eerstelijns psychologische zorg - Kennis en aanpak van sociale · PDF fileBegeleiding van...

revalidatie maatschappelijk werk

maatschappelijk werk in verpleeghuizen

maatschappelijk werk in verpleeghuizen

eerstelijns psychologische zorg

thuisbegeleiding

GGZcentra voor jeugd en gezinthuisbegeleiding

medisch maatschappelijk werk in algemene ziekenhuizen

eerstelijns psychologische zorg

thuisbegeleiding

sociaal psychiatrisch verpleegkundigen

Transparant aanbod

Modulen als bouwstenen voor de hulpverlening

Maatschappelijk werk in ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ

Project: Modulariseren maatschappelijk werk in de

gezondheidszorg

Opdrachtgever: Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk

Werkers / NVMW

Projectleider NVMW: Magteld Beun

Tekst: Margot Scholte en Corrie van Dam, MOVISIE

Eindredactie: NVMW

Vormgeving: Suggestie & illusie

Panelleden:

Koen van Beurden, Stichting Perspektief

John Koalsie, Delta Psychiatrisch Centrum, Poortugaal

Coby Langenkamp, RIAGG Amersfoort

Anita Schildkamp, GGz Nijmegen

Christine van Veen, Delta Psychiatrisch Centrum, Poortugaal

Alie Weerman, Hogeschool Windesheim, Zwolle

Peter Wierenga, GGnet, Warnsveld

Renie Wiersma, Meerkanten GGZ, Ermelo

Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan

onder voorwaarde van de bronvermelding:

© NVMW / MOVISIE 2009

Eerste druk: januari 2010

Ongewijzigde herdruk: juni 2011

Dit project is financieel mede mogelijk gemaakt door het

ministerie van VWS en het OAMW-fonds.

Modulen als bouwstenen voor de hulpverlening

Maatschappelijk werk in ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ

VoorwoordBij sommige beroepen hebben mensen een helder beeld: een dokter maakt mensen

beter, een fietsenmaker repareert fietsen. Dit geldt in mindere mate voor het beroep

maatschappelijk werker. Profilering en positionering van het beroep maatschappelijk

werker is daarom ook een blijvende uitdaging voor maatschappelijk werkers en een

belangrijke opdracht voor de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers/NVMW.

De Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers/NVMW is hét platform en hét

netwerk voor ruim 4000 professionals. Zij is een representatieve beroepsvereniging die

zichtbaar is in de maatschappij en met lef de collectieve belangen van maatschappelijk

werkers behartigt. Zo borgt de NVMW de kwaliteit van het beroep, maakt

kennisoverdracht mogelijk en biedt individuele dienstverlening aan leden. De NVMW

vertegenwoordigt het maatschappelijk werk in alle sectoren waar maatschappelijk

werkers actief zijn. Leden houden zich aan de beroepscode en zijn toetsbaar volgens het

tuchtrecht. De NVMW wil helder maken waar het maatschappelijk werk voor staat en

waarom maatschappelijk werkers onmisbaar zijn in de hedendaagse samenleving.

Bijzondere aandacht is er daarbij voor het vraagstuk van huiselijk en

hulpverleningsgebonden geweld. Een belangrijk probleem waarmee maatschappelijk

werkers in hun dagelijks werk te maken hebben en waarmee ze op een professionele

wijze moeten omgaan. Het beschrijven van modulen is daarvoor een instrument.

Met steun van het ministerie van VWS en het OAMW fonds is de NVMW in 2008 gestart

met het project Modulariseren maatschappelijk werk in de gezondheidszorg. Met

dit project wil de NVMW de bijdrage van maatschappelijk werkers aan de curatieve

gezondheidszorg transparant maken. Inzet is de beschrijving en ontwikkeling van

heldere modulen door en voor maatschappelijk werkers. Dit gebeurt op basis van de

eerder door MOVISIE ontwikkelde systematiek van ‘modulariseren’. Maatschappelijk

werkers kunnen deze modulebeschrijving in hun dagelijkse praktijk gebruiken om helder

te maken wat zij kunnen en doen.

Deze publicatie betreft een handzame set van modulen voor het maatschappelijk werk

in de ambulante, de deeltijd en de poliklinische GGZ. Eerder zijn reeds modulen voor

het verpleeghuismaatschappelijk werk en voor het medisch maatschappelijk werk in

algemene ziekenhuizen en de revalidatie beschreven.

Ik raad u deze publicatie van harte aan en dank alle maatschappelijk werkers die hebben

bijgedragen aan de totstandkoming. Zonder hun vrijwillige inzet had de NVMW deze

publicatie niet kunnen realiseren. Daarnaast wil ik MOVISIE hartelijk bedanken voor de

ondersteuning bij deze opdracht.

Iris Leene

Directeur NVMW

InhoudsopgaveInleiding 6

Deel 1:

Modulariseren van het maatschappelijk werk in de

ambulante / deeltijd / poliklinische GGZ

1. EentyperingvanhetmaatschappelijkwerkindeGGZ 9

De GGZ agoog 9

De organisatie van de GGZ 9

Visie en doelstelling van het GGZ maatschappelijk werk 10

Doelgroepen van het GGZ maatschappelijk werk 11

Taken van het GGZ maatschappelijk werk 11

De positie van het GGZ maatschappelijk werk 11

Hulpverlening door het GGZ maatschappelijk werk 12

De rol van het GGZ maatschappelijk werk bij agressie, geweld, misbruik

en/of verwaarlozing 14

2. Desystematiekvanhetmodulariseren 18

Inleiding 18

Kernbegrippen bij modulariseren 18

Algemene werkwijze 19

Toelichting op de verschillende onderdelen van de modulebeschrijvingen 20

Toepassing van modulen in de praktijk 22

Deel 2:

Modulebeschrijvingen van het maatschappelijk werk in de


BasismodulenvoorhetmaatschappelijkwerkindeGGZperfunctie 24

1. Kennismakingsgesprek 26

2. Vraagverheldering 27

3. Informatie en advies 29

4. Praktische en materiële begeleiding 30

5. Voortraject schuldhulpverlening 32

6. Coaching bij regie over het eigen leven 34

7. Ondersteunende- en verwerkingsgerichte begeleiding 35

8. Veranderings- en competentiegerichte begeleiding 37

9. Opvoedingsondersteuning en ouderbegeleiding 39

10. Activerende begeleiding naar dagbesteding 41

11. Begeleiding van chronische psychiatrische problematiek 43

12. Begeleiding bij een verstoord evenwicht in relaties, als gevolg van ziekte,

beperking of behandeling 45

13. Ondersteuning bij het opbouwen en versterken van het sociale netwerk 47

14. Outreachend contact op verzoek van derden 48

15. Casemanagement 49

16. Het geven van consultatie 50

17. Communicatieverbetering cliënt/cliëntsysteem – behandelteam 51

18. Crisisinterventie 53

19. Informatieverzameling ten behoeve van multidisciplinaire diagnostiek en

behandeling 54

20. Signalering verwaarlozing, misbruik en mishandeling 55

Deel 3:

Bijlagen

Bijlage 1: Functies van het maatschappelijk werk in de GGZ 58

Literatuurlijst 60

6 Inleiding* * *

InleidingMaatschappelijk werkers oefenen hun beroep uit in heel diverse omgevingen.

Bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, de jeugdzorg, de overheid, het onderwijs, het

welzijnsveld, de maatschappelijke opvang en in het bedrijfsleven. Soms werken

zij solistisch en zijn zij de enige maatschappelijk werker in een organisatie, soms

werken zij in teams. Elk werkveld kent zijn eigen dynamiek. Hier ligt de kracht van de

maatschappelijk werkers; ze zijn werkzaam op verschillende plekken en in organisaties

waar vragen van cliënten zich voordoen. Het is tevens de zwakte van de maatschappelijk

werkers; de diversiteit maakt het moeilijk om een goed beeld van het beroep neer te

zetten.

Het is hierdoor noodzakelijk dat maatschappelijk werkers (steeds weer opnieuw) in hun

werkomgeving kunnen uitleggen wat zij doen en met welke reden. Maatschappelijk

werkers hebben handvatten nodig om zich te profileren. Om duidelijk te maken aan de

cliënt, de verwijzers, de samenwerkingspartners en de werkgevers wat zij kunnen en wat

zij doen. Transparantie over het aanbod van het maatschappelijk werk zal, naast een

heldere profilering, tevens duidelijk voor het voetlicht brengen wat de maatschappelijk

werkers bindt. Zo kan richting cliënt, werkgevers, overheid en beleidsmakers het belang

van maatschappelijk werk worden aangetoond.

De Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers (NVMW), hét platform voor

professionals, ziet het als haar taak om maatschappelijk werkers die handvatten te

bieden en om binnen de diversiteit het maatschappelijk werk op eenduidige wijze

neer te zetten. De NVMW is een representatieve beroepsvereniging die de collectieve

beroepsinhoudelijke belangen van maatschappelijk werkers behartigt. De NVMW borgt

de kwaliteit van het beroep, maakt kennisoverdracht mogelijk en biedt individuele

dienstverlening aan leden. Dit alles met ruimte voor de specifieke werksetting

waarin het maatschappelijk werk zich beweegt. In dit kader is de afgelopen jaren

veel aandacht besteed aan de ontwikkeling en validering van kwaliteitsinstrumenten

als beroepsprofielen en competentieprofielen voor de verschillende werksectoren

waarin maatschappelijk werkers werkzaam zijn. Hierbij is aansluiting gezocht bij

het werk van MOVISIE, het kennisinstituut voor de sociale sector dat voor meerdere

deelsectoren, waaronder het algemeen maatschappelijk werk (Scholte, 2008) en het

medisch maatschappelijk werk in de universitair medisch centra, het aanbod transparant

beschreven heeft in de vorm van modulen (Scholte, Van Leur & Brink, 2008).

Modulen zijn op te vatten als ‘zorg- of hulpverleningseenheden’ die met elkaar de

bouwstenen vormen voor het totale aanbod aan cliëntenzorg van een organisatie

of werksoort. Hiermee kan in grote lijnen duidelijk gemaakt worden wat een

beroepsgroep of werksoort te bieden heeft, voor wie, met welke doelen en met

Inleiding 7 * * *

welke (beoogde) resultaten. Een dergelijke modulaire beschrijving van het aanbod

van het maatschappelijk werk, gemaakt met een representatieve afvaardiging van

maatschappelijk werkers uit het betreffende werkveld, heeft een grote meerwaarde

voor de gehele beroepsgroep. Het biedt namelijk de mogelijkheid om het aanbod

van maatschappelijk werkers te profileren (zichtbaarder te maken) richting financiers,

samenwerkingspartners en andere beroepsgroepen. In dit kader heeft de NVMW aan

MOVISIE gevraagd om, op basis van de eerder door MOVISIE ontwikkelde systematiek

van ‘modulariseren’, ondersteuning te bieden bij het transparant beschrijven van

het aanbod van het maatschappelijk werk in vier sectoren binnen de curatieve

gezondheidszorg, te weten: het verpleeghuismaatschappelijk werk, het medisch

maatschappelijk werk in de algemene ziekenhuizen, het revalidatie maatschappelijk

werk en het maatschappelijk werk in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ).

In deze notitie wordt beschreven hoe het transparant maken van het aanbod van

het GGZ maatschappelijk werk heeft plaatsgevonden, en in welke modulen dit heeft

geresulteerd.

Gezien het brede werkveld van de GGZ is er in het kader van dit traject gekozen voor

een bepaalde afbakening daarvan. Deze keuze was noodzakelijk om tijdens dit traject,

binnen de gestelde financiële mogelijkheden en de beschikbare tijd, te komen tot een

inhoudelijk goed resultaat.

De keuze heeft geleidt tot de volgende afbakening:

alleen de ambulante, deeltijd en poliklinische werkzaamheden zijn beschreven;

* alleen de modulen die zich richten op individuele hulpverlening zijn uitgewerkt en

opgenomen;

* de nadruk ligt op veel voorkomende werkzaamheden waardoor specifieke

werkzaamheden in bepaalde circuits, (ouderen, jongeren, mensen met niet

aangeboren hersenletsel) buiten beschouwing zijn gelaten;

* de werkzaamheden in de verslavingszorg zijn buiten beschouwing gelaten.

De opdrachtgever (NVMW) en uitvoerders van dit traject (MOVISIE en het panel van

GGZ maatschappelijk werkers) zijn zich ervan bewust dat deze afbakening zorgt voor

een onvolledige beschrijving van het werk van maatschappelijk werkers binnen de GGZ.

Aanvullende trajecten zijn nodig om het aanbod te complementeren.

Deel 1 van deze notitie beschrijft de positie (taken en rollen) van het maatschappelijk

werk in de GGZ (hoofdstuk 1) en gaat in op het proces van modulariseren (hoofdstuk 2).

Het tweede deel van de notitie beschrijft de ontwikkelde modulen voor de individuele

hulpverlening in de ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ.

Deel 1

Modulariseren van het maatschappelijk werk in de ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ

Een typering 9 * * *

1 Een typering van het maatschappelijk werk in de GGZ

De voorliggende beschrijving van het werk van de maatschappelijk werker binnen

de GGZ richt zich op een afgebakend deel van het totaal van de GGZ, namelijk het

ambulante, deeltijd en poliklinische werk. Het is het deel van de GGZ waarbij de cliënt

het grootste deel van zijn tijd thuis functioneert en een deel van zijn tijd doorbrengt

in de hulpverlening. In de komende paragrafen wordt beschreven hoe de functie en

de werkplek van de maatschappelijk werker binnen de GGZ is georganiseerd, wat de

doelstelling, visie en werkwijze is en op welke wijze (huiselijk)geweld, verwaarlozing en

mishandeling aandacht heeft binnen de GGZ.

