Eindproef web 2.0

.:: Web 2.0, een nieuwe motor voor het onderwijs? ::.

Inhoudsopgave

1 ICT en het onderwijs................................................................................................................................13 1.1 Inleiding...........................................................................................................................................13 1.2 Doel en opdracht van het onderwijs.................................................................................................14 1.3 Eindtermen ICT................................................................................................................................15 1.3.1 De ICT eindtermen...................................................................................................................15 1.3.2 Toelichting eindtermen ICT.....................................................................................................18 1.3.3 Waarom zijn eindtermen ICT nodig?.......................................................................................22

1.4 ICT en onze maatschappij................................................................................................................23 1.4.1 informatie of kennismaatschappij?...........................................................................................24 1.4.2 Gevolgen: Globalisering...........................................................................................................25 1.4.3 ICT een remedie tegen kansongelijkheid?................................................................................291) De digitale kloof dichten via het onderwijs...............................................................................302) Digitale kansen voor mensen met beperkingen.........................................................................32

1.4.4 ICT competentie als noodzaak voor de arbeidsmarkt..............................................................33 1.5 Constructivisme................................................................................................................................34 1.6 Conclusie..........................................................................................................................................36

2 E-Learning 2.0.........................................................................................................................................39 2.1 Inleiding...........................................................................................................................................39 2.2 e-learning, on-line leren, elektronische ondersteuning....................................................................40 2.3 Doelstelling e-learning.....................................................................................................................44 2.4 Elekotrinische leeromgeving............................................................................................................46 2.5 Twee soorten ELO’s........................................................................................................................48 2.5.1 Geïntegreerde elektronische leeromgevingen..........................................................................48 2.5.2 Modulaire elektronische leeromgevingen................................................................................49 2.5.3 Dilemma: Geïntegreerde of modulaire aanpak?.......................................................................50

2.6 Alternatieven voor ELO’s................................................................................................................51 2.6.1 Vrije software...........................................................................................................................51 2.6.1.1 Wat is vrije software?.......................................................................................................51 2.6.1.2 Mythes omtrent vrije software..........................................................................................52 2.6.1.3 Voordelen van vrije software............................................................................................53 2.6.1.4 Nadelen van vrije software...............................................................................................55Meeliften op vrije software door ‘free riders’...............................................................................55 2.6.1.5 Evaluatiecriteria voor vrije software.................................................................................56

2.6.2 Service-Oriented Architecture (SOA)......................................................................................57 2.6.3 Social Software.........................................................................................................................58

3 Web 2.0....................................................................................................................................................61 3.1 Dynamische webpagina's.................................................................................................................61 3.2 Internet anders gebruiken.................................................................................................................63 3.3 WEB 2.0 en het onderwijs................................................................................................................67 3.3.1 Sociaal gebeuren.......................................................................................................................67 3.3.2 Interactie...................................................................................................................................67 3.3.3 Delen.........................................................................................................................................67 3.3.4 Reageren...................................................................................................................................67 3.3.5 Connectivisme..........................................................................................................................69

3.4 WEB 2.0: Toepassingen...................................................................................................................71 3.4.1 Zoekrobots................................................................................................................................71 3.4.2 Social Networking....................................................................................................................73 3.4.2.1 Wat is een Social Networking Website?...........................................................................73 3.4.2.2 Soorten Social Networking Services................................................................................74

- 1 -


3.4.2.3 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................75 3.4.2.4 Voorbeelden van toepassingen.........................................................................................77

3.4.3 Weblogs....................................................................................................................................78 3.4.3.1 Wat is een weblog?...........................................................................................................78 3.4.3.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................79 3.4.3.3 Voorbeelden van toepassingen:........................................................................................80

3.4.4 Wiki’s.......................................................................................................................................81 3.4.4.1 Wat is een WIKI?.............................................................................................................81 3.4.4.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................83 3.4.4.3 Voorbeelden van toepassingen.........................................................................................85

3.4.5 Podcasting.................................................................................................................................86 3.4.5.1 Wat is podcasting?............................................................................................................86 3.4.5.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................86 3.4.5.3 Voorbeelden van toepassingen:........................................................................................88

3.4.6 Vodcasting en Video Streaming...............................................................................................89 3.4.6.1 Video's op internet ...........................................................................................................89 3.4.6.2 Video Streaming...............................................................................................................89 3.4.6.3 Vodcasting........................................................................................................................90 3.4.6.4 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................92 3.4.6.5 Voorbeelden van toepassingen:........................................................................................96

3.4.7 Photo sharing............................................................................................................................97 3.4.7.1 Wat is photo sharing?.......................................................................................................97 3.4.7.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.........................................................................97 3.4.7.3 Voorbeelden van toepassingen:........................................................................................99

3.4.8 Social bookmarking................................................................................................................100 3.4.8.1 Wat is social bookmarking.............................................................................................100 3.4.8.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.......................................................................100 3.4.8.3 Voorbeelden van toepassingen:......................................................................................103

3.4.9 Webfeeds of RSS Feeds.........................................................................................................104 3.4.9.1 Wat is een webfeed of RSS feed?...................................................................................104

3.4.10 Social Tagging......................................................................................................................106 3.4.10.1 Wat is social tagging?...................................................................................................106 3.4.10.2 Folksonomie..................................................................................................................108 3.4.10.3 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.....................................................................109

3.4.11 Online documenten en spreadsheets ....................................................................................111 3.4.11.1 Wat zijn online documenten.........................................................................................111 3.4.11.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.....................................................................112 3.4.11.3 Voorbeelden van toepassingen:....................................................................................113

3.5 Web 2.0 en coöperatief leren..........................................................................................................114 3.5.1 Vijf basiskenmerken zijn typerend voor coöperatief leren.....................................................114 3.5.2 Vergelijking kenmerken met web 2.0.....................................................................................115

4 Social software: als alternatief voor de gevestigde elektronische leeromgeving?.................................117 4.1 Inleiding.........................................................................................................................................117 4.2 Interactie en interactief...................................................................................................................118 4.3 Illusies en desillusies......................................................................................................................120 4.3.1 Voordelen: leerling.................................................................................................................120 4.3.2 Voordelen: leerkracht.............................................................................................................121 4.3.3 Probleempunten......................................................................................................................121

4.4 Definitie van medium.....................................................................................................................122 4.5 Medium of instructie het belangrijkste...........................................................................................123 4.6 En wat met de leerkracht?..............................................................................................................124

- 2 -


4.6.1 Hoogwaardig leren.................................................................................................................124 4.6.2 Competenties..........................................................................................................................125 4.6.3 ICT en maatschappij...............................................................................................................126 4.6.4 Lerarenopleiding.....................................................................................................................127

4.7 Conclusie........................................................................................................................................128 5 Google....................................................................................................................................................129 5.1 Google Inc......................................................................................................................................129 5.1.1 Herkomst van de naam...........................................................................................................129 5.1.2 Advertenties............................................................................................................................129 5.1.3 Kritiek.....................................................................................................................................130

5.2 Google Producten...........................................................................................................................131 5.3 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs.......................................................................................136

6 Inleiding.................................................................................................................................................141 7 Over de 'web 2.0' leermiddelen..............................................................................................................143 7.1 Weblog...........................................................................................................................................144 7.2 WIKI...............................................................................................................................................153 7.3 Podcasting......................................................................................................................................156 7.4 Videosharing en Videostreaming...................................................................................................160 7.5 Photosharing...................................................................................................................................168 7.6 Social Networking..........................................................................................................................177 7.7 Social Bookmarking.......................................................................................................................184 7.8 RSS Feeds......................................................................................................................................190 7.9 Online Documenten........................................................................................................................193

8 Eindtermen en leerlijn............................................................................................................................198 8.1 ICT Eindtermen..............................................................................................................................199 8.2 Projecten.........................................................................................................................................201 8.3 Waarom Congo?.............................................................................................................................201 8.4 Waarom tijdschriften?....................................................................................................................202 8.5 Stappenplan en werkvorm tijdschriften..........................................................................................202 8.6 WEBLOG.......................................................................................................................................204 8.7 SOCIAL BOOKMARKING..........................................................................................................205 8.8 PHOTO SHARING........................................................................................................................205 8.9 VIDEO SHARING.........................................................................................................................205 8.10 WIKI.............................................................................................................................................206 8.11 ONLINE DOCUMENTEN..........................................................................................................206 8.12 Uitgeschreven Leerlijn.................................................................................................................207

9 Reflectie.................................................................................................................................................213 9.1 Weblog...........................................................................................................................................214 9.2 Social Bookmarking.......................................................................................................................215 9.3 WIKI...............................................................................................................................................215 9.4 Photo Sharing.................................................................................................................................216 9.5 Video Sharing.................................................................................................................................216 9.6 Online Documenten........................................................................................................................217

- 3 -


- 4 -


INLEIDING

- 5 -


- 6 -


Inleiding

Via deze eindproef wordt er getracht de lezer kennis te laten maken met ICT in het onderwijs.

ICT is alomtegenwoordig in de maatschappij maar wordt die ook voldoende geïmplementeerd in

het onderwijs? De interesse en intentie is er al. Denk maar aan de nieuwe eindtermen ICT, de

ICT-coördinatoren die gepromoot worden door de overheid, REN Vlaanderen die vormingen

geven, etc.

Maar is ICT noodzakelijk in het onderwijs? Met andere woorden heeft het een meerwaarde in

de dagelijkse klaspraktijk? Want als je in het onderwijs tijd in iets steekt dan moet het

belangrijk zijn. En dat is niet enkel in het onderwijs zo. Wordt er niet gezegd: “Time is Money!”?

ICT blijft evolueren, net als onze maatschappij en net als het onderwijs. Nu is ICT wel bekend

om razend snel vooruit te gaan. En kan het onderwijs die veranderingen wel volgen? In dit

eindproef wordt er vooral op één vooruitgang ingezoomd: web 2.0. Een nieuwe trend op het

internet. Een trend die misschien zelf het onderwijs ten gunste kan komen.

Het doel van deze eindproef is om na te gaan in welke mate web 2.0 en al zijn facetten een

meerwaarde brengen aan het hedendaagse lager onderwijs. Om onder anderen de eindtermen

ICT te behalen. Om deze probleemstelling te kunnen beantwoorden moeten er ook andere

items benadert worden, andere invalshoeken.

Vooreerst wordt de plaats van ICT in onderwijs onderzocht. Dus wat zijn te zijn de doelen en

de opdrachten van onderwijs? De eindtermen zijn basispijlers in het lager onderwijs, wat

houden ze in en waarom zijn ze nodig? Het onderwijs evolueert net zoals de technologie in een

maatschappij. Deze drie actoren zijn waarschijnlijk niet te scheiden. Maar hoe zit het nu met

onze maatschappij wat zijn de trends?

Nu dit geschetst is zoomen we in de betekenis van E-learning. Wat houdt dat allemaal in?

Gaande van de doelstellingen tot mogelijke toepassingen.

Na het onderzoeken van de mogelijkheden krijgen we een duidelijker beeld en betreden we

maar een pad. Maak u geen zorgen het pad is heel breed en vol interessant stops. Het pad van

de sociale software of web 2.0.

- 7 -


Google de financiële gigant loopt mee als koploper in de trend van web 2.0, dus is het wel de

moeite om het hierover even te hebben.

Het theoretisch gedeelte vormt de wortel van deze eindproef. Want met deze informatie in het

achterhoofd wordt er een praktijk gedeelte ontworpen. Dit betekent dat er in de lagere school

met de gevonden oplossingen gewerkt wordt. In het zesde leerjaar van de Parkschool te Vorst

worden een aantal sociale software of web 2.0 toepassingen aangebracht. Met het oog op het

behalen van de eindtermen ICT. En eventueel ook andere eindtermen dat is natuurlijk altijd

mooi meegenomen. Daarom wordt er in het theoretisch gedeelte even stil gestaan bij Google.

Omdat Google een aantal oplossingen zal bieden voor in de klas.

Het theoretisch gedeelte is ontstaan uit een literatuurstudie. Oorspronkelijk heb ik mij

toegespitst op Elektronische Leeromgevingen. Tijdens mijn zoektocht in de ICT literatuur ben ik

echter van pad verandert, want sociale software of web 2.0 leek mij boeiender, uitdagend en

haalbaar in het lager onderwijs. Ook is dit interessant aangezien de meeste literatuur handelt

over ICT in het hoger onderwijs. Met de tijd zullen de innovaties van het hoger onderwijs

zakken naar het secundair onderwijs om tenslotte te belanden in het lager onderwijs. Maar

waarom wachten? De leerlingen van het lager onderwijs maken ook deel van de generatie die

van jongsaf aan met de computer leert werken. Dus waarom zouden zij deze innovaties niet

aankunnen?

Het praktijk gedeelt bestaat uit een weblog ontworpen door mezelf. Die in de klas samen met

andere sociale software of web 2.0 toepassingen worden gebruikt.

De weblog is te vinden op het volgende adres: http://meesterquentin.blogspot.com

Hopelijk is deze drang naar innovatie en experimteren niet een valkuil. En wordt dit niet een

desillusie. Maar aangezien dit fenomeen maatschappelijke proporties heeft. Bewijst het al dat

het onerwerp relevant is en de moeite is om onderzocht en uitgeprobeerd te worden. Deze

zoektocht geeft me alleszins zin om mij in de toekomst verder te buigen over ICT en onderwijs.

- 8 -


CORPUS

- 9 -


- 10 -


Theoretisch Kader

- 11 -


- 12 -


1 ICT en het onderwijs

1.1 Inleiding

Kinderen en jongeren groeien op in een multimediale wereld waarin informatie- en

communicatietechnologie alomtegenwoordig is. Jongeren zijn zelfs vaak de voorlopers

geworden in het gebruik van allerlei technologie. Maar vaak gebeurt de omgang met ICT op

een intuïtieve en soms weinig beredeneerde wijze. Kunnen omgaan met moderne technologie

op een kritische en efficiënte, maar ook op een verantwoorde en veilige manier, vereist dan ook

een nieuw pakket aan basiscompetenties. Het spreekt voor zich dat de onderwijsinstellingen

vanuit hun kernopdracht de uitgelezen plekken zijn om ervoor te zorgen dat iedereen -

kinderen, jongeren én volwassenen - over deze competenties beschikken.

ICT in het onderwijs klinkt als een toverwoord uit Harry Potter voor de ene maar

weergalmt als nonsens voor de andere. De ontwikkeling van ICT is niet meer te stoppen en

zeker niet te verbergen. Het zou zelf dwaas zijn om deze evolutie niet te herkennen. Het heeft

een onmetelijke plaats in onze maatschappij ingenomen. De titel van dit hoofdstuk luidt “ICT en

het onderwijs” en niet “ICT in het onderwijs” zoals velen zouden denken, juist omdat ICT zich

zodanig ontwikkelt en het onderwijs op een bepaald ogenblik de trein op moet. Maar hoe

reageert het onderwijs op dit fenomeen? Een hoofdvraag doorheen dit hoofdstuk, en eigenlijk

ook doorheen dit werkstuk, is de volgende: Welke aandacht moet ICT in het onderwijs krijgen?

In eerste instantie wordt er een visie over het doel en de opdracht van het onderwijs onder de

loep genomen. Zodanig dat de lezer de juiste bril aangereikt krijgt om dit hoofdstuk te lezen.

Een belangrijk evenement binnen het onderwijs met betrekking tot ICT, is natuurlijk het

invoeren van 10 vakoverschrijdende eindtermen ICT. Deze worden verduidelijkt in paragraaf

1.2. Verder worden de maatschappelijke tendensen die geleid hebben tot het invoeren van deze

eindtermen ICT aangeboden. Ten slotte wordt het hoofdstuk afgesloten met een pedagogische

filosofische theorie het constructivisme, dit is een na te streven ideologie omtrent onderwijs in

het algemeen en is zeker toepasbaar in verband met ICT en het onderwijs.

- 13 -


1.2 Doel en opdracht van het onderwijs

Er bestaan uiteenlopende visies over het doel en de opdracht van onderwijs die tot drie

basisideeën terug gebracht kunnen worden. Deze drie ideeën zijn volgens KIERAN EAGAN op

een fundamenteel niveau onverenigbaar. Ten aanzien van de vraag welke aandacht ICT moet

krijgen in het onderwijs, is het essentieel om de visie te expliciteren om te komen tot een

antwoord of verantwoording.1

• Onderwijs als socialisatie

Doel van het onderwijs is het bijbrengen van de kennis, vaardigheden, waarden en

normen zoals die aanwezig zijn bij de ‘heersende’ generatie in een gegeven samenleving.

Er zijn specifieke kennis inzichten en vaardigheden nodig om op economisch, politiek en

cultureel vlak in de maatschappij zijn weg te kunnen vinden. Indien echter socialisatie als

voornaamste doel van onderwijs naar voren wordt geschoven, dreigt onderwijs een

instrument in handen van diverse politieke, economische en culturele actoren te worden,

waarbij het doel de wenselijke geachte burger en arbeidskracht te genereren. Het

onderwijs krijgt dan vooral een reproducerende en adapterende functie. De opvatting dat

het doel van onderwijs neerkomt op socialisatie, is ongetwijfeld de meest dominante, niet

in de laatste plaats binnen het overheidsbeleid.

• Onderwijs als cultivering van de geest en het ontwikkelen van kritische zin

Het primair doel van onderwijs is volgens deze idee de jeugdigen die kennisvormen bij te

brengen die hen een bevoorrechte, rationele kijk op de werkelijkheid kunnen bieden.

Alleen door de studie van steeds abstracter wordende vormen van kennis kan de geest

uitstijgen boven conventionele opvattingen, vooroordelen en stereotypen van de tijd, om

tenslotte de werkelijkheid juist te zien. Doel van onderwijs is vooral van de sceptische,

filosofisch geïnformeerde geest die actief de aard betekenis der dingen onderzoekt, die

geen genoegen neemt met conventionele antwoorden, die gevoelig is voor goede

argumenten. Kortom, onderwijs als cultivering van de geest.

1 EGAN (K.). The Educated Mind: How Cognitive Tools Shape Our Understanding. Chicago, University of Chicago Press,1997, pp. 121-154

- 14 -


• Onderwijs al de ontplooiing van de eigenheid van het kind.

In deze visie dient onderwijs niet in de eerste plaats gericht te zijn op de eisen van de

samenleving, maar op de ontplooiing van de ‘natuur’ van het kind. Daarom moet het kind

zoveel mogelijk worden beschermd tegen de (mis)vormende druk van de samenleving.

Het onderwijsproces moet met meer respect voor de eigenheid van kinderen verlopen.

Vandaag lijkt men toenemend belang te hechten aan leerling-gericht onderwijs dat

vertrekt van de mogelijkheden van ieder kind. Respect en aandacht voor de eigen

leerstijl, optimale ontplooiingskansen, welbevinden en betrokkenheid, zelfgestuurd leren,

differentiatie, leren leren, inclusief onderwijs,… zijn begrippen die in elk onderwijsdiscours

zijn terug te vinden.

1.3 Eindtermen ICT

Sinds enkele jaren wordt de introductie en integratie van ICT in het onderwijs met grote

prioriteit doorgevoerd in alle landen met een uitgebouwd onderwijssysteem, zo ook in

Vlaanderen. Dit resulteerde uiteindelijk in eindtermen.

Vanaf 1 september 2007 worden in het basisonderwijs en in de eerste graad secundair

onderwijs nieuwe vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen ingevoerd. Ook in de

basiseducatie wordt de ICT-opleiding herbekeken in het licht van de algemene

basiscompetenties. Het is immers van belang om met betrekking tot ICT-basiscompetenties

voldoende samenhang te voorzien tussen de verschillende onderwijsniveaus. Dat wil zeggen dat

elke burger, elke leerling, cursist of student over deze competenties zou moeten beschikken.

Eerst krijg je een opsomming van de eindtermen ICT. Hieruit volgt een schematische

voorstelling, waaruit deze eindtermen ICT zullen worden toegelicht. Tenslotte wordt er stil

gestaan bij de reden en factoren die er toe leiden dat deze eindtermen een noodzaak zijn.

1.3.1 De ICT eindtermen

Tien eindtermen en ontwikkelingsdoelen: de eerste acht voor de leerlingen van het

basisonderwijs en van het buitengewoon onderwijs (types 1,2,7 en 8) en alle tien voor de

leerlingen van de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs (A-stroom en B-stroom) en

van het buitengewoon secundair onderwijs OV3.

- 15 -


1 De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te

gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren.

2 De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier.

3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunende

leeromgeving.

4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunende leeromgeving.

5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven.

6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie

opzoeken, verwerken en bewaren.

(basisonderwijs en buitengewoon onderwijs).

De leerlingen kunnen met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en

bewaren.

(eerste graad secundair onderwijs en OV3).

7 De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen.

8 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige

manier te communiceren.

9 De leerlingen kunnen afhankelijk van het te bereiken doel adequaat kiezen uit

verschillende ICT-toepassingen.


10 De leerlingen zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over hun eigen en

elkaars ICT gebruik.


- 16 -


Laten we even de krachtlijnen uit deze eindtermen halen:

In de deze eindtermen wordt met andere woorden verwacht dat leerlingen, een positieve

attitude ontwikkelen tov ICT, zelfstandig kunnen leren en oefenen met ICT, creatief vormgeven

met ICT, leren omgaan met informatie (opzoeken, verwerven, bewerken, bewaren), en ten

slotte communiceren met ICT.

Dezelfde eindtermen worden samengevat in onderstaande figuur:

Figuur 1: nieuwe ICT diamant

- 17 -


1.3.2 Toelichting eindtermen ICT

Op 18 mei 2006 ontving de VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) vanwege de minister een

adviesvraag over de voorstellen voor eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor informatie- en

communicatietechnologie (ICT). De voorstellen werden, voor wat betreft het specifieke

onderwijsniveau, op 20 juni 2006 goedgekeurd in de Raad Secundair Onderwijs en op 21 juni

2006 in de Raad Basisonderwijs. De Algemene Raad keurde het globale advies goed op 22 juni

2006. Het resultaat van de stemming in de Algemene Raad was als volgt: er waren 24

stemgerechtigde leden aanwezig, 22 leden stemden voor het advies, 1 lid stemde tegen en 1 lid

onthield zich.2

1) De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT

te gebruiken ter ondersteuning van hun leren.

Naast het ontwikkelen van een positieve houding ten aanzien van ICT, wordt ook

de bereidheid om ICT te gebruiken als middel om te leren, aangescherpt. ICT kan

immers behalve een aanvullende rol, ook een remediërende en compenserende rol

vervullen. Maar ook moet ICT op school een compensatie bieden voor vaardigheden en

attitudes die bij thuisgebruik niet of veel minder worden verworven.3

2) De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige

manier.

Met ‘veilig’ wordt bedoeld dat leerlingen alert zijn voor ondermeer schadelijke of

discriminerende inhouden en voor het bestaan van virussen, spam en pop-ups. Ze geven

geen persoonlijke en vertrouwelijke informatie door aan onbekenden. Ze kweken de

reflex aan om dubieuze berichten en ongewone inhouden te signaleren.

Bij ‘verantwoord gebruik’ wordt bijvoorbeeld gedacht aan de zorg voor apparatuur en

software. Dat houdt onder meer in dat leerlingen rekening houden met de financiële en

2 DEMEULEMEESTER (A.). Advies over de eindtermen en ontwikkelingsdoelen informatie- en communicatietechnologie

(ICT) in het gewoon en buitengewoon basisonderwijs, de eerste graad van het secundair onderwijs en het buitengewoon

secundair onderwijs. Brussel, VLOR, 2006, pp.9-12.3

- 18 -


ecologische aspecten van ICT-gebruik: zij printen bv. niet elk document uit en

respecteren de afspraken over downloaden en kopiëren.

Verantwoord gebruik heeft ook ethisch-sociale aspecten. Leerlingen gebruiken ICT niet

om anderen lastig te vallen en te pesten. Ze hebben respect voor de intellectuele

eigendom van anderen bij het gebruik van informatie en software.

Er is ook de zorg voor zichzelf: de leerlingen werken op een ergonomisch verantwoorde

manier met de computer.

‘Doelmatigheid’ heeft te maken met zich afvragen of de middelen in verhouding staan tot

het doel. Leerlingen leren hun ICT gebruik kritisch te overdenken. Zij houden bij het

werken met ICT steeds hun doel voor ogen. Ze gebruiken ICT enkel waar dat zinvol is,

ze proberen bv. de duur van hun ICT gebruik realistisch in te schatten en te bewaken.

3) De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving.

Nadat kinderen en jongeren nieuwe leerinhouden verworven hebben, is het van belang

dat ze voldoende mogelijkheden krijgen om te oefenen. De computer kan daarvoor een

nuttig hulpmiddel zijn. Wij denken bijvoorbeeld aan de wijd verspreide

oefenprogramma’s. De meerwaarde van deze vorm van ICT-integratie kan onder meer

bestaan uit: variatie (in oefenvormen, het inspelen op verschillende leerstijlen…),

differentiatie (op het vlak van tempo en niveau), geïndividualiseerde feedback of

tijdswinst bij de evaluatie.

4) De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving.

Met zelfstandig leren wordt bedoeld dat de leerlingen nieuwe leerinhouden verwerven en

verwerken, waarbij de computer als het ware de rol van de leerkracht overneemt. Een

voorbeeld is de werkvorm waarbij de leerling stapsgewijze geleid wordt naar de sites

waar informatie te vinden is, en door gerichte opdrachten die informatie moet

verwerken. Ook kunnen de leerlingen bv. een simulatie uitvoeren aan de hand van een

voor hen geschikt educatief programma en daar conclusies uit trekken. In het secundair

onderwijs gebruiken steeds meer scholen een open leercentrum om leerlingen

- 19 -


zelfstandig te leren werken. Ook voor leerlingen met lage cognitieve mogelijkheden

worden programma’s ontworpen, bijvoorbeeld:

“Saar is 10 jaar. Technisch lezen kost haar zoveel moeite dat ze niet begrijpt wat ze

leest. Zij heeft nog maar enkele zinnen gelezen als de andere leerlingen al klaar zijn met

de tekst wereldoriëntatie. Als de computer de tekst voor haar leest, kan ze zich richten

op de inhoud. Ze leest zonder hulp van anderen. Haar boek van Frans staat ‘digitaal’ op

haar computer. Frans leren gaat zo vlotter. Saar kan telkens de uitspraak van woorden

beluisteren. Ze controleert bovendien zinsbouw en spelling door te laten voorlezen

tijdens het typen.” 4

Sprint leest teksten voor met een stem van hoge kwaliteit. De werkbalk Sprint installeert

zich in Word. Zo kan je meteen teksten in Word laten voorlezen. Dit kan per woord, zin

of alinea. Je kan ook de hele tekst laten voorlezen.5

5) De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven.

ICT kan het creëren vergemakkelijken. Dat betekent dat zij creatief kunnen omgaan met

beelden, woorden, eventueel klank. Denk bijvoorbeeld aan het maken van een

attractieve affiche met woord en beeld, een menukaart, het illustreren van een

zelfgemaakte tekst, het maken een elektronische ‘collage’, het gebruik van digitale

fotografie. De leerlingen kunnen daarbij gebruik maken van de elementaire

mogelijkheden die allerlei tekst-, beelden tekenprogramma’s bieden. Door het

aanwenden van ICT krijgen leerlingen bijkomende kansen om hun ideeën te

verwezenlijken.

6) De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie


Het zoeken van informatie situeert zich hier gedeeltelijk in de ‘elektronische bibliotheek’

die ter beschikking staat op cd-roms, de schoolserver of op het internet. Denken maar

aan elektronische encyclopedieën, vertaalwoordenboeken, educatieve cd-roms met tekst,

beeld, geluid, animatie … en uiteraard webpagina’s. Net zoals de leerlingen vooral hun

4 Surfplank: Deel 4 ICT als brug tussen capaciteit en beperking: Hoofdstuk 12: laten voorlezen met voorleessoftware: inleidinghttp://www.letop.be/projecten/surfplank/pdf.asp?parent=1080&SurfID=1091#startdatum van raadpleging: 2 juni 20085 Surfplank:Deel 4 ICT als brug tussen capaciteit en beperking: Hoofdstuk 12: laten voorlezen met voorleessoftware: handig

woorden, zinnen, teksten laten voorlezen,http://www.letop.be/projecten/surfplank/pdf.asp?parent=1080&SurfID=1092#start datum van raadpleging: 2 juni 2008

- 20 -


gading zullen vinden in het op hen gerichte deel van de echte bibliotheek, kan de

leerkracht hier een ‘platform’ afbakenen met enkel voor hen geschikte of specifiek op

hen gerichte informatie. Hij kan de leerlingen ook laten werken met speciaal voor het

onderwijs ontworpen zoekrobots.

Met het verwerken van informatie bedoelen wij bijvoorbeeld dat zij uitmaken wat er

interessant is in het kader van hun doel of opdracht; dat zij deze informatie gebruiken

om oplossingen te geven voor een vraag of een opdracht; dat zij deze informatie

ordenen om ze nadien te kunnen voorstellen aan anderen en dat zij de informatie

representeren onder een andere vorm, zoals een grafiek, een schema, een affiche...

Het begrip digitale informatie dient ruim geïnterpreteerd te worden en omvat ook het

omzetten van informatie naar een elektronische drager, bv. het gebruik van foto’s of

krantenartikels die men eerst ingescand heeft. De reikwijdte van deze eindterm wordt

qua inhoud beperkt door de context van de leerinhouden van het betreffende niveau,

qua moeilijkheid door eindtermen/ontwikkelingsdoelen die deze contexten aflijnen.

Bijvoorbeeld voor informatieverwerking gelden hier ook de beperkingen in het

basisonderwijs inzake verwerkingsniveau, afstandsniveau en tekstsoorten die de

eindtermen / ontwikkelingsdoelen voor lezen vastleggen.

7) De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen.

Het gaat hier om het proces van het voorstellen op zich: leerlingen die, alleen of in

samenwerking met anderen, in staat zijn om informatie aan anderen mee te delen of te

tonen met ondersteuning van multimedia, bijvoorbeeld een leerling vertelt in de kring op

maandagmorgen iets over het voorbije weekend, daarbij ondersteund door een paar

elektronische foto’s. Een leerling uit de derde graad geeft een ‘spreekbeurt’. Hij gebruikt

daarbij ook bewegende elektronische beelden. Het genereren van die te presenteren info

zit vervat onder eindterm 5 namelijk onder de term ‘verwerken’ of onder eindterm 4

‘creatief vormgeven’. Bijgevolg gaat het hier over het voorstellen op zich, niet over het

‘maken van een presentatie’.

- 21 -


8) De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en

doelmatige manier te communiceren.

Met communiceren bedoelen wij hier dat leerlingen de faciliteiten die ICT biedt, kunnen

gebruiken om informatie (onder de vorm van woord, beeld, klank) te geven of te vragen

aan derden. Daarbij denken wij aan mogelijkheden die een bijdrage kunnen leveren aan

het leerproces, zoals afspraken maken via e-mail of SMS, elektronische documenten

meesturen, met een e-mailbericht, contacten leggen en informatie verzamelen voor een

studiebezoek, live chatten met leerlingen van een andere school, gebruiken van

internetfora, blogging, enz.

De toevoegingen ‘veilig, verantwoord’, focussen op de elementaire regels en

omgangsvormen voor ICT-communicatie. De leerlingen leren onder meer omgaan met

de conventies en regels die op het net gelden, soms netetiquette genoemd.

Met ‘doelmatig’ wordt bedoeld dat leerlingen zich afvragen wat het beste

communicatiemiddel is, in functie van hun doel. Het is aan de scholen om te oordelen

welke de meest gangbare communicatiemiddelen en – applicaties zijn (of worden in de

toekomst).

Ook voor leerlingen met een verstandelijke beperking of een leerstoornis bestaan erspecifieke ICT hulpmiddelen voor communicatie6. Denk ook maar aan ‘Sprint’ eenspraakprogramma voor kinderen met dyslexie.7

1.3.3 Waarom zijn eindtermen ICT nodig?

Er zijn vier redenen waarom eindtermen ICT nodig zijn:

• Informatie -en communicatietechnologie verandert de maatschappij voortdurend. Het

onderwijs kan niet achterblijven. ICT vaardigheden zijn nieuwe basisvaardigheden

geworden en de school is de plaats bij uitstek om ze aan alle leerlingen, studenten en

cursisten bij te brengen.

• Niet elk kind heeft thuis een computer. Het opnemen van ICT in de eindtermen moet

kansenongelijkheid helpen tegengaan.

• Met ICT kunnen we het onderwijs -en leerproces veranderen en verrijken.

6 Zie bv. www.betavzw.be7 zie http://www.lexima.nl/pagina/85/home

- 22 -


• Leerlingen die ICT competenties verwerven, zullen beter kunnen participeren aan de

samenleving en vinden later makkelijker een gepaste job.

Als motivering voor dit beleid worden actuele situaties en maatschappelijke trends

genoemd zoals onder andere de recente toevloed van informatie, de evolutie naar een

kennismaatschappij en de eisen van de arbeidsmarkt op het gebied van ICT geletterdheid.

Daarnaast worden leren als een sociaal proces getypeerd waarbij kennis en vaardigheden actief

geconstrueerd worden, waarbij de interactie en samenwerking met de medeleerlingen een

belangrijke rol spelen. De exponentiële toename van de leerinhouden maken de kennisbouw

veel complexer. Om deze hoeveelheden aan informatie te verwerken tot kennis dienen de

leerlingen te beschikken over de nodige referentiekaders, aangereikt door het onderwijs maar

ook door andere sociale netwerken zoals gezin of leeftijdsgroepen.

1.4 ICT en onze maatschappij

In de volgende paragraaf tracht ik een duidelijker beeld te schetsen van de hierboven

genoemde maatschappelijke tendensen. We evolueren naar een informatie en

kennismaatschappij maar wat is dat nu juist? Wat zijn de gevolgen van de

informatietechnologie op de maatschappelijke ontwikkelingen? Helpen de ICT eindtermen de

kansenongelijkheid tegen te gaan? Wordt het onderwijs beter door het integreren van ICT? Zijn

deze ICT competenties echt noodzakelijk voor de huidige arbeidsmarkt? Dit zijn vragen waarop

in de volgende delen een antwoord op wordt geformuleerd.

Er zijn verschillende gronden om onze maatschappij te typeren als een kennis of

informatiesamenleving en er moet bekeken worden welke consequenties deze hebben voor het

introduceren van ICT in het onderwijs.

De kennismaatschappij is een sleutelbegrip in de motivering voor het ICT beleid, maar

wat er precies mee wordt bedoeld is niet duidelijk. De begrippen ‘kennis’ en ‘informatie’ worden

- 23 -


meestal niet verder verduidelijkt en soms wordt er wel en dan weer niet een strak onderscheid

gemaakt tussen beide.

1.4.1 informatie of kennismaatschappij?

Vaak wordt met de term kennismaatschappij vooral verwezen naar de exponentiële

toename en toevloed aan (digitaal) beschikbare informatie Met de uitdaging om hierop vat te

krijgen rijst de vraag of het wel mogelijk is greep te krijgen op de chaotische informatiestroom

en of computers en internet hiervan niet eerder mede de oorzaak zijn.

Een samenleving met een steeds verder aanzwellende, astronomische hoeveelheid

(digitaal) toegankelijke data kunnen we een informatiesamenleving noemen. Dat zegt echter

niets over een kennissamenleving. Er is een fundamenteel onderscheid tussen informatie en

kennis. We spreken over informatie als we het hebben over data, gegevens, cijfers, tekst, enz.

informatie en communicatie technologie (ICT) heeft enkel met informatie te maken. Kennis

ontstaat pas op het moment dat iemand informatie ‘leest’ (decodeert) en begrijpt (betekenis

verleent). Daarbij is ook de wijze waarop we ‘informatie’ beleven, bepalend voor de betekenis

we aan deze informatie hechten. Bij dit proces van kennis verwerven kan ICT ons niet helpen.

De exponentieel groeiende en theoretisch vlot beschikbare totaliteit aan informatie is daarbij

niet echt betekenisvol.

Kennis van vandaag kan in korte tijd al verouderde kennis betekenen. Kennis is tevens

steeds breder beschikbaar en gratis en daarmee niet meer voorbehouden aan een kleine

eliteclub van experts. Dit heeft gevolgen voor het onderwijs in het algemeen, voor de inhoud,

de student en de docent in het bijzonder. Bij nieuwe vormen van leren en het gebruik van

elektronische ondersteuningen veranderen de taken van leraren ten opzichte van wat zij

gewend waren. Van het vooral goed kunnen overdragen en verklaren van inhoud en het

structureren van het leerproces voor hun leerlingen wordt plotseling het kunnen coachen,

leerlingen kunnen aanzetten tot actief leren, het geven van feedback en vooral ook het

ontwikkelen van leeropdrachten, leermateriaal en leercontexten belangrijk.8

8 VERMUNT (J.). Docent van deze tijd: Leren en laten leren, Utrecht, s.e., 2006, pp.7-8.

- 24 -


1.4.2 Gevolgen: Globalisering

Productie en distributie van goederen, diensten en kennis vinden in toenemende mate

wereldwijd plaats. In dit proces van globalisering wordt de uitwisseling van kennis steeds vaker

vergemakkelijkt door het internet. ICT bedrijven spelen hierbij een ondersteunende rol. Er is

nog maar weinig bekend over de impact van dit economische en digitale globaliseringproces op

het onderwijs.9

““Globalisation could threaten the world with a cultural uniformity that would endanger the

diversity of cultures or threaten a retreat by peoples into their own identity and nationality,

with the inevitable consequences of intolerance and rejection of other cultures.” 10 ”UNESCO

Nu kennis ook via het internet wordt gedistribueerd, zijn er nieuwe kennisdistributeurs

die (mee)bepalen wat in de schappen ligt. Enerzijds is er een veelheid van informatie op het

web, anderzijds is betekenisvolle kennis soms alleen toegankelijk via een interface zoals een

abonnement, een kredietkaart, een toegangscode tot de website of een kostbare private

opleiding.11

FOUCAULT bekritiseerde het traditionele beeld dat kennis alleen waardevol wordt geacht

als het de gevestigde macht weerspiegelt. Hij pleit voor een bewustwordingsproces omdat er

meer kennis, waarheden en vrijheden mogelijk zijn dan men zich in eerste instantie kan

voorstellen. FOUCAULT laat zien hoe in de westerse samenleving de staat of een andere

autoriteit (bijvoorbeeld: de commercie) de mens voorschrijft hoe te leven, te studeren, te

produceren of te consumeren. In zo’n samenleving wordt door de economische wetten bepaald

wat telt als kennis en wat niet.12

De hierboven geschetste ontwikkeling is paradoxaal. Enerzijds blijkt globalisering vele

kansen te bieden aan onderwijsorganisaties. De informatie uitwisseling is intensiever en

eenvoudiger dan ooit tevoren. Anderzijds echter werpt ICT nieuwe beperkingen op voor de

vrijheid van kennisuitwisseling. Belangrijke knowhow voor de technologische vooruitgang lijkt in

handen van enkele private en mondiale ondernemingen.

9 VAN DE BUNT-KOKHUIS (S.). Kennis, multimedia en globalisering. In: Impuls, 2003, jg. 34, nr. 2, p. 96-9710 N.N. Culture in the contemporary world: problems and prospects, s.l., UNESCO, 1973, p.3011 VAN DE BUNT-KOKHUIS (S.). Kennis, multimedia en globalisering. In: Impuls, 2003, jg. 34, nr. 2, pp.96-97

12 FOUCAULT (M.). Discipline and punish: the birth of the prison, New York, Random House, 1979, pp. 27-28

- 25 -


Mondiale softwarebedrijven en uitgeverijen hebben in het afgelopen decennium een

toenemende marktaandeel verworven in het onderwijs. Sommige onderwijsorganisaties hebben

contracten getekend met internetbedrijven om hun websites gratis te verzorgen. Als

tegenprestatie krijgen de bedrijven advertentieruimte op de website en de gelegenheid om de

leerlingen direct te mailen voor marketingdoeleinden. Ook hier dienen ethische afwegingen te

worden gemaakt wat (nog) toelaatbaar is om de objectiviteit van de opleidingen niet in gevaar

te brengen.13

Het proces van globalisering over de continenten en in cyberspace is onomkeerbaar. De

wereld is een dorp geworden waarin iedere leerling met zijn eigen culturele achtergrond een

plek probeert te vinden. De kansen die globalisering aan leerlingen biedt om snel te

communiceren en kennis uit te wisselen, dienen te worden benut. Om de kwaliteit van het

onderwijs te waarborgen moet tezelfdertijd echter worden voorkomen dat kennis steeds

uniformer wordt (one size fits all) en uit het publieke domein in de private sector terechtkomt.

In het navolgende wordt een aantal aanbevelingen gedaan op maatschappelijk,

organisatorisch en individueel niveau om de pluriformiteit van kennistradities beter te kunnen

borgen in onderwijsorganisaties.

Op maatschappelijk niveau is een ethische revival aan het ontstaan om recht te doen aan

de menselijke kennis en waarden tevens om de voordelen van globalisering zoveel mogelijk te

benutten. Of zoals Guy Verhofstadt het verwoorde:

“The challenge that we are facing today is not how to thwart14 globalisation but instead how to

give it an ethical dimension. I would call this ethical globalisation, a triangle consisting of

free trade, knowledge and democracy; alternatively, trade, aid and conflict prevention.”

VERHOFSTADT (G.).15

13 PIETRYKIWSKI (B.). Information technology and commercialization of knowledge: Corporate universities and class

dynamics in an era of technological restructuring. In: Journal of Economic Issues, 2001, jg. 35; nr. 2, pp. 299-306.14 Thwart = voorkomen15 VERHOFSTADT (G.). The paradox of anti - globalisation. In: Business World, 2001, nr. 27, pp.

- 26 -


Op maatschappelijk niveau dient kennis beter publiek toegankelijk te worden gemaakt en

recht te doen aan de diversiteit van kennistradities. Een initiatief in deze richting is de Public

Library of Science, een non-profitorganisatie van wetenschappers (zie:

www.publiclibraryofscience.org). Wetenschappers willen hiermee voorkomen dat uitgeverijen

bepalen wat, wanneer, in welke vorm en waarin wordt gepubliceerd.16

Omdat het internet een maatschappelijk fenomeen is, zal ook hieraan gewerkt moeten

worden. De architectuur van het web verdient grote aandacht van beleidsmakers, ICT-

deskundigen en gebruikers. De rijkdom aan kennis en informatie zou beter en gemakkelijker

kunnen worden gedeeld in een ‘digitaal publiek domein’. Dit betekent een decentrale (peer to

peer) architectuur in tegestelling tot een centrale (client to server) architectuur waarbij niet de

gebruikers, maar de eigenaars de dienst uitmaken. Een voorbeeld van peer-t-peer-architectuur

is Kazaa (zie: www.kazaa.com) waarbij pc-ezitters onderling bestanden uitwisselen. Een ander

voorbeeld is de open – sourcesoftware Freenet. Met Freenet kan men communiceren via de

normale servers van het internet. Vergelijkbaar met Kazaa, doet Freenet een beroep op het

solidariteitsbeginsel van de gebruikers. Deelnemers aan Freenet stellen een deel van hun harde

schijf ter beschikking van de gemeenschap. De gebruiker stelt dus enkele megabytes ter

beschikking en heeft geen controle over wat daarmee gebeurt. Bij kazaa echter stelt de

gebruiker een map ter beschikking en kan hij controleren wat erin staat, de map leeg houden of

het samen delen uitschakelen. Hoewel dezesoftware een kansrijke architectuur leek, bleken er

toch bezwaren aan te kleven. Omdat het een vrijplaats lijkt te zijn voor illegale software,

gekopieerde muziek/films/etc. en porno. Dus, peer-to-peer-architecture kan de vrijheid van

kenniswisseling bevorderen, maar helaas ook in ethisch opzicht contraproductief zijn.17

Op organisatieniveau zou een school in haar doelstellingen haar maatschappelijke

verantwoordelijkheid ten aanzien van kennis, multimedia en globalisering expliciet kunnen

verwoorden. In dit verband spreekt FISSCHER over de morele competentie van een organisatie.

Iedere organisatie moet transparant worden ingericht met een goede informatievoorziening

rond mogelijke gevolgen van de bedrijfsvoorziening rond mogelijke gevolgen van de

bedrijfsvoering voor de verschillende betrokkenen. Dialoog en zingeving staan centraal. De

organisatie dient een menselijke maat te hebben. Dit betekent dat mondiale organisaties een

16 EPSTEIN (D.). The field of business ethics in the United States; Past, Present and future. In: Journal of General

Management, jg 28, nr. 2, pp.1-20.17 VAN DE BUNT-KOKHUIS (S.). Kennis, multimedia en globalisering. In: Impuls, 2003, jg. 34, nr. 2, pp. 101-103

- 27 -


sterke lokale verankering moeten realiseren. Grootschaligheid schept namelijk afstand tussen

mensen, fysiek, sociaal en psychologisch. Mensen worden anoniem, een nummer, een middel.

