Emmaus jubileumboek 2006

Samen wonen samen werken samen delen

Emmaus Haarzuilens

40 jaar

1966-2006

Samen wonen samen werken samen delen

Uitgave ter gelegenheid van

40 jaar Emmaus Haarzuilens1966-2006

3

Inhoudsopgave

Voorwoord 4

Ontstaan van de Emmausbeweging (1949) 5 AbbéPierreenzijnvoddenrapers StichtingEmmausNederland

Oprichting van Emmaus Haarzuilens (1966-1967) 8 KasteelDeHaar Tweevarkensstalleneneenkippenloods Hetdorp

Bloeiperiode (1967-1976) 12 Hetbouwkamp Welvaartsresten Verschillendeinspiratiebronnen,ééndoel

Roerige tijden (1977-1986) 16 Zoekennaarstructuur Tijdelijkrustigervaarwater Bloeienachteruitgang

Nieuwe impulsen (1987-1996) 19 Eennieuwestart Uitbreidingenprofessionalisering WerkenbijEmmaus Externecontacten

Heldere lijnen en duidelijke keuzes (1997-2006) 24 Eennieuwhuis Eennieuwedoelgroep “Voormijisdezongaanschijnen” Nieuwe initiatieven (1997-2006) 29 EmmausRetourshop EmmausLombok ’tGroeneSticht–EmmausParkwijk

Veertig jaar idealisme en solidariteit (2006) 33

Kaderteksten Puntachterdewanhoop 7Kost,inwoningenzakgeld 15Demarkt 18DemensenvanEmmaus 28Steundichtbijenverweg 32Spullenmeteenverhaal 35

Colofon 36

Samen wonen, samen werken, samen delen40 jaar Emmaus Haarzuilens (1966-2006)MiekeHeurneman,november2006

4 40JAAREMMAUSHAARZUILENS1966-2006

VoorwoordEmmausHaarzuilensvierde in2006haarveertigjarigbestaan. In1966werd inHaarzuilens,eenkleinpit-toreskdorptenwestenvanUtrecht,eenwoonwerkgemeenschapgestichtnaarhetvoorbeeldvandeFranse‘Emmausgemeenschappen’.Dezegemeenschappenhebbentotdoelmensentehelpenweeropeigenbenentestaanenmethunactiviteitendezwakstendichtbijenverwegteondersteunen.Debewoners,indebegin-jaren‘voddenrapers’genoemd,levenvandeverkoopvantweedehandsgoederen.Watervandeopbrengstoverblijft,wordtbesteedaandeondersteuningvanprojectenwereldwijd.Inmiddelszijnerzo’n350Emmaus-gemeenschappen in de wereld. Emmaus Haarzuilens was de eerste Nederlandse Emmauscommunauteit.InditboekjewordtdegeschiedenisvanEmmausHaarzuilensbeschreven,eenverhaalvan‘samenwonen,samenwerken,samendelen’.

5

Abbé Pierre en zijn voddenrapersOprichtervandeEmmausbewegingisAbbéPierre.Hijwerdin1912inLyonineenwelgesteldefamiliegeboren als Henri Grouès. Toen hij op achttienja-rige leeftijd de beschikking kreeg over zijn erfdeel,schonkhijditaandearmen.Hijtradinbijeenkloos-terordeenwerdin1938totpriestergewijd.TijdensdeTweedeWereldoorlognamhijdeelaanhetFranseverzet enhielp joden,onderduikersenbuitenland-se piloten via de Alpen en de Pyreneeën de grensover. Hij richtte ook een illegale krant op en hieldzichbezigmetallerlei andereondergrondseactivi-teiten.Tweemaalwerdhijgearresteerd,maarhijwistbeidekerenteontsnappen.Tijdenszijnonderduik-periodegebruiktehijdenaamAbbéPierre.Voorzijnverzetswerkkreeghijnadeoorlogverschillendeon-derscheidingen, waaronder de benoeming tot Rid-derinhetLegioenvanEer.In1945werdAbbéPierregekozeninhetFranseparlement.VlaknadeTweedeWereldoorlogheersteerinFrankrijkveelarmoedeenwoningnood. In 1949 werd een beroep gedaan opAbbéPierre,toeneengezindakloosdreigdetewor-den.AbbéPierrenamhetgezinopinzijnhuis,dathijdenaamEmmausgaf.In1951verlietAbbéPierrehet parlement om zijn leven geheel aan de armentewijden.Datbetekendedathijzijninkomstenalsparlementslidkwijtraakte.Omdefinanciëlenoodtelenigenwerdbegonnenmethetinzamelenvantwee-dehandsgoederen.Zobegonhijmetzijnwerkvoorde daklozen van Parijs en ontstond zijn gemeen-schapvan‘voddenrapers’.In1954deedAbbéPierrenahetdoodvriezenvaneenbabyvoorderadioeen

Ontstaan van de Emmausbeweging (1949)

Abbé Pierre: foto in het gastenboek


dramatischeoproepaandeFranseoverheidomhetdaklozenprobleemoptelossen.Doordezetoespraakkreeghijinbinnen-enbuitenlandveelbekendheid.

Stichting Emmaus Vrienden NederlandJongeren van over de hele wereld trokken naarEmmausomdaarenigetijdvoorAbbéPierretewer-ken.Zijnamenzijnidealenmeenaarhuisensticht-tendaarzelfgroepenvanEmmausvriendenensomsook gemeenschappen zoals die in Parijs. Daar inParijsontmoettendeNederlandseJanWilkenenzijntoekomstigeechtgenoteLiesbethelkaar.Jangafzijnbaan als verpleegkundige op om zich geheel voorhetwerkvanAbbéPierreintekunnenzetten.In1956leiddehijeengroepkennissenuitEindhovenrondinhetopvangcentruminParijs.Dezegroepwerdzoenthousiast dat ze de Stichting Emmaus VriendenNederland oprichtte. De stichting ontving al sneldonatieswaarmeekleineprojectenvoorhulpbehoe-vendenwerdenondersteund.In1958verscheenheteerste Nederlandse nummer van Honger en dorst(naarhetFranseSoifetfaim),hettijdschriftvanEm-maus.1Daarinwerdhetdoelvandestichtingalsvolgtomschreven: “De Stichting “Emmaüsvrienden Ne-derland”heeftzichvoorlopigtottaakgesteldAbbéPierrebijtestaaninzijnwerkvannaastenliefde,na-melijkde150.000werkendejongeluiinParijs–dienavolbrachtedagtaaknietwetenwaarhunvermoei-deledematenterusteteleggen–vaneenonderdaktevoorzien.”2Inhetnummerwerdvooraldenoodinverschillendedelenvandewereldbeschrevenenmetfoto’sgetoond,maarwaserookaandachtvoorwatEmmausalbereikthad.“Errijdteenmissiona-rismeteencaravandoorhetberggebiedvanBoliviaomdeIndiaansebevolkingtekunnenhelpenaanhetallernoodzakelijkste.Wemogenhetmetenigetrots

zeggen:dezewageniseengavevanNederlanders,vanEmmausvrienden.”3

In 1965 zetten de Emmausvrienden in Hilversumeen grote actie op touw voor het dorp Djemila inAlgerije,waarmenseninellendigeomstandighedenleefden.ViaHilversumalsmediastadwildendeEm-mausvriendenheelNederlandzientebereiken.Op

Honger en Dorst, tijdschrift van Emmaus

7

24 september 1965 kwamen vijfhonderd jongerenbijeeninéénvandestudio’s,waarAbbéPierrevoorde radiozouspreken.Zijnoproephadsucces.Devolgende dag trokken honderd vrachtwagens doorHilversumomoudpapier,kleding,voddenenme-talenoptehalen.Metdeopbrengstvanfl.35.000,-werdinDjemilaeengemeenschapshuisgebouwd.

Ophaalactie in Hilversum, september 1965

Emmaus: punt achter de wanhoop

De naam Emmaus is afkomstig van een plaatsje dat niet ver van Jeruzalem lag. Volgens een bijbelverhaal keer-den twee pelgrims uit Emmaus gedesillusioneerd terug uit Jeruzalem. Daar hadden ze het nieuws vernomen dat Jezus, op wie zij hun hoop hadden gevestigd, aan het kruis was gestorven. Onderweg naar huis voegde zich een derde reiziger bij hen. Thuisgekomen in Emmaus nodigden de twee pelgrims de man uit. Daar herkenden zij hem pas: het was Jezus zelf, die uit de dood was opgestaan. Abbé Pierre koos de naam Emmaus, omdat die naam verwees naar een plek waar mensen weer hoop hadden kregen. Hij noemde Emmaus ook wel “punt achter de wanhoop”. Maar “Emmaus is geen liefdewerk, geen con-fessionele beweging noch een politieke. Emmaus is een school voor gewetensvorming en aktie door burgerzin, geheel gebaseerd op de overtuiging dat het de wet is van de gemeenschap: Help op de eerste plaats hen, die het meeste lijden!”27 De filosofie achter Emmaus is jezelf helpen door anderen te helpen.In 1971 werd het Universeel Emmaus Manifest opgesteld met daarin de uitgangspunten van de beweging. Het centrale doel was om hulp te bieden waarmee mensen in staat worden gesteld voor zichzelf te zorgen. Daar-naast moesten de oorzaken van armoede worden aangekaart.


