één van onze uitgaven gratis te downloaden

25j a a r g a n g

1d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -

Inhoud

1Zoöpinie

2Voorwoord 25 jaar geleden

4EEN KWART EEUW DE HARPIJ !!!hoe het allemaal begon

6Kweek eens een zijdemot!

10Het 2de internationale dierverzorgercongres

13Training van een suikerzieke dril in Zoo Hannover (Duitsland)

22EAZA-directeur vertrekt naar de Spaanse zon

25Nieuwe EAZA-directeur komt uit België

26Harpij-congres 2006

28Nieuws uit Nederlandse en Belgische dierentuinen

54Kort Nieuws uit Buitenlandse Dierentuinen

56Harpij-medewerkers

De Harpij

ARTIS- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - F. Gangel ?BLIJDORP- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - J.A. JongsmaNoorder DIERENPARK- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - H. OldergarmOUWEHANDS DIERENPARK- - - - - - - - - - - - - - - - - - - G. KraakBURGERS DIERENPARK- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - T. de LeeuwDIERENPARK AMERSFOORT- - - - - - - - - - - - - - - - - - ?????????APENHEUL- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --heeft zeker belangstellingAPHI FAUNA- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- nog niet bekend of er balang-

stelling isDIERENPARK WASSENAAR - - - - - - - - - - - - - - - - --- M. de Wit

P. WisseP. Lindeboom

Nog even dit : er is voorgesteld, dat alles wat er in het blad komt,anoniem moet gebeuren.

Wij zijn echter van mening, dat als er iets in een park aan de hand is, iedereen mag weten in welk park dat is, dan wel wie het stukjegeschreven heeft.

We beseffen echter wel, dat als iemand spontaan een stukje wilschrijven over misstanden in zijn park, dat hij dan om miet inmoeilijkheden te komen, liever anoniem wil blijven, wat dan ookzal gebeuren.De direkties moeten echter eindelijk eens beseffen, dat ze in een democratie leven, waar iedereen voor zijn mening uit mag komen, zon-der dat hij om zijn mening zeer bekwaam weggepest wordt.Het personeel bestaat uit mensen, waar wel degelijk mee te pratenis en waar best war meer waardering voor mag worden getoond, watbetreft de dagelijkse werkzaamheden.

Ten slotte zal ik vertellen, wat er in deze editie staat: het ishoofdzakelijk Dierenpark Wassenaarnieuws en informatie, zodat ereen algemeen beeld komt van dit blad.

Ik heb nu geloof ik wel alles uitgelegd, zo niet dan hoor ik dat nog wel.

Dus nog een ding: het is de bedoeling dat het blad 1 keer perkwartaal uitkomt.

Veel sukses met het schrijven van de stukjes.

Peter Linderboom


VOORWOORD- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Hier is het dan , het eerste (proef) exemplaar van ons vakblad , wijHopen dat jullie dit blad met veel interesse en plezier zullen blij-Ven lezen , zodat er nog talloze edities kunnen volgen.

Maar eerst zal ik proberen uit te leggen hoe we dit gaan organiseren.

Ten eerste : Wat gaat het kosten ?- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

We zullen dit blad de eerste tijd zo sober mogelijk moeten houden,d.w.z. geen kleurenfoto’s, of misschien de komende tijd nog hele-maal geen foto’s, maar alleen tekeningen.Maar er zullen toch onkosten om de hoek kijken, want materiaal,Huren van kantoormachines en de drukkerij kosten niet niks.

Nu heeft de KWJ bij het horen van dit plan spontaan machines en pa-pier ter beschikking gesteld, dat vinden wij heel tof, maar we komentoch niet onder de kosten uit. Nu lijkt het ons redelijk, dat iedereen die interesse heeft in ditblad, ook meebetaald in de kosten.

Het blijkt, dat in het buitenland er allang zo’n vakblad is en datniet alleen, de dierverzorgers komen ook meer keer per jaar bij elkaar.Nu zou het leuk zijn, als wij dat ook voor elkaar kregen, maar dankomen er toch weer onkosten te voorschijn.Nu hadden wij om al deze kosten tegen te gaan, de volgende tweevoorstellen :Ten eerste : We laten jullie iets meer betalen dan nodig is voor hetblad en storten de winst in een soort fonds, waaruit wij dan diebijeenkomsten een paar keer per jaar kunnen bekostigen en als er dan nog geld over is, de mensen die van ver moeten komen enigs-zins tegemoet te komen in hun reiskosten.

Ten tweede: De exacte prijs wordt betaald voor het blad , maar alsEr een bijeenkomst wordt georganiseerd, legt iedereen wat bij, die naar die bijeenkomst wil.

Aan jullie de keus.

Ten tweede :Wat komt er in te staan ?- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Om kort te gaan ; alles ! dat wil zeggen, fokverslagen, problemen,nieuwe verblijven, interessante ontdekkingen, aanwinsten, doel-treffende medicijnen of vitaminepreparaten, ingrijpende veranderingen,experimenten, en verder alles waar je je hart over wilt luchten,dan wel kritiek op hebt.Het is echter niet de bedoeling, dat dit blad vol komt te staan metKlaagzang, daar is het niet voor opgezet.!!

Ten derde : Wie gaan dit blad samenstellen ?- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - -

Iedereen die dat wil kan een stukje in het blad zetten (stukjes vande direkties worden gecensureerd) !

Nu hadden we gedacht, dat het het beste was, dat elk parkeen of meer vertegenwoordigers worden gekozen en dat die voor hetsamenstellen van het blaadje bij elkaar gaan zitten, of in iedergeval kontakt met elkaar opnemen.De volgende mensen hebben zich al opgegeven :

- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 2


1987. Op die dag wordt er ookbesloten om een stichting opte richten voor dierentuinper-soneel met als hoofddoel: deverbetering van de verzorgingvan niet-huisdieren.Op 18 mei 1988 is het danzover. Ruim honderd verzor-gers uit Nederland en Belgiënemen deel aan het eersteHarpij-congres dat plaatsvindt in OuwehandsDierenpark te Rhenen. Hierwordt meteen de stichting ‘De Harpij’ officieel opgericht.Het volgende jaar zijn er alruim 130 deelnemers bij hettweede congres dat in Artisplaatsvindt. Ook het aantalabonnees stijgt gestaag engaat richting de 450 ! Vanuit Duitsland komt eenverzoek om hulp bij het opzetten van een vakblad voordierentuin - personeel. Mededankzij de hulp van De Harpijverschijnt in 1990 de eersteuitgave van het vakblad‘Arbeitsplatz ZOO’.

Na 10 jaar is er niemand vande oprichters meer actief bijDe Harpij, maar hun droomvan toen heeft niet stilgestaan.Het vakblad ziet er nu eenstuk professioneler uit, aldusFrits en Peter, en ze vinden deworkshops ook een erg goedeontwikkeling. Ze zouden hetwel toejuichen als ook de kleinere parkjes deel uit gin-gen maken van de stichting!

Tot op de dag van vandaag is er jaarlijks een Harpij-

congres, en de Harpij is ooknauw betrokken bij het ICZ.Deze internationale organisa-tie is opgebouwd uit zevenverschillende partijen die alle-maal vergelijkbaar zijn metDe Harpij, en organiseertvanaf 2003 elke drie jaar eenInternational Congress onZookeeping (ICZ). Het eersteinternationale congres vindtplaats in Nederland, inVogelpark Avifauna. Eengoede opvolger vindt dit jaarplaats in Australië. Naast dezeinformatieve bijeenkomstenzijn er ook verschillende sportieve uitspattingen, enook dit blijken goede manie-ren te zijn om verzorgers metelkaar in contact te brengen.De stichting geeft naast hetblad ook regelmatig anderdrukwerk uit. Zo verschijnt er in 1994 een boekje overafkortingen in dierentuinland(AZL), en het jaar daarop hetDiergeneeskundig woorden-boek. Het in 1998 verschenenHarpij verrijkingsboek heeft ondertussen de status vanklassieker verworven en isvertaald in meerdere talen.

Dat voor de (EAZA)tuinen het ondersteunen van natuur-beschermingsprojecten in situeen steeds belangrijkere plekkrijgt mag bekend zijn, en deHarpij als ‘associated member’van de EAZA kan zich daargoed in vinden. Daaromwordt sinds 2004 van alledeelnemers aan Harpij actie-viteiten een euro gevraagd, die dan vervolgens in hetHarpia-fonds wordt gestort.Vanaf 2005 betaalt ook elkeabonnee een euro extra voorhet Harpij-abonnement. Opdeze manier wordt er eenbehoorlijk bedrag bij elkaargesprokkeld. Jaarlijks wordthet verzamelde geld over-gemaakt naar het PeregrineFund. Het doel van deze stichting is onder andere het in stand houden van onsboegbeeld de harpij.Regelmatig is er over de werk-zaamheden bij het Peregrine-Fund in ons blad te lezen.Al met al kunnen we metgepaste trots terugkijken opde eerste 25 jaar, en vol ver-trouwen met 980 abonneeswerken aan de volgende 25.

25 jaar ‘De Harpij’ (foto christiaan luttenberg)

door: Christiaan Luttenberg

redactie De Harpij

Inmiddels zijn we bezig met de 25e jaargang van het vakblad ´De Harpij´. Een goed moment

om eens met wat van de oprichters terug te blikken. Dat deden we eerder dit jaar samen met

Peter Lindeboom en Frits Hoeksma uit het voormalige Dierenpark Wassenaar.


EEN KWART EEUW DE HARPIJ !!!!! hoe het allemaal begon

Het was ergens in 1980 datFrits en Peter samen metMarianne de Wit en PaulWisse het idee hadden omnaar buitenlands voorbeeldeen onafhankelijk vakblad opte richten voor dierverzorgers.Marianne en Paul werktenook in Dierenpark Wassenaar.Het blad (toen nog op A4 formaat) zou vier keer per jaargaan verschijnen met als doel:het uitwisselen van ervaringmet vakgenoten om op diemanier de kennis te vergrotenen waar nodig motivatie op tewekken. In die tijd had je veelgebouwen voor een bepaaldediergroep (zoals vogelhuis enreptielengebouw), met alsgevolg veel gespecialiseerdeverzorgers. Men vond datinformatie over de dieren nietalleen iets voor op kantoorwas, maar juist ook voor deverzorgers beschikbaar moestzijn. Dat er in die tijd er nietecht sprake kon zijn vanmedewerking vanuit de direc-ties was wel te verwachten nawoorden als censuur in hetvoorwoord. Daarom werd er

ook voor de Harpij gekozenals naam voor het blad. Eenkrachtige zelfstandige vogeldie zich vaak alleen in de jungle moet zien te hand-haven.Na een soort van promotie-tour langs de verschillendedierenparken vond er een jaarlater al een eerste bijeenkomstvan contactpersonen plaats.Koen Brouwer (toen nog biologiestudent) komt deredactie versterken en hetaantal abonnees loopt op tot200. Het kort nieuws uit deverschillende parken wordteen belangrijk deel van deinhoud van het blad.Alles lijkt voorspoedig te verlopen, maar in 1983 heeftde dreigende sluiting vanDierenpark Wassenaar, waareen groot deel van de redactiewerkzaam is, een negatiefeffect op de betrokkenen enhet aantal lezers daalt richtingde 150.Het jaar erop verschijnt De Harpij slechts een maal,de redactie bestaat nog uitslechts twee personen en bij

de N.V.D. wordt een verzoekom financiële steun afgewe-zen.

Ondanks dat in 1985Dierenpark Wassenaar haarpoorten definitief sluit, begintde motivatie bij de redactieterug te komen. Chris Peters(Diergaarde Blijdorp) maaktinmiddels deel uit van redactie en verschillenderedactie-leden wonen een congres bij van deAmerikaanse dierverzorgers-organisatie AAZK in Miami.Vanaf dat moment gaat hetweer de goede kant op. Hetformaat wordt gewijzigd naarA5 en met de eerste Belgischeabonnees gaat de oplage naarruim 220.De eerste omslag in kleur iseen feit dankzij een donatievan de drukker. Maar ook dedierentuinen zien het nut van de organisatie en komenmet een financiële bijdrage.De oplage loopt op tot 300stuks en er ontstaan plannenvoor een congres op de eersteofficiële Harpij-contactdag in

DiversiteitHoewel er over de hele wereldverspreid meer dan 150.000soorten vlinders en mottenvoorkomen, is dit artikelgericht op de familie van de Nachtpauwogen of Zijde-motten (Saturnidae). Met ruim 1000 soorten komen zijin praktisch alle klimaatzonesvoor, behalve op de polen.Tegen de verwachting in hebben deze motten de meest

uiteenlopende kleuren metopvallende ‘oogvlekken’ endoorschijnende ‘vensters’ opde voor- en achtervleugels. De wetenschappelijke familie-naam ‘Saturnidae’ is directafgeleid van het feit dat deplaneet Saturnus ringen heeftdie grote gelijkenis vertonenmet de oogvlekken van dezemotten. Om deze redenworden deze motten ook wel eens aangeduid als nacht-

pauwogen. Een ander kenmerk van deze familie isdat de monddelen van allesoorten nauwelijks ontwikkeldzijn. Als mot kunnen zij geenvoedsel opnemen. Ze levenuitsluitend van de vetreservesdie zij als rups hebben aan-gelegd. In Europa komen viersoorten uit deze familie in hetwild voor. In de volksmond isde familie onder te verdelenin ‘maanmotten, ‘komeet-

Kweek eens een zijdemot!motten nader belicht

door: Louwerens-Jan Nederlof

Diergaarde Blijdorp, Rotterdam

Er zijn nog maar weinig dierentuinen in Nederland die aan het publiek ook (tropische)

vlinders kunnen laten zien. Het is een behoorlijke investering om een verwarmde kas te

bouwen of te veranderen en daarin deze kwetsbare dieren te houden. De talloze mogelijk-

heden om deze ongewervelden te gebruiken bij het overbrengen van onze doelstellingen

blijven vaak onbenut. De optelsom van factoren en omstandigheden zorgt er dan voor dat we

kansen laten liggen om ‘vlinders en motten’ te gebruiken bij onze educatie voor het publiek.

Maar tegelijkertijd zien we dat steeds meer dierentuinen schoorvoetend besluiten om (wat

meer) ongewervelden in hun collecties op te nemen. Vaak met de redelijk eenvoudig te

houden soorten zodat er op termijn voldoende ervaring en draagvlak is om ook met lastigere

soorten te starten. Een goed begin is om dan te denken over het houden en kweken van

zijdemotten! De dieren zijn eenvoudig te kweken: de rupsen eten over het algemeen gemak-

kelijk te vinden voedselplanten. En er is ontzettend veel te vertellen over hun levenswijze en

biologie. De motten zijn eenvoudig te verzorgen en hebben geen verwarmde kas nodig om

tot voortplanting te komen. Reden temeer om deze bijzondere insectengroep eens nader te

belichten…

staartmotten’, ‘zijdespinners’,‘echte nachtpauwogen’ en‘atlasmotten’. De taxonomendenken hier anders over ennog altijd is de naamgevingvan al deze soorten in zoge-naamde groepen discutabel.

Kleurige rupsenAfhankelijk van de soortnachtpauwoog komen de eitjes na 10 tot 24 dagen uit. De meeste rupsen van de maan- en komeetstaart hebben dan al een grasgroenekleur maar dat kan per soortvariëren door lange haren, fluoriserende papillen, wijnrode of citroengele dwarsbanden van de eerste tot de laatste vervelling. Derupsen van de atlasmotten en zijdespinners hebben vlezige stekels en zijn over hethele lichaam bedekt met eenwitte, poederachtige washuid.Andere zijdespinners hebbenzwarte rupsen met stippel-tekening van zwart, oranje en zilveren vlekjes. Een ander

opvallend kenmerk van de rupsen is dat ze vrijwel allemaal een forse afmetingkunnen bereiken. In 5 tot 6 vervellingen kan een rupsjevan 3 mm in 4 tot 8 wekenuitgroeien tot een vreet-machine van 12 tot 14 centimeter. De dieren hebbeneen zeer gezonde eetlust en er moet altijd voldoendeblad voorhanden zijn om dehongerige monden te voeden. Als voedsel voor de rupsengebruiken we algemeen voorkomende planten uit detuin of het park. Liguster,wilg, sierkers, appel, sering,berk en hemelboom is vooreen groot deel van de soorteneen uitstekende waardplant.De keutels van een atlas-mot-rups doen qua formaaten aantal niet onder voor dievan een konijn! Alleen de rupsen zijn voor het publiekal een attractie op zich en devergelijking met het legen-darische ‘Rupsje Nooitgenoeg’wordt vaak gemaakt.

Het spinnen van een cocon

Als de rupsen voldoende zijngegroeid zal de eetlust op denduur afnemen en kunnen we zien dat de rupsen eenvaste plaats gaan bezetten. Ze beginnen met het spinnenvan een zijden draad die doorspeciale klieren achter dekaken wordt geproduceerd.Met zwaaiende en strijkendebewegingen van de kop verpakt de rups zichzelf veiligtussen de bladeren tot eencocon. De buitenste laag vande cocon bestaat uit donker-bruine zijde en vormt eendichte en goed gecamou-fleerde verpakking. De coconvan enkele zijdemotten is hethoofdbestanddeel van een bijzondere zijde-industrie diemeer dan tweeduizend jaargeleden in China is ontwik-keld en verfijnd. De mottenvan Bombyx mori zijn zo veredeld en gedomesticeerdvoor de zijdeproductie dat zijhun vliegvermogen hebbenverloren en in het wild nietmeer als zodanig voorkomen.Bij de Afrikaanse komeet-staartmotten is de coconhagelwit met een netwerk vanluchtgaten. Waarvoor de gaat-jes dienen is eigenlijk nogniet bekend, maar men ver-moedt dat het te maken heeftmet ventilatie of het doorlatenvan feromonen als teken vooruitkomst. De constructie is inieder geval behoorlijk stevigen zeker niet zonder schaar te openen.

7d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 6

Sikkelmot (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard)


In iedere cocon zal de rupseen korte rustpauze inlassen.Na een paar dagen vervelt zevoor het laatst en verandert in een pop. Nu breekt er eenspannende periode aan. Ooknu weer bepaalt de soort hoelang het duurt voordat eenmot uit de cocon tevoorschijnkomt. Bij een sikkelvlinderduurt dat ongeveer 6 weken,bij de komeetstaartmot 3 tot 6 maanden en de Europesenachtpauwoog kan wel drietot vier jaar op zich latenwachten!

