Werkelijke geluidhinder SchipholHinderbelevingsonderzoek versus het berekenen van geluidsoverlast

Oktober 2018

InhoudSamenvatting...............................................................................................................................3

1. Aanleiding: effecten geluidhinder en uitbreidingsplannen Schiphol........................................4

2. Methode...................................................................................................................................5

3. Resultaten................................................................................................................................8

4. Conclusies en aanbevelingen.................................................................................................10

5. Bronvermelding......................................................................................................................12

Bijlage II......................................................................................................................................14

Bijlage III.....................................................................................................................................15

Samenvatting

In 2016 ervoeren ongeveer 200.000 omwonenden ernstige geluidsoverlast van het

vliegverkeer van en naar Schiphol. Schiphol zelf rapporteerde 138.000 ernstig gehinderden.

Dat zijn er anderhalf keer minder.

Ook is de ervaren slaapverstoring in 2016 naar schatting 2 keer zo hoog als door Schiphol

berekend. Namelijk ongeveer 40.000 in plaats van 19.500.

Dat blijkt uit een nieuwe analyse van Hinderbelevingsonderzoeken van de GGD’s rondom

Schiphol, door de Natuur en Milieufederatie Noord-Holland.

Tabel 1: Vergelijking GGD-onderzoek met Schiphol rapportage geluidshinder (afgerond naar

duizendtallen)

Onze

analyse

Rapportage Schiphol

2016

Aantal meer gehinderden t.o.v. Schiphol

2016

Ernstig

gehinderden

198.000 138.500 60.000 (1.4x meer)

Slaap verstoorden 41.000 19.500 60.000 (2.1x meer)

1. Aanleiding: effecten geluidhinder en uitbreidingsplannen Schiphol

De komende tijd worden er veel beslissingen genomen over de toekomst van de Nederlandse luchtvaart en de luchthaven Schiphol. Er zijn uitbreidingsplannen voor de meeste luchthavens, waaronder Schiphol.

Tegelijk ervaren bewoners rondom de Nederlandse luchthavens in meer of mindere mate hinder van het geluid van overvliegende vliegtuigen. Deze geluidhinder kan leiden tot gezondheidsklachten. Daarom moeten uitbreidingsplannen binnen bepaalde geluidsnormen blijven.

Het is dan wel belangrijk dat deze geluidsnormen kloppen en de werkelijke geluidshinder aan deze normen wordt getoetst. Om dat te controleren zijn luchthavens verplicht om een milieueffectrapportage (MER) te maken. Hierin wordt de verwachte geluidhinder alleen theoretisch berekend – en niet gemeten of getoetst bij de omwonenden thuis.

Mede op basis van de berekende geluidsnormen in de MER neemt uiteindelijk de minister van I&W een beslissing over het wel of niet toestaan van groei van een luchthaven. Belangrijk dus dat die cijfers kloppen!

Berekende hinder komt niet overeen met beleefde hinder

In de praktijk blijkt dat de berekening van de verwachte geluidhinder niet overeenkomt met de manier waarop omwonenden geluidhinder ervaren.

Ook blijkt dat er al gezondheidseffecten optreden onder de normen voor geluidhinder die in de MER’en gebruikt worden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zegt dat er al vanaf 45 dB (overdag) en 40 dB (in de nacht) negatieve gezondheidseffecten zijn (World Health Organization, 2018). Zoals chronische stress en hart- en vaatziekten. Voor Schiphol gelden hogere normen van 48 dB overdag. De WHO raadt sterk aan het geluidniveau tot 45 dB te beperken omdat geluid boven deze waarden slecht kan zijn voor de gezondheid.

2. Methode

Dit onderzoek brengt de daadwerkelijk ervaren geluidshinder van vliegverkeer in beeld van inwoners van gemeentes onder de aanvliegroutes van Schiphol. Het onderzoek is gebaseerd op GGD-onderzoeken uit 2016. Het gaat om zogenaamde hinderbelevingsonderzoeken (RIVM, 2018) uitgevoerd door de volgende GGD-en in de regio rondom Schiphol:

GGD Kennemerland GGD Hollands Noorden GGD Amsterdam GGD Zaanstreek-Waterland GGD Hollands-Midden

Berekening ernstige hinder op basis van belevingsonderzoek

Deze hinderbelevingsonderzoeken zijn gedaan onder een representatieve groep volwassen inwoners (vanaf 19 jaar) in de gemeenten rondom Schiphol. De selectie van deze gemeenten hebben wij gebaseerd op het artikel Nieuw onderzoek geluidhinder Schiphol in het tijdschrift Geluid (Oosterlee, Zandt, & Keuken, oktober 2018).

