Nederland is een klein land met relatief

weinig eigen energiebronnen. Tegen de

achtergrond van een slinkende aard-

gasvoorraad krijgt de discussie over de

noodzakelijke energietransitie eindelijk

voldoende aandacht. Het noorden van

Nederland beschikt vanwege de aard-

gasindustrie over veel kennis en heeft

daarmee een belangrijke rol. Projecten

als Hoogkerk PowerMatchingCity en de

samenwerking in Energy Valley zijn

uniek voor Nederland en leggen be-

langrijke bouwstenen voor een héél

nieuw energiesysteem.

In het energiesysteem van de toekomst

zijn de klanten van nu zowel producent

als consument van energie. We zien nu

al het gebruik van zonnepanelen sterk

groeien. Steeds meer huishoudens le-

veren overtollige energie aan hun ener-

gieleverancier. Ook de weerstand tegen

windmolens neemt af, zeker nu steeds

meer burgers zelf deelnemen in wind-

molencoöperaties. Dat zijn goede ont-

wikkelingen. Maar de energietransitie

gaat niet alleen over alternatieven voor

aardgas en verduurzaming. Het gaat

ook over de wijze waarop elektriciteits-

netwerk geschikt wordt gemaakt om al

die verschillenden energiebronnen op-

timaal aan elkaar te koppelen. Want het

energiesysteem van de toekomst moet

ook betaalbaar blijven en zorgen voor

constante beschikbaarheid, ook als er

even geen wind of zon is. Daarvoor is

innovatie nodig. Veel innovatie.

Als ‘ boegbeeld’ van de innovatie-in-

spanningen in de energiesector ben ik

blij met alle aandacht die er voor de

energietransitie is. Want de transitie

raakt ons allemaal. En sterker: ieder-

een zal er aan moeten bijdragen. De ini-

tiatieven en ontwikkelingen in deze

special van de Leeuwarder Courant zijn

allen belangrijk. Niet alleen voor ons-

zelf, maar ook voor andere landen.

Want het mes snijdt aan twee kanten.

Wereldwijd liggen er enorme energie-

vraagstukken waar de innovaties die

wij hier ontwikkelen een oplossing kun-

nen bieden. Investeren in onze eigen

energietransitie is daarom ook een in-

vestering in de economische ontwikke-

ling van ons land, of van regio’s zoals

de noordelijke provincies.

manon Janssen

Boegbeeld Topsector Energie

Een nieuw energiesysteem

Het lijkt onwaarschijnlijk maar

toch komt het nog altijd voor dat

een uitvinder na de jubelkreet 'Eu-

reka!' verzuimt zijn uitvinding ju-

ridisch te laten vastleggen. met het

risico dat een concurrent met de

nieuwe vinding aan de haal gaat en

de bedenker ervan zijn investerin-

gen in rook ziet opgaan.

Merken- en octrooibureau Arnold +

Siedsma is al sinds 1920 specialist in de

juridische bescherming van intellectuele

eigendomsrechten. Pim Lubberdink, oc-

trooigemachtigde bij de vestiging in

Leeuwarden: “Het basisprincipe van het

juridisch vastleggen van een idee, crea-

tie of vinding is dat het de bescherming

waarborgt van de exclusieve rechten van

het 'Eureka-moment'. Het geeft de be-

denker een monopoliepositie binnen zijn

of haar branche en compenseert de ge-

dane investeringen. Innovatief onder-

zoek kan vaak jaren duren en vergt niet

zelden tonnen of zelfs miljoenen euro's

aan onderzoekskosten. Het is dan wel

heel zuur als je -door geen eigendoms-

recht te laten claimen- de concurrent de

vruchten ziet plukken van jouw vinding.”

Booming business

Arnold + Siedsma is actief in belangrijke

innovatieve sectoren zoals de biotechno-

logie, farmacie, halfgeleiderindustrie,

sensortechnologie, ICT en de lucht- en

ruimtevaart. Booming business de laat-

ste jaren is ook de energiesector. Gerwald

Verdijck, eveneens octrooigemachtigde

bij de vestiging in Leeuwarden: “In het

merendeel van de aanvragen die bij ons

binnen komen, passeert in enige context

wel het woord 'energie'. De sector is in

een stroomversnelling geraakt en inhe-

rent daaraan vinden er talloze innovaties

plaats. Bij de gas- en oliewinning zelf,

zoals in boorinstallaties en productie-

processen, maar ook in de zoektocht naar

nieuwe locaties. Een geheel nieuwe

markt is bovendien de energiewinning

uit alternatieve bronnen zoals wind, zon,

aardwarmte, afvalstoffen of het samen-

brengen van zoet en zout water. De

ideeën en vindingen volgen elkaar in

hoog tempo op, wat eigen is aan een re-

latief onontgonnen gebied. Onze op-

drachtgevers weten dat de bescherming

van hun innovaties bij ons in goede en

vertrouwde handen is. We werken veel

met lange termijn relaties en hebben

zowel het MKB als multinationals als

klanten.”

Fysieke aanwezigheid

De brede expertise van Arnold + Siedsma

vertaalt zich fysiek in de vestigingen van

acht kantoren in Nederland, twee in Bel-

gië en één in Duitsland. Lubberdink: “We

zitten voor onze klanten spreekwoorde-

lijk 'om de hoek', iets wat zeer op prijs

wordt gesteld. Juist omdat we inzetten

op langetermijnrelaties, is de fysieke

aanwezigheid belangrijk. We komen re-

gelmatig kijken naar proefopstellingen

en praten niet alleen met de directeur,

maar juist ook met de mensen die aan

een innovatie werken. Elk kantoor van

ons heeft zijn eigen specialisten met een

technische achtergrond aangevuld met

een juridische component, die bij voor-

komende gevallen eenvoudig en effectief

kunnen worden ingezet op andere kan-

toren. Voor de klant betekent het dus dat

hij de voordelen geniet van de kleinscha-

ligheid en het persoonlijke van een mer-

ken- en octrooibureau dicht in de buurt,

gecombineerd met de expertise van een

groot, internationaal opererend kan-

toor.”

Arnold + Siedsma

Willemskade 26, Leeuwarden

(058) 212 43 66

www.arnold-siedsma.nl

Tekst: Fred Ootjers

Het team van Arnold + Siedsma in Leeuwarden. Foto: Simon van de Woude.

