“TERUGBLIK OP EEN PRACHTIG ETMAAL”

ONDERDEEL VAN HET PROGRAMMA AMBITIE: EXCELLENT OVERHEIDSMANAGEMENT

VAN DE VOM EN VGS

WAAR IS DE OVERHEID VAN?

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?2 ETMAAL

Leefbaar Maatwerk

Twijfelen is heel post-modernPg. 6 - Rob Wijnberg

Zoek de vertraging op

Wanneer zeg je dat je geen oplossingen hebt?

01_

04_

05_

06_

03_ Organisatie

02_ Het EtmaalPg. 4 - Albert Jan Kruiter Pg. 5

Pg. 5

Pg. 8 - Arjan van Gils

Pg. 10 - Albert Jan Kruiter

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?3

Deelnemers Etmaal Waar is de overheid van?30 & 31 oktober 2014

Arjan van GilsChristian van den BergCoen AaldersFrans MenckeGabrielle HaanenGerharda TammingaHenk KlauckeIda OostmeijerIlona van WamelInge de VriesJan van GinkelMarlies van den HendeMiriam OosterwijkNanette van AmeijdeNico VersteegPaulien PistorRichard WielingaRob van ReijswoudSimon FransenWimjoost Licht

Onze handelingssnelheid is te traag

De zoektocht

Waar is de overheid van?

Omooc

10_

11_

07_

09_

08_Serious Gaming

IN 2015NAAR 4000.

12_

Pg. 11 - Nanette van Ameijde

Pg. 12 - Eric van der Kooij

Pg. 14

Pg. 16 - Arjan van Gils

Pg. 18Pg. 20 - Wimjoost Licht

Programma Ambitie13_

Pg. 22

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?4 Publieke opgaven zijn niet door overheid,

civil society of markt afzonderlijk op te lossen. Met welke problemen mag en wil een overheid zich bemoeien? Hoe zorgen wij dat de overheid voor zichzelf niet meer uitgeeft dan nodig? Hoe sturen wij daarop en hoe leggen wij verantwoording af?

Wij moeten ruimte voor ethiek behouden: waar staat de overheid voor? Zijn de grondbeginselen en rechten wel te vangen in cijfers en statistieken?

Politiek gaat over de verdeling van schaarse middelen, over publieke problemen. Welke waarden hebben prioriteit? Wie maakt de impact? Wanneer kiezen we voor efficiency en wanneer voor meer vrije ruimte? Hoe kun je tegenwicht bieden aan het regelreflex in een politieke omgeving? Waar op fouten wordt afgerekend in plaats van te leren? Daarmee komt het ook dicht bij je als overheidsmanager zelf: durf je, kun je, mag je, wil je? Hoe inspireer je en ga je voorop? Wat is jouw balans tussen snelheid en de juiste afweging maken? Hoe zorg je ervoor dat jouw organisatie zich (blijft) vouwen rond de vraagstukken waar ze voor is? En houdt ze dan nog oog voor wat ze achter-laat? Kun je sturen op maatschappelijke meerwaarde?

01_ LEEFBAARMAATWERK

Albert Jan KruiterInstituut voor Publieke Waarden

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?5

Wimjoost Licht

Aik van Eemeren

Koen Haer

Asha Narain

Monique Kortwijk

Christa Fortunati

Programmamanager Ambitie + 31 6 53 32 65 77wimjoost@vom-online.nl

Secretaris VOMBeleidsadviseur VGS+ 31 6 11 77 69 69aik.vaneemeren@vng.nl

Projectmedewerker VOM+ 31 06 43 44 40 03koen@vom-online.nl

Communicatiemedewerker+ 31 6 54 95 41 12asha@vom-online.nl

Bureaumedewerker VGS+ 31 6 18 42 74 81monique.kortwijk@vng.nl

Inhoudelijke begeleiding+ 31 6 22 97 28 09c.fortunati@pblq.nl

02_ HET ETMAAL

03_ ORGANISATIE

Elk jaargetijde vindt een Etmaal plaats over een actueel thema zoals decentralisaties, over-heidsparticipatie of digitale overheid. Deze thema’s worden benaderd vanuit de zoektochtnaar het vakmanschap van de overheidsmanager.

Een Etmaal biedt intensief inzicht in je eigen handelen. Met maximaal 30 deelnemers buig je je over een dilemma. In vijf dagdelen verleg je grenzen, kraak je bestuurlijke noten, doe je inspiratie op en ga je met hernieuwde energie naar de complexiteit van alledag.

In een Etmaal bieden wij een unieke setting waarbij je als collega’s onderling met state-of-the-art kennis en ondersteuning aan de slaggaat. Introductie en individuele voorbereiding op het thema vindt plaats via een intakegesprek, online voorbereiding en relevante artikelen.