Nieuwe kweekAls dan het geduld wordtbeloond staan we letterlijk‘oog in oog’ met een prachtigemot! De meeste motten zullen

vroeg in de ochtend uitko-men. De avond van diezelfdedag zullen ze paren.Vrouwtjes leggen de eerstenacht al eieren, bevrucht of onbevrucht. Mannetjes kunnen nog wel na een weekparen, maar zijn toch op hunbest als zij 1 tot 2 dagen oudzijn. Oud worden de mottenniet. Meestal slijten de dierenvan nature zo snel dat na eenweek tot tien dagen de dierenzullen sterven. Het koel houden van de mannetjes in een koelkast wil wel eens een vroege sterfte voorkomenzodat we de kansen vergrotenom hem aan een vrouwtje te paren. De paringen gaan bij veel soorten vanzelf. Een koppel wordt bij elkaar in een

ruime kooi van gaas gelaten.Gedurende de nacht zal hetvrouwtje feromonen uitzen-den die het mannetje lokkenen in paarstemming brengen.De partners kunnen elkaar in het wild over een afstandvan ruim zeven kilometeropsporen en kunnen eengeurmolecuul per 100 kubiekemeter lucht waarnemen!

Eenmaal gepaard blijven demotten wel tien uur aanelkaar vastzitten. Het is dusde volgende ochtend goed tezien of een paring is gelukt.Kiest men voor meer zeker-heid dan kunnen de dierenmet elkaar gepaard wordendoor ze min of meer te dwingen met de methode

van handparen. Vooralkomeetstaartmotten kunnenerg hardnekkig partners weigeren. Met zachte, maarduidelijke hand kunnen zesoms met succes op andere gedachten worden gebracht(Nederlof, 2004).

Als de eitjes zijn gelegd, kun-nen die worden verzameld en van de kooiwand gehaald.In een afsluitbaar bakjekomen hieruit, bij de meestetropische soorten, na 12 tot 24dagen de rupsen tevoorschijn.Zijdemotten uit de meergematigde gebieden leggeneieren in het najaar die in het volgend voorjaar pas uit-komen, en dan alleen als ereen flinke periode van koelteis geweest. De rupsen worden met eenzacht penseel op de bladerenvan hun voedselplant gezet.De takken met bladeren staan

in een pot water waarvan de hals is afgesloten met eenpapierprop om verdrinkingvan de rupsen te voorkomen.Beter is het om stukken steek-schuim (Oasis) van de bloe-mist te gebruiken. Dagelijksmoet het water worden ver-verst en keutels verwijderd.Er mag nooit een tekort aanverse bladeren zijn om eengoede groei en ontwikkelingvan de rupsen niet in gevaarte brengen.

Veel gehouden soortenAls u na het lezen van het

bovenstaande benieuwd bentgeworden naar de levenswijzevan deze insectengroep, dan loont het de moeite eens kennis te maken met een of meerdere van de onder-staande soorten.

Voor specifieke vragen over de verzorging en kweek kuntu altijd de contact opnemenmet de auteur. De lengte vandit artikel laat het niet toehierop per soort uitgebreid inte gaan. Aan de slag met hetkweken van motten!


NEDERLANDSE NAAM WETENSCHAPPELIJKE NAAM VERSPREIDING VOEDSELPLANT(EN):

Atlasmot Attacus atlas, A. edwardsii Z.O. Azië Liguster

Indische maanmot Actias selene Z.O. Azië Sierkers,

Rododendron

Io-mot Automeris io Canada tot Mexico Berk, Klaver, Maïs

Japanse mot Dictyoploca simla Japan, China Wilg

Komeetstaartmot Argema mimosae, A. mittrei Afrika en Madagaskar Eucalyptus, Walnoot

Maleise maanmot Actias maenas Maleisië Eucalyptus

Nachtpauwoog Saturnia pyri Europa Sierkers, appel, peer

Rothschilds zijdemot Rothschildia sp. Zuid-Amerika Liguster

Sikkelmot Samia cynthia Z.O. Azië, India Liguster

Gele nachtpauwoog Loepa katinka N-India, China Druif, Parthenocissus

Maanmot (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard) Sikkelmot-rups (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard)

Het 2de internationale dierverzorgercongres7-11 mei 2006 Gold Coast, Australië

- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 10 11d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -

Jessica Hoogeveen vanBlijdorp vertelde over het fokprogramma met deEuropese hamsters en GrietjeGrootenhuis gaf maar liefsttwee lezingen: één over deDreamnight at the Zoo en eenperfecte lezing over lemurenin de Apenheul.

Binnen het programma werden ook verschillendeworkshops aangeboden, waar je aan kon deel nemen.Ook hier weer een grote verscheidenheid aan onder-werpen. Een kleine greep:- basisprincipes van dier-

trainingen in dierentuinen,- het ontdekken van het

gedrag van dieren tijdenshet voeren van dieren ingevangenschap

- het fotograferen van (wilde)dieren (deze workshopwerd gegeven door SteveParish, een grote naam inAustralië),

- dierenverblijven ontwerpen cq inrichten etc.

Ook hingen er gedurende hethele congres posters in decongresruimte met daaropvan alles en nog wat, vanuitheel de dierentuinwereld.Hier werd door de bijbehoren-de deelnemer uitleg overgegeven tijdens de poster-presentatie. In de ruimte van het hotel waar we onzekoffie/thee- en lunchpauze,hadden stonden wat standsmet b.v. boeken, verrijkings-materiaal en informatie om de verschillende organisatieste promoten.

Naast het serieuze werk was er natuurlijk ook eenzogenaamd social program.Dit begon zondagavond almet de Icebreaker om (voorzover de mensen elkaar nogniet kenden van het eerstecongres in Avifauna in 2003)kennis te maken onder hetgenot van een hapje en eendrankje.

Op maandagmiddag hebbenwe een bezoek gebracht aanDreamworld, waarbij je op z’nAustralisch de daar wonendedieren kon zien. Hier hebbenze zoveel koala’s dat iedereendie hiervoor betaalt op de fotokan met dit schattige dier.Zodra deze moe is, wordt ereen nieuwe gepakt. Voor som-mige Europese dierverzorgerseen erg interessant discussie-onderwerp en toen moest de show bij de witte tijgersnog beginnen. Ook hier weer ‘mixed feelings’ bij deEuropese collega’s zoals Lizuit Australië het uitdrukte,over het feit dat men hier alsdierverzorger bij de tijgers in het verblijf staat en een circusact aan het publiek laatzien. Tijdens het diner inDreamworld bleek dat het ijsondanks de cultuur- en taal-verschillen al goed gebrokenwas en zag je dierverzorgersuit verschillende landen gezel-lig samen eten en informatieuitwisselen.

De ICZ (InternationalCongress on Zookeeping) isoorspronkelijk ontstaan vanuitde dierverzorgerorganisatiesvan Australië, de Verenigdestaten, Duitsland, Engeland,Frankrijk, Spanje en natuur-lijk de Harpij uit Nederland.Tijdens dit congres zijn hiertwee nieuwe organisaties bij

gekomen namelijk vanuitAfrika en de Filippijnen. Ook is tijdens dit congres een nieuw logo gekozen uitdiverse inzendingen, dat in de toekomst door de ICZgebruikt zal worden.

Het programma bestond uiteen gevarieerd aanbod van

lezingen met uiteenlopendeonderwerpen over het trainenvan olifanten of vogels tot en met het trainen van dier-verzorgers. Over het transportvan ijsberen tot aan het fixeren in het vrije veld vanArabische oryxen etc. VanuitNederland waren er drie uitstekende lezingen.

IC Z 2006 IC Z 2006 IC Z 2006 IC Z 2006

Afgelopen mei werd in Australië het tweede internationale congres voor dierverzorgers

gehouden. Ook dit keer was het weer een groot succes!

Er waren 225 deelnemers uit 24 verschillende landen aanwezig, waaronder maar liefst

17 Nederlanders. Er werden lezingen gegeven door deelnemers uit 15 verschillende landen.

door: Renee Higler

foto’s: Christiaan Luttenberg

Congres-deelnemers

Met een jonge wombat

Slechts weinig dierentuinenhuisvesten drils. In Europazijn het er acht waarbij inBarcelona, Stuttgart,Wuppertal, Saarbrücken, St. Martin-La-Plaine(Frankrijk) en Hannover sociale groepen zijn. Drie die-rentuinen in Noord-Amerikaen twee in Japan completerenhet internationale stamboekdat in de handen van Dr.Andreas Knieriem (dierenartsin Zoo Hannover) ligt.

SumboHannover Zoo huisvest enfokt drils sinds 1972 succes-vol. Nakomelingen van dezefoklijn zijn op de hele wereldterug te vinden.In het begin van 2001 kwamde toen negenjarige, in het wild geboren en 30 kgzware dril Sumbo uit Rabat(Marokko) naar Hannover omde fok voort te zetten. Snelconstateerden wij dat hij eenrustige en vriendelijk dril is.Noch tegen zijn soortgenoten

noch tegen ons verzorgerswas hij ooit haatdragend ofzonder reden agressief.Al één jaar later bevielen onzedrie vrouwtjes Liza (13 jaar),Micky (9 jaar) en Daphne (10 jaar) ieder van één jong eneen jaar later en in de zomervan 2004 konden wij onsopnieuw over gezonde nakomelingen verheugen. In zo’n grote groep waren wij eerst niet verbaasd datSumbo steeds rustiger enterughoudender werd en ookminder aan het groepslevenvan zijn inmiddels negen kinderen (8,1) deelnam.Omdat de drie vrouwelijkedieren ook niet meer bronstigwerden waren er natuurlijkgeen copulaties te zien.In de herfst van 2004 vielSumbo duidelijk en snel af.Hij dronk opvallend vaak enmoest ook vaak urinerenwaarin met name de jongedieren erg geïnteresseerdwaren. Hij werd steeds apathischer en vermoeider.

Zijn lichamelijke activiteitendaalden ook in een sneltempo. Een urinetest op 6 december 2004 bevestigdehelaas ons vermoeden: deurine bevatte hoge glucose-concentraties: Sumbo was diabeticus!

Diabetes mellitus (Suikerziekte)is een stofwisselingsziektewaarbij de koolhydraathuis-houding verstoord is. Dezeziekte wordt relatief vaak bij mensen geconstateerd.Maar ook bij primaten kandeze ziekte optreden. Alleenuit Hannover zijn uit het verleden twee drils (1,1) eneen vrouwelijke moormakaakbekend. Helaas moesten dezedieren na een snel ziektever-loop uiteindelijk geëuthana-seerd worden.

De meetbare glucosewaardein de urine of in het bloed die de ziekte aangeeft is ergafhankelijk van de hoeveel-heid insuline.

d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -

Training van een suikerzieke dril in Zoo Hannover (Duitsland)

door: Kathrin Paulsen (foto’s van de schrijfster, tenzij anders vermeld)

vertaald: Matthias Papies

De dril (Mandrillus leucophaeus) is een van de meest bedreigde apensoorten in Afrika.

Hun natuurlijk leefgebied in Kameroen, Nigeria, Gabon en op het eiland Bioko omvat minder

dan 50000 km2. Door habitatvernieling en -fragmentatie evenals door uitgebreide jacht

(bush meat) is de populatie in het wild tot minder dan 3000 dieren geslonken.

- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 12 13d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -12

Dinsdag werd er ontbeten in Currumbin WildlifeSanctuary, een mooie dierentuin ontstaan vanuit de opvang van inheemse dieren, die hier dan ook volop te zien zijn. Ook dewilde Lori’s komen hier ontbijten en werden door alleaanwezige buitenlandse dier-verzorgers met liefde gevoerd.Woensdag was er een Aussiebarbecue en een silent auctionbij het hotel. Daarbij kon men bieden op de spullen diewaren meegenomen vanuitheel de wereld, bijvoorbeelddierentuinitems. Dit bleekgouden handel, en er werddan ook een aardig bedragvoor de ICZ binnengehaald.

Op donderdagavond waren we te gast bij Seaworld, waarwe op verschillende shows werden getrakteerd bij de zeeleeuwen en de dolfijnen eneen borrel bij de ijsberen inhun prachtige verblijf. Tot slotvond hier ook het zogenaamdegaladiner plaats. Met hierbijeen verrassende hoofdrol later

die avond op de dansvloervoor de Nederlandse delegatie.

Het was een bijzondergeslaagd en leerzaam congresen we kijken nu al uit naar 2009 waneer het derde inter-nationale congres zal plaats-vinden in Seattle, USA.Hopelijk zijn er dan weer

zoveel Nederlandse en/ofBelgische dierverzorgers vande partij.

Mochten er nog mensen geïnteresseerd zijn in het congresprogramma dan zijner nog enkele cd’s verkrijgbaarbij De Harpij.

Krokodillenshow

Entrée Seaworld Zeekoe

Insuline is een hormoon datdoor een bepaald weefsel inde alvleesklier wordt gefabri-ceerd. Het maakt o.a. het celmembraan doorlatend voor glucose. Dit is vanlevensbelang voor de heleenergiehuishouding van hetlichaam. Is het niet mogelijkkoolhydraten uit de darm teresorberen, dan wordt al na24 uur de voorraad uit hetlichaam verbruikt en de voed-selkoolhydraten worden via de urine afgegeven. De urine smaakt dan inder-daad zoet (Diabetes mellitusbetekent letterlijk honingzoetegeur). Zestig jaar geleden hebben artsen op deze manierdeze ziekte geconstateerd. Nu was de interesse van dejonge dieren voor Sumbo’surine ook duidelijk want sindseen tijdje was te observerendat zij de urine van Sumboook dronken.

In het begin veroorzaakt dezeziekte afbraak van de spierenom het lichaam (in het bijzon-der de hersenen) van glucose,energie dus, te voorzien. Defysieke conditie van het diergaat zienderogen achteruit.Het gewicht wordt minder enhet dier is slap en apathisch.Nawerkingen van deze ziektezijn bijna altijd een hogerevatbaarheid voor infecties,sterke doorbloedingsstoornis-sen van de extremiteiten,schade aan de inwendigeorganen, blindheid en impo-tentie.Op 21 december 2004 heeftonze dierenarts Dr. KnieriemSumbo genarcotiseerd en totons ontsteltenis was hij nogslechts 20 kg. De bloedsuiker-spiegel was 17,7 mmol/l. Bij een dril is echter 2 -7,8mmol/l normaal (bij de mensis de normaalwaarde minderdan 6 en vanaf een waardevan 28 is er een levensbedrei-gende toestand bereikt).Er werd ook naar insuline inhet bloed gezocht. Bij hetvaker voorkomende Type 2van diabetes, ook ouderdoms-diabetes genoemd, kan hetlichaam nog steeds insulineproduceren en er bestaat dusgewoon een storing van dealvleesklier of de doorlaatbaar-heid van het celmembraan.Deze ziekte kan met medica-menten behandeld worden watin de dierentuin van Darmstadtbij een witkeelmeerkat en in San Diego Zoo bij eenmangabey mogelijk was.

Helaas had Dr. Knieriem geeninsuline in het bloed kunnenvinden wat op de genetischveroorzaakte Diabetes Type Iwijst. Bij deze variant kan het lichaam helemaal geeninsuline aanmaken of hetwordt door een auto-immunereactie van het lichaam zelfafgebroken. In zo’n geval kan de insulinealleen maar direct in hetlichaam gespoten worden eneen orale behandeling met pillen is niet mogelijk omdathet maagzuur de insuline zouafbreken.Na intensief overleg met eendiabetoloog hebben wij tochgeprobeerd Sumbo met eenmedicament (Amaryl) te helpen. Wij hoopten dat hijnog steeds in staat was omrestinsuline te produceren.Hij kreeg het medicamentverspreid over drie dagen ineen geringe dosis.


Helaas werkte het niet want er was noch een fysieke (deglucosewaarden in de urinebleven constant hoog) nocheen psychische veranderingaan het dier te zien.

Dr. Knieriem voorspelde toeneen levensverwachting vanslechts een half jaar als wij er niet in zouden slagen omhem dagelijks met insuline te behandelen.

TrainingDe volgende dagen probeerden we ons met het‘operant conditioning’ trainen vertrouwd te maken. Wijbegonnen met de clicker, hoewel wij in het begin nietwisten hoe we het voor elkaarmoesten krijgen om een ziekdier snel te trainen om zichiedere dag en ook nog eensdoor meerdere dierverzorgerste laten prikken.

Vrienderlijkerwijs kregen wijvan een collega uit San Diegoeen video toegestuurd waaropte zien was hoe verzorgersmet een dergelijk probleemomgaan. Dit geval in de VSligt echter iets anders wanthet dier (volwassen dril Loon,26 jaar oud) leeft niet in een

sociale groep. Bovendien heeftde dierentuin achter de scher-men de mogelijkheid het dierin meerdere kleine kooien te separeren. Maar het wasduidelijk te zien dat het welmogelijk is om een volwassendril te trainen.Wij hebben vanaf het beginafwisselend met twee ver-zorgers gewerkt hoewel het volgens literatuur aanbevolenwordt dat slechts één trainereen oefening traint. De slechteconditie van Sumbo liet onsechter geen andere keuzewant bij een uitval van eenverzorger hadden wij weeropnieuw moeten beginnen.In eerste instantie separeer-den we Sumbo van de groep.Dan riepen we hem naar detralies en iedere keer dat hijkwam opdagen (wat hij uitnieuwsgierigheid sowiesomeestal deed) kreeg hij declicker te horen en hij kreeg

(foto hauke meyer)

(foto hauke meyer)


een klein stuk diabeticusbrood als beloning. Hijbegreep relatief snel dat ereen samenhang bestond tussen de click en de beloningdie er op volgt. Nadat Sumbohad geleerd naar de tralies toete komen leerden we hem omaan de tralies te gaan zitten. We riepen hem, maar dezekeer kreeg hij eerst geen click.Als hij op een gegevenmoment ging zitten (uit toe-val, verveling of gemak) gavenwe het commando “SumboSitz” en dan kwam pas declick. Het is cruciaal dat declick, de bekrachtiging dus,precies op het moment komtdat het dier het gewenstegedrag vertoont. Hij kanimmers nog niet weten watvan hem wordt verwacht. Hijheeft zijn hand op de grondgezet, het been gebogen én is op de grond gaan zitten.Maar wat willen wij van hem?