Kasteel De Haar DeinzamelingsactiesvoorhetwerkvanAbbéPierrewareninNederlandeengrootsucces.HetbladvandeNederlandseEmmausvrienden,Hongerendorst,werdin1965aldoorvijfduizendmensengelezen.Decontacten tussen de Franse Emmausbeweging enhaarNederlandseVriendenwerdengeïntensiveerd.Naar aanleiding van de succesvolle actie inHilversum vroeg Abbé Pierre aan Jan Wilken ofeen Emmauscommunauteit ook in Nederland zoukunnen bestaan. Hier was dakloosheid dan weleen minder groot probleem dan in Parijs met zijnvele clochards, maar volgens Abbé Pierre moesthiervooralookietswordengedaanaandestilleengeestelijkearmoede.Jan Wilken ging vervolgens op zoek naar een ge-schikte locatie voor een Emmauscommunauteit.Datbleekeenlastigeklus.TotdathijhoordevaneenontmoetingdieAbbéPierrehadgehadmetGabriellevanZuylenvanNijevelt,baronesvanKasteelDeHaarinHaarzuilens.DetweehaddenelkaarontmoetopvliegveldLeBourget inParijs.AbbéPierrehadver-teldoverzijnwerk.Debaroneswasgeraaktdoorzijnverhaalenhadhemlaterinhetvliegtuigdoordeste-wardesseenbriefjelatenbezorgenwaarinzehaarbe-wonderinguitspraken,alszeooitietsvoorhemzoukunnendoen….InNederlandaangekomenverteldeAbbéPierreditaanJanWilken,diedirectcontactop-nammetdebarones.Hijwerduitgenodigdophetkasteel, waar de in Parijs wonende kasteelheer enzijnechtgenoteenkelemaandenperjaarverbleven.

JanWilkendeedzijnplannenuitdedoeken,waaropdebaroneenhoekjevanhetkasteelterreinaanboodtergroottevaneenhectare.TegeneensymbolischbedragvanéénguldenperjaarmochtEmmausdegrondendebijbehorendegebouwengebruiken.

Twee varkensstallen en een kippenloodsMaarermoestnogveelgebeurenvoordatdenieuweEmmauscommunauteit van start kon gaan. In deeersteplaatsmoestenermensenwordengevondendiedecommunauteitzoudengaanvormen.Bewo-ner van het eerste uur was de toen 28-jarige WimVeer.HijhadtweejaaralsvrijwilligerinFrankrijkvoor

Kasteel De Haar

Oprichting van Emmaus Haarzuilens (1966-1967)

9

EmmausgewerktenwasdaarnaeenjaarinhetAlge-rijnsebergdorpDjemilageweest,waardeopbrengstvandegroteinzamelingsactieinHilversumnaartoewas gegaan. Wim Veer werd door Abbé Pierre ge-vraagdominHaarzuilenseencommunauteitoptezetten.AlsnelkreeghijgezelschapvanJoop,Chris,ElsenJan.VervolgenskwamookTilly“methaarvelegordijntjes,kleedjesenondefinieerbaremaarlekkeresoepen”4.WimVeerwerddoorhetbestuurbenoemdtotresponsable(deFransetermwerdaangehouden)enwasverantwoordelijkvoorhetreilenenzeilenvande communauteit. Het terrein bevond zich aan derandvanhetdorpHaarzuilens,aanheteindvaneendoodlopendstraatje,deEikstraat.Erstonden tweevarkensstallen en een kippenloods die ooit bij éénvandepachtboerderijenvanhetkasteelhaddenge-

hoord.Nahetuitmestenvandekleinstestalnamendebewonersdaarhunintrek.Hetwaserbehelpen,maarniemanddiedaareenprobleemvanmaakte.Destaldeeddienstalseetkamer,slaapkamer,keu-ken,salonenwerkplaats.Deverschillenderuimteswarenvanelkaargescheidendoorspaanplaatofgor-dijnen.ZosnelmogelijkbegonnendeNederlandse‘voddenrapers’methunwerk:hetophalenvanmeu-bels,oudpapierenijzer,hetsorterenendeverkoopdaarvan.Verderwerderonderdakgebodenaangas-ten,onderwieveeldaklozen.Zogingindecember1966officieeldeeersteNeder-landseEmmauscommunauteitvanstart.Begin1967brachtAbbéPierreineigenpersooneenbezoekaande communauteit in Haarzuilens, die de zestigstevestigingvanEmmausindewereldwas.

De oorspronkelijke situatie


Het dorpDeinwonersvanHaarzuilenskekenmetgroteogennaarwatzichaanderandvanhundorpafspeelde.Omdedorpelingenkennis te latenmakenmetdecommunauteit werd op 13 februari 1967 een voor-

lichtingsavondgehoudenincaféMiltenburg.Burge-meesterJ.H.vanderHeide,diezelfbestuurslidwasvan de pas opgerichte Stichting Emmauscommu-nauteitenNederland(SEN), leiddedeavond,waar

Feestmarkt Pasen 1967

11

zeventigHaarzuilenarenopafwarengekomen.WimVeerlegdeuitwatdeidealenvandeEmmauscom-munauteit waren en vertoonde dia’s van het werkvanAbbéPierreinFrankrijk.HijbenadruktedathetdorpHaarzuilensendecommunauteitelkaarnodighadden.“Uheeftonsnodigomtezienwatliefdeis.Alsuinnoodzit,komlangs!Hetiseenwederzijdsspel.”5 De dorpelingen luisterden belangstellend,maarerwerdenookkritischevragengesteld.Zoudenergeennadeligegevolgenzijnvoorhetdorp,geziendeachtergrondvansommigebewoners?Werdenerook vrouwen toegelaten? En hoe vulden de bewo-nersvandecommunauteithunvrije tijd in?Waar-opiemanduitdezaalriepdathetdorpeengoededrumbandhad,dieblijkbaarnogwelwatledenkongebruiken.Deavondwaseensucces.Ooklaterbleefdedorpskroegdeplaatswaarhetcontactmetdelo-kalebevolkingplaatsvond.Hetcaféwerdookwelde“tweedehuiskamer”6vanEmmausgenoemd.

Bladzijde uit het gastenboek met reacties van vrijwilligers uit het dorp

Kinderen uit het dorp kwamen na schooltijd vaak helpen met allerlei klusjes, zoals het sorteren en uitvouwen van oude kranten.


Het bouwkampMetPasen1967vonddeeerstegrotefeestmarktalplaats.Het terreinendegebouwenbevondenzichtoen nog grotendeels in de staat waarin de eerstebewonershetaangetroffenhadden. Inmeivandatjaarstarttendebewonersmetdebouwvandeeer-ste loods (de huidige kledingloods). In de zomervan1967werdereeninternationaalbouwkampge-organiseerd.Metselaars, timmerlieden, technici enanderevrijwilligersuitondermeerPortugal,Turkije,Duitsland, Tsjecho-Slowakije, maar ook uit Zeist,DelfgaauwenUtrechtkwamendebouwactiviteitenondersteunen.Degrotevarkensstalwerdflinkonderhandengenomenenbewoon-enwerkbaargemaakt.Erwerdschoongemaakt,gebrokenenverbouwd.Degrotestaldeurengingeneruitenerwerdenzowelopdebeganegrondalsopdeeersteverdiepingnieuweramen geplaatst. Door nieuwe muren ontstondener kamertjes. Van buiten werd het gebouw wit ge-schilderd.DehooizolderwerdmeubelopslagenhetterreinronddeschuurwerdverhardmeteenpartijslakkendiedoordeUtrechtseDemkafabriekwasge-schonken.

Erwerdennogmeerverbeteringenaangebrachtaanhet complex,onderanderedankzij eengift vandeberoemdeacteurCharlieChaplin.Dezehadin1965voorzijnoeuvredeErasmusprijsontvangenenwasdaarbijtoegesprokendoorPrinsBernhard.LaterwasChaplintegastophetjaarlijkseharingfeestopKas-teelDeHaar,waarhijhoordeoverdeactiviteitendie

Emmausontplooideopeenhoekvanhetkasteelter-rein.HijwasonderdeindrukenbeslootdehelftvanzijnprijsaanEmmausteschenken:eenbedragvanfl.25.000.Hetgeldwerdbesteedaandebouwvaneennieuweloods.Voorjaar1969starttedebouwvandezeloods,diegebruiktzouwordenvoordeopslagen het sorteren van kleding. Nog steeds herinnert

Bloeiperiode (1967-1976)

Van varkensstal naar woonhuis.

13

eengrotepostervanCharlieChaplindieeraandemuurhangt,aanzijnbijdrage;eenenkelingnoemthemnogde‘Chaplinloods’.OpdezemanierprofiteerdeEmmausvandegoedecontacten met het kasteel. Andersom was het ookgoed voor het imago van het kasteel dat dit soortactiviteitenophetlandgoedplaatsvond.

WelvaartsrestenVanaf1969onderhieldEmmausHaarzuilenseenre-gelmatigeophaaldienstvangebruiktegoederen,ookwel ‘welvaartsresten’genoemd.Ditwasnietalleeneenmanierominhetlevensonderhoudtevoorzien,maarookeenaanklachttegendeconsumptiemaat-schappijendeoneerlijkverdeeldeovervloed.Boven-dienprobeerdeEmmauseensteentjebij tedragenaaneenbetermilieu,datminderzwaarzouwordenbelast,wanneerafgedanktegoederenwerdenherge-bruikt. Emmaus hield aanvankelijk grootscheepsehuis-aan-huisinzamelingen,maarhaaldelaterspul-lenafoptelefonischeafspraak.Dehoeveelheidgoe-derenenmaterialennamzotoedathetbestelbusjewaarmeezewerdenopgehaaldalsnelwerdvervan-gendooreenvrachtwagen.Deeerstevijfjaarlagdenadrukophetinzamelenvanmaterialenalsoudpapierenijzer.Paslaterkwamhetzwaartepuntmeerteliggenbijconsumptiegoederenalsmeubels,kledingensnuisterijen.Tweemaalperweek,opwoensdagenopzaterdag,werdophetter-rein van Emmaus een bric-à-brac (rommelmarkt;verkoop van tweedehands goederen) gehouden,waardeingezameldespullenwerdenverkocht.Hetaantal bezoekers en de omzet groeiden snel. Jaar-lijks hoogtepunt was de grote Pinkstermarkt, waarduizendenkopersopafkwamen.

