Ethische praxis van de pastor
description
Transcript of Ethische praxis van de pastor
Ethische praxis van de pastor
Faculteit GodgeleerdheidMaster in de Godgeleerdheid en de Godsdienstwetenschappen
2010-2011
Ethische praxis van de pastorin de psychiatrie en de gehandicaptenzorg
A04C7A
Prof. Axel LiégeoisLeerstoel Kanunnik Triest – Broeders van Liefde
Cursusmateriaal
De cursus is te koop in de cursusdienst. Alle teksten zijn ook gepubliceerd.De cursus bevat de cursusteksten en de leesopdracht:• A. Liégeois, Waarden in dialoog. Ethiek in de zorg, Leuven, LannooCampus,
p. 13-88; 139-141.• A. Liégeois, Pastoraat tussen vrijplaats en integratie, in A. Liégeois, K.
Demasure en K. De Fruyt (red.), Geestkracht. Pastoraat en geestelijke gezondheidszorg, Antwerpen, Halewijn, 2004, p. 65-86.
• A. Liégeois, Informatie uitwisselen of geheimhouden? Een pleidooi voor een voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim van de pastor, in Pastorale Perspectieven 148 (2010) 38-46.
• A. Liégeois, Een ethiek van de lichamelijke aanrakingen tijdens de pastorale begeleiding, in G. Van Edom (red.), Lichaam en levensadem. Pastorale zorg voor de hele levende mens, Antwerpen, Halewijn, 2010, p. 91-106.
• J. Schenderling, Beroepsethiek voor pastores, Budel, Damon, 2008,p. 115-232.
De dag vóór het college wordt de ppt-presentatie op Toledo geplaatst.
Tweevoudige ethische praxis van de pastor
Professionele ethiek van de pastorEigen ethiek van pastor in pastorale relatieProfessionele codes voor pastoresThema’s: Informatie en beroepsgeheim
Lichamelijke aanrakingen
Ethische advisering door de pastorEthisch overleg en advies
Informeel overleg en advies in contactenFormeel overleg en advies in vergaderingenCommissies voor ethiek
Pastor als ethicusAanspreken van pastor als ethicus en religieus referentiefiguurTaak van pastor in ethische commissiesToerusting van pastor in ethiek?
1. Ethiek en zorgrelatie
2. Waarden, dialoog en grondhoudingen
3. Praktisch ethisch model
4. Samenwerking tussen zorgverleners
5. Samenwerking tussen zorgvrager, naastbetrokkenen en zorgverleners
6. Vrijheidsbeperking en dwang
7. Informatie en beroepsgeheim
Casus
Riet is een vrouw van 18 jaar met een licht verstandelijke beperking. Ze wil
de pastor spreken. Esther is pas afgestudeerd in het vijfde jaar
pastoraatsopleiding te Leuven. Riet vraagt Esther er met niemand anders
over te praten.
Riet vertelt in tranen dat ze zes weken zwanger is. Ze wil een abortus. Haar
ouders mogen het zeker niet weten want ze zouden haar vermoorden, zegt
ze. Haar vriend weet het ook niet, maar ze wil hem nooit meer zien. Ze
heeft geen geld voor een abortus. Ze vraagt dat Esther haar zou helpen.
Hoe kan Esther hiermee omgaan? Kan ze als pastor Riet raad geven of
helpen? Moet ze als pastor het verhaal geheim houden?
(Naar K. Lebacqz, Professional Ethics. Power and Paradox, 1985.)
