ENV 7 1300 ECAP-brochure-NL - European...

ECAP Het “Environmental Compliance Assistance Programme” voor mkb’s

Klein, schoon en competitief

Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver (http://europa.eu).

Bibliografische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie.

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2008

ISBN 978-92-79-08756-1

© Europese Gemeenschappen, 2008Overneming met bronvermelding toegestaan.

Printed in Belgium

GEDRUKT OP KRINGLOOPPAPIER WAARAAN HET EU-ECOLABEL VOOR GRAFISCH PAPIER IS TOEGEKEND

(HTTP://EC.EUROPA.EU/ECOLABEL)

Europe Direct helpt u antwoord te vinden op uw

vragen over de Europese Unie

Gratis nummer (*):

00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Als u mobiel of in een telefooncel of hotel belt, hebt u misschien geen toegang tot gratis nummers of kunnen kosten worden aangerekend.

Inleiding 2

Betere regelgeving 8

Milieubeheer 12

Financiële steun 16

Expertise opbouwen 22

Mededeling 24

Inhoud

I n l e i d i n g

3

Het midden- en kleinbedrijf (mkb) heeft het soms moeilijk om te voldoen aan de voor-schriften van de milieuwetgeving en om

stappen te ondernemen om zijn milieueffi ciëntie te verbeteren. Het EU-programma voor bijstand aan mkb’s met het oog op voldoening aan milieuvoor-schriften (Environmental Compliance Assistance Programme of ECAP) beoogt een helpende hand te bieden aan Europese ondernemers door hen de middelen, informatie en instrumenten te bieden die ze nodig hebben om hun activiteiten milieuvriende-lijker te maken.

Het mkb vormt de hoofdmoot van de Europese economie, met een aandeel van nagenoeg

99% van alle ondernemingen en 57% van de toegevoegde economische waarde. Dat bete-kent dat, hoewel bedrijven afzonderlijk slechts een kleine impact hebben op het milieu, het totaaleff ect van hun activiteiten aanzienlijk is. Om vooruitgang te boeken is het dan ook belangrijk dat mkb’s worden betrokken bij inspanningen die worden geleverd om milieu-problemen aan te pakken.

Netelige situatie

Heel wat mkb’s over heel Europa zijn zich evenwel niet bewust van de impact van

Het mkb van de toekomst: schoner en competitiever

I n l e i d i n g

Klein, schoon en competit ief

Milieu-innovatie – een kans

Het Schotse bedrijf Windsave heeft een generatorsysteem ontwikkeld dat wordt aangedreven door een kleine windmolen. Het systeem wekt elektriciteit op met lage windsnelheden, is ontworpen voor montage op elk type gebouw en biedt zijn gebruikers voordelen op fi nancieel en milieugebied.

De windmolen is het eerste goedkope product ter wereld dat rechtstreeks in huizen en andere gebouwen elektriciteit levert door het eenvoudigweg op een stopcontact aan te sluiten.

Het systeem gebruikt de windsnelheid om milieuvriendelijke elektriciteit op te wekken en vormt de priori-taire stroombron, waardoor minder elektriciteit moet worden afgenomen van het nationale stroomnet en bijgevolg ook minder CO2 wordt uitgestoten. Particulieren en liefdadigheidsinstellingen kunnen het pro-duct kopen voor £ 1 898 (zo’n € 2 400) en besparen op die manier jaarlijks ongeveer £ 200 of € 250 op hun energiefactuur. Dat betekent dat het windmolensysteem zichzelf in een vijftal jaar heeft terugverdiend.

Indien openbare diensten zoals scholen deze technologie massaal in gebruik zouden nemen, zou dat een aanzienlijke invloed hebben op de CO2-uitstoot.

4


I n l e i d i n g

hun activiteiten op het milieu, noch van de wetgeving die op hen van toepassing is. Daarvoor kunnen meerdere redenen worden aangestipt.

Eerst en vooral beschikken kleinere bedrijven niet over specifi eke middelen en de nodige expertise in verband met juridische en milieu-kwesties. Zij plannen doorgaans minder ver vooruit en hebben minder gemakkelijk toegang tot kapitaal dan hun grotere broers. Dat betekent dus dat investeren in milieu-technologie economisch gezien niet vanzelf-sprekend is of buiten hun mogelijkheden valt. De markt geeft momenteel ook maar weinig stimulansen/erkenning voor milieuvriendelijk gedrag.

Milieuvriendelijker maaltijden op wielen

Sotral is een Italiaans mkb dat maaltijden levert aan scholen, ziekenhuizen en het leger. Om te voldoen aan de voorschriften inzake hygiëne en milieu, is het van cruciaal belang dat het voedsel tijdig en op de juiste temperatuur wordt geleverd.

Met het “Environmental Product Declaration”-systeem (regelingen inzake milieuverklaringen) heeft het bedrijf de impact van zijn activiteiten op het milieu geanalyseerd en verbeteringen doorgevoerd. Door milieueffi ciëntie gelijk te stellen met economische effi ciëntie en het gebruik van fi nanciële en natuurlijke hulpbronnen te beperken, is Sotral erin geslaagd de CO2-uitstoot per vervoerde maaltijd te doen dalen en tegelijkertijd zijn omzet forst te doen stijgen.

Veranderingen zoals het overschakelen op een alternatieve, goedkopere brandstof zoals methaan toon-den aan dat milieuoverwegingen ook een positief commercieel eff ect kunnen hebben. De werknemers werden eveneens aangemoedigd om hun activiteiten op een verantwoordelijker en duurzamer manier te benaderen.

Sotral toont dat acties ter verbetering van de milieu-impact van een bedrijf niet noodzakelijk gepaard gaan met een lagere winstgevendheid. Het tegendeel is zelfs waar. De omzet van het bedrijf steeg met meer dan 15% in 2005 en met 25% in 2006 en die groei zal zich naar verwachting ook in 2007 doorzetten. Na een levenscyclusanalyse heeft het bedrijf zelfs een gloednieuwe milieuvriendelijke cateringunit gecreëerd om het goede werk nog intensiever verder te zetten.

5

I n l e i d i n g


Bovendien vallen mkb’s vaak onder de drem-pel van vele Europese milieuregelingen- en wetgeving, zoals de regeling voor de emis-siehandel, de belangrijkste EU-actie inzake klimaatverandering, of de richtlijn inzake geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging (IPPC- of GPBV-richtlijn) ter bestrijding van industriële verontreiniging.

