Een havengebied met toekomst

52
Een havengebied met toekomst Terugkijken op tien jaar herstructureren in het Enschedese Havengebied

Transcript of Een havengebied met toekomst

Page 1: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomstTerugkijken op tien jaar herstructurerenin het Enschedese Havengebied

om_havengebied.indd 1 02-06-16 12:27

Page 2: Een havengebied met toekomst
Page 3: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomstTerugkijken op tien jaar herstructurerenin het Enschedese Havengebied

Programma Economie, Werk en Onderwijs Juni 2016

Page 4: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomst

2

Ter inleiding 4 Interview met Patrick Welman, wethouder

Geschiedenis 7 Hoe het was en hoe het geworden is

Interview 8 Gertjan Ardesch, ex-voorzitter BOH

Verkaveling 11

Revitalisering 11

Interview 14 Irma Lissberg, beleidsadviseur

Verbetering beeldkwaliteit 17

Geen verrommeling maar opkrikken 18 van het bestaande terrein

Interview 20 Rien Wilderink, projectleider

Samenwerken met ondernemers 22 in alle openheid

Duurzaamheid 25

Interview 26Mike Brevink, ondernemer

Mee-investeren 28 Samenwerking tussen ondernemers 29 en gemeente

Watergebondenheid 32

Havenfuncties optimaliseren 35

Interview 36Marijke van Hees, ex-wethouder

Stapsgewijs plannen op basis van 39 beschikbare budgetten

Werkgelegenheid 40

Leefkwaliteit 41

Politieke lijnen: drie wethouders 44

Interview 46Peter Wissink, voorzitter BOH

1936 Opening Twentekanalen

Inhoud

Page 5: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomst

1937Sesam vestigt zich in het Havengebied

3

Page 6: Een havengebied met toekomst

4

Een havengebied met toekomst

1948 Vredestein vestigt zich in het Havengebied

Patrick Welman, wethouder

‘Men had een duidelijk doel voor ogen, en dat is nu gerealiseerd’

Wethouder Welman liet zich fotograferen op zijn favoriete plek in het Havengebied. Tussen de meerpalen. Waarom? ‘Omdat ik de feeste- lijke onthulling heb mogen doen, samen met de BOH. Die palen zijn het symbool voor de vernieuwing van het Havengebied. Een symbool voor positivisme en voor intensieve samenwerking.’

Page 7: Een havengebied met toekomst

5

Een havengebied met toekomst

1965 Vredestein 1250 man personeel

‘Het grootste succes van de afgelopen tien jaar is, denk ik, dat we een toekomstbestendig bedrijventer-rein gecreëerd hebben dat goed bereikbaar is en blijft. Een bedrijventerrein dat een aantrekkelijke vestigings-plaats is voor ondernemers en dat duurzaam is. Het gebied is bovendien veel aantrekkelijker geworden voor mensen die er werken en komen om te verblijven. En voor ons als gemeente is het van groot belang om goede arbeidsplaatsen te kunnen bieden.’

‘Een andere belangrijke ontwikkeling is de oprichting van het Regionaal Havenbeheer Twentekanalen met een eigen manager: Gerry Waanders. Er is een heel mooie huisstijl voor het Havenbedrijf Twente ontwik-keld. Die is symbolisch voor waar we nu staan met de Twentse havengemeenten, inclusief de Gelderse gemeente Lochem. Maar het moet ons vooral helpen om nieuwe bedrijven aan te trekken voor de regio. De investeringen in de Twentekanalen gaan de komende jaren door. Niet alleen in de verruiming en verbreding van de Twentekanalen maar ook in de uitbreiding en modernisering van de sluizen bij Eefde, Hengelo en Delden.’

‘Door de crisis hebben veel bedrijven, onder andere in de bouw, transport en logistiek, de nodige problemen gehad. Gelukkig trekt het nu economisch weer wat aan. Maar voor veel bedrijven is het nog steeds moei-lijk. Juist daarom is het zo belangrijk om te blijven werken aan aantrekkelijke bedrijvenlocaties, de be-reikbaarheid van de stad en regio en aan innovatie. We gaan nu ook versterkt inzetten op acquisitie, samen met ons bedrijfsleven, samen met de regiogemeenten. Via ons Ondernemersloket houden we al contact met bedrijven die zich zouden kunnen vestigen in het Ha-vengebied. We hebben natuurlijk graag bedrijven die gebruik willen maken van de watergebonden kavels. Maar ook met andere bedrijven zijn we heel blij. We zien dat er door het bedrijfsleven ook weer wordt ge-investeerd, in het Havengebied, maar ook daarom-

heen. Een goed bericht voor het Havengebied is de vestiging van twee grote nieuwe bedrijven op het Transportcentrum tegenover het Havengebied. Dat is allereerst Verscentrum Huuskes, die daar een tweede Enschedese vestiging begint. Verder gaat ook de firma Witzand werken vanuit het Transport- centrum. Zij handelen in bouwmaterialen en hebben verschillende vestigingen in Almelo en Eibergen.’

‘Bereikbaarheid heeft een hoge prioriteit bij de ge-meente. Enschede moet absoluut zorgen voor makke-lijke aansluitingen met Duitsland, Zwolle, Apeldoorn en richting Arnhem. Via de weg maar ook via het spoor.’

‘Het is moeilijk te zeggen wat het belangrijkste is geweest in de afgelopen tien jaar. Het is eigenlijk van alles wat. Maar alles is nodig geweest, ook de te-genvallers. Je kunt als ondernemer weer volop aan de slag in het Havengebied. En het ziet er echt veel beter uit.

Laat ik er duidelijk over zijn dat de financiële situa-tie van Enschede en de problemen waar dit college nu probeert oplossingen voor te vinden echt anders zijn dan een aantal jaren geleden. We zijn continu bezig om het maximale voor Enschede en de ondernemers te doen. En dat moeten we ook samen blijven doen!Ik spreek ook in het Havengebied veel ondernemers en zij zijn tevreden over de inzet van dit college. On- dernemers hebben begrip voor de moeilijke afwegin-gen waar wij voor staan.’

‘Wat ik met plezier vaststel, is dat het hele herstruc- tureringsproces in goede en intensieve samenwerking met de ondernemers verlopen is. Daar heeft de BOH als belangenvereniging een belangrijke rol in gespeeld. Men had een duidelijk doel voor ogen en dat is nu ge- realiseerd. Dat is een stevige felicitatie waard. Het doel van het college is om het Enschedese Havengebied de prominente plek te blijven geven die het verdient.’

Page 8: Een havengebied met toekomst

6

Een havengebied met toekomst

1968Textielindustrie stort in

Page 9: Een havengebied met toekomst

7

Een havengebied met toekomst

Op 6 mei 1936 werden de Twentekanalen officieel ge-opend. Het was een beroerde tijd geweest. Recessie had het hele land in zijn greep gehouden. Bijna was het kanaal niet doorgetrokken naar Enschede, maar slechts tot Hengelo. Maar gelukkig kwam de aanslui-ting er toch. De bedrijvigheid kon beginnen. Een van de eerste bedrijven was Sesam, aan de Handelskade, de Scheepvaart-, Expeditie-, Sleepvaart- en Agentuur Maatschappij, een overslagbedrijf voor bulkgoederen, opgericht op 25 mei 1936.

In het eerste jaar voeren 647 schepen de haven binnen. De hoeveelheid overgeslagen goederen be-droeg zo’n 40.000 ton. Sesam is tachtig jaar later alive and kicking, en nog steeds gevestigd op dezelfde plek. Na de oorlog, in de periode van wederopbouw, groeide het Enschedese Havengebied als kool. Bandenfabriek Vredestein werd binnengeloodst door burgemeester Meine van Veen. Een goede zaak, vond hij, om voor werkgelegenheid niet alleen meer afhankelijk te zijn van de textielindustrie. Op 30 januari 1948 produceer-de Vredestein de eerste autoband in Enschede. Begin jaren zestig werkten er 1250 mensen bij het bedrijf.

