In opdracht van Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Participatie Paradox Atelier

eindpresentatie

Inleiding

Burgerparticipatie is van alle tijden maar de laatste

jaren is er aanmerkelijk meer aandacht voor gekomen.

Soms ingegeven door bezuinigingen waardoor de

overheid niet alles meer zelf kon organiseren, maar

vaker door het inzicht dat een toenemend aantal vraagstukken niet door een overheid alléén kan

worden opgelost.

Wie het land intrekt ontmoet bevlogen bewoners en

professionals die experimenteren met nieuwe vormen van samenwerken. Zij doen ervaringen op die ons

helpen om participatie nog krachtiger te maken. Mooie

voorbeelden zijn er te over. Maar er zijn ook

belangrijke kanttekeningen te maken. Zo blijkt maar

een beperkt deel van de samenleving zich èchtuitgenodigd te voelen om mee te doen. En blijken met

name initiatieven succesvol te worden die aansluiten

bij beleidsvoornemens en niet strijdig zijn met andere

kerntaken van de overheid (zoals rechtsgelijkheid).

Ondanks dat we steeds geloven dat participatie goed is en toegejuicht wordt, is er een taaie kracht die een

initiatief óf doet verdampen of doet institutionaliseren.

In beide gevallen is het initiatief na verloop van tijd

verdwenen.

In het starten, het beslissen over, het beheren van en

het eindigen van een initiatief, is er steeds weer een

worsteling om het initiatief echt op waarde te schatten.

Om het echt tot wasdom te laten komen om het echt

van de burger te laten zijn, om het echt serieus te nemen, om het echt te erkennen, om je echt te

verplaatsen in de burger die een initiatief neemt, door

zijn of haar ogen te kijken en zijn of haar vuur en

daadkracht als maatstaf te nemen.

Een aantal succesvolle burgerinitiatieven gunde ons een kijkje in de ziel. Uit deze praktijk destilleerden we

een zevental universele participatie paradoxen. Deze

paradoxen houden de taaiheid van participeren in

stand en leiden er vaak toe dat een initiatief niet

ontluikt, niet tot wasdom komt of een zachte dood sterft. In plaats van deze paradoxen te negeren (wat

een heel menselijke neiging is), stellen wij voor ze te

omarmen en situationeel te onderzoeken hoe er mee

om te gaan. We wagen ons niet aan het maken van

blauwdrukken hiervoor. Beter achten wij het om een onderzoekend gesprek tussen burger en

ambtenaar/bestuurder op gang te brengen en het

verzinnen van innovatieve, creatieve en wellicht zelfs

disruptieve werkvormen die situationeel een antwoord

kunnen geven hoe om te gaan met de betreffende paradox.

Met deze participatie paradoxen hopen we bij te

dragen aan een volwaardiger relatie tussen burger en

overheid.

Jeroen den Uyl, Hanna Blomaard (Twynstra Gudde)

André Schaminée, Tabo Goudswaard (Is Ook)

Een kijkje in de keuken bij drie voorbeeldgemeenten (Den Haag, Vlaardingen en Zwolle), aangevuld met ervaringen

in zo’n 15 gemeenten die binnen Mag Stad (www.magstad.nl) zijn onderzocht, sterkte ons in het beeld, dat het

verder brengen van participatie in hoge mate een situationele opgave is. Toch zijn er ontegenzeggelijk een aantal

zaken die, weliswaar in verschillende vormen, spelen bij vele gemeenten. Deze zaken blijken hardnekkig te zijn en hebben de vorm van een paradox, een schijnbare tegenstelling.

Een verstandig mens heeft de neiging om om paradoxen heen te lopen. Ze lijken onoplosbaar, en leiden door het

taaie karakter niet zelden tot enige frustratie bij de mensen die de paradoxen ervaren. Mag Stad is een concept

ontwikkeld door social designers. En het gaat wellicht te ver om social designers onverstandige mensen te noemen, maar ze hebben de onbedwingbare behoefte paradoxen te omarmen. Het Participatie Paradox Atelier is daardoor

een plek geworden waarin we met de Paradoxen spelen, worstelen, lachen en balen. Maar vooral waar we

innovatieve ideeën ontwikkelen om met die paradoxen om te gaan. Zo helpen we participatie verder.

Handleiding

• Voorbereiding: Het materiaal van het Participatie Paradox Atelier bestaat nu uit zeven paradoxen. Dat zijn er

wellicht wat veel om verdiepend te behandelen. Daarnaast is het zeer denkbaar dat niet alle paradoxen gevoeld

worden door de betreffende groep. Het verdient daarom de aanbeveling om vooraf een selectie te maken uit de

paradoxen.