Doordetoenamevandeinzamelingenverkoopvantweedehands goederen was er meer ruimte nodig.In1969kreegmendekippenloodsterbeschikking,wateenaanzienlijkeuitbreidingvandewerkruimtebetekende.Maardatwasnognietgenoeg. In1971werddaaromnogeenloodsgebouwd,waardeeer-stejarenpapierenkartonwerdgeperstenopgesla-gen. Later werd de loods in gebruik genomen als

Eén van de eerste folders


verkoopruimte van spulletjes, boeken en elektra;sindsdiennoemtmenhetde“spulletjesloods”.In 1972 tenslotte bouwde men het zogenoemde‘kleinehuisje’,datalsextrawoonruimtediende.

Verschillende inspiratiebronnen, één doelDe opbrengsten van de verkoop werden gebruiktvoorhetlevensonderhoudvandebewonersenvoorbenodigdhedenvoorhetkringloopbedrijf,zoalsbij-voorbeeld een nieuwe vrachtwagen of een papier-pers.Alleswatoverbleef,werdweggegevenaangoe-dedoeleninbinnen-enbuitenland.Indejaren’70werdzelfsbijnadehelftvandeinkomstenbesteedaandezeprojecten.ZodiendehetwerkvanEmmausdriedoelen:mensenaanderandvandesamenlevingonderdakeneenzinvolletijdsbestedingbieden,het

sparenvanhetmilieudoortweedehandsgoedereneennieuwebestemming tegevenendesteunaanprojectenoverdehelewereld.In 1973 waren de bouwwerkzaamheden aan hetcomplexzoverklaar,datervijftienmensenkondenwonen.NaastenkelevastebewonersdiezichvoorlangeretijdaanEmmausverbonden,warenermen-sendiekortetijdmeedraaiden.Daarnaastwerdon-derdakgebodenaandak-enthuislozendieslechtséénofenkeledagenbleven.ErwarendaklozendieeenaantalvanditsoortadressenhaddenenalszedieallemaallangswarengeweestweerbijEmmausaanklopten.Debewonersgroepwerdindeloopderjarenhech-ter.Mensenbleven langer,waardoorermeersfeerengezelligheidwas.Indecommunauteitleefdemensteedsmeeralseen‘grootgezin’.Metnamedemen-sen uit de vaste kern, waren idealisten, wereldver-beteraars.Thijs:“Jebentnietbeziganderemensenuittebuiten;jeweetdatergeenmenseninanderegebieden van de wereld zijn, die onder jouw werktelijdenhebben.”7Decommunautairshaddenzeeruiteenlopendeachtergronden.ZowasPietzeemangeweest,hadLien inhetonderwijsendezwakzin-nigenzorggewerktenhadWimVeereenonvoltooidepriesteropleidingachterderug.Allemaalwarenzeopdeéénofanderemanierteleurgesteldindesamen-levingenwildenzezichmethartenhandeninzettenom de armoede, ellende en onrechtvaardigheid tebestrijdendoordezwakstenteondersteunen.

Vanwegedebijbelsenaamwordtweleensgedachtdat Emmaus een christelijke organisatie is. Em-mausgroepen staan echter open voor alle gezind-ten. De inspiratiebron van waaruit gewerkt wordtisdivers.Mededaardoorzijnerverschillen tussen

Zomerse taferelen

15

de groepen. Emmaus Haarzuilens heeft altijd eenoverwegend links en maatschappijkritisch karaktergehad.Datneemtnietwegdaterookbijdezegroepmensenbetrokkenzijngeweestdiehetwerkvanuithun christelijke overtuiging deden. Een bewonerhierover:“HierinHaarzuilensbiddenwenietsamen

enzo,maarwedoenhetzelfdewerkalsdemenseninanderegroepen:hetopvangenvanmensen,open-staanvooranderen.Jekanzeggendathetgewoonmenselijk is,maar jekanhetookchristelijkenaas-tenliefdenoemen.Hetgaateromwatjedoetennietomhetetiketdateropkomt.”

Kost, inwoning en zakgeld

De bewoners van de leefgemeenschap leven van de opbrengst van de verkoop van de resten van de wel-vaartsmaatschappij. Ze zien af van een salaris. Ze le-ven op basis van kost (daar vallen ook verzekeringen, brillen, steunzolen, etc. onder), inwoning en zakgeld. Bewoners met een WAO-uitkering betalen een be-drag voor kost en inwoning. Het zakgeld bedroeg in 1966 10 gulden per week. Door de inflatie moest dit bedrag in de loop der tijd regelmatig worden ver-hoogd. Dit was altijd een lastige beslissing, want een verhoging van het zakgeld betekende dat er minder geld overbleef om aan projecten te besteden. In 1978 werd het zakgeld van 20 gulden verhoogd naar 25 gulden per week. Eind jaren ’80 was dit verdubbeld tot 50 gulden en nu, anno 2006, is het 35 euro per week. Dit bedrag kan iedereen geheel vrij besteden. Verder maken de bewoners zelf gebruik van de tweedehands goederen. Iedere bewoner krijgt een eigen kamer, die hij/zij naar eigen smaak kan inrichten met spullen uit de meubelloods. Verder zijn er kleding, boeken, cd’s, etc. Piet (1978): “Iedereen draagt dus de kleding die binnen komt. Heb je een paar nieuwe schoenen nodig, dan ga je naar de loods, een paar nieuwe schoenen zoeken. Dat is wel een heel gesleep, want ja, in het begin denk je: gôh, ik heb het hier zo maar voor het pakken en dan blijf je slepen naar je kamer. Op het laatst heb je de kast zó vol, dat je denkt, ja, maar nou moet ik er toch een eind aan maken. En dan ga je alles weer terug slepen.”28 In de jaren ’80 kregen nieuwkomers een brief waarin werd duidelijk gemaakt hoe hiermee om te gaan. “Je begrijpt natuurlijk wel dat het niet de bedoeling is om van je kamer een antiekmarkt te maken, met uitsluitend de aller-aller-allermooiste dingen.”29

Een huisvergadering


Zoeken naar structuur Naeenbloeiendestart,brakenerindetweedehelftvande jaren ’70woeliger tijdenaanvoorEmmausHaarzuilens.Oudegewoontenkwamen terdiscus-sietestaanenmenmoestopzoeknaareennieuwevenwicht.Dezezoektochtleiddetotupsendownsopzowelhetmenselijkealshetcommerciëlevlak.Erwasdiscussieontstaanoverdefunctievanrespon-sable,diedoorhetbestuurvanEmmausNederlandwerdaangesteld.Passendindetijdgeestgingenerstemmenopvooreendemocratischersysteemmetmeer inspraak.Watookmeespeelde,wasdesomsgespannen hiërarchische relatie met Emmaus Ne-derland.Hetfeitdatvoorallerleibelangrijkeenmin-der belangrijke zaken toestemming moest wordengevraagdinBilthoven,waarEmmausNederlandhaar

kantoorhad,riepsteedsmeerweerstandop.Uitein-delijk werd de functie van responsable afgeschaft.Daarvoorindeplaatskwamdezogeheten‘groeps-verantwoordelijkheid’.Maaralgauwwerdduidelijkdatdienietwerkte.Erwasniemandmeerdiemen-sencorrigeerde.Moeilijkhedenwerdennietmeerindegroepaandeordegesteld.Erwasonduidelijkheidoverhetaannamebeleidenoverhetopvangenvannieuwemensenindegroep.Bovendienontbrakeenhelderevisieophetwerkenopdetoekomst.Duide-lijkwasinmiddelsweldatertochbehoeftewasaaneenvormvanleidingenaanmeerstructuur.In1977werd besloten om een twee- of driemanschap aantestellenalsleidinggevenden.Maarookditfunctio-neerdenietgoed.