ARnold + SiEdSmA

Het 'kantoor om de hoek' met een internationale expertise

Energie specialDit is een bijlage van lanDes uitgevers. De inhouD valt niet onDer De verantwoorDelijkheiD van nDC meDiagroep

Er komt meer gas uit de grond, het

aantal aardbevingen wordt gere-

duceerd en het Slochterenveld

wordt tegelijkertijd gereed ge-

maakt voor een duurzame toe-

komst. Ziedaar de plannen die een

aantal bedrijven en wetenschap-

pers heeft met het grootste aard-

gasveld van West-Europa.

Woordvoerder Gerrit Wigger van

W1CON Energy is al jarenlang actief met

het consulteren en adviseren van bedrij-

ven die actief zijn in de olie- en gaswin-

ning en geothermie. “Feitelijk houden we

ons bezig met alles wat met energie te

maken heeft, van particulier tot grootbe-

drijf en dat doen we ook internationaal.”

Daarnaast heeft Wigger zijn kennis en er-

varing in bijna 30 jaar opgedaan ls werk-

nemer bij de NAM, met name in het

Groningen gasveld.

Dat adviseren gebeurt op basis van de zo-

genaamde trias energetica. “Dat houdt in

dat we streven naar het beperken van de

energievraag, het inzetten van duurzame

energiebronnen en de inzet van efficiënte

technieken bij gebruik van fossiele

brandstoffen”, maakt hij duidelijk.

Plannen

Een nieuw consortium, waarin diverse

bedrijven en wetenschappers zijn verte-

genwoordigd, heeft plannen ontwikkeld

voor het Slochterenveld, dat de laatste

tijd voor zoveel problemen zorgt. “Deze

plannen maken het mogelijk dat we meer

gas uit het veld kunnen halen dan tot nu

toe werd aangenomen, en dan praat je

over 300 miljard kuub, dat tegelijkertijd

aardbevingen sterk gereduceerd worden

en dat de bodemdaling tot staan kan

worden gebracht.”

“Dit doen we middels een technologie die

elders reeds bewezen is”, gaat Wigger

verder, “maar die we aanpassen aan de

situatie in Groningen. We gaan het veld

namelijk op druk houden, waarmee je

een hoop problemen kunt voorkomen.

Bovendien vergt onze oplossing minder

hoge investeringen om het resterende

gas uit de bodem te halen.”

Volgens Wigger is er dan ook sprake van

een win-win-win situatie. “Zowel de be-

volking en het bedrijfsleven, als het mi-

lieu en de overheid profiteren hiervan.

Onze plannen leiden tot een veilige situ-

atie en meer werkgelegenheid, gericht op

een duurzame toekomst.”

W1con Energy

Steenbakkersweg 5

7843 RM Erm

www.w1con.com

W1con Energy

Oplossing voor problemen aardgasveldbinnen handbereik

ColofonEen uitgave gemaakt door LandesUitgevers BV, gedistribueerd doorNDC Mediagroep.

RedactieAlfred Lehmann | Fred Ootjers | Martine van der Linden | Henk Poker

FotografieHans Banus | Simon van der Woude

UitgavemanagementAndries Jacké: 06-344 366 33Siebrand Osinga: 06-44 911 263

Energie special

met het project Waterschoon in

Sneek steken drie Friese partijen

hun nek uit in het zoeken naar

nieuwe mogelijkheden om te

komen tot een duurzame energie-

economie. de gemeente Súdwest-

Fryslân, Wetterskip Fryslân en

Woningstichting de Wieren tonen

- samen met het bedrijf desah - met

het initiatief hun bereidheid om te

investeren in de toekomst, waarbij

Waterschoon een omslagpunt kan

zijn in het proces naar energie-

transitie.

Het project Waterschoon behelst het im-

plementeren van een geavanceerd sani-

tatiesysteem dat gebaseerd is op de

gescheiden inzameling en behandeling

van afvalwaterstromen van woningen.

Henk Heikema van der Kloet, directeur

De Wieren: “Het systeem is voor het

eerst op zeer bescheiden schaal beproefd

in 2002. De echte toepassing kwam in

beeld bij de realisering van de wijk Noor-

derhoek in Sneek, een ideaal uitgangs-

punt omdat we letterlijk vanuit het niets

konden gaan aanleggen. Tot nu toe is het

systeem in 62 woningen geïnstalleerd, na

de zomer wordt dat uitgebreid tot 110,

om uiteindelijk uit te groeien tot een to-

taal van ruim 200 woningen. Door mid-

del van het sanitatiesysteem wordt het

afvalwater van deze woningen schoonge-

maakt in een kleine lokale zuiveringsin-

stallatie. Het systeem kan bovendien

energie opwekken uit afvalwater en

meststoffen terugwinnen voor herge-

bruik. Doel is dus niet alleen om het

energieverbruik bij afvalwaterzuivering

terug te dringen, maar om er in de breed-

ste zin een hoger rendement uit te

halen.”

capaciteit

“Het tegenstrijdige binnen het project

Waterschoon is dat we als waterschap

geen enkel probleem hebben met het ver-

werken van de huidige hoeveelheid af-

valwater”, aldus Wietze de Haan, lid van

het dagelijks bestuur van Wetterskip

Fryslân. “Sterker nog: de capaciteit is be-

rekend op een structurele toename van

afvalwater voor nog zeker de komende

dertig jaar. De participatie van Wetters-

kip Fryslân in Waterschoon is dan ook

gebaseerd op het principe van het nemen

van verantwoordelijkheid voor volgende

generaties en hoog in te zetten op het ge-

bied van duurzaamheid. Waterschoon

biedt de partijen een uitgelezen kans om

innovatieve en duurzame technologieën

toe te passen met de aanleg van een

nieuw sanitatiesysteem in de wijk. Op dit

moment investeren we als waterschap

in dit project, omdat we de durf hebben

een stap te maken in een nieuw sanita-

tieconcept. De afweging in kosten is

daarbij van belang, maar weegt naar

mijn oordeel op tegen de resultaten van

het onderzoek. Het sanitatiesysteem

zoals dat nu functioneert wordt pas ren-

dabel vanaf een aantal van vijfhonderd

woningen.”

