JURYRAPPORT 2E RONDE ONTWERPWEDSTRIJD NIEUWE NOORD- EN ZUIDENTREE EUSEBIUS

INLEIDING Om een goede exploitatie van de Eusebius mogelijk te maken, is het nodig dat het schip wordt voorzien van eigen uitnodigende entrees aan de noord- en zuidkant van het transept. De Eusebius ligt nu als een barrière tussen de oude stad en de Markt met het Huis der Provincie / de Rijn. De nieuwe entrees maken een doorgang dwars door het schip mogelijk, zoals dit in het verleden, tijdens de Middeleeuwen, ook al mogelijk was. Daarbij komt dat door de voorgenomen bebouwing van het Kerkplein, de hoofdentree onder de toren minder prominent wordt. Voor het ontwerp van de nieuwe entrees in het noord- en zuidtransept, is door de Stichting Eusebius Arnhem (SEA) een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. De 1e ronde leverde een rijke keuze aan frisse ontwerpideeën voor de entrees. In totaal deden 93 ontwerpers mee aan de 1e ronde. Bij de 2e ronde zijn de geselecteerde ontwerpen uit de 1e ronde beoordeeld. De ontwerpopgave op hoofdlijnen - De entrees moeten een bijdrage leveren aan de rijkheid en detaillering van het exterieur van de

Eusebius. - De ingrepen moeten passend zijn bij het rijksmonument. - De belangrijkste ambities zijn: verrassend, expressief, karakteristiek, eigenzinnig, mooi,

aantrekkelijk, uitnodigend, stijlvol. - De ingrepen moeten bestand zijn tegen de tijd, zowel wat betreft het ontwerp als de uitvoering.

Er moet rekening gehouden worden met veiligheid, afsluitbaarheid en vandalismebestendigheid.

- De Gemeente werkt aan de vernieuwing van de openbare ruimte in de omgeving van de Eusebius. De nieuwe entrees moeten deze vernieuwing versterken.

De jury - Saskia Bak, directeur Museum Arnhem - Kees van Esch, voormalig directeur Gelders Genootschap - Gijs Frencken, stedenbouwkundige gemeente Arnhem - Peter Koelewijn, SEA bouwmanager, secretaris van de jury - Job Roos, restauratiearchitect, lid van het kwaliteitsteam Zuidelijke Binnenstad - Ady Steketee, coördinator ontwerpateliers Academie van Bouwkunst Artez - Hans Winters, voorzitter van het bestuur van de SEA, voorzitter van de jury

2

Vlnr: Gijs Frencken, Saskia Bak, Ady Steketee, Job Roos, Kees van Esch, Hans Winters, niet op de foto Peter

Koelewijn

BEOORDELINGSPROCES DOOR DE JURY 1. Voor de 2e ronde zijn de reglementen en voorwaarden geldend. In het juryrapport van 7 maart

2016 zijn per ontwerp de opmerkingen van de jury opgenomen. Tevens is voor alle ontwerpers de volgende aanvulling gegeven: - Het hoogteverschil tussen het Peil van het transept en de aansluitende openbare ruimte

op ca. 3 m van de gevel, bedraagt aan de noordzijde 1,07 m, aan de zuidzijde 1,0 m. - Er moet op een voor de gemeente acceptabele manier worden aangesloten op het

ontwerp voor de openbare ruimte, met name dat voor de Jansbeek.

- Bijzondere aandacht wordt gevraagd voor de constructie van de grote vensters in de

transepten. De hierin opgenomen stalen liggers dienden voor de windbelasting en niet voor het opvangen van de verticale belasting.

- Voor de 2e t/m 5 prijs is door het bestuur van de SEA een vergoeding van € 2.000,-- per ontwerp ter beschikking gesteld.

2. Er zijn na de 1e ronde zes ontwerpen geselecteerd.

De ontwerpers LFOA architects, Laura Font en O.J. (Oscar) Andrade hebben zich teruggetrokken. Totaal zijn vijf goedgekeurde inzendingen digitaal ingediend, binnen de tijd en conform de instructies.

A. ARNHEMSE ONTMOETING, Van Hoogevest Architecten, Amersfoort

3

B. CUT, TURN, MOVE & CONNECT, Nexit architecten, Arnhem C. LICHTKAMERS, ODC en suzannelinders a&o, Rotterdam D. NOORD- EN ZUIDTRANSEPT, Niels Ponjee en Pieter de Ruijter, Eindhoven E. DE DEUREN,

GAJ|VBW architecten/K3 architectuur, Arnhem 3. Alle ontwerpen zijn digitaal toegezonden aan de juryleden. Door juryleden konden vragen

worden gesteld. 4. De ontwerpen zijn gepresenteerd op de websites van de Eusebius, De Gelderlander en CASA

Centrum voor Architectuur en Stedenbouw. Uitgebreide aandacht is besteed, in De Gelderlander, op de website van CASA en via sociale media, aan de mogelijkheid om te stemmen.