• Ruimte: Het verdient de aanbeveling om geen ruimte op het stadhuis te nemen, maar een ruimte die

laagdrempelig is. Vuistregel: je hebt geen pasje nodig om binnen te komen. Het Participatie Paradox Atelier kan

het beste worden georganiseerd in een ruimte met voldoende werkruimte op de muren. Het materiaal bestaat

momenteel uit een zevental paradoxen, met inleidend materiaal. Plak deze geclusterd aan de muur.

• Samenstelling van de groep: Het Participatie Paradox Atelier kan uitgevoerd worden binnen de ambtelijke

organisatie, binnen een bewonersorganisatie of in een combinatie van overheidsmedewerkers en

bewoners/ondernemers. Als er gewerkt wordt met deelgroepen, probeer dan zoveel mogelijk gemengde groepen

te krijgen.

Werkomschrijving

• Omvang van de groep: We stellen voor een maximum van zo’n 10 personen aan te houden die over een paradox

in gesprek gaat. Er kunnen meerdere groepen tegelijk aan de slag zijn in het Participatie Paradox Atelier.

• Tijdbesteding: Spendeer ongeveer 20 minuten per paradox. Dit geeft iedereen spreektijd en voldoende tijd om de

materie uit te diepen.

• Gespreksleiding: De ervaring leert dat het verstandig is om het gesprek te laten leiden door iemand die vertrouwd

wordt in die rol. Het Participatie Paradox Atelier is in zijn beste vorm, open, onderzoekend en soms ook

prikkelend. Het is zaak om de paradox te omarmen. Dat vraagt een gespreksleider die doorvraagt en voorkomt

dat het gesprek gekleurd wordt door al te normatieve uitspraken. Bij een groep bestaande uit overheidsmedewerkers en bewoners/ondernemers is het zaak om voorbij ambtelijke taal te komen, maar ook te

voorkomen dat de overheid zich voortdurend moet verdedigen. Het Participatie Paradox Atelier is een instrument

om begrip voor elkaars rollen te ontwikkelen.

Instructie voor het gesprek

De MagStad theorievragen bevatten praktijkvoorbeelden, waarbij we ons van een bestaand initiatief of idee

afvragen: ‘mag dat?’ Meestal zijn er zowel argumenten vóór als tegen te bedenken. Beide argumenten zijn in de

basis waar, of waardevol.

Stap 1: Besprek de MagStad theorievragen en biedt ruimte voor zowel de voor- als tegenstanders. Vraag door hoe

het er in de praktijk van de betrokkene aan toe gaat. Waarom de zaken gaan zoals ze gaan, cq wat de dominante

krachten zijn. Probeer hierin niet normatief te zijn.

De MagStad theorievragen zijn een inleiding op de centrale paradox. Naast de centrale paradox, bevat het materiaal

ook andere paradoxen en prikkelende stellingen die er mee samen hangen.

Stap 2: Bespreek de centrale paradox. Herken/voel je deze? Hoe ga je er mee om? Herken je de andere

paradoxen? Vul de paradoxen aan met paradoxen die volgen uit het gesprek. Het kan hier helpen iemand

verantwoordelijk te maken voor het vastleggen van de paradoxen of het doen van tekstvoorstellen.

Werkomschrijving

Stap 3: Bedenk ‘hoe-vragen’ die helpen om (delen van) de paradox hanteerbaar te maken en wat richting te geven.

Het kan hier helpen iemand verantwoordelijk te maken voor het vastleggen van de hoe-vragen of het doen van

tekstvoorstellen.

Stap 4: Bedenk welke hoe-vragen het belangrijkst zijn om in de praktijk te onderzoeken. Bedenk binnen welke

projecten of situaties gezocht gaat worden naar een antwoord op de betreffende hoe-vragen. Spreek met elkaar af

hoe je de resultaten van dat onderzoek op een later moment bespreekbaar maakt met de groep.

Stap 5: Oefen in de praktijk.

Stap 6: Bespreek de resultaten van het praktijkonderzoek en start mogelijk een nieuw onderzoek.

Bouw mee aan het Participatie Paradox Atelier

Het materiaal voor het Participatie Paradox Atelier bestaat momenteel uit zeven paradoxen, aardig wat hoe-vragen

en eerste inspiratievoorbeelden om de paradox in de praktijk hanteerbaar(der) te maken. We willen dit een levend

instrument laten zijn. We zijn daarom zeer benieuwd naar jouw Mag Stad Theorievragen, jouw paradoxen en jouw

hoe-vragen. En natuurlijk naar de antwoorden op die Hoe-vragen. Je kunt ze met ons delen via hbd@tg.nl .