Morele intuïtie en ethische reflectie
Innerlijk en onmiddellijk aanvoelen en evalueren
van waarden en normen in een concrete situatie
vanuit ervaringen en emoties
Morele intuïtie
Ethische reflectie
Kritische en methodologische reflectie op
het intuïtief aanvoelen en evalueren
van waarden en normen in een concrete situatie
vanuit een visie op de zorgrelatie
Zorgrelatie
Pastor/Zorgverlener Zorgvrager
Relatie
VerantwoordelijkheidEthisch appel van zorgvrager op pastor/zorgverlenerVerantwoordelijkheid door en voor ander in zorgrelatieVerantwoordelijkheid vooraf aan vrijheidEthisch appel van pastor/zorgverlener op zorgvrager
AsymmetrieStructureel feit van asymmetrische zorgrelatieMachtsverhouding in zorgrelatieMoreel omgaan met asymmetrische zorgrelatieEmpowerment’ van zorgvrager
Verantwoordelijkheid in de asymmetrieGrotere macht leidt tot grotere verantwoordelijkheid
Visies op zorgrelatie
Traditionele visie Moderne
visie
Medisch paradigma Emancipatorisch paradigma
Religieus paradigma Vermaatschappelijkingsparadigma
Kerygmatisch pastoraat Therapeutisch pastoraat
Pastor/Zorgverlener Zorgvrager
Relatie
Relationeel personalistisch paradigma
Hermeneutisch pastoraat
Relationele visie
Traditionele visie
Professionele verantwoordelijkheid van pastor/zorgverleners
Medisch paradigmaHippocratisch, deontologisch model: weldoen en niet-schaden
Religieus paradigmaReligies en RK Kerk: caritas of naastenliefde, en eerbied voor het leven
Kerygmatisch pastoraatPastor bepaalt inhoud van geloofsoverdracht
Specifieke waardenZorgverlening en beschermwaardigheid
Kritiek
Gevaar van paternalisme
Moderne visie
Eigen verantwoordelijkheid van zorgvrager
Emancipatorisch paradigmaEmancipatie: zorgvrager als autonoom individuPatiëntenrechten: geïnformeerde toestemmingSpecifieke waarden: autonomie en privacyKritiek: wilsonbekwaamheid zorgvrager en
pastor/zorgverleners als uitvoerders
BurgerschapsparadigmaBurgerschap: zorgvrager als burger in de maatschappijVermaatschappelijking: deïnstitutionalisering en zorg in gemeenschapDoel: participatie aan maatschappelijk leven en kwaliteit van levenSpecifieke waarden: participatie, levenskwaliteit en rechtvaardigheidKritiek: belasting voor zorgvrager en naastbetrokkenen
Therapeutisch pastoraatZorgvrager bepaalt inhoud van begeleidingsproces
Relationele visie
Gezamenlijke verantwoordelijkheid van betrokkenen
Relationeel personalistisch paradigmaExistentieel element: zoektocht naar goed leven
Tijdslijn: levensgeschiedenis tussen oorsprong en bestemmingRuimtelijn: leefwereld tussen individualiteit en verbondenheid
Relationeel element: personalistische mensvisieGoede (samen)leven van menselijke personenIntegrale en relationele benadering: dimensies menselijke persoonBio-psycho-sociale en spirituele model in gezondheidszorgIntegratie van voorgaande benaderingen, paradigma’s en waarden
Specifieke waarden: vertrouwen en solidariteit
Hermeneutisch pastoraatVerbinding tussen levensverhaal zorgvrager en christelijk verhaal
Personalisme van Janssens
De menselijke persoon integraal en adequaat benaderd“1. De menselijke persoon is een subject; (…)2. De persoon is een subject in lichamelijkheid; (...)3. Ons lichaam is ook een stuk van de materiële wereld; (...)4. Menselijke personen zijn wezenlijk op elkaar gericht; (...)5. Menselijke personen hebben nood aan het leven in sociale groepen en
daarin aan passende structuren en instellingen; (...)6. Geschapen naar Gods beeld zijn de menselijke personen geroepen om
God te kennen en te beminnen; (...)7. Menselijke personen zijn historische wezens; (...) en8. Alle menselijke personen zijn fundamenteel gelijken, maar tevens is ieder een oorspronkelijkheid.”
KritiekRelationeel element: de relatie eerst, vervolgens subjectExistentieel element: goede leven door interpretatie levensverhaal
Relationeel personalistische mensvisie
Bestemming
Psychische Spirituele
ExistentieIndividualiteit
Verbondenheid Goede leven Leefwereld
Fysieke FamilialeSocialeMaatschappelijkeMateriëleNatuurlijke
Historische Levensgeschiedenis
Oorsprong
Goede (samen)leven
Goede leven
Goed leven: een zinvol en verantwoord leven
Goed samenleven: samenleven met anderen en in gemeenschap
Gefundeerd in ‘eudemonia’ en ‘beatitudo’
Breder concept dan ‘waardigheid van de menselijke persoon’
Ethische maatstaf