Vanaf 20 juni tot 27 juni 2016, 24.00 uur kon op de website www.eusebius.nl door het publiek worden gestemd op het ontwerp van voorkeur.

De publieksvoorkeur is als volgt:

Er kon alleen digitaal worden gestemd. De bedoeling was dat per IP-adres één stem kon

worden uitgebracht. Helaas is gebleken dat er onbedoeld via een omweg door middel van een stem-link via Facebook, mail en app toch meerdere stemmen per IP-adres konden worden uitgebracht. Twee bureaus hebben hiervan hun relaties vóór 27 juni 2016 op de hoogte gebracht. Beide bureaus hebben een overweldigend aantal stemmen gekregen. Beide bureaus valt niets te verwijten. De uitslag is echter ontegenzeglijk sterk beïnvloed door de mogelijkheid om meerdere stemmen per IP-adres uit te brengen.

Er zijn totaal ruim 18.000 stemmen uitgebracht. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat in de stemperiode ca. 2.500 bezoekers van de website van de Eusebius de pagina van de wedstrijd daadwerkelijk hebben bezocht. Uitgaande van de aanname dat deze bezoekers allen hebben gestemd, zijn er ruim 15.500 stemmen uitgebracht via de stem-link. Deze stemmers, ca. 85% van het uitgebracht aantal stemmen, hebben de website van de Eusebius niet bezocht.

4

Volgens het reglement van de ontwerpwedstrijd wijst de jury, rekening houdend met de voorkeur van het publiek, de prijzen aan. De jury is echter autonoom in haar keuze.

5. De finale jurybijeenkomst vond plaats in het bouwbureau van de Eusebius op dinsdag 28 juni

2016 van 19.00–21.30 uur. De jury was voltallig. Na deze jurybijeenkomst is het concept- juryrapport opgesteld. Dit stuk is

ter kennisname voorgelegd aan het projectteam van de SEA. Hierbij zijn o.a. vertegenwoordigers van de gemeentelijke afdeling Erfgoed en de RCE aanwezig. Ook is het concept-juryrapport besproken in de bestuursvergadering van de SEA.

De jury is volledig autonoom in haar keuze. Het bestuur van de SEA mag alleen opdracht verlenen aan de winnaar van de 1e prijs of anders geheel afzien van een opdracht. Er zal dan geen opdracht worden verleend aan een andere architect. Wel mag het bestuur nadere eisen stellen bij het verlenen van de opdracht.

Op 21 juli 2016 is de uitslag publiekelijk bekend gemaakt.

A. ARNHEMSE ONTMOETING Van Hoogevest Architecten - Jan Roest, Ron Verduijn, Annette Weerts

De visie De transepten worden voorzien van toegangsportalen van glas. Beide ingangen worden met elkaar verbonden door middel van een ‘wolk’ van een lichte, verfijnde stof die doet denken aan parachutestof. De wolk hangt met stalen draden aan de gewelven en is gevuld met kamers van lucht, waardoor de wolk van vorm kan veranderen. De wolk kan opgetrokken worden of juist laag komen hangen, waardoor zij van de kerk een intieme of juist een grote ruimte kan maken. De nagalmtijd kan sterk verbeteren. Door te variëren met de aanlichting kan de sfeer in de kerk veranderd worden. Bij beide deuren komt de wolk naar buiten, onder een glazen baldakijn. Aan de Marktzijde komen trappen, aan de noordzijde een flauwe helling. De beoordeling Mooi poëtisch concept. De plaatsing van de entrees is bij de verdere uitwerking sterk verbeterd. Ook is de praktische haalbaarheid van het concept verbeterd, echter ten koste van de expressie van de wolk. Het loslaten van de organische vorm van de wolk is een verzwakking.

5

Er blijven twijfels over de duurzaamheid, bruikbaarheid en haalbaarheid van dit ontwerp, zoals met betrekking tot de veroudering en vervuiling van de wolk. Het plan van aanpak en het team geven vertrouwen in de verdere uitwerking.