DeGGZ-agoogMaatschappelijk werkers en sociaal pedagogische hulpverleners die werkzaam zijn

binnen de GGZ vallen sinds 2003 onder de naam “GGZ-agoog”. De GGZ-agoog is

een hulpverlener die een HBO opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening

(MWD) of Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) heeft gevolgd, met een speciale

uitstroomrichting voor de GGZ. Er bestaan momenteel dus twee soorten GGZ-agogen:

de MWD variant en de SPH variant. Hoewel er door vertegenwoordigers van de GGZ-

agogen binnen het Centraal orgaan voor opleidingen in de GGZ (CONO) gestreefd

wordt naar één herkenbare GGZ-agoog, is het in de huidige werkpraktijk binnen de GGZ

nog zo dat er sprake is van twee agogische functies. Hulpverleners die voor 2003 zijn

opgeleid hebben niet de mogelijkheid gehad zich binnen de basisopleiding van MWD of

SPH al te specialiseren richting de GGZ. Zij hebben de opleiding MWD of SPH gevolgd en

zijn zich later, onder meer via post HBO onderwijs en specifieke cursussen, binnen hun

werk meer gaan bekwamen voor het werk binnen de GGZ.

In deze notitie richten we ons op het werk in de GGZ vanuit het perspectief van het

maatschappelijk werk. Om verwarring met andere beroepsgroepen te voorkomen,

spreken we in deze notitie over de ”GGZ maatschappelijk werker”.

DeorganisatievandeGGZDe (geestelijke) gezondheidszorg wordt ingedeeld in de eerste, tweede en

derde lijn. Onder de eerste lijn vallen de huisarts, de praktijkondersteuner GGZ

in de huisartsenpraktijk (POH-GGZ), de eerstelijnspsycholoog en het Algemeen

Maatschappelijk Werk (AMW). De zorg in de eerste lijn is laagdrempelig en snel

toegankelijk. Het gaat in de eerste lijn vaak om kortdurende hulpverlening. In

de gespecialiseerde GGZ (de tweede lijn) wordt hulpverlening op verschillende

manieren aangeboden: ambulante hulpverlening in een instelling of door zelfstandig

gevestigde hulpverleners, of in de vorm van dag- of deeltijdbehandeling. Bij ambulante

10 Deel 1: Modulariseren* * *

hulpverlening gaat de cliënt naar de instelling, volgt daar een (behandel)programma

en gaat daarna weer naar huis. Ook worden cliënten thuis bezocht. Het in de eigen

omgeving bieden van (soms intensieve) hulp en ondersteuning wordt – in het kader

van de vermaatschappelijking van de zorg en het cliëntgericht werken - steeds

gebruikelijker. Deeltijd behandeling kent vele vormen. Het varieert van een of enkele

dagdelen per week tot alle dagen in de week, waarbij de cliënt alleen thuis slaapt. Voor

ambulante behandeling door een instelling is een verwijzing nodig van de huisarts of

de eerstelijnspsycholoog. De hulpverlening in de tweede lijn is intensiever en duurt vaak

langer dan in de eerste lijn.

Als hulpverlening in de tweedelijn niet voldoende is, of als cliënt ernstig (chronisch) ziek is,

dan kan de cliënt worden opgenomen in een derdelijnsinstelling: de psychiatrische kliniek.

Daarnaast zijn er de beschermde woonvormen. De hulpverlening betreft hier vooral

het leren omgaan met de ziekte in het dagelijks leven en woonbegeleiding en

ondersteuning op maatschappelijk en sociaal vlak (www.GGZNederland.nl).

De tweede en derdelijns GGZ is in de jaren negentig van de vorige eeuw veelal

onder één organisatorische paraplu terecht gekomen: de multifunctionele eenheid.

Hier zijn verschillende behandelsettingen gecreëerd: ambulant of poliklinisch,

deeltijdopname en klinisch. Psychiatrische inrichtingen zijn gefuseerd met RIAGGS

en andere ambulante vormen van hulp, en vormen grote regionale GGZ-instellingen.

Ook de verslavingszorginstellingen fuseren in toenemende mate met de reguliere

GGZ-instellingen.

VisieendoelstellingvanhetGGZmaatschappelijkwerkHet maatschappelijk werk binnen de GGZ is op te vatten als een verbijzondering van het

maatschappelijk werk en is gespecialiseerd in de begeleiding van mensen die problemen

ervaren met hun geestelijke gezondheid.

De visie van waaruit de maatschappelijk werker in de GGZ werkt is gefundeerd in

het bio-psychosociale model. Het GGZ maatschappelijk werk richt zich daarbij op

de psychosociale en sociaal-maatschappelijke problematiek; problematiek die te

maken heeft met de interactie tussen het individu en zijn omgeving. Het doel van de

hulpverlening van de GGZ maatschappelijk werker is om cliënten (en hun systeem), in

de dynamiek tussen individu en samenleving, te ondersteunen en te begeleiden bij

het herstellen van een psychische ziekte en het (weer) integreren in de samenleving.

Met ‘herstel’ wordt bedoeld dat de cliënt zich met zijn psychische aandoening staande

kan houden in de samenleving en hierin diverse betekenisvolle sociale rollen inneemt.

Herstel is wat anders dan genezing van een psychische ziekte, hoewel volledige genezing

uiteraard ook voorkomt.

De mogelijkheden voor het nemen van eigen verantwoordelijkheid wisselen sterk en

zijn mede afhankelijk van de hulpbehoefte, het ziekteverloop, de persoonlijkheid van de

cliënt en de draagkracht en mogelijkheden van zijn sociale omgeving.


DoelgroepenvanhetGGZmaatschappelijkwerkDe hulp van de GGZ maatschappelijk werker richt zich op individuele cliënten (en hun

systemen), met soms chronische psychiatrische problematiek, maar richt zich ook op

groepen cliënten. Deze problematiek kan psychiatrische aandoeningen, psychosociale

problemen, gedragsproblemen en/of functiestoornissen omvatten. De maatschappelijk

werker in de GGZ begeleidt zowel kinderen en jeugdigen (tot 18 jaar), jongvolwassenen

(18-25 jaar), volwassenen (25 – 65 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder) in de verschillende

vormen van de GGZ, zoals Kinder- en Jeugdpsychiatrie, Forensische Psychiatrie en

Geriatrische Psychiatrie.

Taken van het maatschappelijk werkDe taken, verantwoordelijkheden en deskundigheden van de maatschappelijk werker

zijn vastgelegd in het Beroepsprofiel (NVMW, 2006). Kerntaken zijn:

1 Werken met en namens cliënten: psychosociale hulpverlening

2 Werken voor cliënten en potentiële cliënten

3 Werken in de eigen instelling of organisatie

4 Werken in externe samenwerkingsverbanden

5 Zichzelf ontwikkelen in het beroep

6 Bijdragen aan de ontwikkeling van het beroep

In de modulen wordt het aanbod van het GGZ maatschappelijk werk in het kader van

de directe hulpverlening (aan patiënten) beschreven. Directe hulpverlening valt onder

de eerste taak van het hierboven genoemde Beroepsprofiel, namelijk ‘Werken met en

namens cliënten: psychosociale hulpverlening’.

DepositievanhetGGZmaatschappelijkwerkGGZ maatschappelijk werkers nemen een onderdeel van de behandeling of

begeleiding voor hun rekening binnen de totale behandeling1 van een cliënt. Zij zijn

daarmee altijd onderdeel van een multidisciplinair behandelteam en werken onder

eindverantwoordelijkheid van de hoofdbehandelaar (de psychiater). Maatschappelijk

werkers kiezen zelf hun eigen methodische werkwijze, maar leggen hierover

verantwoording af aan de behandelaar of instelling.

In de tweede en derdelijnsetting is een deel van de interventies duidelijk afgebakend

en vooraf ingepland. De maatschappelijk werker weet welk programmaonderdeel voor

zijn rekening komt en overlegt hierover ook met andere disciplines. Afstemming gebeurt

vaak door middel van het formuleren van multidisciplinaire zorgprogramma’s. Deze

zorgprogramma’s worden via een vastgelegde aanpak door verschillende disciplines

gezamenlijk uitgevoerd. Iedere discipline voegt vanuit de eigen deskundigheid iets aan

het zorgprogramma toe. Dat maakt dat alle disciplines een duidelijke rol hebben in het

1 Binnen de GGZ wordt vaak gesproken over de “behandeling” van cliënten. In het beroepsprofiel van de NVMW (2006) wordt in principe de term begeleiden gekozen om het werk van de maatschappelijk werker te omschrijven. Echter, in sommige werkcontexten wordt begeleiding -gericht op het verbeteren van het functioneren van cliënt / cliëntsysteem- ook wel behandeling genoemd; vooral voor maatschappelijk werkers in de gezondheidszorg is dit een gangbare term (Beroepsprofiel van de Maatschappelijk Werker, NVMW (2006) pagina 42).


geheel van de behandeling van een cliënt.

Hoewel GGZ-behandelcentra steeds meer programmatisch werken met richtlijnen en

protocollen, zal de GGZ maatschappelijk werker, in aansluiting bij richtlijnen en DBC’s,

de bredere, wisselende en praktische context van de cliënt in het oog houden. In die

zin zal hij flexibel moeten kunnen omgaan met gestandaardiseerde werkwijzen. Bij

kortdurende vormen van begeleiding is gestandaardiseerde begeleiding gebruikelijker

dan bij langdurige begeleiding bij chronische psychiatrische problematiek. Het accent

ligt dan sterker op herstel, rolherstel, narratieve begeleiding en zingeving, waarbij

minder geprotocolleerd gewerkt wordt dan bij kortere begeleidingstrajecten.

De maatschappelijk werker in de GGZ werkt in een omgeving die de laatste jaren aan

veel verandering onderhevig is; er wordt minder instellingsgericht en meer outreachend

gewerkt. De maatschappelijk werker is hierbij bij uitstek een beroepsbeoefenaar die

zich beweegt op het raakvlak van de geestelijke gezondheid en de maatschappij.

De maatschappelijke participatie en de acceptatie van de doelgroep maakt het werk

hoogcomplex.

Op verschillende tijdstippen in de geschiedenis zie je dat het belang van het betrekken

van de sociale context in de begeleiding en behandeling van psychische en psychiatrische

problemen anders wordt gewaardeerd. Op dit moment, waarbij er een grote nadruk

op vermaatschappelijking ligt, is er sprake van minder en kortere opnames, passend

hulpverleningsaanbod zo dicht mogelijk bij de thuissituatie van de cliënt en zo optimaal

als mogelijk kunnen functioneren in de maatschappij. Hierin komt duidelijk een

herwaardering voor het betrekken van de omgeving bij de hulpverlening naar voren. Er

wordt weer meer een beroep gedaan op de sociale context (de mantelzorgers, de buurt)

waarbinnen een cliënt zich bevindt. De functie van de maatschappelijk werker past goed

bij het beleid van de GGZ dat zich richt op vermaatschappelijking, rehabilitatie, herstel

en zingeving.

HulpverleningdoorhetGGZmaatschappelijkwerkEr zijn vier kenmerken van het handelen van de maatschappelijk werker in de GGZ :

* Langdurige, respectievelijk kortdurende, intentionele begeleiding, training en/of

educatie van de cliënt in de context van zijn specifieke leefsituatie. Deze is gericht op

het ondersteunen of het uitbreiden van het handelingsrepertoire en het leren van

copingtechnieken voor het voorkomen of leren hanteren van de beperking;

* Het in dialoog met de cliënt formuleren van doelen gericht op het zelf omgaan met de

psychische aandoening of functiebeperking. Hiermee wordt gedoeld op het vergroten

van activiteiten, rolherstel en participatie;

* De centrale focus is gericht op het gezonde deel van de cliënt, rekening houdend met

zijn beperkingen en kwetsbaarheden. Niet de ziekte, maar de mogelijkheden staan

centraal;

* De begeleiding is gericht op het optimaliseren van, en functioneren in, de dagelijkse

leefsituatie van de cliënt, waarbij de cliënt zoveel als mogelijk de regie over zijn of

haar eigen leven behoudt of herneemt. De maatschappelijk werker opereert hier op


het snijvlak van individu en samenleving en richt zich zowel op de individuele cliënt als

op het toegankelijker en gastvrijer maken van de omgeving. Hiertoe behoort ook het

bestrijden van stigma’s en het tegengaan van discriminatie.

De GGZ maatschappelijk werker gebruikt op een verantwoorde en doelgerichte manier

diverse sociaal wetenschappelijke theorieën en methoden van werken, is zich hiervan

bewust en kan deze ook benoemen. Voorbeelden hiervan zijn:systeemtheoretische- en

oplossingsgerichte, maar ook psychodynamische en cliëntgerichte (uit de humanistische

psychologie) theorieën en methoden. Deze laatste zijn ontleend aan communicatie- en

interactietheorieën en groepsdynamica.

De GGZ maatschappelijk werker richt zich vooral op het functioneren buiten de GGZ

en gebruikt theorieën en methoden eclectisch, op maat voor de specifieke cliënt in

zijn of haar specifieke situatie. De GGZ maatschappelijk werker onderscheidt zich van

andere maatschappelijk werkers door zijn kennis van psychopathologie, maar ook van

specifieke verklarings- en behandelingsmodellen. De maatschappelijk werker vertaalt

het begrippenapparaat uit de psychopathologie naar het begrippenkader van het

maatschappelijk werk. Hij is competent ten aanzien van sociale netwerkanalyse en

netwerkinterventies.

De GGZ maatschappelijk werker werkt praktisch en rehabilitatiegericht en sluit aan bij

de direct ervaren knelpunten en belemmeringen van de cliënt. Het hier en nu en het

opsporen en benoemen van de risicofactoren in de dagelijkse leefsituatie van de cliënt

die de psychische / psychiatrische ziekte verergeren of bestendigen, speelt daarin een

belangrijke rol. In aansluiting daarop zal er in overleg met de cliënt naar passende

maatregelen gezocht worden. GGZ maatschappelijk werkers betrekken daarnaast

altijd de sociale context bij de psychiatrische problemen van de cliënt en leggen een

verbinding tussen het psychische en het sociale functioneren. Op deze manier bouwt de

maatschappelijk werker bruggen naar de samenleving en werkt hij aan rehabilitatie, re-

integratie en maatschappelijke participatie. De GGZ maatschappelijk werker is vaak het

directe aanspreekpunt voor het netwerk, de partner of het gezin.