Bedrijven maken hun activiteiten gewoonlijk milieuvriendelijker omwille van het feit dat zij moeten voldoen aan regelgeving of omdat de autoriteiten de toepassing ervan controleren. Acties zoals inspecties volstaan echter niet om

de naleving te garanderen en zorgen zelden voor een defi nitieve gedragswijziging bij mkb’s.

Deze factoren houden in dat mkb’s mogelijker-wijze naast de aanzienlijke voordelen grijpen die het ecologischer maken van hun activitei-ten met zich kan meebrengen. Beter milieube-heer, zoals bijvoorbeeld de verbetering van de energie-effi ciëntie en een effi ciënter gebruik van hulpbronnen, kan kosten doen dalen. Het kan ook de arbeidsomstandigheden van de werknemers gezonder en veiliger maken door de blootstelling aan chemicaliën of luchtver-ontreiniging te beperken.

HET ECAP-PROGRAMMA

Het Environmental Compliance Assistance Programme (ECAP) werd in oktober 2007 goedgekeurd en biedt een kader om het midden- en kleinbedrijf te helpen met de tenuitvoerlegging van Europese milieu -wetgeving en de milieueff ecten van zijn activiteiten tot een minimum te beperken.

Er werden acties voorzien in de volgende domeinen:

betere regelgeving inzake het ontwerp en de tenuitvoerlegging van beleidsmaatregelen om de administratieve rompslomp die gepaard gaat met de naleving van de voorschriften voor mkb’s tot een minimum te beperken. De Europese Commissie onderzoekt alle Gemeenschapswetgeving om na te gaan waar onnodige kosten kunnen worden geschrapt of waar administratieve lasten kunnen worden beperkt. Zij werkt ook samen met uitvoerende autoriteiten en wil de mkb-sector nauwer betrekken bij het uitwerken van nieuwe beleidsmaatregelen.

de ontwikkeling van toegankelijker op maat gemaakte milieubeheerprogramma’s voor een consequente en kosteneffi ciënte integratie van milieuoverwegingen in de kernactiviteiten van mkb’s.

gerichte fi nanciële hulp om initiatieven van overheden of bedrijfsondersteunende netwerken die gericht zijn op duurzame productie in mkb’s te promoten en te ondersteunen.

het opbouwen van lokale milieuexpertise voor mkb’s om het gebrek aan knowhow op bedrijfsniveau te ondervangen.

verbeterde communicatie en doelgerichte informatie. De ECAP-website is al online en er is nog bijko-mend informatiemateriaal gepland.

6


I n l e i d i n g

EUROPESE MILIEUWETGEVING

Een aantal domeinen van de Europese milieuwetgeving belangen ook mkb’s aan.

Luchtkwaliteit en lawaai

De EU-wetgeving bepaalt limieten voor de uitstoot van bepaalde vervuilende stoff en, zoals zwaveldioxide (SO2), stikstofoxide (NOx), vluchtige organische verbindingen (VOC), ammoniak (NH3) en lood. Deze dienen te worden omgezet in nationale regelgeving die bedrijven die dergelijke stoff en uitstoten, verplicht de drempels na te leven.

Voor de bouw en andere sectoren worden maximale geluidsdrempels vastgelegd voor materieel dat buitenshuis wordt gebruikt.

Chemicaliën

Onder de Europese verordening inzake de registratie, evaluatie en vergunningverlening (autorisatie) van chemische stoff en (REACH), die in 2006 van kracht werd, moeten alle bedrijven die chemicaliën produceren of gebruiken ervoor zorgen dat ze veilig zijn. De allergevaarlijkste chemicaliën zullen geleidelijk worden gebannen.

Bedrijven die zich inspannen om hun activi-teiten milieuvriendelijker te maken ervaren daarvan bijkomende voordelen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld meer zakelijke kansen krijgen, doordat zij kunnen leveren aan bedrijven of overheden die milieueisen stellen aan hun leveranciers. Ze kunnen ook het imago opbouwen van een bedrijf dat zijn verant-woordelijkheid opneemt en dat gebruiken als marketinginstrument, een factor die steeds belangrijker wordt.

Knowhow ter beschikking

stellen

De Europese Commissie begrijpt de druk die op de schouders van mkb’s rust en heeft dan ook het Environmental Compliance Assistance

Programme (ECAP) (zie inzet) opgericht om aan bedrijven de nodige hulpmiddelen en knowhow ter beschikking te stellen.

ECAP defi nieert een aantal acties die tot doel hebben de administratieve rompslomp die gepaard gaat met de naleving van de regelgeving tot een minimum te beperken, milieubeheerprogramma’s toegankelijker en kosteneffi ciënter te maken voor mkb’s, gerichte fi nanciële hulp te bieden en de toe-gang te verbeteren tot milieuexpertise en gerichte informatie in hun lokale omgeving.

Deze brochure schetst het programma, stelt de basisfeiten inzake milieubeleid en mkb’s voor en bevat tevens een aantal casestudy’s van over heel Europa.

7

I n l e i d i n g


Milieubeheer

Bedrijven kunnen via meerdere initiatieven –zoals het milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS), le-venscyclusanalyse en maatschappelijk verantwoord ondernemen– hun milieubeheer verbeteren.

Milieuvriendelijker producten

Diverse Europese beleidsmaatregelen hebben tot doel milieuvriendelijker producten aan te moedigen. Groene overheidsopdrachten houden in dat overheden milieucriteria kunnen hanteren bij de aankoop van producten of diensten.

Dankzij de Europese milieukeur (ecolabel) kunnen consumenten milieuvriendelijke producten gemakkelijk herkennen.

Het geïntegreerd productbeleid (IPP) kijkt naar alle gevolgen voor het milieu van elke fase van de levens cyclus van een product. Voor elektrische en elektronische apparatuur bepaalt de richtlijn Energieverbruikende producten (EVP) regels voor een ecologisch ontwerp. De richtlijnen inzake afge-dankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA) en de beperking van gevaarlijke stoff en (BGS) heb-ben betrekking tot het materiaal dat mag worden gebruikt in elektrische en elektronische apparatuur en bepaalt hoe deze apparatuur moet worden behandeld wanneer ze afval wordt. De richtlijn betreff ende autowrakken regelt hetzelfde voor afgedankte voertuigen.