Dus moet de oefening zo vaak herhaald worden totdatduidelijk is wat het gewenstegedrag is. Goed geconditio-neerd is dit gedrag echter pasals het dier ook bij anderedierverzorgers goed mee-werkt.

Deze oefeningen zijn belang-rijk maar net zo belangrijk ishet ook het verband tussenhet commando, de click en delatere beloning te leren ken-nen. We hebben hem dus opeen bepaald gedrag geconditi-oneerd, uitsluitend positief!

De belangrijkste eigenschap-pen voor zo’n plan zijn ver-trouwen, uithoudingsvermo-gen, continuïteit en geduld!Had hij op een dag niet goedmeegewerkt of had hij blijk-baar geen zin, dan was onzeenige reactie hem te negeren.Wij hebben ons teruggetrok-

ken en hem een time outgegeven. Gauw merkten wehoe zinvol dit is. Hem tenegeren is uiteindelijk deenige fatsoenlijke en logischereactie en de enige manier omverder succesvol met het dierte kunnen werken. Ook deverhoogde aandacht en het lofdat hij iets goed of helemaalgeweldig heeft gedaan is voorhem intussen erg belangrijkgeworden. Hij heeft er echtplezier in.Zo heeft Sumbo niet alleengeleerd naar de tralies tekomen en te gaan zitten, hij heeft ook geleerd dat erzoiets als commando’s, lof en beloning bestaat. Zoals aleerder gezegd: een positieveconditionering.Om hem ook naar bepaaldeplekken toe te kunnen leidenwerd het op 8 januari 2005tijd om met een target tebeginnen. Wij zaagden eenbezemsteel in drie delen enmarkeerden het einde metkleur. Ook hadden wij allespullen die wij later nodigzouden hebben bij ons: we trokken vanaf het begin rubberen handschoenen aanen hadden de target en de pen(de insulineprik) in de hand.In eerste instantie reageerdeSumbo erg zenuwachtig opiedere verandering. Hij mochtnatuurlijk aan de target snuf-felen maar als hij het wildeaanpakken of door de traliestrekken werd hij, door hem tenegeren, gestraft. Omdat hijin het begin de target wilde

grijpen, beëindigden we detraining met het al bekendecommando Sumbo Komm en de bijbehorende beloning.De training was dus nogsteeds positief voor hem. Al op 17 januari volgde hij detarget en raakte het even metz’n neus aan de markering.We trainden twee keer per dagop vaste tijdstippen. Tijdensde training krijgt de groephun gewone voedsel, d.w.z.fruit en ander koolhydraatrijkvoedsel. Na de training krijgtSumbo als beloning eenbeetje gekookte gevogelte en groenten. Hij krijgt voor-namelijk voedingsvezelrijkvoedsel wat dus moeilijkerverteerbaar is zodat de glucoselangzamer in het bloedterecht komt. Bij de groente volgen wij de glycemische index (GlyxIndex). Deze geeft aan hoelang het duurt voordat de

glucose in het bloed terechtkomt. Druivensuiker heefteen waarde van 100 en hoelager de waarde hoe beter.Waarden beneden de 30 zijnoptimaal voor een diabetischdieet. Zulke tabellen zijn mak-kelijk op internet verkrijgbaar.Helaas worden er afhankelijkvan de auteurs iets verschil-lende waarden aangegevenmaar het zijn desondanksgoede richtlijnen (Let op:Amerikaanse lijsten hebbenbetrekking op een anderegrondwaarde en daarom lijken de waarden gunstigerdan ze daadwerkelijk zijn).Daarna laten wij de groepweer bij elkaar. Bij elkaaropgeteld krijgt Sumbo dus vijf kleinere maaltijden: eersthet gewone ontbijt met degroep, twee keer meteen na de training en ’s avonds metde groep een groentevoeding.’s Middags krijgt hij nog een

tussendoortje als verrijkings-voedsel. Dat kunnen alle olie-houdende zaden, zoals pinda’sof zonnebloempitten zijn.Al snel moesten we constate-ren dat het idee met de clickerwel zinvol was maar onhan-dig. Als we in de ene hand detarget hebben en in de anderehand de clicker hoe zoudenwe dan later de injectiepenvasthouden? Dus gingen wij over op hondenfluitjes.Om beter met Sumbo te kunnen werken werd er op 20 januari 2005 een zitplankop een bepaalde plek geïnstal-leerd.Nu was het doel om Sumboop die plank te krijgen. Hijkwam op het commando af,ging braaf – zoals hij dit hadgeleerd – naast de plank zittenen was eerst verbaasd maar al snel ook kwaad dat er geenbeloning voor deze perfecteprestatie kwam.

Een fout van ons!Wij hadden er geen rekeningmee gehouden dat dit voorhem een volstrekt nieuweoefening is. We hadden duseen nieuw commando, datzich duidelijk van het oudeonderscheidt, nodig. Wekozen voor Sumbo Platz watheel anders klinkt dan SumboKomm. We gaven nu het commando Sumbo Platz ennegeerden hem als hij deoude oefening deed.Een belangrijk punt bij zo’nconditionering is dat iedereoefensessie positief wordt


voor het dier: als er meteen nade injectie stress of een hoge-re doorbloeding van het weef-sel optreedt, kan de insulinete snel in de bloedsomloopterecht komen wat een te lagesuikerspiegel tot gevolg heeft.Dat betekent dat er dan te veelinsuline in het lichaam is ende glucose daardoor te snelwordt afgebroken zodat hetdier in een diabetische shockraakt (voor zulke gevallen heb-ben wij steeds een paar stuk-jes druivensuiker in de buurt).Zo’n shock leidt tot apathie,evenwichtsstoornissen, en inde ergste gevallen valt het dierflauw en gaat dood. Het vouwen van huid aan hetbeen trainden we al een tijdjeen hij liet het zich ook welge-vallen, de neus inmiddels methet commando Fest! aan detarget. Tegelijkertijd oefendenwe sinds 2 februari 2005 methem om de naald aan het onderbeen te zetten.

Op 17 februari konden wij denaald in zijn linker onderbeeninbrengen en ook ongeveertwaalf seconden binnen laten.Zoveel tijd vergt het namelijkom de insuline van de pennaar het lichaam te laten stro-men. Vervolgens probeerdenwij het voor het eerst metinsuline. Het resultaat vielhelaas erg tegen. Toen denaald net in het spierweefselzat wilde ik de insulineinspuiten maar Sumbo draaide zich vliegensvlug omen werd zo agressief dat we de training moesten stoppen. Daarom moesten we nu weereen stap terug gaan zodatSumbo in het vervolg positiefbekrachtigd blijft. Maar nukreeg hij voor al bekendeoefeningen, ook al zijn ze per-fect uitgevoerd, slechts weinigbeloning en op deze manierkwamen we weer stapje voorstapje bij de oefening met denaald.

Op 26 februari zat Sumbo ’s ochtends in elkaar gezakten helemaal apathisch tegende tralies en met zijn koptegen de muur gesteund. Hij reageerde niet en wasnauwelijks aanspreekbaar. Wij moesten meteen ietsdoen: in overleg met Dr.Knieriem besloten wij drieeenheden insuline in eenhuidvouw te spuiten. Eén uur later was hij al duidelijk wakkerder.De volgende ochtend ging het weliswaar beter met hemmaar tegen een trainings-sessie zou hij nog steeds niet kunnen. Hij was niet instaat om op een commando tereageren en wij moesten hemmet een heleboel pinda’s afleiden om hem te kunnenspuiten. Op de derde dag was hethelaas helemaal niet meermogelijk om Sumbo in eenhuidvouw te prikken. Hoewelhij apathisch was, werd hijiedere keer dat hij de naaldvoelde erg agressief.Uiteindelijk was het niet meermogelijk om hem te prikken. Dus moesten wij hem eropconditioneren zich de insulinein de spier te laten spuiten.Ook nu reageerde hij in eersteinstantie hevig op de naald enwij namen de beslissing dezetrainingssessie vanaf 3 maartdoor nog slechts één verzor-ger te laten doen. Bij een dergelijke onaangename oefe-ning is het zinvoller dit door slechts een trainer te laten

beëindigd. Dat kan door eennieuwe oefening die succesvolis uitgevoerd of door een makkelijke oefening die hetdier gegarandeerd doet en dus positief bekrachtigd kanworden.

Met behulp van de target enkleine beloningen slaagdenwe erin om Sumbo stapje voorstapje naar de plank te leiden.Er volgde meteen het commando Sumbo Platz, eenlange fluittoon en zeven(!)stukjes brood als beloning.Voor de al bekende oefeningkreeg hij inmiddels nog maareen korte fluit en een of tweestukjes brood. Natuurlijkmerkte hij ook dat wij ons ver-heugden en trots op hem zijnof ten minste dat de traininggeweldig is verlopen. Om precies te weten te komen watnet zo geweldig was, was nogmeer training en gedeeltelijktoeval nodig. Maar daarna hadhij het nieuwe commandosnel begrepen en was gecon-ditioneerd om op de plank tegaan zitten.

Hier moet vermeld wordendat de hele periode van detraining onze hoofddierver-zorger Klaus Meyer meestalaanwezig was om ons regel-matig te controleren. Velehandelingen die iedere verzor-ger iets verschillend uitvoertkunnen op deze manier opelkaar afgestemd worden. Detaak van de coördinator is ergbelangrijk want tijdens de

training kunnen vele dingenongemerkt mis gaan en hoevroeger zulke fouten wordengeconstateerd des te makkelij-ker kunnen zij eruit wordengehaald. Veel dierentrainerswerken in zulke situaties metvideo-opnamen om zichzelf te controleren maar met eendirecte coördinator gaat hetnatuurlijk veel sneller.Nu begon het werken met depen.Nu werd duidelijk hoe belang-rijk het is dat de eerdere oefeningen heel goed ennauwkeurig worden beheerst.Op dit tijdstip was Sumbodoor de naald al genoeg afgeleid zodat het cruciaal wasdat het op de plank zitten zogoed geconditioneerd was. Hij weigerde deze gedragingniet meer.Toen hij besefte dat de naaldnaar zijn lichaam gevoerdwerd reageerde hij nogalzenuwachtig. Hadden we hemgeraakt dan was hij meteenalert, draaide zich vlug om enprobeerde ons te pakken tekrijgen of ons de target uit de hand te trekken. We onder-broken de training iedere keervoor korte tijd om hem demogelijkheid te geven omweer tot rust te komen ensoms ook om een nieuwe target te halen. Daarna werdde training voortgezet en iedere keer werd het positiefbeëindigd.De insuline die wij wildengebruiken is uit de humanegeneeskunde afkomstig en het

is een langwerkend middel(Lantus). Dat wil zeggen dathet slechts één keer per dagtoegediend hoeft te worden enniet zoals bij veel gebruike-lijke insulinesoorten directvoor de berekende maaltijd.De benodigde hoeveelheidinsuline is van het ziektebeeldafhankelijk en wordt in inter-nationaal gestandaardiseerdeeenheden berekend. De pen(Opti PEN van Aventis) dievoor de betreffende insuline-ampullen moet zijn aange-past, stamt ook uit de humanegeneeskunde. De naalden zijn extreem dun (0,25 mm)en relatief kort (6 mm). Om onszelf gerust te stellen (wij moesten gewoon wetenhoeveel pijn het dier door de naald zou hebben) heb ikmezelf met de naald (natuur-lijk zonder insuline) in hetbovenbeen geprikt. Zo kon ik ervaren dat er inderdaadnauwelijks iets te voelen is.

Bij mensen wordt insulinenormaliter in een huidvouwgespoten omdat het zo in hetsubcutane vetweefsel terechtkomt en langzaam in hetlichaam wordt afgegeven. De manier om een volwassendrilmannetje insuline te spui-ten, was om dit in de spierente spuiten want het is tocheen groot risico om de huid tevouwen. De dril hoort immerstot de categorie bijzondergevaarlijk. Het hormoon in despier spuiten is makkelijkermaar er bestaat een risico

(foto dirk lampe)

nenpop met zijn neus vast tegen de target gedrukt.

- Nu wordt deze laatste oefening afgefloten. Hij krijgt zijn beloning en tenslotte nog een portie gekookte kip.

- Sinds kort proberen we Sumbo te leren zijn voet door de tralies te steken zodat we later bloed van hem kunnen nemen. Daardoor zou het mogelijk zijn om nauwkeurigere glucosewaarden te ver-krijgen.

Na verder overleg met dediabetoloog zijn wij begonnenSumbo twee keer per dag tespuiten om het insulineni-

veau constanter te houden.Inmiddels krijgt hij dagelijks22 eenheden in het spierweef-sel wat hij goed verdraagt.Hoewel volgens het bedrijfAventis de insuline in hetspierweefsel kan kristalliserenen wij geen voedselafhankelijken snel werkend insuline toedienen zijn Sumbo’s glucosewaarden weliswaarwisselvallig maar tot accepta-bele waarden terug gebracht

Sinds begin juni 2005 kanSumbo zonder problemen door vijf verschillende verzorgers getraind worden.Iedereen kan de hele proce-dure zonder de hulp van eentweede verzorger uitvoeren.

Het lijkt niet te geloven hoezijn toestand door de insulineen het aangepaste dieet is verbeterd. Hij is erg actief enwij kunnen ons nauwelijksvoorstellen hoe hij er een paarmaanden geleden nog uit zag.Hij is duidelijk weer zwaardergeworden en maakt ook weerdeel uit van het groepsleven.Inmiddels zijn alle drievrouwtjes bronstig geweest enhij heeft ze hopelijk succesvolgedekt. Ook zijn uiterlijk heeft zich positief ontwikkeld.Zowel zijn onderlip als zijnflanken en zijn achterste zijn weer goed doorbloed en stralen weer in de vollekleuren.

- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 20 21- d e H a r p i j , j a a r g a n g 2 5 , 3 / 2 0 0 6 -

doen. De eerste training vond’s ochtends plaats en de twee-de rond 14:00 uur maar uiter-lijk rond 16:30 uur. Op dezemanier hadden wij nog vol-doende tijd om Sumbo te kun-nen observeren voor het gevaldat wij erin slaagden om hemtwee eenheden insuline tespuiten. Wij konden zo zienhoe hij op het hormoon in het spierweefsel zou reageren. In het begin werd hij weeragressief als de naald dichter-bij kwam. Hij wilde de targetnaar de kooi trekken, probeer-de mij te pakken of stoptegefrustreerd de training.Langzaam lukte het ons omhem weer door consequentepositieve bekrachtiging aan de naald te laten wennen. Natwee weken van continue enintensief werken (ik kwammet de naald steeds dichter-bij), liet hij zich door mij inhet onderbeen prikken. Een week later was hij daarop

helemaal geconditioneerd endus kunnen andere collega’shem ook sinds begin april2005 insuline inspuiten.

Sinds medio mei beheerst hijeen nieuwe oefening. Hij gaatandersom op de plank zittenzodat we hem ook in zijnrechter been kunnen spuiten.Dit lukt zo goed dat we hemafwisselend in het linker enhet rechter been spuiten.

Een normale training verlooptinmiddels volgens onder-staand schema : - Eerst wordt Sumbo met de

target tegen de tralies heenen weer geleid zodat de training hem niet verveelt.

- Daarop volgt het commandoSumbo Platz en hij gaat op de plank zitten, raakt met zijn neus de target aan en wij kunnen hem in het desbetreffende onderbeen spuiten.

- Daarna proberen we nog het commando Go on waar-na Sumbo weer op de plank gaat zitten en wij een vouw van de huid (meestal zijn been) kunnen maken zodat deze oefening niet helemaalwordt vergeten.

- Tenslotte nemen wij nog een urinemonster. Daarbij gaan we op een door ons gekozen plek direct tegen detralies staan (deze plek mag dagelijks verschillen), gaan op onze hurken zitten en geven het commando püschpüsch. Vervolgens begint Sumbo op de grond te uri-neren. In het begin was het natuurlijk puur toeval en wijhebben zolang gewacht totdat hij moest urineren engaven dan het commando en een lange fluittoon.

– Sumbo wordt vervolgens weer naar de plank geleid, we steken de target in een speciale stellage vast en geven een nieuw commandoFest. Dat betekent voor hemdat hij zijn neus vast aan detarget moet drukken. Op deze manier kunnen wij rustig met een urinestick door de urineplas gaan en zo een monster nemen zonder dat er een tweede verzorger aanwezig moet zijn. Bij deze oefening ‘smokkelt’ hij graag en pro-beert steeds te kijken wat we achter zijn rug aan het doen zijn. Maar zodra hij weer onze volle aandacht krijgt zit hij als een porselei-

iemand in dienst moest hebben die zich full time

bezighield met natuurbescherming. Dat is helaas

niet gelukt en zelfs nu, twaalf jaar later, zijn

er maar weinig dierentuinen in Europa die dit

hebben.Toch hebben dierentuinen een enorme

ontwikkeling doorgemaakt. Ze delen steeds meer

informatie, dieren krijgen steeds betere verblijven

en worden beter verzorgd. Dierentuinen zijn steeds

meer verworden tot natuureducatiecentra.

> Zijn EAZA en de dierentuinwereld op het

niveau waar ze in 2006 zouden moeten zijn?

EAZA is wat dat betreft een gecompliceerde organi-

satie; het is natuurlijk geen landelijke organisatie

maar bestrijkt 34 landen. Het is dan ook vrij moei-

lijk om binnen EAZA één lijn te trekken op welk

niveau dierentuinen zouden moeten zijn. Binnen

de Nederlandse-NVD- tuinen ligt het niveau redelijk

gelijk, het zijn allemaal goede tuinen. Hetzelfde

geldt voor een groot deel van West-Europa, maar

binnen EAZA hebben we natuurlijk ook te maken

met Oost- en Zuid- Europa waar het niveau soms

wat lager ligt. Al is hier de laatste jaren wel veel

veranderd, er moet nog steeds veel werk verzet

worden. Er zijn nog steeds EAZA- tuinen in Oost-

maar ook in West-Europa die de kwaliteit waar

EAZA voor staat nog niet hebben. Maar dat zijn

dan wel tuinen die in ieder geval de intentie heb-

ben, en dat vind ik erg belangrijk, om op het einde

van de rit dat niveau wel te halen. Het zijn dan

vaak tuinen die de middelen, de tijd en het geld

niet hebben om snel veel vooruitgang te boeken,

maar die we door ze binnen EAZA te halen wel de

reikende hand hebben geboden om toch informatie

en dieren uit te wisselen. Als ik dan bijvoorbeeld

kijk naar Tsjechië, daar hebben de dierentuinen de

laatste tien jaar echt een wereldprestatie geleverd.