Stimulering en activering tot zelfstandig handelen vindt plaats door het geven van

psycho-educatie, leren opbouwen en versterken van het sociale netwerk, praktische en

materiële ondersteuning en begeleiding, bemiddeling en behartiging van belangen.

Evenals het bieden van emotionele ondersteuning of veranderingsgerichte begeleiding

in de vorm van individuele gesprekken, trainingen en groepswerkbegeleiding. In de

reeks van interventies is een zekere opbouw aangebracht van licht informatief naar

intensieve vormen van interventies die gericht zijn op gedragsverandering.

Het diagnostisch kader van maatschappelijk werkers wordt gevormd door acht

leefgebieden waarop problemen zich kunnen afspelen: psychische beleving, lichamelijke

gezondheid, huisvesting, financiën, vrije tijd, arbeid, interpersoonlijke relaties, gezin en


familie. Deze gebieden worden niet altijd standaard uitputtend bevraagd, wel wordt

er globaal nagegaan in hoeverre de problematiek zich uitstrekt over de verschillende

terreinen. Wanneer er ‘een rood lampje oplicht’ dan wordt er doorgevraagd. Ook gaat

de GGZ maatschappelijk werker na in hoeverre functioneren op het ene terrein een

compensatie of oplossing biedt voor het functioneren op een van de andere terreinen.

In de tweedelijns GGZ wordt veelal geanalyseerd binnen het diagnostisch kader van de

psychiatrie: de DSM-IV. As 4 staat voor psychosociale belastende factoren en as 5 staat

voor het niveau van functioneren. Ook hier gebruikt de maatschappelijk werker veelal

de verschillende leefgebieden om de problematiek te benoemen.

Bij de afronding van de behandeling speelt het GGZ maatschappelijk werk dikwijls een

rol in de nazorg; in het bestendigen van de behaalde resultaten en de re-integratie in

het dagelijks leven en naar werk. Als het chronische problematiek betreft, kan deze

ondersteuning langdurig zijn. Niet altijd rekent de regionale GGZ dit direct tot haar

taken en heeft het Algemeen Maatschappelijk Werk, of de (gespecialiseerde) gezinszorg,

hierin een rol. De overdracht tussen de verschillende lijnen wil nog wel eens een

knelpunt vormen.

DerolvanhetGGZmaatschappelijkwerkbijagressie,geweld,misbruiken/ofverwaarlozing2Het risico op agressie en geweld is een onderdeel van het werken in de GGZ. Agressie

komt veel voor in de geestelijke gezondheidszorg, veel meer dan in de meeste

andere bedrijfstakken en ook meer dan in andere sectoren van de gezondheidszorg

(www.ggznederland.nl). De mate waarin agressie voorkomt verschilt per setting.

Opnameafdelingen, gesloten afdelingen en crisisdiensten zijn door de categorie van

cliënten en de aard van de geboden zorg de werkgebieden waar de meeste agressie

voorkomt. Maar ook GGZ maatschappelijk werkers in andere settings, zoals in de

thuissituatie van de cliënt, krijgen ermee te maken. De maatschappelijk werker in de

GGZ kan op verschillende manieren geconfronteerd worden met agressie, geweld,

misbruik en/of verwaarlozing. De agressor kan een bekende (familie / naaste) van de

cliënt zijn en zich richten op de cliënt, maar ook de cliënt zelf of beroepskrachten

kunnen grensoverschrijdend gedrag vertonen. Geweld en misbruik kunnen uiteenlopen

van verbale agressie, zoals schreeuwen en schelden of fysieke agressie, zoals slaan,

bijten, spugen en vernielen. Ook psychologische agressie, zoals (seksuele) intimidatie,

treiteren, pesten, stalken, (sekse) discriminatie en fysieke of emotionele verwaarlozing,

bedreiging of (financiële) wanbeleid en afpersing komen voor. (Arbocatalogus voor GGZ-

instellingen, 2001, met aanvullingen). Belangrijk is dat de GGZ maatschappelijk werker

leert omgaan met agressie en zijn grenzen bewaakt.

2 Omdat VWS, de opdrachtgever van dit moduletraject, speciaal aandacht vraagt voor geweldsproblematiek, wordt in deze tekst uitgebreid in gegaan op verschillende vormen van geweld die in de GGZ voorkomen. Ook in de uitgewerkte modulen is hiervoor aandacht.


Agressie binnen het cliëntsysteem

Huiselijk geweld is een zeer ernstig en omvangrijk probleem en in veel gevallen

een strafbaar feit. Het is de meest voorkomende vorm van geweldpleging in onze

maatschappij. Omdat het hier om een maatschappelijk en sociaal probleem gaat dat

grote gevolgen heeft voor het welzijn en de gezondheid van veel mensen, is met name

de GGZ daar in sterke mate bij betrokken. Adequate signalering, taxatie, ingrijpen en

zo mogelijk behandeling kan in geval van huiselijk geweld veel lichamelijk en psychisch

lijden en maatschappelijke kosten besparen. Signalering van het risico op huiselijk

geweld is een belangrijke taak van alle beroepsbeoefenaren werkzaam in de eerste

en tweede lijn van de GGZ. Zij moeten in staat zijn na signalering deskundigen te

mobiliseren die kunnen taxeren of, en zo ja welke, interventies moeten plaats vinden

en uiteindelijk een passend behandelbeleid kunnen vaststellen (Nederlandse Vereniging

voor Psychiatrie, 2008). De werkgever is conform de Arbowet verplicht beleid te voeren

om agressie en geweld te voorkomen en te beheersen. Veel GGZ-instellingen hebben

een gedragscode of huisregels opgesteld om duidelijk uit te spreken en vast te leggen

wat de grenzen zijn van toelaatbaar gedrag. Maatschappelijk werkers kunnen deze code

gebruiken om cliënten en derden (zoals familie of vrienden van de cliënt) aan te spreken

op hun gedrag.

Recent is een landelijke richtlijn ontwikkeld voor het signaleren, bespreken,

diagnosticeren en behandelen van huiselijk geweld en kindermishandeling

(Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, 2008). De NVMW is samen met zestien andere

beroepsverenigingen bij de ontwikkeling van deze richtlijn betrokken geweest. Hiermee

geeft het ook GGZ maatschappelijk werkers een duidelijk beeld van hoe te handelen bij

huiselijk geweld of kindermishandeling.

GGZ Nederland heeft in 2008 in samenspraak met haar leden de ’Code voor het melden

(van vermoedens) van kindermishandeling voor de GGZ’ uitgegeven. Deze code ‘Over

sommige kinderen moet je praten‘ stelt dat iedere hulpverlener met een beroepsgeheim,

zonder toestemming van de cliënt of diens wettelijke vertegenwoordiger, bij een redelijk

vermoeden van kindermishandeling gegevens mag / moet verstrekken aan het AMK. De

code is bedoeld om een situatie van kindermishandeling te beëindigen of een redelijk

vermoeden van kindermishandeling te onderzoeken.

Het Nederlands Jeugd instituut heeft specifiek voor situaties waarin sprake is van

kindermishandeling competenties geformuleerd rond het signaleren van mogelijke

kindermishandeling. Het betreft competenties als: het weten hoe te handelen bij zorgen

over een kind en het effectief samenwerken met anderen (Van Rossum, Ten Berge, en

Anthonijsz, (2008). Ook bij de ontwikkeling van deze competentiebeschrijving is de

NVMW betrokken geweest3.

3 Het NJi heeft samen met MOVISIE tevens competenties geformuleerd voor het signaleren en behandelen van geweld ten behoeve van be-roepskrachten in de zorg, het welzijn en het onderwijs. Hierbij is het NVMW niet betrokken geweest, maar het biedt niettemin handvatten voor maatschappelijk werkers (Conceptadvies Competenties ‘Geweld leren signaleren en (be)handelen’ (2008). Utrecht: NJi / MOVISIE)


In deze modulehandleiding is de module ‘Signalering verwaarlozing, misbruik en/of

mishandeling’ opgenomen. Deze module is zowel van toepassing op vermoedens van

verwaarlozing, misbruik en mishandeling die worden ingebracht door het personeel, als

op ongewenste situaties die door een bekende van de patiënt of door de patiënt zelf

aan de kaak worden gesteld bij het personeel. In deze gevallen meldt het personeel dit

binnen het multidisciplinaire team of direct bij het maatschappelijk werk. De module

‘Signalering verwaarlozing, misbruik en mishandeling’ biedt vervolgens een manier om

het vermoeden van verwaarlozing, misbruik en/of mishandeling te onderzoeken en een

beslissing te nemen over het stoppen van het geweld en de hulpverlening of opvang die

dan moet volgen.

Agressieve cliënten

Een andere vorm van geweld is agressie door de cliënt of zijn naaste(n) richting

het personeel. Soms heeft dit te maken met achterliggende psychiatrische of

psychogeriatrische problemen, maar het kan ook te maken hebben met bijvoorbeeld

de verwerking van de diagnose. De aanleiding of het vergroten van de kans op agressie

en geweld bij een cliënt of bezoeker kan ook het gevolg zijn van de houding van

een medewerker of de opstelling van een organisatie. Een medewerker kan, door

een verkeerd gekozen formulering, taalgebruik, onbegrip voor de situatie of een

ongeduldige houding, agressief gedrag opwekken bij een cliënt of een bezoeker. In veel

GGZ instellingen zijn er trainingen voor het personeel om de communicatievaardigheden

te verbeteren en om agressie te reguleren.

In het geval van acute agressie hebben de meeste GGZ instellingen een protocol dat op

dat moment in werking treedt. In de module ‘Crisisinterventie’ wordt hiernaar verwezen.

GGZ instellingen hebben een verplichting om incidenten te melden waarbij medewerkers

betrokken zijn. Hierbij wordt medewerkers gevraagd om een meldingsformulier in te

vullen. Verder hebben veel GGZ instellingen een (beveiligings)team dat kan worden

opgeroepen bij acute, bedreigende situaties en dat eerste opvang biedt en tevens zorg

draagt voor de melding. Deze teams hebben veelal directe lijnen met de lokale politie.

Grensoverschrijdend gedrag door beroepskrachten

GGZ instellingen hebben de verantwoordelijkheid om een beleid te voeren

ter voorkoming van grensoverschrijdend gedrag van een van de betrokkenen

van de instelling. Wanneer het gaat om iemand die ook deel uitmaakt van het

multidisciplinaire behandelteam geldt in veel gevallen een afwijkende routing, waarbij

het grensoverschrijdend gedrag hiërarchisch besproken wordt. Voorbeelden van

beleidsregels zijn de hiervoor genoemde meldingsprocedures, maar ook het hebben van

een klachtenregeling waar de cliënt een klacht kan indienen over een gedraging van

een hulpverlener al dan niet werkzaam in dienstverband. Meldingen over incidenten

en niet-professioneel functionerende beroepsbeoefenaren moeten schriftelijk aan de

inspectie worden doorgegeven. De inspectie kan naar aanleiding van een melding een

vooronderzoek instellen.


In het geval van seksueel misbruik door een hulpverlener richting een cliënt is het

verplicht schriftelijk melding te doen bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De

inspectie stelt dat een seksuele relatie tussen hulpverlener en cliënt nooit is toegestaan,

ook niet als de cliënt hierop nadrukkelijk aanstuurt. Dit is in overeenstemming met het

Wetboek van Strafrecht, waarin sinds 1991 een artikel is opgenomen dat het plegen

van ontucht in welke vorm dan ook strafbaar stelt, ook als de hulpvrager hiertoe

toestemming heeft gegeven (ontucht met misbruik van gezag, art. 249).

Bij melding van seksuele intimidatie zal de inspectie nagaan of er sprake is van een

strafbaar feit. Als dat het geval is, bepaalt de inspectie in overleg met de melder hoe

en door wie aangifte gedaan wordt bij de politie. Daarnaast wordt besproken of het

slachtoffer een klacht indient bij de klachtencommissie of de zaak voorlegt aan de civiele

rechter. De inspectie en het slachtoffer hebben ook de mogelijkheid de overtreder voor

de tuchtrechter te dagen (Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2004).

Samenvattend kan worden gesteld dat het omgaan met situaties waarin sprake is van

geweld, misbruik, verwaarlozing of agressie sterk in ontwikkeling is en binnen GGZ

instellingen kan rekenen op veel aandacht. Het GGZ maatschappelijk werk kan hierin

een rol vervullen en deze ontwikkeling verder stimuleren.


2 De systematiek van het modulariseren

InleidingSinds 2005 maakt MOVISIE aanbodbeschrijvingen in de vorm van modulen. Dit gebeurt

volgens een speciaal daarvoor ontwikkelde methode. De modulen zijn bouwstenen

die het aanbod van een specifieke werksoort in zorg en welzijnswerk beschrijven.

Hiermee wordt duidelijk wat het aanbod is van een werksoort, voor welke doelgroep,

met welk doel en met welke (beoogde) resultaten. In dit hoofdstuk gaan we in op de

kernbegrippen, de werkwijze die bij het ‘modulariseren’ gehanteerd wordt en we staan

kort stil bij de mogelijke toepassing in de praktijk.

KernbegrippenbijmodulariserenIn het kader van eerdere moduletrajecten4 is een verkenning van begrippen in de

welzijnssector uitgevoerd die eerder gebruikt zijn om een ordening van het aanbod

aan te geven. Conclusie van deze verkenning was enerzijds dat veel termen door elkaar

gebruikt worden en anderzijds dat veel begrippen vanuit een managementperspectief

worden ingevuld en toegepast, waardoor de directe relatie met de inhoud van het werk

ontbreekt. Gezien de groeiende eisen voor het zichtbaar maken van resultaten, is een

eenduidige formulering van begrippen waarin een herkenbare verbinding is met de

inhoud van het werk van groot belang5.

In navolging van jeugdzorg en GGZ is gekozen voor de termen: functies, programma’s,

en modulen. Deze termen zijn als volgt gedefinieerd:

Functie

Een functie is een globaal aangeduide, op een bepaald doel gerichte (hulp- en

dienstverlenings)activiteit, zoals het bieden van informatie, begeleiding en training

(zie bijlage 1 voor de uitwerking van de functies van het GGZ maatschappelijk werk).