Menselijke keuzes en handelingen zijn ethisch goed
in de mate waarin ze het goede (samen)leven
in tijd en ruimte, in leefwereld en levensgeschiedenis
en in alle dimensies van het menszijn
respecteren en bevorderen
voor alle betrokkenen in hun omgeving
Fundament – Pijlers – Model
Praktisch modelGrondhoudingen – Dialoog
Situatie – Handelingsmogelijkheden – Motieven – EffectenIntuïties – Normen – Waarden
Waarden Dialoog Grondhoudingen Zorgverlening Zorgvrager OntvankelijkheidBeschermwaardigheid Naastbetrokkenen Waarachtigheid Autonomie Sociaal netwerk Mildheid Privacy Vertegenwoordiger Erkenning Participatie Pastor/zorgverlener Aandacht Levenskwaliteit Team Versterking Rechtvaardigheid Professioneel netwerk Integriteit Vertrouwen Beleidsmakers Wijsheid Solidariteit Gemeenschap Zelfreflectie
Relationeel PersonalismeHistorisch – Fysiek – Psychisch – Spiritueel
Familiaal – Sociaal – Maatschappelijk – Materieel – Natuurlijk
Fundamentele waarden
Vertrouwen
Levenskwaliteit – Beschermwaardigheid
Autonomie Zorgverlening
Privacy – Participatie
Rechtvaardigheid
Solidariteit
Fundering waarden
Medisch en religieus paradigmaEed van Hippocrates: weldoen en niet-schadenReligies en kerk: caritas/naastenliefde en respect voor levenWaarden: zorgverlening en beschermwaardigheid
Emancipatorisch paradigmaEmancipatie: autonomie en zelfbeschikkingGeïnformeerde toestemming in patiëntenrechtenWaarden: autonomie en privacy
VermaatschappelijkingsparadigmaBurgerschap: rechten en kwaliteit van levenMaatschappij: integratie/inclusie in maatschappij en reorganisatie zorgWaarden: participatie, levenskwaliteit en rechtvaardigheid
Relationeel personalistisch paradigmaGoede (samen)leven van personen in relatie tot anderen en omgevingWaarden: vertrouwen en solidariteit
Dialoog tussen betrokkenen
Gemeenschap – Beleidsmakers
Zorgvrager
Naastbetrokkenen Pastor/Zorgverlener
In sociaal netwerk In professioneel team
Vertegenwoordiger In professioneel netwerk
Fundering dialoog
Perspectivistische opvatting van waarheidGeen absolute noch relatieve opvatting van waardheidComplementariteit van persoonlijke en professionele perspectievenWaarde en grenzen van elk perspectiefKritische confrontatie van perspectieven door dialoog
Partners in de dialoogTrialoog: zorgvrager – pastor/zorgverleners – naastbetrokkenen
Naastbetrokkenen: vertegenwoordiger en sociaal netwerkPastor/zorgverleners: professioneel team en professioneel netwerk+ Beleidsmakers en gemeenschap
Complementariteit van verantwoordelijkhedenMedisch en religieus paradigma: professionele verantwoordelijkheidEmancipatorisch paradigma: eigen verantwoordelijkheidVermaatschappelijksparadigma: sociale verantwoordelijkheidPersonalistisch paradigma: dialogale verantwoordelijkheid
Grondhoudingen van pastor/zorgverleners
Ontvankelijkheid
Waarachtigheid Mildheid
Erkenning Integriteit
Aandacht Versterking Wijsheid Zelfreflectie
Fundering grondhoudingen
Grondhoudingen in verband met zorgrelatie
Ontvankelijkheid Openheid en vrije innerlijke ruimte
Waarachtigheid Echtheid en overeenstemming denken en handelen
Mildheid Mededogen en niet-veroordelen
Grondhoudingen in verband met communicatie
Erkenning Respect, aanvaarding en waardering
Aandacht Empathie, sympathie en compassie
Versterking Verantwoordelijkheid en subsidiariteit
Grondhoudingen in verband met keuzes
Integriteit Eerlijkheid en consequentheid waarden en
normen
Wijsheid Prudentie, onderscheiding en gewetensvolheid
Zelfreflectie Kritische zelfbevraging
Fundering methodiek
Pijler: grondhoudingen Pijler: waarden
Aandachtspunt: motieven Aandachtspunt: handelings-mogelijkheden
Aandachtspunt: effecten
Subject Object
Context
Aandachtspunt: situatie
Pijler: dialoog
Praktisch ethisch model
Grondhoudingen Dialoog aannemen voeren
IntuïtiesHandelings-
Situatie uitspreken mogelijkhedenanalyseren zoeken
Normenverduidelijken
Motieven Effectenverhelderen Waarden inschatten
evalueren
Voorwaarden voor ethische reflectie
Grondhoudingen aannemen
Drijvende kracht van ethische reflectie
Ontvankelijkheid – Waarachtigheid – Mildheid
Erkenning – Aandacht – Versterking
Integriteit – Wijsheid – Zelfreflectie
Dialoog voeren
Verschillende perspectieven in dialoog
Dialogale verantwoordelijkheid
Zorgvrager
Naastbetrokkenen – Vertegenwoordiger – Sociaal netwerk
Pastor/zorgverlener – Team – Professioneel netwerk
