Rapport levenslang leren en de terugkeer van volwassenen naar ...
Endometriose, levenslang hormonen 061012
-
Upload
bianca-de-bie -
Category
Documents
-
view
1.892 -
download
2
Transcript of Endometriose, levenslang hormonen 061012
levenslang hormonen,levenslang hormonen,van menarche tot menopauze ?van menarche tot menopauze ?
Arnold H.M.Simonsgynaecoloog UMC Groningen
Endometriose Stichting Den Haag 7 oktober 2012
inhoudinhoud
• nieuws uit de epidemiologie• retrograde menstruatie• 2-sporenbeleid hormoonbehandeling• hormonale behandelingen• risico’s langdurig gebruik hormonen• antwoord op “levenslang hormonen ?”
leeftijd eerste buikklachten: 66%<20jrleeftijd eerste buikklachten: 66%<20jr
Endometriosis Association Ballweg ML. Best Pract& Res Clin OG 2004;18:201-18
19801980--19861986
19981998
begin dysmenorroebegin dysmenorroe
I.Arendz, scriptie 2010 UMCG-O&G
81 laparoscopische endometriose saneringen48% dysmenorroe vanaf de menarche
Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81
DIE = diep infiltrerende endometriose
markers voor latere DIEmarkers voor latere DIE
1. vroege start met de pil wegens pijnlijke menstruaties
2. schoolverzuim door menstruatie problemen
3. familieleden met endometriose
Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81
vroege opsporing / preventievroege opsporing / preventie
taak voor:
• moeders• leerkrachten• huisartsen• jeugd-/schoolartsen
markers voor latere DIEmarkers voor latere DIE
• onderzoek bij adolescenten levert markers op voor DIE:– vroege start met de pil wegens pijnlijke
menstruaties– schoolverzuim door menstruatie problemen– familie anamnese
• de cyclisch gebruikte pil voorkomt DIE niet
Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81Chapron C, et al. Fertil Steril 2011;95:877-81
vroege opsporing / preventievroege opsporing / preventie
taak voor:•huisartsen•gynaecologen
• onderzoek• voorschrijfgedrag•controles
vroege opsporing / preventievroege opsporing / preventieproblemen:•niet alle adolescenten met pijnlijke menstruaties ontwikkelen endometriose / DIE– (over)behandeling
•niet alle adolescenten hebben symptomen die op endometriose wijzen– onderbehandeling
•screening op endometriose : ?
bij (vroeg) klachten wel goed onderzoek
theorie ontstaan endometriosetheorie ontstaan endometriose
Sampson 1921 / 1927
endometriose als oppervlakkige laesiesvan buikvlies
multipele kleine met (oud) bloed gevulde laesies op het bekken- peritoneum, eierstok en darmoppervlak
theorie ontstaan endometriosetheorie ontstaan endometriose
retrograde menstruatieretrograde menstruatie
anatomie: zijaanzicht anatomie: zijaanzicht
diepste plaatsen in het kleine bekken:Cavum Douglasi en excavatio (plica) versico-uteri
het gedrag van endometriose
endometriose gedraagt zich als endometrium– groeit iedere maand
• afhankelijk van vrouwelijke (oestrogene) hormonen– maar kan bij de menstruatie niet worden afgestoten– veroorzaakt maandelijks:
• lokale bloedinkjes• genezing:
– ontstekingsreactie, zwelling– chronische buikvliesontsteking– verklevingen (adhaesies)– littekenvorming (fibrose), vergroeiïngen
Cullen 1920
endometriose met ernstige symptomen
adenomyomen, diepe laesies
“vaak niet herkend waardoor patiënten chronisch invalide worden”
Cullen 1920
“ In less than 10 years, I feel sure that the surgeon will recognize and operate on these “adenomas of the rectovaginal septum” long before the wall of the rectum or broad ligamentum have been involved ”
………………………
klachten endometrioseklachten endometriose• menstruatiepijn• chronische buikpijn• pijn bij de ontlasting• pijn bij het plassen• pijn bij het vrijen• moeheid• subfertiliteit
therapieën bij endometriosetherapieën bij endometriose
• geen oorzakelijke therapie
• pijnstilling• operatie• hormonen‒ behandeling klachten‒ preventie verergering
doel hormoontherapiedoel hormoontherapie
hormoontherapiehormoontherapie
systemische hormoonbehandeling• de pil continu• progestageen continu• GnRH-agonist
hormoontherapiehormoontherapie
lokale hormonale behandeling
in de baarmoeder• Mirena® spiraaltje– levonorgestrel (progestageen)– géén menstruaties meer
• cyclus = hormoonproductie eierstokken blijft– ontwikkeling bestaande endometriose gaat door !!
de pil = orale anticonceptie = oac
de orale anticonceptie pil (1)• OAC = combinatiepreparaat
– oestrogeen = ethinyloestradiol 20 – 30 – 35 – 50 μg– progestageen = per pil verschillend
• cyclisch gebruik : pijn vermindering 60-95% ptn– afwijkende & geringe opbouw endometrium– groei endometrium ↓ afstoting ↓ bloedverlies ↓ menstruatiepijn ↓– beschermende rol van cyclisch oac in de ontwikkeling van endometriose ??