Visie

Mirjam Bakker, wethouder gemeente

Súdwest-Fryslân met onder andere

Duurzaamheid en Energie in haar porte-

feuille: “De gemeente Súdwest-Fryslân

heeft het project Waterschoon vanaf het

prille begin omarmd en met raad en daad

en subsidies gesteund. Het initiatief sluit

naadloos aan op onze visie inzake duur-

zame energie en we laten niet na de in-

tenties van de woningstichting en het

waterschap lof toe te juichen. We zijn er

trots op dat we als gemeente participe-

ren in het project, een pilot die in Neder-

land tot op heden niet is nagevolgd. Het

project heeft de potentie om breed te

worden uitgerold, zelfs tot over de lands-

grenzen heen. Een van de belangrijkste

doelstellingen van Waterschoon is na-

melijk het terugdringen van het gebruik

van water, een aanpak die uitkomst kan

bieden voor landen waar water een

schaars artikel is.”

co2 uitstoot

Het aspect ‘energie’ wordt binnen Wa-

terschoon op verschillende manieren uit-

gewerkt. Heikema van der Kloet: “De

eerste winst in duurzaamheid zit in het

verminderen van de CO2 uitstoot. Door-

dat de zuivering gedecentraliseerd is in

de wijk zelf, zijn er geen pompen nodig

die het afvalwater naar de grote zuive-

ringsinstallaties moeten brengen. En ook

voor de zuivering zelf is geen energie

nodig. De ‘zuivering aan huis’ scheelt hoe

dan ook in de uitstoot van CO2. Mis-

schien een beetje, maar alle beetjes hel-

pen.”

Vergisting

De Haan: “Uit het afvalwater worden

reststoffen gewonnen die via vergisting

energie leveren. Energie voor met name

een verzorgingstehuis in de wijk Noor-

derhoek. Dat wil niet zeggen dat de ver-

bruikers voordeliger uit zijn met hun

energiekosten.” Heikema van der Kloet

vult aan: “De bewoners hebben de ga-

rantie op een prijs die niet meer is dan

wat andere aanbieders vragen. De instal-

laties kosten natuurlijk ook geld en dat is

verdisconteerd in de energieprijs”. De

Haan: “Voor de verbruiker geeft het de

voldoening dat hij op een verantwoorde

wijze bezig is met het milieu. Verder

wordt ook de warmte van het grijze af-

valwater –bijvoorbeeld van de douche-

via warmteterugwining hergebruikt,

wordt de aardwarmte benut en maakt

een shredder onderdeel uit van de ver-

gistingsinstallatie om energie te winnen

uit groente- en fruitafval.”

Trendbreuk

“De tot dusver behaalde resultaten met

het project Waterschoon tonen aan dat

de visie van de initiatiefnemers werkt”,

besluit Bakker. “Elke noodzakelijke ver-

andering vraagt om pioniers die hun

grenzen durven te verleggen. Die bereid

zijn vóór te investeren in kaptaal en

menskracht om zo een trendbreuk op

gang te brengen. Dat die trendbreuk on-

vermijdelijk is, wordt inmiddels door

vrijwel niemand meer betwist. Dat een

van de eerste stappen naar de omslag in

de gemeente Súdwest-Fryslân wordt

gezet, is natuurlijk een mooi wapen-

feit…!”

www.waterschoon.nl

www.gemeentesudwestfryslan.nl

www.wetterskipfryslan.nl

www.dewieren.nl

WATERScHoon

Pionieren in Súdwest-Fryslân

Mirjam Bakker, wethou-

der gemeente Súdwest-

Fryslân: 'We zijn er trots

op dat we als gemeente

participeren in het project,

een pilot die in Nederland

tot op heden niet is nage-

volgd.'

Heikema van der Kloet,

directeur woningstichting

De Wieren: 'Doel van Wa-

terschoon is niet alleen om

het energieverbruik bij af-

valwaterzuivering terug

te dringen, maar om er in

de breedste zin een hoger

rendement uit te halen.'

Wietze de Haan, lid dage-

lijks bestuur Wetterskip

Fryslân: 'De participatie

van Wetterskip Fryslân in

Waterschoon is het nemen

van verantwoordelijkheid

voor volgende generaties

en hoog in te zetten op het

gebied van duurzaam-

heid.' Foto: Fotobureau

Hoge Noorden.

Energie special

Tulip oil is een nederlands

upstream (dat wil zeggen geen raf-

finage of verkoop aan de pomp) op-

sporings- en productiebedrijf dat

zich toelegt op olie- en gaswinning

in met name West-Europa. Het be-

drijf werd in juli 2010 opgericht

met als doel om nog niet ontwik-

kelde olie- en gasvelden te exploi-

teren. daarnaast houdt Tulip oil

zich bezig met oude olie- en gasvel-

den die nog steeds waarde kunnen

hebben voor een bedrijf met een

technisch hoog ontwikkeld en in-

novatief managementteam. Roelof

Platenkamp, mede-oprichter,

chairman en huidig optredend

cEo van Tulip oil over kleine en

grote kleine gasvelden, succesvolle

boringen en ambities in oman.

Tulip Oil is opgericht om in Nederland

gas uit de zogenaamde 'kleine velden' te

winnen. In relatie tot het grote Gronin-

gen-gasveld: hoe klein of hoe groot zijn

die 'kleine velden'?

“Misschien een merkwaardig antwoord,

maar binnen het kader van het jaren ge-

leden ingezette overheidsbeleid is ieder

gasveld dat kleiner is dan het 'Gronin-

gen-gasveld' een klein gasveld. Dat bete-

kent feitelijk dus dat eigenlijk alle in

Nederland werkzame olie- en gasonder-

nemingen – afgezien van NAM met be-

trekking tot Groningen – zich bezig

houden met kleine velden, ongeacht hoe

groot of klein de onderneming en het

gasveld zelf ook zijn. Tulip Oil is opge-

richt niet alleen omdat zij van mening

was – en is – een bijdrage aan dat Ne-

derlandse overheidsbeleid te kunnen le-

veren, maar ook om in het buitenland

naar kansen te zoeken en haar strategie

waar te maken. Als uitvloeisel van die

strategie zijn we bijvoorbeeld actief met

planontwikkeling in Oman, om daar al

gevonden maar nog niet in productie ge-

nomen aardolie- of aardgasvoorkomens

alsnog te gaan produceren.”