Steeds meer bedrijven in de sloopsector vestigden zich er. De werkgelegenheid groeide, Enschede groei-de. Toen de textielindustrie eind jaren zestig omviel, brak er voor de stad een slechte tijd aan. In 1980 werd Enschede een artikel-12 gemeente onder het burge-meesterschap van Ko Wierenga. Door het instorten van de textielindustrie, de enorme werkloosheid en de

grote bedragen die er door de gemeente gespendeerd waren aan aankoop van voormalige textielfabrieken ver boven de marktwaarde, was het geld op. Er volgde een ondertoezichtstelling van het rijk. Voor onderhoud van de haven, baggerwerk en bijhouden van de open-bare ruimte was jarenlang geld noch aandacht. Uitein-delijk kwam Enschede uit het dal in de jaren ’90. In die tijd ontstonden er de nodige nieuwe bedrijventerrei-nen. Aan onderhoud en opknappen van het aloude ha-venterrein dacht men vooralsnog niet. Dat gebeurde pas rond het jaar 2000, tijdens het wethouderschap van Eric Helder. Het ging met de nodige politieke reuring gepaard, maar het resulteerde in 2005 in het Masterplan Havengebied. Daarin zette de gemeente uiteen wat er mis was en wat er aan gedaan zou kun-nen worden. De sleutelwoorden: herstructurering, revitalisering, verkaveling.

Heel mooi, het was duidelijk wat er moest gebeu-ren, maar hoeveel geld zou dat kosten en hoe kreeg je dat geld bij elkaar? Alles hing af van subsidies, dus alles hing af van goede projectplannen, gedeponeerd bij de juiste subsidiënt. Een van de beleidsambtenaren van het eerste uur, Irma Lissberg, sinds 2006 beleids-adviseur economische ontwikkeling bij de gemeente, zegt, terugkijkend op de eerste plannen, dat het in het begin niet in te schatten was hoeveel miljoenen er uit-eindelijk geïnvesteerd zouden moeten worden. Nu het werk klaar is, vermoedt ze dat het totaalbedrag voor de revitalisering van het Havengebied in de buurt van de honderd miljoen euro zou kunnen liggen.

Geschiedenis: hoe het was, hoe het geworden is

1980Enschede artikel 12-gemeente

Page 10: Een havengebied met toekomst

8

Een havengebied met toekomst

1998 Eric Helder wethouder Economische Zaken. Naast hem Carry Abbenhues, gedeputeerde provincie Overijssel 2003-2008

Gertjan Ardesch, oud-voorzitter BOH

‘Eén keer dacht ik: ik houd ermee op’

Zijn favoriete plek in het Havengebied is de nieuw aangelegde kade, bij de ingang van Vredestein. ‘Vroeger lagen daar de woonarken, het was echt een bos. Je was daar even helemaal weg uit de sfeer van het werk. Wat ik daar zo mooi vind is de schakeling tussen oud en nieuw. Het begon er met autoslopers en woonarken en stukken groen. Maar we zijn van oud naar nieuw gegaan.’

Page 11: Een havengebied met toekomst

9

Een havengebied met toekomst

‘Het stukje ongerepte natuur is weg, maar zo is de tijd. Zoiets kan nu niet meer, de tijd verandert en de om- geving verandert ook. Over een jaar of twee wordt die kade wel gebruikt. De angst voor het ondernemen moet eruit. We hebben natuurlijk beroerde tijden ach-ter de rug, economisch gezien, maar het gaat weer goed.’

Gertjan Ardesch is vanaf eind jaren ’90 voorzitter ge-weest van de Belangenvereniging Ondernemers Ha-vengebied (BOH). Hij blikt terug. ‘In mijn ogen is de grootste kartrekker duidelijk de gemeente geweest. Marijke van Hees was het belangrijkst. Dat de provin-cie financieel meedeed, was de verdienste van haar. Zij heeft er vaart aan gegeven. En Rien Wilderink was de stille kracht. In alle onrust bleef hij stabiel en ge-duldig. Irma Lissberg heeft ook veel werk verzet.’

‘Eén keer dacht ik: ik houd ermee op. Ik werd heel argwanend, bijna agressief benaderd. Dat was een gemarkeerd moment. Je moet er als voorzitter veel energie in stoppen. Van dat argwanende gedrag van collega-ondernemers word je niet energierijker. Ik weet niet waar die argwaan vandaan komt. Angst voor

het onbekende? Maar het is nu anders geworden. De wereld is veranderd. Ik ben trots op wat er bereikt is. Ik hoef er niet meer te zijn, maar vaak rijd ik nog even over het haventerrein. Ik rijd de Binnenhaven op tot aan het eind, bij het afvalbrengpunt en draai dan weer om. Of het gewaardeerd wordt wat ik gedaan heb? Ja. Ik geloof het wel. Die collega-ondernemers worden ook zakelijke relaties. Omdat ze waarderen wat je doet. Het is goed voor je netwerk, het brengt je ge-woon klanten. Ik heb absoluut geen spijt van de uren die ik erin gestopt heb. En ik heb geleerd hoe het bij de overheid werkt. Vroeger waren er veel misverstan-den tussen overheid en ondernemers. Door open communicatie is dat een stuk minder geworden.’ Hij glimlacht. ‘Ik heb geleerd hoe je politiek moet zijn, hoe je druk kunt zetten. Dat er steeds weer nieuwe meneren en mevrouwen de baas worden na vier jaar, vind ik lastig. Je maakt een afspraak, dan komt er een nieuwe wethouder en dan moet je weer een presenta-tie houden over je standpunten. Maar de gemeente Enschede is zoveel ondernemender geworden dan vroeger. De doorloopfases zijn adequater en de beslis-kracht is veel groter geworden.’

1999 Gertjan Ardesch voorzitter BOH

Page 12: Een havengebied met toekomst

10

Een havengebied met toekomst

2001Eerste ideeën over herstructureren, ook oproepen om de haven te dempen

Page 13: Een havengebied met toekomst

11

Een havengebied met toekomst

RevitaliseringHet Havengebied moest nieuw leven ingeblazen wor-den. Oftewel: revitalisering. Gebouwen opknappen, stra-ten opknappen, de havenfunctie sterk verbeteren. Al snel werd Rien Wilderink projectleider. Het was duide-lijk dat er projectgewijs gewerkt moest worden en dat er pas begonnen kon worden als de benodigde finan- ciën er waren. Rijksoverheid, provincie, gemeente, regio Twente, Brussel: alle geldverstrekkers moesten benaderd worden, elk voor een eigen financieringsge-deelte. In 2005 werd de eerste subsidie toegezegd door het Ministerie van Economische Zaken. Het geld werd gebruikt voor herstructurering van De Ossenboer.

Verkaveling Het Enschedese Havengebied is de werkplek van on-geveer 325 verschillende bedrijven. Er werken circa 5.700 mensen. Het terrein is groot, zo’n 200 hectare. In de loop van de tijd breidden bedrijven uit, kwamen er kavels braak te liggen, werden percelen en delen van percelen verkocht. Veel onderling overleg over wat er handig was, vond er niet plaats. Ondernemers de-den wat ze dachten dat goed was voor hun eigen be-drijf. De kavels kregen allengs meer een onlogische vorm: de bereikbaarheid en toegankelijkheid was slecht, nieuwe bebouwing of nieuwe bedrijfsactivitei-ten konden vaak niet gerealiseerd worden omdat de vorm van de kavel daar niet handig voor was. Net als bij de agrarische ruilverkaveling moest er dus over-legd en uitgeruild of verkocht worden. De gemeente trad daarin op als bemiddelende, aankopende en ver-kopende partij. Dat klinkt makkelijk, maar het vroeg veel tijd en aandacht, van alle partijen. Ook van de on-dernemers. Het verkavelingsproces bleek een proces van langere adem dan men dacht. De recessie zorgde begrijpelijkerwijs ook voor een meer afwachtende houding bij de ondernemers.

Een gebeurtenis die achteraf bezien veel invloed heeft gehad, vond plaats in maart 2009. Toen verzorgde landschapsarchitect Wouter Schik van bureau Arcadis een presentatie bij bouwmaterialenbedrijf Wagener. Hij analyseerde de kwaliteiten en knelpunten van de Binnenhaven, de ambities van gemeente en onderne-mers werden verkend en gezamenlijke doelen kwa-men in beeld. De aanwezige ondernemers konden met rode en groene kaarten laten zien of ze voor of tegen bepaalde stellingen waren die hun straat, de Binnen-haven, betroffen. Het ging bijvoorbeeld over de vraag of een bedrijventerrein ook lelijk mag zijn en wat het effect daarvan is. Uit de analyse van Arcadis bleek dat de Binnenhaven een negatief imago had, dat er veel lege kavels waren en dat steeds meer panden te huur of te koop stonden. Het ruimtelijke beeld was niet uni-form en rommelig, er waren problemen met keren van vrachtwagens, opslag, laden en lossen en parkeren.