Wij worstelen met vragen:- Wat zie je als je er anders naar kijkt?- Ervaart de samenleving deze dilemma’s ook? - Wie ben jij en wat valt jou op?- Wat gebeurt er eigenlijk om ons heen (context)? - Wat zijn de gemeenschappelijke dilemma’s? - Wat betekent dit voor mij en mijn handelen?- Waar vul ik mijn gereedschapskist mee aan?- Hoe sta ik daar in, hoe voel ik mij daarbij? - Wat betekenen mijn persoonlijke inzichten voor het dilemma en mijn organisatie?

Je kraakt bestuurlijke noten, doet inspiratie op en gaat met hernieuwde energie naar de complexiteit van alledag.

04_ TWIJFELEN IS HEEL POST-MODERN

Er zijn geen vanzelfsprekendheden meer. Mensen zoeken. Dit verklaart het probleem. En tevens veroorzaker. Er is een één op één relatie tussen versterking van individualisering en vergroten van bureaucratie.

een interpretatie van de lezing van Rob Wijnberg

Om te kijken naar waar de over-heid van is, moet je kijken naar waar de samenleving van is. Om dat te kunnen bepalen moet je terugkijken in de tijd: hoe zijn samenlevingen ontstaan? Waarheid en kennis hebben in verschillende tijdsgeesten een andere oorsprong en een andere waarde.

Rob Wijnberg nam ons in vogelvlucht mee door de pre-moderne, moderne enpost-moderne tijd in het Westen. In het pre-moderne tijd (van ca. 550 voor Christus tot de 16e eeuw) was het idee dat ‘waarheid wordt gegeven’. Waarheid ligt buiten het bereik van de mens. Iets geeft jou de

waarheid. Van boven, of ergens anders van. Maar zeker niet in het aardse. Als je gelooft in het hogere is dat het maximale wat je aan kennis kunt bereiken. Hierdoor werden mensen passief. Als kennis een gegeven is, kun je er dus ook niets aanveranderen: de wereld is een ge-geven en is niet te veranderen. Dit maakt natuurlijkook dat de revolutie even uitbleef. In de moderne tijd veranderde het beeld over waarheid.Waarheid is nog steeds een gegeven, maar er kan wel meer van gevonden worden. Rationalisme en verlichting ont-stonden. Op maatschappelijk niveau ontstond het beeld van maakbaarheid. Beelden over hoe een samenleving er uit zou

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?6

Rob WijnbergHoofdredacteur De Correspondent

JE VINDT GEENWAARHEID MEER.JE MOET HET ZELFUITZOEKEN.JE KIJKT VANUITECONOMISCHEMAATSTAVEN.JOUW WERELD ISGROTER.EN JE MOETOMGAAN METTEGENSTRIJDIGEINFORMATIE.

DAN IS ‘WAAR BENJIJ VAN’ NIET ZO’NVREEMDE VRAAG.

kunnen zien, zoals over levens-verwachtingen, kregen vorm. In de post-moderne tijd gebeurde er iets radicalers metwaarheid. Waarheid is niet iets wat gegeven wordt of wat gevonden wordt, maar iets wat gemaakt wordt. Feiten zijn be-twistbaar. Waarheid wordt een creatie van zaken als machtsbe-langen en gegevensbronnen. Geloof in maakbaarheid, zoals een wereld met eeuwige vrede, is voorbij. Ideologie kreeg ve-randerde van toon en beelden werden opgelegd.

mak

e it

crea

tive

/ nov

erm

ber 2

015

7

waan van de dag” zijn. De nieu-we tijd gaat uit van maakbaar-heid: de waarheid wordt ge-maakt, geluk wordt verdiend, als je het niet hebt, heb je gefaald. Dat leidt tot minder acceptatie, pech moet weg. Hij staat stil bij de nieuwsparadox: alles wat af-wijkt van het normale is nieuws. En alles wat nieuws is (en tegen-woordig is bijna alles realtime nieuws), wordt massaal gedeeld en bepaalt ons beeld. Dat wekt de indruk dat wat in het nieuws is, normaal is. Instant nieuws leidt in de hijgerige politiek tot instant beleid. Gebaseerd op de uitzonderingen en deincidenten. Onstuitbaar, onwerkelijk, ineffectief en steeds meer gebaseerd op “low trust” in plaats van “high trust”. De bu-reaucratie draait dol.