Op basis van dit GGD-onderzoek laat de kaart bij het artikel zien waar de meeste hinder plaatsvindt (zie bijlage I). In onze selectie voor het in beeld brengen van het daadwerkelijk aantal geluidsgehinderden hebben wij alleen gemeenten meegenomen met een hinderbeleving van meer dan 2%. De inwoneraantallen vanaf 19 jaar zijn gebaseerd op cijfers van het CBS per gemeente (CBS Statline, 2018). Zie hiervoor bijlage III.

De onderzochte gemeentes staan in de tabel hieronder:

Onderzochte gemeentesAalsmeer Castricum Kaag en brasem Oegstgeest WormerlandAlkmaar Diemen Katwijk Oostzaan ZaanstadAlphen Gouda Landsmeer Ouder-Amstel ZoeterwoudeAmstelveen Haarlem Langedijk Ronde venen ZuidplasAmsterdam Haarlemmermeer Leiden TeylingenBeemster Haarlemmerliede-Spaarnwoude Leiderdorp UitgeestBergen Heemskerk Lisse UithoornBeverwijk Heemstede Nieuwkoop VelsenBloemendaal Heiloo Noordwijkerhout Wijde merenBodegraven-Reeuwijk

Hillegom Noordwijk Waddinxveen

Ernstige slaapverstoring

De GGD Kennemerland is tot nu toe de enige GGD die inwoners gevraagd heeft naar hun slaapverstoring. Voor Kennemerland komen deze cijfers uit het onderzoek en ze staan dus ook zo genoemd bij de resultaten.

In de andere GGD-onderzoeken is niet gevraagd naar slaapverstoring. Daarom doen we – in overleg met de GGD-Kennemerland - een voorzichtige inschatting van het aantal slaapverstoorden in deze onderzochte gemeentes. Natuurlijk nemen we alleen gemeenten mee die onder of aangrenzend aan de aanvliegroutes van de twee nachtelijke banen liggen: de Polderbaan en Kaagbaan. Ook nemen we gemeenten mee waarover laag wordt gevlogen in verband met de bochten die piloten moeten maken op deze vliegroutes.

De gemeentes buiten de contouren hebben wij niet meegenomen en een aantal woonkernen waar onvoldoende data over te vinden is ook niet. Wij komen dan op de volgende gemeenten:

Gemeentes gebruikt in verkenning slaapverstoringAalsmeer Haarlem Lisse VelsenAmstelveen Haarlemmermeer NieuwkoopBergen Haarlemmerliede-

SpaarnwoudeOegstgeest

Beverwijk Heemskerk TeylingenBloemendaal Heemstede UitgeestCastricum Heiloo Uithoorn

Tabel 2: Van de gemeentes in het blauw is er data op basis van het onderzoek van Kennemerland. Voor de overige gemeenten maken wij een inschatting op basis van de factor die hieronder uitgelegd wordt.

Factor slaapverstoring

Om een relatie te leggen tussen de ernstig geluidsgehinderden en het aantal slaapverstoorden hebben wij gekeken naar eerder onderzoek van het RIVM en de GGD Kennemerland. Het RIVM heeft zowel ernstig geluidsgehinderden als ernstig slaapverstoorden door geluid onderzocht. Uit deze onderzoeken blijkt dat afgerond gemiddeld 40% van de ernstig gehinderden ook slaapverstoord zijn. De GGD Kennemerland komt op basis van een aantal van haar onderzoeken op een verhouding van afgerond 45% (GGD Kennemerland, 2017). Voor dit onderzoek houden wij de conservatievere 40% aan.

Tabel 3 en 4: De berekening van de factor voor slaapverstoring

RIVM 1996 2002 2005 Gemiddelde verhouding

AfgerondErnstig gehinderden 17 14 11Ernstig slaapverstoorden

7 4.9 4.5

Verhouding 41% 35% 41% 39% 40%

GGD Kennemerland

2008 2012 2016 Gemiddelde verhouding

Afgerond

Ernstig gehinderden 10,7 7,7 8,2Ernstig slaapverstoorden

4,5 3,4 4,4

Verhouding 42% 44% 54% 47% 45%

Afbakening

Hieronder vatten we het kader voor ons onderzoek samen:

Jongeren en kinderen onder de 19 jaar worden niet meegenomen. Voor hen is hinder nog nooit onderzocht.

Wij hebben gekeken naar data van 2016, omdat de hinderbelevingsonderzoeken over deze periode gaan.