Welke missie heeft Tulip Oil zichzelf ge-

steld en binnen welke termijn en met

welke strategie wil ze die gerealiseerd

zien?

“Tulip Oil heeft zich bij haar oprichting

de missie gesteld om – los van de vraag

of het 'kleine' kleine velden of meer

'grote' kleine velden zijn - al bestaande

en door anderen aangetoonde velden in

productie te brengen. Met inzet van be-

perking van overhead, nieuwe en inno-

vatieve technieken, een snelle

besluitvorming, met inachtneming van

strikte veiligheidsnormen en respect

voor de omgeving, betrokken burgers,

organisaties en alles binnen de wettelijke

normen.”

De maatschappij is sinds 2010 actief en

nog in datzelfde jaar verwerft ze een

meerderheidsbelang in het Duitse be-

drijf Rhein Petroleum. Waar zijn sinds-

dien in Nederland – gas – en Duitsland

– olie – boringen gedaan?

“In 2012 is een succesvolle boring naar

aardgas gedaan in Donkerbroek, gevolgd

door een eveneens succesvolle boring

naar aardgas in Hemrik. In Duitsland is

in 2013 door Rhein Petroleum een

succesvolle boring gedaan naar aardolie

in Stockstadt.”

Welke hebben tot nu toe rendabele re-

sultaten opgeleverd en in welke orde

van grootte praten we dan?

“Het is altijd lastig een voorspelling te

geven over het succes van een olie- en/of

gasproject, vooral gezien de relatief lange

looptijd van projecten. Een periode

waarin scenario’s met betrekking tot olie-

en gasprijzen soms aanzienlijk kunnen

fluctueren. Het Donkerbroek/Hemrik

project – de aanleg van pijpleidingen en

het bouwen van een gasbehandelingsin-

stallatie in Hemrik waarbij het gaat om

ongeveer 400 miljoen kubieke meter

aardgas – zal in onze ogen rendabel zijn,

maar tot op welke hoogte is niet echt

voorspelbaar. En het is natuurlijk ook zo

dat wij uit concurrentieoverwegingen het

verlies of de winst op zo’n project – net

als de groenteboer en slager om de hoek

- niet publiekelijk bekend zullen

maken....”.

De olie- en gaswinning – uit grote of

kleine velden – staat haaks op de ont-

wikkeling van de transitie naar duur-

zame energiebronnen. Of in ieder geval

lijkt ze daarmee in tegenspraak. Hoe

verhouden de beide zienswijzen zich tot

elkaar en zijn er wellicht toch raakvlak-

ken en/of overlappingen?

“Wij denken dat die tegenspraak beperkt

is. Niet alleen omdat wij in onze opera-

ties ook duurzaam kunnen werken –

bijvoorbeeld door bij de productie van

olie en gas duurzame methoden toe te

passen met als positief effect een beper-

king van CO2 uitstoot - maar ook omdat

transitie naar duurzame energiebronnen

langer duurt dan de aspiraties willen. Als

Tulip Oil denken wij een bijdage te kun-

nen leveren aan de interim-periode die

daarvoor vereist is.”

Tulip Oil is een piepjonge en relatief be-

scheiden speler tussen de gevestigde

olie- en gaswinningsreuzen.

Niettemin wordt haar een plekje ge-

gund. Bestaat er niet het risico dat ze –

bij bewezen succes – wordt ingelijfd

door de traditionele maatschappijen?

“Er is niets mis met het feit dat – wan-

neer Tulip Oil haar succes bewezen heeft

- partijen interesse gaan tonen middels

een poging tot overname van onze acti-

viteiten. Het is aan de huidige of toe-

komstige aandeelhouders te bepalen of

zij op zo’n poging willen ingaan. De aan-

deelhouders zien dat niet als een risico,

maar als een door hen te bepalen keuze.”

Vroeg of laat: er komt een moment dat

ook het gas in de kleine velden in Neder-

land op is. Wat voor toekomst rest er

dan voor Tulip Oil?

“Het is een feit dat het gas in de kleine

velden – en ook in het Groningenveld –

een keer op zal zijn. Het is tegen die ach-

tergrond dat wij als Tulip Oil initiatieven

hebben genomen om te kijken of er in het

buitenland projecten kunnen worden

aangepakt, zoals in Duitsland en Oman.”

Hoe moeilijk of makkelijk is het voor

Tulip Oil om aan vakbekwaam perso-

neel te komen?

“Gelukkig valt dat bij Tulip Oil mee. Dat

komt mede omdat wij een heel duidelijk

bedrijfsprofiel hebben afgegeven – slank,

snel en innovatief: dat trekt de aandacht

– , we op zoek zijn naar echte professio-

nals en een goed inzicht hebben in de

markt van die professionals. Als je op die

basis een goed team kunt samenstellen –

waarin we zijn geslaagd – mag je meer

dan tevreden zijn. Dat verschaft ons ech-

ter niet de positie om de kwaliteit te laten

verslappen. Die kwaliteit wordt namelijk

sterk bepaald door het feit dat die pro-

fessionals goede keuzes moeten kunnen

maken bij het inhuren van andere be-

drijven – de service contractors - die in

alle uiteenlopende disciplines van de olie

-en gasindustrie hun sporen hebben ver-

diend.”

www.tulipoil.com

Tekst: Fred Ootjers

TUliP oil

Innovatief speler tussen olie- en gasreuzen

Roelof Platenkamp: 'Slank, snel en

innovatief: dat trekt de aandacht.'

Tulip is in Nederland houder (en operator) van de winningsvergunningen Don-

kerbroek, Donkerbroek-West, Akkrum-11, Marknesse en van de opsporingsver-

gunning Schagen, M10a/M11 en Terschelling-Noord. Offshore is Tulip operator

van de blokken Q7/Q10a en non-operator in de blokken F6b en P14a. EBN B.V.

heeft namens de Staat een 40% belang (kosten en opbrengsten) in al deze ver-

gunningen. Tulip Oil werkt binnen haar activiteiten samen met Barclays Natural

Resource Investments (BNRI), een onderdeel van Barclays Capital, de 'investment

banking'-divisie van Barclays Bank PLC.

