Eindverslag snaren akkoord

19
Eindverslag Project ‘Meer Snaren vormen een Akkoord’ Auteur: Jessie Jongejans © Markt 12 Museum (Aaltense Musea) Aalten

description

http://www.aaltensemusea.nl/images/stories/pdf_files/Eindverslag-Snaren-Akkoord.pdf

Transcript of Eindverslag snaren akkoord

Eindverslag Project ‘Meer Snaren vormen een Akkoord’

Auteur: Jessie Jongejans © Markt 12 Museum (Aaltense Musea) Aalten

2

Inhoud 1 Inleiding p. 3 2 De lespakketten p. 4 2.1 Overzicht van de lespakketten p. 5 3 De metingen p. 6 3.1 Voorbeeld Analyse van de metingen p. 8

4 Tentoonstelling ‘Grensgevallen’ p. 9 5 Verhalenbundel ‘De oorlog onder één dak’ p.11 6 Documentatiecentrum p.12 7 Samenwerking met Hogeschool Iselinge p.14 8 Symposium en studieconferentie p.15 8.1 Netwerk van scholen p.16 9 Samenvattend p.17 9.1 Projectleiding p.18 10 Slotwoord p.19

3

1 Inleiding Na vier tussenverslagen ligt nu het eindverslag voor van het project ‘Meer snaren vormen een akkoord’. Dit door het ministerie van VWS gesubsidieerde project voor het Markt 12 Museum in Aalten startte in februari 2008 en loopt op 1 februari 2011 ten einde. Het Markt 12 Museum bestaat sinds december 2004. Het museum toont op interactieve wijze de verhalen van gewone mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe leefden zij, voor welke keuzes stonden zij, welke beslissingen namen zij en welke gevolgen had dit? Daarbij wordt ook bewust een relatie gelegd naar de actualiteit in de Tienerkamer op zolder. Het behoort tot de missie van het Markt 12 Museum om bezoekers – scholieren en volwassenen – aan te zetten tot reflectie en bezinning op verschijnselen als racisme, fascisme en discriminatie in het verleden, heden en mogelijk ook in de toekomst. Het Markt 12 Museum staat in Aalten dicht bij de Duitse grens. Het museum streeft ernaar de euregiocontacten tussen Duitsers en Nederlanders te bevorderen door kennis te nemen van elkaars geschiedenis tijdens de jaren veertig van de vorige eeuw, waarop talloze vooroordelen zijn geworteld. Ontmoetingen tussen Duitse en Nederlandse scholieren worden door het museum, via een tweetalige presentatie en tweetalige lespakketten, om die reden ook gestimuleerd. Het projectplan beoogde de lespakketten preciezer af te stemmen op de doelgroepen, daarbij gebruikmakend van nieuwe didactische werkvormen zoals activerende didactiek. Via activiteiten omschreven in het projectplan wilde het museum ook meer en beter contact leggen met docenten van scholen, zowel in Duitsland als in Nederland. Daartoe was ook het samenwerkingsverband met Hogeschool Iselinge in Doetinchem voorzien: studenten konden voor hun vakspecialisatie kiezen voor de Tweede Wereldoorlog en deze vakspecialisatie in nauw overleg met medewerkers van het Markt 12 Museum succesvol afronden. Het Markt 12 Museum roept door haar presentatie – ‘stap over de drempel terug in de tijd’ – herinneringen op bij bezoekers die de oorlog hebben meegemaakt. Zij herinneren zich verhalen van toen, die zij ook willen delen met de huidige jeugd. Het projectplan voorzag hier op twee manieren in: een publicatie van persoonlijke verhalen in een verhalenbundel en het vastleggen van persoonlijke verhalen als egodocumenten in het op te richten documentatiecentrum. Zo zouden de herinneringen – historisch correct want uniform opgebouwd – niet alleen worden vastgelegd, maar ook toegankelijk blijven voor studie van scholieren, geïnteresseerden en historici. Dit documentatiecentrum zou digitaal toegankelijk moeten zijn voor iedere geïnteresseerde. Op deze manier kan het Markt 12 Museum ook als studiecentrum voor dit deel van de Achterhoek, inclusief de Duitse grensstreek gaan functioneren. Het doel van het project was dat het Markt 12 Museum een kwalitatief goed en belevend educatief aanbod ging bieden aan volwassenen en scholieren, op verschillende niveaus en op basis van activerende didactiek. Het Markt 12 Museum zou meer bekendheid moeten krijgen binnen de Achterhoek en het Duitse Euregiogebied en de contacten met zowel docenten als met de scholen zou duidelijker verankerd moeten worden. Via de studenten van Hogeschool Iselinge zou ook de belangrijke doelgroep van docenten uit het Primair Onderwijs moeten worden bereikt. Naast kennisoverdracht, die overigens ook echt aandacht behoeft, zou ook ontmoeting tussen Duitsers en Nederlanders en bewustwording – inclusief een attitude ten opzichte van keuzes maken, vrijheidsbeleving en verantwoordelijkheids-gevoel in het verleden, heden en toekomst – moeten worden verwezenlijkt.

