotnatuurcompensatiekrachtensdeEU-voorschriftenwegensdevorigeverdie-

ping.Dathadalszodanigweinigofgeenrelatiemet‘veiligheidtegenoverstromen’.Datmaaktoverigensde

Zeeuwsegevoeligheidtegenontpolderennietminder.7) Ditparallellekarakterblijktondermeeruiteenbriefvan19augustus2003vanProSes-projectdirecteurVan

ZwamaanhetMinisterievandeVlaamseGemeenschap,AWZ,AfdelingZeeschelde,inzakedemilieueffectrap-

portagevanhetSigmaplan.Hijmerktondermeerop:‘OmdathetSigmaplaneenwezenlijkonderdeelisvande

Ontwikkelingsschets2010ishetvanbelangdatdewerkzaamhedenendekennisgeving/Startnotitiegoedop

elkaarzijnafgestemd.ProSesheeftdekennisgevingvooralbeschouwdvanuitdezeinvalshoek.(…)Detiming

tussenhetSigmaplanendeOntwikkelingsschetsisvanessentieelbelang.ProSesvraagtdanookdatdetiming

vanhetSigmaplan(metdeuitwerkingvandeplan-MERenMKBA)infunctiegesteldwordtvandetimingvan

deOntwikkelingsschets,nl.politiekebesluitvormingeind2004.DezeeinddatumwelkevermeldisinhetMvO

magzekernietinhetgedrangwordengebracht.’QuaarbeidsverdelingstaathetSigmaplanlosvandelater

tebesprekenLangetermijnvisieenProSes.Quapolitiekebesluitvormingechterniet.DeOntwikkelingsschets

2010vormteenvehikelvoorgetraptebesluitvormingoverdeactualisatievanhetSigmaplan.8) ZieBijlage1voormeergedetailleerdeinformatieoverdeLangetermijnvisie.9) BehalvebezorgdheidomtrentnatuurwaardenspelenopdeachtergrondgevoelensvanonrustinZeeland.10) Uithetverslagvande53ebijeenkomstvandeTSC,op29maart2002,blijktwatderedenvandevertragingis

geweest.DeoorzaaklagbijhethavenbedrijfendeAntwerpsehavenkringen,dienietoverliepenvanvertrou-

wenindesamenwerkingmetNederland.DoorinterneVlaamsediscussieskwamdeondertekeningvanhet

MemorandumvanVlissingenduseenmaandlaterdanbedoeld.Tekenendvoordealertheidenproactievehan-

delwijzevandeTSCishetfeitdatmenonmiddellijkbeslootommeeraandachttebestedenaandecommuni-

catiemetdehavenc.a.,waaronderhetopzettenvaneenreekspersoonlijkecontactenaldaar.11) Hetisonduidelijkofikhiermoetsprekenvan‘gereedkomenvandestudies’ofvan‘gereedkomenvandeOnt-

wikkelingsschets2010’.DieOntwikkelingsschetsmoetnamelijkopbasisvanstudies/onderzoekenworden

gemaakt;diemoetenduseerderklaarzijndandeSchets.Maarviaeenzogehetendakpanconstructiewordtal

aandeOntwikkelingsschetsgewerktterwijldestudiesnoglopen.Ditomtijdwinsttecreëren.12) DatjuridificeringvanhetdossierdebesteoplossingzouzijnisnamelijkgeenalgemeenverbreideVlaams/Bel-

gischemening.InhetVlaamseparlementisdaarzelfsnietovergesproken.Hetwasdegeïsoleerdemeningvan

dehavenschepenBaronLeoDelwaide,gesteunddoordejuristprofessordr.E.VanHooydonck.Hunmening

werdklakkeloosdoordeGazetvanAntwerpenovergenomen,waarschijnlijkdooreengebrekaandossierken-

nis.Inprofessionelekringenzagniemandechterheilindezejuridischepiste.Nietteminheeftditagerenvoor

enigetijddewerkzaamhedenaandeLTVbehoorlijkonderdrukgezet.13) Voordegoedeorde:deverwijzinginditcitaatnaarhetBelgischeRekenhofendeNederlandseAlgemene

Rekenkamerslaatopeenauditdiedezetweecollegeshebbenuitgevoerdoverdeverdiepingkrachtenshet

verdragvan17januari1995.Eenvandebelangrijksteaanbevelingenuitdezeauditwasdatvoordergelijke

grensoverschrijdendeprojecteneengemeenschappelijkeprojectorganisatiedemeestaangewezenwerkvorm

1��

is.DitiséénvanderedenendatinhetMemorandumvanVlissingenwerdovereengekomenomeengemeen-

schappelijkeprojectorganisatieintestellendievoordeduurvanhetproject,losvandebestaandestructuren,

kanopereren.14) Insterkvereenvoudigdezinissequential decisionmaking:nietallesinéénkeerwillenvaststellen,maarstap

voorstap.Eersthetenebesluitnemen,zienhoehetwerkt,envervolgensmedeopbasisvandieervaringhet

volgendebesluitnemen.Mixedscanning,ontleendaandebeleidskundigeAmitaiEtzioni,iseenvormvan

beleidmakenwaarbijmeneenverweggelegeneinddoelvastlegtendatsteedsvoorogenhoudt,maarde

energiestoptinoverzichtelijketrajectendiestapvoorstapopwegdaarnaartoegenomenmoetenworden.15) ZoalsgezegdinhetVoorwoordmoetikmijenigebeperkingenopleggen.Omdieredenkomikniettoeaaneen

extensievebehandelingvanhetaspect‘externeveiligheid’.Ikmoetvolstaanmethetvolgende.Op4maart

2002werdeenMemorandumgeslotentussendebewindsliedenenGouverneurPaulusvanWest-Vlaanderen

enCommissarisderKoninginVanGeldervandeprovincieZeeland,overdereductievandeveiligheidsrisico’s

vanhettransportvangevaarlijkestoffenoverdeBeneden-ZeescheldeendeWesterschelde.DeherenPaulus

enVanGelderhebbendaarvoordeCommissieVeiligheidWesterscheldeopgericht.Onderhunleidingzijnini-

tiatievengenomenomhettransportvangevaarlijkestoffen,incasuammoniaktransporten,indetoekomstte

beperkenenderisico-inschattingteactualiseren.Hetdaartoeontworpenonderzoeksprogrammamaaktmede

gebruikvandeProSes-onderzoeken.Watbetreftbronmaatregelenzijnspectaculairevorderingengemaaktbij

dereduceringvandeammoniaktransporten.Demedewerkingvanhetbedrijfslevenwashierbijeenbelang-

rijkeslaagfactor.16) UiteeninternenotitievanProSesvan7augustus2002valtafteleidenhoeomvangrijkdatnetwerkfeitelijk

is:EU(EP,ECenPermanenteVertegenwoordigers),parlementen,ministerraden,betrokkenministers,DG’s

AWZ/DGW/DGG/LNV/VROM,TSC,onafhankelijkevoorzittersvooradviesniet-rijkspartijen,Beneluxsecretari-

aat,ministeriesenregionaledirecties,dienstenenonderzoekinstellingenverbondenaandiverseministeries,

externedeskundigenenadviseurs,provincies,gemeenten,regionalesamenwerkingsverbanden,waterschap-

pen,havenbedrijven,handels-transport-enlogistiekebedrijven,KvK’s,individuelebedrijven,socialepart-

ners,natuur-enmilieuorganisaties,land-entuinbouworganisaties,visserijorganisaties,recreatieorganisa-

ties,wetenschappers,bewonersindeomgeving,deVlaamseenNederlandsebevolking.17) Debekostigingvindtnaeenaantalmaandenvanoverleguiteindelijkplaatsopbasisvaneenfinanciëleover-

eenkomsttussenbeidelanden.Ditonderwerpblijftverderbuitenbeschouwing.18) EerstegezamenlijkvoortgangsverslagMinisterievandeVlaamsegemeenschap,AdministratieWaterwegenen

Zeewegen,enMinisterievanVerkeerenWaterstaat,mei2003.Schelde(2003)168.19) OnderdetitelModerniseringvandeoverheid(TweedeKamer2004-2005.29362,nr.32,van11april2005,

reageerthetkabinetopditWRR-rapport.Deboodschaplijktechternietechtbegrepen:hetwemeltvanvoor-

stellenwaarinderijksadministratieplannenenactiesmoetbedenkenomdedoordeWRRgewraakteuitvoe-

ringstekortenaantepakken.Indezeernstigesituatiepasthetkabinetmijnsinziensslechtsdetaakomaan‘de

uitvoerders’(inditgevaluitdesectorenzorg,welzijn,arbeid,onderwijsenwonen)deemoedigtevragenwat

zijdenkendatermoetgebeuren,enwatzijdenkendaarvoornodigtehebben.Zondereentijdelijkevolledige

terugtredvanderijksdepartementenkomtmenhiernietuit.20) Uit:RapportProSes12759,Versie6april2004.21) OokdeTSCwastegeneenbelastingvanhetOntwikkelingsschets2010-trajectmetdeproblematiekvanhet

KanaalGent-Terneuzen.DedrijvendekrachtachterhetpleidooivooropnamevanditdossierindeOntwikke-

lingsschets2010wasGouverneurHermanBalthazarvanOost-Vlaanderen.Hijkreegbijditstrevensteunvan

hetOAP,metnameookvandeVlaamsevoorzittervanhetOAP,EddyBaldewijns.Uiteindelijkheeftditdossier

depolitiekebesluitvormingvan11maart2005gehaald,indiezindatnueenseparate,maarbeperkte,pro-

jectorganisatieisgestartdieeenberoepkandoenopProSes2010(deuitvoeringsorganisatievandeOntwik-

kelingsschets2010)omdemogelijkhedenvanhetKanaalGent-Terneuzenteoptimaliseren.22) VerslagvandeeerstevergaderingvanhetOAPvan24januari2003.In:Verslagvandeactiviteitenterontwik-

kelingenstimuleringvaneenbreeddebattussennietRijks-c.q.Gewestpartijen,gerichtopdeuitwerkingvan

deOntwikkelingsschets2010Schelde-estuarium;verslagperiode2002-31januari2003.Schelde/SG(2003)12.23) Voordegenendiebelangstellinghebbenvoorwijsheiddiemenkanvergarenbijprocessturingvanbuitennaar

binnenenvanonderopwijsikopvanJamesSurowiecki,The Wisdom of Crowds,Doubleday2004.24) EennotavanhetOAP-secretariaatvan5januari2004(Schelde/SG2004/1)bevateenheldereopsommingvan

knelpuntendiedoormiddelvaneenmeerpersoonsgerichtebenaderingvandekantvandeOAP-voorzitters

aangepaktzoudenkunnenenmoetenworden.Datinstrumentheeftsuccesgehad.25) Daarbijmoetnietalleenwordengedachtaaneenfunctionele/inhoudelijkesamenhangtussendeprojecten,

maarookaansamenhangenindetijd(eersthetene,danhetandere);juridischesamenhangen(bijvoorbeeld

juridischeinpassingsprocedures);samenhangtussenverantwoordelijkheden(horizontale,verticaleengrens-

overschrijdendeafstemmingvanbesluitvorming);situationelesamenhang(waarkandemeestewinstworden

behaaldenhoestaatdatprojectinrelatiemetdeomgeving);samenhangophetvlakvanpolitiek en maat-

schappelijk draagvlak(ondermeerdematewaarinwin-winsituatieskunnenwordengecreëerd);economische

samenhangenfinanciëlesamenhang(budgettaireafsprakenvooreenperiodevantienjaar).26) Ophetmomentvanhetafrondenvandezeevaluatieisdezesituatiealsvolgt.Hangendedebesluitvorming

overhetinstellenvaneenHofprocedureberaadtdeEuropeseCommissiezichnogoverdeantwoordendie

Nederlandheeftgegevenopdegesteldevragen.Deindrukbestaatdateencombinatievanuitvoerenvanhet

compensatieprogrammaterzakevandetweedeverdieping,plusdenatuurontwikkelingvandeOntwikke-

lingsschets2010,zodanigbeantwoordenaandeeisenvandeECdatditzoukunnenleidentoteenstoppenvan

deprocedure.27) Nietalleen‘deburger’blijftcommunicatiefbuitendeorde.Ookdelandbouw-,visserij-enrecreatieorganisa-

tieswordenineersteaanlegcommunicatiefnietmeegenomen.

1��

28) In2003kwamhetOAPzesmaalbijeen:op24januari,21februari,7april,25juni,24septemberen17decem-

ber.Dekantelingvanonderzoeknaardevoorbereidingvanbesluitenbetekendeeenintensiveringvandeacti-

viteitenvanhetOAPin2004.Indatjaarkwamhetoverlegbijeenop:1maart,19mei,21juni,25augustus,13

september,18oktoberen16november.29) Hetismetijdensditonderzoekopgevallendatdeelnemersaanditprocesvaakvananderenzeggendatdie

‘strategischopereerden’.Zebedoelendaarmeenietdatdiepersonenstrategieënoptafellegden,alseen

uitingvangrootinzichtenoverzicht,maardatzeomzichtig,behoedzaamensluwvoorwaartsgingenzonder

hetachterstevanhuntongtelatenzien.Ikvinddit,taalkundiggezien,eenietwatmerkwaardigeduidingvan

‘strategischopereren’.30) Ternuanceringisdevolgendekanttekeningopzijnplaats:erisdoorProSeswelonderzoekgedaannaarde

effectenopdelandbouw,maaropstrategischniveauinhetkadervandeStrategischeMER.31) LeenvandenBerg,NewsletteroverScheldeproject[Schelde(2004)92].32) DitisdelaatsteTechnischeScheldecommissie-vergaderingvanco-voorzitterBertKeijts.Hijwordtopgevolgd

doorMarcDierikx,directeur-generaalWatervanhetMinisterievanVerkeerenWaterstaat.Hetlaatstewapen-

feitvanKeijtsisoverigenshetondertekenenvandefinanciëlerandvoorwaardenvanhetDerdeMemorandum

vanOvereenstemmingvanDenHaagop11maart2005.33) Onzekerhedenzijnenblijvenerimmersaltijd.Menweetnietmetabsolutezekerheidhoehetestuariene

systeemzichnabaggerwerkengaatgedragen.Ookzijnzakenalsdezeespiegelstijgingendescheepsgrootte

nietmetallezekerheidinteschatten.Toekomstdenkenisperdefinitieonzeker.Datvergtvanbesluitvormers

eendaaropafgestemdeattitude.34) EennotavanhetOAPvan17februari2004[Schelde/SG(2004)37],gebaseerdopeenlezingvandesecretaris

LeenvandenBergvooreenVlaams-Nederlandseworkshhop,gaatuitvoeriginopdezecultuurverschillen.35) Bron:Schelde(2004)120.36) Voordegoedeordevoegikhierhetvolgendeaantoe.Bij‘doelen’gaathetaltijdomtweeverschillendezaken:

doelSTELLENendoelBEREIKEN.DeLangetermijnvisiebevatdeterealiserendoelen.Dezedaadwerkelijkberei-

kenisnogietsgeheelanders.Doelstellenendoelbereikenwordengeleiddoorhuneigenwetenschappelijke

beginselen.Erisgeenruimteomdezeextensieftebespreken.Ikvolstametdeopmerkingdatdoelbereiken

gebaseerdisopdegecombineerdewerkingvanfalsificatieennegatievefeeddback.37) Voordegenenmetinteresseindewetenschappelijkeachtergrondenvanbegrippenals‘Omgevingsanalyse’,

‘Consultatieronde’en‘Bloemlezing’verwijsikgraagnaarL.Klinkers,Beleid begint bij de samenleving,Lemma

2002;L.Klinkers,Vakvereisten voor Politiek en Beleid,KPPC2003.Watikindeloopderjarenhebgeleerdvan

hetmakenvanbloemlezingenwordtbevestigddoorheteerdergenoemdeboekvanJamesSurowiecki,The

Wisdom of Crowds,Doubleday2004.Dezetitelalleenalzegtgenoeg.

