Desig

n C

harles &

Ray

Eam

es -

Hang i

t all

©

Vitra

Europa, ongelijkheid en

armoede

Ides Nicaise HIVA / PPW (KU Leuven)

DE CIJFERS

26-2-2015 © I. Nicaise

De cijfers

Bron: OECD, Income distribution and poverty database

Wijzigingen in GINI-coëfficiënten in de OESO tussen 1985 en 2008

(GINI-coëfficiënt = maatstaf van inkomensongelijkheid)

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

0,35

0,40

0,45

0,50

0,55

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

0,35

0,40

0,45

0,50

0,55

2008 or latest date available (↗) Mid-1980s

Gap between poorest and richest 10%

1 : 5

1 : 9

1 : 27

1 : 15

1 : 7

1 : 10

Wijzigingen in ongelijkheid 2008-2013

26-2-2015 4

Bron: ESDE 2014

Armoede en uitsluitingsrisico (AROPE) EU 2004-2013

5

26,2 25,7

25,3

24,4

23,7 23,2

23,6 24,2

24,7 24,6

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0

24,0

26,0

28,0

30,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Armoede en uitsluitingsrisico (AROPE) EU 2004-2013

6

45,6 45,6 44,8

43,7

39,6 39,7 39,7 39,4 40,0 39,9

37,4 37,4

33,2

29,1

26,6 24,9 25,1 25,1 25,0 25,1

23,2 23,0 22,3 21,1 21,7

20,9 21,9 21,6

22,7 22,7

18,8 18,5 19,2 19,4 19,0 18,8 19,0 19,2 19,0 19,0

26,4 25,2 25,4 25,1 25,3 24,9

25,7

28,0 29,3 29,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

EU13 South

EU13 North

EU15 North

EU15 Center

EU15 South

45,6 45,6 44,8

43,7

39,6 39,7 39,7 39,4 40,0 39,9

37,4 37,4

33,2

29,1

26,6 24,9 25,1 25,1 25,0 25,1

23,2 23,0 22,3 21,1 21,7

20,9 21,9 21,6

22,7 22,7

18,8 18,5 19,2 19,4 19,0 18,8 19,0 19,2 19,0 19,0

26,4 25,2 25,4 25,1 25,3 24,9

25,7

28,0 29,3 29,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

EU13 South

EU13 North

EU15 North

EU15 Center

EU15 South

EU15 Center = BE NL LU DE FR AT FI

EU15 North = DK SE UK

EU15 South = PT IT IRL GR ES

EU13 North = CZ HU PL SI SK

EU13 South = BG RO HR MT CY

+ EE LV LT

Dus netto +1,4% ?

• 1,4% = 7 miljoen mensen

• Doel was daling met 20 mio

tegen 2020

• Armoededrempels zelf zijn

gedaald met de algemene

levensstandaard => met

‘verankerde’ armoedegrens

zou stijging 11 à 14 mio

mensen bedragen…

7

Bovendien…

• 1 op 4 jongeren werkloos

• Emigratie meest geschoolde

jongeren uit perifere landen

• Sterke stijging dakloosheid

• Golf van zelfdodingen

• Toenemend racisme

• Kwijnend vertrouwen in

nationale en Europese

overheden…

WAT IS ER MIS GELOPEN ?

26-2-2015 © I. Nicaise

1. Kenniseconomie

Top van EU-staatshoofden, Lissabon, maart 2000:

“...binnen 10 jaar van de EU de meest dynamische en

competitieve economie ter wereld maken, met méér en

betere tewerkstelling en méér sociale cohesie...”

Kennis-

economie

Internationale

concurrentie

Tewerkstelling

social cohesie

economische

groei

Kennissamenleving en sociale cohesie

in de praktijk

kenniseconomie

Stijgende vraag naar

hooggeschoolde arbeid

Dalende vraag naar

laaggeschoolde arbeid

Betere lonen, tewerkstellings-

kansen en arbeidsvoorwaarden

voor hooggeschoolden

Lagere lonen en tewerkstelling,

slechtere arbeidsvoorwaarden

voor laaggeschoolden

Minder sociale cohesie

2. Van vrije markt naar dumping

• Uitbreiding met zeer ongelijke lidstaten en

zwakke sociale begeleiding

=> nieuwe lidstaten gebruiken armoede als

concurrentiewapen

• Interne liberalisering van diensten (telecom, energie,

transport, …) – weliswaar bijgestuurd voor sociale

diensten van algemeen belang

• Interne fiscale en sociale dumping

=> ‘prisoner’s dilemma’: collectief koopkrachtverlies

• Externe liberalisering: TTIP

26-2-2015 11

3. Monetaire unie boven alles ?

• Europese monetaire unie ontneemt lidstaten

instrumenten van autonoom monetair beleid

=> ‘interne devaluatie’ (daling lonen en prijzen) in

PIIGS-landen i.p.v. muntdevaluatie / i.p.v. revaluatie

Duitsland

• Trojka doorkruist nationale soevereiniteit en democratie

=> monetaire unie wordt soort interne kolonisator

26-2-2015 © I. Nicaise

4. Crisis, oorzaak of gevolg van armoede

en ongelijkheid?

Ongelijkheid

Crisis

26-2-2015 © I. Nicaise

•Werkloosheid

•Inleveringen

•Instorting

huizenmarkt

•Redding banken

met belastinggeld…

•Daling

consumptie

•Kapitaalvlucht

•Wantrouwen

•Schade van

verarming

Europees anticrisisbeleid redt euro, ten

koste van grote sociale schade

• Europees semester: economische hervormingen gaan

voor op sociale doelstellingen

• Six-pack + two-pack versterkt dominantie van

Europees macro-economisch beleid…

• …vooral gericht op besparingen, o.a. in sociale

uitgaven

– Economisch: neerwaartse spiraal (cf. IMF, OESO)

– Sociaal bloedbad (daling minimumlonen,

uitkeringen…)

26-2-2015 © I. Nicaise

HOE KAN HET BETER ?