4

Hierna volgt per onderdeel een beschrijving van de eindresultaten van het projectplan. 2 De lespakketten Het projectplan voorzag in een zevental gemoduleerde lespakketten, die goed zouden aansluiten bij belangrijke thema’s uit de Tweede Wereldoorlog, die een verbinding leggen met het heden en de toekomst. Bestaand educatief materiaal zou hierin kunnen worden vervat, met de kanttekening dat de lespakketten allemaal gebaseerd zouden worden op activerende didactiek. Activerende didactiek toepassen op een museumsituatie is iets anders dan dit inzetten bij de gewone geschiedenislessen op school. Een museum presenteert een vaste collectie, die niet snel of makkelijk aan te passen is. Bovendien is nergens nog in Nederland activerende didactiek toegepast op een museumsituatie of een erfgoedinstelling. De nieuwe lespakketten voor het Markt 12 Museum zijn volgens de nieuwste inzichten ontwikkeld. Bijzonder hoogleraar Historische Cultuur en Educatie aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam Prof. Dr. Carla van Boxtel was onder de indruk van de doeltreffendheid van de activerende aanpak in het Markt 12 Museum. Over de lesbrief ‘Het Mysterie van Markt 12..’

is op 2 juni 2009 een gastcollege gegeven binnen haar collegecyclus voor derdejaars studenten. Voor de activerende didactiek in de lespakketten van het Markt 12 Museum is gekozen voor lesbrieven op vier niveaus. Eén niveau voor het Primair Onderwijs, een grote doelgroep voor het museum, en drie niveaus voor het Voortgezet Onderwijs, te weten voor de eerste klassen, voor de klassen drie en vier en één voor de hoogste klassen van het Voortgezet Onderwijs. Vanwege de activerende

aanpak is per lesbrief geen onderscheid gemaakt naar schoolniveau, bijvoorbeeld VMBO of VWO. Activerende didactiek werkt via ‘scores by outcome’ hetgeen betekent dat de VWO klassen bij activerende werkvormen meer informatie verwerken dan dezelfde klassen op het niveau van VMBO. De lespakketten bestaan uit een inleidend en afrondend gesprek in het museum, een leerling-instructie, werkbladen en een afsluitend schema, dat per lesbrief, die steeds een ander onderwerp behandelt, verschilt. De docenten krijgen vooraf een docentenhandleiding – inclusief antwoordmodellen - gemaild waarin ook tips staan voor een afrondende les na het museumbezoek op school. Leerlingen onderzoeken zelfstandig het verhaal van een of twee personen uit het museum. De klas als totaliteit heeft de verschillende facetten die in het museum aan bod komen meegekregen. Zij wisselen de verworven informatie bij de afronding aan elkaar uit. In de afsluitende les op school kan de docent aan de hand van de ingevulde werkbladen, in combinatie met de doorgemailde resultaten van de metingen, inhoudelijk terugkomen op het museumbezoek. Dit bleek in de praktijk voor de docenten een geslaagde aanpak. Elke lesbrief is - uiteraard - vertaald naar het Duits. In totaal zijn er op deze manier 15 lesbrieven gemaakt in het Nederlands en 12 in het Duits. De lesbrieven voor het Primair Onderwijs, geschreven door studenten van Hogeschool Iselinge en afgeleid van de VO-

5

lesbrieven, moeten nog naar het Duits worden omgezet. Alle lesbrieven zijn getest zowel door Nederlandse als door Duitse scholieren, en volledig inzetbaar. 2.1 Overzicht van de lespakketten van het project

Code Titel Korte inhoud

Leeftijd 10-12 jaar (groep 7 en 8 Primair Onderwijs)

PO-03 Keuzes maken, toen en nu Afgeleid van VO-03 – Iselinge studenten

PO-04 Collaboratie of verzet Afgeleid van VO-06 – Iselinge studenten

PO-05 Het mysterie van Markt 12 Afgeleid van VO-09 – Iselinge studenten

Leeftijd 12-14 jaar (klas 1 en 2 Voorgezet Onderwijs) VO-03 Keuzes maken toen en nu Over keuzes, de omstandigheden en de

gevolgen

VO-06 Collaboratie of verzet Hoe werden keuzes gemaakt? Was het: jij of ik? Of uit algemeen belang?

VO-09 Het mysterie van Markt 12...

Wat gebeurde er in het pand Markt 12 tijdens de oorlog? Inleven in groepen

VO-12 Grenzeloos ontmoeten? Over veranderingen in de manier van samenleven en de gevolgen op lange termijn

Leeftijd 14-16 jaar (klas 3 en 4 Voortgezet Onderwijs) VO-04 Keuzes maken toen en nu Over acties, keuzes, oorzaken en gevolgen

VO-07 Collaboratie of verzet Hoe maakten verschillende personen keuzes? Was het: jij of ik? Of uit algemeen belang?

VO-10 Het mysterie van Markt 12...

Wat gebeurde er in het pand Markt 12 tijdens de oorlog? Inleven en analyse

VO-13 Grenzeloos ontmoeten? Over veranderingen in samenleven vanuit verschillend perspectief en gevolgen op korte en lange termijn.

Leeftijd 16-18 jaar (klas 5 en 6 Voortgezet Onderwijs) VO-05 Keuzes maken toen en nu Over verschillende keuzes, motieven en

gevolgen

VO-08 Collaboratie of verzet Hoe maakten verschillende personen keuzes? Motieven begrijpen en verwoorden

VO-11 Het mysterie van Markt 12...

Wat gebeurde er in het pand Markt 12 tijdens de oorlog? Analyse, continuïteit en verandering

VO-14 Grenzeloos ontmoeten? Over veranderingen in de manier van samenleven en de gevolgen hiervan, inclusief een standpuntbepaling tav vooroordelen.