1��

bijlagen

bijlage 1 | 151

bijlage 1 DeLangetermijnvisieinvogelvlucht1)

HoezitdeLangetermijnvisieinelkaar?In de Langetermijnvisie Schelde-estuarium wordt ver vooruit gekeken, zo’n dertig jaar. Ook de weg daar naar-toe komt aan de orde. Zo wordt een samenhangende visie geschetst voor de hele periode tot ongeveer 2030. Het document bestaat uit drie delen:

• Situatieschets Korte Termijn• Streefbeeld 2030• Ontwikkelingsschetsen 2010

De Situatieschets Korte Termijn beschrijft de situatie die over zo’n vijf jaar wordt verwacht. Daarvoor is de huidige situatie als uitgangspunt genomen. Deze is aangevuld met de veranderingen die op korte termijn te verwachten zijn als gevolg van reeds geplande maatregelen en het vastgestelde beleid.Het Streefbeeld 2030 verwoordt de doelen verwoord die over dertig jaar bereikt zouden moeten zijn. Dit Streefbeeld geeft de richting aan voor maatregelen die op korte en middellange termijn genomen zullen wor-den.Om dit Streefbeeld te bereiken, zijn op middellange termijn maatregelen nodig. In een viertal Ontwikke-lingsschetsen 2010 worden alternatieve routes aangegeven op weg naar het Streefbeeld. De Langetermijn-visie maakt nog geen keuze uit de Ontwikkelingsschetsen. Gezamenlijk geven ze de bandbreedte aan voor het beleid en beheer op middellange termijn.

DriefunctiesstaancentraalIn de Langetermijnvisie staan drie functies centraal:

• Veiligheid tegen overstromingen.• Toegankelijkheid van de Scheldehavens.• Natuurlijkheid van het fysische en ecologische systeem.

Er is steeds gekeken naar deze drie functies. Hoe is de situatie op de korte termijn, wat willen we over zo’n dertig jaar, en hoe slagen we hierin door maatregelen op middellange termijn. De functies hebben steeds afzonderlijk aandacht gekregen, maar ze staan niet los van elkaar. Als er bijvoorbeeld iets verandert voor de Veiligheid (bijvoorbeeld het verhogen van een dijk), dan heeft dit gevolgen voor de natuur in het gebied. Zo is steeds afwisselend gewerkt aan de visies voor de afzonderlijke functies en aan de integrale visie. Anders gezegd: de afzonderlijke visies zijn voortdurend op elkaar betrokken. Het resultaat is een Langetermijnvisie waarin de drie functies herkenbaar naar voren komen en waarin tegelijkertijd hun samenhang wordt bena-drukt.

De visie op veiligheidDe Veiligheid tegen overstromen is de belangrijkste bestaansvoorwaarde voor beide landen. Dit thema krijgt in de Langetermijnvisie dan ook ruime aandacht. Op korte termijn is de situatie in Vlaanderen nogal verschil-lend van die in Nederland. In Vlaanderen wordt binnenkort het geactualiseerde Sigmaplan vastgesteld, waarin een groot aantal maatregelen worden aangekondigd. Daardoor zal de veiligheid in belangrijke mate verbete-ren. De nadruk ligt hierbij op het aanleggen van zo veel mogelijk zogenaamde Gecontroleerde Overstromings-gebieden (GOG’s). Daarnaast wordt het verhogen van dijken langs de Zeeschelde binnen enkele jaren aange-pakt. In Nederland zijn de waterkeringen vanaf het jaar 2000 op zogenaamde Deltasterkte. Dat wil zeggen dat ze voldoen aan de wettelijke normen.De Langetermijnvisie benadrukt het belang van Veiligheid, maar stelt ook nadrukkelijk dat absolute veiligheid niet gegarandeerd kan worden. Op de lange termijn worden ontwikkelingen verwacht, die het nodig maken om de manier waarop de veiligheid wordt bewaakt opnieuw te definiëren. Er zal dan besproken worden of een zogenaamde risicobenadering moet worden ingevoerd. Daarbij zou niet langer de kans dat een waterkering bezwijkt (of overstroomt) bepalend zijn, maar het zogenaamde (kans x gevolg) hierop. De discussie daarover is nog niet afgerond en de Langetermijnvisie doet daar dan ook geen uitspraken over.Om het Streefbeeld voor Veiligheid op de lange termijn te realiseren, zullen op middellange termijn maatrege-len genomen moeten worden. Verschillende opties zijn denkbaar, maar het resultaat zal steeds hetzelfde zijn: voldoen aan de wettelijk gestelde normen. De genoemde aanleg van Gecontroleerde Overstromingsgebieden is belangrijk voor de veiligheid langs de Zeeschelde. Misschien zal ook een verbinding tussen de Oosterschelde en de Westerschelde voor de veiligheid nodig blijken.

De visie op toegankelijkheidDe Scheldehavens worden het trekpaard van de welvaart in de regio genoemd. De Toegankelijkheid van die havens is daartoe een erg belangrijke voorwaarde. In de Langetermijnvisie wordt veel aandacht aan die Toe-gankelijkheid besteed en vooral aan de diepte van de vaargeulen naar de havens. De Scheldehavens zijn één van de belangrijkste economische polen in de Benelux. Jaarlijks meren een kleine 25.000 zeeschepen aan in Antwerpen, Vlissingen, Terneuzen en Gent. De havenactiviteiten in deze steden zijn samen verantwoorde-lijk voor zo’n 183.000 arbeidsplaatsen en ze vertegenwoordigen een economische waarde van ruim 16 miljard euro per jaar. Deze goede positie is mede te danken aan de verdieping van de vaargeul naar Antwerpen, die door het verdiepingsbesluit van 1995 schepen met een diepgang van 11,6 m onafhankelijk van het getij toe-gang tot Antwerpen biedt.

De visie op lange termijn gaat ervan uit dat de Toegankelijkheid naar de Scheldehavens wordt geoptimaliseerd om de trekpaardfunctie van de welvaart te blijven vervullen. Optimaliseren wil zeggen, dat voor de diepte van de vaarweg een evenwicht wordt gezocht tussen de sociaal-economische kosten aan de ene kant en het in standhouden van het fysieke en natuurlijke systeem aan de andere kant. Hierbij mag de veiligheid natuur-

lijk niet in het gedrang komen. Ook zal het nodig zijn om maatregelen te treffen om de scheepvaart door de Schelde te begeleiden. Daardoor kunnen op een veilige manier zoveel mogelijk schepen open afvaren. De Scheldehavens houden zo een belangrijke positie in Noordwest-Europa en behoren zelfs tot de tophavens.

De economische ontwikkelingen in het gebied leiden tot steeds meer scheepvaartverkeer. Als gevolg daarvan neemt de kans op aanvaringen toe, maar dat zal niet leiden tot grotere risico’s te land. Dat moet bereikt wor-den door goede begeleiding van de scheepvaart, maar indien nodig ook door beperkingen op het transport van gevaarlijke stoffen.

Het Streefbeeld voor Toegankelijkheid spreekt van optimalisatie. Hoe op middellange termijn naar de realisatie van dat Streefbeeld wordt toegewerkt is nog niet besloten. Er zijn wel concrete opties uitgewerkt. Het meest in het oog springend daarbij is óf en hoeveel de vaargeul verdiept zal worden en op welke manier dat dan zou gebeuren. De Langetermijnvisie schetst mogelijkheden die variëren van niet verdiepen tot maximaal verdie-pen in één keer. Een keuze is nog niet gemaakt. Wel is vastgelegd dat een complete maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) zal worden uitgevoerd om de keuze voor te bereiden.

De visie op natuurlijkheidHet Schelde-estuarium is een uniek natuurgebied. Het is één van de belangrijkste estuaria in Europa waar zowel een volledig eb- en vloedregime als een complete zoet-zoutgradiënt voorkomen. Daardoor komen er heel veel en zeer verschillende natuurvariëteiten voor in het gebied. Het behoud en de versterking van die kwaliteit is een belangrijke opgave. Kenmerkend voor zo’n gebied is de afwisseling. De diepte (geulen, platen, slikken, schorren), het zoutgehalte (zoet, brak en zout), het in- en uitstromend getij zijn allemaal kenmerken van dit zeer dynamische gebied, waarin veel verschillende soorten planten en dieren kunnen voorkomen. In het verleden heeft het natuurlijke systeem wel de nodige schade opgelopen. Door inpolderingen, baggeracti-viteiten en een slechte waterkwaliteit ging veel verloren. Maar de kwaliteit van het water is aan het verbete-ren, steeds meer gebieden worden beschermd en nieuwe gebieden worden voor natuur bestemd en ingericht.

Op de lange termijn zullen de belangrijkste delen van het estuarium wettelijk worden beschermd. De kenmer-kende natuurlijke dynamische processen zullen flink ruimte moeten krijgen en behouden. Daardoor blijft in de Westerschelde het meergeulenstelsel gehandhaafd en behoudt de Zeeschelde haar meanderende karakter. In 2030 zal een compleet voedselweb aanwezig zijn, zodat alle natuurlijke functies kunnen worden vervuld. Op middellange termijn zijn verschillende mogelijkheden geschetst voor de eerste stappen op weg naar het Streefbeeld. Belangrijk is de omvang van het gebied met een wettelijk beschermde status. Dat zou het hele estuarium kunnen zijn, maar bijvoorbeeld ook die delen met de hoogste natuurwaarden. De mate waarin extra maatregelen voor de natuur genomen zullen worden, ligt nog niet vast. Daar moet men in de toekomst over beslissen.

Eén systeemDe Langetermijnvisie legt de nadruk op drie functies. Ook wordt het estuarium verdeeld in vier zones. Dat neemt niet weg dat het estuarium in de eerste plaats één systeem is, waarin ‘alles met alles samenhangt’. Dat inzicht hebben de opstellers van de Langetermijnvisie ook steeds voor ogen gehouden.

De belangrijkste gemeenschappelijke factor is het watersysteem. Dit water laat zich niet binden door land- of provinciegrenzen. Het trekt zich niets aan van indelingen in functies of gebieden. Het estuarium is vooral een gebied waar rivier en zee elkaar ontmoeten. De invloed van de zee reikt via eb en vloed tot aan de sluizen bij Gent en de invloed van de rivier is tot in het mondingsgebied merkbaar, bijvoorbeeld in de waterkwaliteit. Dat het tweemaal per dag hoog- én laagwater wordt in het hele gebied, betekent veel voor het karakter en het gebruik van het estuarium. Door het hoogwater kunnen schepen met een grote diepgang toch (in beperkte tijd) de havens bereiken. Door het afwisselen van overstromen en droogvallen ontstaat een unieke natuur. Door het in- en uitstromen van grote hoeveelheden water wordt ook veel zand en slib verplaatst. Dat zorgt dan weer voor een dynamisch systeem van geulen, platen, slikken en schorren. Voor de veiligheid tegen over-stromen is de samenhang heel duidelijk. Stormvloeden vanaf zee of extreme afvoeren van de rivier stoppen niet bij territoriale grenzen. Bij het nemen van maatregelen moet daarom ook steeds goed gekeken worden naar de effecten boven- en benedenstrooms.

Ook voor de economische functies van het gebied is de samenhang belangrijk. Antwerpen is duidelijk de grootste en belangrijkste haven in het gebied. De andere Scheldehavens zijn ervan afhankelijk en worden erdoor beïnvloed. De havenbedrijven zitten ook niet meer vast in één haven. Een duidelijk voorbeeld is de Westerschelde Containerterminal waar grote Antwerpse bedrijven zich zullen vestigen.

StreefbeeldIn het Streefbeeld zijn de beleidsdoelen voor 2030 opgeschreven. Het begint met het hoofddoel voor het hele estuarium: Het Schelde-estuarium is in 2030 een gezond en multifunctioneel estuariën watersysteem, dat op duurzame wijze wordt gebruikt voor menselijke behoeften.

De essentie van het Streefbeeld is verwoord in vijf kenmerken.• De instandhouding van de fysieke systeemkenmerken van het estuarium is het uitgangspunt voor

beheer en beleid.• Maximale veiligheid is een belangrijke bestaansvoorwaarde voor beide landen.• Als trekpaard voor de welvaart zijn de Scheldehavens optimaal toegankelijk.• Het estuariene ecosysteem is gezond en dynamisch.• Nederland en Vlaanderen werken politiek-bestuurlijk en operationeel samen.

Het eerste kenmerk betreft het fysieke systeem. Dat wil zeggen het systeem van water, bodem, geulen, pla-ten, slikken, schorren oevers, zoet en zout. Dat systeem is als het ware de ‘drager’ van alle functies. Het mon-dingsgebied zal open en natuurlijk moeten zijn. In de Westerschelde zal het zogenaamde meergeulenstelsel in

152 | bijlage 1

bijlage 1 | 153

stand worden gehouden, dat wil zeggen: hoofd- en nevengeulen, met tussenliggende platen en ondiepwater-gebieden, kenmerken blijvend de Westerschelde. De Zeeschelde blijft een riviersysteem met een meanderend karakter. In het hele estuarium zal sprake zijn van verschillende gebieden: diep, ondiep, zoet, brak, zout, open water, natuurvriendelijke oevers, etc. Het tweede, derde en vierde kenmerk hangen nauw samen met de drie belangrijkste functies Veiligheid, Toegankelijk en Natuurlijkheid. De belangrijkste delen daarvan zijn in deze Nieuwsbrief opgenomen bij de beschrijving van deze functies (zie kaders).Het vijfde kenmerk gaat over de samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland. In 2030 zal een gezamen-lijk Nederlands-Vlaams technisch en nautisch beleid bestaan. Dat wil zeggen dat men het bijvoorbeeld eens is over de begeleiding van de scheepvaart, het baggeren en storten en de breedte en diepte van de vaarwegen. Over de uitvoering van dat beleid ( beheer) bestaan in 2030 goede afspraken. Daarnaast zullen Nederland en Vlaanderen langdurig gezamenlijk onderzoek doen in het estuarium. De resultaten van dit onderzoek worden dan weer gebruikt bij het nemen van beslissingen.

OntwikkelingsschetsenDe LTV maakt nog geen keuzen voor de middellange termijn. Wel geeft zij aan welke mogelijkheden er zijn en binnen welke grenzen de maatregelen gezocht zullen worden. Dit is gebeurd door vier Ontwikkelingsschetsen op te stellen. Elke schets heeft een eigen karakter. Er zijn tussenliggende varianten denkbaar, maar deze vier geven samen de ‘bandbreedte’ van het beleid op middellange termijn (2010) aan. Voor deze vier schetsen geldt dat de Veiligheid tegen overstromen gelijk is en overeenkomt met de overheids-normen. Langs de Zeeschelde worden alle mogelijkheden om Gecontroleerde Overstromingsgebieden aan te leggen benut. Ook als het gaat om de risico’s van ongevallen met schepen met een gevaarlijke lading zijn de Ontwikkelingsschetsen gelijk: ze voldoen minstens aan de vastgestelde normen.