Beleidsmakers – Gemeenschap
Aandachtspunten in ethische reflectie
Situatie analyserenSituatie in complexiteit en contextSamenbrengen van persoonlijke en professionele perspectieven
Handelingsmogelijkheden zoekenBelang van alternatieve handelingsmogelijkhedenCreativiteit van pastor/zorgverleners
Motieven verhelderenBetekenissen en motieven voor de verschillende betrokkenenPersoonlijke en professionele motieven van pastor/zorgverleners
Effecten inschattenIndividueel – Relationeel – Sociaal vlakKorte – Middellange – Lange termijnFysiek – Psychisch – Spiritueel niveau
Evaluatiemomenten in ethische reflectie
Intuïties uitsprekenPersoonlijk niveau van morele evaluatieUitdrukkelijk communiceren van morele intuïtiesMorele verontwaardiging of rechtvaardiging
Normen verduidelijkenSociaal niveau van ethische evaluatieJuridische, deontologische, ethische, levensbeschouwelijke normenMenselijke wijsheid van vroegere en actuele generatiesConflict van normen
Waarden evaluerenDialogaal niveau van ethische evaluatie bij betrokken partnersRedelijke of proportionele verhouding van waarden
Zorgverlening – Autonomie – Beschermwaardigheid – LevenskwaliteitPrivacy – Participatie – Rechtvaardigheid – Vertrouwen – Solidariteit
Evalueren van waarden
ProportionaliteitRedelijke of proportionele verhouding van waarden
Integreren door verbindende waarden van vertrouwen en solidariteit
Afwegen van bedreigde versus bevorderde waarden
Deontologische criteriaUniversaliteit: zelfde waardering in gelijkaardige omstandighedenWederkerigheid: zelfde waardering voor zichzelf
Personalistische maatstafGoede (samen)leven van menselijke personen respecteren en bevorderen
Personalistische accentenVrijheid én VerantwoordelijkheidZelfstandigheid én AfhankelijkheidIndividualiteit én VerbondenheidEigen rechten én Eigen plichten en rechten anderenParticuliere keuzes én Fundamentele keuzesGebeurtenis én LevensverhaalRedelijkheid én Emoties en gevoelensAlgemene noden én Spirituele en religieuze noden
Omgaan met kerkelijke normen
Spanningsveld tussen rollen
Ambtelijk: vertegenwoordiger en gezondene van kerkgemeenschap
vertegenwoordiger van christelijke levensbeschouwing
Persoonlijk: persoon met mogelijkheden en beperkingen
Professioneel: beroepsbeoefenaar met attitudes, kennis en vaardigheden
Verhouding tussen rollen
Professioneel: empowerment of versterking van zorgvrager
zodat zorgvrager komt tot eigen, verantwoorde keuze
Ambtelijk: vertolker van christelijke en kerkelijke visie
zodat zorgvrager zich confronteert met deze visie
Persoonlijk: eigen mening
indien passend in proces van zorgvrager
Werking met model
Toepassing van het model
Doorlopen van twee voorwaarden, vier aandachtspunten en drie evaluaties
Vooraf toepassen om keuze te maken of achteraf om keuze te evalueren
Individueel of in dialoog met anderen
Toepassing van model als lineair proces
Kritische toetsing vanuit model
Dynamiek van overleg als circulair proces
Enerzijds deelnemen aan overleg in rol van participant
Anderzijds kritische toetsing vanuit metapositie in rol van toeschouwer
Bijsturen van overleg door gerichte vragen vanuit model
Kritische toetsing vanuit waarden
Waarden als leesrooster van concrete handelingsmogelijkheden
Toetsen van handelingsmogelijkheden aan waarden
Criteria voor dwang
Dreiging ernstige schade Onvoldoende aan gezondheid of
integriteit wilsbekwaamheid van zorgvrager of ander
Autonomie Beschermwaardigheid
Proportionaliteit
Redelijke verhouding tussen dwang en schadeGeen alternatieven
Niet meer en niet langer dwang dan noodzakelijk
Begeleidingsethiek
Realiteit Ideaal
Waken over Begeleiden vanuit Streven naar
minimumgrenzen verscheidenheid relationeel ideaal
Optreden indien dreiging In dialoog evalueren Bespreekbaar maken
van ernstige schade: van waarden: van relationeel ideaal:
Autonomie Mogelijkheden en beperkingen Goede leven
Beschermwaardigheid Morele verscheidenheid Goede samenleven
Omgaan met informatie
Vrijplaats en integratie, 2004Spanningsveld tussen vrijplaats en integratie
Vrijplaats als vertrouwelijke ruimte voor pastorale begeleidingIntegratie van pastorale begeleiding in zorgvoorziening
Optie voor vertrouwensrelatiePastor niet in teamAlleen informatie op basis van dialoog met toestemming
Informatie en beroepsgeheim, 2010Kritiek op vrijplaats als kerkelijk modelVraag naar integratie in zorgvoorziening