6

3 De metingen In het projectplan staat aangegeven dat de lespakketten voorzien worden van anonieme 0- en 1-metingen, die de resultaten van het museumbezoek aantonen. Deze metingen moeten niet alleen duidelijk maken welke kennis is opgedaan, maar moeten ook kunnen aangeven of de leerlingen onderscheid kunnen maken tussen oorzaak-gevolg, of zij veranderingen kunnen signaleren, en de gevolgen van keuzes van mensen kunnen analyseren, zowel op de korte termijn (tijdens de oorlog) als later. Elke lesbrief sluit af met een koppeling naar de actualiteit. Leerlingen geven steeds bij de 1-meting aan in hoeverre zij zich door kennis te nemen van het verleden bewuster zijn gaan worden van de eigen actualiteit. Om dit effectief te kunnen meten, zijn de vragen uit de metingen gebaseerd op historische leerdoelen, zoals het bestuur in Nederland tijdens de bezetting, werken voor de Duitsers, Jodenvervolging en -discriminatie, de rol van de NSB tijdens de oorlog, en motieven om te collaboreren of in het verzet te gaan. Deze leerdoelen komen, conform het projectplan, via verschillende vragen in de 0- en 1-metingen terug. De analyse van de metingen (in Excelsheets) gebeurt door het museum, waarna de resultaten – bij voorkeur vóór de afrondende les op school – aan de docenten worden gemaild. De docent kan zo inspelen op leemtes in kennis bij zijn leerlingen of een klassengesprek sturen in de richting van onduidelijke kennis over bepaalde gesignaleerde leerdoelen. De metingen zijn afgenomen en geanalyseerd bij alle 79 klassen die het museum tijdens de projectperiode bezochten. De metingen die in het Markt 12 Museum zijn afgenomen tonen aan dat er hiaten in kennis zijn bij scholen en leerlingen. Het verplicht moeten werken voor de Duitsers is een onbekend fenomeen, Jodenvervolging bestond alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog, de NSB is een partij die tegen Hitler was en de koningin bestuurt Nederland vanuit Engeland zijn veel voorkomende fouten bij de 0-meting. In de tabel bij de 1-meting is af te lezen dat dit ook exact de kennis is die door het museumbezoek wordt verworven. Door bijvoorbeeld een door de Duitsers gevorderde woonkamer als Ortskommandantur en verhalen over Wim Papiermole en Peter van Essen, die de verplichte Arbeitseinsatz probeerden te ontduiken. Daarnaast geven de leerlingen aan dat ze – soms tot hun eigen verbazing – zich bewuster zijn geworden van het feit dat zij zelf in het heden vergelijkbare keuzes moeten/gaan maken. Samengevat: de missie van het Markt 12 Museum is overgekomen. Ook de docenten wordt steeds in een evaluatie in het museum om hun mening gevraagd. De vragen aan de docent betreffen zowel de organisatie in het museum, als de inhoud van de lespakketten, de mate waarin deze naar hun mening aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen, inclusief een koppeling naar het heden via een vraag over bewustwording bij de leerlingen. De respons van alle docenten die het museum hebben bezocht varieert van zeer positief tot enthousiast. Zij moeten hun waardering uitspreken op een schaal van 1 (zeer negatief) tot 5 (zeer positief), waarbij de meesten de scores 4 of 5 omcirkelen. Ook geven docenten en begeleiders bij de ruimte voor de opmerkingen vaak aan hoe positief zij zijn over het gekozen lespakket voor hun leerlingen. Metingen hebben tot doel om meer voeling te krijgen met de doelgroep en om effecten te meten van wat je aanbiedt. Ze worden ook steeds vaker gebruikt bij evenementen en

7

bijvoorbeeld toeristische projecten. In het Markt 12 Museum zijn de metingen direct gekoppeld aan historische leerdoelen, waardoor de uitkomsten ook voor het museum resultaat opleveren.Tijdens de studiedag van Erfgoed Nederland ‘Ontmoeting op Niveau’ op 22-09-2009 aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam is een presentatie gegeven over de methodiek van de metingen, zoals deze in het Markt 12 Museum wordt gehanteerd. Het museum kan op grond van de metingen ook zelf conclusies trekken over de presentatie van het Markt 12 verhaal: er zou meer aandacht kunnen komen voor de rol van de NSB, die in het onderwijs totaal wegzakt. Ook zou het museum niet uitsluitend meer ‘opgehangen’ kunnen worden aan het hoge percentage onderduikers (1 onderduiker op de 5 inwoners in Aalten, tegen 1 op de 25 landelijk), nu uit onderzoek blijkt dat het percentage overlevende Joden in Aalten 58,75% bedraagt, tegen 38,9% in de provincie Gelderland en 25,7% landelijk. Het verhaal van de Joden is in het Markt 12 Museum in ieder geval onderbelicht gebleven, terwijl uit de metingen blijkt dat hier nog een punt te winnen is bij leerlingen en docenten. Door het aanbieden van door docenten gekozen lespakketten met museumbezoek en een afrondende les op school in combinatie met de analyse van de metingen, wordt voldaan aan het gestelde in het projectplan: een modulaire aanbieding van goede lesprogramma’s, die aansluiten bij de scholen en de programma’s daar. Dit betreft zowel de Duitse scholen als de Nederlandse. Bovendien draagt deze werkwijze bij tot een uitbreiding van het netwerk van scholen. Gebleken is dat scholen graag terugkeren naar het Markt 12 Museum en ook dat ze elkaar tippen over de mogelijkheden in Aalten.

8

3.1 Voorbeeld Analyse van de metingen

VO-03 12 Keuzes maken Resultaat metingen

School

Assink Lyceum

datum

datum 23-5-2008

aantal leerlingen

aantal LL 23

niveau vmbo-bk

0-meting 1-meting

vraag+ meting leerdoel …goed % goed .. goed % goed

WO II

0-meting vraag 1 Kennis data WO II 21 91,3%

1-meting vraag 1 Oorlog in Aalten

19 82,6%

Bezetting 0-meting vraag 2; 1-meting vraag 1

Bestuur Ned in WO II

13 56,5% 19 82,6% 0-meting vraag 4, 1-meting vraag 3-fout!