In alle operaties van Tulip gelden strenge regels, niet alleen voor haar eigen werk-

nemers, maar ook voor de contractors met betrekking tot gezondheid, veiligheid

en milieu (HSE). Daaronder vallen ook de zeer strakke Life Saving Rules, regels die

strikte nakoming eisen van veiligheidsnormen bij het uitvoeren van de feitelijke

werkzaamheden.

Een belangrijke waarde voor Tulip Oil is dat zij bij het uitvoeren van het in Ne-

derland geldende 'kleine velden beleid' rekening houdt met alle daarbij betrokken

maatschappelijke belangen, in een sfeer van transparantie en overleg met alle be-

trokkenen.

Energie special

Het van oorsprong canadese Ver-

milion Energy is sinds 2004 actief

in nederland en inmiddels uitge-

groeid tot een volwassen gaspro-

ducent. de onderneming bevindt

zich in een structurele en forse

groei.

Vermilion Oil & Gas Netherlands BV is

een dochteronderneming van het Cana-

dese bedrijf Vermilion Energy Inc. In

2004 heeft Vermilion zich – door de

overname van een aantal velden in Fries-

land, Drenthe en Noord-Holland - in Ne-

derland gevestigd. Het hoofdkantoor

staat in Harlingen, gelegen naast de daar

gevestigde gasbehandelingsinstallatie

voor het gas uit het Zuidwal gasveld

onder de Waddenzee.

Groningen veld

“Wereldwijd exploiteert Vermilion gas-

en olievelden in Canada, Frankrijk, Aus-

tralië en Nederland”, aldus Fokke

Jansma, woordvoerder van Vermilion.

“De bijzondere expertise van Vermilion

ligt in het opsporen en in productie bren-

gen van relatief kleinere olie- of gasre-

servoirs. In Nederland bevinden zich

naast het bekende en zeer grote ‘Gronin-

gen veld’ een aanzienlijk aantal middel-

grote en kleine olie- en gasreservoirs. Het

beleid van de Nederlandse overheid is er

op gericht om de aardgasproductie uit

het ‘Groningen veld’ te ontzien door het

stimuleren van de ontwikkeling van deze

kleinere reservoirs. Mede hierdoor is het

interessant voor Vermilion om in Neder-

land actief te zijn.”

Ambitie

In de eerste ‘Hollandse‘ jaren lag de focus

van het bedrijf op het optimaliseren van

de productie uit de overgenomen velden.

Vanaf 2008 is een programma gestart

om de bestaande productie in Nederland

uit te breiden door het actief opsporen en

ontwikkelen van nieuwe aardgasreser-

voirs. Sindsdien zijn in Noord Neder-

landse een tiental (proef)boringen

gedaan. “De ambitie van Vermilion voor

de komende tien jaar is een gestage pro-

ductiegroei te realiseren in Nederland.

Die groei moet worden gerealiseerd door

forse investeringen in opsporing en ont-

wikkeling van nieuwe reservoirs, maar

ook door uitbreiding van het gebied

waarbinnen Vermilion vergunning heeft

voor haar activiteiten.”

overname

Een haalbare doelstelling: de resultaten

zijn tot op heden zonder meer zeer be-

vredigend te noemen. “Tot op heden

heeft Vermilion in Nederland een pro-

ductiegroei kunnen realiseren. Afgelopen

jaar zijn meerdere vergunningsgebieden

met daarin producerende velden overge-

nomen en beschikt het bedrijf daarmee

nu ook over velden in Zuid-Holland en

Noord-Brabant. Hiermee is het gebied

waarbinnen Vermilion vergunning heeft

om olie en gas op te sporen en te produ-

ceren sinds 2004 meer dan verdubbeld.”

Participatie

Hoewel de core business van Vermilion

ligt in het opsporen en exploiteren van

aardgas, staat ze open voor initiatieven

en samenwerking in de transitie naar

verduurzaming van de energievoorzie-

ning. “We sluiten niets en niemand uit.

Waar er mogelijkheden zijn tot integra-

tie, zullen we ons zeker serieus inzetten

om mogelijkheden te benoemen en in-

dien haalbaar hierin te participeren. De

focus ligt echter op onze core business.

Dat is de basis die nodig is om ook in

deze nieuwe rol te kunnen meespelen."

Groei

De groei van de onderneming laat zich

niet alleen zien in de gestage uitbreiding

van het hoofdkantoor in Harlingen, maar

ook in de groei van het personeelsbe-

stand. Met ruim honderd arbeidsplaat-

sen is Vermilion een van de grotere

werkgevers in de regio Harlingen. Er is

vooral vraag naar professionals in de in-

dustrie. “Met onze activiteiten in Neder-

land heb je heel wat gekwalificeerde

mensen nodig. Voor een groot deel vin-

den we die in Noord Nederland, maar we

zijn ook voor een deel afhankelijk van

specialisten uit andere landen. De uit-

daging is: hoe krijg je kandidaten zover

dat ze kiezen voor een baan in Harlingen

en niet aan het werk gaan bij collega’s el-

ders in de wereld? Wat kunnen we ze als

Vermilion méér bieden?”

Great Place To Work

“Om te beginnen natuurlijk al het mooie

van de provincie”, lacht de geboren en

getogen Fries Fokke Jansma. “Verder

kennen we uiteraard goede arbeidsvoor-

waarden die horen bij de internationale

ambitie van Vermilion, zoals standaard

een vast contract. Vermilion ziet haar

werknemers als één van de belangrijkste

pijlers van het bedrijf om haar ambitie te

kunnen realiseren. In Nederland hebben

we in dat verband in 2014 voor het eerst

de status ‘Great Place To Work’ gekre-

gen, een kwalificatie die de vestigingen

in Canada en Frankrijk al jaren hebben.