Albert Jan Kruiter (Instituut voor

05_ ZOEK DE VERTRAGING OP

Een mooi etmaal met het thema “waar is de overheid van” ? Met 20 gemeentesecretarissen, routiniers en starters, werkzaam in grote en kleine gemeenten, groei-, fusie- en krimpgemeenten, bijeen in iFabrica. Een oude bedrijfshal in Amsterdam-Noord aan het IJ. Met een commerciële innovatieve bestemming: een werkplaats voor kunstenaars, zzp’ers, studenten en scholieren waar ze met 3D-printers, nieuwe technologie en oude robuuste industriële machines werken aan hun eigen projecten, pro-ducten en kunstwerken.Oud en nieuw kunnen niet dichter bij elkaar komen.

Even vertragen. We starten met Rob Wijnberg, filosoof/publicist, hoofdredacteur van de Correspondent. Hij wil met zijn redactie een “medicijn tegen de

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?8

IK KEN ROOD OF GROEN,MAAR GEEN ORANJE.

Arjan van Gilsgemeentesecretaris Amsterdam

Publieke Waarden) schetst hoe vroeger het collectieve belang van de gemeenschap (burgerschap, dienen van het algemeen belang als eer en plicht: als nachtwacht, bestuurder, militair) in het ver-lengde lag van het belang van het individu. Met de verdergaan-de individualisering wordt het individuele belang steeds meer vertaald in rechten en aanspraken. En komt daarmee tegenover het publieke belang te staan. En hoe harder de individuele belangen behartigd worden, hoe krachtiger het publieke belang moet worden behartigd en geregeld: ook vanuit deze analyse: een toenemende bureaucratie en complexiteit, die steeds duurder en onbeheers-baarder wordt.

Vanuit het grote verhaal naar onze praktijk: drie decentralisaties om de kosten, de complexiteit te reduceren en de menselijke maat te vinden. Maar grote zorg over de bureaucratie en de (nog) niet aangepaste cultuur en “gover-nance”. Albert Jan geeft mij met een simpel schema houvast aan

wat ik wel zag en kon benoemen, maar nog niet zo hanteerbaar kon maken. Kijk bij de zorgdecentrali-saties naar drie te dienen waarden: rechtmatigheid, doelmatigheid en eigen kracht. Interventies door frontlijnmedewerkers (achter de voordeur, aan de keukentafel) kunnen op alle 3 aspecten worden beoordeeld: in rapportcijfers. Met maximaal 3x10 punten te verdelen, is de hoogste score de beste: de alleen geheel rechtmatige maar overigens slecht scorende oplossing, is dan dus inferieur aan een interventie die op alle punten redelijk scoort. Daar kan ik mee uit de voeten bij onze pogingen om de frontlijn- werkers in de gebiedsteams niet te laten vastlopen in de bestaande silo-bureaucratie!

En verder de diepte in: hoe doe je dat in je gemeente? Hoe verbind je tegenstrijdige belangen, opvat-tingen aan elkaar? Hoe orden je dagelijks de waan van de dag? Hoe bescherm je eigen mensen tegen onredelijkheid ? Hoe inspireer je medewerkers om routines los te

laten en te experimenteren met nieuwe taken en ander rolge-drag? Wat doe je als mensen niet mee willen of mee kunnen? En kun jezelf eigenlijk wel mee? Waar trek je grenzen? Wat als professionaliteit en loyaliteit beginnen te schuren? Zie je dat aankomen? Wat doet dat met je? Tegen die tijd zitten we in een intervisie-sessie. Intensief, zorgvuldig, professioneel geleid. De persoonlijke dilemma’s en er-varingen die aan de orde komen, zijn herkenbaar. Los van schaal of routine. Leerzaam en soms indrukwekkend. Mooi dat we dit kunnen en doen in ons vak, waar het vaak schipperen en “lonely at the top” is.Natuurlijk varen we een paar keer het IJ over met een van de vele gratis ponten en pontjes. We wandelen, we dineren, we spelen een scenariospel dat we als gemeenten zelf hebben ontwik-keld. En ook informeel, varend, wandelend of etend, praten we over ons vak, wat ons bindt en drijft en zorgen baart. Kortom: hoe vind je rust, vertraging en verdieping en dat in Amsterdam? Een grote verbazing over een mooie ervaring !

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?9

Zoals eerder aangegeven, zijn publieke problemen niet door overheid, burgers, civil society of markt afzonderlijk op te los-sen. Met welke problemen mag en wil een overheid zich mee bemoeien? Hoe zorgen we dat de overheid voor zichzelf niet meer uitgeeft dan nodig? Hoe sturen we daarop en hoe ver-antwoorden we ons daarover? Maakbaarheid betekent tegen-woordig vooral: hogere boetes, zwaardere straffen, meer controle. Onze oplossingen zijn steeds vaker de problemen geworden. Daardoor is er iets merkwaardigs gebeurd.