Kennis over NSB

14 60,9% 19 82,6%

Jodenvervolging 0-meting vraag 3-fout, 1-meting vraag 2

Niet alleen Joden vervolgd 3 13,0% 20 87,0%

Verzet 0-meting vraag 5, stelling 1, 1-meting vraag 4 keuze 2

werken voor de Duitsers 8 34,8% 11 47,8%

0-meting vraag 5 stelling 2; 1 meting vraag 4

actief in verzet komen 22 95,7%

1-meting vraag 5 keuzes van mensen

15 65,2% Koppeling heden 0-meting vraag 6, 1-meting vraag 2

antisemitisme

18 78,3% 20 87,0% 1-meting vraag 6 keuzes maken nu

15 65,2%

9

4 Tentoonstelling Grensgevallen

In het projectplan werd een reizende tentoonstelling aangekondigd onder de werktitel Vluchtelingen aan de grens 1933-1940; beleid en uitvoering in de Achterhoek. De expositie zou conform de leerstijlen van Kolb moeten worden vormgegeven en voorzien worden van een eenvoudig lespakket met een accent op VMBO-scholen. Er was al een onderzoekscommissie bezig om politiearchieven en kranten te bestuderen over dit thema, bedoeld voor een door Museum Freriks te Winterswijk uit te geven boek, geschreven door Drs. Henk Krosenbrink, dat dezelfde titel zou krijgen als de tentoonstelling. De expositiegroep van het Markt 12 Museum mocht uit dezelfde gegevens putten. Ruim anderhalf jaar is aan de voorbereiding van de tentoonstelling gewerkt. Voor de doelgroep VMBO-leerlingen is een historische structuur voor de tentoonstelling ontwikkeld die bestond uit vier periodes: I Het begin: De periode vanaf de Rijksdagbrand van 1933; II Time-out: De Olympische Spelen van 1936; III Verscherping na de Anschluss in maart 1938; IV Eindfase: De Rijkskristallnacht vanaf november 1938. Om het verhaal van de vluchtelingen goed te kunnen overbrengen is voor de tentoonstelling aansluiting gezocht bij de presentatie van het oorlogsverhaal van gewone mensen van het Markt 12 Museum. Besloten is om de lotgevallen van personen als kapstok te gebruiken voor de presentatie van de expositie. Per periode zijn uit het uitgebreide onderzoek steeds drie personen gekozen, een vluchteling, een helper en een beleidsmaker, die ieder hun verhaal vertelden. Bij sommige personages is extra research gepleegd door de deskundige expositiecommissie van het Markt 12 Museum. Alle gegevens zijn in de tentoonstelling via geselecteerde originele documenten en foto’s verwerkt. De – uiteraard tweetalige - tentoonstelling kreeg door de vormgeving van Buro Kloeg een activerende aanpak. Besloten is om per persoon de gegevens op grote paspoorten te plaatsen (immers door Hitler ingevoerd), waarbij aan de buitenkant steeds het algemene historische kader werd weergegeven, terwijl aan de binnenkant steeds de persoonlijke gegevens stonden van de gekozen personages. De vluchtelingen waren uit de panelen gezaagd en telkens aan het eind van de rij met hun persoonlijke afloop geplaatst. De titel van de tentoonstelling is ontleend aan hun lot. Slechts één vluchteling en de vier beleidsmakers wisten deze periode te overleven. Aan het eind van de tentoonstelling wordt de balans opgemaakt met een koppeling naar het heden via asielzoekersbeleid, een

10

voorval van een Soedanese journaliste die veroordeeld werd omdat ze een broek droeg en Guantanamo Bay. Bij de tentoonstelling is – ook in de vorm van een paspoort – een lesbrief ontwikkeld, in het Nederlands en in het Duits. Op 16 oktober 2009 is de tentoonstelling geopend door Ellen van der Waerden, Programmamanager Erfgoed van de Oorlog, die de verhinderde staatssecretaris Jet Bussemaker verving. De tentoonstelling genereerde veel publiciteit in de

lokale en landelijke pers en op Radio Gelderland. In het voorjaar van 2010 werd besloten de tentoonstelling te verlengen tot 25 juli. Zeer velen hebben de tentoonstelling bezocht. Na Aalten reisde de tentoonstelling naar Stadtmuseum Borken en vervolgens door naar het Haus der Niederlande in Münster.