Schik betoogde dat ruimtelijke kwaliteit afhankelijk is van toekomstwaarde, gebruikswaarde en belevings-waarde, dat ondernemers enerzijds moeten beseffen dat belevingswaarde van een bedrijventerrein ook van belang is maar dat overheden anderzijds oog moeten hebben voor de wereld van de ondernemer. Diens be-langen zijn winst, continuïteit en flexibiliteit. De onder-nemer wil vrijheid houden en doet wat minimaal nodig is, doet wat maximaal oplevert. Hij is trots op zijn bedrijf.

Een van de belangrijkste doelen kwam in beeld: het optimaliseren van het ruimtegebruik door kavel-ruil (herschikking van bedrijven) en hergebruik van restruimtes. Ook van groot belang voor andere delen van het Havengebied overigens. Voor het eerst werd er uitgesproken dat revitalisering van de Binnenhaven een nieuwe kans betekende om een nieuw imago te krijgen: een Cradle To Cradle Allee, waar het water meer gebruikt wordt en de zittende bedrijven duidelijk konden maken dat zij de basis zijn van duurzaamheid en hergebruik van materialen. Wouter Schik sloot zijn verhaal af met een inspirerend motto: Op naar een tweede jeugd voor de Binnenhaven.

2003Brand bij Vredestein, kanaal wekenlang gestagneerd

Page 14: Een havengebied met toekomst

12

Een havengebied met toekomst

2005Masterplan Havengebied Enschede – plan voor herstructurering

Page 15: Een havengebied met toekomst

13

Een havengebied met toekomst

2005 Start herverkaveling op diverse plaatsen in het Havengebied

2005 Gemeente Enschede ontvangt Toppersubsi-die van 2,5 miljoen euro van het Ministerie van Economische Zaken voor de uitvoering van het 1e project Twekkeler Es (Ossenboer)

Page 16: Een havengebied met toekomst

14

Een havengebied met toekomst

2008 Bezoek Minister Cramer van VROM. Links gedeputeerde Theo Rietkerk, rechts wethouder Helder

Irma Lissberg, de vrouw van honderd miljoen

‘Je moet even nadenken voor je iets doet’Irma Lissberg is sinds een jaar of zeven mede-uitstippelaar van het herstructureringsbeleid in het Enschedese Havengebied. Ze weet meteen wat voor haar de favoriete plek in het Havengebied is. De brug over het Twentekanaal. Waarom juist daar? ‘Omdat je daar aan de voordeur van de wereld staat. Via het kanaal naar Rotterdam, via Rot-terdam naar de Noordzee, via de Noordzee naar de oceaan. En het staat nooit stil. Met varen kun je oneindig doorgaan. Auto’s staan in de file, bij het water kunnen ze niet verder. In een vliegtuig zie je niks.’

Page 17: Een havengebied met toekomst

15

Een havengebied met toekomst

Het grootste succes van de afgelopen tien jaar noemt ze de herverkaveling. ‘Dat is volgens mij nog nergens anders zo goed gelukt en met min of meer gesloten portemonnees. In plaats van versnipperde kavels zijn er nieuwe grotere kavels gekomen, waarvan zo’n vijf hectare nieuw kan worden uitgegeven. De nieuwe kavel naast Apollo Vredestein omvat al twee hectare, achter veel bedrijven is ruimte gewonnen door water of groen of schuin aflopende taluds te veranderen in efficiënte vierkante meters.’

Waarom zou een bedrijf voor die kavel bij Vredestein moeten kiezen? ‘De voordelen zijn duidelijk: vrije vaart tot aan de Noordzee, dichtbij de snelweg en qua milieu-regels kan er heel veel De infrastructuur is helemaal up to date, je zit naast het Kennispark. Daar komen groepen ondernemers met een open, innovatieve hou-ding. Ondernemers en subsidiemogelijkheden bij el-kaar. De drempel is laag. En in het Havengebied zitten grote en kleine bedrijven, iedereen is welkom.’

Is er wat veranderd bij de gemeente Enschede? ‘Dat kon wel eens zijn. Ik denk dat we meer van onderop werken nu. We leggen niets op maar vragen eerst wat de buitenwereld zou willen. En we beseffen meer hoe belangrijk ondernemers voor onze stad zijn. Klant- gerichter, ja...’

In het Masterplan van 2005 was het doel om er 300 ar-beidsplaatsen bij te krijgen. Is dat gelukt? ‘We zijn op hetzelfde aantal blijven steken als toen, vanwege de crisis is die groei er nog niet gekomen. Maar het gaat weer goed. We gaan uit van 40-50 arbeidsplaatsen per

hectare kavel, en er zijn zoveel hectares bij gekomen dat een groei van 600 arbeidsplaatsen erin zit, op ter-mijn.’

Je wordt wel eens de vrouw van honderd miljoen ge-noemd. Hoe komt dat? ‘Ha! Ik heb me veel bezig gehouden met subsidieaanvragen en berekeningen. Je moet even nadenken voor je iets doet. Mijn ruwe schatting is dat we de afgelopen tien jaar honderd miljoen geïnvesteerd hebben. Een enorm bedrag, maar goed besteed. 50 miljoen door de overheid, 50 miljoen door de ondernemers, in grond, gebouwen, machines, kades.’

‘We moeten met ons gezicht naar het water staan. In 2008 zeiden sommige raadsleden nog: kunnen we die haven niet veel beter dempen? Juist niet, vonden wij. Vandaar al dat baggerwerk, watergebonden kavels, nieuwe kades, investeringen in een regionaal haven-bedrijf dat er is gekomen. Mooi is dat we al die jaren met elkaar in gesprek zijn gebleven. We hebben voor iedereen de voordelen naar boven gehaald. Waar nodig hebben we expertise van buitenaf ingehuurd. Wilfried Lotgerink en Wouter Schik voor de herver- kavelingsplannen, Luit Hoogenberg voor het regionaal havenbedrijf.’

‘Over 25 jaar is het water nog belangrijker geworden. Er zijn waarschijnlijk wel andersoortige bedrijven met 3-D-printers. Misschien worden de autobanden of het beton wel heel anders geproduceerd. Maar duurzaam-heid zal nog steeds een kernwoord zijn...’

2008 Middelen en subsidies toegekend: 3,8 miljoen via gemeenteraad (baggerwerk), ruim 1 mil- joen via provincie en rijk (taluds en kades)

Page 18: Een havengebied met toekomst

16

Een havengebied met toekomst

2008 Startbijeenkomst op de boot met gedepu-teerde Abbenhues en diverse ondernemers. Start herstructureringsproces

Page 19: Een havengebied met toekomst

17

Een havengebied met toekomst

Vroeger waren er nogal eens klachten van vrachtwa-genchauffeurs die niet goed konden zien of ze nu wel of niet reden op het bedrijventerrein van de Enschedese haven. Wie tegenwoordig (2016) het Enschedese Haven-gebied binnenrijdt, ziet meteen waar hij is. Dat komt door een drietal dukdalven die de verschillende aan- rijroutes markeren.

De rotonde ter hoogte van de Binnenhaven heeft een opfrisbeurt gehad. Her en der zijn er wandelpaden met zitbankjes voor lunchpauzewandelaars in het Havengebied aangelegd. Maar veel belangrijker zijn uiteraard de verregaande verbeteringen die wegen en gebouwen hebben ondergaan. Een van de eerste zeer opvallende vernieuwingen was de modernisering van de lunchroom aan de Handelskade. Daar kwam een moderne gevel bij met een plezierig terras en een aanlegsteiger annex wandelpad langs de kade. Aan de Binnenhaven zelf (de straat) werd een grote hoeveel-heid werk verzet. Het wegprofiel werd sterk verbeterd en verbreed, er kwam een robuuste nieuwe rijbaan en keerlussen van gereycled beton, er kwamen nieuwe parkeerplaatsen en de beplanting werd aangepast. Maar de nieuwbouw en verbouw van bedrijfspanden

aan beide kanten van de straat springt wel het meest in het oog. De bedrijfsgebouwen ogen modern en re-presentatief. Belangrijk voor een succesvolle bedrijfs-voering. Vroeger maakten containers en metaalafval of bouwmateriaal de openbare weg onaantrekkelijk en onveilig. Ook stonden er vaak vrachtwagens gepar-keerd. Dat is nu afgelopen. Er zijn duidelijke parkeer-plaatsen gekomen. Iedereen weet waar hij of zij de auto moet parkeren.