Wat de onderwijsstrategie betreft, wordt een vrije toegankelijkheid van kennis nagestreefd. 18

Hiervoor zijn in de eindtermen nieuwe vaardigheden vereist zoals het aanleren van

kritisch denken en nieuwsgierigheid in een elektronische leeromgeving. Zie bijvoorbeeld

volgende eindtermen:




8) De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige


Op individueel niveau moet in iedere onderwijsorganisatie een bewustwordingsproces op

gang komen. Onderwijsorganisaties staan hiermee voor een enorme uitdaging. Kennisvergaring

ligt in het hart van iedere samenleving en zou niet geleid moeten worden door economische

wetten. Door een bewustwordingsproces op gang te brengen bij beleidsmakers, inspecteurs,

docenten en leerlingen ten aanzien van de mechanismen die vrije kennisvergaring kunnen

belemmeren, kan het tij gekeerd worden. De leerling als zijnde gebruiker van het web mag

geen passieve consument worden van een tevoren uitgedachte kennisblauwdruk, maar moet

creatief kennis kunnen vergaren en opbouwen. In zo’n benadering is kennis geen handelswaar

of commoditeit maar een proces dat uitdaagt tot onafhankelijk leren.19

Dit sluit aan bij de volgende eindtermen:




18 FISSCHER (O.). Het organiseren van morele competentie. In: Gids voor personeelsmanagement, jg. 82, nr. 3, pp.13-1619 IDEM, pp. 101-103

- 28 -


Het absorberen van nieuwe kennis en dus ook innovatiebereidheid kunnen immers niet

worden afgedwongen. Zo kan een grote schoolorganisatie meer doen met knowhow die

aanwezig is onder de lokale medewerkers. Dergelijke praktijkvoorbeelden leiden tot het inzicht

dat kennis ook lokale wortels dient te hebben en geen ‘plaatsloos’ proces is. In dit verband pleit

de International Academy of Education voor prior knowledge. De kennis die een leerling heeft

van de wereld, hangt af van zijn leeromgeving. Door een bredere prior knowledge basis krijgt

de leerling betere leervaardigheden en inzicht en kan het informatie in de elektronische

leeromgeving in een maatschappelijk context plaatsen. Prior Knowledge omvat onder meer

crossculturele kennis van de wereld, geschiedenis, kennis over het culturele en klassieke

erfgoed, vakspecifieke kennis en talenkennis. Bij de instructie in het onderwijs zou meer

rekening gehouden moeten worden met deze kant van de persoonsvorming van leerlingen.20

Dat de informatie –en communicatietechnologie ons samenleven en de perceptie ervan

beïnvloed, valt niet te ontkennen. Zowel op politiek als op economisch vlak is er een

toenemende globalisering, waarbij ICT een belangrijke rol speel in het opbouwen van invloed

en netwerkvorming. Ook het individu ondergaat de invloed van ICT. Het is belangrijk te

beseffen dat onze opvatting over een perceptie van de (mogelijke) invloed van ICT op onze

identiteit en identiteitsbeleving samen hangt met onze visie op aard en wezen van de mens. De

positie die men inneemt ten aanzien van de aard van de ICT invloed en hoe we met deze

invloed omgaan, zal bepalend zijn voor de opdracht die men het onderwijs wil geven ten

aanzien van de ICT ontwikkelingen.

1.4.3 ICT een remedie tegen kansongelijkheid?

Een belangrijke invalshoek voor het ICT-beleid is die van de digitale kloof. Gelijke kansen

voorzien voor alle jongeren in de kennismaatschappij van vandaag en morgen is een absolute

prioriteit. De alomtegenwoordigheid van ICT in de samenleving is een voldoende reden voor het

onderwijs om ICT in te zetten. Jongeren groeien op in een ICT-rijke wereld en het buitensluiten

van ICT zou een wig drijven tussen school en samenleving. Een mogelijk gevolg van de sterke

aanwezigheid van ICT in de samenleving is dat sommige leerlingen ongelijke kansen krijgen om

20 PANG (E.). International academy of education: Teaching reading, sine loco, UNESCO, 2003, p. 13

- 29 -


ICT-competenties te verwerven. De verspreiding van om het even welke technologische

ontwikkeling houdt namelijk altijd een risico in op het ontstaan van ongelijkheid.

In dit deel wordt dieper ingegaan op de onderwijsgerelateerde aspecten van de digitale

kloof en op het gelijke kansenaspect van ICT voor mensen met beperkingen.

1) De digitale kloof dichten via het onderwijs

Het is duidelijk dat ICT niet alleen extra kansen maar ook risico’s met zich meebrengt.

Een risico is bijv. de polarisering in de maatschappij tussen zij die wel de toegang en de

vaardigheden hebben om met ICT om te gaan en zij die deze toegang en vaardigheden niet

hebben. We spreken in dit opzicht van de digitale kloof.

De alomtegenwoordigheid van ICT in de samenleving is een voldoende reden voor het

onderwijs om ICT in te zetten. Jongeren groeien op in een ICT-rijke wereld en het buitensluiten

van ICT zou een wig drijven tussen school en samenleving. Een mogelijk gevolg van de sterke

aanwezigheid van ICT in de samenleving is dat sommige leerlingen ongelijke kansen krijgen om

ICT-competenties te verwerven. De verspreiding van om het even welke technologische

ontwikkeling houdt namelijk altijd een risico in op het ontstaan van ongelijkheid.

Uit de onderwijsliteratuur wordt stilaan duidelijk dat verschillen op het gebied van ICT de

traditionele sociale en economische breuklijnen volgen. Deze ongelijkheid kan zich op

verschillende manieren manifesteren, bijvoorbeeld onder de vorm van ongelijke toegang tot of

gebruik van ICT op basis van de achtergrondkenmerken van de gebruiker (bv. op basis van

sekse, sociale of economische status, ...). 21

Uit deze analyses blijkt duidelijk het belang van basiscompetenties om met ICT om te

gaan. De kennismaatschappij vraagt aangepaste vaardigheden, attitudes en kennis. Vaak

ontbreekt het bepaalde groepen van mensen aan kennis en vaardigheden, of motivatie en

middelen om er optimaal gebruik van te maken. Zij zijn onvoldoende op de hoogte van de

mogelijkheden die deze technologieën bieden, of vinden dat er nog onvoldoende



secundair onderwijs. Brussel, VLOR, 2006, p. 8

- 30 -


gediversifieerde en kwaliteitsvolle inhoud en diensten aangeboden worden die voor hen nuttig

of relevant kunnen zijn. Betreffende het aanleren van kennis, vaardigheden en attitudes is er

voor het beleidsdomein onderwijs en vorming een belangrijke rol weggelegd in het overbruggen

van de digitale kloof.

Het is de taak van het onderwijs om jongeren maximale kansen te geven om zich in de

kennismaatschappij te ontplooien. Het moet hen op een kritische, zinvolle en aangename

manier leren omgaan met nieuwe media. Door via eindtermen iedere leerling met ICT in

contact te brengen, zorgt het onderwijs ervoor dat alle leerlingen, cursisten en studenten

ongeacht hun afkomst een gelijkwaardige basisvorming krijgen. Maar het moet ook duidelijk

zijn dat niet alleen het onderwijs hier een rol te spelen geeft. Het vinden van oplossingen voor

de digitale kloof vooronderstelt de nodige afstemming tussen verschillende onderwijs-,

opleidings- en vormingsverstrekkers maar ook samenwerking met actoren uit het culturele veld:

sociaal-cultureel werk, buurtwerk, bibliotheken, musea,… Ook de aanvullende rol die

gemeenschapsinitiatieven kunnen spelen is belangrijk.

De Vlaamse overheid heeft het ICT-gebruik op verschillende manieren ondersteund, o.m.

met geld voor apparatuur, vorming en nascholing, en met professionalisering van het ICT-

schoolbeleid via de invoering van ICT-coördinatoren. Ondanks de vele initiatieven die er o.a. toe

geleid hebben dat ICT sterk is ingebed in het Vlaamse onderwijs, ontbreekt er voor veel

leerkrachten, directies, ICT-coördinatoren, enz. een richtinggevend kader en een coherentie

visie waarop leerinhouden kunnen geënt worden.22

De rol van het onderwijs situeert zich dus op 2 niveaus: enerzijds zorgen dat jongeren

die thuis niet over ICT beschikken via de onderwijsinstellingen toch toegang hebben tot

technologie en er leren mee werken en anderzijds het op een hoger niveau brengen van de

ICT-kennis en -vaardigheden, zodat het ICT-gebruik ook kritisch en beredeneerd gebeurt. Dat is

precies waar de nieuwe ICT-eindtermen op gericht zijn.23

22 NOTA: nieuwe investering in ICT-infrastructuur basis en secundair onderwijs en basiseducatie23 VANDENBROUCKE (F.). Competenties voor de kennismaatschappij, Brussel, s.e., 2005, pp. 12-13

- 31 -


2) Digitale kansen voor mensen met beperkingen

Bovendien heeft ICT een compenserend vermogen in zich. Het biedt namelijk

bijkomende mogelijkheden aan leerlingen met beperkingen op het vlak van mobiliteit,

leervaardigheid, gezondheid, leervermogen, visueel en auditief functioneren, enz. Dit impliceert

dat ook voor leerlingen met een verstandelijke handicap of een functiebeperking de toegang tot

de ICT rijke wereld moet verzekerd worden. Het opnemen van ICT-competenties als

ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon onderwijs zal dat stimuleren.24

Voor mensen met beperkingen stelt zich een merkwaardige paradox. De kansen die ICT

voor hun (beter) functioneren, voor hun maatschappelijke participatie en hun inclusie biedt, zijn

erg groot. Maar anderzijds wordt hun toegankelijkheid tot ICT beperkt door technisch

onaangepaste standaarden, hoge aanpassingskosten of duurdere infrastructuur tegenover de

ICT-gebruikers zonder beperkingen. Zonder toegang of met een gebrekkige toegang tot ICT

kunnen ook de vaardigheden die nodig zijn om volwaardig aan de kennismaatschappij te

participeren niet bereikt worden en blijft het gebruik eveneens beperkt of louter functioneel.25

In het buitengewoon onderwijs ligt een sterke nadruk op de compenserende en

remediërende mogelijkheden van technologie. Door aanpassingen te doen aan de hardware,

bv. een grotere muisbal, een vergoot toetsenbord, een joystick met aangepaste software,

kunnen kinderen met bv. motorische of meervoudige beperkingen toch teksten schrijven,

spelletjes spelen, e-mailen, oefeningen maken, enz. Voor kinderen met zeer weinig “motorische

restfuncties” kan de computer een belangrijk hulpmiddel zijn om de zelfstandigheid te

vergroten. Er wordt dan gesproken van de “prothese functie” van de computer. Een mooi

voorbeeld hiervan is kinderen met spraakproblemen die geholpen worden met ondersteunende

spraaktechnologie. Hierdoor wordt het voor de betrokken kinderen toch mogelijk met hun

omgeving te communiceren.

Het sterk gestructureerde en seriële karakter van veel leersoftware is dan weer een

ideaal hulpmiddel voor kinderen met verstandelijke beperkingen en zeker ook voor kinderen



secundair onderwijs. Brussel, VLOR, 2006, p. 825 VANDENBROUCKE (F.). Competenties voor de kennismaatschappij, Brussel, s.e., 2005, p. 14

- 32 -


met autisme. De logische opbouw en stapsgewijze verkenning, de aangepaste grafische design

en de koppeling aan een visueel of auditief beloningssysteem stimuleert de kinderen om ermee

verder te spelen en verhoogt hun concentratie.

Door het vergemakkelijken van de handelingen geeft de computer aan de kinderen de

mogelijkheid eigen initiatief te nemen, waardoor hun eigenwaarde en zelfrespect kan groeien.

Bijkomende positieve effecten zijn mogelijks de toename van werk, - speel, - of leermotivatie

en de toename van concentratie.26

Met ICT kunnen we het onderwijs -en leerproces veranderen en verrijken

Beter en efficiënter onderwijs wil zeggen dat de onderwijsdoelstellingen in hogere mate

en verhoudingsgewijs met minder middelen (tijd, geld, energie,…) bereikt worden. Deze

kwaliteitsverbetering van ICT wordt vooral geplaatst binnen het socialisatiediscours, waarbij het

leerrendement gemeten wordt met (gestandaardiseerde) tests. Willen we echt over een

onderwijsverbetering spreken, dan moeten we de effecten toetsen ten aanzien van alle

onderwijsdoelen als geïntegreerd geheel. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat technologiegebruik

op zich geen invloed heeft op de leerprestaties. Dit betekent niet dat ICT niet zinvol en nuttig

kan ingezet worden in het onderwijs. Deze zin en efficiëntie moeten echter ontleend worden

aan de nagestreefde pedagogische doelen binnen de concrete onderwijscontext. De technologie

op zich biedt immers geen meerwaarde. Omgekeerd betekent dit dat de keuze om geen ICT

aan te wenden geen kenmerk is van minderwaardig of niet-toekomstgericht onderwijs.27

1.4.4 ICT competentie als noodzaak voor de arbeidsmarkt.

Deze stelling is niet onterecht. Het probleemvan de arbeidsmarkt, mensen die niet

aangeworven worden door te weinig ICT vaardigheden, stelt zich echter pas vanaf de leeftijd

van 18. Anderzijds kunnen we de courante ICT competenties op relatief korte tijd verwerven.

Weinig werknemers worden bovendien met alle ICT competenties geconfronteerd.

Dit argument wordt soms breder gesteld: ICT competenties zijn noodzakelijk om op

cultureel, politiek en economisch vlak te kunnen participeren in de samenleving. Dan verwijst

men bijvoorbeeld naar e-learning, e-governement, e-commerce, etc. Ook hier past een

belangrijke relativering. De belangrijkste competenties bij deze vormen van maatschappelijke

26 VANDENBROUCKE (F.). Competenties voor de kennismaatschappij, Brussel, s.e., 2005, p. 1427 Idem, pp. 10-12

- 33 -


participatie zijn immers voorkennis, leesvaardigheid, een voldoende rijp oordeelsvermogen, enz.

én de interesse en de motivatie om te participeren. Het kernprobleem bij het aanwenden van

het medium internet is vooral de beschikbaarheid (niet het gebruik) van een computer met

internetverbinding en de motivatie zich ervan te bedienen. Willen maatschappelijke instanties

werkelijk een democratische participatie garanderen, dan kunnen ze zich niet in hoofdzaak

toespitsen op de nieuwe media, maar dienen persoonlijk contact, post, telefoon, fax,… als

volwaardige ‘interactieve’ media behouden te blijven.28

““Zo hebben 1,9 miljoen Belgen nog nooit een computer gebruikt en hebben 2,6 miljoen nog

nooit op het internet gesurft. Het is ook duidelijk dat de digitale kloof vooral de inactieve

bevolking treft: 40% van de werklozen en tweederde van de 55-plussers heeft nog nooit het

internet gebruikt. Ten slotte doet slechts één op vijf internetgebruikers aan e-commerce of e-

government.” 29 ”

1.5 Constructivisme

Het constructivisme beweert dat kennis en inzicht ontstaat als gevolg van actieve

interacties die wij met onze fysieke en sociale omgeving aangaan. Leren is daarom een

individuele ervaring die nauw samenhangt met de kenmerken van die omgeving en met de

activiteiten die we erin ontplooien. Leren is een proces van actieve kennisconstructie veel meer

dan een proces van passieve kennisreproductie zoals in het geval van het transmissiemodel.

Volgens constructivistische opvattingen wordt de geldigheid van nieuw verworven kennis en

inzichten voortdurend getest, zowel tegen nieuwe eigen ervaringen als, via sociale interacties,

tegen de inzichten die anderen hebben opgedaan. Onderwijs moet daarom leeromgevingen

bieden die voldoende rijk en complex zijn om leerlingen zinvolle ervaringen te kunnen laten

opdoen en zinvolle sociale interacties te kunnen laten aangaan.30

Men moet trachten te komen tot een competentiegerichte leeromgeving, waarin

leerlingen in teamverband aan authentieke opdrachten werken en zo een op maat gesneden,



secundair onderwijs. Brussel, VLOR, 2006, p. 1029 N.N. Algemene directie statistiek en economische informatie persbericht 8 november 2006.

http://statbel.fgov.be/press/pr090_nl.pdf, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 21 november 200730 SLOEP (P.). Leerobjecten voor gedistribueerde leeromgevingen. Eindhoven, Fontys Hogescholen, 2003, p. 19

- 34 -


met hen overeengekomen competentie, groeitraject doorlopen. Dit kan men opbouwen door

zich te baseren op de volgende vier basispijlers:31

• competentiegericht leren

In de eerste plaats moet er sprake zijn competentiegericht onderwijs. Leerlingen

verwerven vooral competenties naast kennis en vaardigheden.

• authentieke opdrachten

Idealiter zouden de opdrachten worden geworven bij externe opdrachtgevers die

geïnteresseerd zijn in, misschien zelfs wel belang hebben bij de uitwerking van de

opdracht. Authenticiteit werkt motiverend op de leerlingen, er wordt op hun oplossing

gewacht en niet door een leerkracht die het antwoord al wel weet maar het niet wil

geven. Het werkt ook motiverend voor de leerkracht, die met elke nieuwe opdracht

nieuwe wegen moet verkennen. Omdat elke authentieke opdracht weer anders is,

stimuleert dit heel sterk het competentieleren, dat juist in slecht gestructureerde, open en

complexe leeromgevingen tot bloei komt.

• Werkelijkheidsnabij werken in teamverband

Een natuurlijke context bieden om samenwerkend leren tot stand te brengen.

• Informatietechnologie

Ten slotte vindt het leren en werken plaats binnen een leeromgeving die zwaar leunt op

het gebruik van informatie, communicatie en coördinatietechnologie.

Informatietechnologie wordt gebruikt voor kennismanagement, dat wil zeggen om

formele boekenkennis en informele kennis die in de hoofden van mensen zit te ontsluiten

ten bate van de leeromgeving. Communicatietechnologie staat groepen in staat op

afstand met elkaar in contact te blijven.

Doordat lerende actief kennis moeten construeren, verschuift het accent van passieve

kennisconsumptie naar het aanleren van meer of minder complexe vaardigheden. Het gebruik

van ICT in de vorm van een e-learning maakt een snelle en gemakkelijke toegang realiseerbaar.

Over e-learning vind je meer in het volgend hoofstuk “E-learning 2.0”.

31 SLOEP (P.). Leerobjecten voor gedistribueerde leeromgevingen. Eindhoven, Fontys Hogescholen, 2003, pp. 17-19

- 35 -


Toch past de Elektronische Leeromgeving als dominante leertechnologie volgens Downes

niet bij de manier waarop de ‘net generation’ werkt, leert en speelt:

“They absorb information quickly, in images and video as well as text, from multiple sources

simultaneously. They operate at ‘twitch speeds’ expecting instant responses and feedback.

They prefer random "on-demand" access to media, expect to be in constant communication

with their friends (who may be next door or around the world), and they are as likely to

create their own media (or download someone else's) as to purchase a book or a CD.”

Downes 200732

1.6 Conclusie

Door ICT integratie bereidt het onderwijs de leerlingen beter voor op de

kennismaatschappij.

De ICT visie waaruit het departement onderwijs vertrekt, komt samengevat neer op de

stelling dat onze samenleving een kennissamenleving is geworden, waarin het onderwijs niet

meer is aangepast aan de eisen van de kennismaatschappij. Daarom moet het onderwijs

overschakelen naar een constructivistische benadering (leren leren, zelfgestuurd leren, leren als

coach,…) waarbij de introductie van ICT dit veranderingsproces mee op gang kan brengen.

ICT integratie is het werken naar het verwerven van ICT competenties. Niet wat de

kinderen weten of kennen over de computer is belangrijk, wel wat ze ermee kunnen doen: ICT

staat in dienst van de onderwijspraktijk.

Onderzoek heeft echter aangetoond dat ICT integratie niet automatisch leidt tot de

adaptatie van de constructivistische benadering. De meerderheid van de ICT toepassingen in

Vlaamse scholen tonen meer verwantschap met de klassieke instructie dan met het

constructivisme.

32 DOWNES (S.). E-Learning 2.0. http://www.elearnmag.org/subpage.cfm?section=articles&article=29-1, zie bijlage p. XXX

datum van raadpleging: 18 november 2007

- 36 -


Cruciale vraag bij de specifieke opdracht van het onderwijs ten aanzien van onze

zogeheten kennismaatschappij lijkt te zijn onder welke voorwaarden de mens zelf

referentiepunt kan zijn bij het beoordelen van informatie (wat is relevant, betrouwbaar, juist,…)

en op welke wijze het onderwijs hiertoe kan bijdragen.

De invoering van de IC-technologie is geen noodzaak, maar biedt wel mogelijkheden. De

wijze waarop en de mate waarin deze mogelijkheden worden benut, hangen af van de

pedagogische appreciatie. Basisscholen kunnen daar vrij mee omgaan. Uiteraard moet ook een

financiële afweging van kosten en baten worden gemaakt.

- 37 -


- 38 -


2 E-Learning 2.0

2.1 Inleiding

In het voorgaande hoofdstuk werd een beeld geschetst omtrent ICT en het onderwijs.

Dit hoofdstuk sluit hier nauw bij aan. Er wordt echter ingezoomd op een welbepaald aspect van

ICT en het onderwijs namelijk e-learning.

Welke technologieën, die het ‘world wide web’ biedt, kan het onderwijs benutten? Wat is

nu het verschil tussen e-learning, online leren en onderwijs met een elektronische

ondersteuning?

Verder wordt er nagegaan welke doelen nagestreefd moeten worden bij het hanteren

van e-learning. En uiteraard wordt er ruimschoots verwoord wat verstaan wordt onder een

elektronische leeromgeving. Definitie, soorten elektronische leeromgevingen, alternatieven, etc.

Het gebruik van een elektronische leeromgeving blijft de kern van dit werkstuk, met de optiek

om dit in een lagere school te implementeren. Technologie en maatschappij evolueren hand in

hand, daarom kan het soms interessant zijn om deze trends te integreren in het onderwijs,

voorbeelden hiervan zijn: vrije software, service-orientated architecture en social software ook

wel Web 2.0 genoemd. Er wordt dus geanalyseerd als men eventueel deze trends kan

integreren in het onderwijs.

Verder worden enkele begrippen geduid zoals interactie en interactief maar ook over de

term medium. Dit om na te gaan of het medium of de instructie het belangrijkste is in een

ontwikkelingsgerichte onderwijs visie.

Maar wat met de leerkracht? Zorgen deze nieuwe taken en onderwijs leermiddelen voor

een taakbelasting? De haalbaarheid van het geheel hangt in grote mate af van het willen en

kunnen van de leerkracht. Wilt of kan de leerkracht niet mee, dan heeft die hele ‘vernieuwende’

onderwijsmethode geen zin.

- 39 -


2.2 e-learning, on-line leren, elektronische ondersteuning

Deze paragraaf gaat over elektronische ondersteuning bij leren en instructie. Vaak

worden echter andere termen voor hetzelfde gebruikt, of om een ander zwaartepunt aan te

geven. Zo wordt ‘online’ leren vaker zo genoemd om het belang van het medium internet te

benadrukken. Zoals bijvoorbeeld door VAN ECK en DEMSPEY33. Zij definiëren online leren als

iedere vorm van leren waarbij het internet wordt gebruikt om een vorm van instructie te geven

aan lerenden, waarbij sprake is van een scheiding door tijd, afstand of door beide. Een

belangrijk kenmerk van online leren is het gebruik van een netwerkcommunicatiesysteem dat

als ‘leverend’ medium wordt gezien. Maar er zijn zoveel termen. In een interessant boek Theory

and Practice of Online Learning vind men in het eerste hoofdstuk een aantal andere termen voor

de elektronische ondersteuning bij leren: online learning, e-learning, internet learning,

distributed learning, networked learning, tele-learning, virtual learning, computer-assisted

learning, webbased learning, distance learning.34 Bij deze termen is meestal sprake van een

leerling die op afstand van een leerkracht of begeleider, gebruik makend van nieuwe

technologie, toegang heeft tot leermateriaal. Deze leerling wordt op een of ander manier

ondersteund bij zijn leren en interageert met anderen (medeleerlingen of de leerkracht) door

gebruik te maken van nieuwe technologie.

Men kan denken aan ‘Computer Assisted Instruction’35 en ‘Computer Based Training’36.

Alhoewel alle auteurs een zinvolle bijdrage leveren aan het vakgebied, is de wirwar aan termen

en begrippen verwarrend. Er zijn echter ook auteurs die net proberen alles bij elkaar te brengen

in één theorie.

ANDERSON probeert aan de hand van de wezenlijke factoren voor effectief leren de

voordelen van elektronische ondersteuning te schetsen. De factoren die essentieel zijn voor

effectief onderwijs zijn learner centered, knowledge centered, assessment centered en

community centered. 37

33 VAN ECK (R.). The effect of competition and contextualized advisement on the transfer of mathematics skills in a

computer-based instructional simulation game. In: Educational Technology Research and Development, jg. 50, nr. 3, pp.23- 41

34 ANDERSON (T.). Theory and practice of Online learning, Athabasca, Athabaca university, 2004, p. 435 FLETCHER-FLINN (C.). The Efficacy of Computer Assisted Instrution (CAI); A meta analysis. In: Journal of

Educational Computing Research, jg. 12, nr. 3, pp. 219- 241.36 JONASSEN ( D.). Computers in the classroom: mindtools for critical thinking, New Jersey, Merrill Prentice Hall, 1996,

304 p.37 ANDERSON (T.). Theory and Practice of Online Learning, Athabasca, Athabasca University, 2004, pp. 33-60

- 40 -


• Learner centered

de lerende centraal stellen, differentiëren, biedt mogelijkheden van nieuwe media om

meer individugericht onderwijs en leermaterialen aan te bieden.

• Knowledge centered

wordt gedefinieerd als gebonden aan een inhoudelijk domein en geeft bij nieuwe media

geen voordelen boven traditioneel onderwijs.

• Assessement centered

vormen van diagnose en toetsing centraal stellen, kan beter door middel van nieuwe

media vanwege de online data verzamelmogelijkheden en analysemogelijkheden en het

betrekken van leraar en leerling.

• community centered

het deelnemen aan een groep of groepssleerproces, kan online sneller en eenvoudiger,

waarbij er wel aandacht moet zijn voor mogelijke problemen als gebrek aan aandacht

voor- en geringe participatie in de groep.

Een andere overkoepelende theorie over realistische elektronische ondersteuning is die

van HERRINGTON, REEVES en OLIVER. Zij propageren vooral het ontwikkelen van authentieke

leersituaties waarna deze online aan lerenden ter beschikking wordt gesteld. Zij benadrukken

dat er daarvoor samenwerking moet zijn tussen lerenden, leertaken en technologie. Alle drie

moeten elkaar ondersteuning bieden. De leertaak moet bijvoorbeeld een betekenisvolle context

bieden aan de lerende, de lerende moet wederom door een bijdrage informatie leveren aan de

leertaak (die weer van belang is voor andere lerenden), de leertaak maakt het voor de hand

liggend om de technologie te gebruiken, de technologie maakt uitwisseling mogelijk en biedt

bronnen aan. Het lijkt voor de hand te liggen, toch is de samenwerking tussen elektronische

ondersteuning en inhoud of lerenden niet altijd vanzelfsprekend. 38

38 HERRINGTON (J.). Authentic Tasks Online: A synergy among learner, task, and technology. In: Distance Education, vol.27, nr. 2, pp. 233-247.

- 41 -


Verder zijn er door SIMONS zeven basispijlers van digitale didactiek omschreven:39

• Relaties leggen

De inzet van ICT kan leiden tot versterking van het leggen van relaties. Je kunt

bijvoorbeeld makkelijker contacten met anderen leggen, een groot aantal bronnen en

experts raadplegen, 'rustiger' samen leren (zonder gestoord te worden), rollen verdelen

en onderlinge feedback voorbereiden. Verder kan sociale interactie worden ondersteund,

wat belangrijk is voor het realiseren van betekenisvolle leerprocessen.

• Creëren

Met behulp van ICT kun je actief nieuwe kennis creëren. Bijvoorbeeld problemen leren

oplossen door gebruik te maken van simulaties, onderzoek doen, producten ontwerpen,

betekenis construeren (meer diepgang), alleen of met anderen.

• Uitdragen

Met behulp van ICT kun je datgene wat je geleerd hebt naar buiten brengen, publiceren

zodat het publiek verbreed wordt. Lerenden leren meer gemotiveerd wanneer zij niet

alleen voor zich zelf leren maar wanneer zij hun leeropbrengst ook met anderen kunnen

delen. De producten van lerenden kunnen vervolgens ook worden gebruikt als leerstof

voor andere lerenden.

• Transparant maken

Dankzij ICT is het beter mogelijk patronen in denken en samenwerken transparanter te

maken, waardoor het mogelijk wordt die te optimaliseren. Denk onder andere aan het

zichtbaar maken van denkprocessen in online discussies, visualiseren en schematiseren,

processen achter leren verhelderen of het zichtbaar maken van samenwerkingspatronen.

• Leren leren

De inzet van ICT in het onderwijs kan ook "leren leren" en metacognitieve ontwikkeling

bevorderen, onder andere doordat leerprocessen zichtbaar worden, het mogelijk is

onderlinge feedback te geven op het leren en omdat je dankzij online redeneren reflectie

kunt bevorderen.

39 SIMONS (R.). Digitale didactiek: hoe (kunnen) academici leren ICT te gebruiken in hun onderwijs, Utrecht, IVLOS, 2002,p. 4-7

- 42 -


• Competenties centraal stellen

Volgens SIMONS is het centraal stellen van competenties de zesde pijler van digitale

didactiek. ICT kan hierbij op verschillende manieren worden ingezet, bijvoorbeeld via het

gebruik van digitale portfolio's om de ontwikkeling van competenties zichtbaar te maken.

• Flexibilisering

Dankzij ICT zijn lerende beter in staat te leren

- waar zij willen (plaatsonafhankelijk);

- wanneer zij willen (tijdsonafhankelijk);

- wat zij willen (leerbehoefte, ook aansluitend op het niveau van lerende);

- hoe zij willen (differentiatie in leerstijl);

- zo snel als zij willen (differentiatie in tempo, "just in pace");

- op het moment dat zij het willen ("just in time").

- 43 -


2.3 Doelstelling e-learning

LAURILLARD verwijst naar vier hoofd doelstellingen in het Engelse beleidsplan voor e-

learning in het hoger onderwijs. Deze doelstellingen zijn te generaliseren bij het gebruik van e-

learning in het onderwijs. Zowel voor lager onderwijs als voor secundair onderwijs.40 De

doelstellingen zijn:

• Personalisatie (differentiëren)

heeft betrekking op het verbeteren van de aansluiting bij de verschillen tussen leerlingen,

zodat zij het gevoel krijgen ergens bij te horen en als persoon en niet als onderdeel van

de massa te worden aangesproken.

• Flexibilisering

Betreft het uitbreiden van de mogelijkheden om op verschillende tijdstippen, verschillende

plaatsen en op verschillende manieren te leren. Ook gaat dit over het uitbreiden van

keuzemogelijkheden.

• Verbeteren van het inclusieve onderwijs (zorgverbreding)

verbeteren van de mogelijkheden om te studeren voor leerlingen met een fysieke,

culturele of mentale handicap.

• Kwaliteitsverbetering van het onderwijs

door de inzet van elektronische leeromgevingen kunnen kwalitatief betere leerresultaten

worden behaald en kunnen meer leerlingen de eindstreep halen. De zogenaamde

eindtermen binnen het basisonderwijs.

De laatste doelstelling lijkt wel aantrekkelijk maar moet wel met een korreltje zout

benaderd worden. Instellingen die een beter en innovatiever onderwijs proberen te bereiken

door er meer informatie –en communicatietechnologie in te stoppen komen vaak genoeg in een

vlakuil terecht. Anders gezegd, er is sprake van substitutie van bestaande praktijken door

andere, soortgelijke praktijken, en substitutie is geen synoniem voor innovatie.41 Het correct

40 LAURILLARD (D.). UK perspective Targetting research on policy objectives: a gap analysis

http://www.wun.ac.uk/elearning/seminars/seminars/seminar_four/seminar_four.hml

geraadpleegd op: 18 november 200741 SLOEP (P.). Leerobjecten voor gedistribueerde leeromgevingen. Eindhoven, Fontys Hogescholen, 2003, p. 16

- 44 -


gebruik van elektronische leeromgevingen met het oog op kwaliteitsverbetering van het

onderwijs blijkt niet voor de hand liggend.

Maar hoe kunnen elektronische leeromgevingen dan bijdragen tot een

onderwijsvernieuwing? Het constructivisme kan hierop een antwoord bieden. Deze visie blijkt

alleszins beloftevol. Zie paragraaf “1.5. Constructivisme”

Vanuit didactisch perspectief is er ook steeds meer kritiek op de huidige elektronische

leeromgevingen: zij nemen veelal de cursus als uitgangspunt en zijn vooral

leerkrachtgecentreerd.42

Een andere klacht is het gebrek aan flexibiliteit. Met behulp van standaard – ‘out of the

box’ – elektronische leeromgevingen kan niet worden voldaan aan vaak specifieke wensen en

eisen van opleidingen en gebruikers.43 Elektronische leeromgevingen worden soms zelfs gezien

als een belemmering voor effectief on-line leren. Volgens HOTRUM maken we onvoldoende

gebruik van de vrijheid die internet biedt om leren vorm te geven.44

42 WEIGEL (V.). From Course Management to Curricular Capabilities: A Capabilities Approach for the Next-GenerationCMS. In: Educause Review, 2005, jg. 40, nr. 3, p.54

43 LIBER (O.). PLE Project Summary44 HOTRUM (M.). breaking Down the LMS Walls. The International Review of Research in Open and DistanceLearning, vol. 6, nr. 1, pp. 1-5

- 45 -


2.4 Elekotrinische leeromgeving

● http://www.smartschool.be/benl/index.php

● http://www.blackboard.com/us/index.bb

● http://www.dokeos.com/

● http://moodle.org/

● http://sakaiproject.org/

● http://www.threeships.nl/

Een elektronische leeromgeving (ELO) is een omgeving waarin leerkrachten en leerlingen

samen kunnen leren. Dit zijn softwaresystemen die gebruik maken van het internet. In een ELO

treffen we meestal een combinatie aan van diverse archieven (cursusmateriaal, weblinks,

allerhande informatie,…), mogelijkheden voor het plaatsen van nieuws of mededelingen, e-mail

en chat voorzieningen, een toets en enquête systeem, discussiefora en faciliteiten voor

- 46 -


subgroepen en samenwerking. Dergelijke leeromgevingen maken het mogelijk om het

leerproces op elektronische wijze te laten uitvoeren of opvolgen.45

Gezien de bovenstaande definitie van een ‘elektronische leeromgeving’, moet een

elektronische leeromgeving die een flexibele leeromgeving ondersteunt de volgende drie

onderdelen bevatten: inhoudsdeel, communicatiedeel en organisatiedeel. Dit zijn de drie te

onderscheiden componenten van leren op afstand.46

• Inhoudsdeel (onderwijs en toetsmateriaal)

o Presentatie van leerstof met behulp van tekst, beeld en geluid of bijvoorbeeld een

verwijzing naar een site ter ondersteuning van klassikale instructie

o Materiaal en opdrachten voor zelfstudie door individuele leerlingen, bijvoorbeeld

kennisdatabanken, bibliotheken, multimediale tutorials, simulatieprogramma’s of

een databank met extra uitleg van begrippen, (aanvullende) oefeningen en met

(toegang tot) hulpmiddelen als woordenboeken, tekenprogramma’s etc.

o Gezamenlijke opdrachten/projecten voor groepjes leerlingen.

• Communicatiedeel (uitwisselen informatie en samenwerking)

o Communicatie over en rond het leerproces tussen de leerkracht en individuele of

groepen leerlingen, leerlingen onderling binnen of buiten de groep en contacten

tussen leerlingen en (externe) experts, bijvoorbeeld met e-mail, forum,

videoconferencing, whiteboard of chatomgeving.

o Samenwerkend leren, bijvoorbeeld met behulp van het delen van documenten.

1. Organisatiedeel (voor organisatie en beheer)

o Algemene organisatie van de cursus, modules, bijvoorbeeld een schema met

structuur van cursussen, rooster, ordening aanbod leerstof,

voorbereidingsmateriaal, opdrachten, toetsmomenten, agenda, …

o algemeen leerroute bepaling, differentiatie en remediëren

De technische infrastructuur, de Internettechnologie, de platformsoftware en de hardware,

maken de integratie tussen de functies ‘organisatie’, ‘leren’ en ‘communicatie’ mogelijk. Een

45 LAM (I.). Hebben elektronische leeromgevingen hun langste tijd gehad of toch niet?. Utrecht, IVLOS, 2006, p. 1

46 DROSTE (J.). Keuze Teleleerplatform 2000, Utrecht, Stichting SURF, 2000, p.10-11

- 47 -


elektronische leeromgeving veronderstelt de beschikbaarheid van elektronische hulpmiddelen

voor het maken, onderhouden en verspreiden van leermateriaal, opdrachten en toetsen.

Daarnaast moet de communicatie tussen leerlingen onderling en tussen leerlingen en

leerkrachten ondersteund worden. En tenslotte moeten de toewijzing van studiemateriaal, de

registratie van (groepen) leerlingen, de voortgang en de resultaten beheerd worden.47

Deze verschillende onderwijs- en leerfuncties die ondersteund moeten worden bij een

elektronische leeromgeving, maken een onderscheid mogelijk tussen enerzijds geïntegreerde

elektronische leeromgevingen en anderzijds modulaire elektronische leeromgevingen.

2.5 Twee soorten ELO’s

Op het meest globale niveau kan gekozen worden voor een geïntegreerde ELO waarin alle

gebruiksmogelijkheden worden gecombineerd in één pakket of (een modulaire ELO waarin

verschillende pakketten tot een groter geheel worden samengevoegd. Beide benaderingen

hebben hun voor- en nadelen. Bij een modulaire aanpak worden deelfunctionaliteiten vaak

uitgebreider uitgewerkt dan een geïntegreerde ELO.48 Beide pakketten worden hieronder bondig

overlopen.

2.5.1 Geïntegreerde elektronische leeromgevingen

Binnen een ELO is de ontwerper er logischerwijs toe gedwongen één gebruikersinterface49 te

gebruiken om verwarring van de gebruiker te voorkomen. Ook het eenmaal inloggen en het

maar eenmaal invoeren van standaardgegevens is in een ELO gerealiseerd. Een ELO moet

echter ook met andere systemen kunnen communiceren. Zo dienen veranderingen in de

leerlingenadministratie regelmatig te worden doorgegeven aan bijvoorbeeld een ELO omdat die

op basis van die gegevens gebruikers autoriseert. Zulke koppelingen zijn alleen realiseerbaar als

fabrikanten afspraken over de 'koppelingsvlakken' (data-interfaces) met elkaar maken. Bij

voorkeur zijn dat geen bilaterale afspraken tussen fabrikanten, maar afspraken van alle

belanghebbenden, fabrikanten zowel als toekomstige gebruikers. Er moeten dus internationale

47 DROSTE (J.). Keuze Teleleerplatform 2000, Utrecht, Stichting SURF, 2000, p.10-1148 DE VRIES (F.). Open source toepassen in modulaire Elektronische Leeromgevingen: Elo’s flexibel en op maat. Utrecht,

Stichting Digitale Universiteit, 2004, p. 849 Van Dale: het geheel van middelen dat een computersysteem de gebruiker aanbiedt, om met het systeem te kunnencommuniceren. Maw de structuur die aangeboden wordt om het programma eenvoudige te gebruiken.

- 48 -


normen of standaarden worden opgesteld. Een dergelijk proces van internationale

consensusvorming is lastig en tijdrovend, maar de resultaten komen in zicht.50

2.5.2 Modulaire elektronische leeromgevingen

De bovenstaande feiten zijn positieve ontwikkelingen voor het verder verbeteren van ELO’s.

Desondanks zijn er redenen om koppelingen van modulaire systemen ook serieus te nemen. In

de eerste plaats bieden ze, doordat ze zich specialiseren, gewoonlijk meer en beter uitgewerkte

functionaliteiten dan de overeenkomstige onderdelen van de geïntegreerde oplossingen.

Bijvoorbeeld, de administratieve functionaliteiten van de huidige elektronische leeromgevingen

zijn weinig diepgaand uitgewerkt, vergeleken bij gespecialiseerde administratieve pakketten.51

Behalve meer en betere functionaliteiten, heeft een modulaire aanpak ook een aantal bedrijf

strategische voordelen. Een fabrikant van een geïntegreerd systeem streeft ernaar de klant aan

zich te binden. Dat doet hij door een goed product te leveren, maar ook door zijn klanten

binnen zijn elektronisch platform te houden en migratie naar een ander platform te

bemoeilijken. Voor geïntegreerde oplossingen is data-uitwisseling met externe systemen nu

eenmaal niet intrinsiek noodzakelijk, daarom zullen ze het niet of niet goed kunnen. Een

onderwijsinstelling zal er echter juist naar streven de deur naar alle platformen wijd open te

houden om ‘vendor lockin’52 te voorkomen. Wanneer een onderwijsinstelling over wil stappen

naar een andere ELO dan zijn de investeringen ten behoeve van de invoering (scholing,

reorganisatie) en het gebruik (invoeren van allerlei onderwijsmateriaal, administratieve

gegevens) van een platform vaak te hoog om naar een andere, beter geachte ELO over te

stappen. Uiteraard wordt de fabrikant van geïntegreerde oplossingen wel onder druk gezet door

de markt om zijn producten aan de specificaties van standaarden te laten voldoen.53

Voor modulaire systemen die uit hun aard toch al gekoppeld moeten worden met andere

systemen is data-uitwisseling een eerste levensbehoefte. Zij zullen zich dus altijd veel beter

gedragen bij migratiepogingen. Keerzijde van deze voordelen is dat het koppelen van modulaire

systemen een veel groter beroep doet op technisch specialisten dan een geïntegreerde

oplossing. Met andere woorden om al deze modules aan elkaar te sleutelen heb je de kennis

50 VERSTELLE (M.). ICT in het hoger onderwijs: stand van zaken, Utrecht, IVLOS, 2002, p. 89

51 VERSTELLE (M.). ICT in het hoger onderwijs: stand van zaken, Utrecht, IVLOS, 2002, p. 8952 Van Dale: verkoop waarbij de koper van een artikel verplicht is ook een ander artikel te kopen 53 IBIDEM

- 49 -


nodig van informatici. Bovendien zijn de leertechnologie standaarden die voor het koppelen

onmisbaar zijn nog niet afgebakend.54

2.5.3 Dilemma: Geïntegreerde of modulaire aanpak?

Het dilemma van de geïntegreerde of de modulaire aanpak. Enerzijds zijn er de geïntegreerde

ELO’s die kunnen leiden tot vendor lockin ten opzichte van de leverancier. Anderzijds zijn er de

modulaire systemen waarin deeloplossingen tot een samenhangende leeromgeving gekoppeld

worden. Een grote afhankelijkheid van technische specialisten en de rijpheid van standaarden

vormen bij modulaire omgevingen het grootste risico. Allerlei internationale instellingen werken

systematisch aan afspraken over leertechnologie standaarden. Er zijn officiële organisaties

waarin alleen landen stemrecht hebben, zoals ISO op mondiaal niveau, CEN op Europees niveau

en BIN in België. Producten die het resultaat zijn van een consensus tussen landen - normen in

het Nederlands, standards in het Engels – hebben een officiële status en kunnen zelfs de kracht

van wetten hebben. Het is belangrijk om de snelle en belangrijke ontwikkelingen op dit terrein

te kunnen plaatsen.55 Voor een betere overzichtelijkheid staan de belangrijkste voor en nadelen

van beide soorten ELO’s in de onderstaande tabel weergegeven:

Geïntegreerde ELO Modulaire ELO

Voordelen Nadelen Voordelen Nadelen

Vendor LockinEenvoudiger om van ELO

te veranderen

Pakket functionaliteiten

vormen ELORijpheid standaarden

Deeloplossingen vormen

samenhangende ELORijpheid standaarden

Ongebruikte

functionaliteiten

Meer en betere

functionaliteiten

Technici zelden nodig Afhankelijkheid technici

Tabel 1: Voor en nadelen van beide soorten ELO's

54 IDEM, p. 8955 VERSTELLE (M.). ICT in het hoger onderwijs: stand van zaken, Utrecht, IVLOS, 2002, p. 96

- 50 -


Naast een ontwikkeling van open standaarden is er ook in toenemende mate een trend

te bespeuren in de richting van Open Source implementaties van diverse onderdelen van de e-

learning architectuur. Hierbij spelen niet alleen financiële overwegingen een rol maar ook de

behoefte om als klant meer greep te hebben op de ontwikkelingen en de noodzaak om het

proces van standaardisering te versnellen.