Roerige tijden (1977-1986)

Een feestmarkt in de jaren ‘70

17

Doordeinternemoeilijkhedenkwammenernauwe-lijkstoezichnaarbuitenterichten.Twijfelenzorgendreigdendeoverhandtekrijgen.Eenbewoner:“Mis-schienisdatonzegrootstezorg:deangstigevreesdat het tegenovergestelde verwerkelijkt wordt vanwat we beogen: mensen die dichtgaan, leren ziekcommuniceren,vreugdeverliezen,verbitteren[…].”8Inhethandgeschrevenjaarverslagvan1979werdendezorgenopeenanderemanierverwoord:“Hetlijktzoparadijselijk,onswereldjeineenschitterendeom-geving,sprookjesachtigalshetkasteel,fascinerendalshetezeltje-strekje,datvelengeneigdzullenzijnonsleventeidealiserenenereenAbbé-Pierre-aure-oolomwillenzetten.Maaronzewerkelijkheidheeftookandere kanten. […]Wijmoeten stuk voor stuksoms bitter strijd leveren om onszelf te zijn, onzemeningenaanelkaar te toetsen.Daar vallen somshardewoorden.Somsvallenerbrokken.”9

Tijdelijk rustiger vaarwaterInheteerstehalfjaarvan1979werdeenaanname-stopingesteldindehoopdaarmeeweerinrustigervaarwater te komen. Dat was een moeilijk besluit,wanthethieldindatmenmensendiezichbijEm-mausHaarzuilenswildenaansluiten,moestteleur-stellen. Bovendien waren er minder krachten be-schikbaar voor het kringloopwerk. De groep slonktot acht à tien mensen. Een voordeel hiervan wasdatdebewonersdoorhunkleineaantalmeeropel-kaaraangewezenwarenenzoeenhechtegroepwer-den.Zeondernamenook leukedingenmetelkaar,zoalsdezeilweekinjuni1979.Enhetprobleemvanhetschoonmaken,datnietdooriedereenmeteven-veel enthousiasme werd gedaan, werd opgelost:“Wehebbenookgeprobeerdeennieuwedimensie

aanhet‘huisschoonhouden’tegeven:datdoenwenu ’s maandagsochtendsmet z’nallen,met resul-taatdatallesnuwatregelmatigerschoongehoudenwordt (en de maandagochtendhumeurtjes verdwij-nen‘alssneeuwvoordezon’).”10Erwasmeerheu-gelijk nieuws. Op 6 juni 1981 werd Lotte geboren,dedochtervanHansvandeVenenAnitaBreedijk,beidencommunauteitslid.Dehelegroephadintensmeegeleefdtijdensdezwangerschapentoegeleefdnaardegeboorte.

Bloei en teruggang Ondertussen was het werk van Emmaus gewoondoorgegaan en had dat ook steeds meer bekend-heidgekregen.ZowasHansin1977bijdeVARAtegast geweest in het televisieprogramma van SonjaBarend.Ditsoortmedia-optredensleverdeveeltele-foontjesop:“Vanheindeenverrebeltmenonsop,wekrijgenookheelapartedingenaangeboden,zo-

Een Emmauswijsheid


alsindezeweekaleengemotoriseerdeinvalidewa-gen,eencaravan,eensetloodzwarerandapparatuurvaneencomputer,eenaanhangwagenententen.”11Vandeeconomischecrisis,waarinNederlandinhetbegin van de jaren ’80 terecht was gekomen, leekEmmausweiniglasttehebben.Jos:“Mensengooiennietmindergauwdingenweg,jestaaterversteldvanwaterhierallemaalbinnenkomt.”Hans:“Zokrijgenwe al veel droogkappen die het echt nog doen.”12Het kringloopwerk dreigde Emmaus Haarzuilenszelfs boven het hoofd te groeien. Daarom beslootmenin1981naveelwikkenenwegenomdetraditio-nelePinkstermarktafteschaffen.DePinkstermarktwasgewoontegrootgewordenenwasaanzijnei-gen succes ten onder gegaan. Toen dit moeilijkebesluiteenmaalgenomenwas,vielereen lastvanveleschouders.Eenvoordeelwasookdateropdegewone wekelijkse markten betere spullen te koopwaren,nudemooistespullennietmeerwerdenach-tergehoudenvoordePinkstermarkt.Maarnaeenperiodevanzakelijksuccesliepenbeginjaren’80dezakenvoorEmmausHaarzuilensterug.Deinkomstendaalden.Ditkwamonderanderedoornieuweinternespanningen.Nahetopheffenvandeopnamestopwasereenaantalnieuwemensenbij-gekomen.Debalansdieerbehoordetezijntussenmensendieverantwoordelijkheiddroegenendean-derendiedatnietofminderdeden,wasverstoordgeraakt. Sommigen maakten misbruik van de ge-meenschap.Dithadzijnweerslagophetwerk.Door-datdeinzetnietbijiedereenoptimaalwas,kwamenerminderspullenbinnenenwerderopdemarktenminderverkocht.Tussen1979en1983liependein-komstenmet40%terug.13Halverwegedejaren’80wasdetoestandzodoendezorgwekkend.

De markt

De verkoop van tweedehands goederen vindt plaats op het terrein van Emmaus zelf: in de verkooplood-sen en in de open lucht. Elke woensdagmiddag en de laatste zaterdag van de maand is er markt, voorheen heette dat bric à brac. De markten trek-ken veel kopers uit de wijde omtrek van Haarzui-lens. Tientallen mensen verdringen zich achter het touw dat voor aanvang bij de ingang is gespannen. Klokslag één uur (of op zaterdag om elf uur) wordt het touw verwijderd en stromen de kopers rennend het terrein op. Het publiek is zeer divers: mannen, vrouwen, handelaren, mensen die van een uitke-ring moeten leven, mensen van vluchtelingenwerk, studenten en verzamelaars, etc. Twee keer per jaar is er een grote feestmarkt, waarvan de opbrengst naar een van tevoren aangewezen project gaat. Zo ging er in 1976 fl. 26.700 naar een pedagogisch centrum voor minderjarige wezen in Bolivia. In 1979 bedroeg de opbrengst zelfs fl. 37.500. Begin jaren ’90 fluctueerden de opbrengsten nogal. Soms waren de weersomstandigheden de spelbreker. De laatste jaren vertonen de omzetten over het alge-meen een stijgende lijn. In augustus 2002 werd voor het eerst de € 20.000 overschreden.

19

Een nieuwe startOndanksdemoeilijkhedenbereikteEmmausHaar-zuilenseenbelangrijkemijlpaal:op12juni1986werdzijeenzelfstandigestichting.Hiermeekreegdere-latie met het bestuur van Emmaus Nederland eenander karakter en kwam Emmaus Haarzuilens alséénvande laatstegroepen inNederlandopeigenbenentestaan.Hetbestuurvandenieuwestichtingwerdgevormddooreenbewoner,eenvrijwilligereniemandvanbuitenaf.Eénvandeeerstezakenwaardestichtingvoorkwam testaanwashetoplossenvandeinterneproblemen.Eenkleingroepjebewo-ners overwoog zelfs om Emmaus Haarzuilens tesluitenenhelemaalopnieuwtebeginnen.Uiteinde-lijkwerdbeslotenomtochdoortegaanendesto-rendeelemententeverzoekendegroepteverlaten.Inééngevalheeftditnogtoteenrechtszaakgeleid.Zowerdschoonschipgemaaktenbleefernogmaareenkleinaantalmensenover.Decommunauteitbegonweeruithetdalopteklim-men. Het idealisme bloeide bij de overgeblevenbewoners weer op. Ze traden daar ook mee naarbuiten.Zowerden jaarlijks gastlessen verzorgdopscholen.Delessenmaaktenindrukopdekinderen.EenleerlingvanhetReviusLyceuminDoorn:“Maarwatiknogveelknappervindisdatjulliemisschienweltwintigtv’shebben,maarergeenéénvoorjulliezelfhouden.”14Decommunauteitwerdweerhechterenhetverloopwerd minder groot. Er kwam meer aandacht voorvrijetijdenhetvolgenvanprojecten.Devrijdagmid-

dagwerdbestempeldalspraatmiddag.Danwasereen huisvergadering, waarin het werk en persoon-lijke zaken werden besproken en soms een themawerdbehandeld.Overdeverhoudingtussenwerkenvrije tijdsteldemenzichdevraag:“Wat isbelang-rijker, omzet of mens?”15 Er werd bewust gekozenvoor de mensen die binnen Emmaus Haarzuilensleefdenenwerkten.Eénvandemaatregelenwashetverkleinenvanhetophaalgebiedenhetinkortenvandewerkweek.Inplaatsvanwekelijkswerderalleennogmaaropdelaatstezaterdagvandemaandeenmarktgehouden.Dewoensdagmarktbleefgewoonbestaan.Degevolgenvandezemaatregelenwarenverrassend.Deomzetliepnamelijknietterug,zoalsverwacht,maargroeidezelfs.Langzamerhandveranderdeookhetjargon.Zowerdhet woord ‘communauteit’ steeds meer vervangendoorwoonwerkgemeenschap.