11

5 Verhalenbundel De oorlog onder één dak In het projectplan is voorzien in een verhalenbundel, waarin persoonlijke verhalen van mensen tijdens de oorlog in en rond Aalten worden vastgelegd. Het verzamelen van persoonlijke verhalen wordt omschreven als een van de belangrijkste taken/doelstellingen van het Markt 12 Museum. Zij zouden ook in het documentatiecentrum moeten worden opgenomen. Ruim vijftien maanden is gewerkt aan de verhalen voor de verhalenbundel, die de titel zou krijgen: ‘De oorlog onder één dak. Verhalen rond Markt 12 in Aalten’. Er is een ‘format’ - een eenduidig formulier – ontwikkeld, waarin de verhalen ook voor het documentatiecentrum kunnen worden vastgelegd. Er is tevens een chronologie samengesteld en gespecificeerd, waarin de gebeurtenissen in de Euregio rondom Aalten is samengevat. Er is uitgebreid overlegd over de keuze van de verschillende verhalen. Gekozen is voor gevarieerdheid, niet alleen – uitgebreidere - verhalen van mensen die in het Markt 12 Museum aan het woord komen, maar ook mensen die op welke manier dan ook een rol speelden in en rond Aalten tijdens de oorlogstijd. Net als het Markt 12 Museum laat de Verhalenbundel op deze manier de vele facetten zien van de oorlogstijd in Aalten. Niet alleen Joden, onderduikers en verzetsmensen, maar ook NSB-kinderen, Duitsers, Aaltense militairen en de beide burgemeesters van Aalten, ieder met hun eigen verhaal. In de bundel is ook een verhaal opgenomen dat geschreven is door studenten van Hogeschool Iselinge voor hun vakspecialisatie over de Tweede Wereldoorlog. Er kon geput worden uit de vele schenkingen die het Markt 12 museum ontving voor, tijdens en na de oprichting van mensen die hun belevenissen tijdens de oorlog hebben vastgelegd. Deze geschonken manuscripten en objecten worden momenteel ook in het documentatie-centrum geregistreerd en opgenomen. De bundel is onder directe verantwoordelijkheid van het bestuur volbracht. Op 3 mei 2010 is de verhalenbundel in het Markt 12 Museum gepresenteerd met gastspreker Maarten van Rossem, die op zijn bekende humoristische manier een lesje gaf in geschiedbeoefening. Hoe interpreteer je als historicus individuele verhalen?, want deze zijn per definitie subjectief en gekleurd. Om vervolgens iedere aanwezige aan te sporen toch vooral zijn/haar eigen levensverhaal op te schrijven, omdat anders zoveel detailinformatie verloren gaat. Deze verhalen zullen verkort ook als persoonlijk verhaal worden opgenomen in het documentatiecentrum van het Markt 12 Museum.

12

6 Het Documentatiecentrum Het projectplan voorziet in een in te richten documentatiecentrum/ studiecentrum in het Markt 12 Museum voor de regio Achterhoek. Dit omvat het streven naar uitbreiding van de bestaande collectie boeken, deze voorzien van samenvattingen en trefwoorden en digitaal via de website toegankelijk te maken voor iedereen die hierin is geïnteresseerd. In het documentatiecentrum zouden ook de persoonlijke verhalen van mensen moeten worden opgenomen. Op deze manier zou het documentatiecentrum van het Markt 12 Museum de regionale component van de oorlog kunnen verdiepen via identificatie met mensen uit de eigen omgeving die toentertijd keuzes maakten. Zoals hiervoor al is gesteld, beschikt het Markt 12 Museum vanuit de oprichtingstijd over een schat aan boeken en – vaak unieke – verhalen, foto’s, films en objecten, die een andere genuanceerde blik werpen op het leven in oorlogstijd. Nog steeds komen nieuwe verhalen en objecten binnen, die een plaats kunnen krijgen in het documentatiecentrum.

De documentatiegroep heeft besloten dat het documentatiecentrum via de website van Collectie Gelderland Digitaal (http://www.collectiegelderland.nl) beschikbaar komt voor buitenstaanders. Door het bestuur is hiervoor een convenant getekend met Gelders Erfgoed, die de website beheert. Op deze website zijn in eerste instantie 31 geselecteerde boeken, voorzien van trefwoorden en samenvattingen voor iedere bezoeker toegankelijk gemaakt. Deze boeken – die gaan over de oorlog in Aalten en de euregio - zullen

ook te raadplegen zijn in de educatieve ruimte van het Markt 12 Museum. Voor dit documentatiecentrum/studiecentrum zijn de kasten reeds aangeschaft. De afgelopen jaren zijn ook nieuwe recente publicaties over de regio in oorlogstijd aangeschaft. De bestaande samenvattingen zijn kritisch bekeken en digitaal herschreven of aangepast. Ook zijn nieuwe samenvattingen geschreven. Bij doorklikken op de boekenkaften komt men in een vervolgscherm waar de samenvattingen zichtbaar worden voor het publiek. Naast de boeken is ook een selectie van de in Aalten aanwezige foto’s met bijschriften digitaal via deze website toegankelijk gemaakt. Het is ook mogelijk om trailers van het aanwezige filmmateriaal via Collectie Gelderland Digitaal te tonen. De foto’s uit de dozen in het Markt 12 Museum zijn inmiddels allemaal gedigitaliseerd. Na digitalisering moeten de foto’s gecontroleerd worden met de bijschriften uit de kaartenbakken in het Markt 12 Museum. Zodra dit gebeurd is, kunnen ze doorgestuurd worden zodat ze op Collectie Gelderland worden getoond.

13

Een belangrijk onderdeel van het documentatiecentrum zijn ook de persoonlijke verhalen van mensen, die vertellen over hun oorlogsverleden. Voor het vastleggen van deze verhalen is een vast ‘format’ ontwikkeld, zodat ze vergelijkbaar zijn en dus toegankelijk voor historisch onderzoek door scholieren, docenten, geïnteresseerden en historici. Dit formulier ligt op de balie van het museum. De aanwezige persoonlijke verhalen (dit zijn er veel meer dan veertig) worden van een code voorzien en zo toegankelijk gemaakt. Zij zullen niet digitaal maar tasbaar in het documentatiecentrum kunnen worden ingezien. Verhalen van de personages uit het Markt 12 Museum en de Verhalenbundel ‘De oorlog onder één dak’ zullen eveneens fysiek geraadpleegd kunnen worden in het documentatiecentrum. Een eerste lijst van deze samenvattingen staat op de website van het Markt 12 Museum, klik onder educatie door op documentatiecentrum. Deze lijst samenvattingen – geschreven volgens een vast format – zal worden uitgebreid. Voor Collectie Gelderland digitaal zijn wel zes korte teksten geschreven over personages