Op andere plaatsen in het Havengebied zijn de efficien-cy en beeldkwaliteit ook verbeterd. Aan De Ossenboer bijvoorbeeld, met vergelijkbare ruimtelijke ingrepen als aan de Binnenhaven. Ook de Handelskade Noord is aan beide zijden ingrijpend verfraaid. Je kunt er nu parkeren, iets eten en drinken, genieten van het uit-zicht over het kanaal en er is nog ruimte om te bou-wen. Aan de overkant heeft Richter Staalservice een nieuw pand neergezet, net achter het oudste bedrijf op het terrein, Sesam/NIBA. Op heel wat plaatsen is ook gewerkt aan de verbetering van de verkeersveiligheid door wegen te verbreden, overzichtelijker te maken of door toe- en afritten veiliger in te richten. Wellicht niet opvallend op het eerste oog, maar o zo belangrijk.

2009Firma Weijl verhuist naar De Ossenboer

Verbetering beeld- en leefkwaliteit

Page 20: Een havengebied met toekomst

18

Een havengebied met toekomst

2009De Ossenboer klaar

In 2001 organiseerde de gemeente een referendum over de Usseler Es. In totaal werden er ruim 115.000 mensen opgeroepen om hun stem uit te brengen. Het ging om de vraag of de gemeente wel of niet een mo-dern gemengd bedrijventerrein op het noordelijk deel van de Usseler Es zou moeten ontwikkelen. 85% van de mensen stemde tegen. De opkomst was echter te laag om nog invloed op het voornemen van B&W uit te kunnen oefenen.

Maar de boodschap was duidelijk. Bovendien sloot hij aan op de steeds luider wordende roep in het land tegen de verrommeling. Kort gezegd was dat de ten-dens dat projectontwikkelaars en ondernemers steeds meer de neiging hadden om te investeren in nieuwe bedrijventerreinen. Groen moest ervoor wijken en oude bedrijventerreinen verslonsten: opknappen en onderhoud had geen zin meer, zo leek men te denken. Het aloude Enschedese haventerrein, binnen de be-bouwde kom, al voor de oorlog aangelegd aan de rand van de stad, maar later aan de stad vastgegroeid, was

‘een lelijk oud eendje’ geworden. Bij wijze van spreken dan. De ruimte werd er inefficiënt gebruikt, de uitstra-ling van veel bedrijven was matig, de verkeersontslui-ting kon beter en er waren veel bedrijven die het milieu zwaar belastten. Revitalisering van zo’n terrein vroeg veel samenwerking met de eigenaren van de bedrijven en de grond. Aanleg van nieuwe bedrijventerreinen was gewoon makkelijker. Ook in de lokale politiek was er aanvankelijk weinig vertrouwen in het herstructure-ringsplan.

Rond de eeuwwisseling werd er al gesproken over herstructurering van het Havengebied. Dat zou beter zijn omdat er dan minder snel een heel nieuw terrein zou moeten worden ontwikkeld. In 2005 kwam er een Masterplan dat in beeld bracht wat het Enschedese haventerrein nodig had om als een feniks uit de as te herrijzen. Toen de make-over-subsidies toegezegd waren, kon het werk beginnen. En zo gebeurde het.

Geen verrommeling maar opkrikken van het bestaande bedrijventerrein

Page 21: Een havengebied met toekomst

19

Een havengebied met toekomst

2009Herstructurering Handelskade

Page 22: Een havengebied met toekomst

20

Een havengebied met toekomst

Wilderink: ‘Voor 2008 waren er heel veel versnipperde geldstromen. In 2008-2009 zijn wij begonnen om die geldstromen bij elkaar te brengen. Dat vind ik het grootste succes. In het begin werd er heel erg gedacht in subsidiestromen. Zes verschillende subsidies voor zes verschillende deelprojecten. In 2008 kwam ik bin-nen als projectmanager Havengebied, in 2009 kreeg ik opdracht om er één ‘verhaal’ van te maken. In de gemeente was het goed geregeld dat ik maar één wet-houder als aanspreekpunt had. Het Havengebied valt namelijk onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van drie verschillende wethouders.’

‘Wethouder Eric Helder en Marijke van Hees moesten er vooral voor zorgen dat het met het geld goed ging. Ze hadden een heel goede lijn met de provincie, in die tijd gedeputeerde Carry Abbenhues. Opknappen van een bestaand industrieterrein lag politiek gunstig. De huidige wethouder, Patrick Welman, is nu een fase ver-der. Hij zal het project verbreden en contacten leggen om het terrein regionaal op de kaart te zetten. Acquisi-tie dus. Goede bedrijven met watergebonden bedrijvig-heid naar Enschede halen. Het regelmatige bestuurlijk

overleg met de BOH moeten we in stand houden. Heel belangrijk. De BOH moet ons ook helpen met de acqui-sitie.’

‘Wij zijn er in geslaagd om in een economisch lastige tijd de zaak op de rails te krijgen. We zullen zien dat nieuwe bedrijven er de komende jaren gaan investeren. Wij hebben de randvoorwaarden geschapen. Het Havengebied kan weer vijftig of honderd jaar mee, er is rust. En er hoeven niet alleen maar ‘gelikte’ bedrijven te komen.’

‘Zei wethouder Van Hees dat ik zoveel geduld had? Iets te veel zelfs? Haha... Dat moet wel bij projecten van dit soort. Als ik iets aanpak, moet het ook gebeuren. Of het nu twee jaar of zes jaar of tien jaar duurt. Ik geef het niet op. Maar ik weet ook dat je geen ijzer met handen kunt breken. Het is trial and error. Die kades bijvoor-beeld, dat was heel ingewikkeld. In 2012 kwam ik vlak voor de vakantie in de krant omdat ik gezegd had dat ik me zorgen maakte of het wel goed zou komen met die kades. Ja, dat was wel even een twijfelmomentje.’

2009Maart: startbijeenkomst herstructurering Binnenhaven met ondernemers

Rien Wilderink, algemeen projectmanager herstructurering

‘Je moet niet denken dat alles precies zo gaat als je het uitgedacht hebt’ Over de plek voor zijn foto hoeft Rien Wilderink niet lang na te denken: De Ossenboer. ‘Want daar hebben we nog een mooie kavel te koop dankzij de herstructurering,’ zegt hij. Tekenend voor de pragmatische, nuchtere wijze waarop hij tien jaar lang in het Havengebied de lijnen uitzette voor de gemeente.

Page 23: Een havengebied met toekomst

21

Een havengebied met toekomst

‘Waar we trots op mogen zijn, is de omslag sinds 2010. Van geen vertrouwen in de haven naar veel vertrouwen. ‘Gooi toch dicht, die haven,’ zeiden sommige raads- leden. De wethouders Helder en Van Hees hebben nieuw vertrouwen gecreëerd. Maar de ontwikkelingen op de Tweede Maasvlakte hielpen ook. Ze gaven een boost aan alle binnenhavens in Nederland. We hebben naar de langere termijn gekeken en onze inzet was om de bestaande infrastructuur niet weg te gooien. Heel goed was ook het nieuwe imago dat er ontstond: de haven als een plek waar we effectief met grondstoffen omgaan. Duurzaam. Ik denk dat zo’n man als land-schapsarchitect Wouter Schik van Arcadis daar inspire-rend in geweest is. Hij kwam in 2010 op onze bijeen-komsten al met ideeën die heel ver gingen. Van die recycling moet je een thema maken, zei hij, ook in de marketing. En hij gaf goede adviezen aan de onderne-mers hoe ze hun bedrijfskavel handiger in konden rich-ten. Daar hebben ze veel aan gehad. Een mooi voor-beeld van een bedrijf dat op dat gebied een grote ont-wikkeling heeft doorgemaakt, is MRT. Het is niet alleen vijf keer zo groot geworden, maar het heeft ook qua be-drijfsvoering en imago een omslag gemaakt.’

‘Toen we begonnen met het werk aan de Binnenhaven, zeiden de ondernemers: jullie doen iets, daarna ga je weg en dan ga je niet handhaven. Maar dat gaan we wél doen. Iedereen moet zich gewoon aan de regels hou-den. Daar zijn we duidelijk in geweest vanaf het begin. Ik ben er trouwens trots op dat we ook vanaf het begin in een open gesprek zijn geweest met de ondernemers. Dan moet je je ook laten beïnvloeden. Je kwetsbaar op durven stellen. Als je zo’n proces begint, moet je niet denken dat alles precies zo gaat als je het uitgedacht hebt. Het eindresultaat was onbekend.’