Uitbreiding en professionalisering Indejaren’80werdtweedehandskledingpopulair-der. In trendyboetiekjes indestadvonddezekle-dinggrifaftrek.DitbrachtEmmausHaarzuilensophetideeomzelfinUtrechteenkledingwinkeloptezetten. Vanwege het grote aanbod aan kleding bijEmmauswaseentweedeverkooppuntzeerwelkom.Op 2 juli 1987 werd hiervoor Stichting EmmausUtrechtinhetlevengeroepen.DankzijleningenvanEmmausgroepen en andere geldschieters kon eenpandindeMgr.VandeWeteringstraatwordenaan-

Nieuwe impulsen (1987-1996)


gekocht.Methulpvanvriendenenkennissenwerdhetpandopgeknapt.Op3oktober1987gingdekle-dingwinkelopen.Dekledingdieerwerd(enwordt)verkocht,kwamuitHaarzuilens,waarhetwasgesor-teerd.Bovendewinkelbevondzicheenwoningmeteen aantal kamers. Zo betekende de aankoop vanhetpandniet alleeneenuitbreidingopcommerci-eelgebied,maarwashetookeenuitbreidingvandewoonruimtevanEmmaus. JosenHermiennamenhiersamenmetHarryhunintrek.Op allerlei gebied werd het kringloopbedrijf vanEmmaus Haarzuilens geprofessionaliseerd. “Wewillenookwel eens af van datMalle Pietje-imago.Emmausisuitgegroeidtoteenprofessioneelkring-loopbedrijf,dat looptalseentreinenwaarkeihardgewerktwordt”,alduseenmedewerker.16Hetbedrijfhad ook het economisch tij en de tijdgeest mee.Dankzij de toegenomen welvaart werden er beterespullenafgedankt.Daarnaastgroeidehetmilieube-wustzijnonderhetpubliekenkwamdeoverheidmet

campagnesvoorhetscheidenvanafval.Ditalleshadtot gevolg dat het aantal telefoontjes bij EmmausHaarzuilensflinkgroeide.Emmausgingooksamenwerkenmetanderekring-loopbedrijvenenmetdegemeente.Zonamzesa-menmetStichtingdeARM(eenUtrechtskringloop-bedrijf) endegemeentereinigingdeelaanhetKar-tonoverleg.Verderwerdenin1990metdegemeenteUtrechtafsprakengemaaktoverhetophalenvanhetgrofvuil.Emmausheeftzogedurendeenkelejarenvoor de gemeentelijke ophaaldienst uitgereden enallenogbruikbarespullenmeegenomen.Ditscheel-dedegemeentedestijdsperjaaranderhalfmiljoenguldenaaninzamel-,verbrandings-entransportkos-ten.17Omdat Emmaus steeds meer goederen ophaalde,wasuitbreidingnoodzakelijk.In1991werdde‘spul-letjesloods’,dievoorheenhadgediendvoordeop-slagvanoudpapier,alsverkoopruimteingebruikge-nomen.Dankzijdeopbrengstvandelentemarktvan1992konvervolgensdekippenloods,waarmeubels

De kledingwinkel

Oud ijzer

21

werden opgeslagen en verkocht, worden gereno-veerd.Hetdakwerddoorvrijwilligerszelfgesloopt,waarmee duizenden guldens werden bespaard. Erwerd een verdieping opgebouwd en ingericht alsvergader- en ontmoetingsruimte. In januari 1994werddeloodsofficieelgeopenddoorburgemeesterJ.J.F.M.Westra.In1996plaatsteEmmausverspreidoverVleuten-DeMeern (en later ook in Harmelen) een aantal kle-dingcontainers.Hierkondenmensentweedehandskledingindeponeren.

Werken bij EmmausVrijwilligerGerardoverhetkringloopwerkvanEm-maus: “Je leert in dit werk heel goed spullen hunwaarde teruggeven.Wemoetenniet teduur,maarookniettegoedkoopspullenaanbieden.Uitsorterenisleukwerk,maarikgeniethetmeestvanhetcontactmetdemensendieopdemarktkomen.Natuurlijkkomensommigenalleenvoorde‘heb’,maartachtig

procentvandebezoekersdoetheelgezellig.Som-migenbrengenzelfseenattentiemeemetKerst.”18Ookde inHaarlemwoonachtigeMartin isal jarenvrijwilligerbijEmmausHaarzuilensenbesteedtdrieàvierdagenperweekaandeboeken.Ooitginghijmee naar een zomerkamp in Haarzuilens. “Na af-loopkreeg ikdevraag: zou jedieboekennogeenweekjewillendoen?Datweekjeisnoualzo’nzevenjaar.”19Emmauskrijgtnu,weer tien jaar later,nogaltijd veel complimenten over de boekenafdeling,waarMartinnogsteedswerkt.“Ookopdekwaliteitletikgoed.Vooralderuggetjes.Alsjevijftigboekenopeenplankhebteneriseréénmeteenslechtrug-getje, dan zien de klanten dát ruggetje.”20 Boekendie moeilijk aan de man te brengen zijn, verkoopthijinhelepartijenvooreenschappelijkprijsje.Ver-derzorgthijvoorvariatiedoordeboekensteedsteverplaatsen.“Mensenzijneenbeetjelui.Zebukkenlieverniet.Hetmoetopooghoogtestaan.”21

De eerste kledingcontainer

Martin en zijn boeken


Externe contactenIn deze periode pakte Emmaus Haarzuilens eenoudetraditieweerop.In1988werdervoorheteerstsinds 1969 weer een zomerkamp georganiseerd.ViadeVrijwilligeInternationaleActie(VIA,datisdeNederlandseafdelingvanServiceCivilInternational(SCI))kondenvrijwilligerszichaanmeldenomtweewekentekomenhelpeninHaarzuilens.Zokwamenerin1990jongerenuitEngeland,Spanje,Joegosla-vië,Canada,Turkije,Finland,DenemarkenenMalei-sië.Nadeval vandeMuur in 1989werdhetvoorjongerenuitOost-Europamakkelijkeromtekomen.WerkenvoorEmmauswasvoorheneengoedkopemogelijkheidomkennis temakenmethetwesten.

Tijdens de zomerkampen werkten de jongeren ge-woonmeeinhetkringloopbedrijfenhielpenzemetdevoorbereidingenvandegrotemarktinaugustus.Daarnaast kregen ze informatie over het werk vanEmmaus.BijEmmausHaarzuilenswerdjaarlijksuit-gekekennaardezeontmoetingen.Voordebewonerswashetprettigtemerkendatervanbuitenafbelang-stellingwasvoorhunwerkendemotievendaarach-ter.Devrijwilligerswarenvaakjongeenidealistischemensen,diedebewonersookweerinspireerden.Enerwerdaltijdveellolgemaakt.Bewonersenvrijwil-ligersgingensamenuitenmaaktenuitstapjesinhetland.Datleiddenogaleenstotverliefdhedenoverenweer.Temeerookomdatdebewonersveelalman-

Zomerkamp 1995

23

nenwareneneronderdevrijwilligersveelmeisjeswaren. Zo ontmoette een bewoner tijdens het zo-merkampvan2004eenleukeItaliaanse.NaafloopvanhetkampvertrokhijsamenmethaarnaarItaliëenkeerdenietmeerterug.

Begin jaren ’90 reisden Jos en Hermien een jaarlanglangsEmmausgroepenenandereprojecteninZuid-Amerika.Zijdedendaarveelcontactenop;eenaantaldaarvan isuitgegroeid tot intensievevriend-schapsbanden. “Deze vriendschapsbanden passenindeinternationaleontwikkelingvanEmmaus.Hetgaatnietindeeersteplaatsomhetsteunenvandederdewereld,maaromdeuitwisselingvanideeën,inspiratieopdoen,merkendatjevanuitdezelfdeide-alenwerkt.”22MetnamemettweePeruaansegroe-pen,EmmausTrujilloenEmmausPiura,iseenhech-tebandontstaan.Laterontstondenerookcontactenmetprojecteninanderedelenvandewereld(onderandereKeniaenUganda). Inde loopvande jarenvondenervelebezoekenoverenweerplaats.

Ook dichter bij huis trad Emmaus Haarzuilensmeer naar buiten en zocht samenwerking met or-ganisatiesdiezichinzettenvoordak-enthuislozen.Zo was Emmaus Haarzuilens in 1992/1993 mede-oprichter van de Stichting De TussenvoorzieningUtrecht.Ditwas(enis)eenorganisatiedieopvang,steun en begeleiding biedt aan dak- en thuislozenen andere gemarginaliseerde groepen. Eén van deprojectenvandestichtingwasdeTussenbus,dieindeUtrechtsebinnenstadstondenwaarkoffie,soep,brood en dekens werden uitgedeeld aan de meestkwetsbaredaklozen.Dankzijhetactievedaklozenbe-leid van de gemeente Utrecht is de Tussenbus nunietmeernodig.

Woonhuis Emmaus Trujillo, deels gefinancierd met projecten-geld van Emmaus Haarzuilens

Ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van Emmaus Trujillo wordt door Jos en Carina een plaquette onthuld


Een nieuw huisDe voormalige varkensstal waarin de woonwerk-gemeenschap nog altijd huisde, vertoonde steedsmeer gebreken en voldeed niet meer. Daaromwerd in 1996 besloten om de stal af te breken eneennieuwgebouwneertezetten.Debouwvanhetnieuwehuisluiddeeennieuwtijdperkin.Op1aprilwerdbegonnenmetdesloopvandetweevarkens-

stallen.Tothetnieuwegebouw,datopdezelfdeplekzoukomen,klaarwas,woondendebewonersinca-ravans,dieophetterreinwarenneergezet.Voordatmetdebouwkonwordenbegonnen,moesthetge-meentelijkbestemmingsplanwordengewijzigd.Metdekasteelheerwerdeenerfpachtovereenkomstvoor25jaarafgesloten.