Ontwikkelingsschets AOntwikkelingsschets A geeft een beleid weer op de middellange termijn waarin het huidige beleid niet wezenlijk wordt aangevuld, wat betekent dat de vaarwegen niet verder worden verdiept. Antwerpen blijft getij-onafhankelijk bereikbaar voor schepen met een diepgang van 11,6 m. Voor de natuur worden extra maatregelen genomen. Met name komt er meer ruimte voor de typische estuariumnatuur.

Ontwikkelingsschets BIn Ontwikkelingsschets B wordt de studieoptie uit het bestaande verdrag tussen Nederland en Vlaanderen over de toegang tot de Scheldehavens uitgevoerd. Dat betekent dat de vaarwegen verder worden verdiept met 2 voet (ongeveer -70 cm inclusief kielspeling). De schade aan de natuur door deze beperkte verdere verdieping zal worden gecompenseerd door investeringen in nieuwe natuur. Deze maatregelen komen boven op de maat-regelen die in Ontwikkelingsschets A worden voorgesteld. Ook zullen meer gebieden een beschermde status krijgen.

Ontwikkelingsschets CHet kenmerk van Ontwikkelingsschets C is, dat er ingrepen in het estuarium plaatsvinden, maar dat dit in rela-tief kleine stappen gebeurt. Daardoor kan bij elke volgende stap gebruik gemaakt worden van de lessen uit de voorgaande periode. Deze Ontwikkelingsschets streeft er naar een zo groot mogelijke verdieping van de vaar-wegen aan te leggen in periodieke stappen (van bijvoorbeeld 5 jaar). Welke diepte haalbaar is, hangt af van de effecten op de morfologie, de veiligheid en de natuur. Bij deze Ontwikkelingsschets hoort een fors investe-ringsprogramma om de schade van de verdieping aan de natuur te compenseren. De hoeveelheid en de kwali-teit van de typische estuariumnatuur zullen dan flink moeten worden uitgebreid.

Ontwikkelingsschets DOntwikkelingsschets D lijkt wat betreft doelen op schets C. Het belangrijke verschil is dat de maatregelen niet in stappen, maar als grote ingrepen ineens worden uitgevoerd. Dus een verdieping van de vaarwegen naar bij-voorbeeld 14 m getij-ongebonden in één keer. Grote investeringen in de natuur gebeuren dan ook in één keer. Deze aanpak heeft als voordeel dat snel duidelijkheid wordt geboden over de toegankelijkheid van de Schelde-havens. Er zijn echter ook grote risico’s aan verbonden. De effecten op veiligheid en natuurlijkheid zijn name-lijk niet goed bekend.

OnderzoekBij de voorbereiding van de Langetermijnvisie is veel aandacht besteed aan onderzoek. Dat was afgestemd op de vragen die in de Langetermijnvisie beantwoord moesten worden. Een belangrijk onderdeel ging over de effecten van bijvoorbeeld een verdieping van de vaargeul op de morfologie. Centrale vraag was hoe het meer-geulenstelsel in de Westerschelde in stand gehouden kan worden. Ook werd er gekeken naar de economische gevolgen van een verbetering van de toegankelijkheid van de Scheldehavens. De ecologische doelstellingen voor het estuarium werden geformuleerd op basis van de kennis over de waarde van de natuur en de ecolo-gische processen. Daarnaast werden onderzoeken uitgevoerd naar mogelijke maatregelen om de veiligheid tegen overstromen te verbeteren, naar de toekomstige scheepvaart op de Schelde, naar de kans op scheepson-gevallen en naar de gevolgen voor de risico’s op het land.

De belangrijkste onderzoeken zijn door onafhankelijke wetenschappers nog eens beoordeeld. Zij komen tot de conclusie dat het onderzoek goed is uitgevoerd en dat het veel nieuwe gegevens heeft opgeleverd. Wel waarschuwen ze voor al te stellige conclusies. Het estuariumsysteem is erg complex. Er zal daarom permanent onderzoek nodig zijn om het systeem steeds beter te begrijpen. Ook zal er bij het uitwerken van maatregelen toegespitst onderzoek nodig zijn.

In de Langetermijnvisie staat dat er zo snel mogelijk gewerkt gaat worden aan een gezamenlijk programma voor monitoring en onderzoek. Uiteindelijk zal op alle belangrijke beleidsterreinen gezamenlijk onderzoek worden gedaan. Dat geldt dus voor de morfologie, de ecologie, de veiligheid, de scheepvaart, de havenecono-mie, etc. Zo’n gezamenlijk onderzoeksprogramma zal in de komende jaren steeds meer gegevens opleveren, waardoor het estuarium met steeds meer verstand van zaken beheerd kan worden.

De fasering na het ontwerpen van de LTV Op 18 januari 2001 heeft de Technische Schelde Commissie de Langetermijnvisie als document vastgesteld. Een belangrijke fase is daarmee afgesloten. Daarna volgt die van informatie, discussie en uiteindelijke stand-puntbepaling in beide landen. Deze fase kent de volgende stappen:

• Het overleg van de betrokken ministers van beide landen over de procedure van de besluitvorming.• De informatie- en consultatieronde in de regio (in Vlaanderen en Nederland) over de inhoud van de

Langetermijnvisie.• Het bepalen van een standpunt van de Vlaamse regering over de uitwerking van de Langetermijnvi-

sie en het debat in het Vlaamse parlement.• Het stellen van een officiële vraag van Vlaanderen aan Nederland • Het bepalen van een standpunt door de Nederlandse regering over de uitwerking van de Langeter-

mijnvisie. • Het overleg van de betrokken ministers van beide landen over de procedure van de besluitvorming.• De behandeling van de Langetermijnvisie en het regeringsstandpunt in het Nederlands Parlement.

De informatie- en consultatierondeDe Langetermijnvisie kwam tot stand dank zij een nauwe samenwerking op centraal-ambtelijk niveau. Hierbij waren de overheden in de regio en de overige belanghebbenden tot nu toe slechts in beperkte mate betrok-ken. De implementatie van de besluiten van de Langetermijnvisie is slechts mogelijk als Vlaanderen en Neder-land het eens worden over de te volgen ontwikkelingsschets. De meningen vanuit de betrokken regio’s zullen bij de besluitvorming zwaar moeten doorwegen. Een brede en algemene informatie- en consultatieronde over de inhoud van de Langetermijnvisie is dan ook noodzakelijk. De informatie- en consultatieronde richt zich op bestuurders, bestuurlijke organisaties, gebruikers van en belanghebbenden bij het estuarium. De bevolking wordt via de media geïnformeerd over de achtergrond, het doel en de voortgang van de Langetermijnvisie. Burgers moeten de discussie en de besluitvorming immers kunnen volgen.

Gezamenlijkheid staat vooropKenmerkend voor het werken aan de Langetermijnvisie tot nu toe is de gezamenlijke en geïntegreerde aan-pak. Voor elk van beide landen geldt dan ook dat er geen afgewogen besluit genomen kan worden, zonder te weten wat men van de ander kan en mag verwachten. Daarom wordt ook de informatie- en consultatieronde in onderling overleg en voor een belangrijk deel in samenwerking met elkaar uitgevoerd. Alleen in de periode die direct aan de standpuntbepaling in beide landen voorafgaat zal het traject afzonderlijk gelopen wordenVerwacht wordt namelijk dat de Vlaamse regering uiterlijk in juni 2001 een standpunt zal bepalen over de Langetermijnvisie. Een en ander hangt samen met de Vlaamse wens dat de Langetermijnvisie niet mag leiden tot vertraging van de besluitvorming over een verdere verdieping. De politieke discussie kan in Nederland pas diepgaand worden gevoerd als de Vlaamse vraag officieel is geformuleerd.

Acties en tijdpadOnmiddellijk na de vaststelling van de Langetermijnvisie door de Technische Schelde Commissie, is de publici-teitscampagne gestart. Dat betekent: publicatie van de integrale tekst van de Langetermijnvisie onder meer via internet, verspreiding van deze nieuwsbrief en het uitgeven van mediaberichten.Daarna zullen bestuurders, bestuurlijke overlegorganen en organisaties van gebruikers/belanghebbenden geïnformeerd worden zodat zij zich een mening kunnen vormen over de Langetermijnvisie en de consequen-ties ervan. Rijkswaterstaat directie Zeeland en Administratie Waterwegen en Zeewezen, afdeling Maritieme Schelde presenteren de Langetermijnvisie en lichten deze toe in bijeenkomsten waarbij telkens Vlaamse en Nederlandse vertegenwoordigers aanwezig zijn.Deze informatiefase wordt in maart afgerond door een werkconferentie, georganiseerd door Administratie Waterwegen en Zeewezen en Rijkswaterstaat Directie Zeeland. Op deze werkconferentie staan de drie functies Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid in relatie met de ander belangen in het estuarium centraal. Voor de conferentie worden bestuurders en vertegenwoordigers van belanghebbende partijen uit beide landen uitgenodigd. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht aan provinciebesturen, besturen van gemeentes rond het estuarium, milieuorganisaties, vertegenwoordigers van havens, scheepvaart, landbouw en visserij. De dis-cussie zal vooral gaan over de inhoud van de Langetermijnvisie zonder dat al standpunten over de te nemen maatregelen worden verwacht van de bestuurders en verantwoordelijke politici.Op deze werkconferentie kunnen deelnemers uit Vlaanderen en Nederland inzichten en opvattingen over de feitelijke gegevens van de Langetermijnvisie aan elkaar toetsen. Dat kan leiden tot nuancering en verhelde-ring. De werkconferentie is in feite de opmaat voor een algemene consultatieronde. Ook andere belanghebbenden en gebruikers zal nu naar hun oordeel gevraagd worden over de inhoud van de Langetermijnvisie.In Vlaanderen zal deze ronde voor een deel al samengaan met een bestuurlijke consultatie over de uitwerking van de Langetermijnvisie. Zo kan Vlaanderen tot een onderbouwd standpunt komen. Verwacht wordt dat de Vlaamse regering 1 juni 2001 dit standpunt en daarbij horend verzoek aan Nederland heeft bepaald. Vervolgens zullen van Nederlandse kant de bestuurders in de regio geconsulteerd worden over de uitwerking van de Langetermijnvisie en het standpunt van Vlaanderen. Het standpunt van de Nederlandse regering wordt zes maanden na het standpunt van de Vlaamse regering verwacht.Zowel Vlaanderen als Nederland hoeft zich in hun consultatieronde niet te beperken tot het eigen land. Inte-gendeel: consultatie van bestuurders en bestuurlijke organen uit het buurland kan de eigen besluitvorming en standpuntbepaling verbreden

Rijkswaterstaat Zeeland en Administratie Waterwegen en Zeewezen zijn initiatiefnemer en uitvoerder in deze informatie- en consultatieronde. Beide organisaties zijn verantwoordelijk voor de totstandkoming van de Lan-getermijnvisie en hebben de inhoudelijke kennis om te informeren en toe te lichten. Voor specifieke activitei-ten zal zonodig een beroep gedaan worden op derden.

154 | bijlage 1

bijlage 2 MemorandumvanKallo

MemorandumvanovereenstemmingtussenNederlandenVlaanderenmetbetrekkingtotdeonderlingesamenwerkingtenaanzienvanhetSchelde-estuarium

DE MINISTERS T. Netelenbos (Minister van Verkeer en Waterstaat, Nederland) en S. Stevaert (Minister van Mobiliteit, Openbare Werken en Energie, Vlaanderen),

BIJEEN TE Kallo op 5 februari 2001, ter gelegenheid van de 600e vergadering van de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart,

KENNIS GENOMEN HEBBENDE VAN de Langetermijnvisie Schelde-estuarium, vastgesteld tijdens de 50e verga-dering van de Technische Scheldecommissie op 18 januari 2001, houdende een gezamenlijke ambtelijke, tech-nisch-inhoudelijke visie waarin de geprioriteerde functies veiligheid, toegankelijkheid en natuurlijkheid van het estuarium in hun onderlinge samenhang worden beschouwd,

ONDERKENNENDE HET BELANG VAN een optimale toegankelijkheid van de Scheldehavens, in samenhang met een maximaal haalbare veiligheid en een gezond en dynamisch estuariene ecosysteem,

OVERWEGENDE DAT deze Langetermijnvisie een goede basis vormt voor nadere besluitvorming ten aanzien van het in de toekomst te voeren beleid met betrekking tot het Schelde-estuarium,

OVERWEGENDE DAT deze Langetermijnvisie voorts een kader kan vormen voor verdergaande samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen ten aanzien van het Schelde-estuarium en uitnodigt tot een toekomstge-richte structurering van die verdergaande samenwerking,

OVERWEGENDE DAT verdergaande samenwerking in het belang van zowel Nederland als Vlaanderen is, en aan-sluit bij zowel de ontwikkelingen in het stroomgebied van de Schelde als bij de goede ervaringen die op het gebied van de feitelijke, langjarige samenwerking zijn opgedaan,

MET SYMPATHIE KENNIS NEMENDE VAN initiatieven tot intensievere samenwerking tussen de havens in het Scheldegebied, zoals onder meer de gemeenschappelijke verklaring van 13 juli 1999 van de havenbesturen Antwerpen, Gent en Zeeland Seaports “naar een intensievere samenwerking tussen de Scheldehavens”, meer in het bijzonder het gestelde onder punt 2 “maritieme toegankelijkheid”,

MET INACHTNEMING VAN de Europese Kaderrichtlijn Water (Richtlijn 2000/60/EG, Pb L 2000/327),

IN HERINNERING ROEPEND ten aanzien van de kwestie van een verdere verdieping van de Westerschelde en de Langetermijnvisie:

- het gestelde in de briefwisseling tussen Eerste Minister Dehaene en Minister-President Kok (11 juni 1998, resp. 10 juli 1998),

- de brief d.d. 10 november 1999 van Eerste Minister Verhofstadt en Minister-President Dewael aan Minister-President Kok,

- het gestelde in de briefwisseling tussen Eerste Minister Verhofstadt en Minister-President Dewael enerzijds en Minister-President Kok anderzijds (5 oktober 2000, resp. 1 december 2000),

VOORTS IN HERINNERING ROEPEND de op 18 februari 1999 te Den Haag tussen beide Ministers gemaakte afspraken, alsmede de in maart 2000 door de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart uitge-brachte adviezen over de nadere uitwerking van deze afspraken op het punt van het nautisch beheer en de loodsdiensten in het Scheldegebied,

KOMEN HET VOLGENDE OVEREEN:A. Ten aanzien van de te volgen procedures rond de aanpak van alle aspecten van de Langeter-

mijnvisie Schelde-estuarium:• de Langetermijnvisie zal worden onderworpen aan een gemeenschappelijk communicatietra-

ject met de bij het Schelde-estuarium bestuurlijk betrokkenen en andere belanghebbenden; deze inbreng zal een belangrijke rol spelen in de beleidsvoorbereiding in beide landen;