Afvalstoff en

De EU-wetgeving omvat regelgeving betreff ende de verschillende aspecten van afvalstoff en en het beheer ervan. Bedrijven moeten ervoor zorgen dat het afval dat zij produceren op een effi ciënte, veilige en milieu-vriendelijke manier wordt verwerkt en betalen voor de verwerkingskosten ervan. Voor verpakkingsmate-riaal, voertuigen, accu’s, olie, elektrische apparatuur, levensmiddelenafval, gevaarlijk afval en vervoer van afval werd ook specifi eke wetgeving uitgewerkt.

Water

De Europese wetgeving streeft ernaar de verontreiniging tot een minimum te beperken en de kwaliteit van het drinkwater en van rivieren, meren en zeeën in Europa te verbeteren. Richtlijnen regelen de uitstoot van specifi eke industriële en landbouwsectoren, afvalwater van steden en gevaarlijke stoff en.

Bodem

Verschillende afzonderlijke wetgevingsinstrumenten betreff en lozing in de bodem. Zij omvatten regels over de biologische afbreekbaarheid van detergenten, persistente organische vervuilende stoff en, nitraten en kwik.

Specifi eke sectoren waarvan de activiteiten een impact hebben op de bodem, zoals stortplaatsen, mijn- en landbouw, vallen eveneens onder de wetgeving. De toekomstige acties voor bodembescherming zijn vastgelegd in de thematische strategie voor bodembescherming van de Europese Commissie, die in 2006 werd gepubliceerd.

Aangezien nationale wetten moeten worden opgesteld om te voldoen aan de centrale EU-wetgeving, kunnen de regels verschillen van land tot land.

B e t e r e r e g e l g e v i n g

De milieuwetgeving is voor mkb’s soms complex en moeilijk te begrijpen en door-gaans geldt hoe kleiner het bedrijf, hoe

moeilijker. In de toekomst zal de wetgeving re-kening moeten houden met deze problematiek. Voorschriften kunnen beter worden gedefi nieerd en procedures kunnen worden vereenvoudigd om de-zelfde milieudoelstellingen goedkoper en met min-der administratieve rompslomp te verwezenlijken.

De eerste stap in de richting van deze “betere regelgeving” is de formulering en tenuitvoer-legging van de wetgeving zelf. De Europese Commissie en nationale overheden werken samen om al hun wetgeving dusdanig te ont-werpen dat de administratieve lasten tot een minimum beperkt worden. Bedrijfsmiddelen

kunnen dan worden toegespitst op de fei-telijke verbetering van de milieuprestaties en de naleving van de milieuvoorschriften in plaats van ze te besteden aan administratieve formaliteiten.

Vereenvoudiging

De Commissie neemt momenteel alle EU-wetgeving onder de loep om na te gaan waar zij nodeloze administratie en kosten kan be-perken met betrekking tot de informatie die zij nodig heeft van mkb’s.

José Manuel Barroso, de voorzitter van de Europese Commissie, heeft beloofd de

Minder administratieve rompslomp

9

B e te re re g e l g e v i n g


Beieren: overeenkomst voor verbetering

De Beierse Milieuovereenkomst voorziet stimulansen voor mkb’s die actie ondernemen om de impact van hun activiteiten op het milieu te verminderen en die daarbij verder gaan dan wat de wet vereist. Het systeem is gebaseerd op overeenkomsten tussen mkb’s en de overheid volgens dewelke bedrijven fi nan-ciële steun kunnen krijgen of ontheven worden van bepaalde administratieve verplichtingen indien zij hun milieugedrag sterker verbeteren dan door de wet wordt opgelegd. Geregeld worden evaluaties uitgevoerd om ervoor te zorgen dat de doelstellingen worden gehaald.

Een belangrijk element is dat mkb’s overheidssteun ontvangen voor de implementatie van milieubeheer-systemen zoals het Europees milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS), waarmee milieuprestaties permanent worden opgevolgd. Bedrijven worden vrijgesteld van bepaalde administratieve verplichtingen, zoals het opvolgen en rapporteren van uitstoot en afval of de inspectie van installaties krachtens de Duitse waterwetgeving.

Nederland: één vergunning voor alles

Het Nederlandse Ministerie van Milieubeheer (VROM) heeft zijn procedures vereenvoudigd door de ver-gunningsvereisten te consolideren in één enkel kader. Zo’n 25 verschillende soorten vergunningen werden gegroepeerd in één enkele vergunning.

Het initiatief verenigt een reeks vergunningen die worden afgeleverd door VROM, inclusief de vergunningen voor geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging (IPPC), bouwvergunningen, ruimtelijke ordening en andere aspecten van de bescherming van de luchtkwaliteit. Bovendien dekt de vergunning ook domeinen die onder de bevoegdheid van andere ministeries vallen, waaronder water, monumenten en natuurbehoud.

Het nieuwe systeem maakt ook gebruik van een eenvoudiger online aanvraagformulier, zodat aanvragers enkel die informatie moeten invullen die rechtstreeks op hen van toepassing is.

10



Europese wetgeving te beperken tot “het strikt noodzakelijke om onze vastgestelde doelstellingen te kunnen verwezenlijken”. Het programma, dat hij in 2007 heeft gelanceerd, heeft tot doel de administratieve lasten voor bedrijven tegen 2012 met 25% te verminde-ren. Uit een rapport van de Commissie over het eerste jaar van inspanningen die werden gele-verd om de administratie te vereenvoudigen

bleek dat naar schatting al zo’n € 500 miljoen werd bespaard en dat meer dan 300 wettek-sten werden afgeschaft. Het proces zal de ko-mende jaren intensiever worden verdergezet.

Op nationaal niveau kunnen kosten worden teruggedrongen door dubbele aanvragen te vermijden, door het gebruik van IT-oplossingen voor het delen van informatie

11



IMPEL: GEZAMENLIJK TOEZICHT

IMPEL (het netwerk voor de tenuitvoerlegging en de controle op de toepassing van de milieu-wetgeving van de EU), dat operationeel is sinds 1992, is een informeel netwerk van Europese milieuautoriteiten die samenwerken om de toepassing van de wetgeving te verbeteren.

Een van de prioriteiten van het netwerk, namelijk internationale samenwerking via het netwerk, betreft de uitwisseling van informatie met betrekking tot de tenuitvoerlegging en de controle op de toepassing van de Europese milieuvoorschriften en inspectieactiviteiten. Bovendien wordt het netwerk betrokken bij aangelegenheden betreff ende een betere regelgeving.

en door de vereenvoudiging van de manier waarop die informatie wordt voorgesteld. Vergunningsprocedures kunnen worden ge-stroomlijnd en opties zoals de oprichting van unieke aanspreekpunten waar bedrijven te-recht kunnen met hun aanvraag voor vergun-ningen en andere reglementaire procedures, zouden verder moeten worden onderzocht.