B. CUT, TURN, MOVE & CONNECT

De visie De kerk wordt aan de noord- en zuidzijde open gemaakt door er als het ware een stuk muur uit te zagen en dit haaks op de kerk in het gat te plaatsen, deels binnen, deels buiten. De openingen worden vervolgens voorzien van entreehallen van hard glas. Uit beide dwarsstaande muren wordt een rechthoek gezaagd, waardoor de muur als kassa kan fungeren. De eruit gezaagde rechthoeken worden even verderop op de grond geplaatst, aan de zuidzijde buiten, aan de noordzijde binnen. Een lichtlijn in de bodem, dwars door de kerk, verbindt beide ingangen. De Beoordeling Heldere architectonische oplossing. De combinatie van de doorbraak van de gevel, het terugbrengen van het metselwerk in andere posities en de ‘eenvoudige’ lichtlijn, die binnen en buiten verbindt, zijn overtuigend. De bij de verdere uitwerking gemaakte aansluiting op de buitenruimte is de noord-zuidverbinding verzwakt, door de korte afstand tot de Jansbeek aan de noordzijde en door de trappartij aan de zuidzijde. De lichtlijn in de buitenruimte, zowel aan de noord-, als aan de zuidzijde, komt geforceerd over. De plaatsing van het kleine metselwerkblok in het interieur is ook minder vanzelfsprekend als in het eerste concept.

Addy de Boer - Nexit architecten

6

De glazen binnenpuien zijn goed uitgewerkt, alhoewel twijfel bestaat over de vervuiling van het vlakke glazen dak van de binnenportalen. Het plan van aanpak en het team geven vertrouwen in de verdere uitwerking.

C. LICHTKAMERS ODC en suzannelinders a&o, Rotterdam

De visie In beide zijbeuken worden grote kunstetalages gemaakt. De gemetselde wanden onder de grote glasin-loodvensters worden vervangen door grote glazen deuren. De kunstwerken worden achter de grote gevelopeningen geëxposeerd. Dit kunnen wisselende kunstwerken zijn. ‘s Avonds worden deze werken aangelicht met smalle bundels licht. Aan de Marktzijde wordt het bestaande glas-in-lood vervangen door glas van een grotere afmeting, met dezelfde glassoort en kleurschakering als het oorspronkelijk glas-in-lood. De beoordeling Het subtiele gebruik van de oude vensters van de transepten als ‘etalage’ voor activiteiten in het gebouw wordt door de jury zeer gewaardeerd. De lichttoepassing is sterk. Het ontwerp komt heel naturel over. De verdere uitwerking levert een versterking van het ontwerp op. Het is goed dat de catwalk uit de 1e ronde is komen te vervallen. Het nut van de schaalvergroting door grotere maaswijdte van het glas in lood van het zuidvenster wordt betwijfeld. Vanzelfsprekend moet de programmering van de etalages verder worden uitgewerkt. Geadviseerd wordt hier Museum Arnhem bij te betrekken. De binnenbestrating loopt van binnen door naar buiten. De jury kan zich ook voorstellen dat juist de buitenbestrating binnen wordt gehaald. Er wordt aandacht gevraagd voor de mogelijk hoge kosten, met name door de twee grote binnenpuien en de kunsttoepassingen. Het plan van aanpak en het team geven vertrouwen in de verdere uitwerking.

7

D. NOORD- EN ZUIDTRANSEPT Niels Ponjee en Pieter de Ruijter

De visie Aan de noordzijde wordt een lage en brede ingang gemaakt. Aan de Marktzijde komt een hoge ingang met dezelfde breedte als het bestaande grote venster. De deuren worden gevat in brons geanodiseerd aluminium. Aan de noordzijde betreedt de bezoeker de kerk op maaiveldniveau en loopt dan in de zijbeuk schuin omhoog naar het bestaande vloerniveau van het schip. Aan de Marktzijde sluit de entree aan op een stadsbalkon. Tussen beide ingangen moet een nieuwe zerkenvloer komen. Liefhebbers kunnen een zerk sponsoren. De beoordeling Overtuigend, met name door de heldere wijze waarop in één hand een verschil wordt aangebracht tussen de noord- en de zuidzijde. De interne koppeling tussen noord- en zuidentree is effectief en passend. De suggestie om middels ‘crowd-funding’ de zerkenvloer te vernieuwen is aantrekkelijk en lijkt realistisch. Door het lage vloerniveau bij de noordentree sluit dit ontwerp zeer goed aan op de openbare ruimte rond de Jansbeek. Hoewel goed gedetailleerd, wordt de materiaalkeuze bij de entrees en de glazen puien niet als versterking ervaren. De glazen pui bij het zuidtransept wordt door de toepassing van de brede staanders erg zwaar.

8

Het plan van aanpak en het team geven vertrouwen in de verdere uitwerking.