Toename van samenwerking en communicatie in zorgvoorzieningInformatietechnologie met email en elektronisch dossier
Optie voor voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheimPastor in team of netwerkVijf voorwaarden voor gedeeld beroepsgeheim
Pastorale begeleiding als vrijplaats
Algemene betekenisPlaats waar mensen kunnen wijken of schuilen voor een gevaar,
waar ze zich veilig en beschermd weten
Pastorale betekenisOpen en vrije ruimte waar de pastorant in alle vertouwen en vertrouwelijkheid
de pastor kan ontmoeten en geloof kan ter sprake brengen
Ondersteuning in literatuurBeroepsstandaard van de geestelijk verzorger, 2002, 2010Morele, godsdienstige en filosofische bijstand aan patiënten, 1973, 1997
Optie van pastoresVrijplaats als waarborg voor de identiteit van pastoraat in zorgvoorzieningOnderscheid tussen pastorale zorg en psychosociale zorg
Historische argumenten voor vrijplaats
Biechtgeheim en beroepsgeheimKerkelijk recht: absoluut geheim van sacramentele biechtStrafrecht, beroepscodes en ethiek: plicht tot geheimhouding,
met welomschreven uitzonderingen
AsielPlaats van bescherming tegen politieke leidersTempels en heilige plaatsen in de oudheid; kerken en abdijen in de middeleeuwenBeperking van oud asielrecht door scheiding van machten
en scheiding van kerk en staatModern asielrecht voor politieke en economische vluchtelingen
BesluitIntuïtie dat religie staat voor hoogste bescherming en geheimhoudingGod als ultieme bescherming en vrijplaats
Integratie van pastorale begeleiding
Algemene betekenisOpnemen van deel in geheel waartoe het wezenlijk behoort
Pastorale betekenisProces van communicatie en samenwerking tussen pastor en
andere zorgverleners zodat pastorale begeleidingeen wezenlijk deel wordt van het hele zorgproject
Ondersteuning in literatuurStatuut van de pastor, 2000Beroepsstandaard van de geestelijk verzorger, 2002, 2010
Optie van pastoresIntegratie als legitimatie van pastorale begeleiding in zorgIntegrale zorg: bio-psycho-sociale en spirituele modelGeïntegreerde zorg: communicatie en samenwerking tussen zorgverlenersProfessionele zorg: professionalisering van pastorale begeleiding
Vormen van integratie
GedoogintegratiePastoraat georganiseerd van buiten de zorgvoorzieningTolerantie van pastoraat binnen de zorgvoorziening
Organisatorische integratieCommunicatie en samenwerking om pastorale begeleiding te organiserenGeen interesse van beleid in pastoraat
Beleidsmatige integratieInteresse voor en ondersteuning van pastorale begeleiding door beleidIntegratie van pastorale begeleiding in het beleid van de zorgvoorzieningTaken van pastor met betrekking tot christelijke identiteit en ethiek
ProcesintegratieIntegratie van pastor in zorgproces van zorgverleners en zorgvragerIntegrale en geïntegreerde zorgPastores als teamleden
Pastorale vertrouwensrelatie
Pastor als expliciet religieuze referentiefiguur
Primaire taak in pastorale begeleidingVanuit christelijke inspiratie, traditie en gemeenschap
pastoranten begeleiden bij hun zoekennaar de zinvolheid van hun bestaan en de betekenis van hun geloof
VoorwaardeVertrouwensrelatie, gebaseerd op vertrouwelijkheidStrikter dan beroepsgeheim van zorgverleners?Intimiteit van streven naar zinvolheid van bestaan en geloof
veronderstelt hoogste vorm van vertrouwelijkheid
Historisch argumentVrijplaats en asiel in abdijen en kerkenBijzondere vertrouwelijkheid voor priesters in biechtgeheimIntuïtie dat religie staat voor hoogste bescherming en geheimhoudingGod als ultieme bescherming en vrijplaats
Excentrische vertrouwensrelatie
Pastor als excentrische vertrouwenspersoon
Secundaire taak in pastorale begeleidingPastor is beroepsbeoefenaar, maar geen lid van het teamOngeacht hun (religieuze) overtuiging, verwachten pastoranten
hogere vertrouwelijkheid van pastor dan van andere zorgverleners,zelfs van ombudspersoon of vertrouwenspersoon
Excentrische vertrouwensrelatie kan leiden tot pastorale vertrouwensrelatie
Opnieuw historisch argumentVrijplaats en asiel in abdijen en kerkenBijzondere vertrouwelijkheid voor priesters in biechtgeheimIntuïtie dat religie staat voor hoogste bescherming en geheimhoudingGod als ultieme bescherming en vrijplaats
GevolgGeen communicatie en samenwerking met andere zorgverleners?Geen integratie in zorgvoorziening?