Een betere aanbeveling als werkgever

kun je haast niet krijgen!”

www.vermilionenergy.com

Tekst: Fred Ootjers

VERmilion EnERGY

Groter worden in kleine velden

Ze hebben als totaalinstallateur

een traditie die tot tientallen jaren

terug in de vorige eeuw gaat. En als

innovatieve speler in de actuele en

niet meer weg te denken markt van

duurzame technieken, beschikken

ze inmiddels over een expertise die

ze onder andere een unieke plek

verschaft in het project Powermat-

ching city, Europa's grootste high

tec proeftuin op het gebied van

smart grids. Pranger-Rosier in-

stallaties: klein genoeg voor de

montage van een enkele cv-ketel in

een tussenwoning en groot genoeg

voor het installeren van een com-

plete warmte terugwininstallatie in

een ziekenhuis.

Marc Mulder, commercieel directeur van

Pranger-Rosier Installaties, weet zich

nog de tijd te herinneren dat er ook in de

branche sceptisch werd aangekeken

tegen het begrip duurzaamheid. “Het de-

formeerde tot een containerbegrip waar

je vrijblijvend alle kanten mee op kon.

‘Een hype’ dacht menigeen en ‘het zal

zo’n vaart niet lopen met de energieprij-

zen’. Wel, de praktijk laat inmiddels zien

dat de energieprijzen alleen maar zullen

blijven stijgen en dat wat tot een hype

werd gebagatelliseerd, bij ieder welden-

kend mens voorgoed wortel heeft ge-

schoten. Als we niet serieus iets gaan

doen aan het duurzaam omgaan met

energie, wordt die laatste op termijn –

nog los gezien van de consequenties voor

het milieu- onbetaalbaar.”

duurzame techniek

De eerste efficiencyslag die gemaakt kan

worden is besparen op het gebruik van

energie. Mulder: “Dat begint vaak bij het

isoleren van de ‘schil’ van het object. We

hebben het dan over dak-, wand- en vloe-

risolatie, wat al flink kan schelen in de

energienota. De volgende stap die gezet

kan worden is om met inzet van de duur-

zame techniek tot een zuiniger gebruik te

komen. Denk bijvoorbeeld aan energie-

zuinige verlichting. Berekend is dat in

utiliteitsgebouwen ongeveer 22% van de

energie opgaat aan verlichting. Bij de

huidige stand van de techniek kan daar

gemakkelijk 30% tot 60% op bespaard

worden. Duurzame installatietechniek

heeft niet alleen een gunstig effect op de

energierekening, maar ook het binnen-

klimaat, de productiviteit van de mede-

werkers en het milieu varen er wel bij.

Het optimaal benutten van wind, zon-

licht, aard- en luchtwarmte en biomassa

en het meer rendement halen uit fossiele

brandstoffen, zijn andere maatregelen

die de energiekosten aanzienlijk kunnen

drukken. De technieken worden steeds

slimmer en geavanceerder, wat maakt

dat de terugverdientijd ook steeds korter

wordt. Interessant voor particulieren,

maar ook en juist voor bedrijven.”

Adviserende rol

“We zien dat steeds meer bedrijven bezig

gaan met het reduceren van hun ener-

giekosten. Het besef breekt door dat er

veel energie wordt ‘vermorst’, vooral bij

productieprocessen. Daar valt een eerste

grote besparing te realiseren, bijvoor-

beeld door het hergebruik van water en

warmte. De volgende stap is om de ener-

gie die nog wel benodigd is, duurzaam op

te wekken, bijvoorbeeld met zonnepane-

len, windmolens of aardwarmte, maar

ook door het installeren van biovergis-

ters die uit afvalstoffen kostbare energie

kunnen genereren. Als Pranger-Rosier

Installaties hebben we in die transitie

naar het duurzaam gebruik van energie

behalve een uitvoerende ook een advise-

rende rol. In de regel zijn we vanaf het

eerste moment bij een project –of dat nu

privé of zakelijk is- betrokken. We in-

ventariseren de gebruiken, wensen en

behoeften van de klant en zetten daar

onze oplossingen tegenover. Het kan dan

voorkomen dat we met andere, betere

maatregelen komen - gestoeld op onze

expertise en ervaring – die een nóg hoger

rendement opleveren. Maatwerk ener-

gieadvies noemen we dat, iets dat vooral

door het bedrijfsleven bijzonder wordt

gewaardeerd. Een gunstiger rendement

loopt in de industrie namelijk al gauw in

een orde van grootte van enkele tot vele

duizenden euro’s.”

Smart grids

De innovaties in de techniek worden bij

de R&D afdelingen van productfabrikan-

ten gedaan, de innovatie van de installa-

teur zit hem in de toepassingen en

plaatsingen van de techniek. Een be-

langrijke ontwikkeling in dit verband is

smart grids, slimme netwerken die de

productie en het gebruik van energie op

elkaar afstemmen. Mulder: “De toename

van het gebruik van duurzame bronnen

zet het elektriciteitsnet onder druk. Dat

is namelijk vooral ingericht op een vaste

levering van elektriciteit door bijvoor-

beeld kolen-, gas- of kerncentrales. Het

aanbod van wind- of zonne-energie ver-

andert voortdurend, omdat het bijvoor-

beeld niet altijd even hard waait of de zon

even niet schijnt. Slimme netwerken zor-

gen voor inpassing van duurzame bron-

nen en maken het net flexibeler. In

Hoogkerk loopt sinds 2009 het project

PowerMatching City, een demonstratie-

project van een toekomstige energie-in-

frastructuur met 42 huishoudens. Die

huishoudens beschikken over geavan-

ceerde apparatuur die hun energievraag

afstemt op de beschikbaarheid van

zonne- en windenergie: als de zon begint

te schijnen, gaat de wasmachine aan.

Niet eerder. Op deze manier wordt er op-

timaal gebruik gemaakt van de beschik-

bare duurzame energie en wordt het

energienet afgestemd op een duurzame

toekomst. Als Pranger- Rosier zijn we

nauw betrokken bij het plaatsen en on-

derhoud van de installaties. Een op-

dracht die perfect matcht met onze visie

van een verantwoord en doelmatig ge-

bruik van energie, waarbij het milieu

wordt ontzien en we – in de breedste zin

van het begrip - niets hoeven in te leve-

ren op het comfort.”

Pranger-Rosier installaties

Beurtvaart 2, Dokkum

(0519) 22 85 00

www.pranger-rosier.nl

Tekst: Fred Ootjers

PRAnGER-RoSiER inSTAllATiES

Partner in innovatieve installatietechniek

Waar beter te beginnen met het besef

voor duurzame energie dan bij de kin-

deren? Pranger-Rosier doet veel in on-

dersteuning aan scholen, onder andere

door het geven van gastlessen.