van het Markt 12 Museum. Deze teksten zijn bedoeld om de aandacht van mensen op het museum te vestigen. De zes teksten samen geven hetzelfde genuanceerde beeld van de Tweede Wereldoorlog als het Markt 12 Museum. Het documentatiecentrum vormt de spil van het Markt 12 Museum: alle informatie uit en rondom het museum zal hier zijn plek krijgen. Door het materiaal precies te registreren en te coderen komt het beschikbaar voor bezoekers die hierin geïnteresseerd zijn. Het materiaal is zeker ook geschikt voor werkstukken van

leerlingen. Een aantal docenten heeft hiervoor interesse getoond en gevraagd naar de mogelijkheden hiervoor voor hun Tweede Fase leerlingen. De oprichting van het documentatiecentrum is een feit. Ook is duidelijk welk werk er verricht moet worden en hoe het materiaal beheerd gaat worden. De verdere invoering van gegevens in het documentatiecentrum is een doorlopend proces dat nog lang niet is voltooid. Nog niet alle schenkingen uit de oprichtingstijd zijn administratief verwerkt via schenkings- of bruikleenovereenkomsten. Duidelijk is wel dat er een schat aan materiaal aanwezig is, dat op termijn een goede plek zal krijgen in het documentatiecentrum van het museum.

14

7 Samenwerking met Hogeschool Iselinge In het projectplan is gesteld dat Hogeschool Iselinge de Tweede Wereldoorlog als vast onderdeel in hun specialisatieprogramma’s bij geschiedenis zou hebben opgenomen. Maximaal tien studenten van Hogeschool Iselinge per jaar zouden hun specialisatie moeten realiseren in relatie met het Markt 12 Museum. De studenten zouden op de hoogte moeten worden gebracht van de missie van het Markt 12 Museum, van het concept ervan en van de betekenis ervan. Het kennisniveau van de studenten zou moeten worden verhoogd door middel van een canon en een daaraan gekoppeld curriculum. Ook zouden studenten moeten worden ingeschakeld bij het ontwikkelen van lessencycli voor het Primair Onderwijs. In september 2008 was het opnemen van een vakspecialisatie over de Tweede Wereldoorlog bij het vak geschiedenis op Hogeschool Iselinge een feit. In drie schoolcycli hebben in totaal 15 studenten hun vakspecialisatie via het Markt 12 Museum met tastbare resultaten afgerond. Zij hebben hun producten steeds via een presentatie gepresenteerd. Door het Markt 12 Museum is een chronologie opgesteld om het kennisniveau van de studenten te verhogen. Ook zijn de studenten op de hoogte gebracht van de missie en het concept van het Markt 12 Museum. Keer op keer bleken de studenten zich erg bewust van de betekenis die het Markt 12 Museum geeft aan zowel de beleving van de Tweede Wereldoorlog als de bewustwording door het kennisnemen hiervan voor het heden. De studenten hebben hun vakspecialisatie op verschillende manieren ingevuld. Er zijn drie activerende lesbrieven geschreven voor het Primair Onderwijs, waarbij de VO-versies hiervan als voorbeeld dienden. Er zijn twee voorstellen gemaakt voor verhalenkoffers op zolder, er is een aanpassing gemaakt op de Hongerwinterkoffer en er is een verhaal geschreven voor de verhalenbundel. Ook is een aanvulling gemaakt op de inrichting van de Tienerkamer, in de vorm van een raam met spiegel over Amnesty International. De lesbrieven zijn getest en zijn inzetbaar voor bezoekende scholen voor het Primair Onderwijs. De samenwerking met Hogeschool Iselinge verliep meer dan uitstekend. De studenten waren gedreven en enthousiast, maar ook inhoudelijk erg goed met hun onderwerp bezig. De begeleiding van de studenten in het Markt 12 Museum door de projectleider verliep meestal individueel per onderwerp en verder via e-mail. Hogeschool Iselinge heeft aangegeven ook na de projectperiode door te willen gaan met de vakspecialisatie voor haar studenten in het Markt 12 Museum. Hogeschool Iselinge heeft ook de intentie uitgesproken tot samenwerking met een Duitse partnerschool in het Duitse Euregiogebied.

15

8 Symposium en studieconferentie Het projectplan voorziet in twee conferenties in de Achterhoek en de Duitse Euregio over het thema Tweede Wereldoorlog, met als doel dit thema op scholen te promoten en levend te houden. Van deze studieconferenties zou ook een script en een verslag moeten worden vastgelegd. Het Markt 12 Museum organiseerde een Symposium op 16 oktober 2009 en – na overleg met docenten van verschillende scholen in de (Eu)regio - op 28 oktober 2010 een studieconferentie. Op het symposium van 16 oktober 2009 was de centrale vraagstelling: In hoeverre moeten we de klemtoon over de gebeurtenissen en de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog gaan verleggen voor de huidige generatie jongeren? - Moeten we blijven hameren op de gebeurtenissen tijdens de oorlog: bewustwording van het verleden? - Of: moeten we eerder de nadruk gaan leggen op het heden, zoals bijvoorbeeld meer bewustwording van racisme en discriminatie? - Of: moeten we misschien de gevolgen van de oorlog voor gewone mensen in het dagelijkse leven beklemtonen om de inleefmogelijkheden van hedendaagse leerlingen te vergroten? Twee gastsprekers Ben Bregman van EDU-ART en Tessa de Leur namens het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de projectleider voor het Markt 12 Museum gaven hun visie op deze stelling. Na de presentaties was er ruimte voor discussie. Met als uitkomst dat inspelen op het inleefvermogen van de huidige jongeren - wat doet een oorlog met mensen? - toch wel de goede insteek is. Het Markt 12 Museum scoort in dat opzicht hoge ogen met de presentatie van haar verhalen. Op 28 oktober 2010 organiseerde het Markt 12 Museum een studieconferentie over het thema: Lesgeven over de Tweede Wereldoorlog: wat doet oorlog met mensen? Besloten was de studieconferentie ’s avonds te laten plaatsvinden en een gevarieerd programma aan te bieden: een inleidende didactische lezing, een workshop, een PowerPoint over de lespakketten gevolgd door museumbezoek. De opkomst van goed en er waren ook Duitse gasten. Bij de afronding bleek opnieuw dat het Markt 12 Museum er zeer goed in geslaagd is de sfeer uit de oorlog te ‘vangen’. Ook het genuanceerde beeld dat het Markt 12 Museum biedt maakte veel indruk. De deelnemers waren tevreden over de lespakketten. Inleven werd als een goede insteek gezien voor de tegenwoordige jeugd. Men was ook zeer te spreken over