Werkomschrijving

#1cluster

Omdat de overheid bestuurlijke

doelstellingen nastreeft,

is zij vooral geïnteresseerd in initiatieven

die hieraan bijdragen.

• Hoe herken je een initiatief?

• Hoe bepaal je wanneer iets een initiatief is?

• Hoe kan je de aandacht van de gemeente trekken?

• Hoe kan je in de wijk wat laten ontstaan wat de bestuurders verrast?

• Hoe bewaak je als burger je onafhankelijkheid wanneer de gemeente opdrachtgever of

subsidiegever is?

• Hoe creëer je ruimte voor initiatieven die haaks staan op beleidsvoornemens?

• Hoe kan de passie van initiatiefnemers de bestuurlijke agenda bepalen?

Hoe-vragen

En ook:

• Laat zien dat je ambtenaar bent.

• Initiatieven bewust onder de radar houden en dan

wethouder verrassen.

inspiratie

#2cluster

Omdat de overheid ook verantwoordelijk is

voor zaken als veiligheid en

rechtsgelijkheid, ontstaat er systemische

weerstand tegen initiatieven die daarmee

conflicteren.

• Hoe creëer je ruimte voor initiatieven die haaks staan op andere verantwoordelijkheden

van de gemeente?

• Hoe ga je om met rechtsongelijkheid?

• Hoe kan je verantwoord risico nemen?

• Hoe ga je als overheid om met aansprakelijkheid bij zaken die door burgers zijn

gerealiseerd?

• Hoe maak je het afwegingskader inzichtelijk voor iedereen?

• Hoe kan je recht doen aan het feit dat alle gevallen van elkaar verschillen?

• Hoe buig je ‘het kan niet’ om naar ‘het kan wel, als…’?

Hoe-vragen

inspiratie

#3cluster

Omdat de overheid niet telkens met de hele

gemeenschap kan spreken, spreekt ze vaak

met dezelfde individuen in de hoop dat

deze individuen namens de hele

gemeenschap praten.

• Hoe kan je engagement leidend laten zijn in de keuze voor je gesprekspartner?

• Hoe kan je testen dat iemand meer dan zichzelf vertegenwoordigt?

• Hoe kun je iemand mentaal uitdagen zich te verplaatsen in de ander?

• Hoe maak je bespreekbaar dat een buurtburgemeester/gebiedsraad niet iedereen

vertegenwoordigt?

• Hoe kan je een gesprek voeren zonder agenda?

• Hoe waardeer je verschillende vormen van meedoen?

• Hoe kun je werken aan een doorlopend gesprek?

• Hoe krijg je voldoende ruimte om mensen/initiatieven tegen te komen die je niet kent?

• Hoe kan je beeld van usual suspect omdraaien naar ‘best person’?

• Hoe definieer je ‘meedoen’?

• Hoe bereik je de onbereikbare burger?

• Hoe kan je de ‘best person’ of buurtburgemeester betrekken om de onbereikbare burger te

betrekken?

• Hoe kan je als overheid in tijd, taal en middelen aansluiten bij de leefwereld van de burgers?

Hoe-vragen

inspiratie

inspiratie

#4cluster

Omdat de gemeente succesvolle

participatieprojecten wil uitdragen, raken

succesvolle initiatiefnemers overvraagd.

Omdat de functies op het grensvlak van

overheid en samenleving in het salarishuis

minder goed gewaardeerd worden dan de

functie van beleidsmaker, is er te weinig

waardering voor het schakelen van leef- en

systeemwereld en daarmee voor het

werkend krijgen van participatie.

• Hoe kan je medewerkers die op de grens van binnen en buiten zitten, een zwaardere stem

geven in het beleidsproces?

• Hoe kunnen medewerkers van de gemeente die op de grens van binnen en buiten zitten,

collega beleidsambtenaren leren kijken in de wijk?

• Hoe zorg je ervoor dat de rol van grenswerker tussen binnen en buiten meer gewaardeerd

wordt?

• Hoe kan je de waarde van succesvolle burgers voor de overheidsorganisatie bepalen?

• Hoe kan je succesvolle burgers op een eerlijke manier vergoeden voor taken die niks te

maken hebben met hun initiatief?

• Hoe kan je de pool van succesverhalen groter maken?

• Hoe kan je de bedrijfsvoering van initiatieven versterken?

• Hoe krijg je bedrijfsvoering die initiatieven ondersteunt?