Politiek en media vragen namens de samenleving sneller handelen bij problemen. Oplossingen moeten direct komen. Het debat biedt steeds minder ruimte om te kijken hoe en óf handelen effectief kan zijn. Maakbaarheid en interpretatie van nieuws en kennis maakt je verantwoordelijk voor je acties. Wat als we niet incidenten maar de dagelijkse werkelijkheid als nieuws zouden brengen? Zouden we dan minder focussen op repressie, controle, surveillance en meer faciliter-ende en stimulerende acties onder-nemen? Of misschien onszelf

vaker de vraag stellen: hoeveel nadelen hebben deze oplossin-gen voor een kleine groep voor de grote groep? Ook de mooie voorbeelden van gebiedsteams en buurtzorg zitten alsnog in de context van een systeem. Je hebt individuele cases nodig om het systeem te doorbreken. Excessen zijn nodig voor veran-dering. De schaal van anoniem is daarbij belangrijk. Hoe

06_ WANNEER ZEG JE DAT JE GEEN OPLOSSING HEBT?

persoonlijker het wordt, hoe makkelijker het wordt om te handelen. Is het belangrijk om tegendruk te organiseren in de richting van anonieme bijstuurinstrumenten (zoals rekenkamers) zodat je je kunt richten op de menselijke maat en niet schuilgaat achter ‘verant-woordelijkheid nemen en

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?10

“DE POLITIE DIE VOORTAAN ZONDER TOESTEMMING EEN HUIS BINNEN MAG VALLEN OM ILLEGALEN OP TE SPOREN. PEDOSEKSUELEN DIE STEEDS VAKER LEVENSLANG ONDER TOEZICHT VAN DE RECLASSERING WORDEN GESTELD, OOK ALS ER GEEN SPRAKE VAN MISBRUIK IS GEWEEST. TORENHOGE BOETES DIE WORDEN UITGEDEELD VANWEGE ONTERECHT ONTVANGEN BIJSTAND, ZELFS ALS DAT PER ONGELUK IS GEBEURD.”

Hebben we daar antwoord op gegeven of gekregen: nee. En is dat erg? Ook niet. Want – naast veel plezierige en intensieve gesprekken onder-ling - kregen we wél inzicht in het ontstaan van de overheid in zijn huidige vorm. Zowel Rob Wijnberg (decorrespondent.nl)

07_ WAAR IS DE OVERHEID VAN?

Krijgen we dan minder overheid omdat burgers zich meer om elkaar bekom-meren en samenwerken? Gaat het anders worden als we een participatiesamen-leving zijn? Evelien Tonkens zegt in de NRC van 1 november dat mensen

wat de samenleving nodig vindt. In onze tweedaagse waren we echter naar mijn mening vooral gefocust op onze eigen organisaties en onze eigen rol daarin. Ons referentiekader in de discussie over “Waar is de overheid

als Albert Jan Kruiter (Publiekewaarden.nl) legden in hun betoog de link tussen het huidige individualistische tijdsgewricht en het ontstaan van bureaucratische instituten. Interessant om te horen dat er geen ontkomen is aan bureaucratie zolang de samen-leving zich presenteert als een verzameling individuen. Gaat het dan anders worden als de samenleving zich meer als een collectief manifesteert?

minder participeren als de overheid zich terugtrekt. Ze pleit voor interactie tussen formele en informele verban-den, tussen een systeem van regels en een systeem van vertrouwen. Ik zou daar bijna aan toevoegen: tussen overheid en de echte samen-leving, mensen van vlees en bloed. De formele instituties, zoals de overheid, moeten zich dan wel verbeteren, volgens Tonkens. De opgave is om een beter evenwicht te vinden tussen recht-matigheid, efficiency en so-ciaal maatwerk, parafraseer ik Kruiter. Niet alle bureau-cratie richten op dat kleine groepje dat zich niet aan de regels houdt, maar loslaten daar waar de maatschappij dat aankan. Ik vat dat op als een pleidooi om de overheid te laten aansluiten op dat

van?” lijkt vooral de raad, college en organisatie en minder onze (lokale) samen-leving. Zouden we in een vervolg op dit inspirerende Etmaal het aandurven om ons als burgers op te stellen, om te redeneren vanuit het perspectief van de burger met een zekere behoefte aan meer of minder over-heid? En van daaruit als professionals de overheid – laten we beginnen bij onze eigen gemeente – opnieuw uitvinden.