2.6 Alternatieven voor ELO’sDe volgende vier paragrafen behandelen ontwikkelingen die wellicht een alternatief kunnen

bieden voor de gevestigde ELO’s:

● open source software of vrije software

● service oriented architecture

● social software of web 2.0

2.6.1 Vrije software

2.6.1.1 Wat is vrije software?

Bij Open Source Software (verder vrije software genoemd) kan de gebruiker beschikken over de

source of broncode. Aan deze software zijn geen licentiekosten verbonden. Vrije software stelt

dus de gebruiker in staat wijzigingen aan te brengen in de broncode. Vrije Software komt

hiermee tegemoet aan één van de bezwaren van ELO’s: de inflexibiliteit. Deze grotere

flexibiliteit maakt vrije software populair omdat er geen vendor lockin ontstaat (de gebruikers is

minder afhankelijk van de leverancier).

Daarnaast lijkt de keuze voor vrije software een politieke lading te hebben. Vrije software heeft

een ethiek en mentaliteit die perfect aansluiten bij de waarden en de praktijk van het

onderwijs: delen en doorgeven van kennis, kritische reflectie, samenwerking, respect voor

andermans creaties en mening, … In de praktijk leid dit tot gemotiveerde medewerkers, omdat

het gevoel om maatschappelijk nuttig en ethisch verantwoord bezig te zijn, sterk aanwezig is bij

de meeste vrije software projecten. Vrije software genereert netwerken van interagerende

gebruikers en makers, omdat iedereen toegang heeft tot alle informatie over het project

- 51 -


(documentatie, code, ontwerpdiscussies, problemen,…). Het zijn deze netwerken die vrije

software zijn belangrijke hefboomwerking geven.56

Vrije software wordt ook gezien als een manier om de ‘digitale kloof’ tussen rijke en arme

organisatie en landen te dichten; op het gebied van ELO’s zijn meerdere vrije software

leeromgevingen verkrijgbaar, zoals LAMS, Moodle en Sakai.57 Over moodle ga ik in hoofdstuk 3

verder op in. Dit is namelijk het Elektronisch Leerplatform dat ik in het praktische luik van dit

werkstuk zal gebruiken en toetsen.

“[Open Source] programming is like sex, one mistake and you have to support it for the rest of

your life. ”SIKZ (M.).58

2.6.1.2 Mythes omtrent vrije software

Rond de toepassing van vrije software ELO’s blijken zowel in literatuur als in gesprekken vaak

mythes voor te komen. Deze zorgen voor hardnekkige misverstanden.59 De belangrijkste

misverstanden zijn:

• Er is geen ondersteuning bij Vrije Software

De ondersteuning van Vrije Software kan op twee manieren beschikbaar komen: via

actieve community of via (betaalde) software consultancy bureaus.

• Gebrekkige software kwaliteit

Er zijn tal van voorbeelden van succesvolle professionele Vrije Software toepassingen

binnen commerciële en publieke instellingen. Actieve en duurzame community’s van een

zekere omvang bieden meer zekerheden.

56 DE CRAEMER (J.). Vrije Software in het onderwijs. Brussel, Afdeling Beleidscoördinatie Onderwijs, 2007, p. 5

57 LAM (I.). Hebben elektronische leeromgevingen hun langste tijd gehad of toch niet?. Utrecht, IVLOS, 2006,

p. 458 BEZROUKOV (N.) Open Source Software development as a Special Type of Academic Research (Critique of Vulgar

raymondism)

http://www.firstmonday.org/issues/issue4_10/bezroukov/, zie bijlage XXX

datum raadpleging: 18 november 200759 DE VRIES (F.). Open source toepassen in modulaire Elektronische Leeromgevingen: Elo’s flexibel en op maat. Utrecht,Stichting Digitale Universiteit, 2004, p. 14

- 52 -


• Onzekere ontwikkelingsrichting

De koers bij open software wordt bepaald door de gebruikers en ontwikkelaars in de

community. Dat wil niet zeggen dat alle wensen altijd worden meegenomen, mar het

zorgt voor dat de ‘roadmap’ voldoet aan de wensen van de belangrijkste gebruikers, die

er immers tijd en geld in steken. Een stichting die de belangen van het complete systeem

en zijn community behartigt kan hier positief werken.

• Lage kosten

Deze worden vaak in het voordeel van Vrije Software uitgelegd: ‘open source’ is veelal

gratis en zou dus veel goedkoper zijn. In de praktijk blijken de kosten weinig te

verschillen van ‘closed source’ oplossingen omdat er geïnvesteerd moet worden in

voldoende kennis om de applicaties te koppelen, uit te vouwen of toe te snijden op de

eigen gebruikerscontext. Daarmee is dan wel ook de eigen kennis op peil gebracht.

DE VRIES en NADOLSKI beschrijven voordelen en nadelen van open source software. Deze zijn

hieronder samengevat.60

2.6.1.3 Voordelen van vrije software

• Source code

Er is toegang tot de source code of broncode, die naar behoefte kan worden aangepast.

De broncode is aanpasbaar door de gebruikende instelling zelf of in opdracht van de

gebruikende instelling. Voor gespecialiseerde toepassingen kan het zinvol zijn om een

specifiek programma te (laten) ontwikkelen. Wanneer je daarbij beschikt over de

broncode kan je achteraf nog aanpassingen of uitbreidingen (laten) doen. Een voordeel is

dus dat je keuze hebt tussen het wel of niet aanpassen van de broncode. Dit is doorgaans

wel specialistenwerk en hiervoor is programmeerkennis vereist. Het aanpassen van de

broncode is dus geen evidentie. Scholen kunnen er voor kiezen om aanpassingen zelf te

doen en dus een eigen programmeur of programmeerteam in te zetten of de school huurt

tegen betaling een professionele ondersteuning.61

60 IDEM p. 1261 DE CRAEMER (J.). Vrije Software in het onderwijs. Brussel, Afdeling Beleidscoördinatie Onderwijs, 2007, p. 7

- 53 -


• Licentiekosten

Er zijn geen licentiekosten. De term “vrij” moet eerder in dezelfde context gezien worden

als in “vrije meningsuiting”. Het vrije verwijst zoals gezegd naar de openheid en

aanpasbaarheid van de broncode. Toch is veel vrije software ook effectief gratis

beschikbaar. Vrije software is maw steeds gratis in gebruik maar niet steeds gratis bij de

aanschaf. In het geval van commerciële software betaal je naast de kostprijs van het

programma immers een licentiekost. Het gebruik van vrije software biedt als bijkomend

voordeel dat scholen geen gebruikerslicenties meer moeten aankopen. Een vrij

softwareprogramma kan en mag, perfect legaal, zoveel gekopieerd worden als nodig en

op alle PC’s geïnstalleerd worden.62

• Leverancier

Met vrije software is er geen afhankelijkheid van één (groep van) leverancier(s). Bij

succesvolle vrije software ontwikkelingen is er na de initiële ontwikkeling door één of

twee partijen van het pakket of systeem, een community van gebruikers en ontwikkelaars

ontstaan. Bij closed source software kunnen specifieke wensen alleen via de fabrikant

worden gehonoreerd, als deze daarvoor al ontvankelijk is. Bij vrije software speelt deze

afhankelijkheid van de leverancier veel minder. Er is dus geen vendor lockin (een

knellende afhankelijkheid van die ene leverancier).

• Community

De vrije softwaresystemen worden door ontwikkelaars en gebruikers gedragen. Het is

voor de continuïteit van een vrije software ELO van belang dat een professionele groep

bedrijven en instellingen zich verenigt en gezamenlijk de 'Roadmap' voor het systeem

invult en uitwerkt. Dit doordat de functionaliteiten van de vrije software moeten evolueren

door het steeds veranderende onderwijs. Deze bedrijven karakteriseren zich als 'front

runners' in het veld (van e-learning) en dragen het meeste bij aan de verdere

ontwikkeling. Zij worden vanzelfsprekend gevoed door een grotere groep gebruikers die

het systeem inzetten in hun onderwijs en wensen uiten voor verbetering en uitbreiding.

Een goed functioneerde community van gebruikers en ontwikkelaars helpt bij het krijgen

van ondersteuning, maar gemeld moet worden dat er in de praktijk ook tal van vrije

software community’s bestaan die niet goed functioneren.

62 IDEM, p. 6

- 54 -


• Interface in eigen taal

Een vaak genegeerde eigenschap, die vrijwel belangrijk is in onderwijstoepassingen, is

dat vrije software vaak in veel verschillende talen en dialecten beschikbaar is of

eenvoudig gemaakt kan worden. Interfaces dienen adequaat vertaald te zijn en kunnen

naar wens van de instelling ook nog aangepast worden. Een Engelstalige interface is

vrijwel ondenkbaar in een lagere school. Behalve als het Engels aanleren een doel op zich

wordt.

2.6.1.4 Nadelen van vrije software63

• Specialistische kennis nodig

Vaak wordt gesteld dat er specialistische kennis nodig is en dat daarmee het inzetten en

aanpassen van vrije software ELO te veel tijd kost.

• Documentatie is slecht of loopt te veel achter.

Dat documentatie slecht kan zijn en vaak achter loopt is door veel vrije software

community’s onderkend. Documentatie is altijd belangrijk, maar zeker in een vrije

software situatie, waar de mogelijkheid om verder te ontwikkelen en te implementeren

primair afhangt van correcte documentatie. Je kunt stellen dat community’s die hun werk

serieus nemen, ook werk zullen maken van de documentatie van hun producten.

• Meeliften op vrije software door ‘free riders’.

Er zijn natuurlijk altijd bedrijven en instellingen die beschikbare vrije software gebruiken

en er niet op één of andere manier aan bijdragen. Het kan beschouwd worden als een

compliment voor de makers van de vrije software. Het wordt een probleem als er te veel

'free riders' zijn en er een te kleine community is die de software verder ontwikkelt en

onderhoudt.

63 DE VRIES (F.). Open source toepassen in modulaire Elektronische Leeromgevingen: Elo’s flexibel en op maat. Utrecht,Stichting Digitale Universiteit, 2004, p. 14

- 55 -


2.6.1.5 Evaluatiecriteria voor vrije softwareDoor al deze voor en nadelen is het belangrijk dat vooraf kan worden beoordeeld of er sprake is

van een goede en duurzame vrije software, waarvoor er voldoende ondersteuning en

documentatie beschikbaar is. Tabel 1 geeft een overzicht van de belangrijkste evaluatiecriteria

voor open source software.64

Criterium

Community Aantal posts en gebruikers.

Een omvangrijke community als drijvende kracht achter het vrije software

product.

Release activity Voldoende release-activiteit dat een voortgang in ontwikkeling garandeert.

Longevity Leeftijd. Hoe lang bestaat het product en de community al?

License De licentievorm: gebruikmakend van publieke vrije software licenties

Support De aard, omvang en snelheid van de ondersteuning.

Documentation De beschikbare documentatie voor gebruiker en ontwikkelaar.

Security De snelheid van reageren op beveiligingslekken.

Functionality Functionaliteit wordt, grondig getest, voor er een nieuwe release wordt

uitgebracht.

Integration De integratie. Standaarden (SCORM), modulariteit, samenwerking met

andere producten.

Goal and origin Doel, oorsprong en roadmap van het vrije software project zijn

omschreven.

64 VAN DEN BERG (K.). Finding Options: An Open Source software evaluation model with a case study on CourseManagement Systems. Tilburg, sine editor, 2005, p.28

- 56 -


2.6.2 Service-Oriented Architecture (SOA)

De Service-Oriented Architecture is een concept voor een software architectuur waarbij

verschillende ‘services’ met elkaar geïntegreerd worden en op die manier tegemoet wordt

gekomen aan eisen die gebruikers aan de software stellen. Meestal gaat het daarbij om

zogenaamde ‘webservices’: functionaliteiten die met behulp van Internettechnologie kunnen

worden gebruikt. Binnen deze benadering wordt niet gedacht in termen van systemen (zoals

ELO’s) maar in termen van functionaliteiten oftewel services. Het gaat dus niet om het

integreren van applicaties van derden in een bestaande ELO of om het flexibel kunnen kiezen

van verschillende functionaliteiten binnen een bepaald systeem, maar om de integratie van

verschillende functionaliteiten van diverse systemen.65

Een Service-Oriented Architecture gaat volgens LAAGLAND uit van:

“[…] het beschrijven van een informatie infrastructuur als een verzameling van autonome

services die met elkaar communiceren. Deze communicatie kan een eenvoudige producent-

consument relatie zijn tussen twee services of een meer complexe samenwerking tussen

meerdere services. Deze services zijn gemodelleerd volgens de bedrijfsprocessen die ze

moeten implementeren, en zijn zoveel mogelijk generiek ontworpen zodat hergebruik mogelijk

is in verschillende bedrijfsprocessen. Een belangrijk kenmerk van een service georiënteerde

architectuur is dat de koppeling tussen de services losjes is en niet hard in de code van de

services is ingebouwd. […] Bij Service Oriëntatie worden traditionele applicaties

opgebroken in discrete onafhankelijke componenten of ‘services’ die op een gedistribueerde

manier aangeroepen kunnen worden.”

LAAGLAND 200666

Het gaat in deze benadering dus om het vaststellen van herbruikbare ‘brokjes’

functionaliteit, waarvan beschreven is welke dienst(en) zij verlenen, hoe ze moeten worden

aangeroepen en hoe ze responderen. Deze services kunnen deel uitmaken van verschillende

applicaties, die afgestemd kunnen worden op de specifieke wensen en eisen van een

organisaties.

Het is daarbij wel van groot belang dat de services voldoen aan open standaarden. Dit

stelt de gebruiker in staat een ELO naar eigen inzicht in te richten. Hiermee komt een Service-

Oriented Architecture tegemoet aan de wens van personalisering. Belangrijk is ook dat de

65 WILSON (S.). Service-Oriented Frameworks: Modelling the infrastructure for the next generation of e-Learning Systems,

s.l., DEST, 2004, p. 666 LAAGLAND (E.). Service Oriented Architecture voor de UT een verkenning, Twente, Universiteit Twente, 2006,

p. 5

- 57 -


ontwikkeling van services goed wordt samengewerkt binnen de organisatie en met andere

organisaties.67

2.6.3 Social Software

“Social software is software die mensen in staat stelt om elkaar virtueel te ontmoeten, relaties

met elkaar aan te gaan en met elkaar samen te werken. ” RUBEKS 68

De nieuwe vaktermen zijn weblogs, wiki’s (waarmee je gezamenlijk aan documenten of

een encyclopedie kunt werken), social bookmarking tools (waarmee je gemakkelijk favoriete

websites met anderen kunt delen) en podcasts (om online geluidsbestanden te kunnen

publiceren). Tools kunnen worden gecombineerd om virtuele netwerken vorm te geven.69

Een voorbeeld hiervan is ‘Drupal’. Dit is een applicatie die het mogelijk maakt om

podcasts, weblogs, wiki-pagina’s, discussiefora en dergelijke gezamenlijk binnen een community

te gebruiken.70

Een ander voorbeeld is het steeds populairder wordende ‘facebook’. Het is een online

netwerk waarin gebruikers in contact kunnen komen met vrienden van vrienden. Binnen de

website http:// www.facebook.com kunnen gebruikers groepen aanmaken om samen aan de

hand van het netwerk, foto’s te delen, berichten te schrijven en agenda-items te plaatsen. In

dezelfde trend bestaan er nog andere, weliswaar Engelstalige, websites. ‘MySpace’

(http://www.myspace.com) is vrij bekend omwille van zijn zeer goed uitgewerkte podcasting,

‘MySpace Music’ genaamd. Zeer begeerd door muzikanten, om bijvoorbeeld hun nieuw album te

lanceren. Het wordt ook gebruikt door jonge muzikanten die wensen door te breken. Maar het

is veel meer dan enkel podcasting. Het is een van de uitgebreidste community tools die

momenteel op het net staan.

Er bestaan uiteraard al veel langer tools waarmee mensen met elkaar online kunnen

communiceren en samenwerken, denk maar aan ICQ (http://www.icq.com). Toch is er de

laatste jaren sprake van een heuse revolutie:71

67 LAM (I.). Hebben elektronische leeromgevingen hun langste tijd gehad of toch niet?. Utrecht, IVLOS, 2006, p. 468 RUBENS (W.). Social Software in het hoger onderwijs. In: Onderzoek van Onderwijs, jg. 35, nr. 3, pp. 1-669 IDEM, p.1-270 zie: http://drupal.org 71 RUBENS (W.). Social Software in het hoger onderwijs. In: Onderzoek van Onderwijs, jg. 35, nr. 3, pp. 1-6

- 58 -


• De software is erg goedkoop of zelfs gratis, zeer gebruikersvriendelijk, vaak online

te gebruiken zonder dat je iets hoeft te installeren.

• De meeste tools hebben nut voor het individu, maar ondersteunen tegelijkertijd

interactie, participatie en netwerken met anderen. Je kunt bijvoorbeeld

doorklikken naar wat anderen opslaan onder de trefwoorden die jij gebruikt.

• Het wordt steeds beter mogelijk om multimedia via Internet te ontsluiten. En dat

gebeurt ook op redelijk grote schaal zoals filmmateriaal in YouTube of foto's via Picasa

Web Albums.

• Bepalend voor het succes van social software is dat mensen die je website of fotocollectie

willen volgen makkelijk op de hoogte blijven. Dankzij RSS, oftewel webfeeds, kun je

vanuit één inbox alle nieuwe bijdrages op jou favoriete sites en weblogs bijhouden. Je

kunt dankzij RSS gemakkelijk selecteren welke content past bij jouw interesses.72

• Het aantal weblogs en het aantal gepubliceerde berichten op weblogs groeit

explosief.73 Ook andere social software is erg populair. Het eerder genoemde Hyves

heeft in Nederland maar liefst meer dan 1,8 miljoen (vooral jeugdige) gebruikers.74

Deze eigenschappen maken social software interessant voor leersituaties waarin wordt

uitgegaan van co-creatie en leren wordt gezien als een sociaal proces. Dit wordt met een aantal

voorbeelden in het volgende hoofdstuk geïllustreerd.

72 CHAN (A.). An mp3 a day keeps the worries away: Exploring the use of podcasting to address preconceptions and

alleviate pre-class anxiety amongst undergraduate information technology students, WagaWaga, Charles Sturt University,2005, p. 65

73 RUBENS (W.). Weblogs in het hoger onderwijs

http://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2326, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 6 december 2007

74 RUBENS (W.). Op. Cit., jg. 35, nr. 3, p. 1

- 59 -


- 60 -


3 Web 2.0

De in het vorig hoofdstuk vermelde 'heuse revolutie' ivm social software geschetst aan de

hand van RUBENS ideeën, is door een golf optimisten “WEB 2.0” gedoopt. Een naam die in

2006 verzonnen is voor een vakbeurs en conferentie in Silicon Valley en die is blijven hangen.

Maar wat zijn de belangrijkste trends hieromtrent? En wat houdt dit nu juist in?

3.1 Dynamische webpagina's

Web 2.0 wordt omschreven als de 2de periode in het gebruik van het internet. Daar waar

de eerste periode (1994-2006) voornamelijk het opzoeken van (statische) informatie was,

kenmerkt de tweede periode zich door interactiviteit. Eigenlijk is het niet meer dan een nieuwe

generatie webpagina's op het internet, die gebruik maakt van de laatste technieken.

Web 2.0 verwijst naar de tweede fase. Dit impliceert dat er ook een eerste fase was. Het

concept brengt ons bij SIR BERNERS-LEE, één van de bedenkers en grondleggers van het

World Wide Web (www), die het World Wide Web meer dan een decennia geleden toegankelijk

maakte voor de wereld. Deze periode wordt vandaag Web 1.0 genaamd. Dit is de periode

waarin het Web zijn bekendheid verkreeg en steeds meer thuisgebruikers (en consumenten)

aansluiting vonden. In deze fase kende men een economische euforie, met name door het

grote aantal nieuwe zogenaamde dotcombedrijven. Ook de term 'nieuwe economie' werd in die

tijd veel gebruikt.

Bij Web 1.0 staan de webpagina's (html-pagina's) reeds kant en klaar ingevuld op de

webserver te wachten om opgevraagd te worden door een gebruiker. Een hoofdkenmerk van

de Web 1.0 periode zijn de statische webpagina's.

- 61 -

Afbeelding 1: Web 1.0 statische webpagina's


WEB 2.0 echter kenmerkt zich door dynamische webpagina's. Een dynamische

webpagina is een webpagina die just-in-time wordt samengesteld (gegenereerd), exact op het

moment dat de bezoeker de pagina opvraagt. Een website die uit dynamisch gegenereerde

pagina's bestaat wordt een dynamische website genoemd.

Het samenstellen (genereren) van een webpagina gebeurt door het uitvoeren van

programmacode, bijvoorbeeld een scripttaal, zoals PHP, PERL of ASP. Heel vaak maakt het

programma gebruik van een relationele database, bijvoorbeeld MySQL, om van hieruit de

inhoud en de opmaak van de webpagina op te halen. Wanneer de gegevens in een relationele

database goed gestructureerd zijn, wordt duplicatie van gegevens tot een minimum beperkt en

fouten in de gegevensverwerking worden voorkomen. De door de database aangeleverde

inhoud wordt vervolgens gecombineerd met de gewenste opmaak en zo wordt de gehele

pagina in luttele seconden gegenereerd tot een complete HTML-pagina. Tot slot wordt de

webpagina verstuurd naar de bezoeker die de pagina in zijn/haar browser had opgevraagd.

Veelal gaat het bij “WEB 2.0” om een nieuwe technische manier om dynamische

interactieve websites te presenteren. “AJAX” is hier een goed voorbeeld van.

Die interactieve applicaties worden vaak ontworpen met een techniek die AJAX heet, een

afkorting die staat voor 'Asynchronous Javascript and XML'. AJAX communiceert met de server.

Als de server dan een antwoord stuurt, wordt een gedeelte van de pagina aangepast door

middel van Javascript. Daardoor hoeven dergelijke pagina's niet in hun geheel ververst te

worden. Zo'n pagina is te vergelijken met een applicatie die in de browser draait. De term is op

18 februari 2005 door Jesse James Garrett gelanceerd en werd door grote spelers als Google en

Amazon geadopteerd. Een van de eerste websites die gebruik maakte van AJAX en wordt

gezien als typische Web 2.0 website, is Google's Gmail.

- 62 -


3.2 Internet anders gebruiken

Een mooie analyse van Dion Hinchcliffe over het web: "Web 2.0 gaat niet over het feit

dat het internet veranderd is. Het gaat over wij, de mensen, die veranderd zijn, en het internet

anders gaan gebruiken."75

● Momenteel zijn er meer dan 1 miljard internetgebruikers76

Netwerk effecten kan nu snel groeien tot een kleine plekje op het internet, omdat nu

'klein' enkele honderd duizenden gebruikers kan betekenen.

75 Hinchcliffe (D.). All We Got Was Web 1.0, When Tim Berners-Lee Actually Gave Us Web 2.0http://web2.wsj2.com/all_we_got_was_web_10_when_tim_bernerslee_actually_gave_us_w.htm Geraadpleegd op: 3 juni 200876 NIELSEN (J.). One billion internet usershttp://www.useit.com/alertbox/internet_growth.htmlgeraadpleegd op: 3 juni 2008

- 63 -


● De meeste internetgebruikers kunnen nu reeds vloeiend surfen.

Robert SCOBLE77 heeft ondervonden dat vele gebruikers zijn nog steeds niet-experten,

maar bijna iedereen kan opzoeken, mails posten, een wiki onderhouden, en sommigen

kunnen zelf Javascripts knippen en plakken en soms nog veel meer. De gebruikers

controleren het voertuig.

● Krachtige toepassingen voor website design worden bekend.

Nieuwe toepassingen zorgen voor een hefboomwerking van de inbreng van gebruikers

waardoor netwerken worden gecreëerd. De mogelijkheden groeien maar steeds verder

uit. De beste en meestal succesrijke websites ontwerpen hun websites volgens wat Tim

O’Reilly “Collective Intelligence” noemt.78

● De controle en macht gaat over naar de nieuwe ontwerpers79

De gebruikers van het internet produceren het grootste aandeel van de inhoud op het

internet, hierdoor controleren zijn een groot deel van het internet. Deze omwisseling van

controle en macht heeft op lange termijn ernstige gevolgen. De implicaties voor

traditionele organisaties zijn fascinerend en zullen allen maar stijgen wannee de My

Space generatie in grote aantallen zal marcheren naar de arbeidsmarkt.

77 SCOBLE (R.). Getting outside the frothy bubblehttp://scobleizer.com/2006/09/03/getting-outside-the-frothy-bubble/

geraadpleegd op: 3 juni 200878 HINCHCLIFF (D.). A round of web 2.0 reductionism http://blogs.zdnet.com/Hinchcliffe/?p=41geraadpleegd op: 3 juni 200879 HINCHCLIFF (D.). The Web 2.0 Trinity: People, Data, and Great Softwarehttp://web2.wsj2.com/the_web_20_trinity_people_data_and_great_software.htmgeraadpleegd op: 3 juni 2008

- 64 -


Andere concepten en technologieën die geassocieerd worden met Web 2.0 zijn o.a.

● Weblogs

● wiki's

● podcasts

● RSS-feeds

● webvideo

● webservices met open API's

Veel Web 2.0 websites worden continu uitgebreid en raken daarom nooit verder dan de

ontwikkelingsfase (bètaversie).

Andere voorbeelden van sites die op het Web 2.0 principe gebaseerd zijn:

- 65 -

Afbeelding 2: Web 2.0 bètaversie

Afbeelding 3: http://www.flickr.com/ Afbeelding 4: http://www.youtube.com/

Afbeelding 6: http://www.netvibes.com/

Afbeelding 7: http://www.orkut.com/


“Web 1.0 was dial-up, 50K average bandwidth, Web 2.0 is an average 1 megabit of bandwidth

and Web 3.0 will be 10 megabits of bandwidth all the time, which will be the full video Web,

and that will feel like Web 3.0.”

Reed HASTINGS Founder and CEO of Netflix

Kortom met nieuwe technieken wordt slimmer omgegaan. Dit resulteert in verfrissende

webpagina's, veelal op het gebied van social software en webapplicaties.

Even enkele cartoons, om het web 2.0 op te vrolijken.80 81

80 http://www.myextralife.com/archive.php?date=2007-02-19 81 http://www.project10x.com/about.html

- 66 -

Afbeelding 9: Web 2.0 gasten die afspreken voor een middagmaal.


3.3 WEB 2.0 en het onderwijs

3.3.1 Sociaal gebeuren

Waar het statische Internet al voordelen met zich meebracht is de huidige evolutie naar

het web 2.0 niet alleen een verderzetting van de verworvenheden van het niet zo benoemde

web 1.0 maar een ontwikkeling met totaal andere dimensie. Na “The wisdom of Crowds” van

SUROWIECKI82, in het Nederlands uitgebracht onder de titel “Twee weten meer dan één:

waarom het beter is groepsbeslissingen te nemen” en de didactisch vertaalslag die van dit werk

gebeurde in “Coming of Age, an introduction to the new world wide web”, onder redactie van

FREEDMAN is het duidelijk dat onderwijs een sociaal gebeuren is waarin zogenaamde sociale

software volop zijn plaats dient te veroveren.83

3.3.2 Interactie

Sociale software, web 2.0, de ontwikkeling van het web van een verzameling over het

algemeen redelijk statische en weinig interactieve pagina's naar een platform voor interactieve

webapplicaties heeft ongelooflijk veel tools opgeleverd. Weblogs, wiki’s, online favorieten,

platforms voor het delen van foto's, video's of presentaties: het is er allemaal en de

mogelijkheden zijn groot.

3.3.3 Delen

Het allerbelangrijkste is wel dat web 2.0 een plek is waar mensen dingen met elkaar

delen, en op elkaars inbreng reageren. Leren vooral ontstaat tussen mensen: men kan wel

leren uit boeken (of van internet), maar vooral door de interactie tussen mensen en reflectie op

elkaars werk, ontstaat de echte kennis; kennis die voort bouwt op wat we al weten, en leidt tot

verdieping.

3.3.4 Reageren

Immers, web 2.0 is niet beperkt tot het consumeren van inhouden: iedere webbezoeker

kan zijn bijdrage leveren en het feit dat anderen ook daadwerkelijk reageren op geschreven

inhouden laat de kwaliteit van de originele inhoud alleen maar beter worden. Wikipedia

bijvoorbeeld.

Het doel van Wikipedia is om in elke taal een complete, rechtenvrije encyclopedie op het

internet te creëren. De artikelen in deze encyclopedie worden geacht een neutraal gezichtspunt

82 SUROWIECKI (J.). The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and HowCollective Wisdom Shapes. In:Business, Economies, Societies and Nations, 200483 FREEDMAN (T.). Coming of Age, an introduction to the new world wide web, 2006

- 67 -


in te nemen. Omdat de artikelen door elke bezoeker bewerkt kunnen worden, geeft Wikipedia

echter geen garantie wat betreft de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie.

Daarnaast is vanwege het open karakter van het project vandalisme een probleem.84 Ook al

wordt “wikipedia” regelmatig onder vuur genomen, toch staat deze internet encyclopedie

momenteel op het niveau van een Brittanica!, weliswaar ook dankzij recente wijzigingen in de

procedures. 85

Misschien nog belangrijker dan het vinden van deze informatie lijkt mij het meta-aspect

dat door het web 2.0 wordt toegevoegd: er wordt kennis gevonden, maar er kan vooral ook

over deze kennis gediscussieerd worden via sociale netwerken waarin vrienden, bekenden,

medeleerlingen en leerkrachten potentieel van over de hele wereld participeren.

En gelijk belanden we hier bij het sociaal constructivisme: de leertheorie die ervan

uitgaat dat mensen zelf betekenis verlenen aan hun omgeving en dat sociale processen hierbij

een prominente rol spelen. Kennis wordt door ieder mens op een eigen wijze geconstrueerd,

waarbij men sterk wordt beïnvloed door de reacties en opvattingen in de sociale omgeving. Zie

paragraaf “1.5 constructivisme”

84 http://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia

geraadpleegd op: 3 juni 200885 GILES (J.). Special Report Internet encyclopaedias go head to head, uit: Nature, International weekly journal of science, nr.438, 15 december 2005

- 68 -


3.3.5 Connectivisme

Constructivisme Vertaald naar de dagelijkse lespraktijk: het leren als een sociaal proces.

Een stapje verder, en we bevinden ons midden in het connectivisme, de nieuwe leertheorie van

SIEMENS: het besef dat kennis buiten een mens kan bestaan, en dat leren dag-in-dag-uit

plaatsvindt door in een netwerk de juiste kennis te zoeken.86 In zijn artikel "Connectivism: A

Learning Theory for the Digital Age" stelt Siemens in 2004 de beperkingen van behaviorisme,

cognitivisme, and constructivisme aan de kaak en introduceert het connectivisme als de

leertheorie die aansluit bij het digitale tijdperk.

Connectivisme of connectiviteit wordt de mate bedoeld waarin leerlingen en leerkrachten

toegang hebben tot ICT-voorzieningen (Internet, e-mail, hardware) op hun werkplek, in de klas

of thuis. Connectiviteit moeten we allemaal omarmen. Sterker nog: iedereen kan altijd en overal

online zijn. Dit proces gaat heel erg snel. Nu al is het voor de ICT-voorhoede vervelend om niet

online te zijn. Bijvoorbeeld: Bedrijfsleiders die met de trein naar Brussel-Zuid rijden, zijn blij

wanneer ze in de centrale hal de Wi-Fi hot-spot kunnen gebruiken om dataverkeer te laten

plaatsvinden.

De onderstaande kaart geeft een aantal Wi-Fi Hotspots aan in het zuiden van Brussel.87

Het rode bolletje duidt de Hotspot aan van het Zuidstation te Brussel.

86 SIEMENS (G.) A learning theory for the digital age

http://www.elearnspace.org/Articles/connectivism.htmgeraadpleegd op 15 pril 200887http://usatoday.jiwire.com/wi-fi-wireless-hotspot-Sint-Gillis-Brabant-BE-NMBS-Station-Brussel-Zuid-1189923.htm

- 69 -


Bij het belang van het leggen en onderhouden van verbindingen (“to connect”) kun je je

natuurlijk van alles voorstellen. Vanuit sociaal opzicht is het relevant om als mens contacten te

onderhouden met je naasten, je vrienden, collega's enzovoorts. Voor sommige personen is dit

zelfs van levensbelang. Vanuit leertheoretisch opzicht is ook bewezen dat het proces van met

elkaar kennis delen (het expliciteren en vertellen van eigen persoonlijkekennis aan elkaar) kan

leiden tot nieuwe kennis. In het onderwijs zien we belangrijke ontwikkelingen op het gebied

van de vervlechting tussen het 'formele leren' op school en het 'informele leren' buiten de

school. Idem geldt dit voor het intentionele leren en het niet-intentionele leren. Ook hiervoor

geldt dat je het kunt linken aan het begrip connectiviteit. Er worden hierbij verbindingen gelegd

tussen vormen en inhouden van leren.

- 70 -

Afbeelding 10: Wi-Fi hotspots in het zuiden van Brussel


3.4 WEB 2.0: Toepassingen

De toepassingen met WEB 2.0 zijn legio. WEB 2.0 biedt de mogelijkheid om informatie

zelf te publiceren en te delen. Iedereen dan WIKI's en WEBLOG’s maken en gebruiken.

Leerlingen kunnen een eigen electronisch portfolio maken. Afdelingen kunnen binnen bedrijven

voor de interne organisatie een eigen webpagina en een kalender beheren. Kortom er zijn heel

wat voorbeelden op te noemen waarbij we het internet meer interactief kunnen gebruiken als

ondersteuning voor onze dagdagelijkse werkzaamheden.

De omschrijving van GORISSEN ivm Social Software geeft aan dat het om een breed

begrip gaat en dat veel soorten softwareprogramma's in deze categorie kunnen worden

ingedeeld. Bij de verdere bespreking wordt grotendeels de door de bovenvermelde auteur

gemaakte oplijsting als uitgangspunt gebruikt, zij het met enige aanvulling.88

3.4.1 Zoekrobots

Zoekmachines worden nauwkeuriger. De kracht van Google, Yahoo, MSN (van Microsoft)

en Technorati (voor weblogs) is dat ze op veel plekken zoeken en goed genoeg zijn om meestal

op de juiste websites terecht te komen.

Maar gespecialiseerde zoekmachines hebben de toekomst, blijkt uit een verslag van de Web

2.0-conferentie op de website Publish.com. Zo zoekt Rollyo alleen in websites waar je in

geïnteresseerd bent. ,,Yahoo is de motor en wij zijn het stuurwiel'', zei oprichter Dave Bell over

zijn site. Je kunt je zoektocht naar nieuws over de verkoop van de filmstudio Dreamworks dan

beperken tot de websites van een aantal grote Amerikaanse kranten.

Een andere gespecialiseerde zoekmachine is Zvents die op basis van een intuïtieve agenda en

de kaarten van Google naar 'events' zoekt, bijvoorbeeld popconcerten of 'waar gaan we heen

met de kinderen'. Yahoo heeft een vergelijkbare website gekocht, Upcoming, en gaat die

integreren met zijn website.89

88 GORISSEN (P.). WikiWiki: Anarchie in het hoger onderwijshttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2374, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 6 december 200789 OTTEN (R.). De online toekomst heet web 2.0http://www.nrc.nl/media/article110012.ecegeraadpleegd op 23 maart 2008

- 71 -


- 72 -

Afbeelding 12:

http://www.yahoo.com/

Afbeelding 13:

http://www.msn.com/

Afbeelding 15:

http://www.zvents.com/ Afbeelding 16:

http://upcoming.yahoo.com/

Afbeelding 17: http://rollyo.com/Afbeelding 18:

http://www.look4.be/


3.4.2 Social Networking90

Je wilt dat je leerlingen op een beveiligde plek op het internet vragen aan elkaar kunnen stellen

(forum), reeds gemaakte taken en interessante internet links delen. Natuurlijk wil je als

leerkracht ook een oogje in het zeil houden en het geheel begeleiden.

In de sociale platforms en netwerken gaat het vooral om het online beschikbaar maken

van documenten, webpagina's, foto's of video's. Of het spelen van games, of het bekijken van

persoonlijke profielen.

3.4.2.1 Wat is een Social Networking Website?

Een social-networkingsite is een website die gebruikers een profiel laat aanmaken, die ze

vervolgens kunnen koppelen aan de profielen van anderen binnen hun sociaal netwerk. Veel

social-networkingsites richten zich op vermaak en het in contact blijven met vrienden.

Deelnemers kunnen berichten sturen naar contacten, en bijvoorbeeld foto's, video's,

documenten en internet links delen.

Amerikaanse projecten die veel bekijks trekken zijn Bunchball (vooral voor gamers) en

Ning. Belangrijke onderdelen van die sociale platforms zijn bijvoorbeeld websites waar je foto's

of video kunt opslaan en delen (Flickr, Snapfish). En sociale netwerken: sites waar je een

persoonlijk profiel kunt aanmaken en contact kan leggen met gelijkgestemden. Veel gebruikt in

de Verenigde Staten zijn Myspace en Facebook. (zie bijlage XXX) Een vergelijkbaar

Nederlands netwerk is Hyves.91

Social-networkingsites maken gebruik van inhoud die door gebruikers wordt aangeleverd

(user generated content). Hierdoor is het een typisch voorbeeld van het zogenaamde Web 2.0.

In oktober 2007 kondigde Google het OpenSocial-initiatief aan92. Hierdoor wordt het mogelijk

om op een standaard manier inhoud van verschillende social-networkingsites bijeen te brengen.

90http://nl.wikipedia.org/wiki/Social-networkingsite 91OTTEN (R.). De online toekomst heet web 2.0

http://www.nrc.nl/media/article110012.ecegeraadpleegd op 23 maart 200892http://code.google.com/apis/opensocial/

- 73 -


Naast de pure social-networkingsites, waarbij het profiel en het netwerk de kern is, zijn

er ook veel websites met een ander doel, die elementen van sociale netwerken verwerken. Zo

kunnen mensen met een account op bijvoorbeeld de fotohostingsite Flickr en de videowebsite

You Tube ook aangeven wie hun vrienden en contacten zijn, om zo op de hoogte te blijven van

nieuw materiaal van deze contacten.

3.4.2.2 Soorten Social Networking Services

JANSSEN maakt in het volgende onderscheid in de verschillende soorten social

networking services:93

● Online business directories & Business communities

Online business directories zijn een soort gouden gids van mensen in het

zakenleven. Business communities zijn virtuele gemeenschappen waar mensen

zakendoen centraal staat en het persoonlijke element slechts bijzaak is.

● Common interest communities

Common interest communities zijn virtuele gemeenschappen van mensen met eenzelfde

persoonlijk interessegebied.

● Friend networking & Social communities

Friend networking & Social communities zijn virtuele gemeenschappen waar mensen het

sociale element centraal staat en dus niet zakendoen.

● Face-to-face meeting facilitation sites

Dit zijn sites waar mensen die in elkaars buurt wonen en eenzelfde interessegebied

hebben elkaar opzoeken met als doel elkaar fysiek te ontmoeten.

● Relationship Management Tools

Tools om relaties te managen en te benutten voor zowel persoonlijk gebruik als

bedrijfsmatig gebruik. Vanuit alumnibeleid is het voor onderwijsinstellingen interessant

93 JANSSEN (F.). Linkdossier: Social Networking http://www.frankwatching.com/archive/2005/05/26/linkdossier_social_networkinggeraadpleegd op: 25 maart 2008

- 74 -


aan te sluiten bij netwerken die het voor hen eenvoudiger maken in contact te blijven

met hun oudstudenten.

3.4.2.3 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs94

Forums spelen op veel plaatsen een belangrijke rol in het onderwijs als discussieplatform

of ter ondersteuning in de vorm van een soort online vraagbaak. In de leestekst voor cursussen

ICT in onderwijs van het ICT Onderwijscentrum van de Vrije Universiteit getiteld Activerend

gebruik van discussielijsten in Hoger Onderwijs worden de volgende toepassingen genoemd:

● Cursusondersteuning

Gebruik van forums voor een vraag- en antwoordrubriek of een

vaakgesteldevragenrubriek (Frequently Asked Questions ofwel FAQ’s). Leerlingen stellen

daarbij een vraag en de leerkracht of medeleerlingen kunnen deze beantwoorden. Het

voordeel is dat een vraag daarmee maar één keer beantwoord hoeft te worden en dat de

leerkracht minder persoonlijke e-mails hoeft te beantwoorden.

● Meningsvorming, visieontwikkeling en reflectie

Leerlingen zullen kennis en vaardigheden moeten leren beheersen op het evaluatieve en

reflectieve niveau. Een leerling moet leren om vragen te beantwoorden zoals: “wat vind

jij van...”, “wat heb je geleerd...”, “pas dit eens toe in...”. Leerlingen moeten leren om

een visie te formuleren en tot uitdrukking te brengen, zodat reflectie op de leerstof en

eigen functioneren bevorderd wordt. Deze vaardigheden zijn moeilijk te onderwijzen en

te toetsen door het bestuderen van boeken en het afnemen van proefwerken.

● Gebruik bij lesmomenten

In veel onderwijssituaties wordt het rooster en de handleiding van de vakken als leidraad

genomen voor de inrichting van de te geven leerstof. Dit heeft veel voordelen voor de

werkbelasting en biedt zowel de leerkracht als de leerling een houvast om de

werkzaamheden te kunnen plannen en zich te oriënteren op de leerstof. Een

discussielijst kan helpen om deze werkvorm te verbeteren door bijvoorbeeld leerlingen

voorafgaand aan lesmomenten gerichte opdrachten te geven en die in te laten leveren in

94 Bron: http://www.icto.vu.nl/didactiek/discussie_op_internet.htm

- 75 -


een discussielijst. Zo bereiden zij zich beter voor op de lesmomenten, worden ze actiever

en de leerkracht kan de lesmometnten besteden aan onderwerpen die leerlinen als

problematisch ervaren (differentiëren en remediëren).

● Ontwikkelen van product, werkwijze, of oplossing

Discussielijsten kunnen ook gebruikt worden wanneer leerlingen een product, werkwijze

of oplossing van een probleem moeten ontwikkelen. De discussielijst is vooral zinvol om

tussenresultaten te plaatsen (analyserapporten, conceptverslagen, conceptoplossingen,

conceptpresentaties, conceptprocesbeschrijvingen). Aan de hand van commentaar van

andere leerlingen kunnen wijzigingen, verfijningen en verbeteringen worden

aangebracht.

- 76 -


3.4.2.4 Voorbeelden van toepassingen

- 77 -

Afbeelding 21:

http://www.esnips.com/

Afbeelding 23:

http://www.hyves.nl/

Afbeelding 24: http://www.myspace.com/

Afbeelding 27:

http://groups.msn.com/

Afbeelding 22:

http://groups.google.com/

Afbeelding 25:

http://www.bunchball.com/

Afbeelding 26: http://www.bebo.com/

Afbeelding 28: http://www.orkut.com/

Afbeelding 19:

http://www.facebook.com/Afbeelding 20: http://

drupal.org/


3.4.3 Weblogs

Je wilt als leerkracht leerlingen stimuleren om schriftelijk te argumenteren en om leerlingen op

een gemakkelijke manier feedback te laten geven op elkaars redeneringen. Je merkt echter dat

leerlingen het niet motiverend vinden om te redeneren in een omgeving waar zij zelf geen

'eigenaar' van zijn.

3.4.3.1 Wat is een weblog?In zo'n geval kun je weblogs inzetten. Weblogs zijn in de meeste gevallen persoonlijke

websites, waar de auteur (of auteurs) een soort logboek (dagboek) bijhoudt. In veel gevallen

gaat het daarbij om een heel concreet onderwerp. Berichten worden chronologisch geordend en

kunnen daarnaast ook in zelf gekozen categorieën worden geplaatst. Een weblog is meestal

openbaar toegankelijk, maar kan ook een besloten karakter hebben. Bezoekers kunnen meestal

op een bijdrage reageren. Weblogs kunnen door leerkrachten worden gebruikt om met

leerlingen te communiceren over de cursus. Zij kunnen via een weblog mededelingen doen en

bronnen verstrekken. Maar weblogs hebben vooral waarde wanneer een student zelf of samen

met anderen een weblog schrijft.