> Maar niet al die tuinen zullen een wereld-

prestatie kunnen leveren. Worden deze

herkeurd of blijven ze gewoon lid?

De meeste tuinen die nog niet aan EAZA-eisen vol-

doen worden tijdelijk lid en als ze voldoende voor-

uitgang boeken verkrijgen ze het permanente (full)

lidmaatschap. Sinds vijf jaar hebben we het systeem

waarbij alle nieuwe leden worden gekeurd voordat

ze toegelaten worden. Afhankelijk van de kwaliteit

worden ze tijdelijk of volwaardig lid. Ben je

eenmaal volwaardig lid dan blijf je dat ook tenzij

je dingen doet die echt niet kunnen binnen het

gevoerde EAZA beleid. Nadeel van dit systeem is

dat wanneer tuinen eenmaal volwaardig lid zijn,

ze ook weer kunnen afzakken naar een niveau dat

niet bij EAZA past. Het niveau van dierentuinen en

daarmee ook de niveau waarop EAZA de lat legt

wordt steeds hoger. In Amerika hebben ze wat

dat betreft een beter systeem: daar worden dieren-

tuinen iedere vijf jaar herkeurd. Ze worden op die

manier verplicht om zich te blijven ontwikkelen.

Waar in Europa tuinen soms bang lijken te zijn voor

een keuring maken Amerikanen er vaak dankbaar

gebruik van. Het is er vrij normaal dat een keurings-

commissie door de directie wordt ingefluisterd wat

de zwakke punten van de tuin zijn. In de vorm van

‘vergeet niet te schrijven dat ons berenverblijf aan


> Je staat op het punt te vertrekken als

directeur maar hoe is je loopbaan begonnen?

Ik ben geboren in Ontario, Canada uit Nederlandse

ouders, in een natuurrijke omgeving waar je

nog volop kleine dieren tegen kwam. Daar is

mijn interesse in de natuur begonnen. Mijn eerste

ervaring met dierentuinen was als kind in de

Toronto Riverdale Zoo, een vreselijke dierentuin

met nog volop tralies die inmiddels al lang gesloopt

is. Mijn ouders besloten later terug te keren naar

Nederland.

Ik heb mijn laatste jaar lagere school nog in

Nederland gevolgd en ben vervolgens na de

middelbare school biologie gaan studeren in

Amsterdam. Een groot deel van de colleges werd in

die tijd nog in Artis gegeven dus dat was een mooie

mogelijkheid om dagelijks in de dierentuin te zijn.

Ik bezocht in die tijd al veel dierentuinen en om

wat meer praktische werkervaring op te doen heb

ik een tijdje in de weekends gewerkt bij Stichting

AAP als dierverzorger. Daarnaast werkte ik in die

jaren als redactie- en bestuurslid van de Harpij.

Voor mijn studie heb ik een onderzoek gedaan naar

het gedrag van rode ibissen, in eerste instantie in

Artis, en later in Vogelpark Walsrode. Daar kwam

ik iemand tegen die me bij een onderzoeksproject

voor rode ibissen in de llanos van Venezuela

plaatste. Bij terugkomst in Nederland zat mijn

studie erop en begon ik in Artis als soort van

trainee curator, een functie die toentertijd nog niet

echt bestond. In die tijd was de NOD net opgericht

met Bert de Boer als directeur en die belde dat

hij iemand zocht voor drie maanden. Dat was in

februari 1989 en een van de dingen die ik moest

doen was de organisatie van het EEP congres in

Ouwehands. Een congres waar toentertijd nog

maar amper 60 á 70 mensen kwamen. Maar de drie

maanden werden een jaar en vervolgens twee jaar

en inmiddels zijn we zestien jaar verder. Toen Bert

de Boer in 1994 vertrok naar Apenheul werd ik

door het bestuur vam de NOD gevraagd om zijn

functie over te nemen. In 1995 werd ik vervolgens

gevraagd om ook directeur van EAZA te worden.

> Wat staat je het meeste bij uit je periode als

directeur?

Dat is een lastige vraag aangezien er erg veel is

gebeurd de afgelopen jaren. Maar het voornaamste

is toch wel dat er binnen EAZA beter en breder

gecommuniceerd en samengewerkt wordt dan ooit

tevoren. Ik heb, toen ik in 1994 begon als directeur,

eens gezegd dat binnen drie jaar iedere dierentuin

EAZA-directeur vertrekt naar de Spaanse zon

Koen Brouwer

door: Bas Martens

Redactie De Harpij

Het zal de meeste lezers niet ontgaan zijn dat er op het EAZA-kantoor in Amsterdam een belangrijke

personeelswisseling heeft plaatsgevonden. Koen Brouwer vertrekt als directeur van EAZA om directeur te

worden van een nieuw te bouwen dierentuin in Valencia.

We plaatsten al eens eerder een interview met hem, in Harpij 2 1999, maar zijn vertrek is voor de

redactie reden genoeg om hem op een van zijn laatste werkdagen voor EAZA toch nog eens lastig te vallen.


vervanging toe is’, kunnen directies dit dan weer

gebruiken om de verantwoordelijke overheid of het

bestuur van de tuin onder druk te zetten. In Europa

is er echter nog een groot aantal tuinen dat dit

niet ziet zitten. Ik persoonlijk heb nooit begrepen

wat er fout aan is om eens in de vijf á tien jaar een

’gratis’ consult te krijgen van collega’s die alleen

maar het beste met je voor hebben en die tot doel

hebben het niveau van de gezamenlijke tuinen en

de vereniging omhoog te tillen.

> Hoe zie je de rol van de dierverzorger binnen

EAZA aangezien het nu meer een organisatie

voor curatoren en directeuren is op wier

bureaus ook meestal de informatie blijft liggen?

Dat is inderdaad vaak een probleem, en aan mij

zal het ook niet liggen. We hebben het EAZA News

waar iedereen lid van kan worden en we proberen

tuinen ook te motiveren om meerdere abonnemen-

ten te nemen en ze aan de dierverzorgers en ander

personeel aan te bieden. Verder is er natuurlijk de

website waar steeds meer informatie op te vinden

is al heb je daar het probleem van de members

area. Dit is ooit zo ontstaan om EAZA-leden een

voordeel te geven boven niet-EAZA leden. De site

is echter wel zo ingericht dat men medewerkers

in verschillende niveaus toegang kan verschaffen.

Maar de keuze wie welke toegang krijgt ligt bij

de directeur van de tuin. EAZA is wel opener

geworden met informatie verschaffen, maar helaas

zijn er nog veel mensen die denken dat hoe meer

informatie ze voor zichzelf houden hoe machtiger

ze zijn. Ik persoonlijk geloof meer in hoe meer

informatie je deelt hoe meer je wordt gerespec-

teerd en hoe meer je op den duur bereikt.

> Directeur van EAZA lijkt binnen de Europese

dierentuinwereld toch wel een beetje het

hoogst haalbare. Waarom ga je dan toch

ergens anders werken?

Als hoogst haalbare zie ik het niet en zo zit ik ook

niet in elkaar. Het is gewoon een heel mooie en

boeiende baan en ik had het ook makkelijk tot mijn

pensioen kunnen volhouden. Ik heb hier met veel

plezier gewerkt, met de mensen die hier nu werken

maar ook met velen die hier de afgelopen jaren

gewerkt hebben en zijn uitgestreken over diverse

Nederlandse dierentuinen. De reden is meer dat we

graag in een wat warmer land willen gaan wonen

en Spanje is een prachtig land met veel natuur. Er is

nog niet echt een dierentuincultuur in Spanje maar

er werkt wel een jonge enthousiaste generatie

waarmee dit bereikt kan worden. Het is een land

waar veel tropische dieren het vanwege het klimaat

veel beter doen in dierentuinen. Verder heeft

Spanje een interessante inheemse fauna met

bijvoorbeeld de Iberische lynx en de Iberische wolf.

Diersoorten waar nog veel voor gedaan moet

worden om ze te behouden, een mooie taak voor

de Spaanse dierentuinen in samenwerking met de

diverse andere clubs en autoriteiten. De dierentuin

van Valencia waar ik directeur word, is onderdeel

van een vooruitstrevend bedrijf (Rain Forest Design)

met een goede kijk op dierentuinen en natuur-

bescherming. Ze zijn nu al een jaar aan het bouwen,

en er moet nog zeker een jaar gebouwd worden.

Ik begin in oktober om de organisatie op te zetten

en mensen aan te nemen. Voldoende uitdaging dus.

Ook denk ik dat het goed is voor EAZA dat er eens

iemand met een frisse kijk aan het roer komt te

staan, en ik wens mijn opvolger Harry Schram veel

succes en wijsheid toe

> Heb je nog advies dat je aan je opvolger wil

meegeven?

Voornamelijk geduld hebben en geen wonderen te

verwachten wanneer je werkt met een dergelijke

dynamische grote groep landen en instituten. Het

enthousiast houden van die grote club met ruim

duizend vrijwilligers die veel tijd investeren in

EAZA, zorg dat die club met elkaar blijft werken en

wees politiek slim. Mijn opvolger zal het niet altijd

even makkelijk krijgen. Ik ben met EAZA opge-

groeid maar mijn opvolger begint met een enorme

groep mensen die verwachtingen hebben en zich

soms kritisch zullen uitlaten over de gang van

zaken. Maar ik heb altijd gezegd dat kritiek ook

betekent dat mensen om EAZA geven. Kritiek moet

je positief zien; mensen geven het omdat ze in

EAZA geloven en de organisatie willen verbeteren.


Harry Schram was niet onmiddellijk beroepsmatig

werkzaam in een dierentuin, maar heeft al wel

jaren een intensieve band met de dierentuin-

wereld. Op de leeftijd van 17 jaar werd hij gids

in de Antwerpse Zoo en Planckendael en als

communicatiewetenschapper deed hij aan de Vrije

Universiteit Brussel onderzoek naar ‘publieks-

begeleiding in dierentuinen’.

Bovendien maakt hij deel uit van de commissie

die de Belgische overheid adviseert rond

wetgeving en vergunningen voor dierentuinen.

Maar bovenal is hij een verwoed dierentuin-

bezoeker, met momenteel zo’n 650 tuinen

(waaronder 80 procent van de EAZA-leden) op

z’n ‘actief’. De laatste jaren was Harry Schram

coördinator van het EHA! (EcoHuis Antwerpen),

een interactief milieu-educatief centrum.

Met een achtergrond in communicatie, publieks-

begeleiding en duurzaamheid worden meteen

ook enkele prioriteiten van de nieuwe EAZA-

directeur duidelijk. Schram: “Uiteraard blijft

EAZA de bestaande werking rond collectieplan-

ning, fokprogramma’s en natuurbehouds- (en

in situ-) campagnes verder uitbreiden. We willen

ook doorgaan met het intensief screenen (en

waar nodig begeleiden) van kandidaat-leden.

Maar daarnaast zal er meer aandacht besteed

worden aan educatie en evaluatie van onze

boodschap (dus ook aan bezoekersonderzoek) en

moeten de Europese dierentuinen ook veel meer

het goede voorbeeld gaan geven inzake duurzaam-

heid en milieu.”

De 300 bij EAZA aangesloten dierentuinen en

aquaria bereiken samen elk jaar 125 miljoen

gemotiveerde bezoekers. “We moeten die mensen

blijven boeien en motiveren tot een meer

duurzaam en milieuvriendelijk gedrag. Milieu-

vervuiling en klimaatwijziging zijn nu al de

belangrijkste bedreigingen voor de biodiversiteit –

met fokprogramma’s en natuurbehoudscampag-

nes alleen halen we het niet : iedereen moet z’n

verantwoordelijkheid nemen.”

Nieuwe EAZA-directeur komt uit België

In het vorige artikel kon u al lezen dat Koen Brouwer,

jarenlang directeur van NOD, NVD én EAZA per

1 oktober aan de slag gaat in het gloednieuwe

Bioparc in Valencia (Spanje). De functie van directeur

NVD werd al ingevuld door Pim de Wit. In het kader

van de ‘ontvlechting’ van NVD en EAZA werd ook voor

de Europese dierentuinvereniging een nieuwe directeur

gezocht. Na enig zoeken vond het EAZA Executive

Committee de geschikte persoon: sinds 1 juli is de

Belg Harry Schram (45) aangesteld en werkzaam op

het EAZA-kantoor in Amsterdam.

Harry Schram (foto paul brams)


OchtendprogrammaVanaf 09.30 uur kunt u zich aanmelden bij de inschrijfbalie. Na de ontvangst zal het officiële ochtendprogramma om 10.15 uur van start gaan. Tijdens het ochtendprogramma zullen, onder voorbehoud, onder andere de volgende lezingen gegeven worden:

– Voortplantingsonderzoek bij neushoorns in gevangenschapCatherine Reid – Medewerkster IZW (Institute for Zoo and Wildlife Research in Berlijn) – over het voortplantingsonderzoek bij neushoorns in gevangenschap.

– Translocaties van Afrikaanse zoogdieren - antilopen in Zambia en Zwarte Neushoorns in Kwazulu NatalFrans Schepers – F. Schepers, Wereld Natuur Fonds, Internationaal Programma Manager Oost en Zuidelijk Afrika – Translocaties van Afrikaanse zoogdieren: over nut en noodzaak aan de hand van twee voorbeelden uit de praktijk.

– “Twee diersoorten op één kussen, slaapt daar de duivel tussen?”Marc Damen – Zootechnisch manager Zodiac Zoos – over gemengde verblijven in dierentuinen en safariparken.

– “Neushoorn wetenschap in de praktijk” Lars Versteege – Curator Safaripark Beekse Bergen – over de toepassingen van neushoornonderzoek in de praktijk.

MiddagprogrammaNa de lunch gaat het middagprogramma van start. De middag zal onder andere gebruikt worden om op verschillende plaatsen ‘achter de schermen’ te kijken van Safaripark Beekse Bergen.

Na een korte middagpauze is het tijd voor de dierentuinmarkt. Daarna zal het dagprogramma officieel afgesloten worden en staat er voor de deelnemers aan het avondprogramma een heerlijkOosters buffet klaar.

Harpij-congres 2006

THEMA Safari en Zo(o)

PLAATS Safaripark Beekse Bergen

DATUM woensdag 8 november 2006

INSCHRIJVEN tot 8 september 2006


InschrijvenU kunt zich tot 8 september inschrijven voor dit congres door middel van het bij deze Harpij gevoegde

inschrijfformulier.

De deelnamekosten bedragen:

- voor alleen het dagprogramma: € 16,50 (waarvan € 1,00 beschikbaar wordt gesteld aan het Harpia fonds)

- voor het dagprogramma + de avondmaaltijd: € 30,00

Dierentuinmedewerkers gaan voorVanwege de maximale capaciteit, kunnen we net als voorgaande jaren, maximaal 200 deelnemers plaatsen.

Of u wel of niet wordt ingeloot is afhankelijk van de mate waarin u tot onze doelgroep behoort. Stichting

De Harpij organiseert haar congressen met als doel “het vergroten van de vakkennis en het stimuleren van

de onderlinge contacten tussen dierentuinmedewerkers”. Dierentuinmedewerkers gaan derhalve voor, mits zij

op tijd betaald hebben. Wij hopen dat dit alles u er niet van weerhoudt zich in te schrijven voor dit congres.

LET OP !! Zoals ieder jaar wordt uw aanmelding pas definitief zodra wij uw aanmeldingsformulier en uw betaling

hebben ontvangen. Wij raden u daarom aan het deelnamegeld zo snel mogelijk over te maken. U ontvangt

van ons geen acceptgirokaart!

Inspiratie ?

S C H R I J F E E N S E E N A R T I K E L

Safari en Zo(O)

leeftijd geëuthanaseerd. Uitsectie bleek dat zijn nierenniet meer functioneerden.Gelukkig had hij twee maan-den eerder nog wel kansgezien om een van de vrouw-tjes te dekken. De dekkingdoor Colombo, die genetischerg belangrijk voor het fokpro-gramma was, bleek succesvolgeweest te zijn. Wijfje Radhaschonk het levenslicht aanniet minder dan drie jongen,die op het moment van schrij-ven inmiddels een maand oudzijn. Orang oetan Pongo p.pygmaeus Sabatini kreeg eenzoon. Ze toont zich een voor-beeldige moeder. De introduc-tie van gorilla Gorilla g. gorillaNimba uit Barcelona in debestaande gorillagroep verliepboven verwachting snel eninmiddels zijn de eersteparingen al waargenomen. Op basis van gedrag is al nauwelijks meer te zien wiede nieuwkomer is. De laatstetijger Panthera tigris sumatraeverhuisde naar Le Pal inFrankrijk. Het verblijf krijgteen andere bestemming. Uit Aschersleben kwam eenmannelijke katfret Bassariscusastutus, in de hoop een derdekoppel te kunnen samen-stellen. Tenslotte werden 2.0 bosrendieren Rangifer tarandus fennicus en 3.2 gewone rendieren Rangifertarandus geboren.