E. DE DEUREN GAJ|VBW architecten/K3 architectuur - Alex Brouwer e.a.

De visie De hoge gotische raampartijen van de zijbeuken worden voorzien van draaideuren over de volle hoogte. De draaideuren markeren de glazen ingangen, die in de muur onder het glas-in-loodraam worden ingepast. De hoge deuren kunnen met behulp van ledverlichting fungeren als informatiezuil. Aan de noordzijde draaien de deuren aan een middenstijl. In geopende stand staan de deuren haaks op de gevel. De entree sluit hier met een bordes aan op de binnenstad. Aan de Marktzijde draaien de deuren om scharnierpunten aan weerszijden van het grote venster. Als de kerk dicht is, gaan de deuren ook dicht. De beoordeling Uitnodigend ontwerp met een hoge attentiewaarde en een uitdagende balans tussen historie en hedendaagse tijd. De ingreep in het interieur van het schip is bescheiden. Bij de verdere uitwerking is de keuze voor composiet deuren uit oogpunt van stabiliteit begrijpelijk. Het ontwerp is nu meer praktisch haalbaar. Het overweldigende lichtspel van het ontwerp uit de 1e ronde wordt daardoor wel enigszins getemperd. Het ontwerp is niet overtuigend op het gebied van duurzaamheid, bruikbaarheid en haalbaarheid. Zo geeft de draaibaarheid van de deuren nog steeds aanleiding tot twijfel. Ook maakt de jury zich zorgen over de vervuiling van de deuren over langere termijn.

9

Niet duidelijk is, waarom gekozen is voor het verschil van de draairichting van de deuren aan de noord- en zuidgevel. Aan de noordzijde zou een minder groot gebaar wellicht passender zijn. Het plan van aanpak en het team geven vertrouwen in de verdere uitwerking.

DE KEUZE Vijf sterke ontwerpen. De kwaliteit van de inzendingen en presentaties is hoog. In elke visie zitten elementen die de jury aanspreken. De jury is er van overtuigd dat alle ontwerpers en hun teams de opdracht tot aan de planrealisatie goed aankunnen. De verdere uitwerking is niet bij ieder ontwerp een versterking gebleken. Het prachtige poëtische concept van ARNHEMSE ONTMOETING blijkt alleen meer praktisch en rationeel te maken, als dit ten koste gaat van het concept van ‘de wolk’. De uitsnede uit de gevel in het ontwerp van CUT, TURN, MOVE & CONNECT is bescheiden, maar effectief in vergelijking met andere ontwerpen. De aansluiting op de openbare ruimte is in het uitgewerkte ontwerp, zowel aan de noord-, als aan de zuidzijde, verzwakt. Het flitsende ontwerp van DE DEUREN geeft nog veel twijfels over de duurzaamheid en praktische haalbaarheid, bijvoorbeeld over hoe de deuren zich over langere tijd houden. In de jury is lang gediscussieerd over LICHTKAMERS en NOORD- EN ZUIDTRANSEPT. De meningen waren vooral verdeeld over de kwaliteit van de brede lage entree aan de noordzijde van het plan NOORD- EN ZUIDTRANSEPT. Door de grote overspanning is de brede gevelopening aan de noordzijde moeilijker te realiseren. Een deel van de jury vond de brede lage opening optimaal recht doen aan de bestaande gevel. Een ander deel van de jury zag hierin juist een dissonant. Na een lange discussie is met meerderheid van stemmen, maar niet unaniem, gekozen voor LICHTKAMERS als 1e prijs. Hiermee wijkt de jury af van de voorkeur van het publiek, dat een duidelijke keuze maakte voor de ontwerpen DE DEUREN en CUT, TURN, MOVE & CONNECT. De publieksvoorkeur ging duidelijk naar sterke concepten, waar in de ogen van de jury echter nog te veel kanttekeningen bij moesten worden geplaatst. LICHTKAMERS komt heel vanzelfsprekend en logisch over, heeft klasse en een uitstraling die past bij de functie van de Eusebius. Met de winnaar zal worden overlegd om nog verdere verbeterslagen te kunnen maken.

10

E. DE DEUREN, GAJ|VBW architecten/K3 architectuur, Arnhem B. CUT, TURN, MOVE & CONNECT, Nexit architecten, Arnhem

TMOETING, Van Hoogevest Architecten, AmersfoortA. ARNHEMSE ON prijs ex aequo e3

EN ZUIDTRANSEPT, Niels Ponjee en Pieter de Ruijter, Eindhoven -D. NOORD

prijs e2

ODC en suzannelinders a&o, RotterdamC. LICHTKAMERS,

prijs e1

Definitieve uitslag van de ontwerpwedstrijd

11

Stichting Eusebius Arnhem Kerkplein 1 6811 EB Arnhem E: ontwerpwedstrijd@eusebius.nl

I: http://www.eusebius.nl @ArnhemEusebius Stichting Eusebius Arnhem

datum: 15 juli 2016 kenmerk: jurering05