de koppeling naar het heden. De deelnemers waren erg enthousiast en opperden dat het Markt 12 Museum misschien jaarlijks zo rond juni een dergelijke bijeenkomst zou kunnen organiseren, ook om de naamsbekendheid van het museum te vergroten. Van beide bijeenkomsten zijn verslagen geschreven en beschikbaar gesteld aan deelnemers en - via de website - aan het grote publiek.

16

8.1 Netwerk van scholen Een belangrijk terugkerend element in het projectplan is het ontwikkelen van een netwerk van scholen in de Achterhoek en de Duitse Euregio, waarmee het Markt 12 Museum regelmatig contacten onderhoudt. Het Markt 12 Museum heeft hier gedurende de projectperiode op verschillende manieren invulling aan gegeven. Via de lesbrieven en de evaluaties van de metingen is een nauwer contact ontstaan met docenten van bezoekende scholen. Dit is direct af te lezen aan de digitaal beschikbare evaluaties van de docenten. Het Markt 12 Museum was ook aanwezig op de Duitse onderwijsbeurs Didakta, op de Inspiratiedag Lessen over de Oorlog, georganiseerd door EDU-ART en terugkerend op de Culturele Markt van Hogeschool Iselinge in Doetinchem. Allemaal activiteiten die door veel docenten zijn bezocht. Ook het Symposium en de Studieconferentie droegen hiertoe bij, net als de tentoonstelling Grensgevallen. In 2010 zijn ook presentaties gegeven op scholen. Een grotere groep scholen is via mailings over het Markt 12 Museum geïnformeerd. Duidelijk is dat het Markt 12 Museum steeds meer bekendheid krijgt – het museum bestaat ook nog maar vijf jaar. Er bestaat nu een goed contact met de scholen die het Markt 12 Museum hebben bezocht en daar komen nog steeds scholen bij. Met kwalitatief goede producten en een gericht PR-beleid zal dit netwerk zeker in de toekomst nog worden vergroot.

17

9 Samenvattend Aan alle targets die in het projectplan zijn gesteld is voor wat betreft het Markt 12 Museum voldaan. Er zijn voldoende belevende educatieve programma’s, die afgestemd zijn op de programma’s van de scholen in Nederland en Duitsland. Alle lespakketten zijn gebaseerd op activerende didactiek en voorzien van metingen, waarbij ook de koppeling naar het heden is meegenomen. Alle lesbrieven zijn getest en zijn volledig inzetbaar. Daarbij is de feedback van de docenten meegenomen. Het Markt 12 Museum geeft op zijn beurt aan docenten feedback via de analyses van de metingen. Gebleken is dat docenten door deze werkwijze graag terugkeren met een volgende lichting leerlingen naar het Markt 12 Museum. Onderdelen van bovengenoemde programma’s zijn in het Markt 12 Museum beter gepositioneerd. In de Tienerkamer hangen posters, foto’s en een gedicht om de koppeling van de verschillende lesbrieven met het heden preciezer te duiden. Ook is op zolder een vitrine ingericht voor de Aaltense verzetsheld Jan Wikkerink, die verschillende hoge Nederlandse en buitenlandse onderscheidingen heeft gekregen. Tijdens de projectperiode is zijn bronzen borstbeeld tevens verplaatst van het gemeentehuis naar de hal van het museum. Daar is door studenten van Hogeschool Iselinge tevens een koffer ingericht over de zusters Jolink die veel Joden hebben geholpen in de Tweede Wereldoorlog. De tentoonstelling Grensgevallen is op 16 oktober 2009 geopend in het Markt 12 Museum. De tentoonstelling trok veel bezoekers, ook van scholen en reist sinds 25 juli 2010 rond. De eerste twee locaties van de tentoonstelling waren Borken en Münster in Duitsland. Op 3 mei 2010 vond de presentatie van de Verhalenbundel ‘De oorlog onder één dak. Verhalen rond Markt 12.’ plaats in Aalten. Er is een documentatiecentrum opgericht in het Markt 12 Museum, toegankelijk voor bezoekers, waaronder scholieren en docenten, die hier boeken, samenvattingen van boeken, foto’s en persoonlijke verhalen (zowel samengevat als origineel) kunnen raadplegen. De boeken, samenvattingen en foto’s zijn ook digitaal raadpleegbaar op de website Collectie Gelderland Digitaal. De vakspecialisatie Tweede Wereldoorlog is opgenomen in het vaste programma van Hogeschool Iselinge. 15 studenten hebben gedurende de projectperiode hun specialisatie via het Markt 12 Museum met succes afgerond. Tot de resultaten behoren ook drie lesbrieven, die geschreven zijn voor het primair onderwijs. Hogeschool Iselinge heeft aangegeven te willen doorgaan met deze vakspecialisatie in samenwerking met het Markt 12 Museum. De hogeschool heeft ook de intentie uitgesproken tot samenwerking met een Duitse partnerschool in het Duitse Euregiogebied. Het Markt 12 Museum organiseerde op 16 oktober 2009 en op 28 oktober 2010 een symposium, respectievelijk studieconferentie over lesgeven over de Tweede Wereldoorlog. De conferenties waren geslaagd. Docenten opperden op de laatste conferentie dat het Markt 12 Museum dit misschien jaarlijks voor de zomervakantie zou kunnen herhalen. Er is een goed begin gemaakt met het opzetten van een netwerk van scholen. Het Markt 12 Museum raakt steeds meer bekend bij scholen die ook terugkeren omdat het museum een goed educatief aanbod biedt. Het Markt 12 Museum zal dit netwerk verder ontwikkelen.