Nieuws uit de broedmachineHet komt nog maar zeldenvoor dat eieren direct na hetleggen geraapt worden, omvervolgens in een broed-machine te verdwijnen. Maarsoms kan het toch een uit-komst zijn als een broedendevogel om wat voor reden danook het nest in de steek laat,zoals de koningsgier waarvanin een vorige Harpij meldinggemaakt is. De prairiehoen-ders Tympanuchus cupido diedie sinds 2003 in Arnhemworden gehouden, broedenweliswaar zelf, maar nadat dekuikens uit het ei zijngekropen weet de hen nietmeer wat ze moet doen enlaat haar kroost in de steek.Mede daardoor werden al eer-der eieren van deze prairie-

bewoners in de broedmachinegelegd, maar nooit met hetgewenste resultaat. Daaromzijn de kuikens nu een dag na het uitkomen bij de henweggehaald om door de verzorgers grootgebracht teworden. Bij het rood sater-hoen Tragopan satyra begon de hen op haar twee eieren te broeden, maar omdat zeal een tijd alleen zat was het wel duidelijk dat de eierenonbevrucht waren. In het verblijf ernaast zat een nieuwjong koppel glansfazantenLophophorus impeyanus dat de eieren door de hele renlegde. Daarom zijn die eierenonder het saterhoen geplaatsten die brengt nu keurig twee door haar uitgebroedeglansfazantjes groot. Als een koppel een keer een jong zelf

Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen

Kuiken van een prairiehoen (foto christiaan luttenberg)



Jambo!Dit woord uit het Swahili, dat‘welkom’ betekent, geldt zekervoor een aantal Afrikaansehoefdieren in Burgers’ Zoo.Voor het eerst in de geschie-denis van het park is eenKaaps hartebeest Alcelaphusbuselaphus caama geboren.Deze soort maakt sinds vorigjaar deel uit van de safari inBurgers’ Zoo. Op dat momentwaren er slechts vijf vrouwtjesvan deze soort in Europa aan-wezig. Hannover en Burgers’hebben samen twee bokkenuit de V.S. geïmporteerd. Drie vrouwtjes bleven inHannover en twee kwamen

naar Arnhem. Om de toe-komst van deze soort inEuropa iets meer veilig te stellen was met name eenmannetje erg welkomgeweest, want de bok inArnhem is de jongste nietmeer. Het eerste jong is echter een vrouwtje en doethet prima. Verder zijn voorhet eerst 1.1 basterdgemsbok-ken Hippotragus equinus gebo-ren. Bij de Thomson-gazellenGazella thomsoni werden 3.2jongen geboren, waardoor dekudde verder groeit naar 4.11dieren. Bij de giraffen Giraffacamelopardalis rothschildi zijn1.1 jongen geboren. De Grant-zebra’s Equus burchelli boehmiwierpen 3.0 jongen en 2.0leeuw Panthera leo zagen hetlevenslicht. Er vonden tweegrote transporten plaats in het

safaripark: witte neushoornCerotatherium simum simumSmoske, geboren in BeekseBergen, verhuisde naarBeauval in Frankrijk en eenjonge vrouwtjesgiraffe vertroknaar Boras in Zweden. UitDvur Kralové kwam een jongewitbaardgnoe Connochaetestaurinus albojubatus de kleinekudde aanvullen.

Nog meer zoogdierenUit Overloon kwam een nieuwboomstekelvarken Erethizondorsatum. Helaas stierf dit dier onverwacht na een paarweken. Uit sectie bleek dat destress van de introductie bijde al in Arnhem aanwezigeman haar fataal geworden is.Er werd een vrouwelijkebongo Tragelaphus eurycerosisaaci geboren. Helaas werdde vreugde overschaduwddoordat het jong van vorig jaar geëuthanaseerdmoest worden wegens een verdenking op tuberculose. Gelukkig bleek dit loos alarmte zijn, waardoor de rest van de kudde gespaard konblijven. Uit Berlijn kwam eenderde rode duiker Cephalophusnatalensis. Deze keer eenvrouwtje. Samen met één vande al aanwezige mannetjes iszij inmiddels in het bongo-verblijf te zien. Sri Lanka panter Panthera pardus kotiyaColombo werd op 21-jarige

Hartebeest met jong (foto burgers’ zoo)


Primeurs in AvifaunaHet voorjaar bracht de ver-zorgers in Avifauna enkele onverwachte verrassingen.Sommige soorten hadden in het vogelpark nog nooitjongen gekregen of groot-gebracht. Een paar echte primeurs in Alphen aan denRijn dus. Vorig jaar is vanuiteen Franse dierentuin eenpaartje zilverwangneushoorn-vogels Bycanistes brevis aan-gekomen en al vroeg dit jaarnamen de verzorgers broed-gedrag waar. Het vrouwtjewerd ingemetseld in haarnestblok en begin juni zijn ertwee jongen geboren.Bezoekers kunnen de jongevogels nog niet zien, maar welis te horen hoe ze bedelen omvoer. Ook bij de violettoerako’sMusophaga violacea is in junieen jong geboren. Ondanksdat deze soort al meerderejaren in de collectie vanAvifauna aanwezig is, is hetnooit gelukt hier jongen vante krijgen. Wel werden af entoe eieren gelegd. In 2004 isdaarom besloten om met tweenieuwe paartjes te beginnen.Het resultaat daarvan is datéén van deze paartjes nu eenjong heeft. Het jong groeit

voorspoedig op en zal weldrauitvliegen zodat hij ook voorde bezoekers goed zichtbaaris. De oplettende bezoekerkan het jong ook nu al op hetnest zien zitten.Witbuikcaiques Pionitesleucogaster, een kleine pape-gaaiachtige die in dierentui-nen een zeldzame verschij-ning is, zijn al sinds 1993 inAvifauna te zien. Ook bij deze soort zijn nooit jongengeboren. Geheel onverwachtzijn er nu toch twee jongenbij een stel dat dus al meerdan dertien jaar in Avifauna is.Voorlopig zitten de jongennog veilig in het nestblok,maar het duurt niet lang meervoordat deze zullen uitvliegen.In de tropische Martinushalzit sinds 1999 ook een stelgoudkopfiskalen Laniariusbarbarus samen, dat tot vorigjaar eigenlijk nooit iets vanbroedgedrag vertoonde. Vorigjaar waren er voor het eersteieren en werden er ook twee jongen geboren. Helaaskregen de onervaren ouder-vogels het toen niet voorelkaar de jongen groot tebrengen. Dit jaar is het geluk-kig wel gelukt en op 26 juni is het jong uitgevlogen. In de

Filippijnenhal was ook eenprimeur. Daar is namelijkvoor het eerst een schama-lijster Copsychus malabaricusuitgevlogen. Sinds 1990 zijner eigenlijk altijd wel schama-lijsters in Avifauna aanweziggeweest, maar het is nooitgelukt een goed kweekstel opte zetten. Een tijd lang heefter een man alleen gezeten,omdat er geen geschiktvrouwtje voor hem werdgevonden. In 2004 kwamenvan Diergaarde Blijdorp envan een particuliere kwekernieuwe vogels en is er eengoed paar opgezet. In 2005maakten ze het eerst een nestje en zijn er ook jongenuitgekomen, die helaas nietzijn grootgebracht. Dit voor-jaar was het paar wel succes-vol in het grootbrengen vaneen jong en na geslachts-bepaling bleek het om eenmannetje te gaan. Momenteelzijn de oudervogels weer druk aan het nestelen, dusmisschien valt er nog meer te verwachten dit jaar.

Overige geboortesNaast bovengenoemde broed-resultaten zorgden nog meersoorten voor jongen dit voor-jaar. Het meest verassendewas wel dat het stel ‘lesbische’Europese ooievaars Ciconia c. ciconia, geheel onverwachteen jong heeft gekregen. Een


groot heeft gebracht, is dekans groot dat ze het jaar erop hetzelfde doen. Daarvanlopen in Burgers’ Zoo nu driemooie voorbeelden rond: dehyacinthara’s Anodorhynchushyacinthinus, hoornravenBucorvus abyssinicus en de

Pinonduiven Ducula pinonbrengen dit jaar zelf hun tweede jong groot.“Als ze komen vliegen, zijn zesneller” was de titel van hetartikel over de Australischedwergaalscholvers Phala-crocorax m. melanoleucos in

de vorige Harpij. Nu ze ereenmaal zijn, lijkt het ze nietsnel genoeg te gaan. De die-rentuin van Frankfurt, waardeze soort al langer wordtgehouden en in het verledenook gekweekt is, vertelde datze hier in de wintermaandenzouden gaan broeden. Dit zieje wel vaker bij Australischesoorten zoals de zwarte zwaanCygnus atratus omdat hetbroedseizoen in hun natuur-lijke leefgebied dan begint. DeArnhemse vogels trokken zichhier echter niets van aan eneind april zaten er twee kop-pels te broeden. Het resultaatis dat er nu twee jonge aalscholvers zijn uitgevlogenen er inmiddels alweer opdrie legsels gebroed wordt.Een onverwacht snel succes!In Burgers’ Bush zetten tweenieuwe koppels zwartkop-pitta’s Pitta sordida muelleride traditie voort door allebei al met hun tweede legsel te beginnen. De roodkuif-toerako’s Tauraco erythrolophusbrachten voor het eerst eenlegsel groot in de Bush, terwijl bij het koppel op devogelafdeling opnieuw tweejongen uitvlogen. Ook bij de vale gieren Gyps fulvus, de Europese zeearendenHaliaeetus albicilla en de jufferkraanvogels Antropoidesvirgo zitten steeds twee jongeninmiddels goed in de veren.


Prairiehoen (foto christiaan luttenberg)


zwarthalszwaan Cygnus melanocoryphus, uit Epe een 0.1 Edward fazantLophura edwardsi en uit Plzen 0.1 hoendergansCereopsis novaehollandiae. Omde groep HumboldtpinguïnsSpheniscus humboldti uit tebreiden kwamen er uit hetaquarium van Lissabon nog1.2 bij.Ook gingen enkele vogels vanuit Avifauna naar andereparken. In Nederland ontvingBeekse Bergen 2.2 driekleur-glansspreeuwen Spreo

superbus, Ouwehand 1.0 zwarte zwaan Cygnus atratus,Blijdorp 2.4 rode ibisEudocimus ruber, Emmen een kleine Canadese gansBranta canadensis minimaen Dierenrijk Europa eenknobbelzwaan Cygnus olor.Attica Zoo in Athene ontving0.0.4 zwarte zwanen en een1.0 zilverwangneushoornvogel.

Pilai PoonswadProfessor Pilai Poonswad vande Mahidol University inBangkok is al meer dan dertig

jaar van haar leven bezig methet bestuderen van neus-hoornvogels in Thailand en zij is dan ook een autoriteit op het gebied van neushoorn-vogels. Momenteel is ze teamleider van de HornbillResearch Foundation. Vooreen vogelpark als Avifauna,waar het houden en kwekenvan neushoornvogels een vande specialismes is, was hetdan ook een hele eer om haarafgelopen mei een week tegast te hebben. Vanwege haaronderzoeksactiviteiten wildeze een week onderzoek ver-richten in Naturalis en voorAvifauna was het niet meerdan logisch haar trip naarHolland te regelen en te bege-leiden. Uiteraard is er van degelegenheid gebruik gemaakten heeft ze op 23 mei eenlezing gehouden in Avifaunamet als onderwerp ‘Researchand Conservation of Hornbillsin Thailand’. Ongeveer vijftigbelangstellenden hebben deavond bijgewoond en iedereenwas het er na afloop over eensdat het een zeer interessanteavond was. Ook werden dieavond nog diverse neushoorn-vogel-hebbedingetjes verkocht, zoals T-shirts. Deze verkoop bracht meer dan 250 euro op voor de HornbillResearch Foundation, watvoor Pilai zelf natuurlijk weereen leuke opsteker was.




wilde ooievaarman die gere-geld bij deze dames in hetverblijf neerstreek en eenhapje mee at, deed dus meerdan alleen maar mee-eten. Inde Cubavolière zijn inmiddelsook de eerste vogels geboren.Een stelletje zwartnekstelt-kluten Himantopus mexicanusbrengt momenteel vier kuikens groot en de ouderszijn zo fel dat ze zelfs de flamingo’s te lijf gaan als ze tedicht bij hun jongen komen.In de Filippijnenhal kwamennog eens twee manenduivenCaloenas nicobarica groot enook bij de dolksteekduivenGallicolumba luzonica liggenmomenteel twee jongen in hetnest. De Palawan-pauwfazan-ten Polyplectron emphanum

hebben het nu druk met hetgrootbrengen van het tweedebroedsel van dit jaar. Weerzijn beide eieren succesvoluitgekomen. Elders in de tropische hal werden noggeboren: 2 KongopauwenAfropavo congensis, 2.1vorkstaartscharrelaar Coraciascaudata, 2 blauwoorglans-spreeuwen Lamprotornis chloropterus en 3 masker-plevieren Vanellus miles. In de fazanterie hebben ook denodige geboortes plaatsgevon-den en daardoor lopen ermomenteel bij de goudfazan-ten Chrysolophus pictus, deTemmincks saterhoendersTragopan temmincki, de grijzepauwfazanten Polyplectronbicalcaratum en de

Bankivahoenders Gallus g. gallus meerdere kuikens rond.Ook de duiven in de fazante-rie doen het goed, want bijtwee stellen GuineaduivenColumba guinea zijn jongnummer drie en vier reedsuitgevlogen. Ook de twee stellen kuifduiven Ocyphapslophotes hebben samen al voor meer dan zeven jongengezorgd. In het Azië-gedeelteachter in het park hebben de Papoea-jaarvogels Aceros plicatus en de kroonduivenGoura victoria een jong. De roodsnavelkitta’s Urocissaerythrorhyncha hebbenmomenteel meerdere jongen,maar aangezien de verzorgershet nest niet willen storendoor nestcontrole blijft heteen verrassing hoeveel jongenuiteindelijk zullen uitvliegen.

VerhuizingenNadat meerdere vogels warenovergenomen van VogelparkMetelen in Duitsland, datmomenteel geheel wordtgerenoveerd en omgetoverdtot Abenteuer Zoo, zijn er nu weer enkele vogels overgenomen. Zo kwamen nu 1.1 maraboe Leptoptilos crumeniferus, dertien klutenRecurvirostra avosetta, 1 langteenkieviet Vanellus crassirostris en 1.2 masker-plevieren vanuit Metelen. Uit Ouwehand kwam 1.0

Zilverwangneushoornvogel (foto rolf veenhuizen)

Cereopsisgans (foto peggy van den broek)

tien dieren. Hoofd van degroep is de uit Barcelona aan-gekomen Makumbi. Het is debedoeling dat hij de stamvaderwordt van een nieuwe genera-tie colobus-apen in Emmen.

OlifantennieuwsOp 23 mei is Aziatisch olifantje Elephas maximus Unt Bwe geboren. De naam is Birmaans en betekent: ‘onverwacht maar toch blij’.Het kalfje is een mannetje endankt zijn naam aan het feitdat het lange tijd niet duide-lijk was of zijn moeder SweSan Thay drachtig was. Erwaren namelijk geen paringenwaargenomen. Bovendien was zij eerder al eens schijn-zwanger geweest. Op zaterdag20 mei is het feit gevierd datolifant Annabel precies veertigjaar bewoonster is van hetpark. Om dit te vieren kreegde kudde veertig appeltaartenvan een bakker gedoneerd.Annabel kwam als tweejarigolifantje naar Emmen en isnu één van de toonaangeven-de olifanten in de grotekudde. Ze is duidelijk herken-baar aan haar lichtgekleurdekop en slurf. Annabel is hetoudste dier in DierenparkEmmen.

Poedoe geboren Op 9 mei is een poedoe Pudupudu, een Chileens dwerg-

hertje, geboren. Het verblijfvan de poedoes bevindt zich oplocatie Es. Daar is de kleinepoedoe, een mannetje, metzijn vader en moeder te zien.Dankzij het mooie weer konde pasgeborene meteen in het buitenverblijf. Bezoekerskunnen de kleine poedoe daarwel zien, maar het kost watmoeite hem op te sporen. Het diertje is namelijk niethoger dan vijftien centimeter.Op de rug zit een wit stippen-patroon. Door die stippen vallen ze niet op als ze zich in het hoge gras verstoppen.

Jonge dwergmangoestenIn het Afrikahuis zijn tweejonge dwergmangoestenHelogale parvula te bewonde-ren. De kleintjes zijn op 8 april geboren. De volwassendieren zorgen met zijn allenvoor de baby’s. Vaak nemenze een jong in de bek om het

op een (ander) veilig plekjeneer te leggen. Ook bestedenze veel tijd aan ravotten metde bijzonder speelse jonkies.De familiegroep bestaatinmiddels uit acht dieren.

MonsterrupsenIn de vlindertuin zijn momen-teel supergrote rupsen te zien.Het zijn de rupsen van deAtlasvlinder Attacus atlas, eennachtvlinder die een vleugel-spanwijdte van maar liefstdertig centimeter kan halen.De rupsen die zo’n tien centi-meter lang en twee centimeterdik kunnen worden, doenzich in de vlindertuin zelftegoed aan het blad van eenOreopanax-struik. Na een paarmaanden maken de rupseneen cocon en verpoppen zich.Vervolgens duurt het nog eenpaar maanden voordat zedaaruit tevoorschijn komenals vlinder.

Wilde WestenHet Wilde Westen heeft ereen aantal nieuwe bewonersbij. De Amerikaanse elandenAlces alces americanus bevielenvan drie jongen. Als eerstewerd een tweeling geborenwaarna de tweede moeder al snel volgde met het derdejong. In de nacht van 18 op 19 mei is bosbizon Na-TaBison bison athabascae beval-len van een gezond kalf. Deverzorgers, die de bevallingzagen aankomen, hebben detwee andere bizons op stalgezet zodat Na-Ta buiten inalle rust haar baby ter wereldkon brengen. Voorlopig blijven de bizons en elandenapart van elkaar lopen.

Nieuw geopendBoven het Wilde Westen isinmiddels de laatste handgelegd aan een lange wandel-brug. De dieren en hun ver-blijf zijn nu ook van bovenafte zien. Halverwege de brug iseen verblijf voor raven enLaplanduilen Strix nebulosalapponica gerealiseerd, waarde bezoekers doorheen lopen.Hier is inmiddels een koppelraven te zien.

Prairiehonden verkassenDe prairiehonden Cynomysludovicianus hebben hun nieuwe onderkomen, met uit-zicht op het Wilde Westen, ingebruik genomen. Veel snellerdan verwacht zijn de knaag-dieren opgegraven uit hunoude verblijf. De bestaandekolonie van 47 dieren, waar-van maar liefst twaalf jongen,kreeg in het nieuwe verblijfgezelschap van twintig prairiehonden afkomstig uitBanham Zoo in Engeland.Het was spannend voor deverzorgers of beide ‘nationa-liteiten’ het wel goed metelkaar zouden kunnen vinden.Eerst hadden de dieren maarweinig aandacht voor elkaar.Ze hadden het veel te drukmet rondrennen door het uitgebreide, nog onbekendegebied. De ontmoeting tussenEngelse en Nederlandse die-

ren verliep zonder problemen.Inmiddels zijn de ijverige dieren alweer druk bezig eennieuw ondergronds gangen-stelsel te graven.