Uitgaande van functies kan men programma’s maken die zijn opgebouwd uit modulen.

Programma

Een hulpverleningsprogramma bestaat uit een aantal gespecificeerde en

samenhangende afspraken en coördinerende activiteiten, resulterend in een

doelgerichte en planmatige inzet van twee of meer modulen ten behoeve van

een gespecificeerde doelgroep (Van Yperen, Van Rest en Vermunt, 1999a). In een

hulpverleningsprogramma kan aan meerdere functies en doelen gewerkt worden.

Programma’s kunnen zowel monodisciplinair als multidisciplinair uitgevoerd worden.

Bij de combinatie van modulen in een multidisciplinair programma worden de

4 Onder meer een verkennend onderzoek in opdracht van de MOgroep (M. Scholte e.a., 2003).5 Zie Transparant aanbod AMW. Modulen als bouwstenen van de hulpverlening, (M. Scholte, 2007).

Systematiek modulariseren 19 * * *

organisatorische aspecten toegevoegd, waaronder afspraken rondom financiering en

samenwerking. Op deze manier kunnen programma’s ook zorgen voor samenhang over

de grenzen van het ziekenhuis door het maken van vaste afspraken met hulpverleners

van lokale / regionale organisaties.

Module

Een module is een homogene eenheid van hulp- en/of dienstverlening die toepasbaar

kan zijn bij meerdere doelgroepen (Van Yperen, Van Rest en Vermunt, 1999a). Het

is een als zodanig herkenbaar en in tijd en omvang begrensd onderdeel van het

hulpverleningsaanbod. Modulen kunnen in hulpverleningstrajecten ingezet worden en

basisonderdeel zijn van een programma. Een module is (meestal) gekoppeld aan één

functie.

Basismodule

Een basismodule maakt – in principe – deel uit van het aanbod van alle hulp- en

dienstverlenende organisaties die werkzaam zijn op het betreffende werkterrein. In de

praktijk worden basismodulen al dan niet aangepast aan de lokale situatie en verder

ingevuld met werkprocessen en methodische principes.

Voordeel van het werken met programma’s en modulen is dat ze logisch samenhangen

en het aanbod ordenen op een manier die betekenis heeft voor zowel de uitvoering

(modulen) als de organisatie van de hulpverlening (programma’s). Deze ordening vindt

plaats op basis van ‘ordeningsvragen’:

* Welk type hulp heeft iemand nodig? Waaruit bestaat het aanbod? Wat is het doel van

het aanbod? (moduleniveau)

* Voor welke doelgroep is het aanbod? Welke deskundigen zijn er voor nodig? Waar

wordt het uitgevoerd? Wat kost het? (programmaniveau)

* Hulpvragen en informatievragen van cliënten welke leiden tot indicatie voor een

functie en tot de keuze voor een passend hulpaanbod, dat wil zeggen; modulen die

passen bij de problematiek van de cliënt. (cliëntniveau)

* Vragen die betrekking hebben op de hele doelgroep zijn de basis voor programma’s.

(doelgroepenniveau).

AlgemenewerkwijzemodulariserenPaneldiscussies

Het ontwikkelen van modulen gebeurt samen met hulp-, zorg- of dienstverleners uit de

praktijk, eventueel aangevuld met andere deskundigen. In zogenaamde paneldiscussies

wordt met een groep van ongeveer tien deelnemers aan de hand van een vaste

werkwijze bepaald wat de modulen zijn die in de praktijk uitgevoerd worden. Input

voor de eerste paneldiscussie vormt een startdocument op basis van literatuur die in de

deelsector en de beroepsgroep gebruikt wordt om de inhoud richting te geven. Denk

hierbij aan dienstenindelingen, functiebeschrijvingen, beroepsprofiel, visiedocumenten,


enzovoort. Eventueel worden ook de modulen van aanpalende werkvelden gebruikt

als input. De groep start dan met het selecteren van die modulen die ook door hen – al

dan niet in aangepaste vorm – uitgevoerd worden. Deze selectie van modulen wordt

aangevuld met andere (nieuwe) modulen die relevant geacht worden. De uitkomst

van de paneldiscussie wordt steeds verwerkt in het startdocument en leidt tot een

vernieuwde en verbeterde versie. Na gemiddeld vier panelbijeenkomsten ligt er een set

modulen die de stand van zaken van de praktijk op dat moment weergeeft.

Van globale taken (functies) naar concrete taken (modulen)

Het bouwen van modulen start bij het onderscheiden van functies (zie bijlage 1). De

functies worden vervolgens ingedeeld in kleinere eenheden, de modulen, waarin de

taken worden verfijnd en concreter worden beschreven.

Uitwerking

De concrete beschrijving van de modulen gebeurt volgens een vaste opzet en bestaat uit

de volgende onderdelen: doelgroep, doel, duur (globale inschatting), setting, werkwijze

en/of activiteiten, eventuele aanvullende informatie en mogelijke randvoorwaarden.

Het streven hierbij is een beschrijving niet langer te laten worden dan één A4.

Deze beknopte beschrijvingen voorkomen dat al te uitgebreid ingegaan wordt op

werkprocessen en interventies, en laten ruimte over voor een eigen invulling en

toepassing van de modulen. Een module heeft zo de kenmerken van een flexibel

inhoudelijk kader. Enerzijds biedt het kader duidelijkheid, anderzijds kan het specifiek

op de situatie afgestemd en ingevuld worden.

ToelichtingopdeverschillendeonderdelenvandemodulenbeschrijvingenDoelgroep

Onder cliënt wordt hier verstaan: de GGZ cliënt. Het GGZ betrekt indien nodig alle

relevante betrokkenen bij de begeleiding van de cliënt, in veel gevallen is dit de partner

en de naaste familie. In de modulen wordt waar dit van toepassing is dan ook gesproken

over ‘cliënt / cliëntsysteem’.

Doelen

In de notitie zijn de moduledoelen zoveel als mogelijk beschreven in de vorm van

eindtermen; wat moet de cliënt / het cliëntsysteem hebben bereikt bij de afronding

van de module? Hierbij gaat het meestal om het kunnen hanteren van de problematiek

(zowel op psychisch vlak als op praktisch gebied) en het aanleren van de vaardigheden

die hiervoor nodig zijn. Procesdoelen zijn doorgaans gericht op het tussentijdse verloop

van de behandeling of op (onderdelen van) de werkwijze en worden in de modulen niet

genoemd.


Duur en frequentie

Bij het opstellen van de modulen wordt een inschatting gemaakt van het aantal gesprekken

of bijeenkomsten dat nodig is om dat specifieke aanbod te kunnen uitvoeren. Hierbij wordt

gewoonlijk uitgegaan van gemiddelden. Het panel is zich bewust van het feit dat dit in de

verschillende settings anders kan liggen. Het aantal contactmomenten dat nodig is hangt

onder meer samen met het type problematiek en de mogelijkheden van de cliënt / het

cliëntsysteem. Een gesprek duurt gemiddeld drie kwartier en er is gemiddeld een kwartier

nodig om over het gesprek te rapporteren (in het zorgplan of het dossier). Er zijn echter

diensten, bijvoorbeeld modulen die zich richten op het doen van onderzoek en rapportage,

waarbij meer tijd nodig is voor het niet-cliëntgebonden contact. Flexibiliteit ontstaat op het

moment dat modulen gecombineerd – na of naast elkaar – worden aangeboden.

Setting

De setting waarbinnen het GGZ maatschappelijk werk haar werkzaamheden verricht

is in de ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ. Afhankelijk van de voorkeur, de

gezondheidstoestand van de cliënt en de aard van de problematiek kunnen de

gesprekken plaatsvinden in de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker, in

een spreekruimte op de afdeling, polikliniek of dagbehandeling, of bij cliënt(systeem)

thuis. In overleg met de cliënt wordt tevens bepaald of ook de partner en/of andere

gezinsleden voor het gesprek worden uitgenodigd. In sommige gevallen is dit

vanzelfsprekend, bijvoorbeeld als de cliënt zelf niet in staat is beslissingen te nemen.

Werkwijze en/of activiteiten

Bij werkwijze en/of activiteiten wordt beschreven hoe de uitvoering van de betreffende

module er globaal uit ziet. De te onderscheiden stappen in de werkwijze worden

beschreven en indien relevant wordt ook kort aangegeven volgens welke methoden

(hoofdzakelijk) wordt gewerkt.

Algemene randvoorwaarden

Bij elk van de modulen staan die randvoorwaarden genoemd die specifiek voor die

module gerealiseerd moeten worden. Daarnaast zijn er randvoorwaarden die voor elk

van de modulen gelden. Deze randvoorwaarden worden alleen specifiek genoemd

als deze heel expliciet aan de orde zijn in de betreffende module. De vijf algemene

randvoorwaarden zijn:

1. Er wordt door de GGZ maatschappelijk werker gehandeld in overeenstemming met

de beroepscode van de maatschappelijk werker en binnen het kader van de Wet

Bescherming Persoonsgegevens.

2. De samenwerking met en tussen de verschillende hulpverleners in het

multidisciplinaire behandelteam is een centraal element en uitgangspunt voor het

werk van de GGZ maatschappelijk werker.

3. Er zijn afspraken met netwerkpartners buiten het behandelteam over samenwerking,

consultatie, toeleiding en overdracht.


4. De gespreksruimte is voor iedereen goed toegankelijk en zodanig ingericht dat de

privacy van de cliënt gewaarborgd is.

5. De GGZ maatschappelijk werker hanteert eenduidige richtlijnen ten behoeve van

registratie en dossiervorming passend binnen de beroepscode voor de maatschappelijk

werker (NVMW, 1999).

ToepassingvanmodulenindepraktijkBij het kiezen en beschrijven van de basismodulen zijn de mogelijkheden voor het

gebruik van de modulen door organisaties in het betreffende werkveld richtinggevend.

Organisaties, en in dit geval GGZ maatschappelijk werkers en hun leidinggevenden,

kunnen de basismodulen op verschillende manieren gebruiken:

1. Voor de uitvoering en de nascholing

GGZ maatschappelijk werkers kunnen met elkaar de basismodulen methodisch en

procesmatig verdiepen en zo omzetten in een meer gedetailleerde handelingsrichtlijn.

Voordeel daarvan is dat het een gedetailleerde procesbeschrijving wordt voor de

uitvoering. Nadeel is dat het steeds minder precies zal passen bij het individuele geval.

Het gaat immers altijd over ‘gemiddelden’, en elke hulpverlening zal zich daartoe

moeten verhouden. Uitgewerkte modulen zijn heel handig om nieuwe medewerkers

te scholen in een specifieke werkwijze voor een omschreven doelgroep. Ook vormen

ze een goede handleiding voor intervisie en overleg over concrete gevallen. Dit

laatste vraagt een flexibele interpretatie zodat het niet als een keurslijf gaat werken.

Maatschappelijk werkers moeten altijd kunnen afwijken van zo’n beschrijving als de

concrete situatie daarom vraagt.

2. Voor communicatie met de opdrachtgever, collega’s en cliënten

Binnen de GGZ setting kunnen de basismodulen – al dan niet gebundeld tot

(multidisciplinaire) programma’s voor specifieke doelgroepen – gebruikt worden

om duidelijk te maken wat GGZ maatschappelijk werkers bij kunnen dragen aan

de psychosociale hulpverlening binnen de GGZ. Dit betreft zowel de communicatie

met andere disciplines, als de communicatie met cliënten. Dit kan door middel

van folders, maar ook door presentaties voor bijvoorbeeld (nieuwe) artsen (in

opleiding), verpleegkundigen, verzorgenden, paramedici, enzovoort. Een andere

optie is om de basismodulen te gebruiken voor verantwoording al dan niet in het

kader van de DBC-structuur. Wanneer in de registratie wordt bijgehouden uit welke

modulen de hulpverlening aan cliënten heeft bestaan, kan in het jaarverslag aan de

directie van het ziekenhuis duidelijk gemaakt worden welke inzet maatschappelijk

werkers gepleegd hebben voor welke groepen cliënten. Ook kunnen modulen

bewerkt worden tot beknopte informatiefolders waarin naast de inhoud ook

ervaringen van cliënten en hun naasten beschreven zijn. Op die manier krijgen

cliënten en hun naasten een beeld van wat het GGZ maatschappelijk werk is en hoe

er gewerkt wordt.


3. Voor afstemming en samenwerking

Basismodulen kunnen ingezet worden in de samenwerking en afstemming met andere

disciplines. Samen kun je programma’s beschrijven voor specifieke doelgroepen. Elke

discipline of organisatie geeft dan aan wat hun aandeel is aan de zorgketen. Zulke

programma’s kunnen ook de basis vormen voor samenwerking met hulpverleners

van buiten de GGZ-instelling. Deze samenwerking is een belangrijk thema en

basismodulen kunnen bijdragen aan het positioneren en profileren van het GGZ

maatschappelijk werk.

4. Voor onderzoek naar resultaten en effecten

Modulen vormen een basis voor het uitvoeren van onderzoek naar de resultaten

van de hulpverlening door maatschappelijk werkers. Methodisch moeten

modulen daarvoor verder uitgediept worden met interventies en werkprocessen

om zo voldoende gedetailleerd te zijn voor onderzoek naar de effecten van de

hulpverlening. Dit kan in allerlei type onderzoeken gebeuren waardoor volgens

de inzichten van de evidence based practice gewerkt kan worden aan het vullen

van een database waarin de interventies van maatschappelijk werkers en de

onderzoeksresultaten beschreven staan. MOVISIE werkt in opdracht van VWS

momenteel aan een dergelijke website voor de sociale sector.

Samenvattend kunnen we stellen dat modulen helpen bij het uitvoeren, verbeteren,

standaardiseren, etaleren en combineren (ketensamenwerking) van aanbod, en bij het

meetbaar maken van de resultaten. Het modulariseren is daarmee voor organisaties

en teams een middel om de kwaliteit van de hulp- en dienstverlening onder de loep te

nemen en waar nodig en gewenst bij te stellen.