Geheimhouding én uitwisseling informatie
Spanning tussen geheimhouding en uitwisseling van informatie
Algemene regel: dialoog met toestemmingOverleg tussen pastor en pastorant over uitwisseling informatieVooraf informeren over uitwisseling informatieMotiveren van belang van uitwisseling informatieRekening houden met wensen, opvattingen en gevoelens van pastorantOvereenstemming over uitwisseling informatieGeen uitwisseling zonder toestemming omwille van vertrouwelijkheid
Uitzondering: schadeDreiging van ernstige schade
Aan leven of integriteit van pastorant of andere persoonAan gezondheid of gezondheidszorg van pastorant
ProportionaliteitSchade alleen vermijdbaar door uitwisseling informatieAlleen informatie om schade te vermijden
Vrijplaats én integratie
Spanningsveld tussen vrijplaats en integratie
Geen vrijplaats van pastor of pastorale dienstDan afzondering en geen integratie in zorgvoorzieningOnaanvaardbare positie in goed bestuurde zorgvoorziening
Wel vrijplaats voor de pastorale of excentrische vertrouwensrelatieIn dienst van welzijn van de zorgvragerOmwille van hoogste vertrouwelijkheid
Historisch argumentAsiel is plicht voor overheid en recht van vluchtelingenBeroepsgeheim is plicht voor priesters en recht van gelovige
BesluitVrijplaats voor de vertrouwensrelatie tussen pastor en pastorantIntegratie van pastor en pastorale dienst in zorgvoorziening
Samenwerkingsintegratie
Meer dan gedoogintegratie
Onvoldoende voor geïntegreerde pastorale zorg
Combinatie van organisatorische en beleidsmatige integratie
Formele en informele communicatie en samenwerking
Met beleidsmakers: integratie in beleid van zorgvoorziening
Met andere zorgverleners: organisatie op zorgeenheden
Met andere spiritueel zorgverleners: afstemming diversiteit
Met pastoranten: existentiële noden
Minder dan procesintegratie
Pastor geen lid van het team
Geen samenwerking in de teams, wel met de teams
Uitzonderingen mogelijk, bijvoorbeeld op palliatieve dienst
Ethische uitdaging
Geheim houden van informatie in vertrouwensrelatie met pastorant
Juridisch: beroepsgeheim
Deontologisch: beroepsgeheim
Ethisch: waarden van vertrouwen, autonomie en privacy
Pastoraal: pastor buiten team, pastorale vrijplaats en invloed biechtgeheim
Uitwisselen van informatie in samenwerkingsrelatie met zorgverleners
Organisatorisch: samenwerking en communicatie in zorgvoorziening
Professioneel: delen van informatie in team of netwerk
Ethisch: waarden van zorg, integriteit en gezondheid
Pastoraal: integratie en legitimatie van pastorale begeleiding
Ethisch advies
Ethisch advies begeleidingscommissie ethiek GGZ Broeders van Liefde
Onderzoeksmethode
Combinatie literatuurstudie en ethische discussie
1. Ethische intuïties en praktijken
2. Confrontatie met literatuur
3. Ontwerpadvies
4. Amendering tot consensus over advies
5. Goedkeuring
6. Toetsing met externe partners
Optie voor voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheim
Integratie als pastores zelfde advies volgen als zorgverleners
Vertrouwensrelatie gewaarborgd door vijf voorwaarden
Gedeeld beroepsgeheim in teams en netwerken
Afbakening team of netwerkDuidelijk afgebakende en herkenbare groep van zorgverleners
Team: uit één zorgeenheidNetwerk: individuele of groep zorgverleners of pastores uit
verschillende teams, zorgeenheden of voorzieningendie een gezamenlijke zorgopdracht voor een zorgvrager hebben enaan het beroepsgeheim gebonden zijn
Algemene optie: voorwaardelijk gedeeld beroepsgeheimVroeger advies: gedeeld beroepsgeheim in team maar niet in netwerkGezamenlijke zorgopdracht impliceert delen van informatieGedeeld beroepsgeheim zoals in team van zorgverlenersIndien voldaan aan voorwaarden voor gedeeld beroepsgeheim in teamGrotere zorgvuldigheid om voorwaarden te voldoen dan bij team