Bejaarde moederDe bejaarde colobus-aapMount Kenya Colobus guerezaheeft onlangs haar veertiendebaby ter wereld gebracht.Moeder en kind maken hetgoed. Hoewel de moeder,genoemd naar een Afrikaanswildreservaat, met haar twintig jaar al behoorlijk op leeftijd is, blaken beideapen van gezondheid. Bij het verzorgen van de baby krijgtmoeder veel hulp van haartwee dochters. Die dragen dekleine het grootste deel van detijd en brengen hem bij moe-der als hij al piepend aangeeftdat hij wil drinken. De groepcolobus-apen bestaat nu uit




Prairiehondje (foto emmen zoo/rob doolaard)

Atlasvlinder-ups (foto emmen zoo/rob doolaard)

leden aan de gevolgen vanclostridium. Op 9 mei kwam1.0 giraffe Giraffa camelopar-dalis rothschildi ter wereld. Dit gebeurde behoorlijkonverwacht, aangezienGaiaPark geen man heeft! Zij moet dus nog in Barcelonagedekt zijn. In eerste instantieleken er wat problemenwaardoor het kalf niet goedkon staan, maar na het dragenvan 'steunkousen' voor eenaantal dagen was dit probleemopgelost. Inmiddels loopt dekleine op de savanne. Opdezelfde dag kwamen ook

1.1 rendieren Rangifer tarandus ter wereld. Helaas is 0.1 een dag later overleden.Dit was nog niet alles, wanthet was ook de dag waarop de verzorgers voor het eerstrumoer hoorden in het nestvan de rode eekhoorns Sciurusvulgaris. Na een paar wekenblijken er 0.0.3 jongen te zijn.

RoofdierenNa een tijdelijke leegstand vanhet wolvenverblijf, waardoorde medewerkers mooi de tijd hadden het gebied aan teplanten, zijn inmiddels 2.0

Iberische wolven Canis lupussignatus gearrriveerd. Bij delynxen Lynx lynx zijn 0.2 dieren geboren. Gelukkig rea-geerde de kater niet agressief,waardoor de dieren gewoonbij elkaar konden blijven.

ApenNa maanden van zorgen enstress, voor zowel verzorgersals dier, is besloten het levenvan mangabey Lophocebus albi-gena aterrimus Jim te beëindi-gen. Uit sectie is gebleken datdit het beste was voor het dier.Veel vrolijk nieuws is te mel-den bij de doodshoofdaapjesSaimiri boliviensis boliviensis.Daar zijn inmiddels 0.0.11dieren geboren. Helaas zijn erook 1.1 dieren geëuthanaseerd.0.1 vanwege een hoop ouder-domskwalen en 1.0 vanwegeeen dubbele botbreuk in zijnonderbeen. Bij de witschou-dercapucijnerapen Cebus apellazijn 0.0.2 dieren geboren, watvoor de groep natuurlijk eenleuke verrijking is. Dan zijn er ook nog ‘nieuwe’apen binnengekomen. Vanuit Artis kwamen er 0.5roodbuiktamarins Saguinuslabiatus en vanuit Kopen-hagen kwam 1.0 leeuwaapLeontopithecus rosalia om het eenzame mannetje te vergezellen.Tenslotte kwam 0.1 gorillaGorilla g. gorilla vanuit Berlijn.


Veel jongenEr werd een flink aantal jongen geboren in Mierlo,waaronder een nest van 1.3Europese wolven Canis lupuslupus. De jongen werden 63 dagen na de introductievan de reu geboren. Anderegeboortes waren 1.0 rode vos Vulpes vulpes, 2.3 wildezwijnen Sus scrofa, 1.1 (1.0 DNS) rendier Rangifertarandus, 0.0.1 zeehond Phoca vitulina, 0.2Alpensteenbokken en 1.1 damherten Dama dama. Ook kroop er voor het eersteen zwarte wouw Milvusmigrans uit het ei. Ook kwamer nog een aantal dieren naar Dierenrijk Europa. 1.1Europese otters Lutra lutrakwamen van Stichting AAP,0.1 eland Alces alces alceskwam uit Bern, 0.4Alpensteenbokken kwamenuit Kolmarden, 0.1 rendierkwam uit Aalborg en 0.1knobbelzwaan kwam uitAvifauna. 0.2 Dassen Melesmeles, die vorig jaar inDierenrijk Europa geborenwerden zijn vertrokken naarDortmund.

Helaas heeft de categorie‘ongedierte’ GaiaPark gevon-den en ervoor gezorgd dat eenflink aantal dieren is verdwe-nen. Zoals de gehele popula-tie siezels Spermophilus citellusen een van de hoppen Upupaepops. Naar aanleiding vandeze laatste verdwijning is de andere verhuisd naar hetvogelhuis. Het is niet hele-maal duidelijk welk inheemsroofdier in GaiaPark heefthuisgehouden.

VogelsIn de grote volière zijn eenrode ibis Eudocimus ruber, eengroene oropendola Psarocoliusviridis en een blauwkeelguanPipile cumanensis gestorvenaan een luchtweginfectie. In dezelfde volière zijn er nog 2.0 roodschoudertalingCallonetta leucophrys bijge-komen vanuit voormaligVogelpark Metelen. Vanuit dit park kwamen ook 0.0.7helmparelhoenders Numidameleagris en 0.0.2 gier-parelhoenders Acryllium vulturinum. Deze soorten zullen respectievelijk bij desavanne en de palmgieren tezien zijn.

Vanuit Avintis kwam 0.0.2kerkuil Tyto alba. Deze dierenzijn losgelaten in de Europa-volière maar hebben helaas0.0.4 Europese tortelduivenStreptopelia turtur opgegeten.Daarna gingen ze naar hetvogelhuis. Als laatste zijn er vanuit Apenheul nog 2.1 chaco chacalaca’s Ortalis canicollis bijgekomen. Daarvanis een koppel in de buitenkooivan de doodshoofdaapjesgeplaatst en het overige mannetje in de grote volière.Natuurlijk zijn er ook vogelsbijgekomen door kweek. Dit gebeurde bij de Europese tortelduiven. De jongen worden door de ouders zelfgrootgebracht. In de broed-machine zijn inmiddels 0.0.2 roodhalsganzen Brantaruficollis uit het ei gekropen.

HoefdierenUit Berlijn kwamen 0.2 grote koedoes Tragelaphusstrepsiceros, die inmiddelsgeïntroduceerd zijn bij de al aanwezige 1.1. VanuitHannover kwam zelfs eenvoor GaiaPark nieuwe soort.Het betreft hier Kirk’s dikdiksMadoqua kirki. Helaas is er1.0 geëuthanaseerd nadat wasgeconstateerd dat het pootjegebroken was. De dierenartskon helaas niets aan dezebreuk doen. 0.1 BongoTragelaphus eurycerus is over-



Gorilla Shanga (foto tjerk ter meulen)



DoodshoofdapenDoodshoofdaapman Saimiriboliviensis John Boy, sinds eenjaar het fokmannetje in dekleine doodshoofdapengroep,is terwijl hij op insecten aanhet jagen was op het eilandvan de witschoudercapucijner-apen terecht gekomen. Dedierverzorgers hebben hemvan het eiland gered maarhelaas waren de door de capucijnerapen toegebrachteverwondingen te ernstig omdit te overleven. Hij heeft welvoor drie nakomelingen in dit groepje gezorgd en er zijnnog een paar vrouwtjes zwan-

ger. In de grote doodshoofd-apengroep zijn in totaal achttien baby’s geboren enook hier is nog een vrouwtjedrachtig. Twee mannen-groepen van drie en acht dieren verhuisden naar respectievelijk Bischofswerdaen Opole.

CarrouselSinds Pinksteren is Apenheuleen attractie rijker: deAmazonia Jungle Carrousel.Deze carrousel is speciaalvoor Apenheul gemaakt enhelemaal gethematiseerd metelementen uit het Amazone

regenwoud. De schilderingen,handgrepen, vloer en alle dieren zijn allemaal aan ditthema aangepast. De dierenzijn door beeldhouwers uitduurzaam geproduceerd lindenhout gesneden en zijnstuk voor stuk kunstwerkjes.De carrousel staat op hetnieuwe APCT-plein, vlakbij deuitgang. Op het APCT-pleinwil Apenheul in de toekomstallerlei leuke activiteiten ontwikkelen rondom natuur-behoud en de projecten in de tropen van Apenheul enAPCT, de Apenheul PrimateConservation Trust.

Zij is daar met de hand opgevoed. Inmiddels is zijgeïntroduceerd in het groepjein Kerkrade. Daar gaat hetniet slecht.

KnaagdierenOp 18 april kwamen 14Europese hamsters vanuitRotterdam naar Kerkrade. Tot nog toe zijn er al 37.17hamsters uitgezet in hetLimburgse land en er zullener nog 11.9 uitgezet gaan worden. De fok is ook goed op gang gekomen. Er zijninmiddels dertien nestengeboren, waarvan er al zevenvan de moeder gescheidenzijn met een totaal van 51 jongen. Ook is er nog een primeur te melden: er is eennest van maar liefst 11 jongengeteld! Dit is nog niet eerdervoorgekomen in gevangen-schap. De 2.0 capybara’sHydrochaeris hydrochaeris diein GaiaPark verbleven, zijnvertrokken naar Poznan enAventis. Daardoor kan nugoed worden gewerkt aan deintroductie van de nieuweman. Bij de knagers zijn 0.0.4bevers Castor canadensis terwereld gekomen. Helaas zijner daar alweer 0.0.2 van over-leden. Uit Berlijn kwam eenmannelijke beverrat om de al 0.4 aanwezige dieren te vergezellen.

Nieuw in Apenheul…....is een reuzenmiereneterMyrmecophaga tridactyla! Deze12-jarige man, afkomstig uitZürich, is sinds half juni tezien in een afgezet gebied bijhet Apenboompad. De doods-hoofdapen en springtamarinsdie in hetzelfde gebied vrijlopen, reageerden met opge-wonden geluiden. De mieren-eter trok zich hier niets vanaan en zocht rustig een plekwaar hij de dagen slapend kan doorbrengen. Ook dekroonsifaka’s hebben nieuweburen. Zij gaan hun verblijfdelen met een koppel bamboelemuren Hapalemurgriseus alaotrensis afkomstiguit Jersey. Tevens arriveerdede derde kroonsifaka-man uitBelfast. De twee op Apenheulreeds aanwezige mannen zijn familie van hem. Helaasis het niet gelukt om deze drie mannen succesvol teintroduceren. In het doods-hoofdaapjesbos lopen even-eens nieuwe bewoners. 2.6Wilde cavia’s uit het DuitseBielefeld hebben hun intrekgenomen in het voormaligechachalaca-huis.

GeborenDe eerste Berberaap in hetnieuwe gebied is geboren op24 juni en bij de bonobo’s Pan paniscus werd Liboso voor het eerst moeder. Ook bij de langoeren is een babygeboren, wat de groep weerop tien dieren brengt. Verderkregen de Chileense poedoeseen jong en zijn vier neus-beertjes geboren, wat hettotaal in de groep op achtbrengt.

VertrokkenEen mannelijke Javaanse langoer vertrok naarAntwerpen en zijn zusje ging naar Athene.De vrouwelijke tweeling zwarte brulaap Alouatta caraya verhuisde naarGdansk, waar de introductiebij het mannetje Mato heelvlotjes verliep en de eersteparingen inmiddels gezienzijn. De familie op Apenheulwerd in de tussentijd echteralweer uitgebreid met eenjong. Het oude koppel goud-kopleeuwaapjes Leontopithecuschrysomelas verhuisde naarPuntaverde en de overgeble-ven zoon ontving een vrouwuit Barcelona om met haareen fokstel te vormen. Met het overlijden van het laatstepinché-aapje Saguinus oedipusis deze soort uit de Apenheul-collectie verdwenen.


Berberaap (foto rolf veenhuizen)


target-training van de haaien uitgebreid. Voorheen kregende zwartpuntrifhaaienCarcharhinus limbatus en deAtlantische mensenhaaien C. plumbeus samen op éénplaats voedsel. Door de zwareconcurrentie tussen beidesoorten zijn er nu twee voer-plaatsen aangewezen.

Zoogdieren 1.0 Kirk’s dik-dik en 2.0 bizonzijn in Blijdorp geboren. 2.0

bizon moesten worden afgemaakt vanwege proble-men met de leidstier. 1.0bizon vertrok naar MondeSauvage en 1.0 Kirk’s dik-dikging naar Colchester. 0.2Arabische oryx verhuisdennaar Montpellier en 1.0 bongonaar Dublin. Bij de roofdierenzijn twee manoels en tweeroestkatten geboren. 1.0Genetkat ging op hoge leeftijddood. Naar Amersfoort ver-trok 1.0 gevlekte hyena.

ZeeleeuwenBij de Californische zeeleeu-wen zijn 1.2 dieren geboren.Bijzonder daaraan is dat 0.1de eerste drie weken aan defles moest omdat de moederziek was en geen melk gaf.Nadat de twee andere jongengeboren waren en de moederweer in een goede conditiewas gekomen, had ze ineensweer moedergevoelens ennam haar jong terug.



Dierverzorgers op observatiecursus Het zal velen bekend voor-komen: de dierverzorgers kennen de dieren en hungedrag het beste, maar heb-ben vaak geen tijd of kennisom dit goed en structureel terapporteren. Stagiaires heb-ben de tijd om een onderzoekop te zetten, maar voordat zede dieren en hun gedragingengoed kunnen herkennen zithun stageperiode erop.Apenheul heeft samen methet Van Hall instituut een cursus ontwikkeld waarbijdierverzorgers de beginselenvan observatiemethodes enhet rapporteren ervan leren.Het was aan de dierverzorgersom met onderzoeksvoorstel-len te komen over wat zegraag bij hun dieren goedgerapporteerd zagen. Om ditalles professioneel aan te pakken is een softwarepakketvan Noldus aangeschaft metbijbehorende handheld computers. Nu kunnen dedierverzorgers hun observatieshierin verwerken en ze worden daarbij ondersteund door eenaantal Van Hall stagiaires. Alsalles naar wens verloopt hooptApenheul op den duur voorvele soorten belangrijke informatie voor verzorgers te behouden en niet kwijt teraken, wanneer een ervarenverzorger Apenheul verlaat.

Nieuws uit het OceaniumVissenpost47 Neerkijkers Selene vomermochten in Blijdorp de quarantaine verlaten en uitgezet worden in de zoge-naamde ‘neerkijkerbak’ in hetOceanium. Zij bewonen ditaquarium samen met de vijfbeerkreeften Scyllarides latus.De pas ontvangen bluestripedgrunts, hogfishes, varken-vissen, witte harders en de zwarte tandbaars uit Florida,hebben hun plek gevonden in het koraalgebied en demangrove. In het deep-reef-aquarium zijn twaalf buisalente zien. Het Oceanium heefteen tros van sepia- en pijlinkt-viseieren ontvangen van eenparticulier. De kwallenkoepelis weer bevolkt. Bass Rockwordt niet meer bewoonddoor alleen vogels, maar ookdoor veertig zeebaarzen. Eenaantal goudbrasems Sparusaurata vergezelt de haringen.In het publiekslaboratoriumhebben de bezoekers al kunnen genieten van de kort-snuitzeepaardjes Hippocampushippocampus, maar sinds kortmaken ook vier langsnuitzee-

paardjes Hippocampus ramulo-sus deel uit van de collectievan Blijdorp. Hopelijk wordenmet deze koudwater-zee-paardjes net zulke goede fokresultaten behaald als metde warmwater-zeepaardjes. Op9 juni kwamen uit Vancouveren Frankrijk drie spinkrabbenMaja squinado waarvan één dier het heeft overleefd.Verder zijn de aquaria aangevuld met gorgonenEunicella verrucosa, zeesterren,ijszeesterren en brokkelster-ren Asterias rubens, zeeappels,heremietkreeften Pagurusbernhardus, kever-, tulband- en turboslakken, blackeyedgoby Corophopterus nicholsii,silverspotted sculpin Blepsiascirrhosus, mosshead warbon-net Chirolophis nugator, spotprawn Pandalus platyceros, eenheel bijzonder aparte krab, de turtle crab Cryptolithodessitchensis, bonte groenlingenOxylebias pictus, levend steen,cabezone Scorpaenichthys marmoratus en zeenaalden.Ook dit jaar vierde DiergaardeBlijdorp de Wereld OceaanDagen (3, 4, 5 en 8 juni) insamenwerking met hetWereld Natuur Fonds enStichting de Noordzee. Er isextra aandacht geweest voorhet leven onder water en voor het belang van de wereld-oceanen voor het voortbestaanvan de mens. Verder is de

Zeeleeuw Toska aan de fles (foto mary vriens)



ouders geplaatst. Haar naam,Josefien, heeft ze kregen naaraanleiding van de namen-wedstrijd tijdens ‘Dreamnightat the Zoo’.

SlingerapenSlingeraap Kitty die sinds1995 in Artis was, is over-leden op een leeftijd vanongeveer twintig jaar. Ze waseen wildvang-vrouwtje. Naeen lange medische weg bleekdat ze alle symptomen hadvan de ziekte van Crohn. Ookéén van haar dochters heeftdeze symptomen.

Overig nieuwsMiereneter Pjuskebusk die als vrouwtje voor Ramon naarArtis kwam, blijkt een man-netje te zijn. Naar DierenparkAmersfoort zijn 0.1 struisvo-gel en 0.4 algazellen vertrok-ken. 0.1 Hiervan overleed een dag na aankomst en éénbeviel een week later van haareerst jong. De Verreaux-oehoePompidou is op 40-jarige leeftijd plotseling overleden.Verder zijn nog geboren 0.1wisent, 0.0.6 ooievaars en0.0.1 Japanse makaak.