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?11

Nanette van Ameijde -Poortman Gemeentesecretaris/Algemeen directeurMolenwaard

08_ SERIOUS GAMINGEen spel spelen wij meestal voor de lol. Maar spelen kan natuurlijk ook leerzaam zijn. De term serious gaming wordt gebruikt als andere doelen dan entertainment vooropstaan: spellen bedoeld om van te leren, het bewerkstelligen van gedragsveranderingen of het versterken van samenwerking. Vaak wordt ook de Engelse term “game-based learning” gebruikt. Serieuze doelen hoeven het plezier niet in de weg te staan. Integendeel, serious gaming heeft de potentie het leren leuk, uitdagend en motiverend te maken. Zo kan “het nuttige met het aangename verenigd worden”. Volgens computer- en onderwijsexpert Seymour Papert willen mensen uitgedaagd worden door ze met lastige situaties te confronteren. Geen ongecompli-ceerd plezier. Hij had het over “hard fun”, misschien het best te vertalen als “vermoeiend plezier”: het soort plezier dat iemand heeft die met iets moeilijks bezig is, die zich betrokken voelt en het tot slot tot een goed einde weet te brengen

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?12

- secenariospel Strategische onderlegger voor dialoog over maatregelen en verandertrajecten.

“ZIJN WIJ WENDBAAR EN WEERBAAR GENOEG OM MET TOEKOMSTIGE VERANDERINGEN OM TE GAAN? HEBBEN WE DE JUISTE COMPETENTIES? BE-GRIJPEN WE DE SIGNALEN DIE VOORSPELLEN DAT WE IN EEN ANDERE SITUATIE BELANDEN?”

Om het antwoord op deze vragen te krijgen, is Eric van der Kooij stedenbouwkundige bij gemeente Amsterdam scenario’s gaan ontwik-kelen die in beeld brengen hoe de gemeente het beste kan reageren op veranderingen in de samenleving, zoals van demografische, technolo-gische en economische aard. Het spel komt voort uit de wens om de gemeentelijke schokbestendigheid bij economische onzekerheid en minder budget te testen aan de hand van verschillende scenario’s. De uitdaging is om met de inzichten van het spelen met scenario’s, en het daartoe gebruikmaken van serious gaming, een vertaalslag te maken naar mogelijke handelingsperspectieven en die tot een ‘common sense’ te maken. Het organisatorische vermogen in de gemeente wordt gekoppeld aan de bestuurlijke uitdagingen en middelen. Het spel helpt creatieve en gezamenlijk gedragen oplossingen te vinden.

DE DISCUSSIE GAAT OVER DE VRAAG WAT DE OVERHEID KÁN DOEN IN EEN BEPAALD SCENARIO, MAAR WAT DE OVERHEID MOET DOEN, DAT IS AAN DE POLITIEK.

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?13

Betrek de stakeholdersAfhankelijk van het beleidson-derwerp, krijgen we met een heterogeen gezelschap een grotere kans op veelzijdige discussies. Dat betekent dat we de informatie van alle stakeholders erbij betrekken. Eric vertelt hoe in-formatie uit de context het beleid kan beïnvloeden. Bij hardnekkige jeugdwerkloosheid bijvoorbeeld, hadden de meeste beleidsmakers vooral negatieve verwachtingen, terwijl een bekende fastfood gigant juist heel positief aankeek tegen de mogelijkheid langdurig werkloze jongeren aan werk te helpen. Door het openstellen van de cirkel, kun je voorkomen dat beleid gebaseerd wordt op een te beperkt scenario. Beleid kan te weinig gericht zijn op de dynamiek in de samenleving. Ook andersom werkt het: bij het ontwikkelen van beelden over de stad van de toekomst heb je de juiste stakeholders nodig. Als je het gesprek daarover wilt voeren, moet je de juiste partners kiezen. Bij een bepaald gewenst scenario horen wellicht heel andere stake-holders dan je zou verwachten. Het gaat erom de verbeelding aan de macht te brengen en de keuze van deelnemers aan een spel kan daarin bepalend zijn. Besturen is vooruitzien en binnen het ambtelijk apparaat is het denken in scenario’s niet ongewoon.