Leren uit goede voorbeelden is ook belang-rijk. Er werd al een studie uitgevoerd over de meest doeltreff ende ondersteunende acties om de tenuitvoerlegging van de milieuwetge-ving te verbeteren, met 76 succesvolle acties in 24 landen. Er zal meer bekendheid aan deze voorbeelden worden gegeven in de hele EU.

Verbeterd toezicht

Milieuautoriteiten in heel Europa werken samen via het IMPEL-netwerk (zie inzet) en de Commissie zal samen met dat netwerk blijven

werk maken van een verbeterd toezicht op de toepassing van de milieuwetgeving. IMPEL zal in het bijzonder bijdragen tot de herziening van de bestaande richtsnoeren betreff ende criteria voor milieu-inspecties en zal daarbij gebruik maken van zijn praktische ervaring met de behoeften en beperkingen van het mkb.

Heel wat problemen met de tenuitvoerlegging van de wetgeving kunnen worden vermeden door betrokkenen uit het mkb nauwer bij het beleidvormingsproces te betrekken, zowel in de voorstelfase van beleidsmaatregelen als bij de tenuitvoerlegging ervan. De Commissie zal overgaan tot een ruimere raadpleging bij het uitwerken en ten uitvoer leggen van nieuwe wetgeving en heeft onlangs haar richtsnoeren voor de beoordeling van de eff ecten van ver-schillende beleidsopties alsook van bestaande wetgeving versterkt om meer rekening te houden met het mkb.

M i l i e u b e h e e r

Bedrijven kunnen hun milieuprestaties op een kosteneffi ciënte manier spectaculair verbete-ren met milieubeheersystemen, zoals het Eu-

ropees milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS). Door de ontwikkeling van systemen op maat zullen ze beter bij de mkb’s ingeburgerd raken.

Milieubeheersystemen (MBS) bieden organi-saties een kader voor de evaluatie van en de verslaglegging inzake hun impact op het milieu alsook voor de planning van verbeteringen die daaropvolgend kunnen worden aangebracht.

Een gerenommeerd MBS zorgt ervoor dat bedrijven voldoen aan de wetgeving, vergroot de effi ciëntie in de activiteiten en genereert ook kostenbesparingen. Uit ervaring is geble-ken dat dergelijke systemen een veel grotere positieve invloed hebben op het milieuenga-gement van bedrijven dan inspecties of con-troles op de naleving van de wetgeving en dat ze bovendien de effi ciëntie sterk bevorderen.

Het Europees milieubeheer- en milieuaudit-systeem (EMAS, zie inzet) is het milieubeheer-systeem dat door de EU werd ontwikkeld. Het systeem wordt momenteel herzien om het robuuster en betrouwbaarder te maken, zowel op het gebied van milieuprestaties als van de naleving van de wetgeving, en de toepassing ervan door mkb’s gemakkelijker te maken. In de afgelopen jaren werden diverse andere sys-temen ontwikkeld, ofwel om te beantwoorden aan de behoeften van een specifi eke sector, ofwel om een oplossing te bieden voor indivi-duele milieuproblemen.

Voor regelgevende autoriteiten kunnen beheersystemen een garantie vormen dat bedrijven voldoen aan de wettelijke voor-schriften. Een betere aanvaarding van een gecertifi ceerd MBS, zoals EMAS, zou een betrouwbaar alternatief kunnen vormen voor controles op de naleving van de regelgeving of inspecties en de administratieve verplich-tingen van bedrijven beperken.

Oplossingen ontwikkelen

ECAP onderneemt een reeks acties om milieu-beheersystemen beter toegankelijk te maken voor het mkb. De Commissie zal de invoering van EMAS door clusters van samenwerkende mkb’s stimuleren en daarbij publiek-private

Milieubeheersystemen op maat

13



14



samenwerking aanmoedigen. Daardoor zouden de audit- en consultancykosten voor de bedrijven afzonderlijk moeten dalen en zou de uitwisseling van informatie tussen verschillende organisaties vlotter moeten verlopen. Het betekent ook dat

bedrijven die samenwerken, een samenhangend milieubeleid kunnen volgen.

Voor de implementatie van EMAS in mkb’s zijn al hulpmiddelen beschikbaar (bv. EMAS Easy; zie casestudy). Deze zullen verder worden

DE MILIEUKWALIFICATIES VAN BEDRIJVEN IN KAART BRENGEN

Het milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) van de EU is een milieubeheerinstrument dat bedrijven en andere organisaties helpt met de evaluatie van, de verslaglegging over en de verbetering van hun milieuprestaties.

Om een EMAS-certifi caat te krijgen, moet een organisatie een grondige milieuanalyse uitvoeren van al haar activiteiten, een milieubeheersysteem in gebruik nemen op basis van die analyse en geregeld haar milieu-prestaties controleren en daarover verslagen opstellen.

EMAS-registratie waarborgt dat bedrijven voldoen aan de Europese milieuwetgeving en voorkomt boetes. Bedrijven kunnen met het systeem bepalen hoe ze hun activiteiten milieueffi ciënter kunnen maken en op die manier kosten besparen. Bovendien helpt het dure saneringen te voorkomen.

VEREENVOUDIGEN

EMAS is een gesofi sticeerd en complex systeem, wat de nodige gevolgen heeft voor de implementatie en het gebruik ervan. Het instrument EMAS Easy is een project dat erop gericht is de nodige capaciteit op te bouwen voor de implementatie van de beheer-en controlesystemen in het mkb, en dit in de EU-lidstaten en kandidaat-lidstaten.

Het maakt gebruik van het zogenoemde “ecomapping” om milieugerelateerde problemen op een vereen-voudigde kaart van de productiefaciliteiten te plaatsen. De resultaten van deze oefening worden gebruikt om tien eenvoudige formulieren in te vullen die speciaal zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat aan de EMAS-voorschriften wordt voldaan.

De nationale proefprojecten van EMAS Easy gingen in december 2004 van start en moeten naar planning in 2009 in alle lidstaten lopen. Deze proefprojecten zijn bedoeld om vijf nationale experts en tien mkb’s met het systeem te leren werken. De best presterende bedrijven mogen een EMAS-certifi caat in ontvangst nemen. De afgeronde projecten bewijzen dat het EMAS-systeem ook heel vlot in zeer kleine organisaties kan worden ingevoerd.