Weblogs kunnen een rol spelen bij het aanleren van vaardigheden. Deze vaardigheden vallen

uiteen in drie categorieën:95

● informatievaardigheden

Het is steeds makkelijker om aan informatie te komen via het internet. Het wordt echter

steeds lastiger om juiste informatie te vinden wat betreft betrouwbaarheid, relevantie en

actualiteit. Kwaliteitscriteria die hierbij een rol spelen zijn van toepassing op weblogs

zoals actualiteit, bronvermelding, etc. Als studenten met weblogs werken zullen ze zelf

ervaren hoe ze met informatie om moeten gaan.

● sociale vaardigheden

zoals discussiëren, peer review, zelfreflectie, omgaan met kritiek; respect opbrengen

voor anderen, zelfstandig denken. Deze kunnen getraind worden door te werken aan en

te reageren op weblogs. Weblogs geven iedereen gelijke kansen, iets wat in een klas

situatie lang niet altijd het geval is.

95 Poortman, S. en Sloep, P. (2005) weblogs in het onderwijs, Onderwijsinnovatie maart 2005

- 78 -


● Lees- en schrijfvaardigheden

Lezen, interpreteren en samenvatten wordt gestimuleerd.

3.4.3.2 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs

RUBENS zet het gebruik van weblogs in het onderwijs af tegen de zeven pijlers van van

digitale didactiek van SIMONS. Hij geeft aan dat de meerwaarde van weblogs vooral is terug te

vinden wanneer een student zelf of samen met anderen een weblog schrijft. Afhankelijk van het

doel van de weblog zijn dan alle zeven pijlers terug kunnen vinden in een weblog van een

student:96

a) Relaties leggen Weblogs lenen zich goed voor het leggen van relaties tussen (bijdragen van)

verschillende personen. Een weblog kan ook een goed medium zijn voor sociale

interactie.

b) Creëren Weblogs kunnen worden gebruikt om online redeneren te stimuleren. Er zijn ook

voorbeelden van weblogs waarmee leerlingen expliciet werken aan hun

schrijfvaardigheden.

c) Uitdragen

Een weblog is bij uitstek bedoeld om informatie, kennis en ervaringen met anderen te

delen.

d) Transparant maken

Met behulp van een weblog is het mogelijk om bijdragen (de reacties er op en de relaties

met andere bijdragen) te analyseren. Weblogs ontberen echter functionaliteiten om de

bijdragen te analyseren.

96 RUBENS (W.). Weblogs in het hoger onderwijshttp://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2326datum van raadpleging: 6 december 2007

- 79 -


e) Leren leren

Weblogs worden gebruikt voor het geven van feedback en voor het reflecteren op het

eigen leren. Verschillende promovendi gebruiken weblogs bijvoorbeeld voor dit doel.97

Ook zijn voorbeelden bekend waar weblogs gebruikt worden als digitale portfolio's.98

f) Competenties centraal stellen

Bij het gebruik van een weblog als portfolio komt deze pijler naar voren.

g) Flexibilisering

Dit behoeft verder geen toelichting.

3.4.3.3 Voorbeelden van toepassingen:

97 Zie bijvoorbeeld: http://homepages.hvu.nl/cetis/i.zitter/Blogger.html 98 Zie: http://e-learning.surf.nl/portfolio/actueel/3213 voor een aantal voorbeelden hiervan.

- 80 -

Afbeelding 29: http://www.blogger.com/

Afbeelding 30: http://blogs.skynet.be/

Afbeelding 31: http://www.bloggen.be/

Afbeelding 33: http://wordpress.org/

Afbeelding 32: http://b2evolution.net/

Afbeelding 34:

http://www.geeklog.net/

Afbeelding 35: http://www.s9y.org/


3.4.4 Wiki’s

Je leerlingen moeten in groepjes van drie een werkstuk schrijven. Je vindt het belangrijk dat je

kunt zien wie welke bijdrage heeft geschreven. En je wilt voorkómen dat jij en de leerlingen

verouderde versies van een werkstuk te lezen krijgen.

3.4.4.1 Wat is een WIKI?

Met behulp van een wiki kunnen leerlingen tijd- en plaatsonafhankelijk werken aan

hetzelfde document, waarbij je bovendien kunt zien welke individuele bijdragen zijn geleverd.

GORISSEN omschrijft een wiki als een verzameling van gekoppelde webpagina's die door

de bezoekers eenvoudig te bewerken zijn met behulp van een internetbrowser. Het onderhoud

van een wiki vindt meestal plaats door meerdere auteurs die elkaar niet hoeven te kennen.

Deze auteurs verbeteren ook elkaars fouten. De historie van de wijzigingen wordt transparant

gemaakt en eventuele foutieve mutaties kunnen gemakkelijk worden hersteld. Het meest

bekende voorbeeld van een wiki is de online encyclopedie Wikipedia. Volgens GORISSEN

kunnen wiki’s worden gebruikt om samen kennis te ontwikkelen. Een leerkracht kan

bijvoorbeeld een basisstructuur met informatie rond een bepaald onderwerp opzetten.

Vervolgens kunnen leerlingen deze structuur aanvullen en uitbreiden. Individuele bijdragen zijn

zichtbaar via de geschiedenis van de wiki. Het is ook mogelijk om afbeeldingen binnen wiki's te

gebruiken. Wiki's kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt bij het voorbereiden van een studiereis,

om gezamenlijk te werken aan een document, of als projectruimte. Een wiki is een open

omgeving en daarom niet geschikt om vertrouwelijke informatie te verwerken. Wiki’s zijn wel bij

uitstek geschikt om te ‘creëren’ en ‘uit te dragen’.99

Een wiki heeft enkele unieke eigenschappen100:

99 GORISSEN (P.). WikiWiki: Anarchie in het hoger onderwijshttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2374, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 6 december 2007

100 GORISSEN (P.). WikiWiki: Anarchie in het hoger onderwijshttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2374, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 6 december 2007

- 81 -


• Open structuur

In principe kan iedereen bijdragen aan een wiki. Als een pagina nog niet bestaat of niet

compleet is kunnen bezoekers die toevoegen of aanpassen. Het is, afhankelijk van de

software, mogelijk hier beperkingen in aan te brengen, maar in het algemeen kan het

altijd.

• Dynamisch groeimodel

Pagina's binnen een wiki kunnen naar elkaar verwijzen, zelfs als de pagina waar naar

verwezen wordt nog niet bestaat. In dat geval verschijnt er een vraagteken achter de

link. Met een klik op dat vraagteken, wordt de pagina waarnaar gelinkt wordt aangemaakt

en kan deze ingevuld worden. Een wiki heeft dus geen knop getiteld "nieuwe pagina"!

• Eenvoudige opmaak

Een beperkte set van opmaaktekens zorgt er voor dat de belangrijkste, noodzakelijke

opmaak (lijsten, kopjes, cursief etc.) beschikbaar is. Gebruik van HTML codes in een wiki

is meestal niet toegestaan.

• Unieke namen

Een Wiki werkt niet met mappenstructuren zoals op de meeste websites, maar met

unieke namen voor pagina's. Dat maakt het verwijzen naar andere pagina's eenvoudig.

Als een WikiWoord wordt ingevoerd in de tekst wordt dat automatisch omgezet in een

link. Een WikiWoord is een woord bestaande uit een combinatie van hoofdletters en kleine

letters. De kans vangebroken verwijzingen, bijvoorbeeld omdat een pagina is verplaatst

is, zelfs bij links tussen wiki's, hierdoor klein.

• Traceerbare wijzigingen

Ondanks het open karakter biedt een wiki voldoende mogelijkheden om de zaak in de

gaten te houden. Doordat de verschillende wijzigingen bijgehouden worden kan schade

door vandalisme redelijk eenvoudig ongedaan gemaakt worden. Updates via RSS of e-

mail en automatisch gegenereerde overzichtspagina's bieden zicht op nog te maken

pagina's of niet langer gelinkte (en daarom moeilijk bereikbare) pagina's.

- 82 -



Wiki’s kunnen ingezet worden als gemeenschappelijke kennisbron binnen vakken en

opleidingen. De leerkracht kan bijvoorbeeld een structuur met informatie rond een bepaald

onderwerp opzetten die door de leerlingen aangevuld en uitgebreid wordt. Belangrijk

aandachtspunt daarbij is overigens dat het beoordelen van de individuele bijdragen van

leerlingen bij een wiki moeilijker is dan bijvoorbeeld een weblog of forum. De individuele

bijdragen zijn weliswaar uit de geschiedenis van de wiki te halen, maar het beoordelen daarvan

is moeilijker dan bij meer op het individu gerichte middelen.

Een voorbeeld van het gebruik van een wiki in het onderwijs is het voorbereiden van een

schoolreis naar een land of plaats waarbij de leerlingen die de voorbereiding doen, de

informatie die zij vinden over de plaatsen die zij willen/gaan bezoeken in de wiki invoeren. De

wiki dient voor de reis als voorbereidingsmiddel voor de leerlingen zelf en de andere studenten

en tijdens en na de reis als omgeving waar naar foto’s verwezen kan worden of verslagen van

weer andere leerlingen in opgenomen kunnen worden.

Het bedenken van zinvolle onderwijskundige toepassingen voor wiki's wordt voornamelijk

begrensd door de eigenschappen van een wiki: het is een open omgeving waarbij het niet moet

gaan om vertrouwelijke informatie en waarbij het auteursschap van bepaalde delen niet (heel)

relevant is. Dat sluit daarom een aantal zaken uit en maakt anderen juist weer heel geschikt.

Een paar voorbeelden:101

● Een wiki als basis voor een website met good practices van het gebruik van wiki's

Een uitgelezen kans en een goed voorbeeld van het gebruik van wiki's voor datgene

waar ze sterk in zijn. De good practices zijn zo niet langer statische beschrijvingen, maar

kunnen bijvoorbeeld worden aangevuld met de ervaringen van bezoekers.

101 Bron: http://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2374

- 83 -


● Een wiki als portfolio

Dit is een heel slechte toepassing van wiki's. Zelfs als het gaat om het peer-to-peer

reviewen van elkaars bijdragen zul je beter dan bij een wiki in het algemeen het geval is,

zeggenschap willen hebben over wie welke onderdelen kan zien, laat staan wijzigen.

● Een wiki als projectomgeving voor groepen studenten

Dit is een mogelijke toepassing. Binnen de projectgroepjes zelf zal het bijhouden van

bijvoorbeeld projectdocumentatie binnen de wiki handig zijn omdat het bijvoorbeeld

tijdens het proces van brainstorming, uitwerken van deelproducten, enzovoort de

gewenste ondersteuning biedt. De vraag is dan of de verschillende projectgroepen

elkaars wiki's mogen zien (en eventueel wijzigen?) tijdens het uitvoeren van het project.

Daar zal anders extra autorisatie op moeten komen.

● Een wiki als notitieblok voor een promotie-onderzoek

Als open wiki absoluut ongeschikt. Achter een wachtwoord kan het, maar dan zijn

andere tools, zoals bijvoorbeeld een weblog net zo bruikbaar.

● Een wiki als basis voor een online verklarende woordenlijst over leertechnologie

Ook dit is een voorbeeld van een goede toepassing van de mogelijkheden van een wiki.

Als je hier als bezoeker een buzzword tegenkomt, markeer je het gewoon als WikiWoord

zodat het duidelijk is dat er meer uitleg over nodig is.

● Een wiki als basis voor een website over het verschijnsel van rellen rond

voetbalwedstrijden waarbij de verschillende bendes in kaart worden gebracht Als

onderwerp waarschijnlijk niet zo heel erg geschikt omdat de kans groot is dat de

verschillende groepen waar het over gaat de wiki ook bezoeken en je de kans loopt dat

jij in de rol van politieagent alles in de gaten moet houden. Een iets ongevaarlijker en

minder controversieel onderwerp zou waarschijnlijk beter zijn.

- 84 -


3.4.4.3 Voorbeelden van toepassingen

- 85 -

Afbeelding 36:

http://wiki.zoho.com/

Afbeelding 38: http://pbwiki.com/

Afbeelding 39: http://www.wetpaint.com/

Afbeelding 40: http://www.wikidot.com/

Afbeelding 37: http://www.wikikids.nl/

Afbeelding 41: http://www.wikispaces.com/

Afbeelding 44: http://www.wikia.com/wiki/Wikia

Afbeelding 43:

http://sites.google.com/

Afbeelding 42: http://www.jot.com/


3.4.5 Podcasting

Je wilt als leerkracht, dat leerlingen aantonen in staat te zijn om een deskundige uit de beroepspraktijk te

interviewen. Je wilt dat zij het interview opnemen en feedback vragen aan een medeleerling.

3.4.5.1 Wat is podcasting?

Podcasting is dan een handige toepassing. Podcasting is de samentrekking van

‘broadcasting’ en ‘iPod’ (de mp3-speler van Apple). Het is een manier om eenvoudig

audiobestanden op het Internet te kunnen publiceren. Luisteraars kunnen de bestanden

makkelijk vinden en zich er op abonneren zodat ze van nieuwe opnames automatisch bericht

krijgen en deze, als ze dat willen, automatisch downloaden.102 Het is mogelijk om podcasts

vanuit een meer sociaal-constructivistisch perspectief in te zetten, bijvoorbeeld door leerlingen

zelf podcasts te laten maken over een bepaald onderwerp. Ook kunnen podcasts worden

gebruikt voor taalonderwijs (spreekvaardigheid), om discussies op te nemen, voor hardop

denken of om geluiden op te nemen. Volgens MAAG kan het gebruik van podcasts leerlingen

motiveren tot leren omdat zij dankzij podcasting eigenaar zijn van het leermateriaal.103 De

toepassing van podcasting in het onderwijs staat nog in de kinderschoenen. Er is weinig

onderzoek naar gedaan. RACTHAM en ZHANG formuleren wel een aantal onderzoeksvragen,

onder meer over het gebruik van podcasting voor samenwerkend leren.


Een belangrijke toepassing van podcasts in het onderwijs, met name in de Verenigde

Staten, is op dit moment het online zetten van audioregistraties van colleges en

(gast-)presentaties door universiteiten104. Apple heeftonlangs het iTunes U-initiatief gelanceerd

dat universiteiten de mogelijkheid biedt een eigen ruimte in de iTunes winkel te krijgen waar ze

podcasts kunnen aanbieden.105 Die kunnen dan gratis beschikbaar gesteld worden, maar een

universiteit kan ook besluiten dat er voor betaald moet worden. De Educause organisatie stelt

een groot aantal podcasts met audioregistraties van sessies haar jaarlijkse Educause-

102 VERSTELLE (M.). Podcasting in het hoger onderwijs: nieuwe hype of echte aanwinst?http://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2891, zie bijlage XXXdatum raadpleging: 3 december 2007

103 MAAG (M.). Podcasting and MP3 Players: Emerging Education Technologies. In: Computers, Informatcs, Kursing, vol.

24, nr. 1, pp.9-13.104 Zie bijvoorbeeld: http://productivity.strategy-blogs.com/2005/10/list_of_academi.html 105 Zie: http://www.apple.com/education/solutions/itunes_u/

- 86 -


conferentie online beschikbaar106. Een andere mogelijkheid is om leerlingen zelf aan de slag te

laten gaan met het produceren van een podcast. Ook buiten schoolverband gaan tieners zelf

aan de slag met podcasts.107 Leerkrachten en onderwijskundigen hebben podcasts ontdekt als

medium om te discussiëren over onderwijsvernieuwing.108

In relatie tot SIMONS’ pijlers van digitale didactiek zou de betekenis vooral kunnen liggen

bij flexibilisering, creëren en uitdragen109.

● Relaties leggen

Podcasts lenen zich minder goed dan weblogs voor het leggen van relaties tussen

(bijdragen van) verschillende personen. Het is nog niet goed mogelijk in podcasts te

zoeken of om naar specifieke fragmenten te linken.

● Creëren

Podcasts kunnen gebruikt worden om online redeneren te stimuleren. In dit geval

werken studenten dan aan hun spreekvaardigheden.

● Uitdragen

Een podcast is bij uitstek bedoeld om informatie, kennis en ervaringen met anderen te

delen.

● Transparant maken

Podcasts ontberen functionaliteiten om bijdragen te analyseren.

● Leren leren

Podcasts kunnen worden gebruikt voor het geven van feedback en voor het reflecteren

op het eigen leren.

● Competenties centraal stellen

Een verzameling podcasts is minder geschikt als portfolio omdat de audiobestanden niet

zo gemakkelijk als bij tekst een overzicht bieden.

● Flexibilisering

De mogelijkheid om podcasts ook offline te beluisteren maakt deze nog flexibeler dan de

meeste weblogs.

106 Zie: http://connect.educause.edu/blog/podcaster 107 Zie bijvoorbeeld: http://www.teenpodcasters.com/ 108 Zie bijvoorbeeld: http://www.ottergroup.com/ 109 RACTHAM (P.). Podcasting in academia: a new knowledge management paradigm within academic settings. In:

Proceedings of the 2006 ACM SIGMIS CPR conference on Computer Personnel Research, New York, The Association forComputing Machinery, 2006, pp. 314-317.

- 87 -



- 88 -

Afbeelding 47: http://www.wildvoice.com/

Afbeelding 48:

http://www.mypodcast.com/

Afbeelding 50: http://share.ovi.com/

Afbeelding 51:

http://www.gcast.com/

Afbeelding 52: http://odeo.com/

Afbeelding 49: http://shockpod.com/

Afbeelding 53:

http://www.podango.com/

Afbeelding 54: http://www.podcastfm.co.uk/

Afbeelding 45: http://switchpod.com/Afbeelding 46: http://www.podbean.com/


3.4.6 Vodcasting en Video Streaming

Je leerlingen krijgen volgende opdracht: Uitbeelden wat het algemeen concept kinderrechten

wil zeggen, op zo'n manier dat mensen uit andere culturen die andere talen spreken het

begrijpen. Geen woorden enkel gebaren en gelaatsuitdrukkingen.”

Je kan dit filmen, monteren en publiceren op het internet. Om nadien feedback te vragen aan

een parallel klas of een klas uit een andere school.

3.4.6.1 Video's op internet

Het gebruik van video op internet bleef lange tijd beperkt tot kleine schokkerige filmpjes.

Maar de stijging van het aantal breedbandverbindingen en de goedkopere mogelijkheden om de

filmpjes online aan te bieden hebben geleid tot een enorme groei van het aanbod.

Video kan ruwweg op twee manieren aangeboden worden: streaming of als download.

Streaming video heeft als voordeel dat de video meteen start met afspelen en alleen dat deel

van de video dat bekeken wordt (tijdelijk) gebufferd wordt. Daar waar het niet de bedoeling is

dat de video verder verspreid wordt is dat de aangewezen oplossing. Videoblogs bieden de

videobestanden echter in een downloadbare vorm aan. Het voordeel daarvan is dat die

bestanden dan ook op mobiele afspelers geplaatst kunnen worden of bewaard kunnen worden,

net als bij podcasts het geval is.

3.4.6.2 Video Streaming

Een video-uploadwebsite is een website waarnaar gebruikers videoclips kunnen

verzenden zodat ze te bekijken zijn op het internet. Aan het begin van de 21ste eeuw werden

dit soort steeds populairder door de toename van de internet snelheden, de komst van de

camera telefoon en digitale video.

Sommige videowebsites, zoals You Tube en Dailymotion, zijn tegelijkertijd een social

networkingsite. Door het systeem van reageren op video's, abonneren op andere gebruikers en

allerlei andere interactieve functies ontstond bij YouTube een grote gemeenschap. Veel video-

- 89 -


uploadwebsites zijn een typisch voorbeeld van web 2.0. Andere video-uploadwebsites zijn weer

besloten en meer bedoeld om video's te delen met vrienden of familie.110

Een probleem waar veel videowebsites mee te kampen hebben zijn auteursrechten. Veel

videowebsites keuren hun video's niet eerst voor ze gepubliceerd worden. Hierdoor kan

auteursrechtelijkbeschermd materiaal voor lange tijd via het internet toegankelijk zijn.

Filmstudio's kunnen met hoge schadeclaims komen als hun auteursrechten geschonden

worden. Daarom komen veel videowebsites met oplossingen voor dit probleem. Zo brachten

veel websites de maximale bestandsgrootte en/of tijdsduur van de video's terug om te

voorkomen van complete films op de website verschijnen. YouTube experimenteert systeem dat

video's automatisch vergelijkt met een database om auteursrechtelijkbeschermd materiaal te

filteren.111

Videowebsites spelen een steeds belangrijkere rol bij de journalistiek. Gebruikers

uploaden hun filmpjes van actuele gebeurtenissen die vaak een hoge journalistieke waarden

hebben. Voor een journalist kan een filmpje dermate relevant zijn dat hij contact opneemt met

de uploader voor een versie van hogere kwaliteit.112

3.4.6.3 Vodcasting

In de meest simpele omschrijving zijn vodcasts korte videofilmpjes (+/- 15 minuten) die

gedownload kunnen worden en die veelal verspreid worden via iTunes (de media winkel van

Apple) en weblogs.113

Vodcasts hebben twee bijzondere eigenschappen.114

● De eerste is dat men zich kan abonneren op zogenaamde vodcast-feeds. Men kan

zich abonneren op deze vodcast -feeds met iTunes of met een feedlezers zoals blogline

of iGoogle. Het voordeel van het abonneren op zo’n feed is dat elke keer wanneer er een

filmpje wordt gepubliceerd dit automatisch wordt ontvangen. Een feed is niets meer dan

een link die eens in de zoveel seconden controleert of er nieuwe content is geplaatst op

een website.

110 http://nl.wikipedia.org/wiki/Video-uploadwebsite 111 IDEM112 IDEM113 VAN DETH (S.). Handleiding vodcasten in het Onderwijs, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam,

sine dato, pp.2-3114 IDEM

- 90 -


● De tweede bijzondere eigenschap is dat deze videofilmpjes op een video iPod

gedownload en bekeken kunnen worden. Houdt er rekening mee dat andere mobiele

videospelers van andere merken (zoals de Zen van Creative), mobiele telefoons en de

Playstation Portable (PSP) vaak niet dezelfde bestandstype kunnen lezen.

Waar komt de term ‘vodcasting’ vandaan?115

Volgens sommigen is het woord vodcasting afgeleid van de term podcasting. Podcasting

is het maken en verspreiden van audiofragmenten (bv. radioprogramma's) die af te spelen zijn

op een iPod - of andere MP3 speler. Het eerste deel van het woord Podcasting (=Pod) is dus

afgeleid van de iPod. Vodcasting zou dan het podcasten van video zijn. Andere suggere ren

echter dat ‘VOD’ staat voor Video On Demand. Het laatste deel van het woord vodcasting –

‘casting’ - refereert in ieder geval aan de term 'broadcasting' oftewel uitzenden. Dit omdat

zowel vodcasts als podcasts veelal worden verspreidt via (RSS) feeds. Met behulp van een

website of een programma is het vervolgens mogelijk om de content, die via feeds gepubliceerd

wordt, automatisch binnen te halen. Veel weblogs maken automatische van deze feeds aan.

Daarom worden weblogs vaak gebruikt voor het creëren van videoblogs (ook wel: vlogs)

oftewel weblogs met video. Op het moment dat iemand een nieuwe post aanmaakt op zo'n

(video)weblog, dan wordt deze automatisch verzonden naar iedereen die zich heeft

geabonneerd op de feed van deze weblog. De post of video wordt dus als het ware uitgezonden

naar alle abonnees.

Wanneer moet je NIET gaan vodcasten?116

● Als je langere videofilms (langer dan 15 minuten) wilt verspreiden.

● Als je de videofilms binnen een elektronische leeromgeving wil verspreiden.

Wanneer moet je WEL gaan vodcasten?117

● Als je korte videofilms wilt aanbieden.● Als je een reeks videofilms wilt gaan aanbieden.● Als je wilt dat de gebruiker nieuwe geplaatste filmpjes automatisch binnen● krijgt.● Als je wilt dat deze videofilms ook op video iPod’s kunnen worden bekeken.

115 IDEM116 IDEM117 IDEM

- 91 -



Hoewel het online zetten van audioregistraties van colleges en (gast-)presentaties door

universiteiten in de Verenigde Staten al tamelijk gangbaar aan het worden is, is de hoeveelheid

videomateriaal op dat gebied een stuk beperkter.De reden daarvoor zijn waarschijnlijk de

hogere productiekosten van het maken van zo’n videoregistratie. Waar een podcast beperkt

blijft tot het alleen vertellen van hoe iets werkt kan een videoblog door het gebruik van video

nog beter ingezet worden als middel om kleine brokjes instructie te verspreiden.

In Nederland worden videoblogs bij Montesorischool ‘t Ronde ingezet ten behoeve van

digital storytelling door leerlingen onder begeleiding van een leerkracht. De leerlingen gaan met

de videocamera door de school heen en besteden aandacht aan op dat moment actuele

onderwerpen.

Izzy Video118 is een voorbeeld van een regelmatig verschijnende videoblog waarin

uitgelegd wordt hoe je betere filmpjes kunt maken met je digitale videocamera. De instructies

zijn kort genoeg om daadwerkelijk onderweg in de tram of trein bekeken te worden en de opzet

is zo dat ze ook op het relatief kleine schermpje van bijvoorbeeld een iPod Video goed te volgen

zijn.

Streaming video wordt op verschillende manieren toegepast in het onderwijs:

● De student filmt zelf.

● De student wordt gefilmd.

● Video als voorbeeld/instructiemateriaal

● Actueel en historisch bronmateriaal

Hieronder wordt nader toegelicht hoe deze vormen hun plek vinden in het onderwijs.

1) De leerling filmt zelf

Door zelf een situatie te filmen kunnen leerlingen laten zien hoe zij naar de "wereld"

kijken en kunnen ze laten zien wat zij zelf hebben gezien. Vooral om het maken van een

video vraagt om een goed doordacht script of storyboard en een duidelijke boodschap

worden leerlingen gedwongen om zich diep in een onderwerp te verdiepen. Doordat een

118 Een mooi voorbeeld van online videotutorials is te vinden op: http://www.izzyvideo.com/

- 92 -


video niet te lang mag duren worden ze gedwongen de belangrijkste aspecten naar

voren te halen.119

2) De leerlingen wordt gefilmd

Om de leerling inzicht te geven in zijn eigen competenties, zoals bijvoorbeeld de

vaardigheden om te presenteren wordt de leerling gefilmd. Doel van zo'n video is

meestal om de leerling daarover te laten reflecteren. De leerling kan zich dan op een

later moment zelf terugzien. Door de video te streamen kan de student het materiaal

tonen aan medeleerlingen en ouders. Ook kan hij onderdelen van die video opnemen in

een verslag of portfolio, door fragmenten te selecteren en als link op te nemen in een

verslag of portfolio.120

Een leerling kan ook de opdracht krijgen om zichzelf te filmen om op die manier een

leerkracht of leerling op afstand met hem te laten kennismaken. Dat is bijvoorbeeld

zinvol in internationaal afstandsonderwijs. Een eigen videoportret kan dan een goede

ijsbreker zijn.121 eTwinning is een voorbeeld waar men dit kan toepassen.

Kort over eTwinning: Scholen moeten de kans krijgen samen met en van elkaar te leren,

ideeën uit te wisselen en vrienden de maken. Daarom lanceert de Europese Commissie

de eTwinning-actie. Deze actie promoot het meertalige en multiculturele karakter van het

Europese maatschappijmodel. eTwinning kan omschreven worden als een partnerschap

tussen ten minste twee scholen uit ten minste twee verschillende Europese landen, met

gebruik van ICT om samen te werken aan een pedagogisch verantwoorde activiteit.

119 DEINUM (F.). Hoe maak je een beeldverslag van een bijeenkomst of excursie?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/510

Geraadpleegd op 25 maart 2008120 DEINUM (F.). Hoe kun je studenten eigen videofragmenten in een verslag laten opnemen?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/begeleiden/619 Geraadpleegd op: 25 maart 2008121BAARS (G.). Welke ijsbrekers kun je inzetten om studenten elkaar online te laten leren kennen?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/didactiek_algemeen/335Geraadpleegd op: 25 maart 2008

- 93 -


3) Video als instructie en voorbeeldmateriaal

Video wordt veelvuldig gebruikt als instructiemateriaal of als voorbeeldmateriaal. Je kunt

bijvoorbeeld experts laten vertellen over hun gebied, waarbij het wel van belang is dat je

niet hele lange stukken opneemt, maar de expert het in korte clips laat vertellen.122

Experts kunnen ook worden opgenomen om een bepaalde stelling te verdedigen waar

studenten via een discussieforum op kunnen reageren.123

Ook kun je met behulp van videocases studenten laten oefenen met reële

praktijksituaties.124 DEINUM laat zien hoe je op een relatief eenvoudige manier een

collectie kunt maken van videofragmenten die je tijdens een college kunt oproepen.125

Het is ook mogelijk om een "video" te maken van wat er op je beeldscherm gebeurt.126

Op die manier kun je bijvoorbeeld een instructie maken hoe je een bepaald

computerprogramma gebruikt. VERHEIJ & DEINUM127 laten zien hoe je met behulp van

video gespreksvaardigheden kunt laten oefenen, Slideshow programma's zoals Microsoft

Power Point of Open Office Impress, bieden de mogelijkheden om de presentaties in

streaming formaat uit te leveren. Ook kunnen deze presentaties met andere

programma's worden omgezet naar streaming formaat bijvoorbeeld: Slideshare.com ...

122 WOLFF (S.). Hoe schakel je experts in met behulp van videoclips?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/communiceren/162 geraadpleegd op: 25 maart 2008123 WOLFF (S.). Hoe schakel je experts op afstand in middels een discussieforum?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/communiceren/161geraadpleegd op 25 maart 2008124 DEINUM (F.). Hoe maak je videocases voor je onderwijs?

http://www.digitaledidactiek.nl/dd/didactiek_algemeen/387Geraadpleegd op 25 maart 2008125 DEINUM (F.). Hoe kun je flexibel video gebruiken in je colleges?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/513

Geraadpleegd op: 25 maart 2008126 DEINUM (F.). Hoe maak je een beeldscherminstructie?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/377geraadpleegd op: 25 maart 2008127 DEINUM (F.). Hoe kun je sociale vaardigheden trainen met behulp van video?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/29geraadpleegd op: 25 maart 2008

- 94 -


4) Actueel en historisch bronmateriaal

Met name in studies als journalistiek, kunst en geschiedenis wordt veelvuldig gebruik

gemaakt van film als bronmateriaal. Recentelijk zijn er meer mogelijkheden gekomen om

gebruik te maken van recente en historische televisiebeelden van de publieke omroepen.

Kijk maar naar “deredactie.be”, de website van het VRT nieuws, hier vind je:

Hoofdpunten en dossiers uit het nieuws van de VRT. Met tekst, video, audio en foto's.

Overzicht van programma's, weblogs, en een nieuwsbrief.

Informatie hierover, en overigens ook over vele andere videoaspecten is te vinden op

“video surfnet”128. Video kan zo dienen als bronmateriaal voor bijvoorbeeld een

historische of journalistieke analyse.129 Denk bijvoorbeeld aan het gebruik in de lessen

actualiteit of wereld oriëntatie.

128 Zie: http://video.surfnet.nl/info/home.html 129 DEINUM (F.). Hoe kun je video als bronmateriaal gebruiken?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/opdrachten/388geraadpleegd op: 25 maart 2008

- 95 -

Afbeelding 55:

http://www.deredactie.be/cm/de.redactie



- 96 -

Afbeelding 58: http://video.google.com/ Afbeelding 59:

http://www.teachertube.com/

Afbeelding 63: http://dotsub.com/

Afbeelding 56: http://www.dailymotion.com/us

Afbeelding 57: http://www.youtube.com/

Afbeelding 60: http://www.garagetv.be/

Afbeelding 61: http://www.slideshare.net/

Afbeelding 62:

http://www.schooltv.nl/beeldbank/


3.4.7 Photo sharing

In lessen poëzie komt het erop aan dat kinderen waarnemen, beleven,... de klas is daarvoor

niet altijd de meest geschikte omgeving. Een park of bos kunnen meer geschikte omgevingen

vormen. De leerlingen kunnen dan poëzie associëren met beelden dat ze ontmoeten en

fotograferen in het park, bos, ...

Eenmaal in de klas kan je de foto's bewerken en publiceren op het internet. Vertrekkend vanuit

de gepubliceerde foto's kan je tal van werkvormen bedenken.

3.4.7.1 Wat is photo sharing?

Photo sharing biedt de mogelijkheid om beeldmateriaal (foto's) via het web met anderen

te delen en commentaar uit te wisselen. Dit is in korte tijd waanzinnig populair geworden, ook

al omdat allerhande extra mogelijkheden zoals o.m. social tagging (zie verder) het vinden en

indelen van beeldmateriaal aanzienlijk vergemakkelijkt. Bij het uploaden van foto's kan er ook

worden opgegeven onder welke voorwaarden (licentie) anderen de foto mogen gebruiken. Ook

kunnen foto's in een privégedeelte worden geplaatst, dat alleen te bekijken is door gebruikers

die daarvoor toestemming van de uploader hebben.130

Sterke punten die ook in een onderwijscontext van belang kunnen zijn, zijn o.m. de

mogelijke RSS feed, de mogelijkheid om commentaar te geven en het eigenaarschap van het

ingebrachte materiaal en de zelfgecreëerde virtuele beeldruimte.


Voorbeelden van gebruik in een onderwijscontext vind men in de VS in het

kunstonderwijs waarbij foto's werden benoemd en besproken. Een ander voorbeeld vind men in

het vak aardrijkskunde: het koppelen van een foto aan een locatie op Google Earth via

Panoramio.

130 D'HAESE (I.). Gebruik en misbruik van sociale software toepassingen in een onderwijscontexthttp://www.digitaledidactiek.nl/dd/themas/1299, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 25 maart 2008

- 97 -


● Online becommentariëren van foto's

Het bekende voorbeeld van Beth HARRIS die haar studenten vroeg om commentaar bij

foto's van renaissance schilderijen te zetten. En om via de notes functie ook specifieke

onderdelen van de schilderijen te annoteren.131

● Foto's delen

Foto's voorzien van een tag. De tag is hier een samenvatting van de foto.

Men kan bijvoorbeeld bij een foto de volgende tags plaatsen: Napoleon, Wellington,

Blucher, 1818. Ook kunnen foto's over een project gesorteerd worden in een eenvoudige

structuur van mappen (albums). Maar dit kan zeker ook voor de foto's getrokken op een

leerwandeling. Men kan zich zelf abonneren via RSS.

● Groepen

Via groepen organiseren gebruikers van Flickr zich. Bijvoorbeeld:

Thema Philosophy, hier bestaan 44 groepen die meer of minder serieus samen een

“pool” van foto's over hun fascinatie samenstellen. Zoals deze groep over situationisme

met 318 leden en 2826 foto's.132

131 POORTMAN (S.). Folksonomy: metadatering door de massahttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2985

geraadpleegd op 25 november132 http://www.flickr.com/groups/situationism/ geraadpleegd op 3 juni 2008

- 98 -



- 99 -

Afbeelding 68: http://www.myalbum.com/

Afbeelding 67:

http://photobucket.com/

Afbeelding 70:

http://www.phanfare.com/home.aspx

Afbeelding 73: http://www.webshots.com/

Afbeelding 72:

http://www.shutterfly.com/

Afbeelding 71: http://www.smugmug.com/

Afbeelding 75: http://www.snapfish.be/

Afbeelding 76: http://www.zooomr.com/ Afbeelding 77: http://www.panoramio.com/

Afbeelding 66:

http://www.kodakgallery.com/Welcome.jsp

Afbeelding 65:

http://www.flickr.com/

Afbeelding 69:

http://picasaweb.google.com/


3.4.8 Social bookmarking

Je wilt dat de leerlingen op Internet op zoek gaan naar bronnen, deze bronnen kort beschrijven en met

elkaar delen.

3.4.8.1 Wat is social bookmarking

'Social bookmarking' kan daarbij helpen: je vindt een interessant artikel of interessante

website, en je slaat deze op een eenvoudige manier op een openbaar toegankelijke website op,

in plaats van deze toe te voegen aan de 'Favorieten' die immers gebonden zijn aan de computer

waarop je op dat moment werkt. Vervolgens voeg je er vrij te kiezen trefwoorden ('tags') en

eventueel een korte omschrijving aan toe. Anderen kunnen door jouw favorieten bladeren, of

zoeken via 'tags' die door meerdere mensen worden gebruikt.133


Het principe van social bookmarking is bij uitstek geschikt voor het onderwijs, omdat op

deze manier veel interessante informatie centraal verzameld en vervolgens verspreid kan

worden. Door de losse structuur van deze informatie kunnen er vele verrassende artikelen en

inzichten toegevoegd worden, die anderen in staat stellen om met nieuwe dingen in aanraking

te komen. Hieronder zijn een aantal concrete toepassingen en mogelijkheden binnen het

onderwijs opgesomd:134

• Het opzetten van een centrale omgeving voor het verzamelen van interessante links biedt

veel mogelijkheden voor het ontdekken van interessante artikelen op welk vakgebied dan

ook: de gebruiker kiest op basis van gevolgde tags zelf uit wat hij boeiend vindt.

• Het collectief en interactief delen van bronnen (met leerkrachten en leerlingen onderling,

of zelfs ook met andere scholen of instellingen) – snel opgezet en laagdrempelig in

gebruik.

133 BAKKER (J.). Social bookmarking in het onderwijs: mogelijkheden en schaduwkanten.

http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/3397, zie bijlage XXXdatum raadpleging: 6 december 2007

134 IBIDEM

- 100 -


• Het vinden van andere leerkrachten of leerlingen met overlappende interesses en het

kunnen uitwisselen van interessante berichten met hen.

• Inzage door de leerkracht of studiebegeleider in wat de leerling online leest, door de

gelinkte webpagina's van een student te bekijken.

• Clusters van door leerlingen gemaakte trefwoorden en in werkstukken gebruikte links en

artikelen kunnen een grotere context bieden aan de beoordelaar van het werkstuk.

• Het onafhankelijk van tijd en locatie kunnen delen van interessante bronnen en links

binnen een project of projectgroep.

• Langdurige opslag van deze links, waarbij elk leerjaar nieuwe informatie toevoegt terwijl

het verzamelde werk uit voorgaande jaren netjes geordend beschikbaar blijft.

• Het bieden van een eenvoudige manier om ontdekte informatie te verspreiden. Een

leerkracht kan bijvoorbeeld op eenvoudige wijze zijn artikelen aanbieden op zijn eigen

webpagina en/of via een RSS-feed, al dan niet in combinatie met bijvoorbeeld zijn weblog

of weblog berichten van derden. Hierdoor kunnen zijn leerlingen op de hoogte blijven van

interessante nieuwe artikelen en ontwikkelingen, bijeengebracht door de leerkracht.

BIERENS noemt de volgende toepassings-mogelijkheden in het (hoger) onderwijs:135

● Een del.icio.us archief als vast onderdeel van een ePortfolio.

● Een docent kan ter lesvoorbereiding een lijst van verplichte literatuur in Furl aanmaken.

Dit biedt extra's bovenop de mogelijkheden van een Blackboard, WebCT of N@tschool,

en hoeft niet in elke cursusmodule opnieuw te worden ingevoerd. Studenten gaan naar

de opgegeven link of halen de content via een RSS-feed binnen. Die laatste optie zorgt

er ook voor dat ze automatisch bericht krijgen over nieuwe bookmarks.

135 BIERENS (G.). Social Bookmarking en de mogelijkheden ervan voor het Hoger Onderwijs.

http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2930 zie bijlage XXXdatum raadpleging: 25 maart 2008

- 101 -


● Bij projecten waarbij internet als informatiemedium wordt ingezet, kunnen de studenten

vastleggen welke bronnen ze gevonden en gebruikt hebben. De docent kan de

verrichtingen van de projectgroep eenvoudig volgen door zich te abonneren op de RSS-

feed, indien gewenst kan de docent zelfs per ingebrachte bron direct feedback geven en

eventueel bijsturen.

● Voor bibliotheken in het hoger onderwijs biedt social bookmarking kansen als research-

instrument of als onderdeel van informatievaardigheden-trainingen.

● En voor wie het aan tijd en/of middelen ontbreekt om aan te sluiten bij initiatieven als

DAREnet.nl zou serieus kunnen overwegen om social bookmarking tools in te zetten voor

het inrichten, onderhouden en aanbieden van repositories. Zo kan een Furl-account ook

dienst doen als collectief invoer-instrument van meerdere personen tegelijkertijd. Met

behulp van XML, BibTex, RIS/Endnote of een ander formaat kan de content periodiek

geëxporteerd worden naar elders. Ook del.icio.us biedt via de API mogelijkheden om

content over te hevelen naar een database op de eigen server.

● Docent-collega's kunnen onderling een groepsfurl of groeps-delicioussite opbouwen.

- 102 -



- 103 -

Afbeelding 80: http://ma.gnolia.com/

Afbeelding 81: http://www.diigo.com/

Afbeelding 78: http://del.icio.us/

Afbeelding 79: http://www.citeulike.org/

Afbeelding 83:

http://www.stumbleupon.com/

Afbeelding 84: http://www.yurls.net/


3.4.9 Webfeeds of RSS Feeds

De leerlingen hebben per groep een weblog gestart. Je wil dat leerlingen permanent op de

hoogte worden gebracht van elkaars vorderingen. Dit om de betrokkenheid te verhogen en ook

niet te vergeten, het van elkaar leren.

3.4.9.1 Wat is een webfeed of RSS feed?

Een webfeed is een alternatieve, versimpelde weergave van online inhoud. Het is de

meest gebruikte vorm van websyndicatie. Een site plaatst zijn inhoud, vaak in een verkorte of

beschrijvende versie, in een online bestand: de feed. Veel sites kiezen ervoor om alleen

nieuwskoppen, met een korte beschrijving erbij, in hun feed te zetten. Met behulp van een

feed-lezer kun je de feed vervolgens lezen. Door meerdere webfeeds, van verschillende

aanbieders, te verzamelen, kun je bijvoorbeeld in één oogopslag al het nieuws én alle nieuwe

weblog-berichten overzien. De feed-lezer werkt de feeds op periodieke basis bij, bij een nieuw

item wordt de gebruiker meestal met een melding op de hoogte gebracht. Vaak hebben sites

meerdere feed-kanalen, bijvoorbeeld één voor het algemene nieuws, en een feed voor

sportnieuws. Verschillende sites bieden nog een verdere specificatie van de feed-inhoud,

bijvoorbeeld met behulp van één of meer trefwoorden.136

De beste vergelijking is dus eigenlijk die met een abonnement op een tijdschrift of krant.

Grootste verschil is dat webfeeds over het algemeen gratis zijn en tijdschriften niet.

136 http://nl.wikipedia.org/wiki/Webfeed

- 104 -

Afbeelding 85: veel gebruikt webfeed icoon


Er zijn twee open standaarden voor feeds: RSS en Atom. Deze XML-formaten bepalen

de opbouw van het feed-bestand. Dit is voor de eindgebruiker van weinig belang, aangezien de

feed-lezer het bestand leesbaar maakt en nagenoeg alle feed-lezers met beide formaten

overweg kunnen.137

Enkele voordelen van webfeeds:

● Voor de gebruiker bespaart het surfen zoektijd: als er nieuwe inhoud is, krijg je

automatisch een melding. Je hoeft dus niet meer websites af te gaan om te kijken of er

iets nieuws op staat.

● De gebruiker krijgt snel een overzicht van informatie uit zijn interesse-gebied.

● De inhoud wordt in een simpele vorm aangeboden, met een link naar de volledige

inhoud. Zo kan de gebruiker sites met een vaak complexe navigatiestructuur vermijden,

en kan de gebruiker zijn eigen vormgeving bepalen (afhankelijk van de feed-lezer).

● Webfeeds hebben geen last van spamberichten. Niemand kan ongewenste berichten

naar een feed-lezer sturen. De gebruiker bepaalt van wie hij/zij berichten ontvangt.

Er zijn veel (gratis) feed-lezers beschikbaar. Het kan een los programma zijn, maar

veel browsers hebben ook een ingebouwde feed-lezer: Opera, onder de noemer

'Nieuwsstromen', Mozilla Firefox onder de noemer 'Live Bookmarks', Safari en Internet Explorer

7. Ook zijn er online feed-lezers, die het mogelijk maken vanaf elke computer je persoonlijke

webfeeds te bekijken.