‘Toen wij in 2008 die subsidie van 3,8 miljoen kregen, was er een stevig debat in de gemeenteraad aan vooraf gegaan. In de raad was men pissig dat er niets aan geld gereserveerd was voor het onderhoud van de haven. Marijke van Hees diende een motie in dat dit soort financiële onhandigheid nooit weer mocht gebeuren. Structureel sparen voor onderhoud havens en andere grote werken, dat was de opdracht. In de loop van dit jaar is dat definitief geregeld: verloedering is niet meer mogelijk. De gemeente blijft de haven beheren tot in lengte van jaren.’

2009Oktober: herstructurering De Ossenboer, Handelskade en Hendrik ter Kuilestraat afgerond

Page 24: Een havengebied met toekomst

22

Een havengebied met toekomst

Vanaf het begin van het herstructureringsproces heb-ben de projectleiders en uitvoerders van het werk in het Havengebied contact gehouden met de onderne-mers. Dat klinkt vanzelfsprekender dan het is. De be-langen lijken nogal eens tegengesteld. Mensen met een eigen bedrijf moeten productie maken, declarabe-le uren schrijven, omzet realiseren. Ambtenaren die-nen het openbaar belang. Ze moeten verantwoord en binnen de gestelde kaders hun taak verrichten en de overheid heeft verschillende klanten en maakt dus heel andere afwegingen. Die culturen kunnen elkaar wel eens dwarszitten.

Opvallend is dat bij het werk aan de haven het vertrou-wen en de samenwerkingsbereidheid tussen beide partijen snel op het juiste niveau waren. Er zijn in de tien jaar vanaf 2005 tientallen barbecues, stamppot-buffetten en boottochtjes geweest. Vaak na afloop van een gezamenlijke vergadering van BOH en gemeente. Zaken doen na afloop, onder het genot van een pilsje, afspraken maken voor een vervolggesprek één op één: het is talloze malen zo gegaan. En het heeft wat opgeleverd. Een van de belangrijkste vergaderingen was die bij Wagener in 2009. Met groene en rode kaartjes konden de ondernemers stemmen of ze voor of tegen bepaalde oplossingen waren. Tekenend voor de open verhoudingen. Het is net als bij het kopen van een auto: van sommige lui wil je gewoon geen auto kopen. Van andere lui wel. De ‘auto’ was dan een stuk grond van de gemeente of de aanleg van een kade. ‘Die prijs, daar komen we wel uit,’ zegt de autoverko-

per dan. Rien Wilderink, projectleider namens de ge-meente, glimlacht als hij deze vergelijking hoort. ‘Ja,’ zegt hij, ‘het was soms wel even armpje drukken als het om geld ging. Maar dat geeft niks. We zijn er uit- gekomen. Daar gaat het om.’

Bij de gemeente was men zich er zeer van bewust: zon-der goede communicatie zou er geen betrokkenheid of investeringsbereidheid van ondernemers, gebruikers en eigenaren komen. Zij waren immers de belangrijk-ste doelgroep. De gemeente voerde hierin de regie. Er kwam een website: www.haven.enschede.nl, vier keer per jaar ontving men een nieuwsbrief, er werd een dvd gemaakt en er vonden, zoals gezegd, regelmatig bijeenkomsten en overleggen plaats.

Vanaf 2008 onderzocht een kwartiermaker, Wil- fried Lotgerink, de wensen en mogelijkheden van ondernemers aan de Binnenhaven. Het doel: ver- betering van bedrijfsvoering en logistiek. Door her-verkaveling kwam er nieuwe ruimte vrij.

Een belangrijke partner – ook in de communicatie – was en is de Belangenvereniging Ondernemers Havengebied (BOH). De gemeente zag de rol van de BOH als zo belangrijk, ook in de communicatie met niet-leden, dat zij het mogelijk maakte dat de BOH een tussenpersoon kon aanstellen in april 2010. Deze functionaris, Henk Hilbolling, onderhoudt zeer inten-sief contact met ondernemers en gemeente over de herstructurering. Bij misverstanden zei Hilbolling: ‘O, woch mar efn. Ik zal wal efn bellen.’ En dan kwam het in orde.

2010 Politieke besluitvorming over investeren in herstructurering Havengebied

Samenwerken met ondernemers

Page 25: Een havengebied met toekomst

23

Een havengebied met toekomst

Vanaf de start waren er talrijke bijeenkomsten. Ondernemers, raadsleden, provinciebestuurders en andere bestuurders ontmoetten elkaar en wisselden ervaringen uit in een ontspannen sfeer van informatie- en ideeënoverdracht. Dit soort open ontmoetingen wa-ren zeer belangrijk. Dankzij regelmatige stand-van-

zaken-brochures en nieuwsbrieven kon de gegeven informatie beklijven. Iedereen kon commentaar geven waar hij dat nodig vond - niemand hoefde zich dus ge- passeerd te voelen. Ondernemers en betrokkenen wer-den van harte uitgenodigd hierover hun zegje te doen. Waar mogelijk werden de aanpassingen overgenomen.

2010 Marijke van Hees wethouder economische zaken

2010 Gemeenteraad kent 25,2 miljoen euro krediet toe voor herstructurering Binnenhaven

Page 26: Een havengebied met toekomst

24

Een havengebied met toekomst

2010 Auke Vleerstraat wordt verdubbeld: vier rijstroken en een fietsbrug

Page 27: Een havengebied met toekomst

25

Een havengebied met toekomst

Duurzaamheid is een ruim begrip. Daarom zien heel wat ondernemers duurzaamheid als moeilijk en duur, vaak als een noodzakelijk kwaad. Want wat moet je met ’een samenhangende ecologische, economische en socia-le ontwikkeling met aandacht voor mondiale en langeter-mijneffecten?’ Gezamenlijk konden we er wat mee, bij-voorbeeld aan de Binnenhaven. Duurzaamheid is im-mers een kans op onderscheiding en innovatie. De ba-sis van de herstructurering op het Enschedese haven-terrein was al duurzaam: geen nieuw bedrijventerrein maar upgrading van het bestaande. De clustering van bedrijven die werken met recycling en grondstoffen biedt grote mogelijkheden om het positieve van deze bedrijfstak te tonen. Maar dat vroeg wel om een pas-sende, goede uitstraling. Dat is gerealiseerd.

Het type bedrijven aan de Binnenhaven verschilt zeer: van interieurbouw en handelsbedrijven tot auto-slopers, metaalrecyclers, papierrecyclers en een be-drijf dat chemische stoffen verwerkt.. Deels dus ‘vieze’ bedrijven die eigenlijk aan de basis staan van duur-zaamheid omdat ze grondstoffen en materialen herge-bruiken. Dat werd dus de rode draad bij de herstructu-

rering. Voor eenheid in bedrijfsvoering en uitstraling was dat een grote kans. Ook bij de aanpak van de openbare ruimte is duurzaamheid doorgezet: de straat is gemaakt van gerecycled beton, het zand van het baggeren is schoongemaakt en elders in de regio gebruikt bij bouwprojecten.

Door bedrijfsterrein te herverkavelen, kun je onno-dige transportbewegingen voorkomen. Goed voor het milieu, goed voor de portemonnee. Voor flexibeler en energiezuinig bouwen en bedrijfsverzamelgebouwen geldt hetzelfde, net als voor vervoer over water. Er zijn veel platte daken in het Havengebied. Die zouden verhuurd kunnen worden voor toepassing van zonne- energie. Kleine windturbines kunnen gemakkelijk op bedrijfspanden worden gezet. De mogelijkheid van een windmolen met een ashoogte van 100 meter is on-derzocht in 2010. Hij zou weliswaar heel goed hebben gepast bij de schaal en het nieuwe imago van de Bin-nenhaven als centrum van recycling en duurzaamheid, maar het plan is om een aantal technische redenen niet doorgegaan. Wie weet komt het plan op termijn weer tevoorschijn.