Common senseOver het belang van spelsimulaties voor beleidsontwikkeling zegt Eric: ”We hebben zowel de nuchtere en gedetailleerde analyses van statistici nodig, als de bele-ving en de dialoog gerichte toekomstscenario’s. Je kunt je bij elk beleidsonderwerp afvragen of je meer hebt aan algemene en gedeelde toekomstbeelden of aan doorwrochte cijfers en trendstudies. Het spel helpt om de ‘common sense’ te verken-nen, en om omgevingsscenario’s te bespreken in een creatieve setting.” De uitkomsten kunnen leiden tot beslissingen over het handelen. Het betrekken van alle stakeholders in het creatieve proces van strate-gische spelsimulaties genereert

Eric: “Ik merk in de ambtelijke en bestuurlijke omgeving veel behoefte aan instrumenten om keuzen en effecten van handelen af te zetten tegen bewegingen in de samenleving. Men wil onderzoeken of het handelingsperspectief kan veranderen en hoe je dat aanpakt. In de gemeentelijke context is het voor succes belangrijk om strategisch om te gaan met wisselende perspectieven. Voor ambtenaren is dat een dagelijkse werkelijkheid waar zij mee moeten leren om gaan. Voor bestuurders is het vaak wat lastiger om in dialoog tot gemeenschappelijke beslissingen te komen. Daarvoor zijn geschikte tools nodig.

een zeer waardevolle en rijke inhoud.” Naast analytische kennis zijn perspectieven en ervaringen ook belangrijk voor toekomstverkenningen. “Het in kaart brengen van alle partijen en omstandigheden in een bestaande situatie, of in een waarschijnlijk, mogelijk of wenselijk andere scenario roept relevante vragen op.” Eric somt op: “Met wie werk je in die nieuwe situatie samen en waardoor of door wie word je beïnvloed? En hoe verschuiven de partijen in het veranderde speelveld? Worden de beïnvloeders dan misschien de beslissers? Komen bepaalde andere partijen dan misschien dichterbij je staan?” Eric zegt dat je, dankzij de verbeeldende aspecten in het spel de situatie concreter voor je ziet. Hij geeft een voorbeeld van hoe het spel mensen helpt om van inzicht te veranderen. In het voorbeeld ging het om het wel of niet openhouden van een bepaald buurthuis. Een partij verdedigde voortdurend het belang om het buurthuis open te houden. Tot het moment dat hij kon meegaan in het denken vanuit een ander scenario, en zijn verankerde positie kon opgeven. Het besef van een mogelijk andere trend en een andere kijk op de omgeving, maakte hem veel bewuster van de context en opende de dialoog.”

09_ OMOOCIn onze eigen omooc reeks - gestart ter voorbereiding op dit Etmaal - geven 8 sprekers richting aan de vraag ‘Waar is de overheid van?’. De colleges op omooc gaan over het einde van de overheid zoals we hem kennen, over de vijf reuzeproblemen die de decentralisaties moeten oplossen. En vooral over oplossingen. Over een nieuw afwegingskader voor maatwerk, over hoe we maatschappelijke vraagstukken radicaal anders kunnen financieren en hoe we kunnen innoveren van innovatie voor maatschappelijke impact. Volg als je dat nog niet gedaan hebt alle colleges op www.omooc.nl.

‘Waar is de overheid van?’ ging over het functioneren van de overheid. Er verandert veel en dit gebeurd snel. Het kan altijd beter. Wat betekent dit voor de overheid? Waar is ze niet meer van en waar juist wel? In acht colleges gegeven door verschillende sprekers kwamen verscheidende aspecten bod. Elke donderdag kwam er een nieuw college online. Omooc hield echter meer in dan colleges kijken alleen. Door middel van een google+ pagina werd er door deelnemers ge-discussieerd over de onderw-erpen. Naast het college en de discussie was er op maandag een google hangout met een spreker waarin deelnemers hun vragen konden stellen.

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?14

MET BIJNA 2000 INGESCHREVEN

DEELNEMERS, 6345 VIEWS VAN ALLE

VIDEO’S, 48219 MINUTEN OMOOC BEKEKEN

EN SPONTANE LUNCHBIJEENKOMSTEN

KUNNEN WE GERUST ZEGGEN DAT HET EEN

GROOT SUCCES WAS. OMOOC WORDT VOOR

VERSCHEIDENDE

MANAGEMENTPROGRAMMA’S EN TER

INSPIRATIE VOOR BIJEENKOMSTEN

GEBRUIKT. HET IS ZELFS OPGENOMEN IN

HET DIRECTEUREN PROGRAMMA VAN I&M.

UIT EEN ENQUETE ONDER DE DEELNEMERS

IS GEBLEKEN DAT OMOOC GEMIDDELD EEN

8 KRIJGT. RESULTATEN EN CIJFERS OM TROTS

OP TE ZIJN.

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?15

10_ONZE HANDELINGSSNELHEID IS TE LAAG.Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?16

Kunnen we marktmechanismen gebruiken om publieke problemen het hoofd te bieden?Ruimte voor ethiek: waar staat de overheid voor? Zijn beginselen en rechten wel te vangen in cijfers? Politiek gaat over de verdeling van schaarse middelen over publieke problemen. Welke waarden hebben

prioriteit? Wie maakt de impact? Wanneer kiezen we voor efficiency en wanneer voor meer vrije ruimte?