• met inachtneming van het voorgaande kennen de Ministers aan de politieke en juridische besluit-vorming over de bevindingen van die Langetermijnvisie de hoogste prioriteit toe; de implemen-tatie van de daaruit resulterende besluiten zal voortvarend ter hand worden genomen; in dit ver-band streven zij ernaar dat de Vlaamse regering haar positie inzake de Langetermijnvisie bepaalt per ultimo 1 juni 2001, en dat de Nederlandse regering haar standpunt uiterlijk een half jaar na de Vlaamse positiebepaling kenbaar maakt;

• na de wederzijdse positiebepaling streven de Ministers ernaar, in ieder geval de internationaal-poli-tieke besluitvorming en de voorbereiding van de interne besluitvorming ten aanzien van de imple-mentatie van de Langetermijnvisie waar mogelijk parallel te doen plaatsvinden; over het verdere procedureverloop zullen nadere afspraken worden gemaakt.

bijlage 2 | 155

B Ten aanzien van de samenwerking met betrekking tot het Scheldegebied, en de organisatie van die samenwerking:

• het grote belang van samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen inzake de bescherming en het gebruik van het Schelde-estuarium wordt volledig onderkend;

• de Langetermijnvisie Schelde-estuarium biedt een kader waarbinnen die samenwerking niet alleen verder gestalte maar tevens een integraal karakter zal krijgen; verdergaande samenwerking zou zich dienen te richten op de bescherming en het gebruik van het estuarium, zijn systeemkenmerken en functies, waaronder in het bijzonder de veiligheid, de toegankelijkheid en de natuurlijkheid, als-mede het daarop toegesneden onderzoek en de monitoring van de effecten van maatregelen op het systeem en de functies;

• de Ministers dragen de Technische Scheldecommissie op afspraken voor te stellen om toekomstige akkoorden over noodzakelijke, onderling overeengekomen werken ten behoeve van de veiligheid, de toegankelijkheid en de natuurlijkheid zo voortvarend mogelijk uit te voeren;

• de Ministers dragen de Technische Scheldecommissie op om, in nauwe samenwerking en onder-linge afstemming met de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart, de verdergaande wijze van samenwerking op hoofdlijnen nader uit te werken voor wat betreft de inhoud, de aard en bedoelingen, de organisatie en de wijze van vastlegging van die samenwerking, en hierover uiterlijk 1 december 2001 voorstellen te formuleren; bij deze uitwerking kan de benadering die is gevolgd bij het door de Permanente Commissie uitwerken van het gemeenschappelijk nautisch beheersconcept als inspiratiebron dienen.

C Ten aanzien van het nautisch beheer en de loodsdiensten in het Scheldegebied:• de spoedige inwerkingtreding van het herziene Scheldereglement zal met kracht worden bevor-

derd, en wordt uiterlijk medio 2001 voorzien;• de Ministers geven de Permanente Commissie de opdracht na te gaan op welke wijze de ontkoppe-

ling van de loodsgeldtarieven zowel in materiële als in formele zin verdragsrechtelijk kan worden geïmplementeerd, met respect voor het evenwicht tussen de wederzijdse belangen van beide landen;

• de Ministers bevestigen het streven om de bestaande verdragsrechtelijke koppeling tussen de loodsgeldtarieven voor de Scheldevaart en die voor de vaart op Rotterdam zo spoedig mogelijk -in materiële zin zo mogelijk uiterlijk 1 januari 2003- los te laten; beide landen spannen zich maxi-maal in om de ongewenste gevolgen van een dergelijke ontkoppeling te beperken, onder meer door een gefaseerde invoering en een concrete invulling van de door de Permanente Commissie in maart 2000 voorgestelde mitigerende maatregelen, en rekening houdend met de resultaten van de hier-boven gegeven opdracht aan de Permanente Commissie;

• de Ministers bevestigen eveneens het streven om, in samenhang met het loslaten van de verdrags-rechtelijke koppeling tussen de loodsgeldtarieven en als onderdeel van nieuwe samenwerkingsvor-men zoals vermeld onder B, te komen tot een gemeenschappelijk nautisch beheer in het Schelde-

gebied, één en ander op basis van de door de Permanente Commissie van Toezicht op de Schelde-vaart bij brief van maart 2000 voorgestelde uitgangspunten en uitwerking;

• de samenwerking tussen de Nederlandse en Vlaamse loodsdiensten zal met kracht worden bevor-derd, op basis van de door de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart bij brief van maart 2000 voorgestelde uitgangspunten en randvoorwaarden; deze samenwerking zal plaatsvin-den binnen een gemeenschappelijk publiek kader dat enerzijds het niveau, de kwaliteit en de conti-nuïteit van de dienstverlening, en anderzijds een beheerste tariefstelling moet verzekeren;

• de Ministers dragen de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart op om haar advie-zen van maart 2000, ten aanzien van ontkoppeling van de loodsgeldtarieven, gemeenschappelijk nautisch beheer en samenwerking tussen de loodsdiensten, binnen bovenstaande afspraken nader uit te werken en daarover uiterlijk 1 december 2001 te rapporteren; de Permanente Commissie betrekt bij die nadere uitwerking waar nodig de betrokken Scheldehavens en de betrokken loods-diensten.

D De Ministers hechten bij de uitwerking van de hierboven vermelde afspraken bijzondere waarde aan:

- de wederzijdse soevereine rechten,- het verdragsrechtelijke kader, in het bijzonder het Scheldestatuut zoals vastgelegd in het Schei-

dingsverdrag van 1839 en andere verdragen met betrekking tot de Schelde,- het Europees-rechtelijke kader,- de veiligstelling van de democratische controle en de rechten van de burger.

E De Ministers komen overeen elkaar in de tweede helft van december 2001 wederom te ont-moeten teneinde de resultaten van de hiervoor onder A, B en C gemaakte afspraken in hun geheel te evalueren en terzake nadere afspraken te maken, ook voor wat betreft de tijdpa-den.

Kallo, 5 februari 2001,

T. Netelenbos S. Stevaert

156 | bijlage 2

bijlage 3 MemorandumvanVlissingen

TweedememorandumvanovereenstemmingtussenVlaanderenenNederlandmetbetrekkingtotdeonderlingesamenwerkingtenaanzienvanhetSchelde-estuarium

DE BEWINDSLIEDEN Minister S. Stevaert (Minister Vice-President en Minister van Mobiliteit, Openbare Werken en Energie, Vlaanderen), Minister T. Netelenbos (Minister van Verkeer en Waterstaat, Nederland), en Staatsse-cretaris J.M. de Vries (Verkeer en Waterstaat, Nederland), verder te noemen: “de Bewindslieden”,

BIJEEN TE Vlissingen op 4 maart 2002,

ONDER HERBEVESTIGING VAN, EN VOORTBOUWEND OP, de afspraken gemaakt bij Memorandum van Overeen-stemming tussen de eerste twee ondergetekenden tijdens hun bijeenkomst te Kallo op 5 februari 2001, ter gelegenheid van de 600e vergadering van de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart,

CONSTATEREND dat, binnen de in dat Memorandum (verder te noemen “Memorandum van Kallo”) gestelde termijnen, het Vlaamse regeringsstandpunt over de uitwerking van de Langetermijnvisie Schelde-estuarium bij brief van 23 mei 2001 van Minister-president Dewael aan zijn collega Kok is aangeboden, en het Neder-landse regeringsstandpunt op 15 oktober 2001 door minister Netelenbos aan minister Stevaert werd toege-zonden,

MET GROTE VOLDOENING CONSTATEREND dat beide standpunten getuigen van respect voor de wederzijdse belangen en dat deze mogen steunen op een breed draagvlak aan weerszijden van de grens, gezien de reso-lutie van het Vlaams parlement van 15 mei 2001, die ten grondslag lag aan het Vlaamse standpunt, en gezien de uitdrukkelijke steun die het Nederlandse regeringsstandpunt van de Zeeuwse regionale besturen en maat-schappelijke groeperingen, verenigd in het zogenaamde “Bestuurlijk Overleg Westerschelde-plus”, heeft gekregen, en de steun die de Nederlandse Tweede Kamer der Staten-Generaal heeft uitgesproken,

EVENEENS MET GROTE VOLDOENING CONSTATEREND dat beide standpunten het mogelijk maken, het besluit-vormingsproces met betrekking tot de onderlinge samenwerking ten aanzien van het Schelde-estuarium, zoals in gang gezet met het Memorandum van Kallo, op evenwichtige wijze voort te zetten,

VOORTS MET GROTE VOLDOENING VERWIJZEND naar de heden met de Gouverneur van de provincie Antwer-pen en de Commissaris van de Koningin in de provincie Zeeland vastgelegde afspraken met betrekking tot de onderlinge samenwerking ten aanzien van de externe veiligheidsrisico’s in het Schelde-gebied,

KENNIS GENOMEN HEBBEND VAN de rapportages van de Permanente Commissie van Toezicht op de Schelde-vaart (hierna te noemen: “Permanente Commissie”) en van de Technische Scheldecommissie naar aanleiding van de opdrachten, die hen in het Memorandum van Kallo zijn toegedeeld,

OVERWEGEND DAT het Schelde-estuarium een erkend internationaal natuurgebied is, en dat belangrijke gedeelten ervan zijn aangemeld onder de Vogelrichtlijn (79/409/EEG) en de Habitatrichtlijn (92/43/EEG),

GELET OP het verdragsrechtelijk kader en de relevante Europese regelgeving, meer in het bijzonder die welke van toepassing is op het Schelde-estuarium,

KOMEN HET VOLGENDE OVEREEN:A Ten aanzien van de samenwerking met betrekking tot het Schelde-estuarium, en de organi-

satie van die samenwerking:1 Vlaanderen en Nederland zullen, op basis van het Streefbeeld 2030 van de Langetermijnvisie

Schelde-estuarium en de beide in de aanhef van dit Memorandum genoemde regeringsstandpun-ten, als gezamenlijk uitgangspunt voor het beleid en beheer op middellange termijn een schets opstellen (ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium). Het Streefbeeld 2030 is aldus samen te vatten dat het beleid moet worden gericht op het instandhouden van de fysieke systeemkenmerken van het estuarium en op het optimaal samengaan van veiligheid, toegankelijkheid en natuurlijkheid binnen het Schelde-estuarium.

2 Uitgaande van het Streefbeeld 2030 zal de Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium zich met name richten op de morfologie, de veiligheid tegen overstroming, de externe veiligheid, de toegan-kelijkheid, de natuurlijkheid, de visserij en de recreatie; de schets zal tevens concrete voorstellen inhouden voor een vlotte en correcte tenuitvoerlegging van de in de schets vervatte beleidsvoorne-mens.

3 De Administratie Waterwegen en Zeewezen en de Rijkswaterstaat krijgen als initiatiefnemers geza-menlijk de opdracht, de ontwikkelingsschets op te stellen, en over de elementen daarvan in elk geval een strategische milieueffectenrapportage – met specifieke deelstudies over de veiligheid tegen overstroming en de externe veiligheid – en een maatschappelijke kosten-batenanalyse te verrichten, onder de randvoorwaarden die in de respectieve regeringsstandpunten zijn aangegeven, met inbegrip van de toetsing op basis van art. 6 van de Habitatrichtlijn. Projecten die binnen 7 maanden na de datum van ondertekening van dit Memorandum voldoende

bijlage 3 | 157

zijn geïdentificeerd kunnen in de maatschappelijke kosten-batenanalyse worden meegenomen. Deze gezamenlijk te ondernemen studies zijn qua inhoud en besluitvormingsproces complex en ambitieus. Uitgangspunt is dat deze gezamenlijk te ondernemen studies gereed zullen zijn binnen 2 jaar na de datum van ondertekening van dit Memorandum. De Technische Scheldecommissie krijgt het mandaat, de uitgangspunten en randvoorwaarden voor de ontwikkelingsschets en bijbehorende studies vast te stellen. De besluitvorming rondom de ontwikkelingsschets zal met voortvarendheid ter hand worden geno-men. Dit moet leiden tot politieke besluitvorming binnen 9 maanden na gereedkomen van de studies.

4 In beide studies zullen in ieder geval worden bestudeerd:a) de volgende scenario’s voor getij-ongebonden diepgang, aan de hand van de thans in de praktijk

voor de diverse vaartrajecten in de Schelde gehanteerde kielspeling: 1) de nuloptie, dat wil zeggen een diepgang van 11,85 meter met een kielspeling voor het tra-

ject Vlissingen-Deurganckdok van 12,5% – hetgeen overeenkomt met een diepgang van 11,60 meter bij een kielspeling van 15%;

2) een diepgang van 12,80 meter met een kielspeling voor het traject Vlissingen-Deurganckdok van 12,5% - hetgeen overeenkomt met een diepgang van 12,50 meter bij een kielspeling van 15%;

3) als maximaal te onderzoeken optie: een diepgang van 13,10 meter met een kielspeling voor het traject Vlissingen-Deurganckdok van 12,5% – hetgeen overeenkomt met een diepgang van 12,80 meter bij een kielspeling van 15%;

b) een verbinding tussen de Oosterschelde en de Westerschelde, primair met het oog op het verla-gen van de hoogwaterstanden bij stormvloeden;

c) een natuurontwikkelingsplan voor het Schelde-estuarium.5 De Technische Scheldecommissie stelt binnen 6 maanden ten behoeve van het opstellen van de ont-

wikkelingsschets en van het verrichten van de onder 3 bedoelde studies een gezamenlijke ambte-lijke projectorganisatie in. Tevens stelt zij een Adviserend Overleg Schelde in, dat de projectorgani-satie inhoudelijk van advies dient, en waarin aan weerszijden naast de meest betrokken administra-ties en departementen ook vertegenwoordigers van de provinciale overheden worden uitgenodigd zitting te nemen. De Technische Scheldecommissie ziet er daarbij op toe dat bij de uitvoering van de hierboven onder 1 t/m 4 gegeven opdrachten – te beginnen met de uitwerking van de startnotitie met de bouwstenen voor de strategische m.e.r.-procedure en van de in de maatschappelijke kosten-batenanalyse te behandelen vraagpunten – regelmatig voeling wordt gehouden met lokale bestu-ren, organisaties van belanghebbenden en maatschappelijke groeperingen.

6 Op zo kort mogelijke termijn zullen de Bewindslieden twee onafhankelijke gezaghebbende perso-nen aanwijzen, één van Vlaamse en één van Nederlandse kant, die vertrouwen genieten bij de onder 5. genoemde overlegpartners en die tot taak hebben om namens hen een zo breed mogelijk gedra-gen en unaniem advies met betrekking tot de ontwikkelingsschets aan de Bewindslieden uit te brengen. Aan deze personen zal een onafhankelijk secretariaat ter beschikking worden gesteld.

7 Op gezette tijden, en minstens eenmaal per jaar, zal de projectorganisatie door tussenkomst van de Technische Scheldecommissie, en in overleg met de Permanente Commissie, over de voortgang van de hierboven onder 1 t/m 4 te verrichten werkzaamheden aan de Bewindslieden rapport uitbren-gen. De Bewindslieden zullen, alvorens terzake besluiten te nemen, overleg voeren met de overige aan weerszijden meest betrokken bewindslieden en de personen bedoeld onder 6.