2011Woonarken verplaatst

Grof bouwafval verwerken tot duurzaam bouwmateriaal

Duurzaamheid

Page 28: Een havengebied met toekomst

26

Een havengebied met toekomst

2011Start uitbaggeren vaargeulen

Mike Brevink, controller bij Metaal Recycling Twente

‘Alles is in goed overleg met de gemeente gegaan’

MRT bouwde een nieuw, representatief pand en liet een kade aanleg-gen van 100 meter. Er kwamen detectiepoorten voor radioactief afval, er is een vloeistofdichte vloer, men verwerkt zoveel mogelijk ijzer via het water in plaats van over de weg. Een van de mooie voorbeelden van moderne, milieuvriendelijke recycling op het Enschedese haventerrein.

Page 29: Een havengebied met toekomst

27

Een havengebied met toekomst

‘Uiteindelijk,’ zegt MRT’s financiële man Mike Brevink, ‘is het zo dat onze straat, de Binnenhaven wel een beet-je verpauperd was. Het was hoognodig dat daar wat aan ging gebeuren. Die upgrade is goed geslaagd. Er waren drie of vier woonhuizen die gesaneerd zijn. Een goede zaak, vind ik. Er zijn nog wel wat kavels waar bedrijven zich moeten vestigen. Dat laat nog wat te wensen over. Ik vind het een goede zet dat vanuit de politiek het idee ontstond om het Havengebied neer te zetten als een gebied van duurzaamheid en recycling. Dat was het natuurlijk al, maar niemand benoemde het zo.’

‘Over de contacten met de gemeente kan ik pas vanaf 2012-2013 meepraten. In het voortraject, toen ons be-drijf nog Inter Metals B.V. heette, werden de gesprek-ken met de gemeente gevoerd door mijn voorganger David van Kooperen. Ik weet wel dat ze soms moei-zaam verliepen. Rond 2012-2013 ging het heel goed, toen hebben ze onze wensen gehoord. Daar ben ik vol lof over. De kade is aangelegd en veel beslissingen zijn toen in goed overleg gegaan. Ze vroegen hoe we de inrit wilden hebben, honderd procent inspraak, heel goed.’

‘Ons bedrijf is nu heel anders geworden. Wij moesten ook wel moderniseren. Als de haven niet zo opgeknapt was door de gemeente, hadden we het zelf ook aan- gepakt, maar het werk van de gemeente heeft zeker geholpen. Wij hadden in 2009 een terrein van 3000 m2; we kochten grond van de buurman erbij in dat jaar en

kwamen toen op 8500 m2. In die tijd hebben we aller-lei opstallen gesloopt. Dat hele revitaliseringsidee van de gemeente kwam op en het sloot mooi aan bij onze wensen. We hadden eerst een kade van 30 meter. Die was verouderd, hij was verzakt hier en daar. Weet je wat, dachten we: we pakken het zelf aan. In 2013 heb-ben we een start gemaakt en toen nogmaals terrein van de buurman erbij gekocht. Nu zitten we op 16.000 m2. We hebben op het moment 15 man in dienst. De markt verandert in deze branche. Daar hebben we op ingespeeld. Onze professionaliteit is gegroeid. Dat moet ook als je met de markt mee wilt.’

‘Voorlopig zijn wij nog de enige die echt de nieuwe kade gebruikt. Elke week leggen er een of twee sche-pen aan. Onze kade is 100 meter lang en 15 meter breed. Met die subsidie erbij was het een win-win- situatie, maar zonder subsidie hadden we het ook wel gedaan. Marijke van Hees had een goed verhaal. Dat heeft ons een beetje over de streep getrokken. Onze omzetgroei is mede voortgekomen uit de terreinver-groting: elke vierkante meter heeft omzetverhoging opgeleverd. Maar je moet die enorme investeringen natuurlijk terugverdienen. We hebben drie nieuwe kranen aangeschaft ter vervanging van de oude uit 2007, 2008 en 2009. We zeiden tegen elkaar: als je wat wilt qua verbruik en uitstoot, moet je vernieuwen. Nu hebben we vrij zuinige en CO2-uitstootarme kranen. Ik geloof dat we een imago hebben gekregen van een milieuvriendelijk bedrijf. Dat is mooi.’

2011Aanstelling Henk Hilbolling als intermediair namens BOH-gemeente

Page 30: Een havengebied met toekomst

28

Een havengebied met toekomst

2011 Prognose 800.000 ton overslag i.p.v. 500.000 ton in Enschedese haven

Sinds maart 2009 werkten gemeente en ondernemers samen met grote inzet aan de herstructurering van de Binnenhaven. De gemeente pakte de openbare ruimte aan, ondernemers overlegden over investeringen en verkaveling van openbaar en particulier terrein. En dat moest in de uitvoering op elkaar worden afgestemd. Het resultaat van al deze dynamiek was helder: veel meer efficiëntie en economische groei. Bovendien werd duidelijk dat het herstructureringsproces leidt tot grote verbeteringen op het gebied van de duur-zaamheid – op gebiedsniveau, maar zeker ook in individuele gevallen.

Het is zeer belangrijk om vast te stellen dat de werk-zaamheden onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: de investeringen in de openbare ruimte, de investerin-gen in particuliere gronden, het baggerwerk, de inves-teringen in de ontwikkeling en aanleg van kades, de afspraken over bijvoorbeeld parkeren en onderhoud van het Havengebied. Dat alles levert veel goeds op: minder energieverbruik door nieuwe, efficiëntere be-bouwing, minder intern transport, meer transport over water, alternatieve energiebronnen. Het zijn uit-stekende manieren om de Binnenhaven een econo-misch gezonde en duurzame toekomst te bezorgen.

Mee-investeren door ondernemers

Page 31: Een havengebied met toekomst

29

Een havengebied met toekomst

2012 Aanstelling Luit Hoogenberg ter voorbereiding Havenbedrijf Twente

De gemeente bezat in het Havengebied weinig grond. Dit had grote invloed op de organisatie van het her-structureringsproces. Het grootste gedeelte van de bedrijfskavels is in particuliere handen. En de eigena-ren zijn ook niet altijd de gebruikers van de panden. Dat vroeg veel en goed overleg met de eigenaren en de gebruikers. De ondernemers moesten immers mee-investeren. Soms was dat, in de woorden van projectleider Rien Wilderink een rollenspel: armpje drukken over grondprijzen en subsidiebedragen.

De westzijde van De Ossenboer werd nagenoeg geheel vrij gelegd en opnieuw verkaveld en uitgegeven. De Handelskade is ingericht voor parkeren, ook voor

vrachtwagens. Er is veel gedaan aan de bereikbaar-heid van en op het hele terrein. De openbare ruimte aan de Binnenhaven werd compleet vernieuwd en de bedrijfskavels worden nu intensiever maar vooral effi-ciënter gebruikt. Daarvoor waren eigen investeringen van ondernemers nodig. De gemiddelde kavelgrootte was zo’n 3800 m2, na de herstructurering kwam het gemiddelde op ongeveer 5500 m2. In de oude situatie waren er 50 kavels, in de nieuwe situatie zijn het er 38. Verder werd de gehele haven uitgebaggerd, werden kades en beschoeiingen verbeterd en nieuwe kades aangelegd. Dat was zeer belangrijk vanwege de sterk toegenomen interesse van ondernemers voor water-gebonden bedrijfsactiviteiten.

Samenwerking tussen ondernemers en gemeente

Page 32: Een havengebied met toekomst

30

Een havengebied met toekomst

2012 Start baggerwerk

Page 33: Een havengebied met toekomst

31

Een havengebied met toekomst

2012 Start verbetering damwanden en taluds haven

Page 34: Een havengebied met toekomst

32

Een havengebied met toekomst

2012 Start project Verbetering Leefkwaliteit Havengebied

Een belangrijk doel bij de herstructurering was stimu-lering van de watergebonden bedrijvigheid. Bedrijven die aan het water liggen, zouden bij voorkeur gebruik moeten maken van de uitstekende mogelijkheden die de haven biedt. Dat doen vooral de bedrijven die op- en overslag van bulkgoederen doen, zoals Sesam, Avia, en metaal- en betonbedrijven. De Enschedese haven is onderdeel van de Twentse binnenhavens van Hengelo, Almelo en Hof van Twente (Markelo, Delden, Goor) en werkt ook samen met de Gelderse haven van Lochem. Deze samenwerking is op regionaal niveau de laatste jaren voorbereid met de wethouder van Hengelo als projectleider. Er is een regionaal haven-bedrijf in opbouw dat er naar streeft om de positie van Twente als grootste binnenhaven van Nederland eco-nomisch uit te buiten. De Twentse binnenhavens ver-werkten in 2006 5.6 miljoen ton. Het doel voor 2020

is 8.7 miljoen ton. Het grootste deel daarvan wordt verwerkt in Hengelo via de containerterminal waar bedrijven uit de hele regio gebruik van maken.