Voorbeeld hiervan is Google Reader.

137 IDEM

- 105 -

Afbeelding 87: http://www.google.com/reader/

Afbeelding 86:

Buttons voor het inschrijven van een webfeed.


3.4.10 Social Tagging

Je wil dat leerlingen relevante sleutelwoorden aan eerder getrokken foto's toevoegen. Dit vergt

een goed samenvattingsvermogen en het kunnen onderscheiden van relevante en niet

relevante informatie.

3.4.10.1 Wat is social tagging?

Tags zijn sleutelwoorden die gebruikers kunnen toevoegen aan bijvoorbeeld een bericht

op een weblog, een foto of een krantenartikel. De gebruikers laten elkaar weten wat nuttig,

interessant of leuk is. 'Tagging' is het benoemen van favorieten door er een etiket aan te

hangen (zoals India, kunst of RSC Anderlecht) en dat op het web te delen met anderen. Een

van de bekendste voorbeelden van het gebruik van Tags is Flickr.com. Gebruikers kunnen op

deze site hun foto's uploaden en ze voorzien van tags. Andere gebruikers kunnen vervolgens

alle foto's van alle Flickr-leden opvragen die voorzien van de Tag India, of kunst of RSC

Anderlecht. De site Del.icio.us biedt een soortgelijke dienst, maar dan voor bookmarks. Iedere

gebruiker kan zijn bookmarks ordenen door ze met een Tag te beschrijven. Vervolgens is het

mogelijk om ook de bookmarks van andere gebruikers te bekijken met dezelfde Tag. Speciale

zoekmachines, zoals Technorati stellen lezers in de gelegenheid om het hele internet af te

zoeken op het gebruik van bepaalde tags. Op de nieuwssite Digg komen nieuwsberichten of

weblogs of wat dan ook in een wachtrij te staan en worden ze pas op de voorpagina

'gepubliceerd' als ze voldoende stemmen/tags krijgen.138

Er is op het web 'content' (inhoud) te vinden van professionals, bijvoorbeeld van de BBC

en NRC Handelsblad, maar nog veel meer van liefhebbers. De deskundigen vragen zich af of de

kwaliteit daarvan goed genoeg is en dus commercieel interessant zal zijn. Inmiddels treedt een

duidelijke ordening van die informatie-chaos op met tagging en sharing, in het jargon ook

samen te vatten als collaboration (samenwerking). De samenwerking van liefhebbers en

kenners onderling kan heel praktisch zijn, zoals in Wikepedia, de grote online encyclopedie.139

138 DE WAAL (M.) Tags.http://www.denieuwereporter.nl/wiki/index.php/Tagsdatum van raadpleging: 24 maart 2008

139 OTTEN (R.) De online toekomst heet Web 2.0.http://www.nrc.nl/media/article110012.ece/De_online_toekomst_heet_Web_2.0?servi, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 23 maart 2008

- 106 -


Maar ook op Yahoo, waar veertien professionele filmcritici de laatste Harry Potter, Harry

Potter and the Order of the Phoenix (2007), recenseren (gemiddeld oordeel een B). Daarnaast

geven 63 861 geregistreerde Yahoo-gebruikers aldus de 'gewone mensen' hun oordeel. Hun

gemiddelde cijfer voor de laatste Harry Potter: een B+.140

De bovenstaande afbeelding is een tag cloud (tag wolk) is een visuele weergave van

inhoudstags die op een website, meestal een weblog, worden gebruikt. Tags die vaker gebruikt

worden, worden bijvoorbeeld groter afgebeeld of op een andere wijze benadrukt. De tags staan

meestal op alfabetische volgorde gerangschikt. Na het aanklikken van een tag surf je door naar

een pagina met gerelateerde onderwerpen.

140 http://movies.yahoo.com/movie/1808475612/info datum van raadpleging: 24 maart 2008

- 107 -

Afbeelding 88: Tag cloud (door Markus Angermeier) voor een presentatie over Web 2.0.


Het gebruik van Tags om informatie op deze manier te classificeren wordt ook wel een

Folksonomie genoemd: een taxonomie die niet van bovenaf is opgelegd door experts, maar van

onderaf door gebruikers.141

3.4.10.2 FolksonomieFolksonomie is een samentrekking van de woorden folk (mensen) en taxonomie. Het is

een vorm van ordening, op basis van consensus, van data door het "volk".

De essentie van het begrip is dat mensen op internet bookmarks, websites, foto's,

filmpjes, muziek, forumdiscussies en blogpostings voorzien van zogenaamde tags oftewel

trefwoorden. Deze activiteit noemt men ook wel social bookmarking. De consensus maakt dat

deze tags meestal goed bruikbaar zijn en vaak beter aansluiten op het taalgebruik van publiek

dan de termen die bibliotheken gebruiken in hun catalogi. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat

publiek in zoekmachines vaak woorden in het enkelvoud gebruikt, terwijl op bibliotheek

opleidingen wordt geleerd dat termen in het meervoud moeten worden gebruikt. Het koppelen

van tags is ook vaak mogelijk. Het aardige is ook, dat men door het doorklikken op soortgelijke

tags virtueel mensen leert kennen met gelijke belangstelling.142

141 DE WAAL (M.) Tags.http://www.denieuwereporter.nl/wiki/index.php/Tagsdatum van raadpleging: 24 maart 2008

142http://nl.wikipedia.org/wiki/Folksonomie

- 108 -

Afbeelding 89:

http://www.vanderwal.net/

Afbeelding 90: http://amir.karimuddin.com/gunakanlah-

social-bookmarking-buatan-indonesia.html



Er zijn een aantal impliciete en expliciete toepassingen voor he onderwijs te bedenken:143

1) Aan de kant van de leerkracht:

● tools als Furl bieden de mogelijkheden om achtergrond- en studiematerialen te

archiveren en gemakkelijk toegankelijk te maken voor hun leerlingen. Bijkomend

voordeel is dat Furl geen linkrot kent omdat niet de link maar de hele pagina in het

archief wordt opgeslagen.

● Ook kan de leerkracht archieven opzetten die door de leerlingen worden gevuld en op

die manier het zoekgedrag van de individuele leerlingen bijhouden. RSS-feeds

maken het immers mogelijk om de ingevoerde content op de voet te volgen.

● Uiteraard kan ook kennisdeling tussen collega's middels een groepsarchief

plaatsvinden. Onderlinge afstemming en consensus over trefwoorden en rubrieken maakt

het netwerk van zo'n groepsarchief hechter en de afzonderlijke leden meer

verantwoordelijk voor hun eigen inbreng. De open structuur maakt het mogelijk ook

mensen buiten de groep bij het archief te betrekken.

2) Aan de kant van de leerling zijn er zo mogelijk nog meer toepassingen te

bedenken:

● Een goed gestructureerd (rubrieken, trefwoorden en rating) online archief van bronnen

en achtergrondmaterialen kan onderdeel uitmaken van een spreekbeurt, project of

zelfs van het e-portfolio. De leerkracht kan rechtstreeks feedback geven op de

ingevoerde bronnen.

● Het zelf toekennen van trefwoorden en het zoeken met behulp van door anderen

toegekende trefwoorden scherpt het nadenken over de essentie van een bestand,

tekst dan wel beeld. Wie goede trefwoorden toekent, heeft op zijn minst het

belangrijkste van het bestand gelezen en begrepen. Dit kan een belangrijk hulpmiddel

zijn bij het beoordelen van een verslag of werkstuk.

● De social bookmarking tools bieden ook zelf mogelijkheden om de meest relevante

trefwoorden te vinden: De leerling die niet zo zeker is van het juiste trefwoord kan eerst

143 POORTMAN (S.). Folksonomy: metadatering door de massahttp://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2985, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 25 maart 2008

- 109 -


nagaan welke bestanden (foto's bijvoorbeeld) er met het trefwoord worden gevonden en

of deze overeenstemmen met zijn eigen bestand. Bovendien vindt hij een aantal

gerelateerde trefwoorden (woorden die vaak samen met het ingevoerde woord als tag

voorkomen) die een tip kunnen zijn voor meer trefwoorden. Uiteraard betreft het hier

een leerproces waarbij studenten leren van hun fouten (de gewenste bestanden

worden bijvoorbeeld niet gevonden) en van samenwerken met anderen. De meeste tools

tonen namelijk ook hoe vaak een bestand is bekeken. Logisch gevolg van de vaardigheid

van het toekennen van de juiste trefwoorden is dat de student in kwestie beter zijn weg

zal vinden in trefwoordenlijsten van anderen én in databanken of catalogi die met

gestructureerde woordenlijsten (taxonomieën) werken.

- 110 -


3.4.11 Online documenten en spreadsheets

Je wil samen met je leerlingen een schoolkrant maken. Je vertrouwt per groepje leerlingen

enkele rubrieken toe. Zij moeten samenwerken om met de verschillende rubrieken een krant te

vormen. En verder moeten ze met het hele groepje aan dezelfde rubriek kunnen werken willen

ze de deadline halen.

3.4.11.1 Wat zijn online documenten

Met deze dienst kunnen opgemaakte documenten, spreadsheets en presentaties

aangemaakt worden, die online worden opgeslagen. De dienst is vergelijkbaar met de betaalde

programma's van Microsoft Office: Word, Powerpoint en Excel.

Zoho Office Suite heeft een volledig gratis office pakket ter beschikking. In de

onderstaande tabel worden de programma's van Microsoft Office vergeleken met de applicaties

van Zoho Office Suite.

Micrososft Office Zoho Office Suite

Tekstverwerker Microsoft Word Zoho Writer

Rekenblad Microsoft Excel Zoho Sheet

Database Microsoft AccessZoho DB & Reports

Zoho Creator

Presentatie Microsoft Power Point Zoho Show

Mail en planning Microsoft OutlookZoho Mail

Zoho Planner

Multi-Media & webMicrosoft Fronpage

Microsoft OneNoteZoho Notebook

Groep Zoho CRM

To do lists, deadlines,... Zoho Projects

Wiki Zoho Wiki

Chat Zoho Chat

Online video-vergadering Zoho Meeting

Tabel 2: vergelijking Microsoft Office en Zoho Office Suite

- 111 -


Online documenten en spreadsheets maken het mogelijk met anderen documenten en

spreadsheets te delen. Dat is net de toegevoegde waarde. Zo beschikt men niet enkel steeds

over de documenten / rekenbladen, maar kan ook met anderen aan één of meerdere

documenten / spreadsheets gewerkt worden. Net zoals bij wiki's wordt een geschiedenis van

revisies bijgehouden. Num Sum is zo'n toepassing, terwijl Google via Docs & Spreadsheets ook

Word en verwante documenten ondersteunt (het vroegere Writely). Online documenten /

spreadsheets kunnen bijzonder nuttig zijn in het kader van (internationaal) project/groepswerk

maar ook voor teamwerk met collega's, bv. in het kader van het gezamenlijk opstellen van een

syllabus.144


Door de mogelijkheid van constructieve samenwerking, is een juiste benadering van de tegeven opdrachten essentieel.

Het samenwerken aan een document vergt uiteraard als uitgangspunt dat niet alle leerlingendezelfde opdrachten krijgen. Het schrijven van een schoolkrantje is een primatekstverwerkingsopdracht, die met behulp van online officetoepassingen kan gerealiseerdworden. Het focussen op taal en verhogen van de taalzuiverheid in de documenten is een extratroef. Sterkere leerlingen kunnen zeker zwakkeren en/of anderstaligen ondersteunen. Het aanleren van de leerplanitems i.v.m. de officetoepassingen kan evenzeer via online

officetoepassingen waarbij een extra dimensie (het delen van documenten) kan opgenomen

worden.

144 D'HAESE (I.). Gebruik en misbruik van sociale software toepassingen in een onderwijscontexthttp://www.digitaledidactiek.nl/dd/themas/1299, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 25 maart 2008

- 112 -



- 113 -

Afbeelding 94: http://www.simdesk.com/

Afbeelding 91: http://www.zoho.com/

Afbeelding 92: http://docs.google.com/

Afbeelding 93:

http://www.thinkfree.com/common/main.tfo


3.5 Web 2.0 en coöperatief leren

Coöperatief leren is een onderwijsleersituatie waarin de leerlingen in kleine groepen op

een gestructureerde manier samenwerken aan een leertaak met een gezamenlijk doel. De

leerlingen die samenwerken zijn niet alleen gericht op hun eigen leren maar ook op dat van de

klasgenoten. Leerlingen leren met en van elkaar.145

3.5.1 Vijf basiskenmerken zijn typerend voor coöperatief leren

1) Positieve wederzijdse afhankelijkheid

Dit betekent dat de leerlingen van een groep met elkaar moeten samenwerken om een

bepaalde taak tot een goed einde te brengen.

2) Individuele verantwoordelijkheid

Dit betekent dat elk groepslid een zichtbare bijdrage moet leveren aan de

groepsopdracht en daardoor aanspreekbaar kan worden gesteld voor zijn wijze van

deelname aan de groepsopdracht.

3) Directe interactie

Wanneer leerlingen samenwerken, communiceren ze met elkaar en is er dus sprake van

directe interactie

4) Samenwerkingsvaardigheden

Om met succes in een groepje samen te kunnen werken, maken leerlingen gebruik van

samenwerkingsvaardigheden. Deze vaardigheden verschillen van elkaar in graad van

complexiteit. Aan de ene kant hebben de leerlingen een aantal basisvaardigheden nodig

om coöperatief te kunnen leren. Aan de andere kant worden

samenwerkingsvaardigheden ontwikkeld door coöperatief te leren. We mogen er echter

niet van uitgaan dat alle leerlingen deze vaardigheden spontaan verwerven. Gericht

aandacht besteden aan het ontwikkelen van deze samenwerkingsvaardigheden is één

van de basiskenmerken van coöperatief leren.

145 FORRER M., coöperatief leren in de basisschool, CPS, 2000, p.30

- 114 -


5) Evaluatie van het groepsproduct en het groepsproces

Coöperatief leren wordt altijd gevolgd door een nabespreking met de leerlingen over het

groepsproduct en het groepsproces. Deze twee aspecten zijn belangrijk omdat bij

coöperatief leren steeds sprake is van een bepaalde groepsopdracht die door een

bepaald groepsproces leidt tot een bepaald groepsproduct. Er kunnen dus steeds twee

aspecten onderscheiden worden, namelijk het inhoudelijke en het sociale aspect.

3.5.2 Vergelijking kenmerken met web 2.0

Laten we even deze kenmerken vergelijken met enkele mogelijkheden die web 2.0 bieden:

Coöperatief leren WEB 2.0

Positieve wederzijdse afhankelijkheid

Samenwerken met:

● een WIKI

● een online document

● een video of podcast

● Social bookmarking

● ...

Individuele verantwoordelijkheid

Bij een WIKI zijn de wijzigingen aangebracht in het werk

traceerbaar. Met andere woorden de wijzigingen en

aanvullingen van elk lid zijn zichtbaar.

Directe interactie

Communiceren via:

● een weblog

● een sociaal netwerk

● e-mail

● ...

SamenwerkingsvaardighedenGroepsvorming aan de hand van een sociaal netwerk.

Zie het praktijk gedeelte voor de realisatie hiervan.

Evaluatie van het groepsproduct en

het groepsproces

Evaluatie en reflectie aan de hand:

● weblog

● sociaal netwerk

Hieruit kan men concluderen dat coöperatief leren en web 2.0 hand in hand gaan. Aangezien de

basis van WEB 2.0 in het vormen van netwerken ligt en het delen van kennis.

- 115 -


- 116 -


4 Social software: als alternatief voor degevestigde elektronische leeromgeving?

4.1 Inleiding

Bij tal van discussies over Vrije Software raken de gemoederen nogal eens verhit en

worden ideologische stokpaardjes bereden. Als tegenhanger voor Vrije Software geldt

commerciële software, ook wel aangeduid als ‘proprietary software’ of ‘Closed Source Software’

(CSS). Het belangrijkste kenmerk van Vrije Software is dat de gebruiker vrij kan beschikken

over de programma- of broncode. Hierdoor vervalt de afhankelijkheid van één leverancier

(vendor lockin) en kan de gebruiker van Vrije Software in de meeste gevallen de

softwareprogramma's naar eigen wensen (laten) aanpassen, verbeteren, verspreiden en

kopiëren. Dit geeft in principe veel ruimte tot innovatie. Dat er bij bepaalde Vrije Software

producten meerdere versies (distributies) beschikbaar zijn is een voordeel voor de

keuzevrijheid, maar ook een nadeel: minder uniformiteit, wat moet je kiezen? Er bestaan bij

bepaalde Vrije Software producten zowel commercieel ondersteunde distributies als open

distributies.

Deze nieuwe technologieën (web 2.0) kunnen tot een nieuwe informatie 'overload'

leiden. Je moet immers nu ook weblogs bijhouden, wiki's, sites met podcasts en de vele

interessante social bookmark overzichten. Dankzij zogenaamde 'RSS-feed readers' kun je

gelukkig snel en efficiënt zien waar nieuwe informatie is toegevoegd. Social software kan een

flinke impuls geven aan het gebruik van ICT in het onderwijs, met name vanwege

mogelijkheden die tot dusver maar moeilijk te realiseren waren, zoals de

gebruikersvriendelijkheid en de indivuele controlemogelijkheden. Volgens LAM146 zou social

software (met name weblogs) op heel korte termijn het vacuüm kunnen opvullen tussen de

elektronische leeromgevingen, die volgens veel leerkrachten te beperkt in functionaliteit zijn, en

de nog niet uitgekristalliseerde alternatieven. Niet voor niets proberen leveranciers wiki en

weblog functionaliteiten te integreren in elektronische leeromgevingen. Social software is echter

eerder een aanvulling dan een alternatief voor een elektronische leeromgeving, wellicht

uitgezonderd voor leerkrachten die zo’n omgeving alleen gebruiken om informatie over het vak

146 LAM (I.). Hebben elektronische leeromgevingen hun langste tijd gehad of toch niet?. Utrecht, IVLOS, 2006, 8 p.

- 117 -


te verspreiden. Want social software is minder of niet geschikt voor vertrouwelijke informatie en

communicatie.

4.2 Interactie en interactief

Een belangrijk onderscheid bij elektronische ondersteuning is het verschil tussen de

begrippen interactie en interactief. 147 Interactie duidt op gedragingen van individuen en

groepen die daarmee elkaar beïnvloeden. Interactief is een attribuut van een technologie

waarmee de uitwisseling tussen lerende en de technologie wordt bedoeld. Zo kan dus een

softwareprogramma dat iemand zelfstandig doorloopt behoorlijk interactief zijn maar weinig

interactie (met anderen) bevatten. Waarbij ontwerpers zich wellicht in de eerste jaren vooral

concentreerden op het interactief maken van leerprogramma’s, is er tegenwoordig veel oog

voor het stimuleren van interactie tussen lerenden. Daarom spreken sommigen van ‘Web 2.0.’

om duidelijk te maken dat we in de sociale fase zijn aangeland waar uitwisseling en

communicatie centraal staan (vaak georganiseerd rondom een inhoudelijk thema).148

ANDERSON beschrijft het belang van interactie bij online leren en instrueren als

wezenlijk om een “community of learners te formeren”. Daarbij komt dat interactie kan zorgen

voor waardering van iemands anders perspectief door interactie met die persoon. 149 Dit speelt

een sleutelrol in constructivistisch leren. 150 Mogelijke interacties bij online leren zijn bijvoorbeeld

leerling-leerling interactie, leerling-leerkracht interactie of leerling-inhoud interactie. ANDERSON

concludeert na een beschouwing dat er betekenisvol en diepe leerervaringen kunnen worden

gecreëerd zolang er één van de drie vormen van interactie (leerling-leraar, leerling-leerling of

leerling-inhoud) van hoog niveau is.151

Interactiviteit wordt beschouwd als een voorwaarde voor succesvol leren met nieuwe

technologieën. De eerste generatie webtools omvatten onder meer e-mail, chatrooms en

discussiegroepen. De tweede generatie webtools breiden de interactiviteit uit met weblogs

(blogs), wikis, pod- en vodcasts.152

147 WAGNER (E.). In support of a functional defi nition of interaction. In: Kew Directions for Teaching and Learning, 1997,

nr. 71, pp. 19-26148 BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, p. 29149 ANDERSON (T.). Theory and Practice of Online Learning, Athabasca, Athabasca University, 2004, pp. 33-60150 STEFFE (L.). Constructivism in Education, Hillsdale, Lawrence Erlbaum Assiociates, 1995, pp. 185-226151 ANDERSON (T.). Op. Cit., 2004, pp. 33-60152 BELDARRAIN (Y.). Distance Education Trends: Integrating new technologies to foster student interaction andcollaboration. In: Distance Education, vol. 27, nr. 2, pp. 139-153.

- 118 -


Weblogs of blogs zijn in het onderwijs bijvoorbeeld zinvol bij gevorderde

schrijfvaardigheden; ze kunnen leerlingen een podium geven. Ze kunnen echter ook als een e-

portfolio dienen om individuele vorderingen te tonen, als reflectie of als bewijslast.153 Wiki’s zijn

een collectie van webpagina’s die inhoudelijk aan elkaar gelinkt zijn. Wiki’s zijn niet als blogs

chronologisch georganiseerd, maar hebben een los verband met elkaar. Leerlingen,

leerkrachten en andere geïnteresseerde kunnen aan een collectief kennisbestand samenwerken.

Podcasting en vodcasting zorgen voor een nieuwe vorm van instrueren. De leerkracht kan zijn

instructie opnemen (het worden podcasts genoemd als het gaat om alleen audio en vodcast als

het gaat om video) en via het internet ter beschikking stellen. Het voordeel ervan is dat ze te

allen tijde te bekijken is en er kan uitwisseling plaatsvinden van pod/vodcasts. Hoewel bij

pod/vodcasts geen sprake is van directe synchrone activiteit zorgen ze voor een verhoogd

gevoel van betrokkenheid bij de leerling.154

Didactische aanpakken die bijvoorbeeld wiki’s of blogs integreren, stimuleren dat er meer

controle ligt bij de lerende. Samenvattend kunnen we stellen dat didactische vormen op dit

moment steeds meer social software gebruiken. Samenwerken en samen delen van bestanden,

bronnen, informatie en kennis is op het internet gemeengoed. COLLIS en MOONEN

benadrukken het belang dat leerlingen bijdragen moeten leveren aan de inhoud van

bijvoorbeeld een cursus door hun project en ideeën toe te voegen. Ze noemen dit “contribution

oriented pedagogy”. 155 Andere leerlingen mogen gebruik maken van deze nieuwe toegevoegde

documenten en informatie.

Tegenwoordig zijn er initiatieven als Second Life 156 die inspelen op de aandacht voor

samenwerking en uitwisseling. In vaktermen spreken we hier van een “massive multiplayer

online role-playing game” (MMOPG).157 CHILDRESS en BRASWELL beschrijven de vele

initiatieven om Second life in te zetten in het (hoger) onderwijs (eind 2005 waren er reeds 10

universitaire cursussen te volgen via Second Life). Aan de hand van een beschrijving van een

153 TARTWIJK (J.). Werken met een elektronisch portfolio. Utrecht, Wolters-Noordhoff Groningen,2003, pp. 7-11.

154 BELDARRAIN (Y.). Distance Education Trends: Integrating new technologies to foster student interaction andcollaboration. In: Distance Education, vol. 27, nr. 2, pp. 139-153.

155 COLLIS (B.). An on-going journey: Technology as a learning workbench, Twente, University of Twente, 2005, p. 19.156 Zie http://secondlife.com/ 157 N.N. Second Lifehttp://nl.wikipedia.org/wiki/Second_Life, datum van raadpleging: 4 december 2007

- 119 -


virtueel gebouw, waarin studenten elkaar kunnen ontmoeten, ontspannen en samenwerken aan

inhouden voorspellen zij een grote toekomst voor “massive multiplayer online role-playing

games” dankzij het realisme en interactiviteit die er mogelijk is in deze online omgeving. 158

De eerste empirische bevindingen worden afgewacht in de hoop dat de verwachtingen

die men tegenwoordig heeft van social software niet te hoog gegrepen zijn. In het verleden is

het vaker voorgekomen dat hoge verwachtingen rondom internet alsook om e-learning

resulteerden in een desillusie.

4.3 Illusies en desillusies

Wat zijn zoal de verwachtingen die men heeft van vormen van elektronische

ondersteuning? Er valt een onderscheid te maken in elektronisch leren en elektronische

instructie.

4.3.1 Voordelen: leerling

In het algemeen zijn er een aantal voordelen te formuleren voor het elektronisch leren (de kant

van de leerling):159

• Het elektronisch leren is niet aan tijd of locaties gebonden, online materialen kunnen

op elk tijdstip geraadpleegd worden (asynchroon leren)

• Real time interactie met leerlingen, leerkrachten en experts (synchroon leren) is

mogelijk.

• ‘Gesitueerd leren’ kan worden gefaciliteerd doordat leerlingen op de werkplek of waar

ook online kunnen leren. Leermateriaal kan daardoor gecontextualiseerd worden.

158 CHILDRESS (M.). Using Massively Multiplayer Online Role-Playing Games for Online Learning. In: Distance Education.vol. 27, nr. 2, pp. 187-196.

159 BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, p. 31

- 120 -


4.3.2 Voordelen: leerkracht

Voordelen voor het elektronisch instrueren (de kant van de leerkracht) kunnen zijn:

• Leermateriaal kan gemakkelijk toegankelijk worden gemaakt en gemakkelijk up-to-

date worden gehouden.

• Leerlingen zien de wijzigingen onmiddellijk. Via het internet kan men leerlingen

gemakkelijk verwijzen naar bronnen.

• Er kan overal vandaan begeleid worden.

• Door elektronische ondersteuning kunnen individuele behoeftes en bijvoorbeeld lacunes in

leerstof worden vastgesteld en geanalyseerd. Op basis hiervan kunnen lacunes dan

worden weggewerkt. (differentiëren en remediëren)

4.3.3 Probleempunten

De hiervoor beschreven voordelen creëren soms verwachtingen die hooggespannen zijn

maar helaas vaak niet realistisch. Daarom is de interesse voor een aantal elektronische

toepassingen de laatste jaren wellicht wat ingezakt. Enkele probleempunten zijn:160

• Goed elektronisch leermateriaal zorgt over het algemeen niet voor een

kostenbesparing. Dit is slechts in enkele voorbeelden het geval waarin doorgezet is en

waarin alle belanghebbende ervaring hebben kunnen opdoen en zich het nieuwe

elektronische leermateriaal al lerende eigen hebben gemaakt.

• Tekst en plaatjes aanbieden op een ander leerplatform, tegenwoordig vaak een computer in

plaats van een boek, blijven in essentie echter tekst en plaatjes voor lerenden.

160 NIEGEMANN (H.). Kompendium E-learning. Berlin-Heidelberg, Springer-Verlag, 2004, pp. 25-36

- 121 -


• Iemand leert niet automatisch zwemmen door hem in het diepe te gooien. Zo is het ook met

het zelfstandig leren met behulp van e-learning. De drop-out rate bij zelfstandig leren

met e-learning is daardoor in vergelijking met andere vormen van leren hoog.

• Video, geluid en realistische vormgeving zorgen niet vanzelf voor duurzame en

toepasbare kennis en zorgen ook niet automatisch voor een hogere motivatie bij

de lerende.

• Probleemgestuurd en ontdekkend leren met nieuwe media kosten veel (leer)tijd. Ook bij

bewezen effectiviteit van mediaproducten is het onmogelijk om alle inhouden op deze

manier te leren. Een reden te meer om te pleiten voor een mediamix maar ook de

traditionele onderwijsvormen niet uit het oog te verliezen.161

• Het virtuele werken in teams bevat ook alle problemen die bekend zijn van het

werken in teams die fysiek bij elkaar komen. Het virtuele werken heeft echter nog één

extra bezwaar, namelijk de gebrekkige zichtbaarheid van de individuele deelnemers.

4.4 Definitie van medium

Natuurlijk kunnen onder het begrip medium of het meestal gebruikte meervoud velerlei

zaken verstaan worden. We kunnen het als materiële symbooldrager definiëren. In die

betekenis is taal dan bijvoorbeeld een medium. Als we in het dagelijks leven spreken we van de

media, dan bedoelen we meestal journalisten van tv, radio of kranten. Vanuit

onderwijstechnologische hoek echter verstaan we onder media over het algemeen iets anders.

We bedoelen dan leer- en instructiehulpen die we in het onderwijs inzetten. Hoewel de inzet

niet noodzakelijkerwijs met een doel verbonden hoeft te zijn en men bijvoorbeeld ook media in

het onderwijs kan gebruiken zonder onderwijsdoel (het gebruik van chatsoftware tussen

leerlingen). Het bereiken van leerdoelen, het motiveren van leerlingen, het aanschouwelijk

maken van abstracte samenhangen of het simuleren van authentieke situaties zijn zulke

doelen.162

161 JOCHEMS (W.). Een geïntegreerde benadering van e-learning. Groningen, Wolters Noordhoff, 2004, 257 p.162 BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, p. 32

- 122 -


Een tweede opmerking bij de definitie van media is dat ik niet alleen doel op software op

computers. Nieuwe media in het onderwijs hebben tegenwoordig ook vaak een andere fysieke

verschijningsvorm als een pc. Ik denk aan interactieve en intelligente whiteboards,

votingsystemen, personal digital assistents (PDA) en zelfs de mobiele telefoon (Apple iPhone163).

4.5 Medium of instructie het belangrijkste

Er wordt al vele jaren een debat gevoerd of het medium of juist het ontwerp van de

instructie het leren verbetert. CLARK start in de jaren tachtig deze discussie en beweert dat

technologie ‘slechts’ een vehikel is dat invloed kan hebben op de manier van instrueren maar

dat technologie geen directe invloed heeft op de leerresultaten van leerlingen. Hij verwijst naar

een aantal metastudies die aantonen dat leerlingen allerlei voordelen ervaren van het leren met

nieuwe media, maar dat deze voordelen vooral komen door de instructiestrategieën die

gehanteerd worden.164 KOZMA daarentegen vindt net dat het medium met zijn unieke

mogelijkheden zorgt voor een invloed op het leren. In eerste instantie noemde hij de

mogelijkheden om letterlijk in te zoomen op een inhoud en de vrijheid om iets meermaals te

herhalen. In 2001 noemde hij de mogelijkheden om de werkelijkheid in het leerproces te halen

in de vorm van levensechte modellen en simulaties.165 De huidige stand van zaken geeft zowel

CLARK als KOZMA gelijk. Nieuwe media zorgen dankzij hun unieke mogelijkheden tegenwoordig

voor meer mogelijkheden in - het verbeteren van - het onderwijsleerproces. Maar het benutten

van deze mogelijkheden staat of valt met een goed ontwerp. ROVAI relativeert het geheel en

meent dat het medium niet de belangrijkste factor is in de kwaliteitsbepaling van onderwijs. De

effectiviteit wordt voor een groot deel bepaald door het ontwerp van de materialen.166

Het verschil met traditionele vormen van leren en instructie is dat de elektronische

variant verwachtingen bij leerlingen, leraren en management van scholen wekt die vooral te

maken hebben met de snelheid waarmee het onderwijsleerproces, maar ook alles wat daarmee

te maken heeft, zich voltrekt. Denk hierbij aan snelle en vaak korte inhouden, directe feedback

en communicatie en snelle aanpassingen van inhouden. Dit maakt dat er steeds minder tijd

overblijft voor het instructieontwerp van ‘online’ materialen. Slechts het maken van leuke, soms

163 zie http://www.apple.com/iphone/ 164 CLARK (R.). Learning from media: Arguments, analysis, and evidence, Greenwich, Information Age Publishing inc.,

2001, pp. 125-136165 IDEM, pp. 137-178166 ROVAI (A.). Building sense of community at a distance. In: International Review of Research in Open and DistanceLearning, vol. 3, nr. 1, pp. 1-16

- 123 -


flitsende, internetpagina’s heeft weinig van doen met het goed ontwerpen van leermaterialen.

Net nu dit zo belangrijk is, lijkt men in het onderwijs daarvoor weinig interesse te tonen.

Waarbij vroeger de leraar vooral terug kon vallen op materialen die behoorden bij lesmethoden,

wordt er tegenwoordig meer van de leraar verlangd. Meer de praktijk in de klas halen, meer up-

to-date inhouden en voorbeelden en meer maatschappelijk relevante thema’s behandelen. Dat

betekent dat leraren steeds meer moeten improviseren en ook zelf hun leermaterialen moeten

ontwikkelen of samenstellen. Een aanpak om dit toch ook enigszins systematisch en

betrouwbaar te doen is belangrijk. Hoe moet de leerkracht het dan voor elkaar krijgen? Hierop

wordt in de komende paragraaf een antwoord geformuleerd.

4.6 En wat met de leerkracht?

Traditioneel is de leraar een expert die kennis behorende tot zijn vakdomein overdraagt

aan leerlingen als novieten. Toch evolueren we van een situatie waarin alleen de leraar sprak

en de leerling luisterde, naar een situatie waar de leraar de leerling begeleidt in zijn leren. De

sturing van de leersituatie door de leraar neemt gaandeweg af, die van de leerling neemt

geleidelijk toe.167

4.6.1 Hoogwaardig leren

Kennisoverdracht door de leraar moet steeds meer ruimte maken voor de verwerving van

vaardigheden, attitudes, vakoverschrijdende doelen, enz. door de leerlingen zelf. Kwaliteitsvol

onderwijs is reflectief onderwijs. Leraren dienen zich voortdurend af te vragen: “welke

leeractiviteiten leiden bij mijn leerlingen tot de gewenste leerresultaten?” De groeiende

aandacht voor procesmatige aspecten bij onderwijzen en leren impliceert dat de leraar zichzelf

in zijn begeleide rol voortdurend bevraagt: “hoe breng ik bij mijn leerlingen kennis,

vaardigheden, attitudes bij op de meest effectieve en efficiënte wijze?” Hoe verloopt de

verwerking het meest doelmatig? De leraar viseert hoogwaardig leren: probleemgestuurd en

autonoom.168

167 DE CORTE (G.). De leraar als digitale duizendpoot. In: Persoon en Gemeenschap, vol. 53, nr. 5, pp. 371-380168 IBIDEM

- 124 -


4.6.2 Competenties

Deze nieuwe aanpak leidt aanvankelijk tot een taakverzwaring voor de leraar. Niet alleen

is hij eerder procesmatig en voorwaardenscheppend bezig, ook de begeleiding van de

leerlingen wordt complexer en vraagt om een heroriëntering.169

De leraar zal een aantal nieuwe vaardigheden moeten meebrengen om als professional

zijn beroep te kunnen uitoefenen. VERMUNT vatte deze samen: de leraar zal op meerdere

terreinen competent moeten zijn: in zijn vak (wiskunde, taal, natuurkunde), didactisch (het

overbrengen van leerinhouden), reflectief (zijn eigen handelen kunnen inschatten), sociaal

(communicatie met, empathie voor, begrip voor de andere), metacognitief (bekwaamheid zaken

te overzien) en met media (gebruik maken en inzetten van technologie).170 Vaak wordt het

gebruik van technologie en het inzetten van deze technologie in het onderwijs, ook aangeduid

met de didactiek van nieuwe media. In hun artikel uit 2001 proberen BARNETT en HODSON

meer te weten te komen over het kennisbestand van leraren, hier gaat het specifiek om leraren

in betavakken (science). Zij onderscheiden professionele kennis, academische en

onderzoekskennis, pedagogische kennis en klaslokaalkennis.171

VOLMAN verwacht dat de rol van leraren zal veranderen. De leraar zal de leerling meer

als ondersteuning, adviseur en coach ter zijde staan en zich moeten aanpassen aan het

individuele tempo, interesses en leerstijlen van deze. Uit haar Delphi-studie naar veranderingen

en het gebruik van ICT in het onderwijs wordt als resultaat een aantal te verwachten trends

genoemd. De veranderende werkwijzen aan de kant van de student (meer onafhankelijk,

samenwerkend met andere leerlingen, werkend aan authentieke problemen) brengen

veranderingen in de taken van leerkrachten met zich mee. De leraar wordt meer supervisor van

het leerproces met een diversiteit aan rollen zoals natuurlijk de traditionele instructeur, maar

ook adviseur en assessor. Ook zullen leerkrachten meer in teams gaan werken en gezamenlijk

verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling en het realiseren van een (deel van) het curriculum.

Daarnaast zorgen ICT-ontwikkelingen ervoor dat men in het onderwijsleerproces gemakkelijker

169 IBIDEM170 VERMUNT (J.). Docent van deze tijd: Leren en laten leren. Utrecht, Universiteit Utrecht, 2006, p. 8171 BARNETT (J.). Pedagogical Context Knowledge: Toward s fuller understanding of wht good sciende teachers know. In:

Sience Education, vol. 8, nr. 4, pp. 426-453.

- 125 -


en meer contact kan hebben met de buitenwereld, dat het leerproces meer op maat gemaakt,

zo gewenst individueel, aangeboden kan worden. 172

4.6.3 ICT en maatschappij

VOLMAN wijst er verder op dat de technische mogelijkheden niet leidend moeten zijn bij

de inzet van ICT maar de pedagogische- en onderwijskundige keuzes. Het is niet de bedoeling

de pedagogische- en onderwijskundige keuzes te laten afhangen van de ‘bewezen’ effectiviteit

van een elektronische ondersteuning. Vele studies wijzen uit dat het leren met ICT niet tot

betere resultaten leidt dan meer traditionele oplossingen. Daarvoor moeten we toch steeds de

inzet van ICT overwegen. Met de huidige maatschappelijke ontwikkelingen op de voorgrond,

verwacht de generatie leerlingen van vandaag de inzet van ICT, ook in het onderwijs, want dit

is in hun hele omgeving steeds meer het geval.173

KOK spreekt in zijn betoog van het begrip ‘nieuwetijdskinderen’. Hij wil hiermee

benadrukken dat kinderen steeds vaker bepaalde kenmerken, eigenschappen en

gedragsuitingen laten zien die horen bij een ‘spiritueel’ mensbeeld, daarmee bedoelend een

veranderend bewustzijn. De huidige generatie kinderen is bewuster en streeft in een digitaal

tijdperk naar zelfverwerkelijking. Naast de factor ‘meerwaarde voor de leerresultaten’, die er

over het algemeen niet is, zijn er ook andere waarden te koppelen aan ICT zoals motivatie, het

leren van multitasking, de transferwaarde van de authentieke context, het samenwerken met

anderen maar ook het efficiënt oefenen (drill & practice). Het door sommige leraren

opgeworpen idee om vooral in de klas (in het kader van rust, reinheid en regelmaat) de

informatiedruk en ICT gekte uit te bannen, zorgt mijns inziens voor een (verdere) verwijdering

tussen de school en de realistische buitenschoolse ervaringen van leerlingen.174

172 VOLMAN (M.). A variety of roles for a new type of teacher. Educational technology and the teaching profession. In:Teaching and Teacher Education,.

173 IBIDEM174 KOK (J.) Talenten Transformeren. Over het nieuwe leren en nieuwe leerarrangementen, Tilburg, Fontys Hogescholen,2003, p. 4

- 126 -


4.6.4 Lerarenopleiding

Op basis van het hiervoor geschetste onderzoek ontwikkelt zich een scenario dat leraren

in toenemende mate onderwijsleersituaties van nieuwe media inrichten. Er worden composities

gemaakt waarin leerlingen actief leren in samenwerking met anderen. Er wordt verwacht dat

deze composities flexibel zijn in te zetten, onderwijskundig verantwoord in elkaar zitten en tot

effecten zullen leiden bij leerlingen die zorgen voor een transfer van het geleerde. De leraar

wordt dus steeds meer arrangeur of zelfs ontwikkelaar van onderwijs. De leraar van

tegenwoordig wordt niet als onderwijsgevende maar als ‘onderwijsmakende bestempeld’175.

Daarvoor moet er echter teruggegrepen worden op onderwijskundige kennis van ontwerpen en

samenstellen van onderwijsmaterialen. Een taak die over het algemeen in de lerarenopleidingen

voor het lager en secundair onderwijs niet veel aandacht krijgt. (met de nadruk op: over het

algemeen). En natuurlijk blijven er instituten die de leraar zullen helpen zoals uitgevers,

onderwijsbegeleidingsdiensten, etc.. Toch lijkt het me zinvol dat ontwerpen en samenstellen

van onderwijsleersituaties met betrekking tot ICT en e-learning in de komende jaren meer

aandacht verdient op de lerarenopleiding en in de school.

COONEN beschrijft de verwachtingen die de maatschappij heeft van de lerarenopleidingen:

“Van lerarenopleidingen wordt verwacht dat ze leraren opleiden en verder professionaliseren

zodat ze aan de beroepseisen kunnen voldoen die nodig zijn om in een moderne school te

kunnen werken. Dat stelt hoge kwaliteitseisen aan deze instellingen, niet alleen inhoudelijk,

maar zeker ook opleidingsdidactisch. Kaarmate de ervaring en professionaliteit van de leraar

toeneemt,wordt de vraag naar de toegevoegde waarde van zijn opleiders steeds indringender.

Lerarenopleidingen staan niet alleen voor de opgave het initiële opleidingsonderwijs te

vernieuwen maar ook een stevige impuls te geven aan de verdere professionalisering van de

leraar tijdens de beroepsloopbaan. Opleiden van leraren gebeurt steeds meer in

samenwerking met scholen. Het opleiden en verder professionaliseren van leraren raakt

verweven met het herontwerp van de scholen en de schoolontwikkeling. Innovatieve

lerarenopleidingen overtuigen scholen in dit samenwerkingsproces van hun inhoudelijke en

creatieve meerwaarde.”

COONEN 2005176

175 BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, p. 37176 COONEN (H.). De leraar in de kennissamenleving, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2005, p. 8

- 127 -


4.7 Conclusie

De interesse voor ICT en e-learning is de voorbije jaren explosief toegenomen in het

onderwijs. E-learning is een uitgelezen middel voor de leraars die ICT in hun vak willen

integreren. De instapdrempel is laag: men hoeft geen HTML te kennen om een blog of wiki te

starten. E-learning bundelt belangrijke functies: het leren, de organisatie van het leren en de

communicatie tijdens het leerproces. Met e-learning komen nieuwe didactische werkvormen

binnen bereik die het zelfstandig leren bevorderen, leerprocessen die niet langer afhankelijk zijn

van tijd en plaats maar die vooral na de schooltijd en buiten de school verlopen. De leerling

krijgt meer verantwoordelijkheid bij het verwerven van kennis. Persoonlijke leerstijl en

studietempo worden gerespecteerd.

Verder sluit de filosofie van de makers van vrije software aan bij wat onderwijs moet

zijn: kennis delen en uitwisselen. Deze waarden zijn blijven toch enorm belangrijk in het

onderwijs. De democratisering van het internet schept onbegrensde mogelijkheden tot

wereldwijde ogenblikkelijke samenwerking in een gemeenschap van geïnteresseerden. Deze

kans heeft de internetgemeenschap gegrepen om te bewijzen dat ze een belangrijke

toegevoegde waarde kan creëren, buiten de traditionele economische actoren en buiten de

markt om. Dat is niet zozeer gebeurd omdat het technologisch mogelijk was, maar vooral

omdat heel wat mensen en bedrijven er voordeel uithalen. Waarom zou het onderwijs er ook

geen voordeel uithalen?

- 128 -


5 Google

5.1 Google Inc.

Google Inc. is het bedrijf achter de Google-zoekmachine, opgericht door Larry Page en

Sergey Brin. Bij het bedrijf werken 12.238 mensen voltijds (cijfers van 31 maart 2007). Het

hoofdkantoor (soms ook Googleplex genoemd) staat in Mountain View, Californië. Sinds 19

augustus 2004 is het bedrijf beursgenoteerd als GOOG.177 In zijn korte bestaan is het bedrijf

uitgegroeid tot een van de grootste spelers in de ICT industrie en nam het verschillende andere

sites/bedrijven over, zoals YouTube en DoubleClick.178 Volgens een onderzoek van Millward

Brown Optimor is het merk Google anno 2007 het sterkste ter wereld.179

5.1.1 Herkomst van de naam

Het woord is een variant van het woord "googol", dat werd verzonnen door Milton

Sirotta, het neefje van de Amerikaanse wiskundige Edward Kasner. Googol is een synoniem

voor een 1 met honderd nullen. De term weerspiegelt de bedrijfsmissie om alle informatie van

de wereld toegankelijk en nuttig te maken. Eigenlijk zou Google "Googol" heten maar door een

fout van een van de oprichters werd het google.180

5.1.2 Advertenties

De inkomsten worden door Google voornamelijk gegenereerd met de verkoop van

advertenties. Daarnaast kunnen websites tegen betaling gebruikmaken van de zoektechniek;

vooral portalsites betalen voor de zoekresultaten van Google op hun eigen site. Google

verkoopt op twee manieren advertenties: naast en boven de zoekresultaten op de pagina's van

de eigen zoekdiensten, en op pagina's van uitgevers die advertentieruimte beschikbaar hebben

gesteld. Een adverteerder kan in het AdWords-programma zelf aangeven waar de advertenties

dienen te verschijnen: alleen op de zoekresultatenpagina's of ook op pagina's van uitgevers.