8 De Bewindslieden stellen de volgende randvoorwaarden vast voor de toekomstige organisatiestruc-tuur ten behoeve van de samenwerking bij beleid en beheer van het Schelde-estuarium:a) waarborging van de integrale benadering, conform het Streefbeeld 2030;b) evenwichtige vertegenwoordiging van Nederlandse en Vlaamse instanties en organisaties;c) intensief en open overleg tussen de verschillende overlegniveaus;d) directe communicatie met, en terugkoppeling naar, het politiek niveau;e) voldoende mandaat en slagkracht om flexibel te kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen.

9 In dit licht identificeren de Bewindslieden de volgende elementen voor de toekomstige organisatie-structuur:a) een jaarlijks plaatsvindend, besluitvormend bewindsliedenoverleg;b) een Technische Scheldecommissie-nieuwe stijl als koepel van de ambtelijke overlegstructuur en als

ambtelijk voorportaal voor het bewindsliedenoverleg op het niveau van de centrale overheden;c) een bestuurlijk overlegcircuit, waarin de lokale openbare besturen participeren;d) een overlegvorm met de representatieve organisaties van belanghebbenden en maatschappelijke

groeperingen.10 De besturen van de havens in de Schelderegio, inclusief het mondingsgebied, worden uitgenodigd,

over te gaan tot het instellen van een periodiek (bijvoorbeeld halfjaarlijks) bijeen te roepen Ronde-tafelconferentie, teneinde onderlinge samenwerking vorm te geven en te adviseren over strategische aangelegenheden op het punt van ontwikkeling en beleid van de havens in regionaal perspectief.

11 De Technische Scheldecommissie wordt opgedragen om in nauw overleg met de Permanente Com-missie verdere voorstellen voor grensoverschrijdende samenwerking bij beleid en beheer uit te werken met inbegrip van het bijbehorend juridisch kader. Mede in het licht van de Europese Kader-richtlijn Water zal daartoe het beleid voor dit deelstroomgebied van het stroomgebied van de Schelde moeten worden ingepast in het stroomgebiedbeheersplan dat in het kader van de Interna-tionale Commissie voor de Bescherming van de Schelde wordt ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van deze voorstellen zullen de hierboven onder 9 en 10 bedoelde instanties, organisaties en overlegka-ders worden ingeschakeld.

12 De Technische Scheldecommissie krijgt de opdracht, binnen 6 maanden voorstellen te doen ten behoeve van het gezamenlijk te beheren, langlopende monitorings- en onderzoekprogramma ter ondersteuning voor de grensoverschrijdende samenwerking bij beleid en beheer. Deze voorstellen zullen moeten voorzien in een gemeenschappelijke organisatie en in een daarvoor beschikbaar te stellen budget.

158 | bijlage 3

B Ten aanzien van het nautisch beheer en de loodsdiensten in het Scheldegebied:1 Het nautisch beheer in het Scheldegebied zal vanaf 1 januari 2003 gemeenschappelijk door Neder-

land en Vlaanderen reeds de facto worden uitgeoefend, vooruitlopend op een juridische en ver-dragsrechtelijke formalisering daarvan. De Permanente Commissie zal fungeren als gemeenschap-pelijk beleidsorgaan; het gemeenschappelijk nautisch beheer zal binnen de door de Permanente Commissie te stellen kaders worden uitgeoefend door een in te stellen Gemeenschappelijke Nauti-sche Autoriteit.

2 Het gemeenschappelijk nautisch beheer zal uiterlijk 1 januari 2005 juridisch en verdragsrechtelijk worden geformaliseerd, en zal onderdeel gaan vormen van de nieuwe samenwerkingsvormen in het kader van de Langetermijnvisie Schelde-estuarium.

3 In de loop van 2002 zal, in het licht van het gemeenschappelijk nautisch beheer, een gemeenschap-pelijke Nautische Adviesraad worden ingesteld, ter advisering van de Permanente Commissie en van de in te stellen Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit, over aangelegenheden betreffende het nautisch beleid en beheer in het Scheldegebied. Relevante bij het nautisch beleid en beheer in het Scheldegebied betrokken organisaties en groeperingen zullen worden uitgenodigd in deze Nauti-sche Adviesraad zitting te nemen.

4 Tevens zal in de loop van 2002 in materiële zin al worden toegewerkt naar een feitelijke samenwer-king – binnen de randvoorwaarden van soevereine rechten en wederzijdse wettelijke kaders – die zo veel als mogelijk al anticipeert op de na 1 januari 2003 beoogde gemeenschappelijkheid.

5 Per 1 januari 2008 zullen de loodsgeldtarieven voor de Scheldevaart en die voor de vaart op Rotter-dam volledig zijn ontkoppeld. In de periode tot 1 januari 2008 zullen beide landen:a) een percentage vaststellen waarmee per 1 januari 2003 de loodsgeldtarieven voor de vaart op

Rotterdam kunnen worden verlaagd, als eerste stap naar de ontkoppeling, en hiertoe de nodige juridische voorzieningen treffen;

b) de bandbreedte vaststellen waarbinnen jaarlijks naar de ontkoppeling wordt toegewerkt;c) de gezamenlijk te ondernemen stappen vaststellen die moeten leiden tot een volledige ontkop-

peling per 1 januari 2008;d) al dan niet gemeenschappelijke mitigerende maatregelen treffen, waar nodig in overleg met de

Vlaamse Scheldehavens, om de ongewenste gevolgen van de ontkoppeling zoveel mogelijk te beperken;

e) de nodige stappen ondernemen om de finale ontkoppeling per 1 januari 2008 uiterlijk op die datum verdragsrechtelijk te formaliseren;

f) het evenwicht tussen de wederzijdse belangen van beide landen in dit kader blijven respecteren.6 De verdergaande samenwerking tussen de Nederlandse en Vlaamse loodsdiensten zal met kracht

worden bevorderd, op basis van de nog nader uit te werken uitgangspunten en randvoorwaarden zoals bij brief van maart 2000 door de Permanente Commissie voorgesteld. Deze samenwerking zal plaatsvinden binnen een gemeenschappelijk publiek kader dat enerzijds het niveau, de kwaliteit en de continuïteit van dienstverlening, en anderzijds een beheerste tariefstelling moet verzekeren. Op korte termijn zal een gezamenlijke studie worden aanbesteed die de contouren moet opleveren van

een operationeel samenwerkingsmodel, en die daarmee de basis moet vormen voor verdere besluit-vorming over de samenwerking.

7 De Permanente Commissie wordt belast met:a) de uitvoering van punt a) van besluit 5 in 2002;b) de voorbereiding van de uitvoering van de besluiten 1, 3, 4 en 5;c) het juridische onderzoek voor de voorbereiding van de uitvoering van de besluiten 2 en 5;d) de aanbesteding en begeleiding van de studie vermeld onder besluit 6.

C Vervolgafspraken1 De Technische Scheldecommissie krijgt de opdracht, binnen de kaders die dienen ter uitwerking van

dit Memorandum, een juridisch team in te stellen met als opdracht:a) de nodige voorbereidingen te treffen voor de verdragsrechtelijke vertaling van de onderscheiden

afspraken uit dit memorandum die daarvoor in aanmerking komen;b) de teksten die worden opgesteld ten behoeve van de over het onderwerp van dit Memorandum te

maken vervolgafspraken te toetsen ten aanzien van hun mogelijke juridische implicaties.2 Bij de uitwerking van deze opdrachten wordt bijzondere waarde gehecht aan:

a) de wederzijdse soevereine rechten,b) het verdragsrechtelijke kader, in het bijzonder het Scheldestatuut zoals vastgelegd in het Schei-

dingsverdrag van 1839 en andere verdragen met betrekking tot de Schelde,c) het Europees-rechtelijke kader,d) de veiligstelling van de democratische controle en de rechten van de burger.

3 De Bewindslieden komen overeen elkaar op gezette tijden, en minstens eenmaal per jaar, opnieuw te ontmoeten teneinde de voortgang van de uitwerking van dit Memorandum in zijn geheel te eva-lueren, onverlet de voor de uitvoering van dit Memorandum in de loop van 2002 noodzakelijke tus-sentijdse besluiten; een volgende ontmoeting zal plaatsvinden ongeveer één jaar na de datum van ondertekening van dit Memorandum. Bij die gelegenheid zal het juridisch team een eerste voort-gangsrapport overleggen, en zullen de Bewindslieden het tijdpad aangeven voor het totstandko-men van de Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium en voor het opstarten van concrete proce-dures voor de realisatie daarvan.

Vlissingen, 4 maart 2002,

T. Netelenbos S. Stevaert J.M. de Vries

bijlage 3 | 159

bijlage 4 MemorandumvanDenHaag

DerdememorandumvanovereenstemmingtussenVlaanderenenNederlandmetbetrekkingtotdeonderlingesamenwerkingtenaanzienvanhetSchelde-estuarium

DE BEWINDSLIEDEN Minister K. Peijs (Verkeer en Waterstaat, Nederland), Minister C.P. Veerman (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Nederland), Staatssecretaris M.H. Schultz van Haegen (Verkeer en Waterstaat, Nederland) en Minister K. Peeters (Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur, Vlaanderen), verder genoemd “de bewindslieden”,

BIJEEN TE ’s-Gravenhage in het Vlaamse Huis op 11 maart 2005,

ONDER HERBEVESTIGING VAN, EN VOORTBOUWEND OP, de afspraken gemaakt bij de Memoranda van Overeen-stemming van Kallo op 5 februari 2001 en van Vlissingen op 4 maart 2002 en verder invulling gevend aan het Streefbeeld 2030 van de Langetermijnvisie Schelde-estuarium,

ONDER VERWIJZING NAAR de tussentijdse bijeenkomsten van de Bewindslieden van 19 september 2003, 19 mei 2004, 4 oktober 2004, en 30 november 2004,

GEZIEN het eindadvies van het Overleg Adviserende Partijen inzake de Ontwikkelingsschets 2010 van 19 november 2004,

KENNIS GENOMEN HEBBEND VAN de terugmeldingen van de Technische Scheldecommissie en van de Perma-nente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart naar aanleiding van de opdrachten die hen in het Memoran-dum van Vlissingen zijn toegedeeld,

MET GROTE VOLDOENING CONSTATEREND DAT onder gezamenlijke verantwoordelijkheid een Ontwikkelings-schets voor 2010 voor het Schelde-estuarium tot stand is gekomen,

GELET OP de goedkeuring van de strategische besluiten van de Ontwikkelingsschets 2010 door de Nederlandse Regering op ... en door de Vlaamse Regering op 17 december 2004,

VASTSTELLEND DAT deze beide regeringsbeslissingen het nu mogelijk maken om verdere onderlinge afspraken te maken over de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelingsschets 2010,

IN HET VASTE VOORNEMEN OM deze tenuitvoerlegging voortvarend ter hand te nemen met verzekering van de medewerking van en in nauwe samenwerking met regionale en andere bestuursorganen met beslissingsbe-voegdheid over onderwerpen van de Ontwikkelingsschets,

MET VOLDOENING CONSTATEREND DAT het gemeenschappelijk nautisch beheer in het Scheldegebied reeds de facto wordt uitgeoefend, wat het gezamenlijk belang van een veilige en vlotte scheepvaart ten goede komt,

EVENEENS MET VOLDOENING CONSTATEREND DAT de geplande samenwerking tussen de Nederlandse en Vlaamse loodsdiensten in het Scheldegebied zal leiden tot een verbetering en verhoogde kostenefficiëntie van de dienstverlening,

GEZIEN de conclusies van het rapport van de Commissaris van de Koningin in Zeeland en de Gouverneur van Antwerpen inzake de onderlinge samenwerking ten aanzien van de reductie van de veiligheidsrisico’s van het transport van gevaarlijke stoffen over de Beneden-Zeeschelde en de Westerschelde, alsmede de inspanningen van het bedrijfsleven op dit gebied,

GEZIEN de conclusies van het rapport van de Gouverneur van Oost-Vlaanderen en de Commissaris van de Koningin in Zeeland inzake de verbetering van de nautische toegang van het Kanaal Gent – Terneuzen,

MET GENOEGEN VASTSTELLEND DAT de Scheldehavens een eerste vorm van samenwerking hebben tot stand gebracht via hun Memorandum van 10 december 2004,

GELET OP het verdragsrechtelijk kader en de relevante Europese regelgeving, meer in het bijzonder die welke van toepassing is op het Schelde-estuarium,

KOMEN HET VOLGENDE OVEREEN:A Ten aanzien van de Ontwikkelingsschets 2010: 1 De bewindslieden stellen namens hun regeringen de besluiten in hoofdstuk 3 van de Ontwikkelings-

schets vast. Ter implementatie van deze strategische besluiten voorzien de bewindslieden vervolg-besluiten, waarover hieronder nadere afspraken worden vastgelegd. Zij zullen deze besluiten en afspraken onverwijld aan de wederzijdse parlementen voorleggen.

160 | bijlage 4

2 De bewindslieden hechten bijzonder belang aan het toepassen en naleven van strakke termijnen bij het uitvoeren van de Ontwikkelingsschets. Zij zullen de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelings-schets onmiddellijk na het afsluiten van dit memorandum ter hand nemen. Zij zullen op de meest efficiënte wijze toepassing geven aan de interne wetgeving voor de administratieve voorbereiding van de uit te voeren projecten en tevens al het nodige doen om binnen het wettelijk en europees-rechtelijk kader en met een goede en zorgvuldige besluitvorming de in de Ontwikkelingsschets aan-gegeven afspraken en termijnen te eerbiedigen en met de uitvoering ervan ten laatste in 2007 van start te gaan. Dit geldt inzonderheid voor: - de verruiming van de vaarweg tussen de zee en Ant-werpen tot 13,10 m tij-ongebonden diepgang en - de projecten langs de Westerschelde ter realisa-tie van een robuuste natuur voor de instandhouding van het Schelde-estuarium en de natuurlijkheid van het ecosysteem. De overige projecten zullen in 2010 uitgevoerd of in uitvoering zijn. Zij komen overeen, binnen de wettelijke en europeesrechtelijke mogelijkheden de verruiming met bekwame spoed en zonder onderbreking te voleindigen in het streven naar realisatie van de vermelde vaar-mogelijkheid uiterlijk in december 2009 over het gehele vaartraject.

3 De voorbereidingsprocedures worden gestuurd via een centrale regie, waarbij een bestendige bestuurlijke monitoring wordt ingesteld via welke, waar nodig, maatregelen worden getroffen om het in dit memorandum afgesproken tijdspad te eerbiedigen.

4 De Technische Scheldecommissie krijgt de opdracht om, in nauw overleg met de overheden die ver-antwoordelijk zijn voor de uitwerking en de besluitvorming, vóór 1 juli 2005 te komen tot bindende afspraken over de termijnen waarbinnen deze procedures worden doorlopen met een maximaal mogelijke beperking van de proceduretijd om het in A.2. afgesproken tijdspad te eerbiedigen.

5 De bewindslieden zullen ervoor zorgdragen dat bij de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelingsschets de onderlinge samenhang behouden blijft. Vertragingen, belemmeringen of herzieningen van pro-jecten zullen de voortgang van de andere projecten niet verhinderen, tenzij dit wordt opgelegd door toepasselijke rechtsnormen.