18

9.1 Projectleiding Als projectleider heeft ondergetekende alle werkzaamheden van het projectplan bewaakt. De samenwerking met medewerkers en de vele vrijwilligers heeft tot prachtige resultaten geleid. Steeds meer mensen raakten in de afgelopen drie jaar betrokken én gemotiveerd om het projectplan te doen slagen. Er zijn in totaal vier plenaire bijeenkomsten geweest van alle betrokkenen – medewerkers, vrijwilligers en Iselinge-studenten. De projectleider heeft belangrijke beslissingen steeds in overleg met adviseurs, bestuur en de manager ad interim gemaakt. Ook is in vier tussenverslagen verantwoording afgelegd aan bestuur en betrokkenen. Ook aan het ministerie van VWS is twee keer een tussentijdse evaluatie gestuurd. Bovendien is regelmatig verslag gedaan van de voortgang van het project in De Panne. Bij de start van het project is afgesproken dat de financiën onder verantwoordelijkheid van de manager ad interim en de penningmeester zouden vallen. De projectleider heeft wel steeds de budgetten bewaakt – bijvoorbeeld voor de tentoonstelling en de verhalenbundel - die waren vastgelegd in het projectplan. De projectleider was tevens auteur van de nieuwe lespakketten voor het Markt 12 Museum, inclusief de daarbij behorende metingen, de analyse-systematiek en de lesbrief, die bij de tentoonstelling Grensgevallen is gemaakt. Bij aanvang van het project is dat - op eigen verzoek overigens - aan het takenpakket toegevoegd. Gaandeweg het project heeft de projectleider ook de projectleiding van de tentoonstelling Grensgevallen, inclusief aansturing, het nemen van initiatieven, overleggen en het onderhouden van de contacten met de vormgever (Buro Kloeg) op zich genomen. De projectleider was woordvoerder van het hele project:

Op 24 maart 2009 is een presentatie gegeven over het project voor het Ministerie van VWS in het Anne Frankhuis in Amsterdam.

Op 2 juni 2009 is een gastcollege gegeven op de Erasmusuniversiteit in Rotterdam over de lesbrief ‘Het Mysterie van Markt 12…’. Hierover is een interview gegeven aan een journalist van De Gelderlander.

Op 22 september 2009 is aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam een presentatie gegeven over de methodiek van de metingen in het Markt 12 Museum voor de studiedag ‘Ontmoeting op Niveau’ van Erfgoed Nederland.

Zowel op het Symposium van 16 oktober 2009 als bij de opening van de tentoonstelling Grensgevallen voerde de projectleider het woord.

Over de tentoonstelling zijn zowel voor de regionale als voor de landelijke dagbladen interviews afgegeven. De projectleider heeft hierover ook een radio-interview gegeven voor Radio Gelderland.

Bij de presentatie van de Verhalenbundel op 3 mei 2010 ontving de projectleider gastspreker Maarten van Rossem.

Op 23 september 2010 was de projectleider aanwezig bij de presentatie van de vakspecialisaties van de studenten op Hogeschool Iselinge in Doetinchem.

Op 29 september 2010 is een presentatie gegeven over de activerende lesbrief Keuzes maken… voor het Primair Onderwijs op de ‘Inspiratiedag lessen uit de oorlog’, georganiseerd door EDU-ART. Hiervoor is door de projectleider een workshop ontwikkeld.

Op 28 oktober 2010 leidde de projectleider de Studieconferentie in Aalten, met een presentatie, een workshop en een selectie uit de verschillende lesbrieven.

19

De projectleider was tevens aanwezig bij de presentatie van het Markt 12 Museum op de Culturele Markt in Doetinchem op 10 november 2010.

10 Slotwoord Aalten is een bijzonder dorp. Het dorp heeft een bijzonder museum, dat vertelt van een bijzondere oorlogsgeschiedenis. Dat Markt 12 Museum wordt voornamelijk gedragen door de medewerkers en de vele gemotiveerde vrijwilligers, voor wie geen zee te hoog was. Zonder hen zou dit ambitieuze projectplan geen enkele kans van slagen hebben gehad. Ik vond het een eer en genoegen om met jullie te mogen werken! Ik dank jullie allen vanuit het diepst van mijn hart. Zij horen ook bij de mensen die ik wil dankzeggen vanwege het vertrouwen dat ze in mij als projectleider stelden. Ik hoop dat ik – zij het niet zonder kleerscheuren – aan hun verwachting heb voldaan. Een speciaal woord van dank – namens het museum – is hier op zijn plaats aan de medewerkers van Gelders Erfgoed, die keer op keer deskundige ondersteuning boden bij de vele moeilijke zaken die wij vanwege het projectplan wilden uitvoeren. Het is dankzij hen ook allemaal gelukt! Aalten is zijn museum dubbel en dwars waard! Jessie Jongejans Projectleider ‘Meer snaren vormen een akkoord’ Markt 12 Museum Aalten Januari 2011