Deel 2

Modulebeschrijvingen van het maatschappelijk werk in de ambulante, deeltijd en poliklinische GGZ

Deel 2:

Modulebeschrijvingen van het maatschappelijk werk in de


BasismodulenvoorhetmaatschappelijkwerkindeGGZperfunctie

Intake,indicatieenverwijzing

1. Kennismakingsgesprek 26

2. Vraagverheldering 27

Informatie,adviesenvoorlichting

3. Informatie en advies 29

Concretedienstverlening

4. Praktische en materiële begeleiding 30

5. Voortraject schuldhulpverlening 32

Begeleidingenondersteuning

6. Coaching bij regie over het eigen leven 34

7. Ondersteunende- en verwerkingsgerichte begeleiding 35

8. Veranderings- en competentiegerichte begeleiding 37

9. Opvoedingsondersteuning en ouderbegeleiding 39

10. Activerende begeleiding naar dagbesteding 41

11. Begeleiding van chronische psychiatrische problematiek 43

12. Begeleiding bij een verstoord evenwicht in relaties, als gevolg van ziekte,

beperking of behandeling 45

13. Ondersteuning bij het opbouwen en versterken van het sociale netwerk 47

Bemoeizorg

14. Outreachend contact op verzoek van derden 48

Casemanagement

15. Casemanagement 49

Consultatieenbemiddeling

16. Het geven van consultatie 50

17. Communicatieverbetering cliënt/cliëntsysteem – behandelteam 51

Crisisinterventie

18. Crisisinterventie 53

Onderzoekenrapportage

19. Informatieverzameling ten behoeve van multidisciplinaire diagnostiek

en behandeling 54

20. Signalering verwaarlozing, misbruik en mishandeling 55

26 Deel 2: Modulebeschrijvingen* * *

Kennismakingsgesprek1

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen aangemeld bij de GGZ.

T Doelen

* Cliënt (systeem) weet bij wie hij terecht kan met praktische, psychosociale of sociaal-

maatschappelijke problemen en/of vragen.

* Cliënt(systeem) heeft kennis van het aanbod van de GGZ maatschappelijk werker.

* Cliënt(systeem) weet welke (praktische) informatie te verkrijgen is via de GGZ

maatschappelijk werker.

T DuurenfrequentieEenmalig gesprek van ongeveer een half uur.

T SettingIndividueel en/of met cliëntsysteem. In de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk

werker, of bij cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker voert met elke nieuwe cliënt die wordt aangemeld een

kennismakingsgesprek. In het gesprek komen de volgende punten aan de orde.

De GGZ maatschappelijk werker:

* legt uit wat zijn werkwijze is en van welk aanbod de cliënt of het cliëntsysteem

eventueel gebruik kan maken.

* reikt een folder uit waarin de verstrekte informatie en contactgegevens vermeld staan.

T RandvoorwaardenFolders met informatie over het aanbod van de GGZ maatschappelijk werker en

contactgegevens.

Intake, indicatie en verwijzing

Basismodulen per functie 27 * * *

Vraagverheldering2

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen aangemeld bij de GGZ die hulp willen of nodig hebben bij

praktische, psychosociale of sociaal-maatschappelijke problemen en/of vragen.

T Doelen

* Cliënt(systeem) en de GGZ maatschappelijk werker hebben zicht gekregen op de

(probleem)situatie.

* Cliënt(systeem) en de GGZ maatschappelijk werker hebben overeenstemming bereikt

over hulpvraag en doelen van de hulpverlening.

* Cliënt(systeem) en de GGZ maatschappelijk werker hebben afspraken gemaakt over

het hulpverleningsplan en over de uitvoering ervan.

T DuurenfrequentieIn principe één tot twee gesprekken. Zo nodig extra tijd voor raadpleging van derden.


werker of bij cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenHet doel van dit gesprek is het verhelderen van de situatie van cliënt(systeem) en het

bepalen of en waar de GGZ maatschappelijk werker door begeleiding een bijdrage kan

leveren aan het behandeltraject van de cliënt. De GGZ maatschappelijk werker streeft

zo veel als mogelijk naar overeenstemming met cliënt(systeem) over de hulpvraag, de

doelen en de werkwijze. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* stelt zich voor en stelt cliënt(systeem) op zijn gemak. Waar nodig en mogelijk gaat

de hulpverlening al in hetzelfde gesprek van start door het geven van informatie

en tips. Dat kan bijvoorbeeld gaan om ondersteuning in de thuissituatie of over de

communicatie tussen, en omgang met, de cliënt en zijn systeem;

* bespreekt de problematiek en de eventuele vraag met cliënt(systeem) en checkt bij

cliënt(systeem) of hij zich kan vinden in de gepresenteerde vraag en/of problematiek indien

de hulpvraag door een verwijzer of een ander is geformuleerd. Hij gaat in op verschillende

leefgebieden zoals: psychische beleving, lichamelijke gezondheid, huisvesting, financiën,

vrije tijd, arbeid, interpersoonlijke relaties (seksualiteit), gezin / familie;

* formuleert aan het einde van het gesprek in overleg met cliënt(systeem) een werkbare

hulpvraag, maakt na afloop een verslag en schrijft een hulpverleningsplan;

* verwijst naar een andere werksoort of discipline binnen of buiten de GGZ indien de

hulpvraag of problematiek niet past binnen de begeleiding die het GGZ maatschappelijk

werk kan bieden of wanneer specifieke hulp- of dienstverlening nodig is;



* is alert op contra-indicaties voor de voorgestelde begeleiding en vraagt zo nodig extra

informatie op bij de behandelaar van cliënt(systeem) of bij derden.

T AanvullendeinformatieEenvoudige vragen vallen onder de module ‘Informatie en advies’.

T RandvoorwaardenEr zijn geen specifieke randvoorwaarden.



Informatie en advies3

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen aangemeld bij de GGZ of in zorg bij de GGZ die informatie en/of

advies willen hebben bij psychosociale, sociaal-maatschappelijke en/of juridische vragen.

T DoelCliënt(systeem) heeft relevante informatie en/of advies gekregen en kan hier zelf mee

verder.

T DuurenfrequentieIn principe eenmalig. Indien nodig twee gesprekken.


werker of bij cliënt(systeem) thuis. Ook contact per telefoon en e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenIn principe gaat de vraag uit van cliënt(systeem). In het gesprek stelt de GGZ

maatschappelijk werker zich actief op en werkt oplossingsgericht. De volgende

activiteiten worden ingezet.


* stelt zich voor en stelt cliënt(systeem) op zijn gemak;

* gaat na of hij de vraag goed heeft begrepen of dat er mogelijk een andere vraag aan

ten grondslag ligt die om een ander type antwoord vraagt;

* geeft mondeling informatie en advies, deelt folders en brochures uit en attendeert

cliënt(systeem) op relevante websites. De informatie- en adviesverstrekking kan

betrekking hebben op de psychosociale, sociaal-maatschappelijke of juridische gevolgen

van de ziekte of behandeling;

* zoekt waar nodig contact en/of afstemming met andere afdelingen in de instelling of

met externe organisaties om aan de informatie- en adviesvraag te kunnen voldoen. Ook

verwijzing naar cliëntenorganisaties en lotgenotengroepen is mogelijk;

* benadrukt dat cliënt(systeem) altijd terug kan komen voor aanvullende informatie of

met nieuwe vragen.

T Randvoorwaarden

* Actuele kennis van weten regelgeving op het terrein van welzijn, zorg, wonen en

arbeid.

* Een actuele sociale kaart en informatie over bereikbaarheid van andere hulp- en

dienstverleners.

Informatie, advies en voorlichting


Praktische en materiële begeleiding4

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen die als gevolg van ziekte, beperking of behandeling

ondersteuning en begeleiding nodig hebben bij het regelen en organiseren van

allerhande praktische, materiële en/of juridische zaken.

T Doel

* Cliënt(systeem) heeft praktische, materiële en juridische begeleiding ontvangen bij

zaken waar in hij zelf nog onvoldoende zelfredzaam is.

* Waar mogelijk is de zelfredzaamheid van cliënt(systeem) bevorderd doordat hij iets

heeft geleerd.

T DuurenfrequentieDe duur varieert van één gesprek tot meer dan tien, afhankelijk van de problematiek en

de (woon)situatie, zoals langdurige begeleiding bij wonen of bij begeleid zelfstandig

wonen.



T Werkwijze/activiteitenDe praktische en materiële dienstverlening van de GGZ maatschappelijk werker is

veelal oplossingsgericht en voorwaardenscheppend. Vaak wordt gebruik gemaakt

van taakgerichte hulpverlening. In het begin van de begeleiding neemt de GGZ

maatschappelijk werker sterk het voortouw en naar mate de hulpverlening vordert,

neemt de cliënt - indien mogelijk- zelf de touwtjes weer meer in handen. De volgende

activiteiten kunnen worden ingezet.


* bespreekt de praktische gevolgen van de ziekte of behandeling en stelt een plan van

aanpak voor met daarin een taakverdeling;

* ondersteunt bij het regelen van allerhande praktische zaken zoals hulp bij het invullen

van formulieren of bemiddeling naar instanties. Onderwerpen die aan de orde kunnen

komen zijn: huisvesting, administratie en financiën, schuldhulpverlening, curatele,

bewindvoering, mentorschap;

* stemt indien nodig af met andere hulpverleners, zoals SVP’en, en schuldhulpverleners;

* zoekt met cliënt(systeem) naar een structurele oplossing als blijkt dat cliënt(systeem)

niet in staat is tot het aanleren van sommige vaardigheden. Dit kan door een vrijwilliger

of iemand uit het netwerk van de cliënt in te schakelen, bijvoorbeeld bij ondersteuning

van de administratie van cliënt(systeem).

Concrete dienstverlening


T Randvoorwaarden

* Actuele kennis van weten regelgeving, waaronder kennis van bewindvoering,

mentorschap en

* curatorschap.

* Kennis van de sociale kaart, waaronder kennis van organisaties op het gebied van

vrijwillige ondersteuning.

* Goede afspraken met relevante organisaties, zoals woningbouwvereniging,

gemeentelijke kredietbank, centrum voor werk en inkomen.



Voortraject schuldhulpverlening5

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen met (problematische) schulden of die dreigen in de schulden te

komen.

T Doelen

* Cliënt systeem) heeft een geordende administratie.

* Cliënt(systeem) heeft zicht op de schuldeisers en de hoogte van de schulden.

* Cliënt is aangemeld bij een schuldhulpverleningstraject.

* Cliënt (systeem) maakt gebruik van inkomensondersteunende maatregelen

T DuurenfrequentieDrie tot tien gesprekken. Dit hangt af van de mate waarin de cliënt nog beschikt over

(financiële) papieren en zijn financiële situatie.

T SettingIndividueel en/of met cliëntsysteem. In de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker

of bij cliënt(systeem) thuis. Ook schriftelijk, telefonisch of contact per e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker brengt samen met cliënt(systeem) de financiële situatie

in kaart, maakt afspraken met cliënt en schuldeisers en bepaalt of er budgetbeheer

nodig is. Bij toeleiding naar schuldhulpverlening wordt gebruik gemaakt van

taakgerichte hulpverlening. In de dagelijkse praktijk neemt de GGZ maatschappelijk

werker vaak taken over. De volgende activiteiten komen onder meer aan bod.


* verzamelt en ordent samen met de cliënt (financiële) papieren en formuleren;

* creëert inzicht in in- en uitgavenpatroon;

* legt contact met de schuldeisers en legt de situatie uit;

* meldt indien nodig de cliënt aan bij de gemeentelijke kredietbank (GKB);

* vult een GKB aanvraagformulier in en maakt een overzicht van de schuldeisers ter

voorbereiding op het intakegesprek bij de GKB;

* begeleidt de cliënt tijdens het intake gesprek;

* ondersteunt de cliënt om de afspraken die gemaakt zijn tijdens de intake in de

tussenfase na te komen als er een wachttijd is bij de schuldhulpverleningsinstantie.

* sluit het traject af als de cliënt in het feitelijke schuldhulpverleningstraject zit;

* meldt de cliënt zo nodig aan voor bewindvoering / budgetbeheer;

* zet zo nodig inkomensondersteunende maatregelen in gang.



T AanvullendeinformatieIndien er sprake is van budgetbeheer wordt met de cliënt toegewerkt naar een situatie

waarin deze weer zelf het beheer voert over zijn financiën of het beheer wordt

overgedragen aan een instantie die dit voortaan voor de cliënt doet.

T Randvoorwaarden

* Samenwerkingsafspraken met andere betrokken partners, zoals bewindvoeder,

budgetbeheerder, GKB.

* Deskundigheid op het terrein van de schuldhulpverlening.



Coaching bij regie over het eigen leven6

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen met milde of matig ernstige psychische en/of psychiatrische

klachten, die moeite hebben om de regie over het leven te nemen, maar gemotiveerd

zijn en over voldoende lerend vermogen beschikken.

T Doelen

* De vaardigheden van cliënt(systeem) zijn vergroot en/of de leefstijl is dusdanig

veranderd dat klachten zijn afgenomen of niet meer bestaan.

* Het zelfvertrouwen en de zelfredzaamheid van de cliënt is vergroot.

* De autonomie van de cliënt is versterkt.

T DuurenfrequentieVijf tot maximaal acht gesprekken bij kortdurende individuele begeleiding. Bij aanvang

één- tot tweewekelijks, later minder frequent. Eventueel een follow-upgesprek na

enkele maanden.

T SettingIndividueel en/of met cliëntsysteem. In de speekkamer van de GGZ maatschappelijk

werker, soms bij cliënt(systeem) thuis. Ook contact per telefoon en e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker maakt gebruik van cognitieve gedragstherapie,

oplossingsgerichte en motiverende gespreksvoering of (elementen uit) leefstijl- en

vaardigheidstrainingen. Veelgebruikte methoden zijn steunend structurerend, zoals

de kortdurende behandeling volgens Rijnders en de Jong, het 5-gesprekken model,

taakgerichte hulpverlening en problem solving treatment (PST).