Meer informatie:

EMAS: http://ec.europa.eu/environment/emas/about/summary_en.htmEMAS Easy: http://www.emas-easy.eu/

15



Milieuvriendelijker drukwerk

Drukkerij CREW was een van de eerste Hongaarse bedrijven die het EMAS-certifi caat behaalden in 2005. Het bedrijf, dat 33 werknemers telt, werkte samen met Követ, de Hongaarse Vereniging voor Milieubewust Beheer, en gebruikte EMAS Easy om milieuproblemen via “ecomapping” in kaart te brengen. Daaruit bleek dat actie moest worden ondernomen op het gebied van opslag van gevaarlijk materiaal en afval, energie-verbruik, lawaai en papierafval.

Er werd een actieprogramma uitgewerkt voor 2005-2006 om de geïdentifi ceerde problemen aan te pakken. In het eerste jaar leidde dat tot spectaculaire verbeteringen: het gevaarlijk afval per ton drukwerk daalde met 40%, de hoeveelheid papierafval daalde met 40% en het water- en energieverbruik daalden respectie-velijk met 45% en 55%.

Meer informatie: http://ec.europa.eu/environment/sme/cases/cases10_en.htm

uitgewerkt en op een grotere schaal worden toegepast in projecten in alle EU-lidstaten. In nieuwe lidstaten zit EMAS Easy al in de proeff ase; daaruit is gebleken dat een vol-ledige EMAS-registratie haalbaar is, zelfs voor de allerkleinste bedrijven.

De herziening zal ook de administratieve lasten van EMAS beperken, wat de mkb’s ten goede zal komen. EMAS moet beter toegan-kelijk, begrijpelijker en doeltreff ender worden gemaakt, met minder administratieve romp-slomp, maar met dezelfde hoge standaard.

Meer bekendheid geven aan het systeem vormt een prioriteit, middels promotieacti-viteiten door de Commissie en de lidstaten. Een groter bewustzijn zal van het systeem een waardevoller marketinginstrument maken voor geregistreerde bedrijven.

Fi n a n c i ë l e s t e u n

Bedrijven hebben fi nanciële stimulansen en on-dersteuning nodig om de meest innovatieve milieutechnologieën en zakelijke praktijken

in gebruik te kunnen nemen of te kunnen ontwik-kelen. Voor de periode 2007-2013 werd in diverse EU-mechanismen een specifi eke fi nanciering vast-gelegd voor mkb’s en milieu.

Bedrijven die de meest innovatieve milieu-technologieën en bedrijfspraktijken toe-passen, kunnen hun milieuprestaties en de naleving van de milieuwetgeving snel verbe-teren. Mkb’s hebben echter vaak fi nanciële stimulansen en steun nodig om te investeren aangezien de middelen die zij in milieutech-nologieën kunnen investeren beperkt zijn. Zij hebben ook bijkomende hulp nodig om te kunnen deelnemen aan gezamenlijke onderzoeksprogramma’s.

Er is een aantal instrumenten voorhanden om mkb’s te helpen te voldoen aan de wetgeving, milieuvriendelijke producten te maken, scho-nere technologieën te gebruiken, energie te besparen of deel te nemen aan onderzoeks-projecten (zie inzet voor meer informatie over de instrumenten). Hoewel het gaat om communautaire mechanismen, zijn het vaak de nationale en regionale overheden die de fondsen beheren en toewijzen.

Steun aan initiatieven ter ondersteuning van naleving van milieuwetgeving door het mkb is in de periode 2007-2013 een van de prioriteiten van het LIFE+-programma, het voornaamste fi nanciële instrument van de EU voor milieuprojecten. De acties omvatten bijvoorbeeld de oprichting van instanties voor clustercoördinatie van EMAS-registraties, regionale programma’s voor nalevingsonder-steuning waarbij aan mkb’s milieuaudits en begeleiding worden geboden, sectorspeci-fi eke informatie-initiatieven of opleiding van bedrijfsondersteunende netwerken.

Gerichte financiering

17

Fi n a n c i ë l e s te u n


18



Een EcoStep in de goede richting

EcoStep is een all-in-one, geïntegreerd beheersysteem voor milieu, kwaliteit en werknemersbescherming dat speciaal voor mkb’s werd ontworpen. Voor een bescheiden meerprijs helpt het bedrijven ook om in aan-merking te komen voor EMAS, het milieubeheer- en milieuauditsysteem van de EU (zie inzet op pagina 14).

Het nieuwe systeem zal zowel op economisch vlak als op milieugebied voordelen genereren door de beper-king van het verbruik van hulpbronnen en de optimalisering van bedrijfsprocessen. Het zal ook het bewust-zijn vergroten van met het milieu en de bescherming van werknemers verband houdende problemen.

Het doel van het door de EU gefi nancierd project is van EcoStep een standaardsysteem te maken voor het mkb in heel Europa. Een aangepaste versie, EcoStep Viniculture, werd ontwikkeld voor kleinschalige druiventelers.

EcoStep gebruikt een nieuw fi nancieringssysteem dat bekend staat onder de naam “management con-tracting”. Dat betekent dat de implementatiekosten worden gefi nancierd door de gecumuleerde kosten-besparingen die gepaard gaan met de implementatie van het systeem.

Het systeem werd ontworpen door het Ministerie voor Milieu, Plattelandsgebieden en Consumentenbescherming van de Duitse deelstaat Hessen. Het wordt gefi nancierd door het LIFE-programma van de EU, dat het voornaamste Europees fi nancieringsmechanisme is om ervoor te zorgen dat milieubeleidsmaatregelen worden uitgevoerd.

Meer informatie: http://www.umwelt-unternehmen.bremen.de/Ecostep.html

Structuurfondsen

De nieuwe instrumenten van het cohesiebe-

leid voorzien aanzienlijke fondsen die de lid-staten kunnen aanwenden voor investeringen in milieubescherming, in het bijzonder voor het mkb. Een groot deel van de milieufi nan-ciering voor het mkb zal afkomstig zijn van de Structuurfondsen, met name het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Cohesiefonds en het nieuw Europees Sociaal Fonds.