PastoresIntegratie door zelfde advies voor pastores als voor zorgverlenersVertrouwensrelatie gewaarborgd door vijf voorwaarden
Voorwaarden voor gedeeld beroepsgeheim
1. Duidelijk afgebakend en herkenbaar team of netwerk van zorgverlenersTransparantie: afgebakend en herkenbaar naar binnen en buitenFuncties of personen schriftelijk vastleggen in individueel zorgplan
2. Gezamenlijke zorgopdrachtZorgopdracht schriftelijk vastleggen in individueel zorgplan
3. Plicht tot beroepsgeheimJuridische, deontologische of ethische plicht tot geheimhoudingGeheimhouding schriftelijk vastleggen in individueel zorgplan
4. Dialoog met geïnformeerde toestemming van zorgvrager of vertegenwrdgr.Dialoog met informatie en toestemming van zorgvrager of vertegenwrdgr.Zorgvrager zoveel mogelijk laten deelnemen aan uitwisseling informatie
5. Toepassing van relevantiefilter en zorgvuldigheidscriteriaAlleen relevante informatie delenBevraging aan hand van zorgvuldigheidscriteria
Informatie uitwisselen met derden
Afbakening: derden
Personen die op een of andere manier betrokken zijn op zorgvrager
Bijvoorbeeld door dienstverlening
Algemene optie: overleg met toestemming
Overleg met expliciete toestemming van zorgvrager of vertegenwoordiger
Toepassing van relevantiefilter en zorgvuldigheidscriteria
Uitzondering: dreiging van ernstige schade
Informatie uitwisselen zonder overleg of toestemming
indien dreiging van ernstige schade aan gezondheid of integriteit
van zorgvrager of andere persoon
Proportionele verhouding tussen schade aan gezondheid of integriteit
en schending van vertrouwensrelatie
Context van seksueel misbruik
Actuele context
Jarenlange geschiedenis van verborgen seksueel misbruik in de kerk
Ontslag Roger Vangheluwe – Danneels tapes – Rapport Adriaenssens
Leed van slachtoffers
Ethische reflectie
Algemeen humane en christelijke deontologie en ethiek: schending waarden
Beschermwaardigheid: niet schaden
Autonomie: niet dwingen
Professionele ethiek: geen combinatie van professionele en seksuele relatie
Kerkelijke ethiek: seksuele contacten enkel in huwelijk
Gevolg
Besmetting van lichamelijke aanraking door angst voor seksueel misbruik
Focus op lichamelijke aanrakingen
Praxis van lichamelijke aanrakingen in pastorale relatie
Beperkingen en/of onmogelijkheid van verbale communicatie
Mogelijkheden van non-verbale communicatie zoals aanraking
Ambivalentie van aanraking: verschillende betekenissen
Gevolg
Intuïtieve verantwoording van en/of onzekerheid over aanraking
Ethische reflectie
Casus – Begripsverheldering
Ethisch denkkader
1. Context – Asymmetrie – Verantwoordelijkheid
2. Subject – Motieven – Integriteit
3. Object – Handeling en effect – Respect
Casus
Als bijna iedereen vertrokken is na de vergadering van de pastorale groep,
komt een van de deelnemers naar de pastor toe. De vrouw is bijna in
tranen, en vertelt de pastor over haar gestrande relatie met haar
echtgenoot en de pijnlijke stappen naar een scheiding. De pastor luistert
aandachtig naar haar verhaal. De emoties lopen hoog op en de vrouw
begint te wenen. De pastor probeert haar te troosten, maar zijn woorden
houden de tranenvloed niet tegen. Hij neemt de vrouw in zijn armen en
houdt haar gedurende een moment vast. De vrouw wordt rustig. Juist voor
ze vertrekt, zegt de pastor dat hij blij was dat hij er voor haar was, dat hij
haar zo heeft vastgehouden en getroost. Met tranen in de ogen vertrekt de
vrouw samen met de laatste deelnemers van de vergadering.