Heldere lijnen en duidelijke keuzes (1997-2006)

Een laatste drankje voor het oude huis

25

VoorhetontwerpkoosEmmausvoorhetUtrechtsearchitectenbureauKapriool [vankap tot riool],om-datdatideologischveelovereenkomstenvertoondemetdeeigendoelstellingen.23Debouwwerduitbe-steedomdehandenzoveelmogelijkvrijtehoudenvoor het kringloopbedrijf, dat gewoon door moestgaan.Emmausbetaaldedekostenvanfl.700.000uit eigen middelen en met renteloze leningen vanandere Emmausgroepen. Bij het nieuwe woonhuisis gebruik gemaakt van houtskeletbouw, waardoorhetveelwegheeftvaneenchalet.“Wehebbenge-kozenvoorskeletbouwomdathetgebouwuiteraardwelmoetharmoniërenmetdeomgeving.Bovendienwildenweabsoluutenergievriendelijkenduurzaambouwen.”24Erisgebruikgemaaktvanonderhouds-armhoutuithetnoordenvanScandinavië,datookterplekkeweerwordt aangeplant. Een voorwaardedie Emmaus heeft gesteld was dat bouwresten naeventuelesloopopnieuwtegebruikenmoestenzijn.Vetplantenophetdakzorgenvoornatuurlijkeisola-

tie.Erhadnogmeerenergiebespaardkunnenwor-denwanneerhetnieuwehuisophetnaastliggendeweilandwasgebouwd,waarmeergeprofiteerdhadkunnenwordenvandewarmteenhet lichtvandezon.Tochisvoordeoudeschaduwrijkeplekgeko-zen,omdatjevandaaruitbeterzichtophetterreinhebt.Hetnieuwehuiskreegopdeeersteverdiepingbadkamersentwaalfslaapvertrekken(ca.2,5x5m).Opdebeganegrondkwamenallegemeenschappe-lijkevoorzieningenalshuiskamer,keuken,wasruim-te, voorraadkamer en kantoor. Aan de achterzijdevan het gebouw werd een groot terras aangelegd.Hetnieuwegebouwwerdgeopenddoormej.J.L.N.Nieuwland,directricechâteauvanKasteelHaarzui-lens,alsvervangstervandekasteelheer.Rentmees-terF.Kosterhieldnamensdeadellijke familieeentoespraak.

Het nieuwe huis wordt gebouwd

30 jarig bestaan. Henk Minnema (toenmalige voorzitter van Emmaus Nederland) en Jan en Liesbeth Wilken


Een nieuwe doelgroepDebouwvanhetnieuwehuisluiddeeenperiodeinwaarinermeerlijnkwamindeopnamevannieuwemensen in de groep. Men richtte zich minder opnachtslapers(daklozendievooreennachtonderdakzochten), want voor hen kwamen steeds meer an-derevoorzieningen.Emmauswildemensenuiteenprobleemsituatie een plek bieden waar zij tot rustkunnenkomen,omvandaaruithunlevenweeropderailstezetten.EmmausHaarzuilenszietzichzelfna-drukkelijknietalshulpverlener,maarbiedtmenseneenthuisenstructuur.Hermien:“Mensendiedoorde maatschappij zijn uitgekotst, proberen wij eenplaatstegeven.”25HetgaatdusbijEmmausHaarzui-lensnietalleenomliefdevoordemedemens,maarookomkritiekopdesamenleving,waarinmensenvaakwordenafgeschreven.BijEmmauswordtjuistgekekennaarwatmensenwélkunnen.Er zijn verschillende manieren waarop mensen bijEmmaus terecht komen: via hulpverleningsinstan-ties, de reclassering, door mond-op-mond-reclameof via andere kanalen. Eerst vindt een kennisma-kingsgesprekplaats.EenbelangrijkgesprekspuntisdemotivatievandegenediebijEmmausaanklopt.Watwilhij/zijbereiken?Watwilhij/zijdoenomzijn/haarsituatieteverbeteren?Verderwordtgeletopdeproblematiek en of de persoon in de leefgemeen-schappast.Erwordtnietdiepiniemandsverledengegraven, zoals dat onderling in de woonwerkge-meenschapooknietgebeurt.Hetgaateromwieie-mandnúisendemogelijkhedendiehijnúheeft.NaeenlogeerperiodevantweewekenwordtinoverlegbeslotenofdeaspirantbewonerbijEmmausHaar-zuilenskanenwilblijven.Deproblematiekvandebewonersisdivers.Demees-temensenzijndak-en/ofthuisloosgeraaktdoorbij-

voorbeeld psychischeproblemen,eenversla-vingsverleden, deten-tieofschulden.Bijdeaanname van nieuwebewoners wordt hengeadviseerd om voorhun problemen bui-tenshuisprofessionelehulp tezoeken.Want,zoalsgezegd,Emmausbiedt onderdak, werken structuur, maar isgeen hulpverlenendeinstelling.Emmaus streeft naareen evenwichtige ver-deling van soortenproblematiek. Ookmogen de problemen

nietaltegrootzijn.Hetmoetnogwelmogelijkzijnom ‘als een gezin’ samen te leven en te werken.Daarnaastwordteropgeletdatereenevenwichtbe-staattussenenerzijdsidealistischemensendiezelfkiezenvoordit levenenanderzijdsmensendieuiteenprobleemsituatiekomen.

“Voor mij is de zon weer gaan schijnen”Allebewonersdraaienmee inhetkringloopbedrijf.Iedereen krijgt de belasting die hij of zij aan kan.Hetwerkgeeftdebewonerseendag-enweekritme,waardoorzestructuurinhundagelijkslevenkrijgen.Naasteenzinvolledagvullinghelptditookvoorko-mendatzeophetverkeerdepadrakeneninoudegewoontenterugvallen.Dedagindelingisalsvolgt:

Koffie!

27

8.15 werkbesprekingendaarnaaandeslag10.00-10.30 koffie-/theepauze12.00-13.00 lunchpauze15.00-15.30 koffie-/theepauze17.00 eindewerk18.00 avondeten

Opmaandagochtendwordtergezamenlijkschoon-gemaakt en op vrijdagmiddag is er een huisverga-deringdievoorallebewonersverplichtis.Naasthetwerk moeten de bewoners ook leren om hun vrijetijd in tevullen.Dat isnietvoor iedereenevenge-makkelijk.

Gemiddeldblijvenbewonerszo’ntweeëneenhalfjaarbijEmmausHaarzuilens.Alshetgoedis,hebbenzeindie tijdbelangrijkestappengezet.DebedoelingisdatzegesterktdoorhunervaringenbijEmmauszelfstandigterugkerenindemaatschappij,alofnietmethulpvanbuitenaf.Geregeldblijvenoud-bewo-nersnahunvertrekuitHaarzuilenscontacthoudenmetEmmaus.Zehebbenereenleuketijdgehadenkomengraagterug,bijvoorbeeldomtehelpenmet

devoorbereidingvanfeestmarkten.Sommigenblij-ven naderhand als vrijwilliger bij Emmaus werken.Het komtookvoordatbewonersblijvenen interndoorgroeiennaareenmeerverantwoordelijkefunc-tie.

Wat Emmaus kan betekenen voor een bewoner,blijktuithetverhaalvanHélène:“Ikbenal25 jaarverslaafd. Ik ben heel erg verslaafd geweest. Nugaat het iets beter met me. Ik wil nog steeds heelgraag afkicken, maar ik kan nergens meer terecht.Ikheballetherapieëngehadenallekliniekendoor-lopenomvandedrugsaftekomen,maarhetismeniet gelukt.” Via drugspastor Ricus kwam HélènebijEmmausterecht,waarzenogaltijdeendeelvandeweeklogeert.“Ikwoonbijmijnmoederinhuis.Mijnmoederheeftmenooitlatenvallen.Mijnmoe-derhadhetvroegerheelgoed,maarikhebhaararmgemaakt.Nuiszeoudeninvalide.Ikwilgraagvoorhaarzorgen.[…]Hetisheelfijndatiknuiedereweekdriedagenhelemaalwegkan[naarEmmausHaar-zuilens].Daarleefikhelemaalvanop.Voormijisdezongaanschijnen.”26

Uit het gastenboek


De mensen van EmmausVerschillende groepen mensen zijn betrokken bij Emmaus Haarzuilens. In de eerste plaats zijn er de bewo-ners. Zij wonen en werken in de woonwerkgemeenschap. In Haar-zuilens kunnen maximaal veertien mensen wonen, in Parkwijk vijftien. Een aantal van hen heeft bewust gekozen voor het leven en werken in de woonwerkgemeenschap. Niet als opoffering, maar omdat ze dat als een uitdaging en verrijking ervaren. Anderen komen uit een probleem-situatie. Bij Emmaus Haarzuilens krijgen ze de kans om weer op eigen benen te gaan staan. ‘Bart’: “Mijn leven heeft weer structuur gekregen. Ik leer wat het is vroeg op te staan en verantwoordelijkheid te dragen.

Over een paar jaar sta ik sterk genoeg in mijn schoenen om voor mezelf aan de slag te gaan.”32 Als het goed is, vinden deze bewoners na enkele jaren zelf hun weg in de samenleving of stromen ze binnen Emmaus door naar meer verantwoordelijke posities. Naast de bewoners zijn er de vrijwilligers, die zich één of meer dagdelen per week voor Emmaus inzetten. Ook onder hen is de motivatie om bij Emmaus mee te werken divers. Er zijn bijvoorbeeld vroeg-gepensioneerden die hun kennis willen delen. Anderen zoeken een zinvolle dagbesteding of komen in het kader van een arbeids-reïntegratietraject. De vrijwilligers krijgen reiskostenvergoeding en korting op de tweedehands goederen.Sinds halverwege de jaren ’90 werkt een aantal mensen op basis van een door de overheid gesubsidieerde baan in het kringloopbedrijf mee (de ‘Melkertbanen’, die later I&D-banen werden). Op het hoogtepunt van deze regeling had Emmaus 12 van deze plekken. Vanaf 2004 werd de regeling afgebouwd en eind 2006 stopt de I&D-regeling definitief. Mogelijk komen er een andere subsidieregelingen voor in de plaats.Via de reclassering krijgt Emmaus regelmatig mensen over de vloer die een taakstraf moeten doen.Tenslotte zijn er nog enkele betaalde krachten die een salaris ontvangen. Dit zijn met name de coördinatoren van Emmaus Parkwijk, Lombok en Overvecht.