Energie special

Je komt de professionals van Red-

wave overal tegen in de olie- en gas-

industrie. onshore zowel als

offshore, in binnen- en buitenland

en met als nieuwste loot aan de in-

middels vijfentwintig jaar jonge

stam van het detacheringbureau

tref je de vakmensen van Redwave

ook steeds vaker aan in de offshore

windenergie.

Redwave is gespecialiseerd in het deta-

cheren van professionals op het gebied

van construction & maintenance, dril-

ling, production en medical services.

Klaas Haak, area manager Groningen:

“Kort en krachtig hanteren we de vuist-

regel dat we mensen leveren vanaf het

ontwerp van een installatie tot en met het

onderhoud na de oplevering. Inzet bij

alle opdrachten is om een duurzame,

lange termijn relatie op te bouwen met

de klant. Dat doen we vanzelfsprekend

door het kwaliteitsniveau van onze

dienstverlening op een hoog peil te hou-

den. Redwave beschikt over alle certifi-

caten met betrekking tot wet- en

regelgeving die binnen de branche ver-

eist zijn en het personeel is minimaal

Mbo+ geschoold. Bovendien wordt de

kennis van onze medewerkers tussen-

tijds voortdurend up to date gehouden,

waarbij we vaak zelf de opleidingen ver-

zorgen. De energiemarkt is op alle fron-

ten volop in beweging en als Redwave

anticiperen we snel en adequaat op de

veranderende behoeften.”

Vertrouwen

Het effect van de factor ‘duurzaamheid’

in de visie van Redwave vertaalt zich

onder andere in de vaak lange relaties die

een grote groep klanten onderhoudt met

het detacheringsbureau. “We bestaan

goed en wel vijfentwintig jaar, maar veel

opdrachtgevers hebben we bijna vanaf

dag één al als klant. Dat zegt wel iets over

het vertrouwen dat men in ons stelt. Het-

zelfde geldt ook voor onze mensen: we

hebben met de regelmaat van de klok wel

een jubileum te vieren van een mede-

werker die vijfentwintig, twintig of vijf-

tien jaar –of korter- voor Redwave werkt.

Het verloop is heel gering, iets wat in

deze tak van industrie niet vanzelfspre-

kend is.”

Windenergie

De professionals van Redwave vinden em-

plooi in alle mogelijke technische discipli-

nes die bij de olie- en gasindustrie komen

kijken, maar weten die net zo soepel toe te

passen op de offshore windenergie. “Op

heel veel punten zijn er –naast natuurlijk

de grote verschillen- overlappingen. De

windenergie gaat –zeker in het noorden-

een steeds belangrijker rol spelen en wij

hebben in de Eemshaven al wat mensen

van ons aan het werk. Voorlopig nog

vooral op de schepen voor transport van

onderdelen naar de offshore windmolens,

maar op korte en middellange termijn zal

er naar verwachting een grote vraag zijn

naar gespecialiseerde professionals. Als

Redwave staan we klaar om die uitdaging

aan te gaan!”

Redwave

Westerhaven 13-3, Groningen

(05) 317 55 73

www.redwave.nl

Tekst: Fred Ootjers

REdWAVE

Top profs in energie

Klaas Haak: 'We leveren mensen vanaf het ontwerp van een installatie tot en met

het onderhoud na de oplevering.' Foto: Sietze Haak.

nHl HoGEScHool

Kenniscentrum Duurzame EnergieVolgens de meest recente bereke-

ningen van de Rijksdienst voor on-

dernemend nederland kampt een

op de vier ondernemers in de wind-

energiesector met het probleem

van het vinden van geschikt perso-

neel. naar verwachting zal er met

name op het gebied van ontwerp,

onderzoek en consultancy de ko-

mende tien jaar een verdrievoudi-

ging van het aantal banen plaats

vinden, een ontwikkeling waar

nHl Hogeschool in leeuwarden

adequaat op anticipeert met een

Kenniscentrum duurzame Ener-

gie.

“Als NHL Hogeschool dienen we een

tweeledig doel: het bieden van onderwijs

aan studenten en het verrichten van toe-

gepast onderzoek voor bedrijven”, vertelt

Woud van Woudenberg, project mana-

ger. “Vóór alles zijn we echter een ken-

nisinstituut waar studenten worden

opgeleid voor de beroepspraktijk. Daarin

verschilt het HBO-onderwijs wezenlijk

van het WO-onderwijs: als NHL zijn we

vooral gericht op het toepassen en verder

verfijnen van kennis en minder op het

ontwikkelen ervan. In de praktijk ligt dat

echter een stuk genuanceerder en zijn er

tal van overlappingen en kruisbestuivin-

gen. Feit blijft dat het onderwijs dat aan

de NHL wordt gegeven sterk vraagge-

richt is en dat we vanuit die opstelling

nauwe contacten onderhouden met het

bedrijfsleven.”

Versterken

“In de ontwikkeling van het Kenniscen-

trum Duurzame Energie heeft de over-

heid middels subsidie van de provincie

Fryslân, de gemeente Leeuwarden, het

Europees Fonds voor Regionale Ontwik-

keling (EFRO) een financiële en het NHL

alsook het bedrijfsleven vooral een in-

houdelijke bijdrage geleverd”, aldus

Tjerk Jansma, project manager Hot

Spots Duurzame Energie. “Onderwijs en

bedrijfsleven kunnen elkaar op een posi-

tieve en constructieve manier beïnvloe-

den en versterken. Als NHL profiteren

we van de kennis van het bedrijfsleven

onder meer door de verschillende lecto-

raten die verbonden zijn aan het Kennis-

centrum Duurzame Energie. Verzorgd

door ervaren veelal hoger opgeleide

mensen die een grote expertise in de

praktijk hebben opgebouwd.”

lectoraten

De lectoraten verbonden aan het Ken-

niscentrum Duurzame Energie ressorte-

ren onder het Instituut Techniek van de

NHL, voorheen de HTS en maken on-

derdeel uit van de reguliere opleidingen.