6 De bewindslieden zullen de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelingsschets ter hand nemen in nauwe dialoog met de bestuurlijk en maatschappelijk betrokkenen. Zij zullen het in de Ontwikke-lingsschets voorziene flankerend beleid uittekenen en waar nodig op elkaar afstemmen.

7 De Nederlandse Regering spant zich ervoor in om op zo kort mogelijke termijn met de provincie Zee-land een separaat bestuursakkoord te sluiten om de bestuurlijke en ambtelijke samenwerking met de provincie in het besluitvormingsproces, bij de natuurontwikkeling en op het vlak van de commu-nicatie nader te definiëren. De uitkomst van dit overleg doet niets af aan de verantwoordelijkheden van Nederland ten aanzien van de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelingsschets.

8 De bewindslieden spreken af tegen 1 april 2005 daartoe gemandateerde onderhandelingsdelegaties aan te stellen met als opdracht onverwijld een ontwerpverdrag voor de uitvoering van de Ontwikke-lingsschets 2010 uit te werken. Zij spreken af dat zij na ondertekening van het verdrag onverwijld de goedkeuringsprocedures zullen inzetten.

9 De Technische Scheldecommissie zal onderzoek toespitsen op de leemten in kennis zoals vastgesteld in de Strategische MER, en in het advies van de Commissie MER van 25 november 2004, en dit zo snel als mogelijk afronden. De Technische Scheldecommissie zal verder de monitoring van de effec-ten van de projecten voortvarend ter hand nemen.

10 De bewindslieden geven de Technische Scheldecommissie de opdracht een gezamenlijke project-organisatie op te richten voor de tenuitvoerlegging van de Ontwikkelingsschets. Deze bestaat uit Vlaamse en Nederlandse ambtenaren van de betrokken diensten en beschikt over de vereiste exper-tise en autoriteit om de ambtelijke regie te voeren over de samenhang en de voortgang van de pro-jecten die invulling geven aan de Ontwikkelingsschets. Zij wordt tevens belast met de communi-catie over de Ontwikkelingsschets als geheel, en met de afstemming van de communicatie met en tussen de instanties die projecten uitvoeren. De Technische Scheldecommissie krijgt het mandaat de opdracht van de projectorganisatie verder in te vullen en toe te spitsen.

11 De bewindslieden verlengen het mandaat van de Onafhankelijk Gezaghebbende Personen, bedoeld in het Memorandum van Vlissingen, tot 1 februari 2006. Zonodig zullen zij beslissen dit mandaat te verlengen. De Bewindslieden waarborgen het ter beschikking stellen en financieren van een onaf-hankelijk secretariaat.

12 De bewindslieden spreken af dat de kostentoedeling voor de uitvoering van de Ontwikkelingsschets zal plaatsvinden conform de uitgangspunten, geformuleerd in de bijlage bij dit Memorandum.

B Ten aanzien van de organisatie van de samenwerking met betrekking tot het Schelde-estuarium:

1 De bewindslieden willen de samenwerking bij het beleid en beheer van het Schelde-estuarium binnen de kaders van de internationale verdragsregels intensiveren. Zij stellen als doelstelling voor de Nederlands-Vlaamse samenwerking voorop: het ontwikkelen van het Schelde-estuarium als een gezond en multifunctioneel estuariene watersysteem dat op duurzame wijze gebruikt wordt voor menselijke behoeften. Zij wensen de samenwerking te richten op de drie geprioriteerde functies: a) bescherming tegen overstromingen, b) toegankelijkheid van de, economisch belangrijke, Scheldehavens en c) de natuurlijkheid van het fysieke en ecologische systeem. Hierbij staat voor alle functies het

behoud van de natuurlijke systeemkenmerken centraal.2 In aanvulling op de randvoorwaarden en elementen, vastgelegd in het Memorandum van Vlissin-

gen, stellen de bewindslieden de volgende bijkomende uitgangspunten vast:a) wat betreft de grondslagen van de samenwerking:

i) correcte invulling geven aan alle Europees-rechtelijke en andere internationale verplichtin-gen;

ii) inpassing in het systeem van stroomgebiedbeheer in Nederland en Vlaanderen; b) wat betreft de bij de samenwerking betrokken partijen:

i) structurele betrokkenheid van bestuurlijke en maatschappelijke organisaties;ii) betrokkenheid van de burger bij het besluitvormingsproces;

bijlage 4 | 161

c) wat betreft de vorm en de instrumenten van de samenwerking:i) een eenvoudige, efficiënte en transparante structuur;ii) een snelle, soepele en zorgvuldige besluitvorming over, en uitwerking van, projecten die het

voorwerp uitmaken van ontwikkelingsschetsen;iii) evenwichtige en transparante afspraken inzake de financiering.

3 De samenwerking zal geconcretiseerd worden binnen een gemeenschappelijke structuur met een politieke en een ambtelijke pijler , inclusief een vast secretariaat. Het statuut, de samenstelling en opdrachten zullen nader worden onderzocht en verdragsrechtelijk worden vastgesteld. Deze pijlers kunnen aldus nader worden omschreven: a) politieke pijler

Politiek overleg zal op regelmatige basis plaatsvinden met als doel:i) uittekenen van het gemeenschappelijk beleid ten aanzien van het Schelde-estuariumii) stimuleren en versterken van de samenwerking bij beleid en beheer iii) monitoren van de voortgang van de bestuurlijke afspraken met betrekking tot

het Schelde-estuariumb) ambtelijke pijler In de ambtelijke pijler hebben vertegenwoordigers op hoog ambtelijk niveau van

de direct betrokken Nederlandse en Vlaamse ministeries zitting. Deze zal de werkzaamheden van de Technische Scheldecommissie voortzetten, en heeft als opdracht:i) de ambtelijke coördinatie van het gemeenschappelijk beleid ten aanzien van het Schelde-

estuarium en het gezamenlijk uitvoering geven aan dit beleid.ii) verder invulling geven aan de samenwerking bij beleid en beheer van het Schelde-estuarium.

c) secretariaat De ambtelijke pijler beschikt over een secretariaat dat zijn activiteiten voorbereidt en de in zijn schoot gemaakte afspraken uitwerkt.

4 De bewindslieden wachten het advies af van het Overleg Adviserende Partijen inzake de samenwer-king bij beleid en beheer, in het bijzonder wat betreft de inhoud van de samenwerking, de rol, de positie en de inbreng van de bestuurlijke en maatschappelijke partners in de regio.

5 De bewindslieden spreken af tegen 1 april 2005 daartoe gemandateerde onderhandelingsdelegaties aan te stellen met als opdracht een ontwerpverdrag voor de hierboven beoogde samenwerking uit te werken. Zij spreken af dat zij na ondertekening van het verdrag onverwijld de goedkeuringsproce-dures zullen inzetten.

6 De bewindslieden zullen erop toezien dat de uitvoering van de afspraken inzake de samenwerking bij beleid en beheer geen vertragingen veroorzaken ten aanzien van de uitvoering van de Ontwikke-lingsschets 2010.

C Ten aanzien van het nautisch beheer en de loodsdiensten in het Scheldegebied: 1 Ter behartiging van het gezamenlijk belang van een veilige en vlotte scheepvaart hechten de

bewindslieden bijzondere waarde aan een optimale invulling van de nautische ketenbenadering, namelijk de geïntegreerde verkeersafwikkeling vanaf zee tot aan de aanlegplaats in een Scheldeha-ven, of omgekeerd. Daarom zal de Permanente Commissie die ketenbenadering verder laten invullen en in nauw overleg met de Scheldehavens voorstellen uitwerken om verder gestalte te geven aan de daarvoor vereiste samenwerking tussen de organen van het gemeenschappelijk nautisch beheer en de Scheldehavens. De bewindslieden verbinden zich ertoe om, ten behoeve van de verdragsrechtelijke formalise-ring van het gemeenschappelijk nautisch beheer, de onderhandelingen zo spoedig mogelijk aan te vatten en te streven naar een verdragsrechtelijke formalisering per 1 januari 2006. Als startbasis van de onderhandelingen gelden de voorstellen die het Juridisch Team onder auspiciën van de Perma-nente Commissie heeft uitgewerkt.

2 De bewindslieden herbevestigen de afspraak om per 1 januari 2008 de loodsgeldtarieven voor de Scheldevaart en die voor de vaart op Rotterdam volledig te ontkoppelen. Zij herbevestigen tevens het wederzijdse engagement om de nodige stappen te ondernemen teneinde die afspraak tijdig ver-dragsrechtelijk te formaliseren.

3 De bewindslieden bekrachtigen de door de Permanente Commissie vastgestelde bandbreedte waar-binnen jaarlijks naar de volledige loodsgeldontkoppeling per 1 januari 2008 kan worden toege-werkt. Zij verbinden zich ertoe om, ten behoeve van de verdragsrechtelijke formalisering van die bandbreedte, de onderhandelingen zo spoedig mogelijk te starten en te streven naar een verdrags-rechtelijke formalisering per 1 januari 2006. Als startbasis van de onderhandelingen gelden de voor-stellen die het Juridisch Team onder auspiciën van de Permanente Commissie heeft uitgewerkt.

4 De bewindslieden kunnen zich vinden in de plannen van de Nederlandse en Vlaamse loodsdiensten om in het Scheldegebied nauwer samen te werken in een consortiumverband binnen de door de Permanente Commissie vastgestelde publiekrechtelijke uitgangspunten. De bewindslieden onder-schrijven de per 1 januari 2009 te bereiken doelen van de samenwerking: maximaal mogelijke ren-dementsverbetering van de beide loodsdiensten, operationaliteit van de nieuwe beloodsingsvloot, evenwichtige resultaatsverhouding tussen beide loodsdiensten, afschaffing van de Nederlandse kruissubsidie aan de Scheldevaart en heffing van kostendekkende tarieven voor de Scheldevaart. De Vlaamse overheid blijft vrij om ten aanzien van de Scheldevaart ter bevordering van bepaalde trafieken, bijv. short sea shipping, niet-kostendekkende loodsgeldtarieven in te voeren en hiervoor financieel tussen te komen, mits dit in volle transparantie en in overeenstemming met de Europese regels gebeurt. De bewindslieden verlenen hun goedkeuring aan het implementatieplan dat werd vastgesteld door de Permanente Commissie op haar vergadering van 16 december 2004 en dat de voormelde doelen en de wijze waarop ze moeten worden bereikt, nader omschrijft. Daarbij engageren zij zich om tijdig de nodige maatregelen te (laten) treffen ter uitvoering van het implementatieplan en belasten de Permanente Commissie ermee om samen met de beide loodsdiensten nadere uitvoering te geven aan het implemen-

162 | bijlage 4

tatieplan en in te staan voor de voortgangsbewaking. De bewindslieden hechten groot belang aan het beheersen van de loodskosten voor de vaart naar de Scheldehavens. Daarom zal de Permanente Commis-sie instaan voor de jaarlijkse benchmarking van de Scheldehavens met de belangrijkste concurrerende havens inzake de vergelijkbare kosten van de loodsdiensten op basis waarvan de nodige maatregelen kunnen worden getroffen.

D Ten aanzien van de veiligheidsrisico’s van het transport van gevaarlijke stoffen: 1 De bewindslieden hechten groot belang aan het op een aanvaardbaar niveau houden van de risi-

co’s verbonden aan het vervoer van gevaarlijke stoffen over de Schelde. Derhalve dienen bij voor de veiligheid relevante ruimtelijk-economische ontwikkelingen steeds de mogelijke risico’s daarvan in beeld te worden gebracht. Dan kunnen deze worden getoetst om te voorkomen dat de relevante risiconormen (dat wil zeggen de geldende, en waar geen normen gelden in gezamenlijk overleg te bepalen, normen) worden overschreden. De Technische Scheldecommissie krijgt de opdracht hier-over een bepaling op te nemen in het ambtelijk voorstel van samenwerkingsverdrag vermeld onder paragraaf B.4.

2 De bewindslieden zullen zich blijven inzetten voor beperking van de risico’s aan de bron teneinde te voorkomen dat de onder paragraaf D.1 bedoelde normen worden overschreden. Het programma Nautische Veiligheid Westerschelde zal daartoe met onverminderde inspanning voortgezet worden onder leiding van de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart.

3 De bewindslieden zullen de ontwikkelingen inzake het transport van gevaarlijke stoffen nauwgezet volgen en waar nodig gezamenlijk sturend optreden.

E Ten aanzien van de Nautische toegankelijkheid van de Kanaalzone Gent-Terneuzen:1 Naar aanleiding van de gemeenschappelijke conclusies van de grensoverschrijdende overleggroep

onder de leiding van de Commissaris van de Koningin van Zeeland en de Gouverneur van Oost-Vlaanderen en in overeenstemming met het Verdrag over het Kanaal Gent-Terneuzen uit 1960 zal de Technische Scheldecommissie over de toegankelijkheid van het Kanaal Gent-Terneuzen overleg voeren. De TSC zal voor 1 juli 2005 een besluit nemen over te nemen vervolgstappen, naar aanlei-ding van een eerste verkennend onderzoek naar de aard en omvang van de mogelijke problematiek met betrekking tot de toegang tot het Kanaal Gent-Terneuzen. Uitgangspunt bij de vervolgstappen, waarvan naar verwachting ook Kentallen Kosten Baten Analyses deel zullen uitmaken, is dat vóór 1 juli 2006 meer duidelijkheid bestaat over nut en noodzaak van een verdieping van het kanaal en een tweede grote sluis in relatie tot de verdiepte aanleg van een tunnel bij Sluiskil. Eventueel uit deze analyse voortkomende investeringen zullen altijd onderwerp zijn van overleg en nadere planvor-ming.

2 Wat betreft de planontwikkeling voor de aanleg van een tunnel bij Sluiskil zal Nederland doorgaan met een voorkeursvariant voor 13 meter 50 waarbij gezien de wens van Vlaanderen ook als gelijk-waardig alternatief de 16metervariant wordt meegenomen. Nederland zal, in goed overleg met Vlaanderen, zijn definitieve keuze terzake kenbaar maken tegen 1 juli 2006.

3 Vlaanderen en Nederland voeren een onderzoek uit naar de optimalisatie van de kielspeling op het Kanaal Gent-Terneuzen en de in- en uitvaart van de Westsluis.

F Vervolgafspraken:1 Bij de uitwerking van de verschillende opdrachten wordt bijzondere waarde gehecht aan:

- de wederzijdse soevereine rechten, - de veiligstelling van de democratische controle en de rechten van de burger.

2 De bewindslieden gaan de in dit memorandum vervatte afspraken aan, onverminderd het verdrags-rechtelijk en europeesrechtelijk kader, met inbegrip van het Scheldestatuut zoals vastgelegd in het Scheidingsverdrag van 1839 en andere verdragen met betrekking tot de Schelde.

3 De Bewindslieden spreken af dat zij jaarlijks gezamenlijk verslag uitbrengen aan hun parlementen over de voortgang van de uitvoering van de gemaakte afspraken.

4 De Bewindslieden komen overeen elkaar op gezette tijden, en minstens eenmaal per jaar, opnieuw te ontmoeten, teneinde de voortgang van de uitwerking van dit Memorandum in zijn geheel te eva-lueren.