Milieu-investeringen zijn aangemerkt als een van de belangrijkste sectoren voor steun in het kader van JEREMIE (Joint European

Resources for Micro to Medium Enterprises

19



Het pad eff enen voor groener asfalt

Asfaltproductie is milieuvervuilend en vreet energie. Traditionele centrales produceren grote hoeveelheden met asfalt bedekte producten om hun commerciële levensvatbaarheid te garanderen. Dat is echter verspil-lend, vooral wanneer productrecepten veranderd worden. Er is ook verspilling wanneer de verschillende elementen van het proces moeilijk met elkaar in overeenstemming kunnen worden gebracht. Voorts wordt onnodig veel energie verbruikt wanneer branders en droogtrommels niet regelbaar zijn.

Kleinere, meer lokale discontinue asfaltcentrales overwinnen bepaalde problemen die gekoppeld zijn aan traditionele faciliteiten. Zij produceren namelijk kleinere volumes van een ruim productaanbod dat nauwer aansluit op de doelmarkten en verkleinen zo de ecologische voetafdruk van de centrale. Dat neemt echter niet weg dat ook die faciliteiten sterk vervuilend zijn.

Een demonstratieproject dat werd gefi nancierd door het LIFE-programma van de EU is erin geslaagd het elektriciteitsverbruik van een centrale met 75 % te doen dalen en het gas- en stookolieverbruik met 30% in te perken. Mixlance REF drong ook de uitstoot van deeltjes terug tot minder dan 10 mg/m3 (minder dan een vijfde van de nieuwe wettelijke drempel in het VK). Bovendien is het project erin geslaagd 50% meer gerecycleerd materiaal te gebruiken in het productieproces.

Meer informatie: http://www.mixlance.com/LIFE/

– gezamenlijke Europese middelen voor

micro- tot middelgrote ondernemingen). Met dit instrument, dat operationeel werd in 2007, kunnen lidstaten Structuurfondsen gebruiken om (regionale) fi nanciële instru-menten op te zetten voor het mkb, met onder meer advies en technische bijstand, aandelen- en risicodragend kapitaal en waarborgen.

Met de thans geldende regelgeving inzake staatssteun kunnen de lidstaten overgangsin-vesteringssteun verlenen om mkb’s te helpen zich aan te passen aan communautaire milieu-normen die nog niet van kracht zijn. Zo zijn investeringen in energiebesparing en afval-beheer alsook andere initiatieven mogelijk.

Mkb’s kunnen ook een beroep doen op EU-programma’s om onderzoek en innovatie te stimuleren. Zij zullen, al dan niet rechtstreeks, de voornaamste begunstigden zijn van het kaderprogramma voor concurrentiever-

mogen en innovatie (KCI) van de Unie. Een deel van het programma is specifi ek toege-sneden op ondernemerschap en innovatie en biedt toegang tot fi nanciering voor start-ups en groei in het mkb. Het zevende kaderpro-

gramma voor onderzoek (KP7) van de EU, haar voornaamste fi nancieringsprogramma voor onderzoek, maakt eveneens van milieu-projecten een prioriteit en stimuleert mkb’s om deel te nemen.

20



CLEANAIR

Dit Noorse project verenigde mkb’s en het Nationaal Instituut voor Technologie in Noorwegen in het onderzoek naar technologie om de luchtkwaliteit in stedelijke gebieden te verbeteren. Het initiatief, dat mede werd gefi nancierd door de Europese Unie via het KP5-programma, ontwikkelde met succes twee innovatieve toestellen om minuscule deeltjes te fi lteren uit de schoorsteenuitstoot van particuliere woningen.

Het eerste toestel was een stofverwijderings-systeem voor particulieren die vaste brandstoff en gebruiken en had een effi ciëntieniveau van meer dan 90%. Het tweede was een geminiaturiseerde hoogspanningsvoedingseenheid voor het systeem. Deze bleek de grootste uitdaging van de twee te zijn.

Naast de ontwikkelde innovatieve technologie ver-wierven de deelnemende mkb’s ervaring met het uitbouwen van een netwerk en zullen zij ook in de toekomst kunnen samenwerken.

21



EUROPESE FINANCIERINGSBRONNEN

Verschillende Europese fi nanciële instrumenten voorzien middelen voor milieugerelateerde projecten en initiatieven. Hieronder vindt u een selectie van de beschikbare mogelijkheden:

LIFE+

LIFE+ is het voornaamste fi nancieringsmechanisme van de Unie voor de implementatie van milieubeleids-maatregelen tussen 2007 en 2013. Bedrijven vragen beurzen rechtstreeks bij de EU aan.

In vorige LIFE-programma’s is een groot deel van de middelen naar mkb’s gegaan. Zo werd in 2003-2004 zo’n € 30 miljoen toegekend voor de ontwikkeling van innovatieve technieken in bedrijven door middel van demonstratieprojecten.

Structuurfondsen en Cohesiefonds

De Europese Unie heeft een aantal fondsen toegewezen voor de ondersteuning van minder ontwikkelde regio’s (Structuurfondsen) en voor de ontwikkeling van de Europese infrastructuur (Cohesiefonds). Deze fondsen vertegenwoordigen een groot deel van de totale fi nanciering en uitgaven van de EU.

Beide mechanismen, en in het bijzonder de Structuurfondsen, maken aanzienlijke investeringen in milieu-bescherming mogelijk. Het grootste deel van deze fi nanciering wordt door regionale en lokale overheden toegewezen en verdeeld.

JEREMIE

Dankzij het programma Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises (JEREMIE) kunnen lidstaten op regionaal niveau fi nanciële instrumenten opzetten voor mkb’s. Milieu-initiatieven werden opgenomen in de prioriteiten. De Europese Commissie, de Europese Investeringsbank en het Europees Investeringsfonds zorgen samen voor de fi nanciering.

Kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie (KCI)

Het KCI (2007-2013) legt sterk de nadruk op het mkb. Zo’n € 430 miljoen werd toegewezen aan investe-ringen in activiteiten rond milieu-innovatie. Het subprogramma Intelligente Energie Europa (IEE) omvat € 727 miljoen voor energie-effi ciëntie en projecten rond hernieuwbare energie.

Zevende kaderprogramma voor onderzoek (KP7)

Het KP7 (2007-2013) heeft een volledig thema van zijn samenwerkingsprogramma gewijd aan het milieu. Mkb’s worden actief aangemoedigd om consortia te vormen of eraan deel te nemen voor de aanvraag van KP7-fi nanciering.

Waar kunnen mkb’s terecht wanneer ze vragen hebben over milieuwetgeving en de beschikbare mogelijkheden voor

hun activiteiten? In samenwerking met bestaande ondersteuningsorganisaties werkt de Commissie aan een netwerk van deskundigen in de hele EU om bedrijven advies te geven.