177 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Inc.Datum van raadpleging: 19 maart 2008

178 Google buys DoubleClick for $3.1bn cash. The Register, 14 april 2007. Geraadpleegd 23 april 2007. 179 2007 BRANDZ: Top 100 Most Powerful Brands. Millward Brown Optimor. Geraadpleegd 23 april 2007.180 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Inc.

Datum van raadpleging: 19 maart 2008

- 129 -


Advertenties van adverteerders kunnen verschijnen na zoekopdrachten die overeenkomen met

een door de adverteerder gekozen woord. Adverteerders betalen per klik (CPC, cost per click),

hoewel Google sinds juni 2005 ook werkt met betaling per vertoning (CPM, costs per mileage,

kosten per 1000 vertoningen). Adverteerders kunnen bij populaire zoektermen tegen elkaar

opbieden. Eigenlijk is het dus een veiling-systeem.181

Uitgevers kunnen zich aanmelden bij het AdSense-programma. Ze bepalen zelf op welke

plek op depagina van hun site de advertenties verschijnen, hoe groot de advertenties zijn en of

het tekst- of beeldadvertenties zijn. Google probeert met zijn zoektechnologie de pagina's van

de uitgevers te koppelen aan relevante advertenties. Op een zoekopdracht of webpagina over

wasmachines zouden zodoende advertenties over wasmachines moeten verschijnen. Het

koppelen gebeurt volautomatisch en gaat niet altijd helemaal goed: het is voor een computer

nu eenmaal soms lastig te bepalen of een pagina over schilders handelt over kunstschilders of

huisschilders. Uitgevers worden per klik betaald; zij ontvangen een onbekend deel van de prijs

die de adverteerder heeft betaald (ongeveer 70%). Ook hier geldt dat sinds juni 2005

geëxperimenteerd wordt met het CPM-model. Het pay per click-model is uiteraard zeer gevoelig

voor fraude. Google treedt hard op tegen fraudeurs: zodra klikfraude wordt geconstateerd met

behulp van automatische algoritmes en/of manuele controle, wordt de uitgever uit het

AdSense-programma verbannen en verliest hij al zijn nog niet uitbetaalde inkomsten. Verder

communiceert Google niet open over fraude, klachten worden niet in behandeling genomen en

geweigerde nieuwe aanmelders krijgen regelmatig de reden van hun afwijzing niet te horen.182

5.1.3 Kritiek

Begin 2006 kwam Google negatief in het nieuws toen het bedrijf bekendmaakte dat het

ook in China op het internet ging. Het communistische regime had hiervoor toestemming

gegeven onder enkele voorwaarden: er mocht door Chinese burgers niet gezocht worden onder

'gevoelige onderwerpen' zoals Taiwan, mensenrechten, Falun Gong, Tibet, Dalai Lama, etc. Als

men hierop zoekt dan krijgt men geen resultaten en volgens sommigen krijgt tegelijkertijd de

Chinese geheime dienst het adres door van de computer vanwaaruit deze 'staatsgevaarlijke'

181 IDEM182 IDEM

- 130 -


zoekopdracht werd gegeven. Door mensenrechtenorganisaties is hiertegen tevergeefs bij

Google Inc. Geprotesteerd.183

5.2 Google Producten

Als je in wikipedia de term google intypt krijg je volgend scherm:

Aangezien het grote aantal producten die Google aanbiedt worden enkel een aantal producten

kort besproken.

183 IDEM

- 131 -

Afbeelding 95: http://nl.wikipedia.org/wiki/Google


URL: http://mail.google.com/mail/

webmail

Gmail is een gratis webmaildienst waarbij ook van POP3 gebruik kan

worden gemaakt. Gmail combineert e-mail met Googles

zoektechnologie. Gmail is sinds februari 2007 voor iedereen

beschikbaar, vroeger kon dat alleen met een uitnodiging. Toen Gmail

de Google-maildienst startte bood het een maildienst met een op dat

moment revolutionaire één gigabyte opslagruimte aan. Sinds kort

stijgt de opslagruimte traag maar gestaag. Momenteel bedraagt de

opslagruimte meer dan 6 gigabyte.

Sinds begin mei 2006 is het mogelijk te chatten in Gmail. Chatten in

Gmail kan met en webbrowser of met Google Talk. Het verschil

tussen dit programma en chatten met een browser is dat je met dit

programma naast het invoeren van tekst ook kunt praten met de

personen waarmee je aan het chatten bent. (Dit lukt alleen als de

persoon met wie je aan het chatten bent ook Google Talk gebruikt).

Het is mogelijk om te chatten met mensen die ook een Gmail-

account hebben en met mensen binnen het Jabber netwerk. Chatten

is pas mogelijk als er een uitnodiging is verstuurd en deze wordt

geaccepteerd.

URL: http://www.google.com/calendar/

Online agenda en organsier

URL: http://docs.google.com/

Social Networking

Google Groups is een gratis service van Google, waar men kan

discussiëren. Iedereen kan zijn of haar eigen groep starten en

vervolgens een eigen opmaak opstellen of er een uitkiezen. Ook de

- 132 -


andere Google-producten hebben een groep; deze zijn met name

bedoeld om dat betreffende product te vebeteren. Groepen kunnen

worden gezocht en gevonden per onderwerp, zodat iedereen de

groepen over zijn of haar favoriete onderwerp eenvoudig kan

vinden.184

URL: http://docs.google.com/

Online documenten en spreadsheets

Google Documenten is een online tekstverwerkings- en

spreadsheetprogramma waarmee u efficiënt met anderen kunt

samenwerken. U kunt documenten online opslaan, zodat andere

mensen binnen uw bedrijf deze gelijktijdig vanuit hun browser

kunnen bewerken en aanvullen. U hoeft niet meer bij te houden

welke bijlagen u heeft verstuurd of wie de laatste versie van een

bestand heeft. Meerdere mensen kunnen tegelijkertijd wijzigingen

aanbrengen en de bewerkingen van anderen in realtime bekijken.

Elke revisie wordt automatisch opgeslagen, dus u kunt altijd zien wie

wat heeft aangepast en wanneer. Bovendien kunt u op elk gewenst

moment een eerdere versie terughalen.

URL: http://www.google.com/reader/

Rss-Reader (webfeed)

Google Reader is een gratis RSS-lezer. Het programma kan Atom- en

RSS-feeds van nieuwssites lezen. Met een account is het mogelijk

om sites te onthouden en om nieuws te verzenden. Google Reader is

ook beschikbaar voor mobiel gebruik. Er moet echter wel internet

beschikbaar zijn op de mobiel.185

184 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Groups

datum van raadpleging: 19 maart 2008185 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Reader

datum van raadpleging: 19 maart 2008

- 133 -


URL: http://www.google.com/ig

Gepersonaliseerde startpagina:

Rss-Reader (webfeeds), Social bookmarking, E-mail, ...

iGoogle is sinds maart 2007 de nieuwe naam van Google

Personalized Homepage. Het is een gratis dienst van Google. iGoogle

is bedoeld als online startpagina waar vanuit je het internet opgaat.

Door items aan de pagina toe te voegen heb je een

gepersonaliseerde startpagina met links naar favoriete websites, het

weerbericht, RSS-feeds van vele websites en wordt er een overzicht

gegeven van de laatst ontvangen e-mails (alleen voor Gmail). De

aangepaste startpagina kan lokaal opgeslagen worden in cookies of

gekoppeld zijn met een Google-account.186

Google Sites URL: http://sites.google.com/

WIKI

Oorspronkelijk was dit software van JotSopt (http://www.jot.com/).

Maar dit bedrijf werd overgekocht door Google. Eindelijk een WIKI

voor google.

URL: https://www.google.com/analytics/home/

Statistieken over het gebruik van je website

Google Analytics is een dienst van Google Inc. die gedetailleerde

statistieken over de gebruikers van een website aanbiedt. Het

belangrijkste doel van deze dienst is om een webmaster de

186 http://nl.wikipedia.org/wiki/IGoogle datum van raadpleging: 25 maart 2008

- 134 -


mogelijkheid te geven zijn reclamecampagnes te verbeteren met

behulp van Google Analytics' analyses, waarmee men de herkomst

van de bezoekers kan achterhalen, hoe lang iemand op de website is

gebleven, enz.187

URL:http://video.google.com/

Video Sharing

Google Video is een webgebaseerde zoekmachine voor video- en

filmbestanden. Google Video is in juni 2005 gelanceerd door Google

Inc.. Met deze zoekmachine is het mogelijk om filmen video

beelden in een webbrowser te zoeken en te bekijken. Het is ook

mogelijk kosteloos eigen videobeelden op Google Video te publiceren

door middel van de Google Video Uploader, of vanuit de browser.

Voor het afspelen van video's in de browser is het geïnstalleerd

hebben van Shockwave (Macromedia) noodzakelijk.188

URL: http://www.youtube.com/

Video Sharing

YouTube is een website voor het kosteloos uploaden, bekijken en

delen van videofilmpjes door gebruikers. Het motto van deze website

is YouTube, Broadcast Yourself. De uploader kan de film voorzien

van tags (trefwoorden) die een niet-hiërarchische classificering

mogelijk maken (folksonomie). Deze site is opgericht in februari

2005 door drie voormalige medewerkers van PayPal. De website is

momenteel eigendom van Google Inc..189

187 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Analyticsdatum van raadpleigng: 19 maart 2008

188 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Video

datum van raadpleging: 19 maart 2008189 http://nl.wikipedia.org/wiki/YouTube


- 135 -


URL: http://picasaweb.google.com/

Photo Sharing

Is een programma van Google waarmee foto's beheerd kunnen

worden door ze aan sleutelwoorden te koppelen. Picasa is een

programma om foto's te bewerken en te delen. De foto`s kan men

op een online webalbum zetten en online

afdrukken.190

5.3 Gebruiksmogelijkheden in het onderwijs

Je kan door het aanmelden bij google, al deze producten gebruiken. En dit steeds met dezelfde

account. Voor de mogelijkheden van elke service refereer ik naar hoofdstuk 3: WEB 2.0.

Bij het aanmaken van een account moet je even nadenken over de voor en nadelen van

volgende mogelijkheden:

● maak je een account aan voor u persoonlijk als leerkracht?

Bijvoorbeeld: [email protected]

● maak je een klasaccount aan?


● maak je een account aan per leerling?


Bij een klasaccount gebruikt iedereen dezelfde account

voor het werken met de toepassingen. Dit heeft als

voordeel dat er geen complicaties komen met veelvuldige

gebruikersnamen en wachtwoorden. Maar daarentegen

kan je als leerkracht niet merken wie wat heeft gedaan.

Dit kan echter wel met individuele accounts. Maar dan zit

je met de vele gebruikersnamen en wachtwoorden. Een

account als leerkracht is wel aangeraden aangezien je

dan kan zorgen dat leerlingen aan sommige zaken niet

kunnen aankomen.

190 http://nl.wikipedia.org/wiki/Google_Picasadatum van raadpleging: 19 maart 2008

- 136 -

Afbeelding 96: Google Account aanmelden


- 137 -

Afbeelding 97: Google Account: Mijn Producten


- 138 -

Hier komt de soort

web-applicatie

Elke fiche over de web-applicaties

bestaat uit deze rubrieken.


Praktijk

- 139 -


- 140 -


6 Inleiding

En dan nu het praktijk gedeelte. De theoretische omkadering wordt in de praktijk

getoetst. Met andere woorden, we gaan eens kijken als dit wel realiseerbaar is in de

dagdagelijkse klaswerking. De verschillende web 2.0 toepassingen worden in een klas

aangebracht. Natuurlijk is het onmogelijk om alle web 2.0 toepassingen in de klas te gebruiken.

Alleszins niet tijdens de korte periode die we aangeboden krijgen. Aangezien het aanbrengen

van deze web2.0 toeassingen gebeurde tijdens de eindstage van de opleiding Bachelor Lager

Onderwijs. De eindstage duurde vijf weken, van maandag 28 april tot en met vrijdag 30 mei.

De lagere school waar de eindstage liep:

Vrije Basisschool Parkschol Vorst

Brusselse steenweg 217

Ingang: Wijngaardstraat 22

1190 Vorst – Brussel

02/344 54 49

Directeur: Stefan Dobbelaere

[email protected]

http://www.parkschool.be/

- 141 -


De stageklas was het zesde leerjaar met 13 leerlingen. De klas beschikte vier computers

die elke aangesloten op het internet met een ADSL verbinding.

Mentor: Dirk Vandecappelle

nr. :aam Voornaam

1. Aassriou Yousra

2. Ameloot Mattéo

3. Ben Taieb Nihad

4. Berjonneau Dorian

5. El Allaoui Sanae

6. El Bakkali Maryam

7. Lauwreins Océane

8. Machmache Jaouad

9. Moussaoui Sarah

10. Paintiaux Caroline

11. Pico Nieto Elisa

12. Stelzer Vel Rubin Benjamin

13. Van Berkel Julian

Hoe dit aangebracht wordt, kan je in de volgende hoofdstukken lezen. Gaande van de

organisatie tot de nagestreefde doelen. Ook wordt voor de duidelijkheid de leerlijn

weergegeven. En kort besproken. Zodanig dat je kan zien wat al dan niet werd aangebracht

tijdens deze vijf weken.

Maar voor eerst worden alle besproken web 2.0 toepassingen uit het theoretische

gedeelte nog eens overlopen. Dit gebeurt aan de hand van een handleiding. Met als doel dat

leerkrachten en ICT-coördinatoren zelf aan de slag kunnen of inspiratie opdoen.

- 142 -


7 Over de 'web 2.0' leermiddelen

Dit hoofdstuk behandelt de web 2.0 leermiddelen die worden gebruikt tijdens het project.

Dit hoofdstuk kan gebruikt worden als een hanleiding voor leerkrachten en ICT-Coördinatoren.

Voor alle duidelijkheid is het werken met web 2.0 leermiddelen niet alleen weggelgd voor

hoogbegaafde techneuten. Ook leerkrachten die zelf voldoen aan de ICT-Eindtermen kunnen

hiermee aan de slag. En dit hoofdstuk kan je dan als leiddraad gebruiken bij het uitwerken van

komende ICT projecten.

Bij het opzet van de web 2.0 toepassingen in de klas, heb ik als leerkracht, hoe dan ook,

nooit de hulp nodig gehad van een informaticus. De ontwikkelaars van deze web 2.0

toepassingen streven dit ook na. Ze trachten steeds gebruiksvriendelijke toepassingen te

ontiwkkelen om een zo groot mogelijk publiek te bereiken. Ook de leerlingen zijn hier snel mee

weg. Na een ontdekking en experimenteerfase hebben de leerlingen zelfstandig met al deze

toepassingen gewerkt. Hiermee probeer ik gewoon duidelijk te maken dat het gebruik van deze

toepassingen niemand mag afschrikken. Het is haalbaar voor iedereen.

De besproken leermiddelen:

● Weblog

● Wiki

● Podcast

● Videosharing en video streaming

● Photo sharing

● Social networking

● RSS feeds

● Social Bookmarking

● Online Documenen

- 143 -


Fiche

Applicaties 7.1 Weblog

Wat? Een weblog of blog is een online dagboek in de vorm van een website. Bezoekers hebben de

mogelijkheid te reageren op de berichten. Ook is het makkelijk berichten van een weblog

binnen te halen in een ander weblog (syndicatie). Een weblog wordt bijgehouden door één of

meerdere auteurs. Een weblog nodigt uit tot reacties, discussie en peerreview. Hierdoor is

het een community vormend instrument.

Doelstelling ● Constructief samenwerken.

● Leerlingen laten leren van elkaars sterke/zwakke punten.

● Leerlingen mogelijkheden bieden om elkaar te ondersteunen.

● Externen betrekken in de begeleiding van leerlingen.

● Leerlingen aanzetten tot reflectie en verdieping.

Eindtermen

ICT



4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving.

Zingeving Een weblog is geschikt om leerlingen, zonder al te veel technische bagage, toch actief op het

internet te laten participeren. Zeker het formuleren van een eigen mening, het constructief

op elkaar inspelen is mogelijk. Het gebruik van een weblog is ruimer dan bv. een

discussieforum in een elektronische leeromgeving. Het feit dat ook foto’s, links in een

bijdrage kunnen gebruikt worden, maakt een weblog motiverender en uitdagender. Ook is

natuurlijk de openheid van een weblog erg interessant. Dit betekent dat de gegeven

feedback niet enkel van de betrokken leerkracht kan komen, maar ook van bv.

stagementoren, ouders, medeleerlingen, kennissen, ouders, …

- 144 -


Hoe maak je

dat?

Gebruik Tekst

Blogarchief

- 145 -

Maak je eigen Blog!


links

Structuur Vermits er meerdere weblogs zijn (één per groep), is het aangewezen dat de

leraar een eigen weblog opstelt waarin de opdracht en werkingswijze wordt

uitgelegd, en er links staan naar de blogs van de verschillende groepen. Op

de leraarsblog kunnen de leerlingen ook FAQ's (frequently asked questions)

stellen over de opdracht

Inhouden Bepaal de inhouden die door leerlingen in een weblog kunnen/mogen

uitgebouwd worden.

Ook de vakoverschrijdende eindtermen, zoals bv. opvoeden tot burgerzin,

lenen zich bijzonder goed om via een weblog uitgewerkt te worden.

Verslaggeving:

– vandaag hebben we... (handeling - reflectie)

– Kijk eens naar... (Delen - sharing)

– Wist je dat... (leerinhoud)

– ...

Groepsproces in beeld te brengen. (Reflectie)

Feedback (communicatie) via reacties.

Tijd Bepaal de tijdslijn, hoe vaak en wanneer er gepubliceerd en gereageerd kan

worden.

Regels Formuleer gedragsregels voor het gebruik van weblogs.

Taalgebruik Het gebruik van weblogs is ook een aangewezen instrument om leerlingen

actief met taal bezig te laten zijn. In geval het tegelijkertijd om taaloefeningen

gaat, dient dit uiteraard ook vooraf meegedeeld te worden. Het gebruik van

een weblog kan dan ook als toepassing voor schrijfopdrachten in vreemde

talen gebruikt worden.

- 146 -


Evaluatie In de evaluatie van het gebruik van een weblog kunnen inhoudelijke, maar

ook attitudinale aspecten gebruikt worden. Zo kunnen een aantal items vooraf

vastgelegd worden, waarop de evaluatie zal betrekking hebben. Bijvoorbeeld

● inhoud,

● taalcorrectheid,

● regelmatigheid van publiceren,

● constructieve ondersteuning van medeleerlingen,

● omgaan met feedback.

Op de volgende pagina's zie je de uitwerking van de “meester Quentin” blog.

Http://meesterquentin.blogspot.com

De structuur en inhoud van de blog wordt uitgelegd aan de hand van komende schema's.

- 147 -


- 148 -

Afbeelding 98: Pagina indeling weblog 'startpagina'

Link naar:- yurls pagina

- help desk blog- picasa webalbums

- video blog

Link naar blog:- groep 1- groep 2- groep 3- groep 4


In het onderstaaande schema zie je dat men vanuit de startpagina naar alle onderdelen

kan. Maar men kan enkel tussen de blokken met dezelfde kleur navigeren. Wil je naar een blok

met een andere kleur dan moet je terugkeren naar de startpagina. Zie ook de volgende pagina

met een uitgeschreven tabel hier omtrent. Elke blok is dus een web 2.0 toepassing en vormen

samen de digitale leeromgeving waarrond alles wordt verder gebouwd. De gebruikte

toepassingen zijn:

● Weblog

● Social bookmarking (Yurls)

● Photo Sharing (Picasa)

● Video Sharing (Video en Actualiteit)

- 149 -

PicasaHelpdesk VideoYurls

Actualiteit 1 Actualiteit 2 Actualiteit 3 Actualiteit 4

Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep 4Startpagina


http://meesterquentin.blogspot.com/

Meester Quentin Blog:

http://zesdesparkschool.yurls.net/

http://helpdeskmeesterquentin.blogspot.com/

http://picasaweb.google.com/meester.quentin?pli=1

http://videomeesterquentin.blogspot.com/

● yurls: zie “social bookmarking”

● helpdesk is een blog met ingesloten slide shows

(power point en dergelijke)

● picasa webalbums: zie “photo sharing”

● video: zie “video sharing”

Leerlingen Blog

http://groep1meesterquentin.blogspot.com/




Actualiteit

http://actualiteitcongomeesterquentin.blogspot.com/

http://rechtenmeesterquentin.blogspot.com/

http://actualiteitnatuurmeesterquentin.blogspot.com/

http://actualiteitvariameesterquentin.blogspot.com/

Dit zijn allemaal weblogs. Maar hier komen enkel

ingesloten video's van de volgende internetsite:


Informatie over het insluiten van video's vind je bij de

fiche “video sharing”.

- 150 -


Nieuws

dmv van zoekexpressies kan je nieuwsberichten filteren

die voldoen aan je zoektermen. Hierdoor verschijnen

enkel de gewenste nieuwsberichten op je webblog.

Je kunt één expressie opgeven of een lijst met door

komma's gescheiden expressies

In dit voorbeeld:

Afrika, kind, kindsoldaat, kinderrechten, mensenrechten,

dierenrechten, Congo

- 151 -


Verder staan er onderaan de weblog nog een aantal vaste pagina-elementen. Deze kan je

plaatsen waar je wil door het te slepen naar de gewenste plaats.

Agenda

Ingesloten agenda: “Google Agenda”.

Gebruikt voor klassieke functies van een

agenda:

● deadlines

● uitstappen

● ...

OpdrachtStappenplanAchtergrond InformatieFAQ – Veel gestelde vragen

Dit zijn vaste tekstvakken.

Deze zijn ontleend aan de opbouw van een

webkwestie of webquest.

Beoordeling

De leerlingen moeten steeds weten wat van

hen verwacht wordt en dit kan onderandere

door duidelijk weer te geven op welke wijze en

op wat ze beoordeeld worden. Zie bijlage

Hier wordt gebruit gemaakt van een

iingesloten google Docs document.

- 152 -

Afbeelding 99: pagina indeling startpagina weblog


Fiche

Applicaties 7.2 WIKI

Wat? Een Wiki is een verzameling gekoppelde webpagina's die door de bezoeker eenvoudig zijn

te wijzigen. Pagina's vormen een netwerk. Een Wiki kan door iedereen aangepast worden.

Je kan precies zien wie wat heeft aangepast in de geschiedenis van de pagina en heel

eenvoudig een oudere versie herstellen. Omdat er in een wiki een democratie heerst is ook

een wiki uitermate geschikt voor het vormen van een community.

Doelstelling De leerkracht kan de door de leerlingen opgebouwde kennis beschikbaar stellen over

verschillende leerlingengeneraties heen, of leerlingen samen laten werken aan één

werkstuk, en dit via het internet ook delen met de gemeenschap buiten de school. Dit

laatste kan extra motiverend zijn voor de studenten.

Eindtermen

ICT




6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT (voor hen bestemde) digitale informatie



Zingeving ● Wiki’s zijn een ideaal instrument om kennis samen met leerlingen en anderen op te

bouwen. Het open karakter is een echte meerwaarde.

● Wiki’s zijn een voorbeeld van wat nogal eens een ‘dynamisch groeimodel’ wordt

genoemd. Leerkrachten kunnen kiezen om dit instrument met leerlingen te laten

meegroeien, bijvoorbeeld over verschillende jaren en/of vakken heen. Maar het is

ook mogelijk om verschillende generaties in een wiki te laten verder werken, leren

en groeien.

● Wiki’s zijn laagdrempelig toegankelijk. Er is echt niet veel kennis nodig. Er wordt wel

voor gewaarschuwd dat een aantal wiki-toepassingen vandaag toch nog een

beperkte HTML-kennis vereisen, al was het maar om de opmaak toe te passen.

- 153 -


Hoe maak je

dat?

Na het aanmaken van een account kan je meteen aan de slag.

Verschillende wiki's maken gebruik van een WSIWYG, What you see is what you get of in

het Nederlands: Je krijgt wat je ziet. Dit betekent dat je direct op het

beeldscherm ziet hoe het resultaat op papier eruit komt te zien, inclusief alle

opmaak: vet, letterafmeting, etc.

- 154 -

Afbeelding 101: Wiki Kids:

http://kennisnet.wikia.com/wikikids/wiki/Meehelpen-:ieuwePagina

Afbeelding 100: Zoho Wiki: http://wiki.zoho.com


Gebruik Het samenwerkend leren en kennis constructief in groep opbouwen, is een mogelijke

didactische benadering. Het is perfect mogelijk om een wiki te gebruiken bij projectwerking.

Een wiki leent zich ook heel goed om te gebruiken bij spreekbeurten of eindwerken. Het vak

wereld oriëntatie biedt rijkt hier vele mogelijkheden aan.

Stappenplan 1 Bepaal onderwerp, basisstructuur, te gebruiken wiki.

2 Baken onderwerp af en verdeel subdelen onder leerlingen.

3 Bepaal vooraf:

1. Mogen leerlingen zelf informatie toevoegen aan de wiki, zonder

voorafgaande controle?

2. Gebeurt de evaluatie van de student voor het toevoegen van de

informatie of is het belangrijk te wachten op het eindresultaat

van het geheel?

3. Als leerkracht word je geadviseerd na te gaan of de gehanteerde

software een historiek van de achtereenvolgende tekstversies

beschikbaar houdt. Een historiek kan interessant zijn om de

bijdragen van de leerlingen afzonderlijk in te schatten.

Beoordeling De elementen die gebruikt worden voor de evaluatie dienen vooraf duidelijk

met de leerlingen besproken te zijn. Elementen die zeker aan bod kunnen

komen, zijn:

● Inhoud: op welke wijze bewijst de leerling dat hij/zij actief aan

kennisopbouw gedaan heeft.

● Ondersteuning: op welke wijze bewijst de leerling dat hij/zij actief

medeleerlingen constructief ondersteunt heeft, door aanvullende

bijdragen te leveren op initiële publicaties, maar ook constructief aan

de verbetering van reeds gepubliceerde items heeft bijgedragen.

● Attitude: een aantal attitudes kunnen eveneens in de evaluatie

betrokken worden: initiatief, inzet, doorzettingsvermogen,

creativiteit, communiceren en leergierigheid.

- 155 -


FicheApplicaties

7.3 Podcasting

Wat? Podcast zijn online audiobestanden.

Doelstelling Het centrale, grote doel is informatie voor leerlingen te ontsluiten op een andere wijze dan

door het traditionele lezen. Vooral het auditieve kanaal vormt de kern bij het gebruik van

podcast. Door deze vorm van informatieoverdracht is de podcast ook een geschikt

instrument voor het basis- én voor het buitengewoon (lager) onderwijs.

Leerlingen met dyslexie een geschikt alternatief om informatie op te nemen, verschaffen.

EindtermenICT




3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving

6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT (voor hen bestemde) digitale iformatie

opzoeken, verwerken en bewaren

Zingeving In een onderwijs dat meer in de richting van inclusie evolueert, dienen leerkrachten

bijzondere aandacht te schenken aan de mogelijkheden waarop leermaterialen aan

leerlingen kunnen bezorgd worden. Uiteraard is er niets mis met de traditionele media, maar

moet er toch over gewaakt worden dat oplossingen die beter geschikt zijn voor leerlingen

met een bepaalde leerstoornis of functiebeperking ook daadwerkelijk ingezet worden. Het

gebruik van podcasts voor dyslectische leerlingen kan hen zeker ten goede komen.

Hoe maak jedat?

Benodigdheden 1. Opname apparatuur. Bijvoorbeeld:

- microfoon aangesloten op een computer

- MP3-speler met opname functie of mini-disc

2. Geluidsbewerkingssoftware

bijvoorbeeld: “audacity” is vrije software waarmee het mogelijk

is verschillende audioformaten te bewerken en te maken: .wav;

aiff; .ogg vorbis en mp3. Audacity is beschikbaar voor meerdere

platforms, onder andereMicrosoft windows, Mac OS X, en GNU/

- 156 -


Linux en beschikt over meerdere talen waaronder het

Nederlands.

3. Webruimte om het audio-bestand te plaatsen.

Creeëren Opnemen via de computer

- Microfoon: ingebouwd, als headset of een extern aan te sluiten

microfoon

- Opname-software: bv. Audacity

Opnemen via een extern apparaat

- MP3-speler, MiniDisk, Edirol R1, M-Audio Microtreck, etc.

- Eventueel met behulp van een externe microfoon.

Bewerken Bedwerken met een geluidsbewerkingssoftware, zie audacity.

Opgenomen materiaal moet worden overgezet op de computer.

Daarna kun je je podcast monteren.

● stukken uit de mp3-bestanden knippen

● muziek onder de interviews zetten

● stiltes invoegen

● tussen muziek en interview werken met fade out en fade in

● stukken interview harder zetten

(bijvoorbeeld wanneer iemand zacht praat)

● effecten toevoegen

(echo, herhalen, ruis verwijderen, tempo wijzigen, etc.)

● exporteren als mp3-bestand

Uploaden Switchpod biedt je gratis 450MB webruimte aan voor podcasts. Je moet

hiervoor weer een account aanmaken. En dan kan je het gemaakte

audiobestand naar de server van switchpod op een eenvoudige wijze

uploaden.

Publiceren Eenmaal het audio-bestand op het internet staat moet je het nog

beschikbaar stellen. Elk audio-bestand krijgt bij switchpod een URL

- 157 -

Afbeelding 102:

http://audacity.sourceforge.net/

Afbeelding 103: http://switchpod.com/


(internetadres), je kan dan bijvoorbeeld op je blog de URL plaatsen (link

naar het adres).

Of het audiobestand inbedden in een blogbericht.

Nog een andere wijze om je podcast te publiceren is het gebruik maken

van RSS-feeds.

Gebruik Podcasts zijn gemakkelijk te plaatsen binnen het taalonderwijs. Vooral in het spreek en

luister onderwijs. Onderstaande werkvormen komen integraal uit 'EHB(t)O, eerste hulp bij

taalonderwijs'.191

Niets zo boeiend als materiaal van buiten de klas dat je via een medium binnenhaalt in je

klas. Een tekst als podcast is daarvan een voorbeeld. En heel vele teksten zijn makkelijk te

verzamelen: reclamespots, nieuwsberichten,...

Gebruik maken van een podcast is ook aangewezen, omdat luisteren voor veel kinderen nog

net iets gemakkelijker is dan lezen.

Werken met suggestieve media

Wanneer je leerlingen met poëzie confronteert en wil aanleren waar het in poëzie echt om

gaat (sferen, gevoelens, ervaringen), dan zullen woorden soms tekort schieten. Op dat

moment moet je beseffen dat taal ook kan opgeroepen worden via andere kanalen, zoals

kleuren of muziek. Tijd dus om een podcast op te nemen met stukjes sfeermuziek.

Interview

Dit kan opgezet worden met kinderen van de klas onderling, of met kinderen en mensen van

buiten de klas. Binnen de klas heeft het voordeel dat iedereen de activiteit meemaakt en de

nabespreking heel wat rendement kan hebben. Het interview moet dus functioneel zijn.

Liever niet: “interview iemand naar keuze over een onderwerp dat je zelf kiest”, maar een

leerling moet in de huid kruipen van een boek dat hij gelezen heeft. De andere kinderen

mogen dat personage vragen stellen. Boeiend is ook dat we een gastspreker vragen

(politieagent, bakker). Maar de vragen moeten wel voorbereid worden.

Voorleesmoment

De leerlingen vertellen of lezen een verhaal voor. Hiervan wordt een podcast gemaakt. In de

lagere klassen wordt dit gebruikt als voorleesmoment.

Voorlezen kan uit prentenboeken of kinderboeken maar ook uit stripverhalen!

Denk maar aan de lustige lezers van Man bijt hond.

191STEVENS (M.). EHB(t)O: Eerste hulp bij Taalonderwijs, Brussel, EHSAL, 2005, pp. 69-89

- 158 -


Voor mindere sterke lezers: de leerlingen krijgen een tekst op papier en op podcast. Zij

beluisteren het verhaal en lezen odnertussen mee van het blad.

Nieuwsberichten

De leerlingen krijgen op papier een aantal nieuwsfeiten. Zij moeten nu een eigen

nieuwsbericht opstellen. Wij kunnen een aantal stukjes materiaal opgeven, maar in hogere

klassen kan er ook gewerkt worden met kinderkranten of de krant voor minder goede lezers.

Uiteraard kan er ook een schoolnieuwsbericht worden opgesteld. Wanneer de voorbereiding

klaas is, mogen de kinderen hiervan een podcast maken.

Leerlingen horen flarden van een nieuwsbericht. Daarna proberen ze het hele bericht te

herstellen.

Raadspelletjes

Op de podcast staan een aantal beschrijvingen vaan voorwerpen of mensen. Zij moeten

raden om wie het gaa. Makkelijker wordt het wanneer ze de namen of foto's van de

voorwerpen of personen vooraf aangereikt krijgen.

Voorbeeld 1: in de podcast wordt een tekst voorgelezen waarin allerlei figuren een rol

spelen. Dan krijgen de kinderen een aantal beschrijvingen voor hun neus. Daarvan moeten

ze zeggen of die meespeelden in de teskt en om wie (of wat het dan wel gaat).

Voorbeeld 2: reclamspot beluisteren en trachten uit te vissen voor welk product reclame

wordt gemaakt. Zie:

http://www.var.be/page.cfm?id=280&submenuid=0&evaria=0&taal_id=1

http://www.var.be/page.cfm?id=71&submenuid=100

Voorbeeld 3: Een dialoog laten voeren in jabbertalk, iets proberen duidelijk te maken.

Moppen vertellen

De leerlingen kiezen uit een brede selectie welgeteld één mop die hen erg aanspreekt (ze is

plastich, raar, echt lachwekkend,...). Ze moeten ervoor zorgen dat ze die na een

afgesproken tijd aan de klas kunnen vertellen (eventueel eerst oefenen in kleine groepjes).

Vertroeteldag

Uit aangrijpende teksten (thema: verliefd, lief, moederdag, vaderdag) mogen straks de

leerlingen die passages komen voorlezen die hen het meest geraakt hebben. Deze worden

gepubliceerd als podcast.

- 159 -


Fiche

Applicaties 7.4 Videosharing en Videostreaming

Wat? Biedt de mogelijkheid om beeldmateriaal (video's) via het web met anderen te delen en

commentaar uit te wisselen.

Doelstelling Leerlingen in specifieke vakdomeinen aangepast en motiverend leermateriaal aanbieden,

zoals bv. video-opnamen van proeven in wereld oriëntatie.

Leerlingen kunnen zelf actief verslaggeving van gerealiseerde werkstukken presenteren.

Eindtermen

ICT


3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving.




Zingeving Het gebruik van video’s biedt heel wat mogelijkheden in een innovatieve onderwijspraktijk.

Ook al moet gezegd worden dat het medium – het gebruik van video of film op zich –

natuurlijk niet nieuw is en in het verleden door heel wat leerkrachten met positief resultaat

ingezet werd. Voorbeelden daarvan waren Schooltv in België en de Teleaccursussen in

Nederland. De technologische evolutie heeft ervoor gezorgd dat het maken van video-

opnames geen noemenswaardige technische vereisten meer inhoudt. Wie met gsm en pda

kan werken, kan video’s opnemen. Ook het publiceren van video’s is gratis en zeer

laagdrempelig. Dit heeft natuurlijk ook als gevolg dat heel wat ongewenste, tot zelfs

strafbare en ontoelaatbare video’s gepubliceerd worden. Het pesten van leerkrachten en

leerlingen is daar een voorbeeld van. Alhoewel pestgedrag in alle mogelijke settings

voorkomt, wordt het in toepassingen zoals YouTube wel mentaal zwaarder ervaren, omdat

er met bewegend beeld en opnames gewerkt wordt en het voor de hele wereld zichtbaar is.

Hoe maak je

dat?

1. Opname

Opnemen via de computer

- Webcam: ingebouwd, of extern aan te sluiten via de USB-pport etc.

- Opname en bewerkings-software: bv. Windows movie maker, Jahshaka

- 160 -



- Digitale camera, fototoestel, GSM,...

- Eventueel met behulp van een externe microfoon (voor betere audio-kwaliteit)

2. Bewerken

Met Windows Movie Maker kan iedereen op een leuke en eenvoudige manier op de

computer videofilms maken en bewerken. Je kunt de beelden importeren vanaf een

videocamera of vanuit een bestand. Je kunt in de opnamen knippen en plakken, je kunt

effecten, muziek, ingesproken tekst en titels invoegen en de films delen via het web, e-mail

of via een cd. Op de sit van digischool.nl vind je een goede handleiding voor het bewerken

van video's met windows movie maker.192

3. Uploaden

Via een aangemaakt Google account kan je je anmelden bij “You Yube”.

192http://digischool.nl/ckv2/bevo/av/camcorder/stap1.htm

- 161 -

Afbeelding 104: http://jahshaka.org/


Eenmaal aangemeld, kan je verschillende video's uploaden.

Je moet he bestand voorzien van een titel, een omschrijving, tags (sleutelwoorden, zodanig

dat andere je filmpje vinden), enkele opties aanvinken (zie hieronder),

4. Publiceren

Nu de video op de server van YouTube staat kan men op verschillende wijze het filmpje

publiceren.

● Via de URL, elk filmpje krijgt een apart internetadres. Deze URL kan men via e-mail

of op een weblog verspreiden. De mensen hoeven dan enkel het internetadres in te

typen in de navigatiebalk of klikken op het adres. Het internetadres in typen is voor

YouTube niet aangeraden door het veelvuldig gebruik van cijfers, letters en

- 162 -

Afbeelding 107: YouTube video options

Afbeelding 106: YouTube multi-video uploader

Afbeelding 105:

YouTube multi-video uploader


symbolen. Bijvoorbeeld:

http://www.youtube.com/watch?v=woI8qa7Rrm0#

● Insluiten in een internetsite of weblog. Hieronder volgt een uitgebreide uitleg voor

het inbedden van een YouTube video in bijvoorbeeld een weblog.

EMBED functie (om in website in te sluiten )

Bij het bekijken van een video op YouTube vind je aan de rechterkant een kader met

informatie over de video en de persoon die de video uploade.

Onderaan deze kader zie je “embed” gevolgd door een code. Dit is een HTML code. Deze

code moet je kopiëren. (rechtermuisknop – kopiëren of CTRL+C)

Nu maak je op je blog een nieuw bericht aan en plak je de code in het bericht. Deze code is

een HTML code, dus moet je bij je bericht klikken op 'HTML bewerken' en dan pas het

bericht plakken. Nadien gewoon klikken op publiceren zoals bij elk te publiceren bericht.

Deze code vertelt aan de blog dat hij het filmje op het gegeven internetadres moet gaan

halen en in een bepaald frame moet afspelen.

- 163 -


Deze embed functie kan ook gebruikt worden bij andere toepassingen zoals:

Gebruik De leerling filmt zelf

Door zelf een situatie te filmen kunnen leerlingen laten zien hoe zij naar de "wereld" kijken

en kunnen ze laten zien wat zij zelf hebben gezien. Vooral om het maken van een video

vraagt om een goed doordacht script of storyboard en een duidelijke boodschap worden

leerlingen gedwongen om zich diep in een onderwerp te verdiepen. Doordat een video niet

te lang mag duren worden ze gedwongen de belangrijkste aspecten naar voren te halen.

De leerling wordt gefilmd

Hierbij kan men leerlingen filmen en hun prestatie nadien aan de hand van de beelden

samen evalueren, feedback geven, reflecteren,...

● slotmoment van een project (presentatie, beurs, toneel,...)

● ...

- 164 -


Video als instructie en voorbeeldmateriaal

– interviewen / experts

– simulatiespel

– screencast en screenshot

– taalgebruikssituaties

– slideshows

– ...

Actueel en historisch bronmateriaal

– reportages gemaakt door een televisieomroep

– reportages gemaakt door een VZW of NGO

– reportages gemaakt door privésector

– filmbeelden gemaakt door amatuers

Video sharing en video streaming is gemakkelijk te plaatsen binnen het taalonderwijs en

muzische vorming. Onderstaande werkvormen komen integraal uit 'EHB(t)O, eerste hulp bij

taalonderwijs'.193

Reclame/documentaire

● Naar een reclamespot kijken. Trachten uit te vissen voor welk product er reclame

wordt gemaakt.

● Dan er één voor tv zelf maken en aan de klas tonen. (vooraf ingaan op reclame en

hoe mensen mekaar proberen te overtuigen)

● Een reclamespot/documentaire voor een reisbureau, elk groepje zoekt informatie

over een bepaalt land op en verwerkt het in een reclamespot/documentaire.

● In de tekenles maakten we allerlei abstracte schilderijen. Elke 'kunstenaar' moet nu

een stukje maken waarin hij zichzelf en zijn werk voorstelt aan bijvoorbeeld Een

publiek van ouders die op een schoolfeest de tentoonstelling zullen bezoekne; ook

mogelijk is het werk van een medeleerling voorstellen.

● Opscporingsbericht (waarin je jezelf beschrijft of een leerling van de klas)

● Het maken van een documentaire over een schoolreis, de school, ... of van

actualiteit, sport van dit jaar,...

● De ouders overtuigen om bijvoorbeeld een sport dat thuis niet toegelaten is, toch te

mogen uitoefenen.

● De weg naar school filmen. Nadien deze film omtoveren in een griezelverhaal,

toeristen uitstap door iemand gegidst

Boeken

● Mondelinge boekbespreking houden. Bijvoorbeeld: de leerlingen ontwerpen een

reclamespot voor een boek dat ze lazen.

● Een prentenboek uit de kleuterklas verfilmen. En nadien voorstellen aan de


- 165 -


kleuterklas.

Interview

● Interview van iemanda afnemen (voorbereiding heeft te maken met het stellen van

goede vragen). Dit kn bijvoorbeeld tijdens een uitstap of leerwandeling.

Actualiteit

● Bekijken en beluisteren van nieuwsuitzendingen voor kinderen. Ondertussen zijn er

een aantal mogelijkheden om het journaal online te bekijken.


Ook zenden een aantal jeugdjournalen hun afleveringen online uit.

Karrewiet van Ketnet

http://www.ketnet.be/ketnet/subsites/karrewiet/index.html

NOS jeugdjournaal

http://www.nos.nl/jeugdjournaal/voorpagina/index.html

● De kinderen maken zelf een nieuwsuitzending. Ze krijgen allereerst niet te moilijk

leesbare kranten (Metro, Wablieft, klitskrant, Stipkrant,...). Daar knippen ze enkele

verschillende berichten uit. Die mogen ze dan voorbereiden en verfilmen. Het

nieuwsbericht kan ook een schoolnieuwsbericht zijn. Elk kind zoekt een leuk

gegeven uit de schoolse actualiteit. Daarover schrijft het een korte tekst. En dan

filmen maar.

● Bij een video van een sportwedstrijd sraaien we het geluid uit. Dat moeten de

kinderen er zelf bij bedenken. Ze mogen eerst de band een keer zien en bij de

tweede vertoning zelf (om beurt) commentaar geven.

● Een onvolledige boodschap (waarin informatie ontbreekt) afdoend vervolledigen.

Leerlingen zien flarden van een nieuwsbericht. Daarna proberen ze het hele bericht

te herstellen.

Dramatiseren (kinderen iets laten uitbeelden)

● Niet enkel om hun expressieve mogelijkheden te otnwikkelen, maar ook om na te

gaan hoe leerlingen bijvoorbeeld een tekst begrepen, kan je hen dingen laten

uitbeelden. Nadien kan men via de reactie/commentaar functie van YouTube of een

weblog trachten het uitgebeelde te raden.

● Woorden semantiseren: woorden uitbeelden

● Woorden semantiseren:

Een tekst of dialoog wordt gespeeld en uitgebeeld. De kinderen proberen daarbij de

nieuwe woordenschat te gebruiken. Dit uitbeelden kan ook zeer gericht gebeuren.