De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* geeft steun en erkenning voor de klachten en problemen van cliënt(systeem);

* normaliseert klachten en problemen;

* maakt gebruik van psycho-educatie;

* mobiliseert de sterke kanten van de cliënt en het sociale steunsysteem en werkt aan

probleemoplossende vaardigheden door de cliënt te motiveren en door het oefenen en

stimuleren van nieuw gedrag;

* werkt met thuisopdrachten;

* coacht cliënten die een (schriftelijke) cursus volgen.


Begeleiding en ondersteuning


Ondersteunende en verwerkingsgerichte

begeleiding

7

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen die kampen met psychosociale gevolgen van de ziekte en/of de

diagnose en die de spanningen willen reduceren. Het kan ook gaan om het verwerken

van andere problematiek zoals ingrijpende levensgebeurtenissen als echtscheiding,

baanverlies of het overlijden van een naaste.

T Doelen

* Cliënt(systeem) heeft de situatie verwerkt of de verwerking is op gang gekomen.

* De spanningen zijn weer hanteerbaar voor cliënt(systeem).

* De cliënt heeft meer zelfvertrouwen en een realistische kijk op mogelijkheden en

beperkingen in de gegeven situatie.

T DuurenfrequentieGemiddeld vijf tot tien à twaalf gesprekken. Bij aanvang meestal wekelijks, daarna eens

in de twee à drie weken.


werker of bij cliënt(systeem) thuis. Daarnaast is er zo nodig telefonisch of e-mailcontact

met de cliënt of voor de cliënt.

T Werkwijze/activiteitenIn deze module staat het op gang brengen van de verwerking van de (gevolgen) van

de diagnose of ingrijpende levensgebeurtenissen centraal. De cliënt krijgt de ruimte

voor het uiten van zijn gevoelens over de ontstane situatie en zoekt samen met de GGZ

maatschappelijk werker naar een nieuw perspectief voor de toekomst. In de hulp sluit

de GGZ maatschappelijk werker zo veel mogelijk aan bij datgene waar de cliënt concreet

tegenaan loopt. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* exploreert samen met cliënt(systeem) de situatie en biedt daarbij een luisterend oor en

geeft erkenning;

* heeft aandacht voor lichamelijke aspecten, zoals letten op ademhaling, spierspanning

en zelfzorg en is alert op suïcidesignalen;

* voert toekomstgerichte gesprekken door de cliënt uit te dagen om over de toekomst

na te denken en een hoopvol perspectief voor de toekomst te ontwikkelen;

* voert coachende gesprekken door de cliënt aan te moedigen, te stimuleren en te

motiveren.



T AanvullendeinformatieIn deze module wordt veel gebruik gemaakt van interventies uit de verlieskunde.

T RandvoorwaardenKennis van signalen van suïcidegevaar.



Veranderings- en competentiegerichte begeleiding8

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen die kampen met psychosociale problematiek die gerelateerd is

aan de ziekte, beperking of behandeling, en die bereid en in staat zijn vaardigheden aan

te leren en het eigen gedrag te veranderen. Het kan onder meer gaan om problemen

met de (partner)relatie, het sociaal functioneren, opvoedingssituaties of het werk.

T Doelen

* Cliënt(systeem) heeft zich vaardigheden eigen gemaakt die nodig zijn om problemen

het hoofd te kunnen bieden.

* Bij cliënt is zichtbaar een gedragsverandering opgetreden.

* De zelfredzaamheid van cliënt(systeem) is vergroot.

* Cliënt(systeem) heeft meer zelfvertrouwen en een realistische kijk op mogelijkheden

en beperkingen in de gegeven situatie.

T DuurenfrequentieIn principe vijf tot tien gesprekken.

T SettingIndividueel en/of met cliënt(systeem). In de spreekkamer van de maatschappelijk werker

of bij cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenBelangrijke onderwerpen in deze module zijn het aanpassen van de leefstijl aan de nieuwe

situatie, het leren omgaan met bepaalde leefregels en het trouw zijn aan de behandel-

therapie. De GGZ maatschappelijk werker werkt in deze module aan probleemverlichting

én aan cognitie-, emotie- en gedragsbeïnvloeding. Hiervoor heeft de GGZ maatschappelijk

werker verschillende gespreksvormen tot zijn beschikking: coachende gesprekken

(aanmoedigen, stimuleren en motiveren); inzichtgevende en explorerende gesprekken;

structurerende gesprekken, en oplossingsgerichte gesprekken. In de hulp sluit de GGZ

maatschappelijk werker zo veel mogelijk aan bij datgene waar de cliënt concreet tegenaan

loopt. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* onderzoekt samen met de cliënt de problematiek in relatie tot de veranderwensen van

de cliënt en de mogelijkheden van de omgeving;

* werkt samen met de cliënt planmatig aan specifieke doelen rondom verschillende

leefgebieden zoals: huisvesting, financiën, dagbesteding, relaties, psychische gezondheid,

lichamelijke gezondheid, opvoeding, voeren van een huishouding en zingeving;

* motiveert en stimuleert de cliënt bij het leren en oefenen van nieuw gedrag;



* schakelt in overleg met de cliënt zo nodig en zo mogelijk het sociaal netwerk van de

cliënt in of regelt ondersteuning in de vorm van praktische, sociale en pedagogische

steun, bijvoorbeeld opvoedingsondersteuning of bewindvoering;

* zet waar nodig voor onderdelen van de problematiek een specifieke module in en/

of motiveert cliënt(systeem) voor verdere begeleiding/behandeling bij een andere

deskundige.

T Randvoorwaarden

* Cliënt(systeem) moet voldoende lerend vermogen hebben.

* Voldoende kennis van leerstrategieën in relatie tot (psychiatrische) problematiek.



Opvoedingsondersteuning en ouderbegeleiding9

T DoelgroepCliënten met psychische of psychiatrische klachten die problemen ervaren in hun rol als

opvoeder.

T Doelen

* De cliënt / opvoeder is zich meer bewust van zijn rol als ouder en opvoeder en de

rol die de psychische problemen (van zichzelf of één van de kinderen) daarin kunnen

spelen.

* De cliënt / opvoeder heeft opvoedingsvaardigheden of opvoedingsstrategieën geleerd

en kan deze beter toepassen in de dagelijkse omgang met het kind / de kinderen.

* Het zelfvertrouwen van de cliënt / opvoeder in zijn rol als opvoeder is toegenomen.

* De sociaal-emotionele en fysieke veiligheid van de kinderen is voldoende

gewaarborgd.

T DuurenfrequentieDrie tot tien gesprekken. Eventueel een follow-upgesprek na enkele maanden.

T SettingEén of beide opvoeders. In de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker of bij

cliënt(systeem) thuis. Ook contact per telefoon en e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker start met het in kaart brengen van de opvoedingsituatie

en het inventariseren van de opvoedingsproblemen. In overleg met de cliënt /

opvoeder(s) stelt de GGZ maatschappelijk werker vervolgens de focus van de begeleiding

vast. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* geeft basale informatie en voorlichting over de ontwikkeling van kinderen en de rol

van de opvoeding daarbij;

* geeft informatie over de invloed van de psychische of psychiatrische klachten op de

opvoeding van het kind / de kinderen;

* ondersteunt de cliënt / opvoeder(s) door het geven van concrete opvoedingstips en

adviezen, plaatst problemen in de juiste context en normaliseert waar mogelijk;

* stimuleert de cliënt / opvoeder(s) nieuw gedrag te ontwikkelen en te zoeken naar

hulpbronnen binnen het sociale netwerk, zoals andere ouders en school;

* verwijst de cliënt / opvoeder(s) indien nodig door naar gespecialiseerde organisaties

voor opvoedingsondersteuning;

* meldt kinderen ouder dan 4 en jonger dan 18 aan voor een KOPP-groep.



T Randvoorwaarden

* Kennis van opvoeden, ouderschap en opvoedingsondersteuning, en specifieke

opvoedingsproblemen bij psychiatrie.

* Kennis over privacy wetgeving en meldplicht.

* Goede samenwerkingsafspraken met de Jeugdzorg.



Activerende begeleiding naar dagbesteding10

T DoelgroepCliënten met psychische of psychiatrische problemen die sociaal geïsoleerd zijn geraakt

en moeite hebben met maatschappelijk participeren of het (her)nemen van diverse

sociale rollen, maar daar wel toe in staat zijn naar verwachting van hulpverlener (en

verwijzer)..

T Doelen

* Cliënt heeft informatie over activiteiten / bezigheden die passen bij zijn belangstelling.

* Cliënt heeft meer zelfvertrouwen en een realistische kijk op mogelijkheden en

beperkingen in de gegeven situatie.

* Cliënt is gemotiveerd om deel te nemen aan activiteiten en het vertrouwen hierin is

gegroeid.

* Cliënt heeft concrete plannen ontwikkeld voor activiteiten en participatie.

* Maatschappelijke participatie, het ondernemen van activiteiten en het uitbreiden of

invullen van sociale rollen is toegenomen.

T DuurenfrequentieEén tot zes maanden. Afhankelijk van de cliënt en de problematiek kan het langer

duren.


werker, bij cliënt(systeem) thuis of elders, zoals bij dagbestedingslocaties. Ook contact

per telefoon en e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe begeleiding van de GGZ maatschappelijk werker is gericht op participatie en

rolherstel. Hierbij neemt de cliënt, met ondersteuning en begeleiding van de GGZ

maatschappelijk werker de verantwoordelijkheid in toenemende mate weer zelf in de

hand. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* verkent samen met de cliënt interesses, wensen en mogelijkheden voor passende

activiteiten of creëert deze in overleg met de buurt of gemeente;

* maakt gebruik van verschillende methoden waaronder rehabilitatie en herstelgericht

werken, casemanagement of netwerkbenaderingen. Ook vragenlijsten op het gebied

van interesses en activiteiten kunnen worden gebruikt;

* betrekt zo nodig in overleg met de cliënt het eigen netwerk van de cliënt. Daarnaast

kunnen vrijwilligersorganisaties en maatjesprojecten ingezet worden om de cliënt te

stimuleren erop uit te gaan;



* gebruikt contacten met instellingen die zich bezighouden met dagbesteding,

re-integratiebureaus, buurtvoorzieningen, welzijnswerk, inloopcentra en

andere initiatieven of voorzieningen die voor de doelgroep zijn opgericht, zoals

activiteitencentra en eetcafés;

* bemiddelt zo nodig bij het inschakelen van een zinvolle dan wel wenselijke

dagbesteding. Hierbij gaat de voorkeur uit naar voorzieningen buiten de GGZ, zodat

de cliënt andere rollen dan de cliëntrol in de GGZ kan aanleren.

T Randvoorwaarden

* Voldoende aanbod van passende activiteiten in de regio.

* Kennis van de sociale kaart.



Begeleiding van chronische psychiatrische

problematiek

11

T DoelgroepCliënten met chronische psychiatrische problematiek.

T Doelen

* Cliënt(systeem) heeft ondersteuning bij praktische zaken als: huisvesting, administratie,

financiën, ontwikkelen en onderhouden van sociale contacten, toeleiden naar

dagbesteding. Ook kan hij terugvallen op ondersteunende gesprekken.

* Cliënt(systeem) kan beter omgaan met de symptomen van de ziekte.

* Cliënt(systeem) kan verslechtering in het psychiatrische beeld tijdig signaleren.

T DuurenfrequentieGedurende langere tijd, indien nodig onbeperkt. Variërend van één uur per week tot

enkele uren per dag. Bij (dreigende) terugval kan de frequentie tijdelijk wat hoger zijn.

Na afronding eventueel een follow-upgesprek na enkele maanden.



T Werkwijze/activiteitenIn deze module probeert de GGZ maatschappelijk werker zoveel mogelijk cliënt(systeem)

te versterken vanuit de rehabilitatiemethode en vanuit het ‘herstelperspectief’ (het

versterken van de kracht van cliënt(systeem) uitgaande van de eigen wensen en

mogelijkheden van de cliënt). De GGZ maatschappelijk werker sluit in de begeleiding

aan bij het eigen verhaal van de cliënt en bij de betekenis van de psychische aandoening

voor de cliënt en het herstel daarvan (‘narratief perspectief’). Waar nodig wordt

professionele of informele steun op de achtergrond gerealiseerd zodat bij terugval

zo snel, zo licht en zo effectief als mogelijk ingegrepen kan worden en het evenwicht

hersteld wordt. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* voert ondersteunende en structurerende gesprekken met cliënt(systeem) en heeft

daarbij aandacht voor het functioneren op verschillende leefgebieden;

* frist samen met de cliënt zo nodig de in een eerdere begeleiding verworven kennis en

(sociale- en woon)vaardigheden op;

* schakelt in overleg met de cliënt zo nodig en zo mogelijk het sociaal netwerk van de

cliënt in;

* stimuleert de cliënt mogelijkheden van zelfhulp- en lotgenotengroepen (onder andere

Anoiksis) te onderzoeken en te realiseren;



* leert cliënt(systeem) eerste symptomen van een terugval te herkennen en bespreekt

wat cliënt(systeem) kan doen en juist niet moet doen bij een (dreigende) terugval en

wat een terugval kan voorkomen. Een en ander wordt vastgelegd in een signalerings-

of terugval-preventieplan met daarin afspraken over te ondernemen acties door de

hulpverlening. Ook een zelfbindingscontract of crisiskaart kunnen hierbij gebruikt

worden. Ook kunnen in een ‘driepartijenplan’ de verantwoordelijkheden van de cliënt,

de naaste omgeving en de hulpverlening worden vastgelegd;

* maakt samen met cliënt(systeem) afspraken met de huisarts en/of behandelaar

en eventueel andere instellingen, zoals woningcorporaties, over de onderlinge

taakverdeling en afstemming;

* houdt in overleg met de cliënt een vinger aan de pols betreffende de administratie,

financiën en zelfzorg van cliënt(systeem) en fungeert als klankbord bij sociaal-

emotionele stress;

* draagt indien nodig de behandeling over aan andere hulpverleners in de GGZ.