Dankzij stevige subsidies kon het achterstallige onderhoud van het Twentekanaal en de Enschedese haven aangepakt worden. Op sommige plaatsen kre-gen schepen problemen vanwege de ondieptes die ontstaan waren. Er werd gebaggerd, verbreed en ver-diept, de taluds werden gesnoeid en opgeschoond en waar nodig werden damwanden geplaatst. Een be-langrijk punt voor de doorstroming is de efficiency bij de sluizen. Voorheen stagneerde de scheepvaart over de Twentekanalen nogal eens door wachttijden bij de sluizen. Dat leverde hoge, onnodige extra kosten op. Dankzij verregaande automatisering zal dat probleem binnenkort opgelost zijn.

Watergebondenheid

Page 35: Een havengebied met toekomst

33

Een havengebied met toekomst

2013 Minister Schulz in Twente: 76 miljoen voor verdieping en verruiming Twentekanaal, 9 miljoen voor kades op XL Businesspark

Page 36: Een havengebied met toekomst

34

Een havengebied met toekomst

2013Verdubbeling Auke Vleerstraat en nieuwe fietsbrug naar Twekkelo klaar

2013Openbare ruimte Binnenhaven geheel vernieuwd op duurzame wijze

Page 37: Een havengebied met toekomst

35

Een havengebied met toekomst

2013BOH laat eigen BOHT te water

De Twentekanalen zijn van groot belang. Niet alleen voor de regio Twente maar ook voor de provincie. Ze vormen de achterlandverbinding voor de havens van Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen. De economi-sche ontwikkeling in het oosten van Nederland, de aanleg van de Tweede Maasvlakte en de steeds groter wordende schepen maken een verruiming van de Twentekanalen noodzakelijk. In 2013 stelde Minister Schulz daarvoor 76 miljoen euro beschikbaar. Er kwam 9 miljoen voor kades op het XL Businesspark bij Almelo.

Rijkswaterstaat werkt de komende jaren in de re-gio Twente hard aan de bereikbaarheid via de Twente-kanalen, aan de veiligheid op de kanalen en aan de beheersing en kwaliteit van het kanaalwater. Dat ge-beurt door onderhoud te plegen aan bruggen, sluizen, gemalen en oevers, door het verruimen van het kanaal en door het bouwen van een tweede sluis bij Eefde. De verruiming begint in 2017 en is gereed in 2020. Het ef-fect voor de Twentse havens is dat ze dan bereikbaar

zijn voor schepen met een diepgang van 2,80 meter (klasse Va-vaarweg). Dit is goed voor de economie. Bovendien vermindert het aantal vrachtwagens op de weg dagelijks met 900. Enkele decennia lang was het onderhoud van de En-schedese kades flink verwaarloosd. Bovendien was op tal van plekken in de haven de vaargeul dichtgeslibd. De vereiste 2,60 meter diepte werd op een aantal plaatsen niet meer gehaald. Onaanvaardbaar uiter-aard voor een professionele haven waar zoveel bulk-goed wordt overgeslagen. In 2014 werden er vier nieu-we kades aangelegd in de Enschedese binnenhaven met een totale lengte van ruim 500 meter. Drie kades voor bedrijven aan de Binnenhaven voor bedrijven en een gemeentelijke kade op een kavel ter hoogte van de ingang van Apollo Vredestein. Het Havenbedrijf Twente, een samenwerkingsverband met de andere Twentse havengemeenten en de gemeente Lochem, ging van start in 2015.

Havenfuncties optimaliseren

Page 38: Een havengebied met toekomst

36

Een havengebied met toekomst

2013Herinrichting diverse private bedrijfskavels

2013Start verkaveling

Marijke van Hees, ex-wethouder

‘Het grootste succes? Dat het benodigde geld er gekomen is’Ze wilde dat de foto van haar op de ‘betonpaver’ geplaatst werd als favoriete foto. ‘Het was een mooi moment. Omdat ik heel goeie her- inneringen heb aan wat er vooraf ging aan het opknappen van de Binnenhaven.’ Marijke van Hees was van 2011-2014 als wethouder verantwoordelijk voor de haven. Ze hamerde er steeds weer op: we moeten het aanpakken als een business case, investeren doet investe-ren, samenwerken is samen investeren, wegblijven bij discussie over staatssteun. Dat hameren had succes.

Page 39: Een havengebied met toekomst

37

Een havengebied met toekomst

2013 Peter Wissink voorzitter BOH

‘Over mijn keuze voor die foto: ik had een rol bij het in-noveren van het aanbestedingsproces. Daar moesten we meer werk van maken, om ondernemers uit de re-gio en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt erbij te betrekken. De Binnenhaven was een grote weg, die met duurzame, bijzondere techniek is opge-knapt. Beton storten op die manier was voor Ensche-de nieuw, met asfalt kun je achter elkaar een brede weg neerleggen, maar met beton was dat nog niet gedaan. Daar was die grote innovatieve machine uit Duitsland voor nodig. Als social return hebben er jon-geren meegewerkt en ze zijn opgeleid in die techniek. Dat je daar als bestuurder invloed op kunt hebben, dat vond ik mooi.’

‘Het grootste succes, de afgelopen tien jaar? Dat het benodigde geld er gekomen is, denk ik. Er moest een heleboel geld geïnvesteerd worden. De gemeente had de haven jarenlang verwaarloosd. Er was nooit ge-spaard, de systematiek was dat er niet op werd afge-schreven. Ad hoc financiering, zo ging dat. Maar het is niet meer van deze tijd om niet te reserveren. Het omslagpunt was dat ik destijds als gemeenteraadslid, toen Eric Helder nog wethouder was, ermee te maken had dat er geen geld voor was. Dat leverde een stevig politiek debat op. Eric had een politiek probleem, hij moest geld gaan regelen. En dat geld kwam er, van het rijk, uit Brussel en van de provincie. Toen ik aan-trad als wethouder was het bijna rond. We gingen er politiek voor. Onze doelstelling werd: het water gebrui-ken. We kregen in de gaten hoe belangrijk behoud van de havenfunctie is.’ Sommige mensen zeggen: dankzij wethouder Van Hees hebben we de provincie financieel ‘meegekregen’. ‘Het financieel meedoen van de provincie is niet zo-

zeer mijn verdienste. Dat is toch vooral ambtelijk ge-regeld. Nou ja, uiteindelijk gaat het wel om vertrou-wen in mensen, dat is waar. Een politieke cliffhanger zou ik het willen noemen: sommige dingen worden je ook gegund. Mijn energie heeft vooral gezeten in het contact met de ondernemers. Om die cofinanciering rond te krijgen. Dat was heel taai. Er was veel weer-stand. Maar je moet als bestuurder je rug recht hou-den. Dat ik de taal van de ondernemers sprak, heeft wel geholpen ja... Ook bedrijfsmatig denken. Dat je meedenkt hoe ze hun investeringen op de goede ma-nier in de boeken kunnen krijgen. Elkaar op één ma-nier leren begrijpen, dezelfde taal spreken. Dat helpt de kloof te overbruggen.’

‘Ik denk dat ik wel iets heb gedaan, wat toen nog niet helemaal scherp was: bedenken hoe we die onderne-mers mee zouden kunnen krijgen, hoe ze mee zouden gaan investeren. Samenwerken is ook samen investe-ren immers. Anders roept iedereen: staatssteun! Dat mee-investeren bleek nog knap moeilijk. De BOH heeft een goede bemiddelende rol gespeeld. Samenwerken is natuurlijk een kwetsbaar proces. Maar het is goed gelukt. Het heeft veel gebracht. De professionalisering van de haven maakt bedrijven ook professioneler, toe-komstgerichter. Ondernemers zagen beter in dat het imago veel belangrijker is dan ze eerst dachten. Ook de kwaliteit van de ondernemer zelf is belangrijk. En uiteindelijk hebben ze wel geïnvesteerd. We hebben de haven strategisch anders gepositioneerd: een icoon van duurzaamheid, een grondstoffenplek waardoor hergebruik mogelijk is. Met het verplaatsen van enke-le bedrijfslocaties ontstond er meer ruimte voor het beter benutten van de kade en het water. Dat was een belangrijke zet.’