Een groepje kinderen kan bijvoorbeeld een spelopdrach krijgen waarbij ze een

situatie moeten uitbeelden (winkel, bibliotheek,...). Daarbij kan de leerkracht hen

- 166 -


zelfs de opdracht geven om 5 opgegeven woorden (vaak) te gebruiken (die hbben

met thema te maken). De klas moet dan achteraf raden om welke woorden het

wellicht ging. (via reactie/commentaar functie)

● Toneelstuk verfilmen of zelf gemaakt verhaal verfimen

● Werken en spelen met poppen

Met poppen kan je veel breder en ingrijpender werken. Kinderen kunnen

bijvoorbeeld een verhaal naspelen, maar de leerkracht kan een pop ten tonelen

voeren om een terugkerende activiteit in de klas mee te introduceren.

Poëzie

● In lessen poëzie komt het erop aan dat kinderen waarnemen, beleven,... de klas is

daarvoor niet altijd de meest geschikte omgeving. Een park of bos kunnen meer

geschikte omgevingen vormen. De leerlingen kunnen dan poëzie associëren met

beelden dat ze ontmoeten in het park, bos, ...

Stripverhaal

● Het klassieke stappenplen voor stellen met daarin het plannen (verzamelen,

selecteren, ordenen), het uittekenen (ipv uitschrijven), verzorgen en reviseren kan

hier heel goed van pas komen.

De kinderen maken strips of tekeningen, al dan niet met een grafisch

tekenprogramma (bv. Paint)

Deze strips kunnen na inscannen opgenomen worden in een zeer eenvoudige

powerpoint presentatie.

Nadien wordt deze slide show opgeladen op de 'slide share'194 internet site.

De dag nadien kunnen de leerlingen de slide show in hun weblog integreren. En

reacties plaatsen.

194http://www.slideshare.net/

- 167 -


Fiche

Applicaties 7.5 Photosharing

Wat? Biedt de mogelijkheid om beeldmateriaal (foto's) via het web met anderen

te delen en commentaar uit te wisselen.

Doelstelling De leerlingen gebruiken de mogelijke RSS feed, de mogelijkheid om commentaar te geven,

tagging en het eigenaarschap van het ingebrachte materiaal en de zelfgecreëerde virtuele

beeldruimte.

Eindtermen 2 De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier.

3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving.




Zingeving Kinderen zitten een hele dag in de kals. 7 uur lang moeten ze aandachtig zijn. En het raarst

van al: ze zitten in de klas om iets te leren over de wereld die zich afspeelt buiten de klas.

Een simpele manier om wat 'leven' in de klas te brengen en zelfs de wereld binnen te halen,

bestaat erin om regelmatig te werekn met boeiend beeldmateriaal.

Foto's zijn prima leermiddeen bij het aanbieden van woorden. Maar ook wanneer we willen

consolideren kan dit type van beeldmateriaal heel veel diensten bewijzen.

- 168 -


Hoe maak je

dat?

1. Creëren

Opnemen via de computer

- Webcam: ingebouwd, of extern aan te sluiten via de USB-pport etc.

- Fotobewerkings en organiser software: paint, Gimp, Picasa


- Digitale camera, fototoestel, GSM,...

2. Uploaden

- 169 -

Afbeelding 108:

http://www.gimp.org/

Afbeelding 109: http://picasa.google.com/


Met je google account kan je je aanmelden bij Picasa Webalbums. Daar kan je heel

eenvoudig foto's uploaden en bijvoorbeeld een nieuwe map aanmaken voor deze

foto's. Eerst moet je een nieuwe map maken of een bestaande map selecteren.

- 170 -

Afbeelding 110:

picasaweb.google.com/

Afbeelding 111: Picasa Foto's uploaden: album maken of selecteren


Nadien kies je welke foto's je wil uploaden door te bladeren in de mappen van de

computer.

Men kan eenvoudig foto's verplaatsen of kopiëren naar een ander album. Dit vereenvoudigd

het beheren van de foto's.

Het uploaden kan ook gebeuren door de foto-organiser van Google: Picasa.

Dit programma is gratis te downloaden op http://picasa.google.com/ .

Met dit programma kan je onderandere foto's uploaden naar picasa Webalbums of naar een

weblog (Blog This!) en bijvoorbeeld een collage maken met geselecteerde foto's. Spijtig

genoeg voor dit laatste, kan je de collage niet zelf maken.

- 171 -

Afbeelding 114: http://picasa.google.com/

Afbeelding 112: Picasa Foto's uploaden: Foto's selecteren

Afbeelding 113: Picasa Foto's

verplaatsen en kopiëren


- 172 -

Afbeelding 116: Picasa Foto's uploaden

Afbeelding 115: Picasa collage maken


3. Publiceren

De foto's kan je net zoals de video's op YouTube publiceren via een URL een link naar het

internetadres of door een HTML code voor het insluiten in een website.

Hier kan je wel kiezen tussen het hele album te publiceren of enkel een foto te publiceren.

De URL kan via e-mail of in website verspreid worden.

Om de foto in te suiten in een website moet je de HTML code kopiëren (rechtermuisknop –

kopiëren of CTRL+C).

Nu maak je op je blog een nieuw bericht aan en plak je de code in het bericht. Deze code is

een HTML code, dus moet je bij je bericht klikken op 'HTML bewerken' en dan pas het

bericht plakken. Nadien gewoon klikken op publiceren zoals bij elk te publiceren bericht.

- 173 -


Gebruik Photosharing is gemakkelijk te plaatsen binnen het taalonderwijs en muzische vorming.

Onderstaande werkvormen komen integraal uit 'EHB(t)O, eerste hulp bij taalonderwijs'.195

De leerlingen kunnen foto's uploaden voor een project of de leerkracht kan voor een

specifieke les foto's uploaden.

Prenten kunnen vergeleken worden (vind de verscihllen);

ze kunnen in volgorde worden gelegd of geclasificeerd; er kan een prent ontbren die dan

moet omschreven worden; bij prenten kan een woordveld genoteerd worden; bij

krantenfotoo's kunnen onderschriften worden bedacht; kinderen kunnen zich inleven in

personen op een foto; enz.


- 174 -

Afbeelding 119: Picasa Webalbums

Tagging

Afbeelding 118: Picasa Webalbums opmerking toevoegen

Afbeelding 117: Picaas Webalbums bijschrift toevoegen


Tagging

Een tag (Nederlands: etiket) is een (relevant) sleutelwoord of term geassocieerd met,

toegewezen aan of opgenomen in een digitaal bestand (zoals afbeeldingen, video, audio).

De tag geeft aanvullende informatie over het bestand waaraan het is gekoppeld en maakt

zodoende sleutelwoordgebaseerde classificatie en indexering mogelijk.196

De leerlingen voegen relevante tags aan een foto. Dit vergt een goed

samenvattingsvermogen en het kunnen onderscheiden van relevante en niet relevante

informatie.

De krant

● De leerlingen moeten nu bij foto's ondetitels bedenken. De foto's kunnen weer

gericht worden gekozen (vanuit thema, of vanuit oefening of taak).

● We werken voor een redactie van een krant en moeten nu foto's sorteren. De

criteria kiezen de leerlingen zelf (soorten nieuws, soorten sporten, ...) of ze worden

door de leerkracht opggegeven. Organiseren in mappen en submapppen.

● De leerling geeft bij een foto in documentairevorm commentaar bij.

(foto bespreken)

● Bij een foto waarop een gebeurtenis staat moeten de leerlingen doen dat ze bij de

gebeurtenis aanwezig waren en erover vertellen alsof dat ze dat zelf hebben

meegemaakt; dus de trouw van een prinsenpaar vanop de eerste rij, of dat accident

met vooral blikschade als inzittende van de auto.

Fotoboek

We leggen een fotoboek aan van een schoolreis, de school,... (met eigen foto's). bij de

foto's schrijven we begeleidende teksten.

Een collage maken

Het principe van een collage is simpel: leerlingen verzamelen beelden, woorden,

fragmenten, ... en noteren of kleven die bij elkaar in een bepaalde compositie. De collage

kan binnen veel verschillende sferen als werkvorm gebruikt worden: we kunnen een gedicht

maken op basis van bij elkaar gekleefde reclameslogans, maar ook foto's uit folders of een

tv blad; kunnen op die manier worden verzameld. Met een collage kunnen dan weer andere

leerlingen (talig) aan de slag: bespreken, becommentariëren,...

Een collage kan gemaakt geknutseld worden in nadien ingescand of meteen digitaal

gemaakt worden met bijvoorbeeld 'Paint'.

196http://nl.wikipedia.org/wiki/Tag_(metadata )

- 175 -


Poëzie

● In lessen poëzie komt het erop aan dat kinderen waarnemen, beleven,... de klas is

daarvoor niet altijd de meest geschikte omgeving. Een park of bos kunnen meer

geschikte omgevingen vormen. De leerlingen kunnen dan poëzie associëren met

beelden dat ze ontmoeten in het park, bos, ...

Presentatie organiseren

Inhoud van een album uitleggen

- 176 -


Fiche

Applicaties 7.6 Social Networking

Wat? Een sociale netwerksite is een website die gebruikers een profiel laat

aanmaken, die ze vervolgens kunnen koppelen aan de profielen van anderen

binnen hun sociaal netwerk.

Veel sociale netwerksites richten zich op vermaak en het in contact blijven

met vrienden. Deelnemers kunnen berichten sturen naar contacten, en

bijvoorbeeld foto's, video's en internetlinks delen.

Doelstelling De leerlingen kunnen op hun niveau leren met een houding van openheid en kritische zin.

De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende infomatiebronnen raadplegen.



6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie


8 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige


Zingeving De leerling post zijn vraag in een beveiligde digitale brievenbus. Wie een (partieel) antwoord

op de vraag kent en ook deel uitmaakt van de groep die toegang heeft tot de brievenbus

kan dan reageren. De deelnemers aan die groep vormen een echte 'community', een

gemeenschap van gemotiveerde mensen die voor elkaar iets willen betekenen.

Werken met cooperatieve werkvormen betekent leerlingen helpen omgaan met elkaar op

een manier die een sterke bijdrage levert aan acceptatie, veiligheid, vertrouwen, zorg,

verantwoordelijkheid en verbondenheid. Activiteiten die hierop gericht zijn, liggen in de sfeer

van elkaar beter leren kennen door samen te praten over dingen die er werkelijk toe doen,

zoals persoonlijke interesse, aparte ervaringen, talenten of bijzondere kenmerken, over wat

- 177 -


hen op dit moment bezighoudt of over toekomstige aspriaties.197

Het geregeld en consistent utivoeren van dit soort activiteiten zal de groepscohesie

bevorderen.

Hoe maak je

dat?

Aanmelden met je google account.

1. Welkomstbericht

Hier komt de inleiding te staan, met bijvoorbeeld voor wie dit bedoeld is en wat er verwacht

wordt van elk lid. Dit bericht is de startpagina, maw telkens iemand de groep bezoekt komt

hij op deze pagina terecht.

197CLIM-Wijzer p.42

- 178 -

Afbeelding 120: http://groups.google.com/

Afbeelding 122: Google Groups maken

Afbeelding 121: Google Groups aanmelden


2. Leden uitnodigen

Hier zijn twee mogelijkheden:

● leden uitnodigen per e-mail. Deze e-mail moet door de persoon in kwestie aanvaard

worden, door op een link te klikken.

● Leden direct lid maken. Iedereen wordt meteen lid en kan berichten

ontvangen en posten zonder iets te moeten aanvaarden.

Om deze groep te gebruiken hebben dus alle deelnemers een e-mailadres nodig. Dit kan je

voor iedereen aanmaken met Gmail. Een klasmail gebruiken is ook mogelijk maar dan

verliest men de waarde van sociale netwerksites: Verschillende individuen met een eigen

profiel die samen een netwerk vormen.

Want dan krijg je 2 leden in de groep, bijvoorbeeld: meester Quentin en parkschool zesdes.

Dit is niet gunstig voor het groepsgevoel. En zo vermijd je ook anoniemen berichten.

- 179 -

Afbeelding 123: Google groups Startpagina


Gebruik bij het aanmaken van de e-mailadressen een eenvoudige en duidelijke structuur:

Gebruikersnaam: [email protected]

Wachtwoord: huisnummer+postcode+gemeente

[email protected]

691190Vorst

3. Dicussies

De leerlingen en de beheerder kunnen discussies starten. De inhoud van de discussies moet

op voorhand afgesproken worden.

Een discussie wordt door iemand gestart en elk lid kan daarop reageren. Een forum als het

ware.

- 180 -

Afbeelding 124: Google Groups Discussie starten


4. Pagina's aanmaken

Deze pagina's kunnen eenvoudig opgemaakt worden, het gebruikt de basis tekstverwerking

toepassingen.

5. Bestanden uploaden

Hier kan je door je verschillende bestanden uploaden: documenten, foto's,... Maar foto's

gebruik je beter Picasa Webalbums die bij “Photo Sharing” besproken wordt.

6. Beheren

De beheerder van de groep (de leerkracht of ICT-Coördinator) kan een aantal specifieke

taken uitvoeren.

● De instellingen voor de discussiegroep wijzigen

● Niet-gecontroleerde berichten beoordelen

● Nog niet goedgekeurde leden bekijken

● Leden beheren

- 181 -

Afbeelding 125: Google Groups pagina aanmaken


Gebruik ● 8 zelfstandige naamwoorden

Elke leerling kiest 8 zelfstandige naamwoorden die het best bij hem of haar passen

en geeft aan waarom dit zo is. Ook reageren leerlingen op bijdragen van anderen.

● Persoonlijke verwachtingen

Iedere student plaatst 2 of 3 persoonlijke verwachtingen over het project of thema

in een discussieforum. De leerkracht vat ze samen en geeft aan hoe ze in de cursus

behaald zouden kunnen worden.

● Wat wil ik te weten komen?

Bij de start van het project enkele vragen laten stellen door de leerlingen, over zij

graag zouden te weten komen over een komend project.

● Welke van de drie?

Elke student vertelt twee waarheden en een leugen over zichzelf. Leerlingen

reageren op elkaars bijdragen: wat is de leugen?

● Welke cartoon past bij jou?

Leerlingen presenteren zichzelf aan de hand van een cartoon

(zie website met cartoons http://www.humor.com/html/comics/.)

● Peer interviews leerlingen

De leerlingen interviewen elkaar via email en plaatsen elkaars introducties op het

discussieplatform.

● “Maak een lijst van de dingen die je gemeenschappelijk hebt met je groepsgenoten.

Maak de lijst zo lang als je kunt.“

● Vragen een een groep leerlingen om iets te schrijven over een betekenisvole

gebeuretenis. De verhalen die alle leerlingen vervolgens vertellen, kunnen een

sterke bijdrage leveren aan groepsvorming.

● ROLLENSPEL198

Via de discussie pagina's voeren de leerlingen een rollenspel.

Dat kan een voordeel zijn als één of meer deelnemers zich op afstand bevinden en

als de deelnemers rustig moeten kunnen nadenken over hun bijdrage.

198 DEINUM (J.). Digitale Didactiek: Hoe ontwerp je een rollenspel in chat?

http://www.digitaledidactiek.nl/dd/opdrachten/28 Geraadpleegd op dinsdag 25/03/2008

- 182 -


Wanneer te gebruiken?

Bij het oefenen van sociale of gespreksvaardigheden

Om rollen te oefenen (bijvoorbeeld rechter en advocaat, arts en patiënt)

Voorafgaand aan "fysiek" rollenspel

Hoe maak je dat?

1. Maak een pagina aan op de netwerksite. Daarin komt:

- Beschrijving van de leerdoelen van de opdracht.

- De instructie voor de opdracht (beschrijving van verschillende cases,

verschillende contexten per deelnemer, achtergrondinformatie, gerichte

opdrachten bij een rol).

- Beschrijving van de verschillende rollen (bijvoorbeeld: rechter, advocaat,

getuige, officier en observant) en zonodig bijbehorende houdingen/gedrag

e.d.

- Beschrijving van het gewenste resultaat.

- De tijdsduur van het rollenspel

- Beschrijving hoe de gesprekken zullen worden nabesproken.

2. Maak groepen studenten waarbinnen de rollen worden verdeeld.

3. Beschrijf de periode waarbinnen de groepen de rollen gespeeld moeten

hebben.

4. Geef duidelijke criteria voor een eventuele analyse van de gesprekken.

5. Bespreek de ervaringen met de rollenspelen tijdens de lesuren.

Het gebruik:

Bekijk geregeld de rollenspelen die al plaatsgevonden hebben om na te gaan of de

opdracht bijstelling behoeft (met name wat betreft de rollen en daarbij horend

gedrag).

Tip: Gebruik (een deel van) de teksten van de rollenspelen na afloop voor

vervolgopdrachten.

- 183 -


Fiche

Applicaties 7.7 Social Bookmarking

Wat? Social bookmarking maakt het mogelijk om opgeslagen 'favorieten' met

anderen te delen via een online dienst.

Doelstelling Leerkrachten en leerlingen kunnen op een eenvoudige manier online bronnen met elkaar

delen.

Eindtermen 1 De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te



3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunende

leeromgeving.

4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunende

leeromgeving.

6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale

informatie opzoeken, verwerken en bewaren.

Zingeving Social bookmarking stelt u in staat om al uw favoriete internetpagina's en online bronnen

niet lokaal op uw computer, maar op het internet op te slaan. Dit heeft onder meer als

voordeel dat u altijd bij uw favoriete websites kunt, ook als u niet achter uw eigen computer

zit. Daarnaast kunt u deze bronnen zeer eenvoudig delen met anderen, bijvoorbeeld uw

leerlingen. Social bookmarking heeft daarnaast als voordeel dat u kunt zien hoeveel mensen

een bepaalde bron 'gebookmarked' hebben. Hoe meer mensen, hoe interessanter de bron

waarschijnlijk is. U kunt zelfs zien wie een bepaalde bron gebookmarked heeft, waarna u

door kunt klikken om ook de andere door die persoon gebookmarkte bronnen te bekijken.

Op die manier kunt u snel en eenvoudig aan nieuwe voor u relevante bronnen komen. Social

bookmarking is dan ook een steeds populairder wordende vorm van social software. U kunt

social bookmarking op verschillende manieren in uw onderwijs gebruiken.199

199 WIELAND (A.). Hoe kan ik social bookmarking gebruiken om kennis te delen?, Rotterdam, Erasmus UniversiteitRotterdam, 2006, p. 1

- 184 -


Hoe maak je

dat?

1. Aanmaken archief

Eenmaal een account aangemaakt. Kan je je pagina's bewerken. De mogelijkheden zijn zeer

interessant. Met de functie nieuwe pagina kan je pagina's aanmaken om het archief meer

structuur te geven.

Binnen deze pagina's kan je boxen plaatsen. Dit doe je door op 'nieuwe box' te klikken. Om

een archief aan te maken gebruik je 'links' als type box. Nadien moet je kieze op welke

pagina de box moet toegevoegd worden. Ook moet je aanduiden als de box al dan niet

openbaar moet zijn. Verder kan je nog een kleur kiezen en uiteraard de box een naam

geven. Door te slepen kan je de box plaatsen waar je wil op je pagina.

- 185 -



Afbeelding 129: Yurls Wijzig Rubriek

Afbeelding 128: Yurls :ieuwe box


In het komend voorbeeld staan verschillende links – boxen. Deze staan op een bepaalde

pagina. Elke box stelt een hoek voor. Franse hoek, reken hoek, taal hoek,...

Binnen de box heb je dan verschillende links die verwijzen naar een website met informatie,

een oefening of een spel.

- 186 -

Afbeelding 132: Yurls link toevoegen

Afbeelding 131: Yurls box reken hoek

Link

toevoegen

Afbeelding 130: Yurls Wijzig Rubriek


- 187 -

Afbeelding 133: http://zesdesparkschool.yurls.net/


2. Bekend maken archief

Stel de leerlingen op de hoogte van uw online archief en waar zij deze kunnen

vinden en leg hen duidelijk uit wat de bedoeling van dit archief is.

3. RSS

Laat uw studenten zich via RSS abonneren op uw (en eventueel elkaars)

online archief (of op een van de categorieën binnen een online archief).

Studenten krijgen dan automatisch een bericht als er een nieuwe bron aan een

archief is toegevoegd.

Gebruik Informatieve bronnen

● Het bronnenarchief gebruiken voor het maken van opdrachten waarbij niet het

zoeken naar, maar het verwerken van informatie centraal staat.

● Het bronnenarchieven ook gebruiken om een rijke leeromgeving te creëren voor uw

studenten waarin zij zelf bepalen welke leerstof relevant is.

● De leerlingen zelf (eventueel in groepen) een online bronnenarchief laten maken.

Bijvoorbeeld als hulpmiddel bij het schrijven van een werkstuk.

Vervolgens kan je zien welke bronnen leerlingen gevonden en geraadpleegd

hebben.

● Via bijvoorbeeld een weblog ook kritisch commentaar laten geven op bronnen van

de leerkracht, van de leerlingen of van buitenstaanders die, al dan niet via RSS

worden binnengehaald.

● Het online bronnenarchief gebruiken om door de leerkracht nieuw ontdekte bronnen

- 188 -

Link naar een Yurls pagina


te delen met de leerlingen, waardoor zij op de hoogte blijven van interessante

nieuwe artikelen en ontwikkelingen. Door aan het online bronnenarchief steeds weer

nieuwe relevante bronnen toe te voegen, ontstaat er op den duur een online

kennismanagementsysteem dat elk jaar in de klaspraktijk kunnen hergebruikt

worden.

Educatieve spelen en oefeningen

● Differentiatie op tempo en niveau. Wie bijvoorbeeld klaar is met zijn oefeningen uit

het werkboek, kan plaats nemen achter een computer en op de door de leerkracht

opgegeven website gaan.

Bijvoorbeeld: Rekenweb 6de leerjaar200

● Gebruiken als moet en mag taken, cfr contractwerk of hoekenwerk

200http://www.fi.uu.nl/rekenweb/rekenmaar/leerlingen/groepselectie.xml?sort=title&groep=8

- 189 -


FicheApplicaties

7.8 RSS Feeds

Wat? Via de RSS-technologie wordt in beknopte vorm informatie ontsloten (onderwerp, plaats van

bijhorende bestanden) voor de potentiële gebruiker.

Doelstelling Leerlingen op een innoverende wijze efficiënt en adequaat leren omgaan met de informatie-

explosie op het internet door doelgericht te abonneren en to-the-point informatie te

ontvangen.





Zingeving In de kenniseconomie van morgen is het accuraat en efficiënt kunnen omgaan met

informatie en het selecteren van de nodige informatie een kernactiviteit. RSS-feeds bieden

een oplossing om van de pull-technologie in het gebruik van het internet naar een push-

technologie over te schakelen. In de pull-technologie en het gebruik van het internet in de

eerste fase (ook wel WEB 1.0 genoemd, de periode tot 2007) surften leerlingen op het

internet en zochten informatie. In het WEB 2.0 kan door het gebruik van RSS-feeds ervoor

gezorgd worden dat gewenste, actuele informatie naar een plaats als Netvibes doorgestuurd

wordt. De geactualiseerde informatie is dan steeds beschikbaar en zorgt toch wel voor een

aantal voordelen, zoals het besparen van tijd tijdens het zoeken en het opvragen van

informatie.

Hoe maak jedat?

Op vaste tijdstippen verzamelt en bundelt een nieuwslezer (de

newsreader) de nieuwe artikels (de newsfeed) en verstuurt deze

naar de geïnteresseerden.

Aan het icoontje RSS kan je zien of een site deze dienst aanbiedt.

De gekozen RSS-feeds kan je op drie manieren oproepen:

● Nieuwslezer: Dit is een speciaal hiervoor ontworpen programma dat

al dan niet gratis op het web worden aangeboden.

- 190 -


● Browser: Enkele browsers bieden de mogelijkheid aan RSS-feeds toe

te voegen en te bekijken via de browser. Firefox is er zo één van.

● Websites: Op sommige websites kan u na registratie uw eigen

nieuwssite samenstellen door middel van RSS-feeds. 'My Yahoo' en

'iGoogle' zijn hier voorbeelden van.

Vervolgens geeft u in uw RSS-lezer aan van welke websites u op de hoogte wilt blijven

(welke feeds u wenst te ontvangen). Wanneer een website RSS-diensten aanbiedt, maken

zij dit over het algemeen kenbaar met een of meer van de volgende pictogrammen:

of door simpelweg de afkorting RSS te hyperlinken. Het enige dat u hoeft te doen om u via

RSS te abonneren op een websites is door op een van deze pictogrammen te klikken en de

url uw RSS-lezer te plakken. De lezer haalt nieuwe berichten dan voortaan automatisch voor

u binnen.

- 191 -

Afbeelding 138: RSS-feed

Afbeelding 137:

http://www.google.com/ig

Afbeelding 136:

http://my.yahoo.com/

Afbeelding 135:

http://www.google.be/reader/

Afbeelding 134: http://www.netvibes.com/


Gebruik Leerlingen kunnen de opdracht krijgen om een weblog bij te houden over een (deel van

hun) vakgebied. Elke leerling krijgt daarvan een eigen onderdeel toegewezen of krijgt een

eigen invalshoek voor een groter identiek onderwerp. Via RSS abonneren zij zich op

relevante websites, waardoor zij nieuwe ontwikkelingen in hun vakgebied op de voet kunnen

volgen. De leerlingen zijn daarnaast via RSS geabonneerd op de weblogs van hun

medeleerlingen, zodat ze automatisch nieuwe berichten in de weblogs binnenkrijgen.

Daarnaast moeten de leerlingen bv. minimaal 2 berichten per week publiceren.

Op pedagogisch-didactisch vlak kan het gebruik van RSS ervoor zorgen dat de

betrokkenheid tussen leerlingen verhoogd wordt, omdat ze permanent van elkaars

vorderingen en aanvullingen op de hoogte worden gebracht. Ook mag niet onderschat

worden dat leerlingen van elkaars bijdragen kunnen leren. Dit kan dan ook weer als gevolg

hebben dat leerlingen hier net een stimulans in vinden om zelf weer te publiceren.

Bij de evaluatie dienen een aantal elementen onderscheiden te worden. Op inhoudelijk vlak

dient zeker geëvalueerd te worden op welke informatie leerlingen een abonnement

genomen hebben. Dit dient niet ‘om ter meest’, maar wel zo efficiënt mogelijk te gebeuren.

Dubbele informatie-instroom is tijdverlies. Natuurlijk moet wel bewaakt worden dat ze een

abonnement nemen op de informatiestroom van “alle” deelnemers (medeleerlingen en

leerkrachten) in hun project.

Anderzijds mag ook wel geëvalueerd worden hoe leerlingen actief deelnemen aan het

opvolgen van de informatie en of ze actief aan het groepsleren deelnemen.

Ten slotte zijn ook bij het gebruik van RSS-feeds duidelijk attitudes te evalueren. Denk maar

bijvoorbeeld aan inzet, initiatief, creativiteit, maar ook doorzettingsvermogen (bv. het

onderhouden van feeds, onbelangrijk geworden feeds verwijderen, nieuwe feeds

toevoegen).

- 192 -


Fiche

Applicaties 7.9 Online Documenten

Wat? Met deze dienst kunnen opgemaakte documenten, spreadsheets en presentaties

aangemaakt worden, die online worden opgeslagen.

Doelstelling Online officetoepassingen zijn bijzonder geschikt voor het samenwerken aan documenten uit

het officegamma. Voornamelijk het samenwerken aan één omvangrijke opdracht (zoals bv.

Een spreekbeurt) is een belangrijk te realiseren doel. Het feit dat leerlingen tegelijkertijd aan

een document kunnen samenwerken is een meerwaarde die vooral tijdsbesparend werkt.

Ook het online aanwezig zijn, maakt dat leren onafhankelijk van tijd en plaats gerealiseerd

kan worden.

Eindtermen 1 De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te








Zingeving Online officetoepassingen zijn een nieuwe technologische mogelijkheid en kunnen heel wat

geld besparen voor licenties. Daarenboven bieden ze het extra voordeel dat iedereen met

dezelfde versie werkt. Voor het aangehaalde voorbeeld van Zoho geldt daarenboven dat alle

traditionele toepassing (tekstverwerking, elektronisch rekenblad, gegevensbeheer en

presentatie) aangevuld worden met applicaties zoals chat, wiki, poll, … waardoor er één

groot geheel aan toepassingen onder één noemer wordt gebruikt.

- 193 -


Hoe maak je

dat? 1. Aanmelden met je “google account”.

2. Creeëren

Eenmaal aangemeld kan je een nieuw tekstdocument openen, een rekenblad openen of een

presentatie openen.

- 194 -

Afbeelding 141: Google Docs: nieuw openen

Afbeelding 140:

http://docs.google.com/

Afbeelding 139: Google Docs aanmelden


Natuurlijk kan je ook reeds opgeslagen documenten openen en bewerken.

De verwerking gebeurt op dezelfde wijze als bij Microsft Office of Open Office. Wel zijn de

mogelijkheden beperkter.

3. Publiceren

Je kan deze documenten op drie wijzes publiceren.

● Als een openbaar publiceren

● als een webpagina

● Op een weblog

Bij de functie “delen” klik je op publiceren als webpagina. Dan krijg je de onderstaande

informatie.

Door op deze http://docs.google.com/Doc?id=dfszbzgv_13f5td9zj3 URL te klikken

komen de mensen op het document terecht.

Wil je echter dat ze je document bekijken als een document zonder dat ze iets kunnen

veranderen aan je document. Dan moet je eerst het document publiceren zoals hierboven

vermeld. Dan klik je ook op de functie “delen”, maar nu klik je op weergeven als webpagina.

Een nieuw venster laadt op en je komt op een nieuwe URL terecht

http://docs.google.com/View?docID=dfszbzgv_13f5td9zj3&revision=_latest. Deze URL is

- 195 -

Afbeelding 142: Google Docs: Openen


een webpagina met dezelfde functie als een PDF document. Er kan niets aan gewijzigd

worden.

Ten laatste kan je het document rechtstreeks publiceren op je weblog.

Klikken op “delen”. Dan klikken op “Naar blog verzenden”.

4. Delen

Je kan met deze optie mensen uitnodigen om actief deel te nemen aan het werk van dit

document.

Gebruik Door de mogelijkheid van constructieve samenwerking, is een juiste

benadering van de te geven opdrachten essentieel.

Het samenwerken aan een document vergt uiteraard als uitgangspunt dat

niet alle leerlingen dezelfde opdrachten krijgen. Het schrijven van een

schoolkrantje is een prima tekstverwerkingsopdracht, die met behulp van

online officetoepassingen kan gerealiseerd worden. Het focussen op taal en

- 196 -


verhogen van de taalzuiverheid in de documenten is een extra troef.

Sterkere leerlingen kunnen zeker zwakkeren en/of anderstaligen

ondersteunen.

Het aanleren van de leerplanitems i.v.m. de officetoepassingen kan evenzeer

via online officetoepassingen waarbij een extra dimensie (het delen van

documenten) kan opgenomen worden.

- 197 -


8 Eindtermen en leerlijn

Van de eindtermen ICT vind je op de volgende pagina een schematische weergave. Het schema

combineert de eindtermen ICT met de besproken web 2.0 toepassingen. Dit om duidelijk te

maken welke web 2.0 toepassingen werken aan de eindtermen ICT. De rode vakjes duiden aan

dat de eindterm via deze bepaalde web 2.0 toepassing kan bereikt worden.

Vervolgens vind je een schematische weergave van de leerlijn doorheen het ICT project tijdens

de eindstage. Het schema wordt nadien nader besproken. Met de nodige uitleg over het project

en de toepassingen gebruikt in de klas.

- 198 -


8.1 ICT Eindtermen

Weblog

Wiki

Podcasting

Video

Photo sharing

Social networking

RSS feeds

Social Bookmarking

Online Documenten

1 De leerlingen hebben een positievehouding tegenover ICT en zijn bereidICT te gebruiken om hen teondersteunen bij het leren.

2 De leerlingen gebruiken ICT op eenveilige, verantwoorde en doelmatigemanier.

3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenenin een door ICT ondersteunendeleeromgeving.

4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren ineen door ICT ondersteunendeleeromgeving.

5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken omeigen ideeën creatief vorm te geven.

6 De leerlingen kunnen met behulp vanICT voor hen bestemde digitaleinformatie opzoeken, verwerken enbewaren.

7 De leerlingen kunnen ICT gebruiken bijhet voorstellen van informatie aananderen.

8 De leerlingen kunnen ICT gebruiken omop een veilige, verantwoorde endoelmatige manier te communiceren.

- 199 -


- 200 -

WEEK 1

WEEK 2

WEEK 3

WEEK 4

WEEK 5

WEBLOG: - uitleg gebruik- publiceren berichten

SOCIAL BOOKMARKING- uitleg gebruik- zelfstandig oefenen

WEBLOG- publiceren berichten

SOCIAL BOOKMARKING- Zelfstandig oefenen

PHOTO SHARING- Foto's klasgebeuren- WO project (WIKI)

VIDEO SHARING- Gebruik actualiteit- Leerlingen worden gefilmd- Afrika

WIKI- Afsluiten Project Afrika



PHOTO SHARING- Foto's klasgebeuren- Project tijdschriften

VIDEO SHARING- Gebruik actualiteit

ONLINE DOCUMENTEN-Afsluiten project tijdschriften



PHOTO SHARING- Foto's klasgebeuren- WO project (WIKI)

VIDEO SHARING- Gebruik actualiteit- Afrika

WIKI- Start project Afrika



PHOTO SHARING- Foto's klasgebeuren- Project tijdschriften

VIDEO SHARING- Gebruik actualiteit- Leerlingen worden gefilmd

ONLINE DOCUMENTEN- Start project tijdschriften

LEERLIJN


““Ga op zoek naar aspecten waarmee je de onderwijspraktijk kan verrijken, bvb. op het vlak

van efficiëntie, motivatie, snelheid, eenvoud, duidelijkheid, differentiatie, variatie …, kijk

dan pas welke ICT-toepassingen daaraan voldoen.”201 ”Entiteit Curriculum (Ex-DVO)

8.2 ProjectenMen kan de de WEB 2.0 toepassingen niet zomaar in de klas gebruiken. Dit zijn enkel de

instrumenten, de leermiddelen. De inhouden, doelen en activiteiten worden vanuit een thema

bepaald. Daarnaast verwerven de leerlingen ook andere kennis en vaardigheden ivm de

gebruikte WEB 2.0 toepassingen. Richtinggevend in de keuze van onderwerpen en activiteiten

is de betrokkenheid van de leerlingen. Kinderen krijgen maximaal kansen om initiatieven te

nemen. De klemtoon ligt sterk op het sociaal leren (van en met elkaar leren). Het zelf opzoeken

leidt tot een concrete actie en een presentatie.202

Tijdens de vijf wekenstage werd er gewerkt aan twee projecten: Afrika (Congo) en tijdschriften.

8.3 Waarom Congo?Van half januari 2008 tot half maart 2008 ben ik samen met 3 andere studenten ( ilse

VAN DE PERRE, Maryam BOUDIAF, France HEINE) en 2 docenten (Dirk BOGAERT, Nora

COULOMMIER), in het kader van een stage in het Zuiden, naar Congo gegaan. Dit was in

samenwerking met 'Blik op Afrika'203. We hebben in een dorpje, gelegen in de provincie

Bandundu, gewerkt aan een onderwijsproject. De opgedane kennis en ervaring in Congo zelf

zijn uiteraard handig om met kinderen te werken rond dit thema.

Het vak Wereld Oriëntatie sluit hier nauw aan. Men kan hier verschillende

aardrijkskundige en geschiedkundige feiten aanhalen en bespreken. Maar het hoofddoel is

natuurlijk niet enkel de kennis overdracht, maar ook de vaardigheden en houdingen. Niet alleen

'weten' is belangrijk, maar vooraal ook 'kunnen' en 'willen doen' vanuit eigen keuzes. Daarom is

het niet enkel een thema uit de Wereld Oriëntatie, het is meer. Men werkt hier aan Mondiale

Vorming.

201Entiteit Curriculum (ex-DVO)Achtergrondinformatie in verband met de vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen en eindtermen ICT www.ond.vlaanderen.be/DVO/ICT/presentatie/PPT%20ODET%20ICT%20HANDOUT%20websiteversie%2001-09-07.ppt 202COULOMMIER (N.). Levensecht en werkelijkheidsnabij, onuitgegeven cursus Onderwijskunde. Academiejaar 2006-2007,p. 11203Blik op Afrika

- 201 -


Welke aspecten van Mondiale Vorming komen aanbod?

● Ontwikikelingseducatie

Het verdelingsvraagstuk, de tegenstellingen tussen rijk en arm, tussen Noord en Zuid.

Alle sociale, economische, culturele, politieke, historische en geografische aspecten van

ontwikkelingssamenwerking kunnen in ontwikkelingseducatie aan bod komen. De

verbondenheid tussen Noord en Zuid is een centraal uitgangspunt.204

Naast vakoverschrijdende vaardigheden, zoals sociale en interculturele vaardigheden

worden ook muzische vardigheden, taalvaardigheid, wiskunde,... aangeboden.

8.4 Waarom tijdschriften?

De gevolgde handleiding “Toren van Babbel” voorziet dit thema voor deze periode.

Dit is dan natuurlijk een talig project. Maar WO, taal en muzische smelten die vakken nietsamen door hun talig karakter? Vakoverschrijdend werken.

8.5 Stappenplan en werkvorm tijdschriften

STAP 1: beslissen wat er allemaal in het tijdschrift komt, welke rubrieken erin

komen

● horoscoop

● reclame

● stripverhaal

● kortverhaal

● zoekertjes / advertenties

● informatieve tekst

● verslag project / uitstap

STAP 2: beslissen wie wat gaat schrijven of maken en het dan ook doen

1. Indelen van de leerlingen in stam-groepen (redactie)

lkr geeft aan wat groepswerk moet zijn en hoe getest zal worden wat de groep en de

groepsleden afzonderlijk hebben geleerd.

204VLOR, advies over mondiale vorming, Brussel, 2002, pp.2-3

- 202 -


2. Vormen van expert-groepen (rubrieken)

Elke redactie heeft een specialist voor één rubriek. De leerlingen met dezelfde rubriek

zitten samen.

3. Bestuderen rubrieken

Iedere specialist krijgt een informatieve tekst over zijn specifieke rubriek.

De leerlingen bespreken de informatie in hun expert-groep en maken een overzicht van

de dingen waarvan zij denken dat ze nuttig zijn om mee te delen aan andere leden van

hun redactie.

4. Terugkeer naar stam-groep (redactie)

Na het werk in de expert-groep, gaan de leerlingen weer terug naar hun stam-groep. Ze

vertellen om de beurt wat ze geleerd hebben in de expert-groep.

5. Rubrieken uitwerken

Elke rubriek wordt 1 voor 1 behandeld en uitgewerkt.

Dit gebeurt aan de hand van opdrachtkaarten.

STAP 3: De Lay-Out of Vormgeving

1. Instructie voor afwerking van het tijdschrift

1.1.Maak een voorpagina. De voorpagina is heel belangrijk. Ze moet de lezers

aanspreken, zodat ze het tijdschrift willen kopen.

1.2.Er moet aan het begin van het tijdschrift een kort tekstje komen. In dat tekstje, ook

we redactioneel genoemd, staat wat je allemaal in het tijdschrift kan lezen. Je schrijft

er ook in waarom je dit tijdschrift gemaakt hebt. Het stukje wordt meestal gemaakt

door de hoofdredacteur.

1.3.Leg nu de laatste hand aan je tijdschrift; Kies een leuke naam. Beslis in welke

volgorde de artikels komen. Denk eraan: in een tijdschrift zijn de bladzijden aan

weerszijden bedrukt. Maak er een mooi tijdschrift van..

STAP 4: Publiceren

- 203 -


Hier volgen enkele activiteiten uitgevoerd tijdens de eindstage met betrekking tot de web 2.0

toepassingen. Deze activiteiten vind je dan ook weer terug in de uitgeschreven leerlijn.

8.6 WEBLOGOp de weblog voeren de leerlingen een portfolio taak uit. De portfolio taken bevatten

telkens drie soorten opdrachten voor de leerling.

■ Transfervraag

Deze vraag legt telkens de link tussen wat er in de klas geleerd werd en de

buitenwereld. Het antwoord op deze vraag kan thuis of op straat gevonden

worden.

Deze vraag nodigt de leerlingen uit om de opgedane kennis en vaardigheden te

transfereren en niet louter reproducerend te antwoorden. Deze vraag kan als

huistaak meegegeven worden.

■ Leervraag

Een telkens terugkerende vraag: Wat heb je vandaag geleerd over...? Dit nodigt

de leerlingen uit om over hun eigen leren na te denken en creeërt na verloop van

tijd een metaniveau. Tijdens het leerproces denken de leerlingen na over wat ze

nu precies aan het leren zijn.

- Vandaag hebben we...

- Wist je dat...? (inhoud)

■ Attitudevraag

Hierin wordt naar de rol van de leerling in het groepswerk gepeild. Dit gebeurt op

een veilige en stimulerende manier.

Welke rol moest ik en de andere groepsleden opnemen?

Wat hebben ze (heb ik) goed gedaan?

- 204 -


8.7 SOCIAL BOOKMARKINGDe leerlingen krijgen de kans om bijvoorbeeld na het afwerken van oefeningen in het

werkboek wiskunde. Verder te oefenen op de computer. De leerlingen kiezen dan een website

uit de aangeboden websites. Ze moeten echter wel kiezen voor een website uit de wiskunde

reeks. Tijdens een les taal kiezen ze website uit de reeks taal, tijdens een les Frans kiezen ze

een website uit de reeks Frans, enz. Dit is dan een voorbeeld van tempo differentiatie.

Anderzijds kan de leerkracht aan bepaalde leerlingen ook specifieke websites geven,

aangepast aan hun niveau, voor bijvoorbeeld een remediëringsoefening. Dit is dan een

voorbeeld voor differentiatie op niveau.

8.8 PHOTO SHARING● De leerlingen lezen, kiezen en schrijven onderschriften bij foto's zij baseren zich daarbij

op wat er over het onderwerp in een zin wordt gezegd. (zowel voor Afrika als voor het

tijdschrift)

● De leerlingen kiezen aangepaste tags voor foto's over Afrika. (maximum 5)

Bijvoorbeeld: Mobutu, Congo, Zaïre, president, dictator, MPR

● De leerlingen kiezen elk twee foto's die hen aanspreekt en bereiden een spreekopdracht

voor. Om de opdracht te kennen luisteren ze naar een podcast. De spreekopdracht wordt

ook opgenomen en gepubliceerd als podcast.

● De leerlingen kiezen samen met hun redactie (groep), foto's die ze zullen opnemen in de

klaskrant. Ze spreken af hoe ze de foto zullen opnemen.

● ...

8.9 VIDEO SHARING● De leerlingen kijken naar een verslag van iemand die een nieuwe film gezien heeft.

Vervolgens lezen ze een kort verslag (uit de krant, website,...) over dezelfde film.

● De leerlingen kijken naar het nieuws (deredactie.be) en vergelijken het nieuws met het

nieuws uit de krant. Ze leggen verbanden, vatten samen,...

● De leerlingen kijken naar een informatieve video over Afrika, vervolgens lossen ze

luisteropdrachten op.

● “Uitbeelden wat het algemeen concept dierenrechten wil zeggen, op zo'n manier dat

mensen uit andere culturen die andere talen spreken het begrijpen.” Geen woorden

enkel gebaren en gelaatsuitdrukkingen.

- 205 -


● ...

8.10 WIKI1. De groep stelt vrage. Wat zouden we willen weten over... Wat zouden de andere lezers

graag weten over?

2. De groep maakt een inhoudsopgave die als kapstok zal dienen.

3. De groep zoekt informatie op via de social bookmarking (yurls)

4. De informatie wordt samengevat

5. de informatie wordt verwerkt en bewaart in de WIKI

6. er worden bijhorende prenten gezocht (photo sharing) en bewaart in de WIKI

8.11 ONLINE DOCUMENTEN

Dezelfde werkwijze kan gebruikt worden voor de online documenten. Het verschil ligt wel bij

het feit dat leerlingen grafieken en diagrammen kunnen aanmaken in een rekenblad voor de les

tabellen, grafieken en diagrammen. De leerlingen een presentatie (slideshow) kunnen

samenstellen over de verworven informatie in hun WIKI over Afrika.

● De online documenten werden gebruikt voor het schrijven van de rubrieken voor het

tijdschrift.

● Samen een verhaal schrijven aangezien de inhoud om de 10 seconden wordt opgeslagen

en vernieuwd, maw je schrijft iets in het document en 10 seconden later kan iemand op

een andere computer (eventueel in Australië) de wijziging reeds zien. Het lijkt op het

chatten zoals bijvoorbeeld msn messenger. De werkvorm: persoon 1 begint een verhaal

te schrijven (2-3 zinnen) en typt het afgesproken @, persoon wacht dat de wijzigingen

verschijnen en dat het @ verschijnt (teken dat het schrijven stopt). Vervolgens schrijft

persoon 2 een vervolg op het verhaal, nadien is het weer aan persoon 1 enz.