‘s-Gravenhage,11 maart 2005,

De minister van openbare werken, energie, leefmilieu en natuur,

K. Peeters

De minister van verkeer en waterstaat

Karla Peijs

De minister van landbouw, natuur en voedselkwaliteit,

Dr C.P. Veerman

De staatssecretaris van verkeer en waterstaat,

Drs M.H. Schultz van Haegen

bijlage 4 | 163

bijlage 5 Lijstvangeïnterviewdepersoneneninterviewers

Lijstvangeïnterviewdesleutelfiguren

Abeelen, M. Van Den Voorzitter Commissie voor Openbare

Werken

Vlaams Volksvertegenwoordiger Vlaanderen

Aerts, F. Afdelingshoofd Ministerie van de Vlaamse Gemeen-

schap

Vlaanderen

Baecke, E.P. Eigenaar boerenbedrijf in Hedwige-/Prosperpolder Nederland

Baecke, J.A.E. Eigenaar boerenbedrijf in Hedwige-/Prosperpolder Nederland

Baldewijns, E. Voorzitter OAP Benelux Economische Unie Vlaanderen

Balthazar, H. Oud-gouverneur provincie Oost-Vlaanderen Vlaanderen

Berg, L.D. van den Secretaris OAP Benelux Economische Unie Nederland

Beveren, C. van Lid Provinciale Staten Provincie Zeeland Nederland

Blomme, J. Hoofd Studie & Ontwikkeling Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen Vlaanderen

Bossuyt, P. van Beleidsmedewerker Boerenbond Boerenbond Vlaanderen

Bruyninckx, E. Afgevaardigd bestuurder Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen Vlaanderen

Buijs, S. Lid Tweede Kamer CDA fractie Nederland

Buyse, A. Vertegenwoordiger Vlaamse regering Administratie Buitenlandse Betrek-

kingen, Ministerie van de Vlaamse

Gemeenschap

Vlaanderen

Colijn, C.J. Directeur Provincie Zeeland Nederland

Dauwe, W. Projectingenieur AWZ-Schelde Vlaanderen

Delwaide, L. Baron Schepen Antwerpen Antwerpse haven Vlaanderen

Demeester, W. Voorzitter Task Force Westerschelde, Vlaams

parlement

Vlaanderen

Dieleman, P. Provinciaal Verantwoordelijke Boerenbond

Afdeling O-Vlaanderen

Boerenbond Oost-Vlaanderen

Dijk, H van Directoraat-generaal goederenvervoer Ministerie Verkeer en Waterstaat Nederland

Dyck, M. van Algemeen directeur Resource Analysis Vlaanderen

Eck, M. van Werkgroepsecretaris Commissie Milieu Effect Rapportage Nederland

Eetvelt, J. van Burgemeester Bornem Gemeente Bornem Vlaanderen

Essen, H.B. van Procesmanager Arcadis Nederland

Geesbergen, H.J. van Secretaris Zevibel Nederland

Gelder, W.T. van Commissaris der Koningin Provincie Zeeland Nederland

Heip, C.H.R. Centrumdirecteur NIOO-CEME Nederland

Hendrikx, J.A.M. Co-voorzitter OAP Nederland

Heringa, J. Docent Hogeschool Zeeland Nederland

Hoof, J.H.A.M. Van Co-secretaris TSC Coördinatiecel Langetermijn-visie

Schelde-estuarium, Ministerie van de

Vlaamse Gemeenschap

Vlaanderen

Jacobs, J.H.G. Hoofdingenieur-directeur RWS directie Zeeland Nederland

Keijts L.H. Co-voorzitter Technische Scheldecommissie Directeur-generaal Rijkswaterstaat Nederland

Keuning, J. Beleidsmedewerker DGW Ministerie van Verkeer en Waterstaat Nederland

Klap, V.A. Coördinator Werkgroep Schelde-estuarium Zeeuwse Milieu Federatie Nederland

Kramer, M. Lid Gedeputeerde Staten, Voorzitter BOWS Provincie Zeeland Nederland

Martens, E. Verantwoordelijke ambtenaar Europese

zaken

Ministerie van de Vlaamse Gemeen-

schap

Vlaanderen

Martens, B. Vlaams parlementslid Vlaanderen

Meersman, M. Oud-medewerker kabinet minister G.

Bossuyt

Ministerie van de Vlaamse Gemeen-

schap

Vlaanderen

Meire, P. Hoofddocent Universiteit Antwerpen, Campus Drie

Eiken

Vlaanderen

164 | bijlage 5

Meyer, R. De Directeur Vlaamse Havenvereniging Vlaanderen

Meyvis, L. Afdelingshoofd AWZ-Schelde, Ministerie van de

Vlaamse Gemeenschap

Vlaanderen

Michielsen, C. Specialist Water ZLTO Nederland

Mostaert, F. Afdelingshoofd Waterbouwkundig lab. en Hydrolo-

gisch Onderzoek

Vlaanderen

Mulder, F. De Directeur dienst planning en natuurbehoud Provincie Oost-Vlaanderen Vlaanderen

Neumann, F. Directeur Instituut voor Infrastructuur, Milieu

en Innovatie

Vlaanderen

Nuytemans, M. Directeur Koninklijke Belgische Redersvereni-

ging

Vlaanderen

Okker, V.R. Hoofd Hoofdafdeling economie en fysieke

omgeving

Centraal Planbureau Nederland

Olthoff, G.J. Directeur algemeen beleid DGG Ministerie van Verkeer en Waterstaat Nederland

Phernambucq, A.J.W. Coördinator Schelde Informatiecentrum Nederland

Pols, R.H. van der Bewoners belanghebbenden groep

Moerdijk-Zandvliet

Nederland

Poppe-de Looff, L.C. Voorzitter Taakgroep Westerschelde Zeeland Nederland

Provoost, A. Hoofd Afdeling Waterkeringen Waterschap Zeeuws Vlaanderen Nederland

Rijn-Vellekoop, L. van Voorzitter Commissie Milieu Effect Rapportage Nederland

Saitua Nistal, R. Wetenschappelijk medewerker Centraal Planbureau Nederland

Schroé, P. Directeur-ingenieur Port Authority Zeebrugge Vlaanderen

Seranno, L. De Woordvoerder Kabinet van minister Peeters Vlaanderen

Smeele, Q. Medewerker Extern Beleid Vereniging Natuurmonumenten Nederland

Smet, K. De Hoofd afdeling Natuur Ministerie van de Vlaamse Gemeen-

schap

Vlaanderen

Spijker, D. van ’t Communicatiedeskundige Provincie Zeeland Nederland

Strubbe, J. Co-voorzitter Technische Scheldecommissie Directeur-generaal Administratie

Waterwegen en Zeewezen

Vlaanderen

Symens, P. Beleidsmedewerker Natuurpunt Vlaanderen Vlaanderen

Tempelman, M. Hoofd Projectbureau en Beleidsontwik-

keling

Bureau voor Toerisme Zeeland Nederland

Totté, A.A.M. Beleidsambtenaar RO, Wonen & Verkeer Gemeente Hulst Nederland

Totté, G.F.M. Hoofd Sector Ruimte Gemeente Hulst Nederland

Verbraeken, P. Journalist Gazet van Antwerpen Vlaanderen

Verhallen, J.M. Hoofd Sectie Waterhuishouding Wageningen UR Nederland

Villeneuve, C.H.V. de Co-secretaris TSC Ministerie van Verkeer en Waterstaat Nederland

Visser, D. Beleidsmedewerker Gemeente Reimerswaal Nederland

Vlegels, B. Schepen Gemeente Beveren Vlaanderen

Werkers, L. Hoofd Scheepvaartpolitiek Koninklijke Belgische Redersvereni-

ging

Vlaanderen

Wiersma, M.J. Lid Provinciale Staten Provincie Zeeland Nederland

Winne, K. De Kabinet minister Ch. Peeters Ministerie van de Vlaamse Gemeen-

schap

Vlaanderen

Wittemans, A. Communicatieverantwoordelijke Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen Vlaanderen

InterviewersvandeprojectorganisatieProSes

Bruyneel, M.C. medewerker communicatie

Claessens, ir. J. adjunct-projectdirecteur ProSes

Coosen, drs. J. opdrachtleider strategische m.e.r.

De Groote, M. m.e.r.-expert

D’hondt, F. communicatiemanager

Holst, drs. B. van opdrachtleider MKBA

Huut, ir. H.R. van procesmanager externe partijen

Jongh, C.E.A. de medewerker communicatie

Overgaauw, ir. S.C. directiechauffeur

Post, mr. P.E.Th.M. bestuurlijk-juridische zaken

Verbeek, drs. H. secretaris

Verheyen, S. MKBA-expert

Zwam, drs. H.H.P. van projectdirecteur ProSes

bijlage 5 | 165

bijlage 6 Lijstvanvragenvoordeinterviews

Ten behoeve van de interviewronde onder sleutelfiguren (in de periode maart-april 2005) heb ik een vra-genlijst ontworpen. De sleutelfiguren hebben die ter voorbereiding van het gesprek ontvangen. Niet me de bedoeling om op alle vragen een antwoord te geven, maar om ze te gebruiken ter opfrissing van het geheu-gen, of om er een paar uit te kiezen die tijdens het interview aan de orde zouden moeten komen.

Algemenevragenq Er zijn enkele belangrijke scharniermomenten geweest: kort voor het sluiten van het Memorandum van

Vlissingen en kort voor de finale besluitvorming over de Ontwikkelingsschets 2010. Wat speelde er toen? Welke problemen deden zich voor? Wie loste die op welke manier op? Welke gevolgen had dat voor het proces daarna?

q Hoe uniek en vernieuwend is dit proces? Wie kan van een dergelijk proces iets leren? Geldt hier: “Meer bekend maakt meer bemind?” Vond er een evolutie plaats in die zin dat strategisch opereren langzaam plaats maakte voor begrip voor elkaar, en voor geven en nemen?

q Is dit project qua vernieuwende bestuursstijl en administratieve stijl bruikbaar voor andere Euregionale projecten, mede voor het realiseren van de aangescherpte Lissabonstrategie?

q Welke gebeurtenissen zijn het meest verrassend geweest? q Zijn alle relevante partijen op tijd erbij betrokken geweest of sommige te laat of te oppervlakkig? Hoe

zat dat met de lagere overheden, met de landbouw en met de werkgevers/bedrijfsleven? Voorzover (meer) betrokkenheid van dergelijke organisaties buiten het mandaat lag, had dat niet aanleiding moe-ten zijn tot verruiming van dat mandaat?

q Bleek het nodig om sommige zaken vertrouwelijk te behandelen, al dan niet in een biechtstoelsituatie? q Zijn er partijen weggelopen? Bleek het nodig om af en toe een charmeoffensief in te lassen?q Hoe komt het dat Antwerpen dacht dat met het besluit over de Ontwikkelingsschets 2010 meteen in

januari 2005 de schop de grond in kon en de anderen dachten dat dit besluit alleen maar het begin van een reeks procedures in zou luiden? Waar komt dat verschil in perceptie vandaan?

q Hoezeer is het nodig om in een proces als dit werkendeweg voorwaarts te gaan?q Hoe waardeert men het verschil tussen de ‘hoofdvangst’ en de ‘bijvangst’ van dit project?q In hoeverre hebben wantrouwen en achterdocht een rol gespeeld?q In hoeverre is geloof in, en streven naar, een typisch gejuridificeerde oplossing aan de orde geweest?

Heeft er een verschuiving plaatsgevonden van denken in termen van een juridische oplossing naar samenwerking?

q Hoe hebben de staande lijnorganisaties gereageerd op het open planproces?q Wat waren de meest kenmerkende gevoeligheden? De verdeling van lusten en lasten in Zeeland? Het ten

behoeve van verdieping en veiligheid ontpolderen in Zeeland? De problemen die men in Vlaanderen had (gemeenten, boeren, bewoners) met het Sigmaplan? De spanningen in Vlaanderen en Zeeland tussen landbouw en nieuwe natte natuur? Andere? Waren ze te vermijden? Is er verstandig mee omgegaan?

Vragenvoorpolitiek-bestuurlijkedeelnemersq Vinden de bewindslieden (voorzover relevant de leden van de parlementen) dat zij bij het ontwerpen

en vaststellen van de Langetermijnvisie en van de Ontwikkelingsschets 2010 tijdig en kwalitatief zijn gediend?

q Hoe kijkt u aan tegen interactief beleid maken? Wat vindt u van processturing, met haar onvermijdelijke onzekerheden en geen vooraf beheersbaarheid van het proces?

q Is de toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden goed ingeschat? Zijn er problemen geweest in die zin dat een partij wel verantwoordelijkheden had maar niet de bevoegdheden om die ook daadwerkelijk in te vullen?

q Bestonden aan weerszijden van de grens verschillen van inzicht over de sturing? Dat wil zeggen, de inhoudelijke sturing lag bij de TSC als opdrachtgever, en Vlaanderen wilde dat in zijn zuiverheid bewa-ken. In Nederland liggen politiek en ambtelijk opdrachtgeverschap vaak in elkaars verlengde, waardoor er politieke behoefte bestaat om inhoudelijk mee te sturen. Hoe is dat verlopen?

q Hoe hebben de bewindslieden het strakke tijdpad en het hoge tempo ervaren? Had het sneller gekund, of had het ook langzamer gemogen?

q Heeft men de aangeboden denkproducten gemakkelijk kunnen absorberen/verinnerlijken of waren ze veelal te wetenschappelijk/technisch/ambtelijk?

q Boden die denkproducten een heldere en overtuigende basis om tot afgewogen politiek-bestuurlijke besluitvorming te komen?

q Wat hebben zij het moeilijkst gevonden: de complexiteit van de materie, de korte voorbereidingstijden, het vinden van een evenwicht tussen de Vlaamse en Nederlandse belangen?

q Waren en zijn er politiek-bestuurlijke spanningen tussen Vlaanderen en Nederland en zo ja, hadden die invloed op de snelheid en de kwaliteit van de besluitvorming?

q Hield de gefaseerde aanpak een risico in wegens onzekerheid van continuïteit van politiek draagvlak in België/Vlaanderen?

q Wat zouden de bewindslieden nu anders doen wat betreft de inrichting en werkwijze van (de ondersteu-ning van) de besluitvorming?

q Hoe ervaren zij de besluitvorming in het Schelde-dossier in het licht van de politieke verhoudingen tus-sen Vlaanderen/België en Nederland? Hebben andere dossiers daarin een (hinderlijke) rol gespeeld?

q Hoe oordelen zij over het feit dat de middelen voor de projectorganisatie ProSes (menskracht, budget en bevoegdheden) niet bij de start waren verzekerd maar tijdens de feitelijke werkzaamheden bijeenge-sprokkeld moesten worden?

q Hoe oordelen zij over het feit dat de procesinstrumenten van ProSes (projectplan, communicatieplan en probleemschets) niet bij de start gereed waren maar interactief en gefaseerd werden doorontwikkeld tijdens de feitelijke werkzaamheden?

q Weke rol hebben de politieke partijen gespeeld? Deels vanuit de diverse (parlementaire) commissies, deels vanuit de politieke families?

q Wat zou men een volgende keer anders doen?