Volgens Albert Jan Kruiter, oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden, hebben we het organiseren van solidariteit te veel uitbesteed aan de overheid. ‘Als burgers hebben we geen zeggenschap meer over

WELKE FUNCTIES VERDWIJNEN? HOE VERSNEL JE DAT? EN HOE VERTEL JE DAT?

10_ONZE HANDELINGSSNELHEID IS TE LAAG. Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?17

onze problemen. De vraag is hoe wij ons de publieke zaak weer kunnen toe-eigenen.’ Een mogelijke oplossing ligt volgens Kruiter in het opnieuw uitvinden van het kapitalisme. Op G8 van de Filosofie in april stelt hij aan acht vooraanstaande filosofen de vraag: ‘Kunnen we markt-mechanismen gebruiken om publieke problemen het hoofd te bieden?’

11_ DE ZOEKTOCHT

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?18

In de eerste helft van 2014 hebben we de start van de zoektocht met partners vormgegeven. Dit doen we onder andere met bijeen-komsten en ijkpunten. IJkpunten zijn ‘meetmomenten’ in de zoek-tocht. Een weergave van de bevindingen tot dan toe, telkens vanuit een andere invalshoek. Het eerste ijkpunt heeft de vorm gekregen van een essay van Paul ’t Hart over ‘Ambtelijk Vakmanschap 3.0’. Een tweede ijkpunt is de serie ‘Dilemma’s in ambtelijk vakmanschap: successen

ontrafeld’. Aan de hand van twintig portretten duiden we ervaringen van bijzondere persoonlijkheden uit het openbaar bestuur met recente inzichten over vak-manschap. Welk verhaal zit er echt achter het succes van onze ambtelijke collega’s? Welke afwegingen hebben zij gemaakt en welke dilem-ma’s zijn ze tegengekomen op hun pad naar succes? Met aandacht voor moraal, visie en waarden worden iconische spanningen in beeld gebracht.

De zoektocht geeft op een kleurrijke en levendige manier antwoord op de vraag ‘wat maakt je een goede overheids-manager? Met onbekenden zoeken we naar lessen op de verschillende facetten van het handwerk. De Zoektocht is nog maar net begonnen.

ONZE ZOEKTOCHT

HET ESSAY AMBTELIJK VAKMANSCHAP 3.0 VAN PAUL ’T HART NIET GELEZEN? LEES HIER DE RODE DRAAD VAN HET ESSAY. >>>>>>>>>>>

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?19

Bestuurskundige Paul ‘t Hart legt de zoektocht naar het ambtelijk vakmanschap uit

De zoektocht is een traject van informatie geven, opha-len en delen om tot gemeen-schappelijke agendavorming te komen

1

2

2

1

Generaties ambtelijk vak-manschap: 1.0 & 2.0’ “Wat staat ambtenaren te doen in de richting van een kompasloze, jachtige maar institutioneel nog steeds dominante ‘oude’ politiek?”. Het bestuursmodel dat in Nederland gebruikt wordt, is meermalen veranderd. Het traditionele Nederlandse (bestuurs)model richtte zich op het loyaal en effectief dienen van democratisch gelegitimeerde bestuurders. Rond de jaren ‘60, tijdens de reparatieperiode waren de opgaven onder andere leren omgaan met transparantie en verantwoording en de blik naar buiten richten.

De 3.0 generatie ambtelijk vakmanschap Van het Nederlandse model en de reparatieperiode naar de ambtelijke ambacht 3.0 periode: de turbulente netwerksamenleving. “Een tsunami aanomgevingsdynamiek”, is een fenomeen waar de gemiddelde ambtelijke organisatie tegenwoordig mee te maken heeft. De ambtenaar in de 3.0 periode, oftewel de ambtenaar 3.0, moet omgaan met opgaven zoals agenda- en gezag-sturbulentie, balanceren tussen rollen en interactief besturen.

De ambtelijke organisatieNa alle hedendaagse uitdagingen in ogen-schouw genomen te hebben, onderkent Paul ‘t Hart ‘de gouden tien’ kenmerken van ambtelijke organisaties van de toekomst. Deze organisaties zijn slimme, lerende en platte organisaties waarin maatwerk geleverd wordt en die kostenbewust en procesbewust zijn. Deze organisaties denken met de tijd mee en zijn tevens waardengedreven.