● ...

- 206 -


8.12 Uitgeschreven Leerlijn

WEEK 1 WEBLOG

➢ De leerlingen ontdekken de weblog.

De structuur van de weblog: startpagina (meester Quentin) met een

weblog per groep.

Hoe aanmelden op dde weblog?

Hoe moet ik een bericht publiceren?

Hoe kan ik reageren op een bericht?

Hoe kan ik mijn bericht bewerken? Vormgeven?

...

SOCIAL BOOKMARKING

➢ De leerlingen ontdekken de “Social Bookmarking” (yurls.net)

Hoe geraak ik op de yurls pagina? Via de startpagina (meester Quentin)

De structuur van de Yurls pagina inzien. Verschillende pagina's met

verschillende rubrieken. Elke rubriek bevat linken naar internet sites.

Zelfstandig oefenen en leren via de linken op de Yurls pagina.

Zelfstandig informatie opzoeken via de Yurls pagina.

WEEK 2 WEBLOG

➢ De leerlingen publiceren dagelijks een bericht

Vandaag hebben we...

Wist je dat...

Ga eens kijken naar...

➢ De leerlingen reageren op berichten

SOCIAL BOOKMARKING

➢ Zelfstandig oefenen en leren via de linken op de Yurls pagina.

➢ Zelfstandig informatie opzoeken via de Yurls pagina.

PHOTO SHARING

- 207 -


➢ Producten van de leerlingen worden gefotogtafeerd en gepubliceerd

➢ Het klasgebeuren wordt gefotografeerd en gepubliceerd

➢ Leerlingen zoeken foto's over Afrika en publiceren deze.

➢ Leerlingen geven de foto's bijschriften, tags, commentaar

VIDEO SHARING

➢ De leerlingen volgen de actualiteit ivm het thema Afrika

➢ De leerlingen vatten de geziene actualiteit samen en leggen verbanden.

➢ De leerlingen kijken naar informatieve video's ivm Afrika, deze informatie

gebruiken ze voor de WIKI

WIKI

➢ Leerlingen ontdekken de wiki

➢ Leerlingen zoeken informatie op, verwerken en bewaren deze.

➢ Leerlingen structureren informatie

➢ Leerlingen onderscheiden relevante informatie van niet relevante informatie

➢ Leerlingen werken samen door onderling afspraken te maken omtrent

werkverdeling

WEEK 3 WEBLOG



Wist je dat...



➢ Evaluatie groepsproces en groepsproces ivm WIKI (door leerkracht)

SOCIAL BOOKMARKING



PHOTO SHARING

- 208 -


➢ Producten van de leerlingen worden gefotogtafeerd en gepubliceerd


➢ Leerlingen zoeken foto's over Afrika en publiceren deze.


VIDEO SHARING

➢ De leerlingen volgen de actualiteit ivm het thema Afrika


➢ De leerlingen kijken naar informatieve video's ivm Afrika, deze informatie

gebruiken ze voor de WIKI

WIKI

➢ Leerlingen zoeken informatie op, verwerken en bewaren deze.

➢ Leerlingen structureren informatie

➢ Leerlingen onderscheiden relevante informatie van niet relevante informatie


werkverdeling

WEEK 4 WEBLOG



Wist je dat...



SOCIAL BOOKMARKING



PHOTO SHARING

➢ Producten van de leerlingen worden gefotografeerd en gepubliceerd


➢ Leerlingen zoeken foto's voor hun tijdschrift

- 209 -



VIDEO SHARING

➢ De leerlingen volgen de actualiteit


➢ De leerlingen kijken naar reclamespots

➢ De leerlingen worden gefilmd

ONLINE DOCUMENTEN

➢ De leerlingen ontdekken de online documenten toepassing.

➢ De leerlingen schrijven enkele rubrieken voor het tijdschrift met de online

documenten.

➢ De leerlingen zorgen voor een aangename Lay-Out


werkverdeling

➢

WEEK 5 WEBLOG



Wist je dat...



➢ Evaluatie groepsproces en groepsproces ivm ONLINE DOCUMENTEN (door

leerkracht)

SOCIAL BOOKMARKING



PHOTO SHARING

➢ Producten van de leerlingen worden gefotografeerd en gepubliceerd


➢ Leerlingen zoeken foto's voor hun tijdschrift

- 210 -



VIDEO SHARING

➢ De leerlingen volgen de actualiteit


➢ De leerlingen kijken naar reclamespots

➢ De leerlingen worden gefilmd

ONLINE DOCUMENTEN

➢ De leerlingen ontdekken de online documenten toepassing.

➢ De leerlingen schrijven enkele rubrieken voor het tijdschrift met de online

documenten.

➢ De leerlingen zorgen voor een aangename Lay-Out


werkverdeling

➢ Evaluatie groepsproces en groepsproces (door leerkracht)

- 211 -


- 212 -


9 ReflectieDe opleiding Bachelor Lager Onderwijs van EHSAL schenkt veel aandacht aan

zelfreflectie. Zowel op het leerproces als op het leerdoel en resultaat. Dit om een beter inzicht

te verkrijgen in het in het eigen leerpoces. Want dan kan je de resultaten verkregen bij de

reflectie gebruiken bij een volgende situatie waardoor de handeling verbeterd wordt.

Laten we dit even kort doen voor de gebruikte web 2.0 applicaties tijdens de eindstage.

Welke eigenschappen zijn positief benut, welke kansen zijn verloren gegaan, wat kwam er vrij

negatief over, enz. Dit wordt duidelijk gemaakt in een tabel met enerzijds de positieve punten

en anderzijds de negatieve punten.

In het algmeen geldt dat de weblog als centrale post, als startpagina zijn rol met succes

heeft vervuld. De lay-out was overzichtelijk en aantrekkelijk. De structuur was duidelijk

waardoor het navigeren van de ene naar de andere webpagina snel verliep. Ook het gebruik

van eenzelfde klasaccount heeft zijn efficiëntie getoond zelf al waren er enkele nadelen aan

verbonden.

Verder bleek in het in groepen werken zeer bevordelijke voor het samen leren en

werken. Samen opzoeken, verwerken en presenteren. Maar vooral het samen werken werd

bevorderd door de heterogene samenstelling van de groepen. De sterke ICT experten helpen

de leerlingen die thuis nooit of weinig op een computer kunnen werken of spelen. Dit bleek een

belangrijke sleutel te zijn bij het uitvoeren van het ICT project.

- 213 -


9.1 Weblog

Informatie vaardigheden:

● de leerlingen krijgen toegang tot social

bookmarking via de weblog.


Sociale vaardigheden: door te reageren op berichten

● zelfreflectie wordt gestimuleerd. Door het

steeds gebruiken van de 3 vragen.

- Vandaag hebben we...

- wist je dat...

- ga eens kijken naar...

Sociale vaardigheden:

● de leerlingen hebben de neiging om enkel de

leuke activiteiten op te sommen en niet na te

denken over de inhoud van de lessen. Gebrek

aan training?

● Opletten voor pesten en ruzies. De reacties

kunnen anoniem verstuurd worden.

● De reacties waren niet steeds gericht op de

inhoud van het bericht wel naar de persoon die

het bericht schrijft. Dit komt doordat de brug

tussen beide te klein was.

Relaties leggen; communiceren

●

Relaties leggen; communiceren

Het doelpubliek was te klein. Zie vorig puntje. De

ouders bijvoorbeeld zijn niet bereikt. Deze waren op de

hoogte gesteld (aanvraag toestemming + promo). Maar

de anderstaligheid vormde een barrière. Verder werden

andere schoolleden niet gemotiveerd om een bijdrage

te leveren.

Lees- en schrijfvaardigheden, creeëren

● De leerlingen zijn gemotiveerd om berichten te

schrijven.

● De leerlingen zijn gemotiveerd om berichten

van anderen te lezen.

● Het gebruiken van de lay-out, laat creeëren toe.

Hierdoor werken ze aan de 5de eindterm ivm

creatief vormgeven.


● Vele spellingsfouten zijn terug te vinden. Dit is

een nadeel, want fouten lezen is fouten

schrijven.

● De vormgeving is voor sommige belangrijker

dan de inhoud. (kleur, lettertype, grootte,...).

Leren Leren:

de leerlingen krijgen toegang tot social bookmarking

met oefen en leermateriaal via de weblog.

Leren Leren

Geen leerlingvolgsysteem. Dus men weet niet wie wat

gedaan heeft en hoe.

- 214 -


9.2 Social Bookmarking


Het is steeds makkelijker om aan informatie te komen

via het internet. Het wordt echter steeds lastiger om

juiste informatie te vinden wat betreft betrouwbaarheid,

relevantie en actualiteit. En hier brengt de Social

Bookmarking pagina een antwoord.


Zelf de geselecteerde informatie door de leerkracht

bleek te groot te zijn. De leerlingen zagen de bomen

niet door het bos. Dit kan opgelost worden om per

thema bijvoorbeeld een yurls account aan te maken met

per pagina een onderdeel. En binnen het onderdele

enkele boxen met informatie. Dit zal de leerlingen meer

structuut bijbrengen.

Leren Leren:

● De leerlingen krijgen toegang tot een reeks

websites met oefeningen en leerspelletjes.

● De leerkacht kan met dit leermiddel

differentiëren en remediëren.

● Zelfstandigheid: keuzes maken.

Leren Leren

● De leerlingen kunnen binnen de aangegeven

websites rond fladderen zonder effectief leren.

● Geen leerlingvolgsysteem, dus men weet niet

wie wat heeft gedaan met welke resultaten.

9.3 WIKI

Projectomgeving

● biedt de nodige ondersteuning bij het

verwerken en bewaren van informatie.

Projectomgeving

● de groepen konden elkaars wiki's zien en

wijzigen aangezien met eenzelfde account

gewerkt werd. Dit zorgde voor flauwe mopjes.

● Engelstalige omgeving zorgt voor verwarring,

maar door het sterk lijken op een

tekstverwerkings programma wordt dit

ondermijnd. En kunnen de basis bewerkingen

uitgevoerd worden.


zie weblog


zie weblog


de leerlingen gebruiken de informatie van de social

bookmarking om deze op de wiki samen te vatten.


nadeel social bookmarkin, onoverzichtelijk

- 215 -


9.4 Photo Sharing

Tags

● Leerlingen vatten de essentie samen.

Tags

● soms moeilijk om het aantal te beperken. Maar

is dit een nadeel?

Onderschriften

● Leerlingen vatten de essentie samen.

Onderschriften

Commentaar

● Leerlingen voelen zich betrokken en laren

reacties achter.

Commentaar

● Risico om reactie te richten naar persoon en

niet naar inhoud.

Foto's publiceren

● leerlingen leggen een verzameling foto's aan

voor hun project

Foto's publiceren

● Geen zelf genomen foto's door de leerlingen.

Gebruik

● Eenvoudig door google account

● In het Nederlands

● zeer intuïtieve omgeving

Gebruik

● Door dezelfde account krijgt iedereen dus

rechten op alle foto's. Dit kan voor problemen

zorgen.

9.5 Video Sharing

De leerling filmt zelf. De leerling filmt zelf.

Is niet vaanbod gekomen.

De leerlingen worden gefilmd

● grote betrokkenheid en motivatie

● verwerven van nodige kennis (zie beeld het uit

activiteit.

● Eenvoudig te bekijken via de weblog

De leerlingen worden gefilmd

● de acteer talenten zijn niet zeer hoog

● de regie laat te wensen (leerkracht)

● er is geen montage gebeurd. Samenspraak

leerlingen en leerkracht.

Video als instructie of voorbeeldmateriaal

niet van toepassing

Video als instructie of voorbeeldmateriaal

niet van toepassing


● actualteit wordt gemakkelijk en met plezier

gevolgd

● video's afrika vorderen de betrokkenheid


● Misschien niet intens genoeg gebruikt geweest.

De momenten waren te schaars.

- 216 -


9.6 Online Documenten


● De leerlingen zijn gemotiveerd om rubrieken te

schrijven.

● Het gebruiken van de lay-out, laat creativiteit

toe. Hierdoor werken ze aan de 5de eindterm

ivm creatief vormgeven.


● Vele spellingsfouten zijn terug te vinden. Dit is

een nadeel, want fouten lezen is fouten

schrijven.

● De vormgeving is voor sommige belangrijker

dan de inhoud. (kleur, lettertype, grootte,...).

Gebruik

● Herkenbare omgeving (vergelijkbaar met

microsoft word)

- 217 -


- 218 -


CONCLUSIE

- 219 -


- 220 -


Conclusie

Onze maatschappij verandert snel en het onderwijs moet op de trein springen. Het internet

gedrag is wereldwijd veranderd en biedt nu mogelijkheden die zeker eens de moeite zijn om

zich over de kwestie te buigen.

Het gebruik van ICT en dan vooral web 2.0 toepassingen heeft bewezen dat het een

meerwaarde is binnen het onderwijs. Men kan gemakkelijk kennis delen en uitwisselen. Dit kan

echter zorgen voor chaos, welk informatie is correct en relevant? Een belangrijke troef is dat

leerprocessen niet langer afhangen van tijd en plaats. Het volgt ook de constructivistische

benadering (leren leren, zelfgestuurd leren). Maar zelf al volgt het deze benadering, toch

moeten we opletten om geen oude wijn in nieuwe zakken te gieten.

Web 2.0 is een sociaal gebeuren dat interactie, delen en reageren mogelijk maakt. Dit zorgt

voor een omgeving waar het onderwijs zich thuis voelt. Dit wordt ook wel het connectivisme

genoemd. En dat het een sociaal gebeuren is, bewijst ook het feit dat coöperatief leren en

Web 2.0 hand in hand samen gaan. Ook werken de web 2.0 toepassingen de eindtermen in de

hand, zie voorgaande tabel.

Verder biedt sociale software of web 2.0 een alternatief voor gevestigde elektronische

leeromgevingen. Web 2.0 geeft een flinke impuls aan het gebruik van ICT in het onderwijs. Dit

mede dankzij de gebruiksvriendelijkheid en de lage instapdrempel. Je hoeft geen expert te zijn

om sociale software aan de praat te krijgen. Als neusje van de zalm zijn de meeste

toepassingen ook nog gratis.

Het toepassen van de web 2.0 toepassingen in het praktijk gedeelte gebeurde vlot. Men kan

hieruit concluderen dat het haalbaar is. Door heterogene groepen van leerlingen, leren de

leerlingen van elkaar. Ook zijn de leerlingen betrokken en gemotiveerd. Het werken met de

instrumenten heeft zoals elk nieuw instrument even de tijd nodig om te wennen. Maar het went

sneller dan je denkt!

- 221 -


Wel moet de leerkracht zich open stellen voor deze vernieuwing. De leerkracht als begeleider in

plaats van leider. Dit leidt tot een taakverzwaring voor de leraar. Ook zal de leraar een aantal

nieuwe vaardigheden moeten meebrengen in zijn competenties lijstje.

Toch bleek dat de inzet van ICT niet tot betere resultaten leidt. Maar de inzet van ICT blijft

noodzakelijk. Dit door de grote vraag van de maatschappij omtrent ICT vaardigheden.

In de bachelor opleiding lager onderwijs die ik volgde vind ik dat de aandacht naar ICT en e-

learning veel groter had moeten zijn. Deze studenten zijn de toekomstige leerkrachten. De

bakermat van het onderwijs. De jongere generatie is ook meer vertrouwd met al deze

toepassingen.

Ook zouden de ICT coördinatoren meer de mogelijkheid moeten krijgen om pedagogisch bezig

te zijn in de lagere school. In plaats van enkel de technieker van dienst te zijn. En dit omvat

ook het begeleiden en vormen van leerkrachten, de leerkrachten overtuigen voor verandering,

ICT projecten bedenken, leerlijnen uitwerken, etc.

De overheid moet daarentegen voldoende werkingsmiddelen bieden aan de scholen om

voldoende computers aan te schaffen met een internetaansluiting. En de nodige vormingen en

nascholingen bieden. Eventueel kan dit door werkvormen en toepassingen te publiceren of

projecten zoals E-Twinning nog harder te steunen.

Nu sta ik ongeduldig te wachten op het implementeren van web 2.0 in het onderwijs. En hou ik

een oogje in het zeil. Want voor we het weten staat web 3.0 aan de deur...

- 222 -


Bijlagen

- 223 -


- 224 -


- 225 -


- 226 -


- 227 -


- 228 -


Bronvermeldingen

en

Literatuurlijst

- 229 -


BIERENS (G.). Social Bookmarking en de mogelijkheden ervan voor het Hoger Onderwijs.http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2930 datum raadpleging: 25 maart 2008

D'HAESE (I.). Gebruik en misbruik van sociale software toepassingen in een onderwijscontexthttp://www.digitaledidactiek.nl/dd/themas/1299, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe kun je sociale vaardigheden trainen met behulp van video?

http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/29geraadpleegd op: 25 maart 2008

FREEDMAN (T.). Coming of Age, an introduction to the new world wide web, 2006

HINCHCLIFF (D.). The Web 2.0 Trinity: People, Data, and Great Software

http://web2.wsj2.com/the_web_20_trinity_people_data_and_great_software.htmgeraadpleegd op: 3 juni 2008

JOCHEMS (W.). Een geïntegreerde benadering van e-learning. Groningen, Wolters Noordhoff, 2004, 257 p.

N.N. Second Lifehttp://nl.wikipedia.org/wiki/Second_Life, datum van raadpleging: 4 december 2007

ROVAI (A.). Building sense of community at a distance. In: International Review of Research in Open and

Distance Learning, vol. 3, nr. 1, pp. 1-16

ANDERSON (T.). Op. Cit., 2004, pp. 33-60

ANDERSON (T.). Theory and practice of Online learning, Athabasca, Athabaca university, 2004, 454 p.

BAARS (G.). Welke ijsbrekers kun je inzetten om studenten elkaar online te laten leren kennen?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/didactiek_algemeen/335Geraadpleegd op: 25 maart 2008

BAKKER (J.). Social bookmarking in het onderwijs: mogelijkheden en schaduwkanten.http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/3397, zie bijlage XXX

datum raadpleging: 6 december 2007

BAKKER (N.). Elektronische leeromgevingen op drift? ‘Kee, we oriënteren ons’.

http://www.edusite.nl/edusite/specials/15681, zie bijlage: p. ???datum van raadpleging: 18 november 2007

BAKKER (N.). Open source elo groot in Vlaamse hoger onderwijs.http://www.edusite.nl/edusite/specials/17512, zie bijlage: p. ???datum van raadpleging: 18 november 2007

BARNETT (J.). Pedagogical Context Knowledge: Toward s fuller understanding of wht good sciende teachers know. In:Sience Education, vol. 8, nr. 4, pp. 426-453.

- 230 -


BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, 68 p.

BASTIAENS (J.). Onderwijskundige innovatie: down to earth, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2007, p. 29

BELDARRAIN (Y.). Distance Education Trends: Integrating new technologies to foster student interaction andcollaboration. In: Distance Education, vol. 27, nr. 2, pp. 139-153.

BELDARRAIN (Y.). Distance Education Trends: Integrating new technologies to foster student interaction andcollaboration. In: Distance Education, vol. 27, nr. 2, pp. 139-153.

BENNEKER (F.). E-Learning: Sakai, een ELO voor de toekomst?http://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/3072, zie bijlage XXX

datum raadpleging: 03/12/2007

BENNEKER (F.). Sakai, een ELO voor de toekomst?

http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/3072, zie bijlage: p. ???datum van raadpleging: 18 november 2007

Bezroukov (N.) Open Source Software development as a Special Type of Academic Research

http://firstmonday.org/issues/issue4_10/bezroukov/index.html, zie bijlage XXX datum van raadpleging: 18 november 2007

CHAN (A.). An mp3 a day keeps the worries away: Exploring the use of podcasting to address preconceptions and alleviate

pre-class anxiety amongst undergraduate information technology students, WagaWaga, Charles Sturt University, 2005, 77 p.

CHILDRESS (M.). Using Massively Multiplayer Online Role-Playing Games for Online Learning. In: Distance Education.

vol. 27, nr. 2, pp. 187-196.

CLARK (R.). Learning from media: Arguments, analysis, and evidence, Greenwich, Information Age Publishing inc., 2001,

220 p.

COLLIS (B.). An on-going journey: Technology as a learning workbench, Twente, University of Twente, 2005,

p. 19.

COONEN (H.). De leraar in de kennissamenleving, sine loco, Open Universiteit Nederland, 2005, 68 p.

DAEMS (F.). ICT in de lerarenopleiding. In: Impuls, 2002, jg. 32, nr. 3, pp. 148-154.

DE CORTE (G.). De leraar als digitale duizendpoot. In: Persoon en gemeenschap, 2001, jg. 53, nr. 5, pp. 371-380.

DE CRAEMER (J.). Vrije Software in het onderwijs. Brussel, Afdeling Beleidscoördinatie Onderwijs, 2007, 64 p.

DE VRIES (F.). Open source toepassen in modulaire Elektronische Leeromgevingen: Elo’s flexibel en op maat. Utrecht,Stichting Digitale Universiteit, 2004, 123 p.

DE WAAL (M.) Tags.http://www.denieuwereporter.nl/wiki/index.php/Tags


- 231 -


DEINUM (F.). Hoe kun je flexibel video gebruiken in je colleges?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/513

Geraadpleegd op: 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe kun je studenten eigen videofragmenten in een verslag laten opnemen?

http://www.digitaledidactiek.nl/dd/begeleiden/619 Geraadpleegd op: 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe kun je video als bronmateriaal gebruiken?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/opdrachten/388geraadpleegd op: 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe maak je een beeldscherminstructie?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/377

geraadpleegd op: 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe maak je een beeldverslag van een bijeenkomst of excursie?

http://www.digitaledidactiek.nl/dd/presenteren/510 Geraadpleegd op 25 maart 2008

DEINUM (F.). Hoe maak je videocases voor je onderwijs?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/didactiek_algemeen/387Geraadpleegd op 25 maart 2008

DEMEULEMEESTER (A.). Advies over de eindtermen en ontwikkelingsdoelen informatie- en communicatietechnologie


secundair onderwijs. Brussel, VLOR, 2006, 18 p.

DENIES (J.). Informatica in de les aardrijkskunde. In: De Aardrijkskunde, 2000, nr. 4, pp. 19-24

DOWNES (S.). E-Learning 2.0.

http://www.elearnmag.org/subpage.cfm?section=articles&article=29-1, zie bijlage p. XXXdatum van raadpleging: 18 november 2007

DRIESEN (J.). Wat is een elektronische leeromgeving?. In: ICT onderwijsinnovatie, 1999, nr. 2, pp. 1-4

DROSTE (J.). Keuze Teleleerplatform 2000, Utrecht, Stichting SURF, 2000, 234 p.

EGAN (K.). The Educated Mind: How Cognitive Tools Shape Our Understanding. Chicago, University of Chicago Press,

1997, 310 p.

EPSTEIN (D.). The field of business ethics in the United States; Past, Present and future. In: Journal of General Management,

jg 28, nr. 2, pp.1-20.

ERKENS (G.). Projectonderwijs in ICT-leeromgeving in de tweede fase vo. Utrecht, Drukkerij Zuidam & Uithof B.V., 2003,

253 p.

FISSCHER (O.). Het organiseren van morele competentie. In: Gids voor personeelsmanagement, jg. 82, nr. 3, pp.13-16

FLETCHER-FLINN (C.). The Efficacy of Computer Assisted Instrution (CAI); A meta analysis. In: Journal of Educational

Computing Research, jg. 12, nr. 3, pp. 219- 241.

- 232 -


FORRER M., coöperatief leren in de basisschool, CPS, 2000, p.30

FOUCAULT (M.). Discipline and punish: the birth of the prison, New York, Random House, 1979,

GILES (J.). Special Report Internet encyclopaedias go head to head, uit: Nature, International weekly journal of science, nr.438, 15 december 2005

GORISSEN (P.). WikiWiki: Anarchie in het hoger onderwijshttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2374, zie bijlage XXXdatum van raadpleging: 6 december 2007

HERRINGTON (J.). Authentic Tasks Online: A synergy among learner, task, and technology. In: Distance Education, vol.27, nr. 2, pp. 233-247.

HINCHCLIFF (D.). A round of web 2.0 reductionism

http://blogs.zdnet.com/Hinchcliffe/?p=41geraadpleegd op: 3 juni 2008

HINCHCLIFF (D.). All We Got Was Web 1.0, When Tim Berners-Lee Actually Gave Us Web 2.0http://web2.wsj2.com/all_we_got_was_web_10_when_tim_bernerslee_actually_gave_us_w.htm Geraadpleegd op: 3 juni 2008

HOTRUM (M.). breaking Down the LMS Walls. The International Review of Research in Open and Distance Learning, vol.6, nr. 1, pp. 1-5

INTERNATIONAL ACADEMY OF EDUCATION. Teaching reading, sine loco, UNESCO, 2003, pp.

Jochems (W.)(2004). Een geïntegreerde benadering van e-learning. Groningen, Wolters Noordhoff, 2004, 257 p.

JONASSEN ( D.). Computers in the classroom: mindtools for critical thinking, New Jersey, Merrill Prentice Hall, 1996, 304p.

KOK (J.) Talenten Transformeren. Over het nieuwe leren en nieuwe leerarrangementen, Tilburg, Fontys Hogescholen, 2003,7 p.

KOK (J.) Talenten Transformeren. Over het nieuwe leren en nieuwe leerarrangementen, Tilburg, Fontys Hogescholen, 2003,p. 4

LAAGLAND (E.). Service Oriented Architecture voor de UT, een verkenning, Twente, Universiteit Twente, 2006, 20 p.

LAM (I.). Hebben elektronische leeromgevingen hun langste tijd gehad of toch niet?. Utrecht, IVLOS, 2006, 8 p.

LAURILLARD (D.). UK perspective Targetting research on policy objectives: a gap analysis

http://www.wun.ac.uk/elearning/seminars/seminars/seminar_four/seminar_four.hmlgeraadpleegd op: 18 november 2007

LIBER (O.). PLE Project Summary

http://www.cetis.Ac.uk/members/ple/resources/ple_summarydatum van raadpleging: 19 november 2007

MAAG (M.). Podcasting and MP3 Players: Emerging Education Technologies. In: Computers, Informatcs, Kursing, vol. 24,nr. 1, pp.9-13.

- 233 -


MILLENAAR (N.). De elektronische leeromgeving is achterhaald. http://www.edusite.nl/edusite/nieuws/16582, zie bijlage: p. ???datum van raadpleging: 18 november 2007

N.N. Algemene directie statistiek en economische informatie persbericht 8 november 2006.

http://statbel.fgov.be/press/pr090_nl.pdf, zie bijlage XXX

datum van raadpleging: 21 november 2007

N.N. Over Moodle – MoodleDocs

http://docs.moodle.org/nl/Over_Moodle, zie bijlage XXXdatum raadpleging: 19 november 2007

N.N. Release - MoodleDocs http://docs.moodle.org/en/Release, zie bijlage XXXdatum raadpleging: 3 december 2007

N.N. Second Lifehttp://nl.wikipedia.org/wiki/Second_Life,

datum van raadpleging: 4 december 2007

N.N. Weblog

http://nl.wikipedia.org/wiki/Weblogs, zie bijlage XXXdatum raadpleging 5 december 2007

NDERSON (T.). Theory and Practice of Online Learning, Athabasca, Athabasca University, 2004, pp. 33-60

NIEGEMANN (H.). Kompendium E-learning. Berlin-Heidelberg, Springer-Verlag, 2004, 411 p.

NIELSEN (J.). One billion internet usershttp://www.useit.com/alertbox/internet_growth.html

geraadpleegd op: 3 juni 2008

OTTEN (R.). De online toekomst heet web 2.0

http://www.nrc.nl/media/article110012.ecegeraadpleegd op 23 maart 2008

PANG (E.). International academy of education: Teaching reading, sine loco, UNESCO, 2003, p. 13

PIETRYKIWSKI (B.). Information technology and commercialization of knowledge: Corporate universities and classdynamics in an era of technological restructuring. In: Journal of Economic Issues, 2001, jg. 35; nr. 2, pp. 299-306.

POORTMAN (S.). Folksonomy: metadatering door de massahttp://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2985 geraadpleegd op 25 november

QUARTIER (M.). E-learning voor de school. In: Impuls, 2002, jg. 33, nr. 1, pp. 12-20.

RACTHAM (P.). Podcasting in academia: a new knowledge management paradigm within academic settings. In:Proceedings of the 2006 ACM SIGMIS CPR conference on Computer Personnel Research, New York, The Association forComputing Machinery, 2006, pp. 314-317.

- 234 -


ROVAI (A.). Building sense of community at a distance. In: International Review of Research in Open and Distance

Learning, vol. 3, nr. 1, pp. 1-16

RUBENS (W.). Social Software in het hoger onderwijs. In: Onderzoek van Onderwijs, jg. 35, nr. 3, pp.1-6

RUBENS (W.). Weblogs in het hoger onderwijshttp://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2326, zie bijlage XXX

datum van raadpleging: 6 december 2007

SCHOPPERT (S.). De (on)begrensde mogelijkheden van de elektronische leeromgeving.

http://www.edusite.nl/edusite/specials/14931, zie bijlage: p. ???datum van raadpleging: 18 november 2007

SCOBLE (R.). Getting outside the frothy bubblehttp://scobleizer.com/2006/09/03/getting-outside-the-frothy-bubble/ geraadpleegd op: 3 juni 2008

SHUYESMANS (W.). Computers in de klas: doen we er ook wat mee?. In: EOS, 2003, nr. 10, pp.114-118.

SIMONS (R.). Digitale didactiek: hoe (kunnen) academici leren ICT te gebruiken in hun onderwijs, Utrecht, IVLOS, 2002, p.6

SLOEP (P.). Leerobjecten voor gedistribueerde leeromgevingen. Eindhoven, Fontys Hogescholen, 2003, 32 p.

STEFFE (L.). Constructivism in Education, Hillsdale, Lawrence Erlbaum Assiociates, 1995, 575 p.

STEVENS (M.). EHB(t)O: Eerste hulp bij Taalonderwijs, Brussel, EHSAL, 2005, pp. 69-89

Surfplank: Deel 4 ICT als brug tussen capaciteit en beperking: Hoofdstuk 12: laten voorlezen met voorleessoftware: inleidinghttp://www.letop.be/projecten/surfplank/pdf.asp?parent=1080&SurfID=1091#start

datum van raadpleging: 2 juni 2008

Surfplank:Deel 4 ICT als brug tussen capaciteit en beperking: Hoofdstuk 12: laten voorlezen met voorleessoftware: handigwoorden, zinnen, teksten laten voorlezen,http://www.letop.be/projecten/surfplank/pdf.asp?parent=1080&SurfID=1092#start datum van raadpleging: 2 juni 2008

SUROWIECKI (J.). The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes.In:Business, Economies, Societies and Nations, 2004

TARTWIJK (J.). Werken met een elektronisch portfolio. Utrecht, Wolters-Noordhoff Groningen, 2003, 80 p.

VAN BEEM (M.). Computer bevordert samenwerking. In: Didaktief, 2003, nr. 10, pp.38-40.

VAN DE BUNT-KOKHUIS (S.). Kennis, multimedia en globalisering. In: Impuls, 2003, jg. 34, nr. 2, pp. 96-104

VAN DEN BERG (K.). Finding Options: An Open Source software evaluation model with a case study on Course

Management Systems. Tilburg, sine editor, 2005, 99 p.

VAN DER MEER (K.). Metadata voor leerobjecten in een digitale leeromgeving. Antwerpen, Universiteit Antwerpen, 2005,

- 235 -


53 p.

VAN DER WERF (G.). Leren in het Studiehuis. Consumeren, construeren of

engageren?, Groningen, s.e., 2005, 57 p.

VAN DETH (S.). Handleiding vodcasten in het Onderwijs, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, sine dato, pp.2-3

VAN ECK (R.). The effect of competition and contextualized advisement on the transfer of mathematics skills in a computer-based instructional simulation game. In: Educational Technology Research and Development, jg. 50, nr. 3, pp. 23- 41

VAN ELK (L.). ELO-Definiëring. Utrecht, Stichting Digitale Universiteit, 2004, 10 p.

VAN GELOVEN (M.). E-learning trends 2004: Standaarden, technologie en eigendomsrecht, Utrecht, Digitale Universiteit,2004, 31 p.

VANDENBROUCKE (F.). Competenties voor de kennismaatschappij, Brussel, s.e., 2005, 44 p.

VANTHEMSCHE (G.). Gongo. Tielt, lannoo, 2007, 328 p.

VERHOFSTADT (G.). The paradox of anti - globalisation. In: Business World, 2001, nr. 27, pp.

VERMUNT (J.). Docent van deze tijd: Leren en laten leren. Utrecht, Universiteit Utrecht, 2006, 32 p.

VERSTELLE (M.). ICT in het hoger onderwijs: stand van zaken. Utrecht, IVLOS, 2002, 112 p.

VERSTELLE (M.). Podcasting in het hoger onderwijs: nieuwe hype of echte aanwinst?http://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/2891, zie bijlage XXX

datum raadpleging: 3 december 2007

VOLMAN (M.). A variety of roles for a new type of teacher. Educational technology and the teaching profession. In:

Teaching and Teacher Education,.

WAGNER (E.). In support of a functional defi nition of interaction. In: Kew Directions for Teaching and Learning, 1997, nr.

71, pp. 19-26

WEIGEL (V.). From Course Management to Curricular Capabilities: A Capabilities Approach for the Next-Generation CMS.In: Educause Review, 2005, jg. 40, nr. 3, pp.54-67

WESTERA (W.). Open Source Elektronische Leeromgevingen, over de gebruiksmogelijkheden in het Kederlansde Hoger

Onderwijs. Utrecht, Stichting SURF, 2007, 83 p.

WILEY (S.). Openness in Higher Education: Open Source, Open Standards, Open Access. Wenen, Conference on ElectronicPublishing, 2007, 174p.

WILSON (S.). Service-Oriented Frameworks: Modelling the infrastructure for the next generation of e-Learning Systems, s.l.,DEST, 2004, 19 p.

WOLFF (S.). Hoe schakel je experts in met behulp van videoclips?http://www.digitaledidactiek.nl/dd/communiceren/162 geraadpleegd op: 25 maart 2008

- 236 -


Afbeeldingenregister

Afbeelding 1: Web 1.0 statische webpagina's..............................................................................................59Afbeelding 2: Web 2.0 bètaversie................................................................................................................63Afbeelding 3: http://www.flickr.com/..........................................................................................................63Afbeelding 4: http://www.youtube.com/.....................................................................................................63Afbeelding 5: http://www.wikipedia.org/....................................................................................................63Afbeelding 6: http://www.netvibes.com/.....................................................................................................63Afbeelding 7: http://www.orkut.com/..........................................................................................................63Afbeelding 8: http://www.last.fm/...............................................................................................................63Afbeelding 9: Web 2.0 gasten die afspreken voor een middagmaal............................................................65Afbeelding 10: Wi-Fi hotspots in het zuiden van Brussel...........................................................................69Afbeelding 11: http://www.google.com/.....................................................................................................71Afbeelding 12: http://www.yahoo.com/.......................................................................................................71Afbeelding 13: http://www.msn.com/..........................................................................................................71Afbeelding 14: http://technorati.com/..........................................................................................................71Afbeelding 15: http://www.zvents.com/......................................................................................................71Afbeelding 16: http://upcoming.yahoo.com/...............................................................................................71Afbeelding 17: http://rollyo.com/................................................................................................................71Afbeelding 18: http://www.look4.be/..........................................................................................................71Afbeelding 19: http://www.facebook.com/..................................................................................................76Afbeelding 20: http://drupal.org/.................................................................................................................76Afbeelding 21: http://www.esnips.com/......................................................................................................76Afbeelding 22: http://groups.google.com/...................................................................................................76Afbeelding 23: http://www.hyves.nl/...........................................................................................................76Afbeelding 24: http://www.myspace.com/..................................................................................................76Afbeelding 25: http://www.bunchball.com/.................................................................................................77Afbeelding 26: http://www.bebo.com/.........................................................................................................77Afbeelding 27: http://groups.msn.com/.......................................................................................................77Afbeelding 28: http://www.orkut.com/........................................................................................................77Afbeelding 29: http://www.blogger.com/....................................................................................................80Afbeelding 30: http://blogs.skynet.be/.........................................................................................................80Afbeelding 31: http://www.bloggen.be/.......................................................................................................80Afbeelding 32: http://b2evolution.net/.........................................................................................................80Afbeelding 33: http://wordpress.org/...........................................................................................................80Afbeelding 34: http://www.geeklog.net/......................................................................................................80Afbeelding 35: http://www.s9y.org/............................................................................................................80Afbeelding 36: http://wiki.zoho.com/..........................................................................................................85Afbeelding 37: http://www.wikikids.nl/......................................................................................................85Afbeelding 38: http://pbwiki.com/...............................................................................................................85Afbeelding 39: http://www.wetpaint.com/...................................................................................................85Afbeelding 40: http://www.wikidot.com/....................................................................................................85Afbeelding 41: http://www.wikispaces.com/...............................................................................................85Afbeelding 42: http://www.jot.com/............................................................................................................85Afbeelding 43: http://sites.google.com/.......................................................................................................85Afbeelding 44: http://www.wikia.com/wiki/Wikia.....................................................................................85Afbeelding 45: http://switchpod.com/..........................................................................................................88Afbeelding 46: http://www.podbean.com/...................................................................................................88Afbeelding 47: http://www.wildvoice.com/.................................................................................................88Afbeelding 48: http://www.mypodcast.com/...............................................................................................88Afbeelding 49: http://shockpod.com/...........................................................................................................88

- 237 -


Afbeelding 50: http://share.ovi.com/...........................................................................................................88Afbeelding 51: http://www.gcast.com/........................................................................................................88Afbeelding 52: http://odeo.com/..................................................................................................................88Afbeelding 53: http://www.podango.com/...................................................................................................88Afbeelding 54: http://www.podcastfm.co.uk/..............................................................................................89Afbeelding 55: http://www.deredactie.be/cm/de.redactie............................................................................96Afbeelding 56: http://www.dailymotion.com/us.........................................................................................97Afbeelding 57: http://www.youtube.com/...................................................................................................97Afbeelding 58: http://video.google.com/.....................................................................................................97Afbeelding 59: http://www.teachertube.com/..............................................................................................97Afbeelding 60: http://www.garagetv.be/......................................................................................................97Afbeelding 61: http://www.slideshare.net/..................................................................................................97Afbeelding 62: http://www.schooltv.nl/beeldbank/.....................................................................................97Afbeelding 63: http://dotsub.com/...............................................................................................................97Afbeelding 64: http://atpic.com/ ...............................................................................................................100Afbeelding 65: http://www.flickr.com/......................................................................................................100Afbeelding 66: http://www.kodakgallery.com/Welcome.jsp....................................................................100Afbeelding 67: http://photobucket.com/....................................................................................................100Afbeelding 68: http://www.myalbum.com/ ..............................................................................................100Afbeelding 69: http://picasaweb.google.com/...........................................................................................100Afbeelding 70: http://www.phanfare.com/home.aspx...............................................................................100Afbeelding 71: http://www.smugmug.com/ ..............................................................................................100Afbeelding 72: http://www.shutterfly.com/...............................................................................................100Afbeelding 73: http://www.webshots.com/...............................................................................................100Afbeelding 74: http://www.woophy.com/.................................................................................................100Afbeelding 75: http://www.snapfish.be/....................................................................................................100Afbeelding 76: http://www.zooomr.com/ .................................................................................................100Afbeelding 77: http://www.panoramio.com/ ............................................................................................100Afbeelding 78: http://del.icio.us/ ..............................................................................................................104Afbeelding 79: http://www.citeulike.org/..................................................................................................104Afbeelding 80: http://ma.gnolia.com/........................................................................................................104Afbeelding 81: http://www.diigo.com/......................................................................................................104Afbeelding 82: http://www.furl.net/...........................................................................................................104Afbeelding 83: http://www.stumbleupon.com/..........................................................................................104Afbeelding 84: http://www.yurls.net/........................................................................................................104Afbeelding 85: veel gebruikt webfeed icoon.............................................................................................105Afbeelding 86: Buttons voor het inschrijven van een webfeed..........................................................................................106Afbeelding 87: http://www.google.com/reader/ .......................................................................................106Afbeelding 88: Tag cloud (door Markus Angermeier) voor een presentatie over Web 2.0......................108Afbeelding 89: http://www.vanderwal.net/................................................................................................109Afbeelding 90: http://amir.karimuddin.com/gunakanlah-social-bookmarking-buatan-indonesia.html... .109Afbeelding 91: http://www.zoho.com/.......................................................................................................114Afbeelding 92: http://docs.google.com/.....................................................................................................114Afbeelding 93: http://www.thinkfree.com/common/main.tfo ..................................................................114Afbeelding 94: http://www.simdesk.com/.................................................................................................114Afbeelding 95: http://nl.wikipedia.org/wiki/Google..................................................................................132Afbeelding 96: Google Account aanmelden..............................................................................................137Afbeelding 97: Google Account: Mijn Producten.....................................................................................138Afbeelding 98: Pagina indeling weblog 'startpagina'.................................................................................149Afbeelding 99: pagina indeling startpagina weblog..................................................................................153

- 238 -


Afbeelding 100: Zoho Wiki: http://wiki.zoho.com....................................................................................155Afbeelding 101: Wiki Kids: http://kennisnet.wikia.com/wikikids/wiki/Meehelpen-NieuwePagina......................................................155Afbeelding 102: http://audacity.sourceforge.net/.......................................................................................158Afbeelding 103: http://switchpod.com/......................................................................................................158Afbeelding 104: http://jahshaka.org/..........................................................................................................162Afbeelding 105: YouTube multi-video uploader..................................................................................................................163Afbeelding 106: YouTube multi-video uploader.......................................................................................163Afbeelding 107: YouTube video options...................................................................................................163Afbeelding 108: http://www.gimp.org/......................................................................................................170Afbeelding 109: http://picasa.google.com/................................................................................................170Afbeelding 110: picasaweb.google.com/...................................................................................................171Afbeelding 111: Picasa Foto's uploaden: album maken of selecteren.......................................................171Afbeelding 112: Picasa Foto's uploaden: Foto's selecteren.......................................................................172Afbeelding 113: Picasa Foto's verplaatsen en kopiëren.............................................................................172Afbeelding 114: http://picasa.google.com/................................................................................................172Afbeelding 115: Picasa collage maken......................................................................................................173Afbeelding 116: Picasa Foto's uploaden....................................................................................................173Afbeelding 117: Picaas Webalbums bijschrift toevoegen.........................................................................175Afbeelding 118: Picasa Webalbums opmerking toevoegen......................................................................175Afbeelding 119: Picasa Webalbums Tagging............................................................................................175Afbeelding 120: http://groups.google.com/...............................................................................................179Afbeelding 121: Google Groups aanmelden..............................................................................................179Afbeelding 122: Google Groups maken....................................................................................................179Afbeelding 123: Google groups Startpagina..............................................................................................180Afbeelding 124: Google Groups Discussie starten....................................................................................181Afbeelding 125: Google Groups pagina aanmaken...................................................................................182Afbeelding 126: http://www.yurls.net/......................................................................................................186Afbeelding 127: http://www.yurls.net/......................................................................................................186Afbeelding 128: Yurls Nieuwe box...........................................................................................................186Afbeelding 129: Yurls Wijzig Rubriek......................................................................................................186Afbeelding 130: Yurls Wijzig Rubriek......................................................................................................187Afbeelding 131: Yurls box reken hoek......................................................................................................187Afbeelding 132: Yurls link toevoegen.......................................................................................................187Afbeelding 133: http://zesdesparkschool.yurls.net/...................................................................................188Afbeelding 134: http://www.netvibes.com/...............................................................................................192Afbeelding 135: http://www.google.be/reader/.........................................................................................192Afbeelding 136: http://my.yahoo.com/......................................................................................................192Afbeelding 137: http://www.google.com/ig..............................................................................................192Afbeelding 138: RSS-feed.........................................................................................................................192Afbeelding 139: Google Docs aanmelden.................................................................................................195Afbeelding 140: http://docs.google.com/...................................................................................................195Afbeelding 141: Google Docs: nieuw openen...........................................................................................195Afbeelding 142: Google Docs: Openen.....................................................................................................196

- 239 -

Eindproef web 2.0

Documents

Transcript of Eindproef web 2.0