166 | bijlage 6

Vragenvoordeambtelijkedeelnemersq Hoe hebben de leden en toegevoegde personen van de TSC, en ambtenaren van het AOS en deelne-

mende overheden het strakke tijdschema en het hoge werktempo ervaren?q Is de toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden goed ingeschat? Zijn er problemen

geweest in die zin dat een partij wel verantwoordelijkheden had maar niet de bevoegdheden om deze ook in te vullen?

q Wie had de meeste invloed op het vasthouden van dat tijdpad en het tempo: de bewindslieden, de TSC, de OAP, ProSes?

q Hoe beoordelen de ambtelijke deelnemers de kwaliteit van de Langetermijnvisie en van de Ontwikke-lingsschets 2010?

q Vindt men de gevolgde werkwijze, de beschikbare tijd en de beschikbare middelen adequaat voor het bereiken van de politiek-bestuurlijk gestelde doelen?

q Hoe oordeelt men over de specifieke juridische aspecten/problemen/vragen rond het maken van de Ont-wikkelingsschets 2010 (lex specialis versus het volgen van de procedures per land, PKB, Structuurplan, Verdrag, bestuurlijk-juridische betekenis van de Ontwikkelingsschets 2010, MER, Habitat etc.)? Zijn die aspecten/problemen/vragen beheersbaar gebleken?

q Zijn er beoogde (tussen)resultaten niet of in onvoldoende mate of van onvoldoende kwaliteit bereikt? Zo ja, welke? En waarom?

q Zijn er deelnemers afgeknapt? Zo ja, waardoor?q Zijn er spanningen geweest? Zo ja, welke en waardoor?q In hoeverre is het mandaat dat de bewindslieden in het Memorandum van Vlissingen aan de TSC gaven

ervaren als een mandaat en niet als een dictaat?q Stond de TSC bij het uitvoeren van dat mandaat voor onmogelijke taken of zaken?q Hoe ervaart de TSC de totale set van activiteiten en producten inzake het Schelde-estuarium in het licht

van haar bestaan sinds 1948? Tevreden? Moe?q Hoe oordeelt de TSC over het feit dat de middelen voor de projectorganisatie ProSes (menskracht, bud-

get en bevoegdheden) niet bij de start waren verzekerd maar tijdens de feitelijke werkzaamheden bij-eengesprokkeld moesten worden?

q Hoe oordeelt zij over het feit dat de procesinstrumenten van ProSes (projectplan, communicatieplan en probleemschets) niet bij de start gereed waren maar interactief en gefaseerd werden doorontwikkeld tijdens de feitelijke werkzaamheden?


Vragenvooradviserendeorganenq Is de toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden goed ingeschat? Zijn er problemen

geweest in die zin dat een partij wel verantwoordelijkheden had maar niet de bevoegdheden om die ook in te vullen?

q Hoe ervaren de OAP en het AOS het strakke tijdpad en het hoge tempo?q Hoe kijken zij aan tegen de complexiteit van dit proces?

q Vinden zij dat zij op de juiste wijze aan het proces aangehecht zijn geworden?q Hebben zij tijdig kunnen adviseren op basis van adequaat materiaal?q Ervaren zij de wijze waarop vervolgens met die adviezen is omgegaan als correct en dienstbaar aan de

gestelde doelen?q Hebben zij onafhankelijk en naar eigen verantwoordelijkheid kunnen opereren?q Zijn er spanningen geweest als adviezen niet, of niet geheel, door de geadviseerde zijn overgenomen? Zo

ja, hoe is men met die spanningen omgegaan?q Wat zouden zij nu anders adviseren wat betreft de inrichting en werkwijze van de advisering?q Hoe ervaren zij de advisering in het licht van de politieke, bestuurlijke, ambtelijke, wetenschappelijke en

vooral ook culturele verscheidenheid tussen beide landen?q Hoe oordelen zij over het feit dat de middelen voor de projectorganisatie ProSes (menskracht, budget en

bevoegdheden) niet bij de start waren verzekerd maar tijdens de feitelijke werkzaamheden bijeenge-sprokkeld moesten worden?



Vragenvoordewetenschappers/onderzoekersq Hoe ervaren de wetenschappers/onderzoekers het strakke tijdpad en het hoge tempo? Hebben zij vol-

doende tijd gehad om wetenschappelijk onderbouwde adviezen te kunnen leveren?q Hoe ervaren zij het inkrimpen van het onderzoeksbudget met ongeveer eenderde? Daardoor ontstond de

noodzaak keuzen te maken. Zijn er daardoor inhoudelijke en/of wetenschappelijke belangen geschaad?q Hebben zij undue influence ervaren van hun opdrachtgevers?q Hoe oordelen zij over het feit dat de middelen voor de projectorganisatie ProSes (menskracht, budget en



q Wat zou men een volgende keer anders doen?q Voor degenen die de wetenschappelijke studies/onderzoeken begeleidden: Bent u goed geïnformeerd

over het onderzoek en werd er rekening gehouden met uw inbreng? Voorbeelden?

bijlage 6 | 167

Vragenvoorbelanghebbende(insprekende)partijen,aldannietvertegenwoor-digdbinnenOAP

q Hoe ervaren zij de informatie, communicatie en organisatie van betrokkenheid bij de procesvoortgang?q Hebben zij het gevoel dat zij hun belang hebben kunnen inbrengen?q Is er naar hun argumenten geluisterd?q Was er binnen het OAP, en met ProSes een dialoog mogelijk?q Was het achteraf gezien verstandig om mee te doen in plaats van kritisch aan de zijlijn het resultaat af te

wachten?q Hoe heeft hun achterban het proces ervaren?q Wat zou men een volgende keer anders doen?

VragenvoordeledenvandeprojectorganisatieProSesq Is de toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden goed ingeschat? Zijn er problemen

geweest in die zin dat een partij wel verantwoordelijkheden had maar niet de bevoegdheden om die ook in te vullen?

q Hoe ervaren zij het strakke tijdpad en het hoge tempo? Had het sneller gekund, of had het ook langza-mer gemogen? Of gemoeten?

q Hoe ervaren zij de inkrimping van het budget voor onderzoek en communicatie? Heeft dat geleid tot producten van minder kwaliteit?

q Hoe ervaren zij de altijd aanwezige neiging van andere partijen om extra doelen en taken bovenop de in Vlissingen afgesproken taakstelling te stapelen? Was het mogelijk om die druk te weerstaan?

q Hebben zij ooit het gevoel gehad bezig te zijn met een mission impossible? q Heeft de projectdirectie uitdrukkelijk gevraagd voor meer tijd en middelen als een conditio sine qua non

voor een beter resultaat?q Welke specifieke problemen hebben zich voorgedaan toen men noodgedwongen meerdere sporen tege-

lijk moest starten om het tijdschema te halen?q Hoe oordelen zij over de kwaliteit van het uiteindelijke resultaat?q Hoe oordelen zij over het feit dat de middelen voor de projectorganisatie ProSes (menskracht, budget en



q Heeft de projectdirectie voldoende ruimte gekregen om zorgen en twijfels over haalbaarheid van tijdpad en beoogde kwaliteit aan de orde te stellen bij de TSC, het OAP en de bewindslieden? En ervaren zij de reacties als adequaat?

q Zijn er opmerkingen te maken over de aanwezigheid van de (wetenschappelijke) disciplines binnen de projectorganisatie? Te veel van de ene of te weinig van andere?

q Zijn er opmerkingen te maken over de kwantitatieve verdeling van de man-vrouw verhoudingen binnen

de projectorganisatie? Te veel van de ene of te weinig van andere?q Wat zou men een volgende keer anders doen?

Vragenvoordenieuweprojectorganisatievanafjanuari2005q Vinden de leden van de nieuwe projectorganisatie dat ze moeten voortwerken met onvolkomenheden

van ProSes?q Zo ja, kan dat tijdig worden hersteld?q Wat zou men een volgende keer anders doen?

168 | bijlage 6

bijlage 7

Relevantepersonen,partijen,tijdstippenenonderwerpen

Deze tabel schetst wie op welk moment betrokken was bij belangrijke gebeurtenissen.

Persoon/partij Tijdstip Onderwerp, actie, reactie

Van den Brande en Kok 17 januari 1995 Tekenen verdrag tweede verdieping Westerschelde.

Van den Brande aan Kok 11juni 1998 Verzoek aan Kok om nieuwe, derde verdieping.

Kok aan Van den Brande 10 juli 1998 Wil verzoek bekijken in de context van een gezamenlijk op te stellen

Langetermijnvisie. Geschat gereed medio 2001, in werkelijkheid maart

2002.

Netelenbos en Stevaert 18 februari 1999 Opdracht aan Technische Scheldecommissie om het werk voor de Lan-

getermijnvisie in gang te zetten.

Verhofstadt en Dewael aan Kok 20 september 1999 Strekking: ‘Opschieten svp.’

Kok aan Verhofstadt en Dewael 13 oktober 1999 Strekking: ‘Gewoon doen wat Netelenbos en Stevaert afspraken.’

Verhofstadt en Dewael aan Kok 10 november 1999 Tersluiks een hint: ‘Dealtje maken? Wij een snelle verdieping, u bevrijd

van die loodstarieven?’ Geen antwoord.

Verhofstadt en Dewael aan Kok 5 oktober 2000 Strekking: ‘Graag snel na 1 januari 2001 besluiten over verdieping.’

Kok aan Verhofstadt en Dewael 1 december 2000 Strekking: ‘Gewoon doen wat Netelenbos en Stevaert afspraken. En ver-

geet de vereiste wettelijke procedures niet.’

Minister V&W 1996 Studieopdracht aan Commissie Westerschelde.

Commissie Westerschelde 1997 Rapport ter voorbereiding Langetermijnvisie.

Technische Scheldecommissie januari 1999 Opdracht aan wederzijdse administraties om te beginnen aan de Lan-

getermijnvisie. Bestuurlijk bevestigd door Netelenbos en Stevaert in

februari 1999.

Technische Scheldecommissie 18 januari 2001 Aanbieding Langetermijnvisie (met daarin de opdracht een Ontwikke-

lingsschets 2010 te maken) aan Netelenbos en Stevaert.

Stevaert en Netelenbos 5 februari 2001 Tekenen Memorandum van Kallo.

Vlaams parlement 15 mei 2001 Resolutie ter aanvaarding Memorandum van Kallo.

Premier Dewael aan premier Kok 23 mei 2001 Vlaamse regering akkoord met resolutie Vlaams parlement.

Netelenbos aan Stevaert 15 oktober 2001 Standpunt Nederlandse regering aangeboden aan parlement. Tersluiks

een hint: ‘Wij houden ons aan de afspraken maar zouden graag zien

dat u die kwestie van die loodstarieven loskoppelt zodat we daar snel

afscheid van kunnen nemen.’ Geen antwoord.

Nederlands parlement 20 december 2001 Aanvaarding Memorandum van Kallo.

Technische Scheldecommissie 22 november 2001 Inhoudelijke ‘geboorteakte’ komst gemeenschappelijke projectorgani-

satie ProSes.

Persoon/partij Tijdstip Onderwerp, actie, reactie

Stevaert, Netelenbos en De Vries 4 maart 2002 Tekenen Memorandum van Vlissingen. Formele instelling bilaterale pro-

jectorganisatie ProSes.

Van Zwam en Claessens 29 maart 2002 Directeur en adjunct-directeur ProSes voor het eerst in een vergadering

van de Technische Scheldecommissie. Eerste versie van het projectplan

voor akkoord verklaard.

Van Zwam en Claessens aan Techni-

sche Scheldecommissie

21 mei 2002 Strekking: ‘We halen het in Vlissingen afgesproken/ opgedragen tijd-

schema niet, maar we doen ons best.’

Projectplan ProSes oktober 2002 Definitief projectplan na vele maanden sleutelen gereed.

Probleemschets ProSes september 2003-april

2004

Definitieve probleemschets gereed.

Peijs en Peeters 11 maart 2005 Tekenen politiek akkoord verdieping Westerschelde en aanpassingen

HSL Brussel-Amsterdam.

bijlage 7 | 169

bijlage 8 Relatiestussenpartijenenpersonen

170 | bijlage 8

adviesafstemmingtoetsingbegeleidingoverige relaties

bijlage 9 Verklaringafkortingen

ABS Algemeen BoerensyndicaatAMINAL Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, een directoraat-generaal van het

Ministerie van de Vlaamse GemeenschapAOS Adviserend Overleg Schelde, bilateraal ambtelijk adviesorgaanAWZ Administratie Waterwegen en Zeewezen, een directoraat-generaal van het Ministerie van

de Vlaamse GemeenschapBOWS Bestuurlijk Overleg Westerschelde BZW Brabants Zeeuwse WerkgeversverenigingCPB Centraal PlanbureauDGG Directoraat-generaal goederenvervoerDGW Directoraat-generaal WaterEC Europese CommissieEP Europees ParlementEU Europese UnieEZ Ministerie van Economische Zaken (Nederland)GHA Gemeentelijk havenbedrijf AntwerpenGOG Gecontroleerde overstromingsgebiedenHBA Havenbedrijf Antwerpen HID Hoofdingenieur-directeurHSL HogesnelheidslijnIN Instituut voor natuurbehoudISC Internationale ScheldecommissieKBR Koninklijke Belgische RedersverenigingKRW (Europese) Kaderrichtlijn WaterLEI Landbouw Economisch InstituutLER Landbouw effectenrapportLIN Departement Leefmilieu en Infrastructuur (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap)LNV Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (Nederland)LTV(-S) Langetermijnvisie (Schelde-estuarium)MIT Meerjarenplan Infrastructuur en Transport (Nederland) MKBA Maatschappelijke kosten-batenanalyseMvO Memorandum van overeenstemmingNIOO-CEME Nederlands Instituut voor Ecologie: Centrum voor Estuariene en Mariene EcologieNOP(SE) Natuurontwikkelingsplan (Schelde-estuarium)OAP Overleg Adviserende Partijen, onafhankelijk bestuurlijk adviesorgaanO&M Onderzoek en MonitoringPC Permanente Commissie

PKB Planologische KernbeslissingPMR Project Mainportontwikkeling RotterdamProSes Projectdirectie Ontwikkelingsschets Schelde-estuariumPZC Provinciale Zeeuwse CourantRIKZ Rijksinstituut voor Kust en ZeeRO Ruimtelijke OrdeningRUP Ruimtelijk uitvoeringsplanRWS Rijkswaterstaat, Ministerie Verkeer en Waterstaat (Nederland)SBZ Speciale Beschermingszone in het kader van de Europese Vogel- en HabitatrichtlijnSIC Schelde Informatiecentrum SLP Schelde LandschapsparkS-MER Strategische MilieueffectrapportageTEN Trans-European NetworksTSC Technische Scheldecommissie,

bilaterale ambtelijke samenwerking in het Schelde-estuariumV&W Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Nederland)VHR Vogel- en HabitatrichtlijnVITO Vlaamse Instelling voor Technologisch OnderzoekVROM Ministerie van Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu (Nederland)Wageningen UR Wageningen Universiteit & ResearchcentrumWL (Delft) Waterloopkundig laboratorium (Delft)ZLTO Zuidelijke Land- en Tuinbouw OrganisatieZMF Zeeuwse Milieu Federatie

bijlage 9 | 171

Evaluatie van ProSes - VLIZVoorwoord Dit is een evaluatie van ProSes, een gemeenschappelijk project...

Documents

Transcript of Evaluatie van ProSes - VLIZVoorwoord Dit is een evaluatie van ProSes, een gemeenschappelijk project...