Begripsverheldering lichamelijke aanraking
Brede definitie van aanraking
Lichamelijk contact tussen twee personen waarbij
lichaamsdeel van de ene raakt aan lichaamsdeel van de andere
Inclusie van seksueel contact: lichamelijk contact als uitdrukking of
verwezenlijking van seksueel verlangen
Lichamelijk contacten op continue lijn van zonder tot
met seksuele gerichtheid
Smalle definitie van aanraking
Lichamelijk contact tussen twee personen zonder seksuele gerichtheid
Soorten aanrakingen in pastorale relatie
Toevallige aanrakingen
Expressieve aanrakingen
Ondersteunende aanrakingen: langer en intensiever
Begripsverheldering pastorale begeleiding
Definitie pastorale begeleiding
Versterkende relatie tussen pastor en gesprekspartner,
waarbij de pastor vanuit de christelijke traditie,
gemeenschap en spiritualiteit,
de gesprekspartner begeleidt in het verhelderen en verdiepen van
zin van leven en betekenis van geloof
Relatie centraal
Relatie sterk middel in pastorale begeleiding
Versterkende relatie: 'empowerment'
Doelstelling: versterken in eigen beleving van zin en geloof
Ethisch denkkader: methodiek
Asymmetrie in pastorale relatie
Verantwoordelijkheid
Omstandigheden
Context
Subject Object
Intentie Handeling
Motieven van pastor Beleving en effect bij
gesprekspartner
Integriteit Respect
Asymmetrie in pastorale relatie
Structureel feit van asymmetrische verhouding
Grotere macht van pastor
Ambt – Professie – Persoon
Kleinere macht van gesprekspartner
Afhankelijkheid – Kwetsbaarheid
Moreel omgaan met asymmetrische verhouding
Bijsturen van machtsongelijkheid
Versterking of ‘empowerment’ van gesprekspartner
De ander versterken (autonomie)
De ander niet schaden (beschermwaardigheid)
Risico van ervaring van aanraking als grensoverschrijding
Verantwoordelijkheid
Band tussen asymmetrie en verantwoordelijkheid
Grotere macht leidt tot grotere verantwoordelijkheid pastor
Zelfs bij door gesprekspartner gewilde of ongewilde aanzet
tot lichamelijke aanraking
Belang van grondhouding van verantwoordelijkheid
Verantwoordelijkheidszin – verantwoordelijkheidsbesef
Verantwoordelijkheid omwille van menselijke en professionele relatie
Motieven van pastor
Professioneel motief of doel
Goede pastorale begeleiding met ’empowerment’ van gesprekspartner
Lichamelijke aanraking als middel voor doel pastorale begeleiding
Meestal onrechtstreeks middel
Complexiteit van menselijke motieven
Veelheid en verwevenheid van motieven beïnvloeden gedrag
Bijdrage psychoanalyse en ‘behaviourisme’
Overdracht: projectie van gesprekspartner op pastor
Tegenoverdracht: projectie van pastor of gesprekspartner
Onbewust psychologisch proces, zoniet manipulatie of misbruik
Voorbeeld: ideaal van pastor als trooster
Voorbeeld: eigen seksuele verlangens van pastor
Integriteit
Belang van grondhouding van integriteit
Overeenstemming tussen gevoelens en opvattingen enerzijds
en woorden en daden anderzijds
Niet veinzen, maar eerlijk en consequent
Noodzakelijke voorwaarde voor pastorale vertrouwensrelatie
en vrijplaats in pastorale begeleiding
Psychische integriteit
Morele integriteit veronderstelt psychische integriteit
Spiritualiteit: uitzuivering van motieven en inspiratie
Zelfkennis: eigen gevoelens en verlangens
Zelfzorg: fysiek en psychisch welbevinden, inclusief seksueel welbevinden
Externe hulp: functionering, supervisie, intervisie of psychotherapie
Beleving en effect bij gesprekspartner
Gepastheid van aanraking en effect ervan
Proportionaliteit tussen middel en doel: gepastheid?
Niet in aard van aanraking
Voorbeeld: handen, armen, schouders, hoofd
Wel in beleving van aanraking
Intentie van pastor
Beleving van gesprekspartner
Wel in effect van aanraking
Versterken of schaden van gesprekspartner
Prioriteit van beleving en effect bij gesprekspartner op intentie van pastor
Omwille van asymmetrie en machtsongelijkheid
Omwille van complexiteit van intentie van pastor
Casus
Vervolg casus
Enige tijd later verneemt de pastor hoezeer de vrouw overhoop was toen
ze vertrok. Ze was in de war door wat de aanraking voor haar betekende.
Hij had gezegd dat hij blij was dat hij er voor haar was, dat hij haar zo had
vastgehouden en getroost. Ze wist niet hoe ze zijn woorden moest
verstaan.
Reflectie over casus
Aanraking wellicht geen uitdrukking of verwezenlijking
van seksueel verlangen
Wel verwarrende aanraking want geen overeenstemming tussen
intentie pastor en beleving gesprekspartner
Rekening houden met leefwereld en levensgeschiedenis gesprekspartner
Respect
Belang van grondhouding van respect
Respect voor beleving van ander
Beleving en effect in context: cultuur, leeftijd, geslacht, leefwereld,
levensgeschiedenis, emotionele toestand enz.
Geïnformeerde toestemming?
Aanraking als professionele interventie
Veiligste weg: expliciete geïnformeerde toestemming
Maar aanraking is geen ‘technische’ interventie
Drie aandachtspunten
1. Beleving: beleving en effect inschatten vanuit persoon in context
2. Communicatie: woorden en betekenis geven aan aanraking
3. Toestemming: impliciete toestemming redelijkerwijze afleiden uit
overeenstemming van verbale en non-verbale communicatie
Besluit
Asymmetrie in pastorale relatie verhelderen
Vanuit grondhouding van verantwoordelijkheid
Context
Subject Object
Motieven van pastor verhelderen Beleving en effect verhelderen
Vanuit grondhouding van integriteit Vanuit grondhouding van respect