T AanvullendeinformatieDe GGZ maatschappelijk werker is zich bewust van het toenemend belang van de Wmo

en stemt af met betrokken organisaties die in een gemeente een rol spelen binnen de

voor cliënt(systeem) relevante prestatievelden in de Wmo.

T RandvoorwaardenGoede samenwerkingsafspraken binnen de GGZ om, in voorkomende gevallen, de

behandeling snel te kunnen overdragen aan andere hulpverlener(s).



Begeleiding bij een verstoord evenwicht in relaties

als gevolg van de ziekte, beperking of behandeling

12

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen die als gevolg van hun ziekte, beperking of behandeling

problemen ondervinden binnen hun sociale relaties. Dit kan de partnerrelatie betreffen,

maar ook andere subsystemen in een gezin of relaties buiten het gezin.

T Doelen

* Cliënt (systeem) heeft kennis van het ziektebeeld.

* Cliënt(systeem) heeft voldoende inzicht in de veranderingen die de ziekte met zich

meebrengt voor de relatie.

* Cliënt(systeem) heeftvoldoende vaardigheden om op eigen kracht met de veranderde

relaties om te gaan en het nieuw hervonden evenwicht te bestendigen.

* Cliënt(systeem) heeft voldoende sociale vaardigheden om de relatie in stand te

houden.

T DuurenfrequentieMaximaal acht gesprekken binnen een periode van gemiddeld vier maanden. Daarnaast

indien nodig contacten met relevante derden, zoals huisarts en thuisbegeleiding.

T SettingMet cliënt, in meeste gevallen met partner en/of kind(eren) dan wel belangrijke

andere relaties. In de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker of bij

cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenDoor het psychische ziektebeeld kunnen er veranderingen en/of problemen ontstaan

in de relatie tussen de cliënt en zijn systeem. De GGZ maatschappelijk werker biedt

ondersteuning en geeft informatie. Twee veelgebruikte werkwijzen in deze module zijn

de systeembenadering en psycho-educatie.

De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* biedt ondersteuning gericht op het geven van inzicht, het in kaart brengen van

wensen en verwachtingen van cliënt(systeem) en het herstellen van de balans in de

relaties binnen het systeem;

* verwijst cliënt(systeem) door naar de eerste lijn bij relatie- en gezinsproblemen die al

aanwezig waren voordat de cliënt de psychische aandoening had;

* wijst familieleden van mensen met een psychische aandoening op het bestaan van

zelfhulp- en lotgenotengroepen binnen de eigen organisatie of daarbuiten, zoals

Ypsilon.



T AanvullendeinformatieBij relatieproblemen in de thuissituatie of binnen het gezin kan gebruik gemaakt

worden van videohometraining. Hiervoor is aanvullende scholing vereist.




Ondersteuning bij het opbouwen en versterken

van het sociale netwerk

13

T DoelgroepCliënten met een beperkt sociaal netwerk, die eenzaam zijn, onvoldoende sociale

vaardigheden hebben en vanwege psychische belemmeringen en/of beperkingen niet of

amper zelfstandig in staat zijn om hun netwerk te vergroten.

T Doelen

* De cliënt heeft inzicht in de functies van een sociaal netwerk.

* De cliënt kan terugvallen op een ondersteunend netwerk.

* De cliënt heeft (sociale) vaardigheden aangeleerd waardoor hij in staat is zelf (nieuwe)

contacten te leggen en te onderhouden.

T DuurenfrequentieGemiddeld vijf tot tien gesprekken, verspreid over een periode van enkele maanden tot

een half jaar, wisselend in frequentie. Indien nodig onbeperkt.


werker of bij cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker werkt in deze module planmatig aan het uitbreiden

van sociale contacten die diverse praktische en/of emotionele behoeftes vervullen. De

volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* maakt samen met de cliënt een sociale netwerkanalyse die de functies van de

verschillende contacten in kaart brengt. Vervolgens wordt nagegaan in hoeverre deze

analyse overeenkomt met de wensen van de cliënt;

* ondersteunt de cliënt bij het leren of vergroten van contactuele en sociale vaardigheden;

* gaat samen met de cliënt op zoek naar nieuwe sociale (ondersteunende) contacten. Dit

kunnen ook ‘maatjes’ of andere vrijwilligers zijn die de cliënt (voorlopig) ondersteunen

bij het aangaan en uitbreiden van contacten;

* biedt zo nodig praktische ondersteuning bij het vergemakkelijken van het opbouwen

van een sociaal netwerk, bijvoorbeeld door het regelen van aangepast vervoer;

* wint informatie in over cursussen en stimuleert de cliënt om cursussen te volgen, zoals

een computercursus of een sociale vaardigheidscursus.

T RandvoorwaardenKennis van diverse mogelijkheden en voorzieningen om sociale contacten op te doen,

zoals vrijwilligerswerk, cursussen, inloopcentra en algemene buurtvoorzieningen.



Outreachend contact op verzoek van derden14

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen die overlast geven of zorg oproepen bij de omgeving en die

hulp behoeven maar hier niet zelf om vragen.

T Doelen

* De GGZ maatschappelijk werker heeft een inschatting van de ernst van de situatie

gemaakt en een voorlopige hypothese gesteld.

* Cliënt(systeem) is aangemoedigd en aanvaardt (vervolg)hulpverlening en/of onderzoek.

* De GGZ maatschappelijk werker heeft een hulpverleningsplan opgesteld.

T DuurenfrequentieEén tot drie contacten, afhankelijk van de urgentie van de situatie.

T SettingBij cliënt(systeem) thuis of waar de cliënt zich ophoudt.

T Werkwijze/activiteitenBij een outreachend contact gaat het er vooral om de problematiek te verkennen, te

inventariseren en contact te leggen tussen cliënt(systeem) en de reguliere hulpverlening.

Er is bij deze cliënten veelal sprake van sociaal isolement, verwaarlozing of overlast.

Vaak is drang nodig om de hulp te aanvaarden. Hulp wordt meestal ingezet op basis

van indicatie of signalen van derden. Outreachende hulpverlening vraagt een directieve

werkwijze. Hierbij wordt gebruikgemaakt van verschillende methoden en technieken:

motiverende gespreksvoering, onderzoek, bemiddeling, en praktische en emotionele

ondersteuning. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* probeert via verschillende ingangen in contact te komen met cliënt(systeem),

bijvoorbeeld via een vertrouwd persoon (de aanmelder);

* taxeert de situatie en motiveert de cliënt tot acceptatie van hulpverlening;

* overlegt - bij dreigend of direct gevaar voor betrokkene zelf of zijn omgeving- met

psychiater en/of crisisdienst over het aanvragen van IBS of RM;

* regelt zorgvuldig de overdracht naar de reguliere hulpverlening.

T Aanvullendeinformatie

* Bij langer durende outreachende hulpverlening vindt overdracht plaats aan

bemoeizorgprojecten in het kader van de OGGZ (opgenomen in de WMO).

* Eventueel wordt ACT / vangnetteam ingezet.

T RandvoorwaardenGoede (samenwerkings)afspraken over veiligheid en back-up (crisisdienst).

Bemoeizorg


Casemanagement15

T DoelgroepCliënten met een complexe hulpvraag of problematiek waarbij meerdere hulpverleners,

disciplines en/of instellingen betrokken zijn.

T Doelen

* Cliënt(systeem) krijgt hulpverlening die aansluit op zijn vraag en behoeften.

* Cliënt(systeem) ervaart continuïteit en samenhang in de multidisciplinaire

hulpverlening vanuit meerdere instellingen.

T DuurenfrequentieGedurende het totale hulpverleningstraject waarbij meerdere hulpverleners, disciplines

en/of instellingen betrokken zijn. Contact met cliënt is in het begin vaak één keer per

week, daarna afhankelijk van de complexiteit en de dynamiek van het traject.

T SettingAmbulant daar waar nodig, soms bij de cliënt thuis of in de spreekkamer van de GGZ

maatschappelijk werker. Ook contact per e-mail en telefoon is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker onderhoudt op basis van gelijkwaardigheid contact met

andere hulpverleners over de gewenste en noodzakelijke samenwerking en afstemming

tussen de verschillende professionals die betrokken zijn bij het hulpverleningstraject. De

GGZ maatschappelijk werker is hierbij niet de hulpverlener van de cliënt. De volgende

activiteiten kunnen worden ingezet.


* legt en onderhoudt contact met de juiste hulpverleners;

* zorgt voor coördinatie en afstemming met betrokken professionals;

* draagt zorg voor opbouw van een (gezamenlijk) dossier;

* bewaakt de continuïteit;

* draagt de cliënt over als alles goed loopt;

* regelt, afhankelijk van de behoefte van cliënt(systeem), de nazorg. Dit is meestal een

combinatie van netwerkbegeleiding en emotionele en praktische ondersteuning.

T RandvoorwaardenKennis hebben van een actuele sociale kaart.

Casemanagement


Het geven van consultatie16

T DoelgroepBetrokkenen, binnen of buiten de eigen organisatie, die problemen ervaren in de

communicatie met cliënt(systeem) of waarbij de psychosociale problemen interfereren

met de behandeling.

T Doelen

* De consultatievrager heeft inzicht gekregen in de probleemsituatie van cliënt(systeem)

en het effect van zijn eigen handelen daarop.

* De consultatievrager heeft oplossingen gekregen voor ervaren problemen en

belemmeringen.

T DuurIn principe één, hooguit enkele gesprekken.

T SettingEén op één gesprek in de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker of (op

verzoek) bij de consultatievrager. Ook contact per e-mail of telefoon is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe consultatievrager beschrijft de probleemsituatie en formuleert daarover vragen voor

de consultatiegever. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* maakt samen met de betrokkene een analyse van het ervaren probleem en de

communicatie daarover met cliënt(systeem);

* geeft informatie over de ervaren probleemsituatie in relatie tot het handelen van de

betrokkene;

* geeft informatie over het ziektebeeld en over mogelijke beperkingen die dat met zich

mee kan brengen

* adviseert de consultatievrager over mogelijke gedragsalternatieven die hij kan inzetten

bij cliënt(systeem);

T AanvullendeinformatieBij consultatie blijft de verantwoordelijkheid bij de consultatievrager. De consultatiegever

probeert diens deskundigheid te vergroten zonder de hulpverlening over te nemen.

T Randvoorwaarden

* Er is geen sprake van een gezags- of supervisierelatie.

* Er dient zorgvuldig omgegaan te worden met privacygevoelige gegevens.

Consultatie en bemiddeling


Communicatieverbetering

cliënt / cliëntsysteem – behandelteam

17

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen en leden van multidisciplinaire behandelteams die problemen

ervaren in de communicatie.

T Doelen

* Cliënt(systeem) voelt zich erkend en gehoord.

* De communicatie tussen cliënt(systeem) en behandelaar / behandelteam verloopt

bevredigend voor beide partijen.

* Escalatie van problemen en/of het starten van een klachtenprocedure door

cliënt(systeem) is voorkomen.

T DuurIn principe drie gesprekken, zo nodig meerdere gesprekken.

T SettingMet cliënt(systeem) en/of een lid van het behandelteam. In de spreekkamer van de GGZ

maatschappelijk werker of van de behandelaar of bij cliënt(systeem) thuis.

T Werkwijze/activiteitenSoms ontstaan er communicatieproblemen tussen cliënt(systeem) en het behandelteam.

De GGZ maatschappelijk werker kan dan bemiddelen tussen de betrokkenen. Hierbij

wordt gekeken naar bejegeningaspecten en concrete gedragingen die betrokkenen

laten zien. Doel is een oplossing te vinden die cliënt(systeem) en het behandelteam

de ruimte geven om met elkaar verder te kunnen. De volgende activiteiten kunnen

worden ingezet.


* brengt de communicatieproblemen in kaart;

* geeft uitleg over de behandeling aan cliënt(systeem);

* begeleidt het behandelteam in de communicatie met cliënt(systeem);

* wijst - zo nodig - cliënt(systeem) op het bestaan van de meldings- of klachtencommissie.

T AanvullendeinformatieBij een klacht kan cliënt(systeem) een officiële klachtenprocedure starten. De

GGZ maatschappelijk werker kan hierin een ondersteunende rol vervullen door

cliënt(systeem) informatie te verstrekken over de procedure en te helpen bij het

formuleren van de klacht.



Het kan ook voor komen dat de GGZ maatschappelijk werker - indien beide partijen

hiermee akkoord gaan- bij een klachtgesprek aanwezig is. Mediation / bemiddeling kan

ook deel uitmaken van de klachtenprocedure.




Crisisinterventie18

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen in een crisissituatie waarbij directe interventie noodzakelijk is.

Het gaat om mensen in acute psychosociale nood. De hulp wordt ingezet op verzoek van

cliënt(systeem) of verwijzer.

T Doelen

* De acute problematiek van cliënt(systeem) is aangepakt, er is rust gebracht en de

spanningen zijn weer hanteerbaar.

* Cliënt(systeem) is zo nodig overgedragen aan reguliere hulpverlening of de crisisdienst.

T DuurenfrequentieKortdurend; één tot acht uur, mogelijk verspreid over meerdere dagen.

T SettingMet cliënt(systeem) en/of andere naastbetrokkenen. Bij voorkeur in de directe omgeving

van de cliënt. Ook contact per telefoon en e-mail is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenCrisisinterventie is een kortdurende, intensieve, meestal directieve begeleiding. De

volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* brengt cliënt(systeem) tot rust en geeft cliënt gelegenheid zijn verhaal te doen;

* schat de ernst van de situatie in;

* structureert de informatie;

* bespreekt met cliënt(systeem) mogelijke stappen;

* schakelt zo nodig de politie, crisisdienst of anderen in;

* draagt zorg voor adequate vervolghulpverlening. Dit kan door een afspraak te maken

voor een intakegesprek bij de SPV, een verwijzing of overdracht naar gespecialiseerde

hulpverlening of het regelen van een opname. Dit kan ook door inschakeling van ACT /

vangnetteam.


* Aan deze module gaat geen intake vooraf.