Achtereenvolgens zijn er de lectoraten

Zonnestroom & Vervoer, Windenergie,

Maritieme Innovatieve Techniek, Com-

puter Vision en – in ontwikkeling - Duur-

zaam Renoveren. Van Woudenberg:

“Elke discipline kent natuurlijk zijn eigen

programma’s en prioriteiten, maar de

kracht van het Kenniscentrum Duur-

zame Energie schuilt ook in de cross-

overs tussen de verschillende

kennisgebieden. De disciplines worden

op die manier gekoppeld, waarmee ze

ook in dat opzicht goed aansluiten op de

beroepspraktijk.”

Afstudeerrichting

Bij de NHL wordt aan studenten die de

opleidingen Werktuigbouwkunde, Elek-

trotechniek en Informatica volgen, al

vanaf september 2011 de mogelijkheid

gegeven als afstudeerrichting Offshore

Windenergie te kiezen. In maart 2013

nam student Bram Zijlstra als eerste in

Nederland zijn bachelordiploma Off-

shore Windenergie in ontvangst, op een

onderzoek naar de toepassing van giets-

talen knooppunten in zogenaamde ‘jac-

ket-fundaties’ voor offshore wind-

turbines. Voor de ontwikkeling van de af-

studeerrichting kreeg het NHL via de

Maritieme Campus Nederland onder-

steuning van de Gemeente Den Helder,

de Provincie Noord-Holland, het Rijk en

het Europees Fonds voor Regionale Ont-

wikkeling (EFRO). Die laatste heeft als

intentie om de regionale werkgelegen-

heid voor het gebied te behouden, onder

andere door duurzaam te investeren in

het onderwijs.

Synergie

“Samenwerking is cruciaal om de kennis

voor de regio niet alleen te behouden,

maar ook en vooral op een hoger plan te

brengen”, aldus Jansma. “Dat betreft dus

ook de samenwerking met de andere ho-

gescholen in Noord-Nederland, zoals

VHL, Stenden en de Hanze Hogeschool

in Groningen. Ook hier zijn er overlap-

pingen en cross-overs met opleidingen

die wij als NHL verzorgen. Denk bij-

voorbeeld aan duurzaam varen met LNG

(vloeibaar aardgas) waarin aan de Hanze

Hogeschool wordt onderwezen, wat

raakvlakken heeft met het lectoraat Ma-

ritieme Innovatieve Techniek van NHL.

Met behoud van ieders eigen belangen

creëert de samenwerking een synergie,

waarmee we ons als noordelijke onder-

wijsinstellingen kunnen onderscheiden.”

Kansen

Van Woudenberg: “Kijken we nog eens

naar de cijfers van de Rijksdienst voor

Ondernemend Nederland, dan lezen we

dat er in 2012 alleen al in de windener-

giesector ruim drie miljard euro omging.

Nederland heeft voor de toekomst flink

ingezet op de windenergie: over ongeveer

tien jaar moet 4 procent van alle energie

in Nederland afkomstig zijn van wind-

energie. Nu is dat 0,5 procent. Maar ook

in het buitenland liggen er volop kansen.

Nederland heeft een uitstekende naam

op het gebied van windenergie, dankzij

een rijke ervaring, flexibiliteit en kwali-

teit. Noord-Nederland speelt binnen die

transitie naar duurzame energiebronnen

een onderscheidende rol, iets waar we als

NHL een belangrijke bijdrage aan leve-

ren en willen blijven leveren.”

www.nhl.nl/hsde

Tekst: Fred Ootjers

Tjerk Jansma (l), project manager Hot Spots Duurzame Energie en Woud van Wou-

denberg, project manager Kenniscentrum Duurzame Energie in gesprek met een

student in het lab van Duurzame Energie.

Studenten bezig met de ontwikkeling

van een windmolen-concept in het kader

van een internationaal windenergie-

contest, een initiatief van NHL.

draka Prysmian ontwikkelt pro-

ducten voor duurzame toepassin-

gen zoals laadkabels voor

elektrische voertuigen en kabels

voor gebruik in windmolens, zon-

nepanelen, energiezuinige lEd-

verlichting. Er is zelfs een

rekenmodule (Eco Advies) ontwik-

keld om installatiebedrijven te ad-

viseren over energiezuinige kabels.

met de merken draka en Prysmian

is de Prysmian Group in de Bene-

lux actief op de markt van energie-

opwekking tot de eindgebruiker.

Kabel is een belangrijk onderdeel voor

energieopwekking en -verspreiding. Zon-

der kabel zou geen windmolenpark kun-

nen draaien of geen nieuwbouwproject

aangesloten zijn op de energievoorzie-

ning. Draka Prysmian is een kabelpro-

ducent met twee van haar zes fabrieken

in het noorden: in Emmen en Delfzijl. In

Emmen wordt vooral kunststofkabel, VD

draad en rubberen kabels geproduceerd;

in Delfzijl staat de telecom kabelfabriek.

Veel glasvezel- en coaxkabels voor de Eu-

ropese markt komen uit deze fabriek.

Een voorbeeld van energieopwekking is

het Windpark Delfzijl Noord. Dit wind-

molenpark gaat bestaan uit 19 windtur-

bines. Samen zullen ze jaarlijks ruim 175

miljoen kWh leveren. Dat is vergelijkbaar

met het stroomverbruik op jaarbasis van

ruim 50.000 huishoudens. Via op-

drachtgever Eneco–VisserSmit Hanab

levert Draka Prysmian verschillende

soorten kabels; laag- middenspanning,

data en signaalkabels. Een ander project

in het noorden waar Draka Prysmian de

kabel voor levert is de melkpoederfabriek

van Fronterra langs de A7 bij Heereveen.

De laagspanningskabels zorgen voor de

energievoorziening in het pand.

Bij het ontwerp van nieuwe kabels zoe-

ken de specialisten continu naar moge-

lijkheden om het gebruik van

grondstoffen te beperken, zoals koper en

isolatiemateriaal. Er wordt binnen de fa-

brieken van Draka Prysmian zoveel mo-

gelijk gerecycled, gescheiden afval inge-

zameld en energiereductiemaatregelen

doorgevoerd. De vestigingen zijn boven-

dien overgestapt op groene stroom.

www.draka.nl

dRAKA PRYSmiAn

Bekabelen in het Noorden