Aan tafel

29

Beginjaren’90wasdekringloopmarkterginbewe-ging.Kringloopbedrijvenwerdengroterencommer-ciëler.Veelbedrijvengingeneensamenwerkingsver-bandmeteengemeenteaan.In deze tijd ontstonden ook de zogenaamde Mel-kertbanen, die later Instroom-Doorstroombanen(I&D-banen)werden.Ditwarendoordeoverheidge-subsidieerdebanenvoormensendieopderegulierearbeidsmarktmoeilijkaanwerkkondenkomen.EmmausHaarzuilenswildedebootnietmissen.Zijwerdactieflidvandebrancheverenigingvankring-loopbedrijven(BKN)enhielddeontwikkelingeninenrondUtrechtgoedindegaten.Eindjaren’90greepzeverschillendekansenaanomuittebreiden.

Emmaus RetourshopIn1995voerdeEmmausdeeerstegesprekkenmetdegemeenteUtrechtoverdeopeningvaneenves-tigingindewijkOvervecht.Degemeentehadplan-nenmeteenvoormaligeparkeergarage,dieals“eenbronvansocialeonveiligheid”beschouwdwerd.Op27juni1997werdereenintentieverklaringopgesteldtussen woningcorporatie Bo-Ex ’91, de GemeenteUtrechtenEmmausHaarzuilens.Bo-Ex’91steldederuimteaandeGloriantdreefgratis terbeschikking.Voor de verbouwing droeg Emmaus Haarzuilensfl.100.000 bij, daarnaast kwam er geld van de ge-meenteenvaneenEuropeessubsidiefonds.Op18september2001werdhierdeEmmausRetourshopgeopend.Ditiseendrive-ininzamelpuntvantwee-

dehandsgoederen,maarvooralookeenlaagdrem-pelig dagbestedings- en werkervaringsproject voormensen dieweinig kansen hebben op de regulierearbeidsmarkt.EendeelvanderuimtewerdverhuurdaanMilieupuntOvervecht,waarmeeEmmaussomssamenwerkt.

Emmaus LombokEenanderbelangrijk initiatiefvanEmmauswasdeopening van een nieuwe kringloopwinkel in Lom-bok. In 1997 had de Nachtopvang in Zelfbeheer(NoiZ) Emmaus Haarzuilens al uitgenodigd ommeetedenkenoverdeinvullingvaneenpandindeMakassarstraat.Dit voormaligeschoolgebouwwaste groot voor de NoiZ, die alleen de bovenverdie-pingzougaangebruiken.DeNoiZvondinEmmausHaarzuilens en Stichting De Tussenvoorzieninggoede buren. Emmaus Haarzuilens kon hier eenkringloopwinkel vestigenenDeTussenvoorzieningzochtkantoorruimteeneenstallingsplaatsvoordeTussenbus.Maarhetzounogjarendurenvoorditeenfeitwas.In de zomer van 1997 belegden de drie betrokkenorganisatiessamenmetdegemeenteeeninforma-tiebijeenkomstvoordebuurt.Deplannenzorgdenvoorverhittegemoederenbijdehonderdvijftigaan-wezige buurtbewoners. Zij wilden pertinent geendaklozen(voorziening) in hun buurt. Het gevolgwasdatdegemeenteopzoekgingnaareenanderebestemmingvoorhetschoolgebouwaandeMakas-

Nieuwe initiatieven (1997-2006)


sarstraat.DeplannenvandeNoiZ,DeTussenvoor-ziening en Emmaus Haarzuilens verdwenen in deijskast.Ondanksdeemotiesindebuurtbeslootdegemeenteinjanuari2000hetpandtochtoetewijzenaandezedrieorganisaties.Erwerdeenbeheergroepopgericht, waarin ook de buurt vertegenwoordigdwas.NaeenverbouwingkonEmmausop26april2001startenmetdeverkoop.Op11meivandatjaarvond de feestelijke opening van Emmaus Lombokplaats.Dewinkel vanEmmauswordtgerunddooreencoördinatoreneenaantalvrijwilligers.Voordeomwonenden organiseert de beheergroep jaarlijkseenbuurtfeestopenrondhet terreinvandevoor-maligeschoolaandeMakassarstraat.

Debetrokkenorganisatieswerkengoedsamen.Hetgezamenlijkemottois:bed,bad,brood,begeleidingen een baan. Bij de NoiZ kunnen dertig daklozenslapen. Een aantal van hen kan meewerken in dekringloopwinkel van Emmaus. Hiermee krijgen zijeen zinvolle dagbesteding en structuur in hun da-gelijksbestaan.Zijontvangengeenloon,maarEm-mausbetaalthunovernachtingenetenbijdeNoiZ.DeTussenvoorzieningkanbegeleidingbiedenbijhetzoekennaarhuisvestingofeenbaanofanderszins.

’t Groene Sticht - Emmaus ParkwijkEenderdeinitiatiefwaarbijEmmausHaarzuilenshal-verwegedejaren’90actiefbetrokkenraaktewasdeoprichtingvan‘tGroeneSticht.Eind1996kwamenAbHarrewijnenJellevanVeenvanWerkgroepDeRa-felrand(eenwerkgroepvandeactiegroepArmeKantvanNederland)naarHaarzuilensomtepratenoverhunideeënvoor‘eensoortklooster’indeVinexloca-tieLeidscheRijn.Hetmoesteenplekwordenwaardesterkevanuitzijnroepingdezwakkerehelpt. In1997vormdenEmmausHaarzuilens,DeRafelrandendeNoiZeeninitiatiefgroep,diedeplannenvooreenwoonerfmeteenwoon-,werk-enopvangfunc-tieverderuitwerkte.Inseptembervandatjaarricht-te Ab Harrewijn, die later voor Groen Links in deTweedeKamerzat,Stichting’tGroeneStichtop.InhetbestuurwarenDeTussenvoorziening,NoiZenEmmaus Haarzuilens vertegenwoordigd. EmmausHaarzuilenssteldefl.30.000beschikbaaralsgarant-stellingenstartkapitaalenAbHarrewijnwerdcoör-dinatorvanhetgeheel.In2001kwamdeboerderijendegrondwaarheterfgevestigdzouwordenvrij.Inapril2002werddeeerstepaaldegrondingesla-geneninjunivolgdedeeerstesteenlegging.Initia-Emmaus Lombok

31

tiefnemerAbHarrewijnmaakteditnietmeermee.Hijoverleedop13meiaaneenherseninfarct.Terna-gedachtenisaanzijninzetonthuldewethouderW.A.LentingbijdeeerstesteenleggingophetterreinhetbordvandenieuweAbHarrewijnstraat.Indecember2003werdhetcomplexgeopenddoordeUtrechtseburgemeestermw.A.H.Brouwer-Korf.Hetbestondonderandereuit:- woonwerkgemeenschap Emmaus Parkwijk

(woonruimte voor vijftien bewoners en eenkringloopwinkel);

- eenboerderijmetrestaurantenvergaderruimteinbeheerbijReinaerde(instellingvoorverstan-delijkgehandicapten);

- de Silo, die dienst doet als buurtwerkplaats,werkplaatsvanRemake(knaptoudemeubelsoptot design) en als ontmoetingsruimte voor dewoonvereniging;

- huisvestingvoortwaalfdak-enthuislozendoorNoiZ/Tussenvoorziening;

- 32 appartementen in de sociale huursector, 12kamersvoorjongerenen9koopwoningen.

Behalve het startkapitaal heeft Emmaus nog eensfl. 85.000 geschonken en een lening verstrekt vaneenhalfmiljoenguldenvoordeperiodevandertigjaar,waarbijdejaarlijkseaflossingvanaf2002weergeschonkenwordtaan’tGroeneSticht.DeoprichtingvanEmmausParkwijkwaseen initi-atief van Emmaus Haarzuilens. In december 2003betrokkendeeerstebewonershethuis.Op14mei2004 vond de officiële opening plaats. Net als inHaarzuilensbevindenzichhiereenwoonhuiseneenkringloopbedrijf, met als motto: “Kom ons helpenanderentehelpen,enmisschienbenjijdaarmeege-holpen.”

Emmaus Parkwijk


Steun dichtbij en ver wegDoordat de bewoners van Emmaus Haarzuilens afzien af van een regulier salaris, blijft er geld over voor projec-tensteun. Deze steun wordt niet beschouwd als liefdadig-heid, maar als een bijdrage aan een eerlijker verdeling van de welvaart. Mede daarom spreekt men dan ook liever van samenwerking dan van hulp. Er wordt veel waarde gehecht aan persoonlijke contacten met de mensen die worden ondersteund. Daarom vinden er bezoeken over en weer plaats. Zo kan men elkaars realiteit leren kennen en van elkaar leren. De projecten die Emmaus ondersteunt, zijn grofweg in drie categorieën te verdelen: kleinschalige buitenlandse projecten, Nederlandse projecten voor dak- en thuislozen en bewustwordingsprojecten. Het grootste deel van de projectensteun (over de afge-lopen tien jaar was dat 65%) gaat naar kleinschalige buitenlandse projecten. Belangrijk criterium bij de be-slissing of een projectaanvraag wel of niet ondersteund zal worden, is de mogelijkheid dat het project op termijn zelfvoorzienend zal kunnen worden. Een voorbeeld van een kleinschalig buitenlands project is het Treesleeperscamp in Namibië. Hier hebben dorpsbewoners met financiële ondersteuning van onder andere Emmaus een camping opgezet, die inmiddels goed draait. Dankzij de inkomsten daaruit heeft de (voorheen arme) bevolking weer een toekomst. Ook gaat er geregeld projec-tensteun naar bevriende Emmausgroepen. Zo heeft Emmaus Haarzuilens de groep in Trujillo (Peru) tien jaar lang ondersteund bij het opbouwen van de woonwerkgemeenschap; inmiddels is deze zelfvoorzienend. Bijna eenderde van de projectensteun gaat naar binnenlandse (met name regionale) projecten voor dak- en thuislozen. Daar liggen immers ook de roots van de Emmausbeweging. Zo is Emmaus Haarzuilens actief betrokken geweest bij het opzetten van De Tussenvoorziening. Daarnaast wordt het STIL, een solidariteitsor-ganisatie voor vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunningen, al jaren ondersteund. Met de steun aan bewustwordingsprojecten (zo’n 4% van de totale projectsteun) wil Emmaus Haarzuilens helpen om misstanden in onze samenleving aan de kaak te stellen. Het geld gaat naar organisaties als Actie Strohalm, Anti Facistische Actie, Schone Kleren Campagne en Buro Jansen en Janssen, dat onlangs onderzoek heeft verricht naar de wijze waarop de politie de identificatieplicht uitvoert.