Zonder de luxe van interne juridische mede-werkers of milieudeskundigen moeten mkb’s toegang krijgen tot externe expertise. De Commissie werkt aan een netwerk van milieu deskundigen in bedrijfsondersteunende organisaties in heel de EU.

Deze adviseurs kunnen bedrijven inlichten over de wettelijke voorschriften en wat voor hen de voordelen zijn van een verbeterde duurzaam-heid. Zij kunnen ook helpen met de ontwik-keling van partnerschappen tussen bedrijven en mkb’s toegang geven tot ondersteunende programma’s en fi nancieringsmogelijkheden.

Zij zullen proactief samenwerken met mkb’s om de bestaande of nieuwe milieuwetgeving die hen aanbelangt toe te lichten met de meest doeltreff ende middelen, waaronder bezoeken ter plaatse, websites, nieuwsbrieven en seminaries, om bewustzijn te creëren over de impact op het milieu en de voordelen van een goed milieubeheersysteem.

Het netwerk uitbouwen

In 2007 werden de eerste stappen gezet voor een netwerk, met een reeks capaciteitsop-bouwende seminaries doorheen Europa. Het publiek bestond uit bedrijfsondersteunende organisaties, zoals lokale bedrijfsverenigingen –georganiseerd volgens regio of sector– of kamers van koophandel.

Tijdens de workshops werden zowel de wet-telijke voorschriften als de voordelen van verbeterde milieuprestaties voorgesteld. Eén bepaalde opleidingsmodule was toegespitst op de manier waarop ondersteuning moet worden verleend aan mkb’s –een reactieve aanpak– terwijl een andere gericht was op een meer proactieve aanpak ten aanzien van een verdergaande betrokkenheid van mkb’s in het milieubeleid dan de pure naleving van de wetgeving. De opleidingsmodules zijn be-schikbaar op de website.

De evenementen wekten heel wat belangstel-ling en trokken vele deelnemers aan uit een

Expertise opbouwen

23

E x p e r t i s e o p b o u we n


EUROPA’S POORT NAAR CONCURRENTIEVERMOGEN EN INNOVATIE

Onder de slogan “Advies voor uw onderneming binnen handbereik” vormt het Enterprise Europe Network (EEN) voor mkb’s binnen en buiten Europa de poort naar de gigantische interne markt van de EU.

Met meer dan 600 partnerorganisaties en 4000 experts in 40 landen biedt het EEN mkb’s zowel lokale kennis als Europese expertise. Het is een uniek aanspreekpunt voor ondernemingen die hulp zoeken in verband met zakelijke en innovatiegerelateerde aangelegenheden in de EU. Wat milieu betreft, biedt het netwerk deskundige ondersteuning in domeinen zoals milieuvriendelijke bedrijfspraktijken, duurzaamheid, milieu-innovatie, het zoeken van zakenpartners in andere landen, de naleving van de Europese milieuwetgeving en het benutten van fi nancieringsmogelijkheden.

Het netwerk probeert ook de relatie tussen de Europese Commissie en de bedrijven te verbeteren. Netwerkvertegenwoordigers geven de Commissie geregeld feedback over Europees beleid, over de moei-lijkheden waarmee mkb’s worden geconfronteerd in hun activiteiten op de interne markt en over de doel-treff endheid van de Europese programma’s. Dat alles draagt bij tot een bedrijfsvriendelijke EU-wetgeving die toekomstige groei en concurrentievermogen beter kan stimuleren.

Het netwerk is een belangrijk onderdeel van het Europees Programma voor ondernemerschap en innovatie (POI), een van de drie subprogramma’s van het Programma voor concurrentievermogen en innovatie (PCI) voor de periode 2007-2013.

Hoewel de naam EEN nieuw is, is het netwerk zelf dat niet. Het verenigt twee zeer succesvolle netwerken –het Innovation Relay Centre (IRC) en het Euro Innovation Centre (EIC)– om een groter geografi sch gebied te kunnen dekken en een ruimer dienstenaanbod te kunnen verzekeren om zijn motto “no wrong door” (geen verkeerde deur) waar te maken. Dat betekent dat, welke ondersteuning een mkb met betrekking tot Europese aangelegenheden ook nodig heeft, hij deze kan vinden in zijn lokale EEN-vestiging.

Meer informatie:

http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu/

ruime waaier van organisaties die samenwer-ken met mkb’s. In de feedback van de deel-nemers lag sterk de nadruk op de praktische aard van de gebruikte informatie en case-study’s. Velen onder hen waardeerden ook dat het evenement de belangrijkste onder-steunende organisaties voor de allereerste keer bij elkaar bracht om een dialoog op gang te brengen en een netwerk uit te bouwen.

Het kerngedeelte van de ondersteuning zal af-komstig zijn van de nieuwe EU-overkoepelende bedrijfsondersteunende dienst die begin 2008 werd gelanceerd, namelijk het European Enterprise Network (zie inzet). Het netwerk integreert de diensten die voorheen door twee organisaties werden verleend: Het net-werk van de Europese Infocentra (EIC) en de Innovation Relay Centres (IRC’s).

M e d e d e l i n g

Betere informatie kan helpen om het algeme-ne gebrek aan milieubewustzijn onder mkb’s aan te pakken. Daarom ontwikkelt ECAP een

reeks doelgerichte informatiehulpmiddelen om de situatie te verbeteren.

Uit enquêtes in heel Europa blijkt dat mkb’s zich globaal genomen weinig bewust zijn van milieuproblemen en indien ze dat wel zijn, beperkt het zich meestal tot aandacht voor veiligheidsrisico’s of specifi eke gevaren voor het milieu.

Volgens onderzoek van nationale autori-teiten geeft zo’n 70% van de Franse mkb’s te

kennen dat zij over weinig of geen informatie beschikken omtrent milieuondersteunende instrumenten zoals milieubeheersystemen, energiebesparende maatregelen of nog omtrent welke fi scale stimulansen voor hen beschikbaar zijn. In het VK zegt 95% van de mkb’s dat zij meer informatie zouden willen over milieuaangelegenheden.

ECAP heeft tot doel de situatie te verbeteren door informatie toegankelijk en begrijpelijk te maken. De website van het programma, die beschikbaar is in zeven talen, vormt het aanspreekpunt en de centrale bron van

De boodschap overbrengen

25

M e d e d e l i n g


Mkb’s door de milieuwildernis heen leiden

Mkb’s beschikken vaak niet over de knowhow en expertise om hun milieuprestaties te verbeteren en om de milieuwetgeving na te leven. In het VK beheren de regionale regelgevende instanties op milieugebied de onlineservice NetRegs (www.netregs.gov.uk).