Hoe-vragen

inspiratie

Betreft Wijziging salarisbedragen Cao Gemeenten 2016-2017, Datum 6 april 2016 09/17

Bijlage 4

Bij LOGA-brief

CvA/U201600159

CAR: bijlage IIa

Salaristabel gemeenteambtenaren per 1 januari 2017, nieuwe structuur

periodiek

Schaal

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 1498 1533 1571 1616 1663 1773 1990 2277 2527 2726

1 1533 1584 1636 1688 1743 1854 2073 2370 2635 2853

2 1570 1636 1701 1761 1821 1935 2158 2462 2743 2979

3 1607 1687 1766 1832 1901 2016 2241 2554 2850 3106

4 1645 1739 1831 1904 1981 2097 2326 2646 2958 3233

5 1682 1790 1896 1977 2059 2178 2409 2739 3066 3360

6 1720 1841 1960 2049 2139 2258 2493 2832 3174 3487

7 1757 1892 2025 2121 2218 2339 2577 2924 3282 3614

8 1795 1944 2090 2193 2297 2420 2661 3016 3389 3741

9 1832 1995 2155 2265 2377 2501 2745 3108 3497 3868

10 1870 2047 2220 2337 2456 2582 2829 3201 3604 3994

11 1907 2098 2285 2409 2535 2662 2913 3293 3712 4121

periodiek

Schaal

10A 11 11A 12 13 14 15 16 17 18

0 3005 3266 3594 3923 4380 4653 5004 5358 5929 6572

1 3135 3401 3730 4058 4513 4813 5189 5573 6161 6822

2 3265 3536 3865 4192 4645 4973 5374 5788 6393 7071

3 3395 3671 3999 4325 4777 5133 5558 6004 6626 7321

4 3525 3806 4134 4457 4910 5293 5743 6219 6858 7570

5 3655 3941 4266 4590 5042 5453 5928 6435 7090 7820

6 3785 4076 4399 4722 5175 5613 6113 6650 7322 8070

7 3915 4210 4531 4854 5307 5773 6298 6865 7555 8320

8 4045 4342 4664 4987 5440 5933 6483 7080 7787 8569

9 4174 4475 4796 5119 5572 6093 6668 7296 8019 8819

10 4302 4607 4928 5252 5704 6253 6853 7511 8251 9068

11 4430 4740 5061 5384 5837 6413 7038 7726 8484 9318

En ook:

• Boekje over frontlijnwerkers (gemeente Den Haag)

• Anders agenderen van ‘de straat opgaan’

#5cluster

Omdat, als het lastig wordt, mensen de

behoefte hebben aan zekerheid en de

neiging hebben om naar houvast te zoeken,

wordt de ruimte voor het experiment kleiner.

• Hoe kan je toelaten dat je niet weet wat de samenwerking op gaat leveren?

• Hoe kan je tevreden zijn met resultaten waar je niet om vroeg?

• Hoe kan je resultaten benoemen die ruimte laten én sturing geven?

• Hoe kan je ervoor zorgen dat mislukken mag?

• Hoe kan een gemeenteraad verantwoorden dat iets mis gaat?

Hoe-vragen

inspiratie

#6cluster

Omdat een overheid aanspreekbaar moet

zijn op haar beslissingen, streeft zij naar

objectieve criteria om beslissingen op te

nemen. Hierdoor wordt vergeten dat ook

subjectieve keuzes uitlegbaar kunnen zijn.

• Hoe kan je ruimte voor subjectiviteit inbouwen in een objectieve organisatie?

• Hoe bepaal je waar je regels loslaat en waar niet?

• Hoe kan je de regels terzijde schuiven en het doel van de regel centraal stellen?

• Hoe kan je onderscheid maken tussen initiatieven naar situatie?

Hoe-vragen

Inspiratie

En ook:

• Veearts-arrest: de wet overtreden om doel

van de wet te realiseren

• Verlokken over de bedoeling na te denken

#7cluster

Omdat de waardering voor een nieuw

initiatief lanceren groter is dan voor het

onderhouden van een succesvol initiatief,

neemt de betrokkenheid bij een initiatief

snel af.

• Hoe zorg je voor energie voor het onderhouden (of stoppen) van een initiatief?

• Hoe zorg je voor waardering van continuïteit en consolideren (van initiatieven)?

• Hoe zorg je voor blijvende betrokkenheid, eigenaarschap en verantwoordelijkheid?

• Hoe neem je continuïteit mee vanaf de start?

• Hoe zorg je dat je zichtbaar blijft als initiatief?

• Hoe past de tijdelijkheid van initiatieven bij de wens om ze te verduurzamen?

• Hoe ziet de afdeling beheer en onderhoud van de participatiesamenleving eruit?

• Hoe behandel je een initiatief dat jaar op jaar hetzelfde produceert?

Hoe-vragen

inspiratie

© Copyright Twynstra Gudde, Is Ook en Studio Goudswaard