Gemeentes met 2% of minder hinder hebben wij niet meegenomen. Voor de slaapverstoring hebben wij sommige woonkernen niet meegenomen, omdat

hier geen informatie over was te vinden. Ook hebben wij Amsterdam West niet meegenomen.

De werkelijke cijfers van beleefde geluidhinder door luchtverkeer van Schiphol zijn dus hoger dan dit rapport noemt.

Vergelijking met Evaluatie Gebruiksprognose Schiphol

Om de vergelijking te maken met de berekende geluidshinder die Schiphol rapporteert hebben wij de evaluatie van de Gebruiksprognose Schiphol 2016 gebruikt (Luchthaven Schiphol, 2017). De berekende ernstig gehinderden en slaapgestoorden uit deze evaluatie is gebaseerd op de vliegbewegingen in 2016. Zie de aantallen in tabel 5.

Tabel 5: Cijfers van Schiphol en de ‘norm’ gebaseerd op gelijkwaardigheidscriteria

Evaluatie Gebruiksprognose Schiphol Norm GelijkwaardigheidscriteriaErnstig gehinderden 138.500 Ernstig gehinderden 180.000Ernstig slaapverstoorden 19.500 Ernstig slaapverstoorden 49.500

3. Resultaten

Ernstige hinderbeleving 2016

Als we percentages ernstige hinderbeleving in 2016 per gemeente koppelen aan de inwoneraantallen per gemeente van 2016 komen wij op 198.000 ernstig gehinderden. Dit betekent 40% meer ernstig gehinderde inwoners dan de Evaluatie Gebruiksprognose Schiphol aangeeft. En 10% meer dan de norm van het ‘Gelijkwaardigheidscriteria’.

Tabel 6: Aantal ernstig gehinderden van dit onderzoek vergeleken met cijfers Schiphol en de ‘norm’ van de gelijkwaardigeheidscriteria

Aantal ernstig gehinderden Vergelijking

Onze analyse 198.000 40% meer dan rapportage Schiphol

10% meer dan norm

Rapportage Schiphol 138.500 60.000 minder dan dit onderzoek

Norm 180.000 18.000 minder dan dit onderzoek

Slaapverstoring 2016 Kennemerland

De GGD Kennemerland heeft onderzoek gedaan in haar gemeenten. Hieruit blijkt dat er in de regio Kennemerland gemiddeld 4% van de inwoners ernstige slaapverstoring ondervinden door vliegverkeer. Omgerekend ongeveer 16.000 volwassenen. Met een groot verschil in het aantal ernstige slaapverstoring per gemeente, wijk of dorp. De hoogste percentages zijn 20% in Zwanenburg en 17% in Halfweg (GGD Kennemerland, 2017).

Inschatting overige slaapverstoring

Overige GGD’en hebben in hun hinderbelevingsonderzoek voor geluid niet gevraagd naar slaapverstoring. Daarom hebben wij een inschatting gemaakt van de slaapverstoring op basis van de banen die gebruikt worden in de nacht en de gebruikte aan- en uitvliegroutes (bochten). Uit vorig onderzoek bleek dat 40% van het aantal gehinderden een goede inschatting is van het aantal slaapverstoorden. Dat betekent:

Tabel 7: Aantal ernstig slaapverstoorden per gemeente (waarvoor nog geen cijfers van de GGD zijn), afgerond op duizenden.

Gemeente Ernstig slaapverstoordenAalsmeer 3600Amstelveen 5500Bergen 1400Castricum 2600Heiloo 2500Lisse 800Nieuwkoop 1600

Oegstgeest 1300Teylingen 2100Uithoorn 3500Totaal 25.100

Totale slaapverstoring

In totaal zijn in onze voorzichtige schatting 41.000 mensen rondom Schiphol slaapgestoord. Schiphol rapporteert 19.500 berekende slaapverstoorden in 2016. Dat is ruim de helft minder dan in werkelijkheid. Het werkelijk aantal slaapverstoorde ligt dicht bij de norm van 49.500.

Tabel 8: Totale slaapverstoring: de cijfers van de GGD Kennemerland plus door ons ingeschatte aantallen voor de overige gemeentes die in de nacht belast worden

Aantal ernstig slaapgehinderden

Kennemerland gemeenten (onderzocht) 16.000Slaapverstoring overige gemeenten (afgeleid van onderzoeken)

25.100

Totale slaapverstoring 41.100

4. Conclusies en aanbevelingen

Uit bovenstaande cijfers over de werkelijke beleefde geluidshinder door vliegverkeer van en naar Schiphol trekken wij de volgende conclusies:

Zonder kinderen/jongeren onder 19 jaar en gemeentes met 2% of lagere hinderbeleving zijn er volgens de hinderbelevingonderzoeken al meer ernstig gehinderden dan het maximaal toegestane aantal ernstig gehinderden.