Deze portaalsite helpt Britse bedrijven gratis hun weg te vinden in de doolhof van milieuregels in de ver-schillende delen van het VK en geeft tips over de manier waarop mkb’s hun ecologische voetafdruk kunnen verkleinen en tegelijkertijd ook geld kunnen besparen.

De gebruiksvriendelijke gids geeft informatie per sector en per milieuthema. De gids bevat ook toelich-tingen bij de belangrijkste EU-wetgeving die in nationale wetgeving is omgezet, zoals de recente verorde-ning inzake de registratie, evaluatie en vergunningverlening (autorisatie) van chemische stoff en (REACH). De website herbergt bovendien een uitgebreide bibliotheek van links.

Momenteel is een deel van de site speciaal toegespitst op afval in de bouwsector. De campagne “Site waste – it’s criminal” (werfafval is crimineel) moedigt bouwbedrijven aan om zich beter te informeren over het belang en de voordelen van afvalbeheersplannen op werven.

26


M e d e d e l i n g

Een groot pluspunt voor het milieu

Sinds 1994 probeert PBE+ een kritische massa op te bouwen onder mkb’s in Bretagne (FR) met betrekking tot milieu door hen te helpen met networking en met het delen van ervaringen en knowhow. Dit initiatief heeft tot doel mkb’s bewuster te maken van de impact die industriële activiteiten hebben op het milieu. Het promoot tevens milieubeheersystemen en schonere, groenere technologieën en herstel.

Het initiatief wordt geleid door de Regionale Raad van Bretagne en andere lokale autoriteiten en biedt mkb’s praktische hulp bij de analyse van hun eigen milieuprestaties. Zo worden gratis tweedaagse opleidin-gen georganiseerd en wordt ook advies op maat aangeboden (over milieuwetgeving, ISO 14001 of schone technologieën, enz.). Er worden ook geregeld grotere evenementen georganiseerd om mkb’s te informeren over wetgeving en technische systemen om industriële vervuiling te voorkomen.

PBE+ is een groot succes. Meer dan 2 000 vertegenwoordigers van bedrijven hebben deelgenomen aan de opleidingen en meer dan 800 mkb’s hebben hun milieuprestaties geanalyseerd.

http://www.performance-bretagne.net/index.php

informatie voor ondersteunende netwerken inzake milieubeleid en mkb’s (zie pagina 29). Zij doet dienst als portal naar de ECAP-helpdesk, die informatie geeft voor ondersteunende organisaties.

Naast contactgegevens van experts in heel Europa bevat de website ook informatie over de tenuitvoerlegging van bestaande en toekomstige milieuwetgeving, beschik-bare instrumenten voor milieubeheer en fi nancieringsmogelijkheden.

Ze biedt ook een selectie van goede prak-tijken, links naar webpagina’s van nationale initiatieven en toolkits om mkb’s te helpen. Er zullen in de toekomst nog bijkomende toolkits beschikbaar worden gesteld.

Een maandelijks ECAP-e-alert en drie nieuws-brieven per jaar geven informatie over de

nieuwste ontwikkelingen in het programma en de problematiek rond mkb’s en het milieu.

27

M e d e d e l i n g


OP HET INTERNET

http://ec.europa.eu/environment/sme

De ECAP-website bevat de informatie die het midden- en kleinbedrijf (mkb) nodig heeft om de milieueff ecten van zijn activiteiten aan te pakken en aan de wettelijke voorschriften te voldoen.

De site geeft in zeven talen duidelijke informatie over de wetgeving en geeft aan hoe bedrijven actie kunnen ondernemen en waar ze onder-steuning kunnen vinden of toegang kunnen krijgen tot expertise.

De website bevat gedetailleerde informatie

over:

het ECAP-programma en de werking ervan

nieuws en ontwikkelingen omtrent mkb’s en het milieu

welke domeinen van de Europese en natio-nale milieuwetgeving betrekking hebben op het mkb en waar meer informatie kan worden gevonden

fi nancieringsmogelijkheden voor bedrijven in de EU om hun milieuprestaties te verbeteren

casestudy’s van succesvolle acties

gegevens over ECAP-opleidingsseminaries in Europa

contactgegevens van lokale milieudeskun-digen en ondersteunende organisaties in Europa

online toolkits.

MEER INFORMATIE:

Er zijn online tal van informatiebronnen over mkb’s en het milieu. De volgende EU-websites kunnen nuttig zijn:

De website van het ECAP-programma (beschikbaar in zeven talen):http://ec.europa.eu/environment/sme

Het Enterprise Europe Network:http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu

De Europese portal voor het mkb (beschikbaar in 21 talen):http://ec.europa.eu/enterprise/sme

LIFE+ (het fi nancieel instrument voor het milieu):http://ec.europa.eu/environment/life

Informatie over het mkb en het zevende kaderprogramma voor onderzoek (KP7):http://ec.europa.eu/research/sme-techweb/index_en.cfm

Milieu-innovatie en het Europees Programma voor concurrentievermogen en innovatie:http://ec.europa.eu/environment/etap/ecoinnovation

JEREMIE:http://www.eif.org/jeremie/

Veelgestelde vragen over Europese milieubeleidsmaatregelen:http://ec.europa.eu/environment/faqs.htm

ECAP-woordenlijst:http://ec.europa.eu/environment/sme/glossary/glossary_en.htm

Meertalige woordenlijst over het milieu van het Europees Milieuagentschap:http://glossary.eea.europa.eu/EEAGlossary

Europees Netwerk voor de tenuitvoerlegging van en de controle op de toepassing van het communautaire milieurecht:http://ec.europa.eu/environment/impel/index.htm

28

Europese Commissie

Klein, schoon en competitief

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen

2008 — 28 blz. — 21 x 21 cm

ISBN 978-92-79-08756-1

Auteursrechten foto’s:iStockphoto: omslag voor en achter, pagina’s 2, 4, 12, 15, 16, 18, 24 en 27.Getty: pagina’s 8, 11, 22 en 23.Stockxpert: pagina’s 10, 13, 17, 20 en 26.

30

KH-30-08-349-N

L-C

ENV 7 1300 ECAP-brochure-NL - European...

Documents

Transcript of ENV 7 1300 ECAP-brochure-NL - European...