VogelsIn Beekse Bergen zijn op verschillende plekken nieuwe volières gebouwd eninmiddels ook al bewoond. De meeste vogelsoorten zatenal achter de schermen voordatdeze volières gereed kwamen.De mazen van één van de volières bleken te groot voorBuffons toerako’s Tauracocorythaix buffoni. Beide dierenontsnapten en helaas konalleen het vrouwelijke dierdoor een verzorger wordengevangen. Er is ook een flinkaantal nieuwe vogelsoortenaan de collectie toegevoegd.Van verschillende particulie-ren kwamen 1.1 Smid’s plevieren Anitibyx armatus, 5.5 gele boomeendenDendrocygna bicolor, 5.5 witwangboomeendenDendrocygna viduata en 2.2 blauwborstscharrelaarsCoracias cyanogaster.Uit de dierentuinen vanFrankfurt en Gelsenkirchenkwamen 0.2 violet schild-toerako’s Musophaga violacea. Uit het Engelse Colchesterkwamen 0.1 hamerkop, waar-door nu 2.2 dieren in BeekseBergen zijn en 1.0 Falkland-

caracara Phalcoboenus australisvoor de roofvogeldemonstra-tie. Verder kwamen nog 0.0.5kleine zilverreigers Egrettagarzetta uit NaturZoo Rheinein Duitsland, 1.0 Von derDecken tok Tockus deckeni uit Olomouc, 2.2 driekleur-glansspreeuwen Spreo super-bus uit Avifauna, 0.0.2 rozepelikanen Pelecanus onocrotalusen 1.0 hoendergans Cereopsis novaehollandiae uit Plzen eneen aantal mandarijneenden Aix galericulata uit Wroclaw.Vanuit het Italiaanse PuntaVerde kwamen 4.5 Europeseflamingo’s. Zij zijn bij de alaanwezige twaalf dieren gezet.Zij zullen binnenkort eennieuw verblijf vlakbij de nieuwe mensapeneilanden en neushoornvlakte gaanbewonen. Verder zijn 0.0.2nandoes Rhea americanaen vijf zwartvoetpinguïnsSpheniscus demersus uit het eigekropen. Van de laatste soortoverleden 2.0 volwassen dieren. Ook een mannelijkeroodsnaveltok Tockus erythror-hynchus is overleden, net alseen mannelijke witruggierGyps africanus. Het dier zat in Beekse Bergen om deel tegaan nemen aan de roofvogel-demonstratie. Helaas ontsnap-te het uit zijn volière voordathet getraind was. Het dierwerd door de verzorgers enkele kilometers verder weer

Sitatoenga’sDe groep sitatoenga’s is inaugustus vorig jaar uitgebreidmet een nieuwe 1.0 uitHilvarenbeek. Deze heeft zijnvruchtbaarheid bewezen wantop 3, 16 en 24 mei 2006 zijn1.2 jongen geboren. De groepbestaat nu uit 2.7 dieren. Inverband met de bouw van devlinderkas naast het verblijfkunnen de dieren alleen inhet weekend gebruik makenvan hun buitenverblijf.

ZeeleeuwenOp 9 en 17 juni zijn er zee-leeuwen geboren. Het blekenbeide mannetjes te zijn. Voorverzorgers, pers en publieknamen ze hun eerste zwem-les. Het gaat dus heel goedmet de groep, ondanks deonrust die de dieren onder-vinden van de bouw van devlinderkas, vlakbij het bassin.De 1.1 van 2005 verhuizen na de zomer naar Slovenië.Hun aanstaande verzorgerszijn al op bezoek geweest.

Kleine zoogdierenhuisBij de kleinklauwotters zijn2.2 jongen geboren. Het is heteerste nest van dit koppel datongeveer een jaar in Artis is.

Voor een jonge 1.0 is al eenplekje gevonden in Randers.Er is 0.1 witstaartstekelvarkeningekomen om bij de 1.0geplaatst te worden die alenige tijd alleen zat. De 0.1 isnog in quarantaine maar zezullen snel kennis met elkaargaan maken. Ook bij debruinbehaarde gordeldieren iseen nieuw koppel gevormd.Er kwam een 1.0 binnen uitPraag en het klikt goed tussende twee. Bij de neusberen isgezinsuitbreiding van 0.0.6.Het gaat goed met de jongenen met moeder, voor wie dithet eerste nest is.

Op 14 april is er een margaygeboren. Ook voor deze moe-der was dit het eerste jong.Het was een moeilijke geboor-te. Het jong kwam via eenstuitligging ter wereld en leekdood te liggen in het buiten-verblijf. Toen het er uitge-haald werd door de verzorgersbleek het nog te ademen. Nahet terugplaatsen bij de moe-der had deze er totaal geenaandacht voor en na een tijdwikken en wegen is beslotenhet jong met de fles groot tebrengen. Het gaat nu goed.Ze eet al vast voedsel en isnaast het verblijf van haar


Sitatoenga (foto rolf veenhuizen)


jongen vlak na de geboorteoverleden. Het is bekend datbij cheetahs één jong de melk-productie niet op gang kanhouden. Toen het jong na elfdagen dan ook zwakker begonte worden zijn de verzorgersbegonnen om het jong melkte geven. Het jong werd enkel voor de voedingen evengescheiden van de moeder endaarna weer terug in de werp-kist geplaatst, zodat het diereen zo natuurlijk mogelijkeopvoeding krijgt. Een aantalroofdieren ging op transport:1.0 serval Leptailurus servalvertrok naar Alma-Ata en 1.0 leeuw Panthera leo naarBellewaerde in België. Een 0.1serval is nog door onbekendeoorzaak overleden.

Afrikaanse hoefdierenBij de wrattenzwijnen werd0.1 geboren. Ook bij deRothschild-giraffen is onver-wacht een 0.1 jong geboren.Het dier kwam onder ruimebelangstelling van de bezoe-kers, midden op de vlakte, terwereld. Helaas had het diereen gedeeltelijk open ruggetje,waardoor het niet op deachterpoten kon staan.Besloten is om het dier telaten inslapen. Een jonge giraffenhengst vertrok naar La Barben in Frankrijk. Een1.0 blauwe gnoe Connochaetestaurinus taurinus vertrok naarSchmiding in Duitsland.Eveneens uit Duitsland,namelijk Heidelberg, kwamen1.1 blesbokken Damaliscus

pygargus phillipsi. Van dezelfdesoort zijn bovendien 1.2 jongen geboren. De spring-bokken in hetzelfde gebiedzorgden voor 1.4 jongen.(0.1 DNS.) Een oud vrouwtjevan deze soort is overleden. In hetzelfde verblijf zijn de watussirunderen onder-gebracht. Zij brachten 0.3 jongen ter wereld. 1.2Sitatoenga’s Tragelaphus spekeigratus vertrokken naar ParcParadisio in België. Van dezesoort kwamen 2.3 dieren terwereld. Tot slot werden nog0.2 gemsbokken Oryx gazellagazella geboren op deAfrikaanse savanne.



gevonden. Diverse pogingenom het dier te vangen mis-lukten, waarop besloten werd de gier te verdoven. Helaasreageerde het dier slecht opde verdoving en raakte incoma. Na vele uren kunstma-tige ademhaling is beslotenom te stoppen met beademen.

PrimatenHet zal niemand ontgaan zijn:op 22 juni kwamen de eerste2.7 westelijke chimpanseesPan troglodytes verus aan opBeekse Bergen. De dieren zijnallemaal afkomstig uit hetBPRC Biomedical PrimateResearch Centre van TNO.Een week later volgde nog eengroep van 4.0 dieren, die opeen apart eiland gehuisvestzullen worden. Begin volgendjaar zullen er nog achttiendieren komen. Dat zijn tweegroepen, die ook aparte eilanden krijgen. In hetzelfdegebouw als de eerste groepchimpansees zullen ook mannelijke Westelijke laag-land-gorilla’s worden onder-gebracht. Zijn gaan hun ver-blijf delen met een mannen-groep colobusapen Colobusguereza. De eerste vier dierenvan de laatstgenoemde soortzijn inmiddels aangekomenuit Münster. Een ander onder-werp haalde ook de landelijkepers en kwam zelfs op CNN.Een beermakaak Macaca

arctoides die in hetzelfde verblijf gehuisvest is als delippenberen, is gegrepen dooréén van deze dieren en heefthet niet overleefd. Een anderedertien jaar oude aap vandezelfde soort is door eenandere oorzaak overleden. Dedieren zijn voorlopig achter deschermen gehuisvest. Bij deringstaartmaki’s Lemur cattakwamen verschillende jongenter wereld. Een 17-jarig exem-plaar, een man, is overleden.

Aziatische dierenDe rode panda’s Ailurus fulgens fulgens kregen 0.0.2jongen. Vanuit Berlijn kwameen 1.0 jonge Maleise beerHelarctos malayanus. De beideal aanwezige dames zijn al op leeftijd, dus of er nog nageslacht gaat komen is nogeven afwachten. Uit Bojnicekwamen 0.2 koelan Equushemionus kulan en uit Wroclawkwam een onverwante hengst.Dit is een nieuwe soort voorBeekse Bergen. 1.0 OnagerEquus onager onager vertroknaar Oberwill in Zwitserland.In ruil daarvoor kwamen 2.0dieren terug. Bij de Vietnamese sikahertenwaren weer de nodige muta-ties. 3.0 Dieren vertrokkennaar Hamburg. In ruil daar-voor ontving Beekse Bergen1.0 onverwant dier. Bij dezelf-de soort werden 0.0.8 dieren

geboren (0.0.2 DNS). Een 11-jarige hinde werd geëutha-naseerd vanwege gezond-heidsproblemen. Een anderehertensoort, namelijk deMesopotamische damhertenDama mesopotamica kregengezelschap van 3.3 dieren uitKronberg. De hindes werdenbij de 1.2 al aanwezige dierenin Beekse Bergen geplaatst.De bokken zijn losgelaten in het Aziatisch bos, dat zijmoeten delen met onderandere nijlgaus Boselaphus tragocamelus. Tevens kwam er 0.1 nijlgau uit Wroclaw degroep versterken. De Indischeantilopen Antilope cervicaprazorgden voor 3.0 jongen (1.0 DNS). De bantengs Bosjavanicus zorgden voor heteerst in Beekse Bergen voor1.0 jong. Helaas lag het jongin spreidstand en was het tezwak om te drinken. Sonde-voeding mocht niet meerbaten. De Turkmeense mark-hors Capra falconeri heptnerideden het erg goed dit jaar:2.4 jongen, waaronder 2 twee-lingen, kwamen ter wereld.

RoofdierenBij de Noordelijke cheetahsAcinonyx jubatus soemmeringiiwerden 0.0.2 jongen geboren.Dit is de eerste maal buitenhet Arabisch schiereiland dateen dergelijke geboorte plaatsvindt. Helaas was één van de

Geboorte van het Rothschild-girafje (foto’s rolf veenhuizen)



Vogels uit het eiVoor het eerst in de geschie-denis van Dierenpark Wisselis er een jong geboren bij de Chileense flamingo’sPhoenicopterus chilensis.Verschillende koppels flamingo’s hebben op eenbeschutte plaats in het verblijfeen nest gebouwd. Bij driekoppels lag een ei in het nesten bij één van de koppels ishet ei uitgekomen. Helaas isde jonge flamingo vrij snel na het uitkomen overleden.Nu bekend is dat de dierenbevruchte eieren kunnen leg-gen en uitbroeden, is er goedehoop dat het volgende broed-seizoen succesvol zal ver-lopen.

Bij de textorwevers Ploceuscucullatus zijn twee jongengeboren. De wevers haddenzowel binnen als in het bui-tenverblijf nesten gemaakt.De nesten waar de jongewevers uit komen, hingen inhet beschutte binnenverblijf.Recentelijk zijn de wevers uitgevlogen en hebben ze ookde weg naar het buitenverblijfgevonden. Op dit momentzijn er nog twee nesten waareen ei in ligt. De Edwardsfazanten Lophura edwardsihebben twee jongen gekregen.De ouders hebben al ervaringin het grootbrengen van jongen. Zij kregen vorig jaar

drie kuikens, die ze zorgzaam hebben grootgebracht.

Gezelschap voor de gouden leeuwapenHet koppel gouden leeuw-aapjes Leontopithecus rosaliaheeft sinds kort gezelschapvan een koppel witgezicht-oeistiti’s Callithrix geoffroyi. De introductie verliep prima.De twee dwergapensoortendelen hun verblijf met degrijsvleugeltrompetvogelsPsophia crepitans. Overdag zijnde soorten bij elkaar in hetbuitenverblijf gehuisvest. ’s Nachts zit elke soort apartin het binnenverblijf.

Capibara’s en neusberenBij de capibara’s Hydrochaerishydrochaeris zijn begin junidrie jongen geboren. De tweejongen van het vorige nest zitten ook nog bij de ouders,waardoor de familiegroep nuuit zeven dieren bestaat. Eénvan de twee mannelijke wit-snuitneusberen Nasua naricais verhuisd naar ColchesterZoo. De man is geruild vooreen onverwante vrouw uitdeze Engelse tuin. Zodra dedieren goed aan elkaargewend zijn, mogen ze dag en nacht bij elkaar blijven enkunnen ze voor nageslachtgaan zorgen.

Homo-ooievaarsBij de Europese ooievaarsCiconia ciconia zijn vijf jongenuit het ei gekomen. Hetopmerkelijke bij de ooievaar-kolonie was dat drie van devijf ooievaarkoppels uit dierenvan hetzelfde geslacht beston-den. Twee koppels met alleenmannelijke dieren hebben eieren uitgebroed en de jongen grootgebracht. Bij eenderde nest waren het tweevrouwen die hebben gebroed.Hoe de mannelijke ooievaarsaan eieren gekomen zijn iseen raadsel. De verzorgershebben wel gezien dat de dieren onderling nogal eenswisselden van nest, toen ernog geen eieren waren gelegd.Waarschijnlijk hebben demannen een nest overgeno-men, zodra een vrouw daarhaar eieren in gelegd had. De ooievaars hebben uitge-breide belangstelling van denationale en zelfs internatio-nale pers ontvangen. Hetheeft voor de jonge ooievaarsgeen verschil gemaakt of zedoor mannen of vrouwen zijngrootgebracht. Alle jongen

Jonge apenDe roodhandtamarinsSaguinus midas hebben eentweeling gekregen. De tweevorige jongen van het vorigenest zitten ook in de familie-groep, die nu uit zes dierenbestaat. De oudere jongen vanhet vorige nest helpen goedmee met de opvoeding en lie-

pen al op de eerste dag met depasgeboren jongen op de rug.Dit is erg vroeg, want normaalgesproken worden de jongende eerste dagen alleen door deouders gedragen. Het gaat erggoed met ze en doordat dehele familie meehelpt met hetgrootbrengen krijgt de moe-der de rust om bij te komenen de jongen te zogen. Bij dePeruviaanse zwartkopdoods-hoofdapen Saimiri boliviensisperuviensis zijn vijf jongengeboren. In totaal waren erzeven vrouwen drachtig.

Bij twee vrouwen was een keizersnede noodzakelijk omde jongen, die toen helaas aloverleden waren, op de wereldte zetten. De jongen zijn deeerste nakomelingen van denieuwe fokman die eind 2005uit La Vallée des Singes naarEpe kwam. De vorige fokmanheeft drie jaar in de groepgezeten en is nu in een mannengroep in Frankrijkgehuisvest. Door de komstvan de jongen bestaat dedoodshoofdapengroep op ditmoment uit negentien dieren.


Peruviaanse zwartkopdoodshoofdaap met jong (foto marjolein osieck)

Cervus nippon pseudaxisgeboren. Daarnaast zijn ernog twee mannelijke Chinesemuntjaks Muntiacus reevesi op de Maidan geplaatst. Dezemuntjaks komen uit de fok-groep die op een andere plaatsin het park is gehuisvest.Omdat de dieren geslachtsrijpwerden, moesten ze de fokgroep verlaten. Bij de dam-herten Dama dama is het nuvolop geboorteseizoen. Er zijnal vijf damherten geboren eneen aantal hindes in de groepzal binnenkort gaan werpen.De groep kamelen Camelusbactrianus is uitgebreid metéén jong, een vrouwtje. Het is voor de moeder de eerstekeer dat ze een jong kreeg. In eerste instantie mocht haardochter niet drinken, maaruiteindelijk accepteerde zij dit de volgende dag wel. Ook de ringstaartmaki’sLemur catta hebben gezins-uitbreiding gehad. Er werdeneen eenling en een tweelinggeboren. Bij de tweeling ver-liep het niet vlekkeloos. Aldirect bij de geboorte was éénjong kleiner dan het andere.Na enige tijd bleek dat ditjong achter bleef in de groeien zwakker werd. Omdat demoeder er op dat moment ook geen aandacht meer aanschonk, is besloten om hetjong in te laten slapen. Demoeder heeft nu nog één jong

over, waar het erg goed meegaat. Ook bij de rode reuzen-kangoeroes Macropus rufusheeft weer gezinsuitbreidingplaatsgevonden. Dit jaar is degroep uitgebreid met tweevrouwelijke en één mannelijkjong. Een oudere man uit degroep is verhuisd naar BestZoo.

ReptielenHet is al uitgebreid in hetnieuws geweest; de AntwerpseZoo heeft een nieuwreptielengebouw. Niet alleende volledige inrichting is ver-nieuwd, ook enkele bewonerszijn nieuw. Heel bijzonderzijn de Dendrobates mystriosus.Daarmee is de Zoo de enigedierentuin die ze huisvest.Verder zijn in het nieuwe reptielenhuis Gilamonsters,neushoornleguanen, worm-salamanders, Egyptische landschildpadden en volgendjaar Komodovaranen te zien. De twee Gilamonsters en de neushoornleguaan zijnafkomstig uit Rotterdam. Viaeen particulier is een koppelNijlvaranen in Antwerpen

gekomen. Eveneens van particulieren kwamen tweeluipaardschildpadden, Japanse vuursalamanders,twee groene leguanen, man-tella’s, een Mellers kameleonen een panterkameleon.