26-2-2015 © I. Nicaise

Kennissamenleving en sociale cohesie:

het alternatief

‘kennis-intensieve’ groei: aanmoediging O&O, subsidëring high-tech industrie… => vraag naar hooggekwalificeerden stijgt en vraag naar laaggeschoolden daalt => groeiende kloof

‘kennis-extensieve’ groei: investering in onderwijs en vorming, vooral ivm basisvaardigheden (geletterdheid, digitale vaardigheden, voorkoming ongekwalificeerde uitstroom uit onderwijs…) => verlaagt aanbod van laaggeschoolden en verhoogt aanbod van middengeschoolden => kloof daalt

=> Gezonde mix is cruciaal

Kennissamenleving en sociale cohesie:

naar een evenwichtiger mix

Kennis-intensief

beleid

Stijgende vraag naar

hooggeschoolden

Stabiele vraag naar

laaggeschoolden

Stabiele lonen & arbeids-

voorw. + meer tewerkst.

van hooggeschoolden

Betere lonen & arbeids-

voorwaarden voor

laaggeschoolden

Meer sociale cohesie Kennis-extensief

beleid

Stijgend aanbod

hooggeschoolden

Dalend aanbod

laaggeschoolden

© I. Nicaise

Kenniseconomie in Europa 2020

• Europa 2020: “een strategie voor een

slimme, duurzame en inclusieve groei”

• O.a. terugdringen van vroegtijdig schoolverlaten,

verhoogde participatie aan hoger onderwijs en

volwasseneneducatie

onderzoek,

innovatie,

onderwijs

milieu,

solidariteit tss

generaties

sociale

cohesie

Alternatief macro-economisch beleid

26-2-2015 © I. Nicaise

fiscale coördinatie (afbouw fiscale paradijzen, harmonisering roerende

voorheffing, financiële transactietaks…)

Sociaal Investeringspakket: hernieuwde aandacht voor

uitgaven met maatschappelijk rendement

Sociale dimensie van de EMU:

opname in Europees semester ?

Knelpunt 1: herstel van rechtvaardige

fiscaliteit 1. Groei-vriendelijk sociaal investeringsprogramma vereist

hoge investeringen op korte termijn EU budget = 1%

van EU-BBP

=> EuroMemo Group:

– fiscale & budgettaire co-ordinatie (FTT, Europese

vennootschapsbelasting, harmonisering

belastingsschalen, ‘symmetrie’ in budgettair beleid

tussen surplus- en deficitlanden)

– EU budget ~10% van BBP ( nu 1%)

– Euro-obligaties voor sociale investeringen

20

Knelpunt 1: herstel van rechtvaardige

fiscaliteit (vervolg) Top Rates of Personal Income Tax in the EU27 in percent 1995, 2000, 2010

39.8

47.3

37.2

44.7

23.56

37.5

0

10

20

30

40

50

60

70

Austria

Belg

ium

Bulg

aria

Cypru

s

Czech R

epu

blic

De

nm

ark

Esto

nia

Fin

land

Fra

nce

Germ

any

Gre

ece

Irela

nd

Italy

Hu

ngary

La

tvia

Lith

ua

nia

Lu

xem

bo

urg

Malta

Ne

therla

nd

s

Pola

nd

Portu

ga

l

Ro

ma

nia

Slo

va

kia

Slo

ve

nia

Spain

Sw

ed

en

Un

ited

Kin

gd

om

EU

27

Ave

rage

EU

10

Ave

rage

1995

2000

2010

Source: J. Leaman

Making work pay

paradigma:

niet-werken is rationele keuze

en moet ‘aangestuurd’ worden

door ‘stokken en wortels’

=> lage uitkeringen

Knelpunt 2: investeren in sociale

bescherming Meer sociale investeringen, minder sociale bescherming?

Ambigu discours over effectiviteit van sociale bescherming

in beleidsdocumenten SIP (selectiviteit, arbeidsprikkels…)

22

Sociale investerings-

paradigma: investeer in

inzetbaarheid door combinatie

van milde uitkeringen en

diensten

Making work pay ideologie in Europese

werkloosheidsverzekeringen

23

Source: Cantillon, 2011

Knelpunt 3: sociale investeringen in

klimaat van sociale dumping ?

Groeivriendelijk SIP kan niet gedijen in een sfeer van

sociale en fiscale concurrentie

=> sociale minimum standaarden

– Kwaliteitsvolle publieke en sociale diensten

– Harmonisering van gewaarborgde minima en

minimumlonen (bv. 60%-norm halen binnen10 jaar)

24

Knelpunt 4: sociale investeringen

herverdelen minder

26-2-2015 © I. Nicaise

Besluit – elementen voor mid-term

evaluatie Europa 2020 • Macro-economische context (globalisering, EMU,

besparingsbeleid, sociale dumping) brengt voortdurend grotere

ongelijkheid en armoede voort… Zijn de goede voornemens van

Europa 2020 vergeten ?

• Sociale investeringsagenda toont aan dat sociale en

economische doelstellingen niet tegenstrijding zijn

• …maar de randvoorwaarden moeten vervuld worden:

– Coördinatie fiscaal kader

– Meer coherente visie op sociale bescherming

– Sociale minimum standaarden

– Meer selectieve sociale investeringen

26