• continu gebruik : pseudozwangerschapstoestand– géén retrograde menstruaties meer → géén nieuwe endometriose meer– oestrogeen stimuleert de groei - doorbraakbloedingen
• prospectief onderzoek : 2 jaar continu oac minder klachten dan cyclisch oac
de orale anticonceptie pil (2)
• = géén definitieve therapie– D’ Hooghe: recurrence 1e jaar 17-18% ,daarna jaarlijks 5-10%
• nadeel– leeftijd >35 jr + roken– risico hartinfarct /cva /veneuze trombose
progestagenen
progestageen in de baarmoeder
Mirena
progestagenen
• atrofie endometrium / endometriose• remt ontsteking buikvlies• Depo-Provera: osteoporose• = anticonceptie• = géén definitieve therapie
GnRH-agonistenGnRH-agonisten
GnRH-agonisten / antagonisten
• werken op hypofyse• zeer lage oestrogeen concentratie• medische menopauze• endometriosehaarden schrompelen maar verdwijnen
niet• ontsteking buikvlies verdwijnt• pijn ↓ ↓• = anticonceptie• = géén definitieve therapie
GnRH-agonisten / antagonisten• bijwerkingen tgv gebrek aan oestrogenen
– opvliegers, stemmingswisselingen, libidoverlies, vaginale droogheid
– botontkalking => gebruik max 6 maanden ……
• add-back therapie– om nadelen te verminderen– om duur behandeling te verlengen– zwak oestogeen hormoon
GnRH-agonisten / antagonisten
• add-back therapie– Livial® om de dag 1 tablet– Orgametril® 5mg/dag– oestrogeen-pleister + Primolut®
• extra calcium– CalciChewD3 kauwtabletten
risico’s langdurig hormoongebruikrisico’s langdurig hormoongebruik
• borstkanker• eierstokkanker• botontkalking• trombose
risico op borstkankerrisico op borstkanker
• lifetime risico = 12%
• de pil <50 jaar / progestageen / GnRH-agonist :
• geen effect
risico op eierstokkankerrisico op eierstokkanker• lifetime risico 1%• endometriose patiënten: 30% hogere
kans op ovariumcarcinoom• de pil, zwangerschappen, sterilisatie en
verwijdering baarmoeder verlagen de kans op ovariumcarcinoom
• >10 jaar pilgebruik : kans 1/5– de pil = preventief tegen eierstokkanker– progestageen / GnRH-agonist : ?
risico op osteoporoserisico op osteoporose
• de pil : geen risico• progestagenen : heel klein risico• GnRH-agonisten : met add-back klein risico
• botdichtheidsmeting = DEXA-onderzoek
risico op tromboserisico op trombose
• 1.600.000 vrouwen 15-49 jaar• 2001-2010 Denemarken
• absoluut : 2,1 / 10.000 vrouwjaren• de pil : RR 3,2 vnl 1e jaar• Mirena: RR 0,6 = beschermend effect ?• progestageen / GnRH-agonist ?
Lidegaard Ø, et al. BMJ 2012;344:e2990
levenslang hormonen levenslang hormonen ?• 2-sporenbeleid hormoontherapie– continu gebruik
• = behandeling klachten, preventie nieuwe en verergering bestaande endometriose, ivm kinderwens
• lange termijn risico’s gering, langdurig de pil werkt preventief tegen ovariumcarcinoom
• geen studies over 20-30 jaar hormoongebruik
levenslang hormonen levenslang hormonen ?in de praktijk :• balans tussen enkele dagen ziek met pijnstilling per maand
met risico van groei van endometriose, en iedere dag een pil / injecties met bijwerkingen
• 12-35 jaar hormonen – zwangerschap - operatie• 35-45 jaar hormonen – radicale operatie• >45 jaar hormoonbehandeling tot menopauze: eventueel toch
operatie
• levenslang ? ……
dank voor uw aandachtdank voor uw aandacht