* Als de crisis gepaard gaat met agressie door cliënt(systeem) richting personeel, treden

bij de meeste GGZ instellingen specifieke protocollen in werking.

T RandvoorwaardenGoede (samenwerkings)afspraken over veiligheid en back-up (crisisdienst).

Crisisinterventie


Informatieverzameling ten behoeve van

multidisciplinaire diagnostiek en behandeling

19

T DoelgroepBehandelteam / andere relevante derden met een vraag om informatie ten behoeve van

multidisciplinaire diagnostiek, behandeling en samenwerking rond een specifieke cliënt.

T DoelHet behandelteam / derden heeft relevante informatie en/of advies gekregen.

T DuurenfrequentieGemiddeld gaat het om één á twee gesprekken met cliënt(systeem) en eventueel één á

twee gesprekken met behandelaar / relevante derden.

T SettingMet cliënt, partner en/of gezin en eventueel relevante derden, zoals de reclassering

of de jeugdzorg. In de spreekkamer van de GGZ maatschappelijk werker, eventueel bij

cliënt(systeem) thuis. Ook telefonisch contact met andere informanten is mogelijk.

T Werkwijze/activiteitenDe GGZ maatschappelijk werker doet onderzoek door het verzamelen van informatie

over cliënt(systeem) en hierover kort en bondig te rapporteren. De volgende thema’s

kunnen hiervan onderdeel uitmaken.


* geeft een schets van de actuele leefsituatie, waaronder de gezinssituatie en materiële

omstandigheden als huisvesting, financiën en arbeid;

* geeft een korte biografische schets waarin de nadruk ligt op ingrijpende

levensgebeurtenissen;

* schetst een beeld van de cliëntsituatie en de gevolgen daarvan voor het dagelijkse

functioneren, nu en in de (nabije) toekomst;

* geeft inzicht in de probleemhantering en de mogelijkheden van cliënt(systeem);

* geeft inzicht in de balans tussen draagkracht en draaglast van cliënt(systeem).

T AanvullendeinformatieDe maatschappelijk werker heeft nooit de eindverantwoordelijkheid voor de

diagnostiek.


Onderzoek en rapportage


Signalering verwaarlozing, misbruik

en mishandeling

20

T DoelgroepCliënten / cliëntsystemen waarbij hulpverleners en/of andere betrokkenen signalen

opvangen dat zij zich in een bedreigende situatie bevinden waarbij sprake kan zijn van

verwaarlozing, misbruik of mishandeling op fysiek, psychisch, seksueel of financieel gebied.

T Doelen

* Het signaal van verwaarlozing, misbruik en/of mishandeling is nader onderzocht en er

is beslist of vervolgstappen als verdere hulpverlening of melding noodzakelijk zijn.

* Het signaal is besproken met cliënt(systeem) en deze (h)erkent de besproken

problemen en aanvaardt zo nodig (vervolg)hulpverlening.

* De onaanvaardbare situatie is beëindigd.

T DuurenfrequentieGemiddeld twee tot drie gesprekken met signaalinbrenger en cliënt(systeem), binnen

een periode van twee weken. Bij acute dreiging is direct handelen vereist.

T SettingMet cliënt(systeem) op een veilige locatie binnen de instelling.

T Werkwijze/activiteitenSignalen kunnen opgevangen worden door de maatschappelijk werkers zelf, of

doorgegeven worden door een collega of door iemand uit het cliëntsysteem. Afhankelijk

van de ernst besluit de maatschappelijk werker of hij direct actie onderneemt door het

signaal te onderzoeken of dat hij dit signaal eerst bespreekt in het team of met zijn (direct)

leidinggevende. Indien het signaal het gedrag van de leidinggevende betreft, dan wordt de

naast leidinggevende aangesproken. De volgende activiteiten kunnen worden ingezet.


* onderzoekt het signaal van verwaarlozing, misbruik en/of mishandeling door bij de

signaalinbrenger en bij overige betrokken collega’s informatie op te vragen en goed

door te vragen naar feiten en ervaringen;

* bekijkt (eventueel samen met signaalinbrenger) of het vermoeden met cliënt(systeem)

besproken moet worden en legt de bevindingen voor aan het multidisciplinaire

behandelteam;

* bespreekt het signaal met cliënt(systeem) en onderzoekt wat de noodzaak en

mogelijkheden zijn voor (vervolg)hulpverlening. Ook wordt cliënt(systeem)

geïnformeerd over de mogelijke consequenties van het niet aanvaarden van (vervolg)

hulpverlening;

* koppelt informatie terug naar het behandelteam waar besluitvorming plaatsvindt over

de al dan niet te nemen vervolgstappen;



* zet de (vervolg)hulpverlening in gang. Dit kan variëren van het doen van een melding

tot het doorverwijzen naar een hulpverleningsinstantie, zoals een ‘Blijf van mijn lijf

huis’.


* Waar het een vermoeden van kindermishandeling betreft, heeft elke GGZ instelling

haar eigen afspraken (protocollen) over de taakverdeling binnen het multidisciplinaire

behandelteam.

* GGZ Nederland heeft een code opgesteld voor het melden (van vermoedens) van

kindermishandeling. Elke hulpverlener in de GGZ met een beroepsgeheim kan

/ moet volgens de code, zonder toestemming van de cliënt of diens wettelijke

vertegenwoordiger, bij een redelijk vermoeden van kindermishandeling gegevens

verstrekken aan het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). De code

is bedoeld om een situatie van kindermishandeling te beëindigen of een redelijk

vermoeden van kindermishandeling te onderzoeken.

* Wanneer het vermoeden betrekking heeft op misbruik of mishandeling van

volwassenen zijn er regionaal vaak samenwerkingsverbanden en afspraken in het

kader van de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ)), zoals rondom huiselijk

geweld of bemoeizorg. De GGZ instelling zal hier afstemming mee moeten zoeken.

Indien er afwijkende afspraken zijn in de instelling wordt er gehandeld volgens het

instellingsbeleid.

T Randvoorwaarden

* De veiligheid van de hulpverleners die deze module uitvoeren dient te worden

gewaarborgd, bijvoorbeeld in de vorm van een gespreksruimte op een locatie waar,

indien nodig, hulp van derden kan worden ingeroepen.

* Kennis van weten regelgeving rondom privacy en meldplicht.

* Feitelijke verslaglegging door alle leden van het multidisciplinaire behandelteam.


Deel

Bijlagen

3

58 Deel 3: Bijlagen* * *

Bijlage 1Functies van de GGZ maatschappelijk werker

Hieronder volgt een omschrijving van de functies voor de GGZ maatschappelijk werker

(vgl. De functies van de jeugdzorg, Van Yperen e.a., 2002):

ToegangsfunctiesIntake, indicatie en verwijzing

Door één of enkele gesprekken met cliënt / cliëntsysteem komen tot een gewogen

oordeel over het vervolgaanbod door GGZ maatschappelijk werk of anderen (eventueel

voor verdere diagnostiek) op basis van expliciete, navolgbare en toetsbare argumenten.

UitvoeringsfunctiesInformatie, advies en voorlichting

Verstrekken van informatie, kennis en advies als basis voor eigen begrip, keuzes en/of

gedragsalternatieven van de cliënt.


Het uitvoeren voor en namens cliënt / cliëntsysteem van praktische handelingen teneinde

voorzieningen beschikbaar te maken en/of (juridische) zaken te regelen.

Begeleiding6

Planmatig en gericht interveniëren om het functioneren van cliënt / cliëntsysteem te

verbeteren.

Ondersteuning

Planmatig en gericht interveniëren om terugval te voorkomen, een problematische

situatie of toestand draaglijk te maken en draagkracht te vergroten.

Bemoeizorg

Interveniëren in de situatie van cliënt / cliëntsysteem, zonder dat er sprake is van een

hulpvraag, om escalatie en/of verder afglijden naar een onhoudbare situatie van

zelfverwaarlozing, verloedering en overlast te voorkomen.

Casemanagement en zorgcoördinatie

Namens de uitvoerders de uitvoeringsfuncties op het niveau van de individuele cliënt

coördineren.

6 Begeleiding wordt in de context van de GGZ ook wel behandeling genoemd

Bijlage 1: functies van de GGZ maatschappelijk werkerk 59 * * *

Specialistische hulp in circuits

Het uitvoeren van specialistische onderdelen van de GGZ behandeling. Meestal betreft

het min of meer geprotocolliseerde onderdelen van een gesprekstherapie.


Informatie verstrekken over de sociale situatie en het functioneren van de cliënt in

overleg met de patiënt en op verzoek van derden.

Bemiddeling

Tot stand brengen en zo nodig verbeteren van de relatie tussen de cliënt en een derde.

Consultatie7

Het informeren en adviseren van een professional door een professional, waarbij de

professional die de informatie biedt of het advies uitbrengt geen verantwoordelijkheid

draagt voor wat de professional die de informatie of het advies ontvangt in zijn

besluitvorming met de informatie of het advies doet.

Crisisinterventie

Acuut interveniëren in de situatie of toestand van de cliënt om lijdensdruk te verlichten

en/of een ernstige(r) ontsporing te voorkomen.

Groepswerk en training

Door middel van begeleide groepsbijeenkomsten het functioneren van cliënten /

cliëntsystemen verbeteren. Bij groepswerk gaat het enerzijds om uitwisseling tussen

‘lotgenoten’ en anderzijds om overdracht van kennis en informatie. Een variant

op groepswerk is een training, waarbij het meer gaat om een vast stramien van

doelgerichte en planmatige inspanningen om competenties te ontwikkelen. In beide

gevallen gaat het om groepen patiënten met gelijke kenmerken, waaronder soortgelijke

hulpvragen en/of problematiek.

7 Uit: Definities van kernbegrippen. Programma’s in de jeugdzorg, Yperen, T. van e.a., 1999.

60 Deel 3: Bijlagen* * *

LiteratuurlijstCentraal Orgaan Opleidingen Agogische Beroepen in de GGZ (2003). GGZ agoog.

Positionering, Scholing, Situering in de Wet BIG. Utrecht: COOAB.

GGZ Nederland (2001). Arbocatalogus voor GGZ-instellingen,

met aanvullingen. Utrecht: GGZ Nederland.

GGZ Nederland (2008).Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap. Visie op de

(langdurige) zorg aan mensen met ernstige psychische aandoeningen. Samenvatting van

het visiedocument. Utrecht: GGZ Nederland.

GGZ Nederland (2008). Over sommige kinderen moet je praten. Code voor het melden

(van vermoedens) van kindermishandeling voor de GGZ. Utrecht: GGZ Nederland.

Haas, L.J.M. de & Meulen, S. M. van der (2001). Gemeenschappelijk Informatiemodel

Welzijn. Werken aan eenheid van taal in de welzijnssector. Utrecht: NIZW Centrum voor

Bedrijfstakinformatie, 2001.

Inspectie voor de Gezondheidszorg (2004). Het mag niet, het mag nooit: seksuele

intimidatie door hulpverleners in de gezondheidszorg (bulletin). Den Haag: Inspectie

voor de Gezondheidszorg.

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (2008). Conceptrichtlijn Familiaal Huiselijk

Geweld bij kinderen en volwassenen. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.

NVMW (1999). Beroepscode voor de Maatschappelijk Werker. Utrecht: Nederlandse

Vereniging voor Maatschappelijk Werkers.

NVMW (2006). Beroepsprofiel van de Maatschappelijk Werker. Utrecht: Nederlandse

Vereniging voor Maatschappelijk Werkers.

Rossum, J. van, Berge, I. ten & Anthonijsz, I. (2008). Competenties in relatie tot de

aanpak van kindermishandeling. Utrecht: Nederlands Jeugd instituut.

Scholte, M. (2008). Transparant aanbod AMW. Modulen als bouwstenen voor de

hulpverlening. Utrecht: MOVISIE.

Scholte, M., Leur, J. van & Brink, C. (2008). Transparant aanbod. Medisch maatschappelijk

werk in UMC’s. Modulen als bouwstenen voor de hulpverlening. Utrecht: MOVISIE.

Literatuurlijst 61 * * *

Yperen, T.A. van, Rest, E. van & Vermunt, C. (2002). Definitie van kernbegrippen.

Programma’s in de jeugdzorg. Utrecht: NIZW.

Website: www.ggznederland.nl.

MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau

voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare

kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale

vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg

en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema’s

centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen,

leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. Onze ambitie

is daadwerkelijk te investeren in een krachtige samenleving

waarin burgers zoveel mogelijk zelfredzaam kunnen zijn.

NVMW * Leidseweg 80 * 3531 BE Utrecht * T 030 294 86 03 * www.nvmw.nlMOVISIE * Postbus 19129 * 3501DC Utrecht * T 030 789 20 00 * www.movisie.nl

De serie Transparant aanbod beschrijft het aanbod van de sector welzijn en

maatschappelijke dienstverlening in transparante taal. Zo kunnen beroepskrachten in deze

sector eenvoudig en duidelijk onder woorden brengen wat hun werk inhoudt en welke

diensten zij leveren. Wat heeft een discipline te bieden, voor wie, met welke doelen, op

welke manier en met welke beoogde resultaten?

In opdracht van de MOgroep, de NVMW en anderen heeft MOVISIE beschrijvingen

gemaakt van een aantal beroepsgroepen. Organisaties gebruiken Transparant aanbod bij

het geven van voorlichting, het promoten van het werk en afstemming met collega’s en

cliënten. Daarnaast helpt het bij het beschrijven én versimpelen van werkprocessen én

professionalisering van de beroepsgroep.

Transparant aanbod bevat modulenbeschrijvingen van onder andere het werk van

maatschappelijk werkers, sociaal werk in de wijk, sociaal pscyhiatrisch verpleegkundigen

en eerstelijnspsychologen.

Meer informatie vindt u op www.movisie.nl/transparantaanbod.

eerstelijns psychologische zorg - Kennis en aanpak van sociale · PDF fileBegeleiding van...

Documents

Transcript of eerstelijns psychologische zorg - Kennis en aanpak van sociale · PDF fileBegeleiding van...