Andere dierenBij de rendieren is een jonggeboren. Een mannelijkeMaleise tapir ging naarRotterdam. Bij de vogels zijn,na een jaartje te hebben over-geslagen, weer blauwkopara’saan het kippen. VanuitHouston Zoo in Texas kwameen vrouwtje reuzentoerako.In één van de talrijke bomenin de Zoo heeft een koppeltjebonte spechten een nestgemaakt. De jongen die daar zijn uit gekomen zijninmiddels al uitgevlogen. Er isgroot nieuws te melden bij deAntwerpse olifanten. De Zooontving twee dames en eenbaby van een jaar vanuit PortLympne. Samen met de alaanwezige Dumbo vormen zijnu een nieuw olifantengroepje.Het is spannend om te zienhoe Dumbo reageert op denieuwkomer. Vooral op dekleine, die erg beweeglijk is.Dat is ze niet gewend. Somswordt ze knorrig. De anderetwee dames beschermen het jong dan. Verder ontvingde Zoo 1.0 keizertamarin, 1.0 mutslangoer en 1.1 goud-



zijn goed opgegroeid en hebben al bijna de leeftijd om de nesten te verlaten.

UilskuikensNiet alleen de ooievaars hadden een succesvol broed-seizoen. Ook bij de Europeseoehoes Bubo bubo is een jonguit het ei gekropen. Het is deeerste keer dat er een oehoein Overloon wordt geboren.De vrouw heeft al vaker eierengelegd, maar daar kwam telkens niets uit. Nu heeft zehaar eerste jong, dat al bijnaeven groot is als de ouders.Het geslacht van de jongeoehoe is nog onbekend. Vlakna het uitkomen van het ei bij de oehoes, is één van desneeuwuilen Nyctea scandiacain het naastgelegen verblijfbegonnen met broeden. Eénvan de mannelijke sneeuw-uilen verdedigt deze vrouw zo fanatiek, dat het verblijfontoegankelijk is gewordenvoor de dierverzorgers. Erheeft een aantal aanpassingenplaatsgevonden om de dierennog goed te kunnen verzor-gen, zonder het broedendekoppel te storen. Bij de overige vogelsoorten zijn de eieren uitgekomen bijonder andere de rotsparkietenCyanoliseus patagonus, koereigers Ardeola ibis, kleine zilverreigers Egretta garzettaen Indische streepkopganzen

Anser indicus. Vorig jaar zijnde jongen van de streepkop-ganzen achter de schermendoor de dierverzorgers groot-gebracht. Dit jaar hebben deouders de jongen zelf mogengrootbrengen op de Maidan.Het was even afwachten of datging lukken, vooral omdat dekroeskoppelikanen Pelecanuscrispus veel interesse in dejonge ganzen toonden. De vol-wassen ganzen verdedigdenhun jongen goed en de zeskuikens zijn inmiddels zogroot, dat de pelikanen geenbedreiging meer voor ze kunnen vormen. De strohals-

ibissen Carphibis spinicollis ende heilige ibissen Threskiornisaethiopicus zitten nog te broeden op hun eieren. Indiezelfde volière is er eennieuwe soort bijgekomen: de Europese lepelaar Platalea leucorodia. Uit OuwehandsDierenpark en Artis kwamendrie dieren van deze soort.

Jonge zoogdierenDe babyboom heeft ookplaatsgevonden bij de zoog-dieren. Op de Maidan zijnmeerdere Indische antilopenAntilope cervicapra, axishertenAxis axis axis en sikaherten


Kameel met jong (foto marjolein osieck)

Amoertijgers Panthera tigrisaltaica geboren. MoederVanilka vond één van deholen geschikt als kraam-kamer en trekt zich niets aanvan de aanwezigheid van haarechtgenoot of het publiek dat een glimp probeert op tevangen van de jongen. Naastde tijgers zijn de afgelopen periode de volgende dierengeboren: 0.0.1 ringstaartmakiLemur catta, 0.0.1 Berberaap Macaca sylvanus, 0.1 Damara

zebra Equus burchellii antiquorum, 1.0 kameelCamelus bactrianus, 1.1 lamaLama glama, 3.2 damhertDama dama, 2.5 rendierRangifer tarandus, waarvan 2.1nog in leven. Uit het ei kwameen 0.0.1 witnekkraanvogelGrus vipio.

VeranderingenOuwehands meldt nog een aantal collectieveranderingendoor verhuizingen en aan-

komsten. De afgelopen periode kwamen 0.15 kalongPteropus lylei uit Lille, 5.5beverrat Myocastor coypus uit Antwerpen en 1.0 zwartezwaan Cygnus atratus uitAvifauna. Verhuisd zijn 1.0lama Lama glama naar Artis,1.0 zwarthalszwaan Cygnusmelanocoryphus naar Avifaunaen 0.0.2 lepelaar Platalea leucorodia naar Overloon.


kopleeuwaapjes waarvan hetvrouwtje uit Mulhouse kwam.1.0 Uilekopmeerkat en 0.1dwergzijdeaapje zijn naarMulhouse verhuisd. 1.0Keizertamarin is naarBenidorm gegaan.

Okapivrouwtje Etana is vertrokken naar Dvur Kralové. Er zijn ook nog wat geboorteste melden, zoals 0.0.2 dwerg-zijdeaapjes. Eén van deze dieren heeft het niet gehaald.Verder zijn 0.0.1 mutslangoeren 0.0.1 franjeaap geboren.Op de kinderavond inAntwerpen beviel okapiYenthe van een flinke dochter.Ze heet Hakima, wat ‘gevoe-lig’ betekent. Een toepasselijkenaam dus voor een okapi.

OlifantenDe in de vorige editie van De Harpij aangekondigdeAfrikaanse olifantenLoxodonta africana zijn ookdaadwerkelijk gearriveerd vanuit het Spaanse Sevilla.Een van de twee heet Aja. Zijis een dominante getraindeolifant van 34 jaar. Het anderedier heet Duna. Zij is tien jaaroud en nooit getraind. Na degebruikelijke wenperiode voe-len Aja en Duna zich al aardigthuis in Rhenen. Bij goedweer blijven de dieren ’s nachts buiten. De verzor-gers zijn gestart met de

hands-off training, waar metname Duna enthousiast opreageert. Helaas hebben demedewerkers de 24 jaar oudeRothschild-giraffe Erik moe-ten laten inslapen vanwegeernstige gewrichtsproblemen.In de ruim twintig jaar datdeze giraffe OuwehandsDierenpark heeft bewoond,heeft hij gezorgd voor vijftiennakomelingen, 9.6.0 om precies te zijn. De meestenakomelingen zijn inNederlandse dierentuinen te vinden, maar er woont erook één in Melbourne. Buitenin het Tijgerbos zijn 1.2




Okapimoeder met jong (foto fredy dill)

Nest Amoertijgers (foto ouwehands dierenpark)

Azië in Planckendael Het nieuwe Aziatische gedeelteis officieel geopend. Er is eennieuw verblijf gebouwd voorde Indische leeuwen Pantheraleo persica. Eén van de mannetjes is vertrokken naarBenidorm en een vrouwtje isvanuit Benidorm naar Belgiëgekomen. De dieren zijnvolop bezig aan hun introduc-tie. In de serre hebben 35 dier-soorten hun verblijf gekregen.Een deel van hen loopt ofvliegt vrij rond in de serre.Andere hebben hun verblijfbinnen gekregen. In totaal zitten er ongeveer 160 dieren.Ook de witwanggibbons hebben hun binnenverblijfgekregen in de serre. Voor de

verzorgers is dat een grootvoordeel, aangezien ze vroe-ger in de winter altijd achterde schermen zaten en nu hethele jaar door te bezichtigenzijn. Buiten de dieren is erook aan de cultuur en de floragedacht. Bijna alle planten diezich in de serre bevindenkomen van een kwekerij ophet eiland Java of uit eenplaatselijke plantentuin. Detempelruïnes zijn gekapt engeplaatst door Indonesiërs.Twee ploegen van telkens vierarbeiders zijn overgevlogen enzijn voor een paar weken inPlanckendael komen werken.Ook de decoratieve boten dieaan het nieuwe restaurant-gedeelte liggen, zijn gemaaktdoor plaatselijke vissers.

Ander nieuwsHet koppel secretarisvogelsSagittaris serpentarius heefttevergeefs een poging onder-nomen om eieren te bevruch-ten, bevruchte eieren te

leggen en om te broeden.Vorig jaar was er een bevruchtei, maar dit is afgestorventoen het nog in de broed-machine lag. Dit jaar heeft het koppel drie eieren gelegd.Eén ei was bevrucht. Ze hebben het zelf uitgebroed.Momenteel is het jong ongeveer veertien dagen ouden het maakt het prima. Debevers in Planckendael Castorfiber albicus hebben dit jaarvoor nageslacht gezorgd. Deverzorgers hebben dit gezien,toen één van hen een controleging uitvoeren bij een hogergelegen vogelnest en door de beverburcht zakte. Daarwachtte haar een aangenameverrassing. De Przwalskipaarden zijn verhuisd naar een nieuw verblijf. Hun perk moet plaatsmaken voor de start van een giraffenverblijf. Erzijn ook nog wat geboortes en sterfgevallen te melden: 1.2 Alpensteenbok, 1.1Watoessirund waarvan 1.0gestorven is, 1.0 Amerikaansebizon, 2.2 gewone moeras-antiloop waarvan 1.0 gestor-ven is, 0.1 blauwe gnoe en0.1.1 wapiti. Ook de kinder-boerderij bruist van het levendoordat de bok op een inven-tieve manier bij de geiten isterecht gekomen. Uiteraardmet alle gevolgen vandien. 0.1Witwanggibbon is gestorven.




Het nieuwe Azië gedeelte (foto k. van bouwel)

Secretarisvogel en jong in Planckendael (foto’s joris jacobs)

Zoals wij de stichting DE HARPIJ hebben, zo hebben onze oosterburen hun BERUFSVERBAND

DER ZOOTIERPFLEGER e.V. We vroegen Thomas Suckow van deze organisatie om eens wat

meer over hun activiteiten te vertellen. Dat resulteerde in het volgende.


Stichting DE HARPIJ op z’n DUITS ????

Kort Nieuws uitBuitenlandse Dierentuinen

door: Christiaan Luttenberg

Redactie De Harpij

vanDijk groothandel inboomschors

Boomschors: een natuurproduct

uitermate geschikt als biobodem in dierenverblijven. (speciale fractie)

Boomschors is ook toepasbaar als: - decoratiemateriaal voor wandelpaden - schokdemper onder speeltoestellen

Speciaal voor uw – park – plantsoen – bomen Boomschors: zowel inlandse als Franse boomschors in verschillende fracties,Bomengrond - Potgrond - Tuinturf - Kleischelpen (wandel-fietspaden) - Houtchips

Van Dijk Groothandel BVGroothandel in Boomschors

Specialist in Franse Boomschors

Informatie-adres:Munnikenweg 90a, 3905 M J VeenendaalPostbus 110, 3900 AC VeenendaalTelefoon (0318) 55 06 66 / Telefax (0318) 54 07 25

Op aanvraag zenden wij u onze prijslijst van ons totale leveringsprogramma.

Ook ondersteunt het BdZ op verschillende manierennatuurbeschermingsprojectenin binnen- en buitenland. Dit kan via een project vaneen dierentuin, zoals hetzwarte leguanen project vanZoo Halle, maar ook d.m.v.kennis. Een goed voorbeeldvan kennisoverdracht op dier-verzorgergebied, is de interneopleiding van verzorgers uitVietnam in verschillendeDuitse dierenparken.Daarnaast worden verschil-lende beschermingsprojectenfinancieel ondersteund.Enkele soorten die hiervanprofiteren zijn de Europesenerts en de dril.

Sinds 1997 is de BdZ verbonden aan de EAZA als‘associated member’en werktook veel samen met dieren-tuingerelateerde organisatiesin Duitsland.Daarnaast is het een van deorganisaties die onderdeel uit-maken van de totstandkomingvan het International Congresson Zookeeping (ICZ) dat ditjaar voor de twee keer gehou-den is. Dat is overigens nietde enige activiteit die buitende landsgrenzen plaats vindt.Zo zijn er al drie keer dier-verzorgerreizen georganiseerdnaar Deense en Engelse dierentuinen waar in totaal230 mensen aan deelnamen.

Voor de verschillende activiteiten van het BdZ kunje kijken op de site www.zootierpflege.de

Mocht je van plan zijn omdeel te nemen aan een activiteit, bedenk dan wel dat de voertaal Duits is.

Op 1 februari 1993 werd de ‘Berufsverband derZootierpfleger e.V.’ (BdZ)opgericht in de dierentuin van Frankfurt. Inmiddels hebben ze rond de 850 ledendie jaarlijks 34 euro aan contributie betalen; verzorgersin opleiding betalen 17 euro.

De vereniging noemt zich de organisatie voor de professionele Duitstalige dierentuin- dierverzorger, en heeft de volgende doelstel-lingen:- kennis vergroten en ontwik-

keling stimuleren van dedierentuindierverzorgers.

- het verbeteren van de opleiding voor dierentuin-dierverzorgers.

- uitwisseling van informatieen praktijkervaring ter verbetering en ontwikkelingvan het verzorgen van niet-huisdieren.

- het stimuleren van milieu-bescherming, natuur- en soortbescherming in de breedste zin van het woord.

De BdZ geeft drie keer perjaar een blad uit onder denaam Arbeitsplatz Zoo. Ditblad is gratis voor de leden,maar is ook los verkrijgbaaren kost dan 2,50 euro perdeel.Naast dit blad is er ook eenIdeenkatalog die de theorie en praktijk beschrijft voor deverrijking van dier en hunomgeving. Er is er zelfs eenspeciale uitvoering van ditboekje voor de mensapen, datnaast het Duits ook in zevenandere talen is verschenenwaaronder Chinees en Spaans.

Ook verscheen er een bladmet richtlijnen voor het houden van klauwaapjes eneen beschrijving van basis-training bij dierentuindieren.Daarnaast zijn er inmiddelsdrie speciale uitgaven geweestdie telkens een diergroep uit-gebreid beschrijven. Dit gaatniet alleen over de verschillen-de soorten binnen die groepmaar beschrijft huisvesting,voeding, transport, voortplan-ting, gedrag en gezondheid.

Tot nu toe is er zo’nSonderband Arbeitsplatz Zooverschenen over antilopen,tapirs en hyena’s en aard-wolven.

Jaarlijks zijn er ook verschil-lende Pflegertreffen in de verscheidene Duitstalige dierentuinen van Oostenrijk,Zwitserland en Duitsland. Dit zijn een soort congressenmaar dan toegespitst opgespecialiseerde dier-verzorgers (bijvoorbeeld vogel-verzorgers) of op verzorgersvan een groep dieren (zoalshoefdieren of bedreigde huisdierrassen). Ook aan-verwante onderwerpen kunnen een onderwerp zijnvan de bijeenkomst. Zo was er een over presentatie-technieken die bezocht werd door 160 personen uitvijf verschillende landen.Op jaarbasis zijn er 3 à 4 vandit soort bijeenkomsten dievaak meerdere dagen duren.Het aantal deelnemer varieertvan 12 (EEP-diermanagement)tot 110 (apenverzorgers).


Bestuur Erik Block

Peter van Dordrecht

Renee Higler

Tjerk Termeulen

Clara Oost

Rolf Veenhuizen

[email protected]

RedactieRolf Veenhuizen

Christiaan Luttenberg

Jan Veldhuis

Rogier v.d. Zanden

Bas Martens

redactie-advies:

Lex Noordermeer

Engelse vertalingen:

Cathy King

[email protected]

Stichting- en RedactieadresStichting De Harpij

Postbus 532

3000 AM Rotterdam

T (010) 44314 39

F (010) 44314 43

www.deharpij.nl

AdministratieMarina Rueb-Janse

H.R. Holst-erf 54

3315 TB Dordrecht

(078) 616 86 34

[email protected]

AdviseurKoen Brouwer [NVD]

NVD-contactpersoonHenk Hiddingh [Dierenpark Emmen]

WEB-masterHans Orbons

[Safaripark Beekse Bergen]

Harpij-contactpersonenErik Block, Carina Pols

[Zoo Antwerpen]

Martine Verhey

[Apenheul, Apeldoorn]

Ruth Vrijland, Dionne Slagter

[Artis, Amsterdam]

Erik van Altena

[Vogelpark Avifauna,

Alphen a/d Rijn]

Christiaan Luttenberg,

Miranda Verbeek

[Burgers’ Dierenpark, Arnhem]

Dennis Blomjous,

Louwerens-Jan Nederlof

[Diergaarde Blijdorp, Rotterdam]

Marjolein Osieck

[Dierenpark Wissel, Epe

ZooParc Overloon, Overloon

AquaZoo Friesland, Leeuwarden]

Donna van Kempen,

Serge Smulders

[Dierenpark Amersfoort]

Marisca Kuyper,

Luz Lanning

[Dierenpark Emmen, Emmen]

Tjerk ter Meulen

[GaiaPark, Kerkrade]

Mireille Ruwaard

[Ouwehands Dierenpark, Rhenen]

Wendy Vercammen

[Dierenpark Planckendael,

Muizen/Mechelen]

Rolf Veenhuizen

[Safaripark Beekse Bergen,

Hilvarenbeek

Dierenrijk Europa, Mierlo]

Bernadet Jiskoot

[Dolfinarium Harderwijk]

Liset van Geldermalsen

[PTC+, Barneveld]

Theo Meijer

[Van Hall Instituut]

De redactie behoudt zich het

recht voor, kopij van auteurs in

verkorte vorm te publiceren.

Artikelen geschreven door personen

die buiten de redactie vallen,

vertegenwoordigen de opinie van

de schrijver en niet noodzakelijker-

wijze die van de redactie. Niets uit

deze uitgave mag overgenomen

en/of vermenigvuldigd worden

zonder uitdrukkelijke toestemming

van de redactie.

De Harpij verschijnt 4x per jaar.

Losse verkoop:

€ 4,50

Intern abonnement:

€ 9,50 (€ 10,50 zonder incasso)

Extern abonnement,

Nederland en België:

€ 14,00 (€ 15,00 zonder incasso)

Extern abonnement,

overige landen:

€ 16,00 (zonder incasso)

Partnerabonnement,

€ 6,50

Girorekening 5856795

óf voor België:

postchèque rek. 1699516-76

t.n.v.

Stichting De Harpij

Postbus 532

3000 AM Rotterdam

(Nederland)

Grafische verzorgingJantijn Ontwerp, Made

De Harpij is gedrukt op chloorvrij

gebleekt papier, minder belastend

voor het milieu.

Harpij-medewerkers

één van onze uitgaven gratis te downloaden

Documents

Transcript of één van onze uitgaven gratis te downloaden