Bovendien zijn er veel meer ernstig gehinderden dan Schiphol rapporteert. Ook zijn er meer slaapverstoorden dan Schiphol rapporteert, want alleen al het aantal

slaapgestoorden uit het onderzoek van de GGD Kennemerland is al bijna even hoog als het aantal dat Schiphol rapporteert.

Er is een duidelijk verschil tussen berekende geluidshinder en daadwerkelijk onderzochte hinderbeleving van inwoners.

Op basis van dit onderzoek is aan te nemen dat de dosis-effect relatie die gebruikt wordt bij hinderberekeningen systematisch de hinderervaring onderschat.

Wat is er nodig:

Besluitvorming over de toekomst van Schiphol moet plaatsvinden op basis van de werkelijk beleefde hinder. En dus op hinderbelevingsonderzoeken zoals de GGD-en dat uitvoeren. In combinatie met de huidige berekende geluidshinder en de door middel van de NOMOS-geluidspunten gemeten hinder. Alleen dan krijg je een eerlijk beeld van de daadwerkelijke geluidshinder rondom Schiphol.

Deze hinderbelvingsonderzoeken dienen elk jaar plaats te vinden in alle gemeenten rondom Schiphol en de geluidshinder overdag en ’s nachts te onderzoeken.

De dosis-effect relatie gebruikt in de MER-Schiphol 2016 (die stamt uit 2002) dient aangepast te worden aan de nieuwste wetenschappelijke inzichten.

De zogenaamde geluidscontouren voor Schiphol dienen gebaseerd te worden op basis van het nieuwste WHO onderzoek.

Wat kan zeker niet:

Bewoners rondom Schiphol is wettelijk een “gelijke bescherming” toegezegd. Eventuele groei van Schiphol mag niet ten koste gaan van de bescherming van haar omwonenden. Uit dit onderzoek blijkt dat van gelijke bescherming sinds 2004 geen sprake is. In tegenstelling tot wat Schiphol beweert is de geluidshinder niet afgenomen maar toegenomen of op zijn minst gelijk gebleven. Kortom: de echte beleefde hinder is veel hoger dan de door Schiphol gerapporteerde hinder. Dat betekent dus dat Schiphol niet verder kan groeien.

Tot slot

Uit onderzoek van de GGD-Kennemerland tussen 2012 en 2016 blijkt dat de ernstige geluidshinder rondom Schiphol ongeveer gelijk is gebleven. Ernstige slaapverstoring door vliegverkeer is over deze drie jaren ook min of meer constant gebleven.

Onze bevindingen worden ondersteund door Het CLO, een samenwerkingsverband van CBS, PBL, RIVM en WUR. Het CLO concludeert in september 2018:

“Het geluid van de vliegtuigen van en naar Schiphol leidt tot ernstige geluidhinder en slaapstoring bij omwonenden van de luchthaven. De ernstige hinder is sinds 2010 sterk toegenomen en is in 2016 ongeveer 30% hoger dan in 2004. Door de groei van het aantal inwoners door woningbouw komt hier nog 20% bij en is de totale toename van de ernstige hinder bijna 50%. De ernstige slaapverstoring nam aanvankelijk minder sterk toe, maar groeit de laatste jaren sterker en is bijna terug op het niveau van 2004.”

https://www.clo.nl/indicatoren/nl2161-ernstige-hinder-en-ernstige-slaapverstoring-rond-schiphol

5. Bronvermelding

CBS Statline. (2018, 10). Bevoling - kerncijfers - gemeente. Opgehaald van http://statline.cbs.nl/Statweb/selection/?DM=SLNL&PA=37296NED&VW=T

GGD Kennemerland. (2017). Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen 2016.

Luchthaven Schiphol. (2017). Evaluatie Gebruiksprognose 2016.

Oosterlee, A., Zandt, I., & Keuken, R. (oktober 2018). Nieuw onderzoek geluidhinder Schiphol. Geluid - nummer 3, Wolters Kluwer.

RIVM. (2018, oktober). Ernstige geluidhinder door vliegverkeer per GGD. Opgehaald van Vokgsgezondheid & Zorg: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/fysieke-omgeving/regionaal-internationaal/regionaal-zelf-gerapporteerd#!node-ernstige-geluidhinder-door-vliegverkeer-ggd-regio

World Health Organization. (2018). Environmental Noise Guidelines for the European Region. WHO.

Bijlage I

Bijlage II

Bijlage III