Treesleeper, een project in Namibië

33

Eind augustus 2006 vierde Emmaus Haarzuilenshaar veertigjarig bestaan. Een week eerder warenledenvanbevriende(Emmaus)groepenuitverschil-lendelanden(onderanderePeru,Oeganda,Spanjeen Frankrijk) gearriveerd om het feest mee te vie-ren.Degastenhielpenmetde voorbereidingenen ver-richttenhand-en-spandienstenbijhetgewonekring-loopwerk. Een grote feesttent was op het weilandneergezet.Allerleimensendiebetrokkenzijnbijhetwerk van Emmaus en alle bewoners van Haarzui-lens waren uitgenodigd voor een feestelijke recep-tie,waarbijdiversecadeauswerdenaangeboden.Erwerdeendocumentairevertoondenerwarenfoto’ste zien. Oude bekenden zagen elkaar weer en erwerdenveelherinneringenopgehaald.Tweedagenlaterwasdegrotefeestmarkt,waarookandereNe-derlandsegroepenspullenverkochten.Opverschil-lendepodiawerdmuziekgemaaktenvoorkinderenwasereenspringkussen.Uiteraardontbrakookdemodeshow van tweedehandskleding niet en warenerallerleiexotischehapjesteverkrijgen.Debelang-stelling was overweldigend en de opbrengst van€ 21.715waseenrecord.EendeeldaarvangingnaarCoutureBiancainOuagadougou(BurkinaFaso).Indit project krijgen vrouwen een naaiopleiding, wathun kansen op werk en inkomen moet vergroten.Het andere deel ging naar Narodna Dopomoga inKiev,eenprojectvoorverbeteringvandelevensom-standighedenenkansenvandak- en thuislozen inKiev.

Een terugblikopveertig jaarEmmausHaarzuilenslaateenbewogengeschiedeniszien.Eengeschiede-nismetupsendowns.Eengeschiedenisvanidealis-

Veertig jaar idealisme en solidariteit (2006)

Uitnodiging voor het jubileumfeest


me,vanhandenuitdemouwensteken,vansolidari-teitmetdezwakstenverwegendichtbij,vansamenwerkenaaneenrechtvaardigerewereld,vandemoednietverliezen,vaneentweedekansvoormensenengoederen.Defolderdiein1991tergelegenheidvanhet25-jarigjubileumvanEmmausHaarzuilenswerdgemaakt,vermeldtdatEmmausernaarstreeftomzichzelfoverbodigtemaken.Ookvijftienjaarlaterishetnoglangnietzover.Nogsteedszijnermensendietussenwalenschipdreigentebelandeneniseronrecht.DatwilechternietzeggendatEmmausnietveelméérheeftbereiktdaneendruppelopeengloei-endeplaat.Alleenalhetbedragvanruimdriemil-joeneurodatindeafgelopenveertigjaarbijelkaarisgebrachtenaanprojectenoveral indewereld isbesteed,weerspreektdat.Enwatnietincijfersisuittedrukken, ishoeveelEmmausHaarzuilensheeftbetekendvoordemensendiehierkorteof langeretijdsamenleefden,samendeeldenensamenwerk-tenaaneenbeteretoekomst.

Uit de afscheidsbrief van Ben van Oers (oud-voorzitter Emmaus Nederland, oud-vrijwilliger Emmaus Haarzuilens)

... en ik hoop dat ze dat nog heel lang doen: mensen die bij het grof vuil zijn gezet

ophalen en laten werken. Dank jullie wel.

Ben

Modeshow jubileummarkt met internationale gasten

35

Spullen met een verhaalEmmaus leeft van de verkoop van tweedehands goederen: meu-bels, kleding, huisraad, boeken, fietsen, tenten, muziekinstru-menten, electra, platen, cd’s en nog veel meer. Aan de spullen die binnenkomen, zijn nieuwe (of inmiddels verouderde) trends af te lezen. Zo komen nu de eerste nordic walking stokken bin-nen en heeft Emmaus ook al enige tijd rollators in de aanbieding. Bij het ophalen van goederen is Emmaus echter wel kritisch. Het moeten wel verkoopbare voorwerpen zijn. Alles moet op zijn minst heel zijn en niet al te erg uit de tijd.

Er komen opmerkelijke zaken voorbij, zoals bijvoorbeeld een kunstbeen en een rokje waar een merkje inzat met ‘Armani’ er op en waar nog een prijskaartje aan hing van 1.850 dollar! Een andere verrassende vondst deed Martin in november 2004, toen hij ’s avonds nog even met de boeken bezig was. Triomfantelijk kwam hij de woonkamer binnen met in zijn hand een stapeltje bruine papiertjes: achttien briefjes van fl. 100,-! Uit een ander boek kwamen later nog een paar briefjes van fl. 50,-. De totale oogst was dus fl. 2.050,-. De eigenaar van de boeken was niet meer te achterhalen.

Als ophaler kom je ook op bijzondere plekken. Zo moesten er een keer goederen worden opgehaald van de zolder van de Hamto-ren en oude kluisjes uit een ABN-AMRO bankgebouw. “Zo ver was ik nog nooit een bank in geweest!”30 Bij het ophalen van goe-deren komt meer kijken dan zakelijk inzicht en spierkracht. “Je maakt wel eens tragische dingen mee. We halen ook kleding op bij mensen en dat zijn dan de kleren van de partner met wie ze vijftig jaar hebben samengeleefd. Wat moet je dan doen? Wat je níet kunt doen is het zakkie aanpakken en hup de trap afrennen. Voor zover mogelijk neem je er dan de tijd voor en je probeert dat voor mensen zo acceptabel mogelijk te maken. Er zit een verhaal achter die kleren.”31


Noten

1 Sindsenigejarenheeftheteennieuwenaam:deEmmauskrant.

2 Hongerendorst,nr.1(1958)3.3 Ibidem,11.4 JubileumkrantEmmaus,1976.5 Artikel14-2-1967(krantonbekend).6 JeugdwerkNederland(JN),jrg.10,nr.12 (29-6-1978)10.7 Ibidem.8 Kontaktblad,mei1980.9 ‘Jaarverslag1979’(handgeschreven).10 Kontaktblad,augustus1979.11 Ibidem,april1978.12 Artikel1982(brononbekend).13 JubileumuitgaveEmmausHaarzuilens,1991, grafiekp.4.14 Kontaktblad,1987.15 ‘HetGeleBoekje’.Jaarverslagover1990.16 DeBrug,2-2-1994.17 DeVolkskrant,13-3-1993.18 UtrechtsNieuwsblad,1991(datumonbekend).19 Hongerendorst,mei1996.20 Ibidem.21 Ibidem.22 UtrechtsNieuwsblad,19-6-1993.23 DeBrug,6-12-1995.24 Ibidem.25 Bondignr.291,17.26 JaarverslagRaadvanKerkenAmsterdam,1997.27 CitaatAbbéPierreinHongerendorst,nr.11,3.

28 JeugdwerkNederland(JN),jrg.10,nr.12 (29-6-1978)10.29 Briefvoornieuwkomers,beginjaren’80.30 GesprekmetKees,11augustus2006.31 XanderinHervormdNederland,14-5-1983.32 Reader’sDigest,september1994.

Colofon

Tekst:MiekeHeurneman,Amersfoort

Eindredactie:JosvanderMeer,HermienVat,CarinaWagenaar

Vormgevingendrukwerk:DrukkerijvanRooijen,Vleuten

Haarzuilens2006

Woonwerkgemeenschap Emmaus Haarzuilens

vangt mensen uit een probleemsituatie op,

met name dak- en thuislozen, en biedt hen de

mogelijkheid hun leven weer op te bouwen.

Door het ophalen en weer verkopen van

gebruikte goederen, voorziet de groep in haar

eigen levensonderhoud. Het geld dat overblijft

gaat naar projecten in binnen- en buitenland.

Emmaus Haarzuilens werd in 1966 opgericht.

In 2006 vierde de groep haar 40-jarig bestaan.

In dit boekje wordt de bewogen geschiedenis

van 40 jaar Emmaus Haarzuilens beschreven.

Een verhaal van samen wonen, samen werken,

samen delen.

Haarzuilens 2006

Emmaus jubileumboek 2006

Documents

Transcript of Emmaus jubileumboek 2006