Ambtelijk vakmanschap 3.0 Het essay zoekt naar een antwoord op de vraag ‘wat is het ambtelijk vakmanschap’, en hoewel hier wellicht nooit een een-duidig antwoord op gegeven kan en zal worden, heeft Paul ‘t Hart op puntige wijze 8 kenmerken aangestipt die verwacht mogen worden van de toekomstige ambtenaar, de ambtenaar 3.0. De ambtenaar van de toekomst is scherp op resultaat, slim op de zaak, op de relatie en de context. Verder is hij politiek bekwaam, transparant, toegankelijk en verbonden & verbindend.

DE ZOEKTOCHT IS

EEN INITIATIEF VAN

VOM, VGS EN IKPOB

IN 2015NAAR 4000.Ik ben nu vier maanden programmamanager van het ontwikkelprogramma ‘ambitie: excellent overheidsmanagement’.

De belangstelling voor het Etmaal ‘Overheidsparticipatie’ met Gabrielle Haanen in Tilburg was namelijk te klein. Was het probleem dat iedereen het te druk had of was het te duur? Daarom hebben we een compacte versie gemaakt van het programma. Het was ook erg interessant en leuk, maar kon geen Etmaal genoemd worden, omdat de diepgang ontbrak. Als we nu terugkijken naar het tweedaagse programma in de hoofdstad, zien we een mooi Etmaal in een bruisende omgeving aan weerskanten van het IJ over

‘Waar is de overheid van?’. Het is een veelbelovende titel met een brede scoop. Rob Wijnberg voerde ons mee via de premoderne tijd en de moderne tijd van de maakbaar-heid en de professionaliteit naar het nu van niet meer weten in de postmoderne tijd. Een tijdperk waar we voor grote vraagstukken staan, maar waarin we ook op zoek zijn naar opnieuw uitvinden van onszelf, van ons vak en van onze organisaties. Bovendien zijn we ook nog bezig in het politieke speelveld. Het is opmerkelijk dat

- Wimjoost Licht is programmamanager

van het ontwikkelprogramma ‘ambitie: excellent overheidsmanagement‘

Etm

aal W

aar i

s de

ove

rhei

d va

n?20

we ondanks de twijfels en de moeilijke opgaven met moed en overtuiging een route oppakken. Wel is het mooi om te zien en te horen hoe iedereen zijn weg zoekt en deze vaak ook vindt. Het was een Etmaal waarin er gelegenheid was om samen de diepte op te zoeken en elkaar te leren kennen. Het was mooi om het stukje inter-visie mee te maken met een rijk palet van gedachten, twijfels en tips. Dit laat de waarde van een Etmaal zien.Het ambitieprogramma is nu echt aan de loop. Er zijn inmiddels drie Etmalen geweest, vele intakes, de eerste omooc met acht colleges, een aantal hangouts en ruim 1800 deelnemers. Kortom: het is een succes te noemen.

We zijn volop bezig met het programma van 2015. We willen doorgaan met Etmaal, omooc en de andere onderdelen. We willen verder gaan met vragen als ‘hoe krijg je jouw organisatie mee in verandering?’, ‘hoe benut je de kracht van de samenleving?’, ‘wat is eigenlijk toekomstbestendig?’. We hopen

veel van de 4000 overheidsmanagers bij de decentrale overheid te bereiken en te verleiden tot een intake waarmee ze zicht krijgen op waar ze staan en wat hun persoonlijke ontwikkelroute zou kunnen zijn.

We hebben plannen voor een zomerbootcamp met opkomend talent. We gaan meer aandacht besteden aan mobiliteit als leerinstrument voor jezelf, maar ook voor organisaties. We gaan door met het gesprek over hoe het ambitieprogramma beter kan worden. Dit doen we met onze subsidiënten, met onze partners, met onze reflectiegroep, met de besturen van de VOM en VGS en natu-urlijk ook met onze collega’s in vele verbanden. We zijn nog vol ambitie voor een prachtig initiatief van onze verenigingen. In maart is het volgende Etmaal en we hopen daar veel “ambitieuze” collega’s te mogen begroeten.

mak

e it

crea

tive

/ nov

erm

ber 2

015

21

mak

e it

crea

tive

/ nov

erm

ber 2

015

22

mak

e it

crea

tive

/ nov

erm

ber 2

015

23

Kijk op www.gemeentesecretaris.nl of op www.vom-online.nl voor meer informatie!

Ambitie: excellent overheidsmanagement

De Ambitie helpt overheidsmanagers complexe maatschappelijke vraagstukken van deze tijd anders te benaderen. Op een verfrissende manier en van hoog niveau door maatwerk op kennis, persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing. De Ambitie is een ontwikkelprogramma van, voor en door overheidsmanagers bij gemeenten, provincies en waterschappen.