Page 40: Een havengebied met toekomst

38

Een havengebied met toekomst

2013BOH schrijft 139e lid in

Page 41: Een havengebied met toekomst

39

Een havengebied met toekomst

2013Overeenkomsten met ondernemers over aanleg nieuwe kades

Bij het herstructureringsproces waren tal van overhe-den betrokken: de Europese Unie; de Ministeries van Economische Zaken; Verkeer en Waterstaat; Volks-huisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, tegen-woordig Ministerie van Infrastructuur en Milieu ge-noemd; Rijkswaterstaat; Provincie Overijssel; Regio Twente. De provincie richtte in 2009 de HMO op: de Herstructureringsmaatschappij Bedrijventerreinen Overijssel. Han Wiendels is de directeur. ‘Wij zijn een ondernemende investeringsmaatschappij met een maatschappelijke opgave,’ zegt hij. Daarmee bedoelt Wiendels dat de HMO als een private onderneming met eigen geld investeert in projecten die de gemeen-te of ondernemers niet zelfstandig of met hulp van ‘gewone’ financiers aan kunnen pakken.

Hoe organiseer je het proces waarmee je de gestelde doelen haalt? De gemeente Enschede noemde de her-structurering van het Havengebied een programma en niet een project. Het was een bewuste keuze om dat onderscheid te maken. Een programma vermeldt een abstracter maatschappelijk doel. In dit geval gebieds-ontwikkeling: verbetering van de openbare ruimte, vergroting van de werkgelegenheid. Bij projecten kijk je naar wat er klaar is als het project afgelopen is. Daarbij gaat het dus om concrete resultaten. Dit zijn de doelen die de gemeente met de herstructurering wilde behalen: werkgelegenheid behouden of vergro-ten, het gebruik van de ruimte verbeteren, de openba-re ruimte beter en functioneler maken en stimuleren van havengebonden bedrijvigheid. Na het aantreden van wethouder Van Hees in 2010 kwam er een ‘busi-ness wise’ aanpak. Zie daarover onder andere het interview met Marijke van Hees elders in dit boek.

Plannen op basis van beschikbare budgetten: stapsgewijs, projectgewijs

Page 42: Een havengebied met toekomst

40

Een havengebied met toekomst

2014 Patrick Welman wethouder economische zaken

In het Enschedese Havengebied werken momenteel circa 5700 mensen. Er zijn ongeveer 325 bedrijven gevestigd. De bedrijvigheid en de werkgelegenheid in het gebied zijn van oudsher zeer belangrijk voor de gemeente Enschede. Dat heeft te maken met het type arbeidsplaatsen. Die sluiten goed aan bij de samen-stelling van de Enschedese beroepsbevolking. Het is bij uitstek een geschikte vestigingsplaats voor traditi-onele bedrijvigheid en een van de weinige terreinen in Enschede waar zich bedrijven in de hoogste milieu-categorieën kunnen vestigen.

Het gebruik van het terrein in termen van werkge- legenheid is geleidelijk minder intensief geworden. Maar dankzij de herstructurering en revitalisering is het Havengebied nu goed gefaciliteerd voor onder-nemers in de zwaardere milieucategorieën. Dat biedt kansen. Er zijn nieuwe kavels beschikbaar gekomen, met kade en zonder kade, groot en kleiner, op diverse locaties. De flinke uitbreiding in vierkante meters maakt een werkgelegenheidsgroei van rond de 600 arbeidsplaatsen mogelijk.

Werkgelegenheid

Page 43: Een havengebied met toekomst

41

Een havengebied met toekomst

2014 Verbetering Leefkwaliteit: lunchwandel-paden, banken, groen, dukdalven

In 2012 startte er een project ter verbetering van de leefkwaliteit in het Havengebied. Ondernemers én werknemers uit het Havengebied konden zelf hun ver-beterideeën indienen. Vier jaar later was het afgerond. Met financiële steun van de provincie en de inzet van diverse ondernemers kwamen er op meerdere plek-ken, zoals aan De Ossenboer, de Kanaalstraat en de Hendrik ter Kuilestraat wandelpaden voor mensen die tijdens hun lunch graag een stukje wandelen, en er kwamen zitbanken en groen. De dukdalven, die de entrees van het gebied markeren, zijn gemaakt door havenondernemers en gefinancierd uit het project Verbetering Leefkwaliteit. Een van de doelen is om onderlinge banden tussen werknemers aan te halen. Van dezelfde en van verschillende bedrijven. Wie zijn collega-ondernemers kent, kan daar veel plezier en zakelijk voordeel van hebben. Het leefkwaliteitsproject is daarmee een waardevolle investering in goede en plezierige contacten tussen mensen in plaats van in stenen.

De verfraaiing van de Handelskade Zuid met een aanlegsteiger en vlonders en de architectonische make over van Snackbar De Haven aan de Handels- kade zorgden vanaf 2009 al voor een grote verbetering van de verblijfsruimte daar. Bij een beetje mooi weer zie je het terras van de snackbar vol zitten met mede-werkers van bedrijven maar ook met passanten. En dat is precies de bedoeling.

Het onderhoud van het vele groen in het gebied was altijd een verantwoordelijkheid van de gemeente. In-middels is besloten dat de BOH het aanwezige groen

gaat beheren. De club van havenondernemers laat daarmee zien hoe belangrijk ze de verblijfskwaliteit en leefbaarheid van het Havengebied vinden. In juni 2016 werd hierover tijdens het feest ter gelegenheid van ruim tien jaar herstructurering een contract ge-sloten tussen BOH en gemeente.

Leefkwaliteit

Page 44: Een havengebied met toekomst

42

Een havengebied met toekomst

Page 45: Een havengebied met toekomst

43

Een havengebied met toekomst

Page 46: Een havengebied met toekomst

44

Een havengebied met toekomst

2014 Werk Binnenhaven afgerond

Rond 2001 borrelden de eerste politieke ideeën op over herstructurering. Wethouder Eric Helder, die toen economische zaken in zijn portefeuille had, herinnert zich hoe moeizaam het was om er politiek draagvlak voor te krijgen: ‘Het was best lastig. In het college en in de raad was er lange tijd veel ongeloof en diverse keren werden er pogingen gedaan het pro-ject te schrappen. Men zei: kunnen we die haven niet beter dempen? Het is toch veel te duur, het duurt te lang, dat soort geluiden. Het was een kwestie van dapper volhouden en steeds samen optrekken met de ondernemers, de BOH. En de steun van de provincie, in die tijd gedeputeerde Carry Abbenhues, was heel belangrijk. Voor de PvdA en voor mij als wethouder was het project om diverse redenen politiek wel be-langrijk: werkgelegenheid, ook voor ‘gewone’ banen, zuinig ruimtegebruik en stimuleren van vervoer over het water.’

Helder: ‘In het college vond de wethouder grond- zaken, Althof, het project destijds onhaalbaar; hij vreesde dat er teveel eigen geld van de gemeente (grondbedrijf) in het project zou gaan zitten en dat het te weinig op zou leveren, ook qua werkgelegen-heid. Uiteindelijk is er ingezet op stapsgewijze her-structurering, waarbij het beschikbaar komen van externe middelen cruciaal was. Het moeilijkste deel, ruimtewinst boeken op de bedrijfslocaties, is pas laat aan snee gekomen.’

Achteraf lezen we terug in eindevaluaties dat de gemeente ‘opmerkelijk proactief’ te werk is gegaan bij

de herstructurering in de periode 2000-2010. Met de komst van diverse geldstromen van andere overheden dan de gemeente is het project op gang gekomen rond 2005. Dankzij bijvoorbeeld de TOPPER-subsidie van het Ministerie van EZ en Grotestedenbeleid van het Ministerie van BZ, subsidies van de Europese Unie, de provincie Overijssel en de Regio Twente en ondersteu-ning door de Herstructureringsmaatschappij Overijs-sel. In 2008 stelde de Enschedese gemeenteraad ook 3,8 miljoen euro ter beschikking voor het opknappen van taluds en uitbaggeren van de havenarmen.

Politieke lijnen: drie wethouders

Page 47: Een havengebied met toekomst

45

Een havengebied met toekomst

2014 Start aanleg 4 nieuwe kades Binnenhaven (Heun, MRT, Huiskamp) en bij Apollo Vredestein (gemeente)

Eric Helder: ‘Voor mij is de samenwerking met de on-dernemers het grootste succes geweest, met de BOH, om er samen voor te zorgen dat het Havengebied een prima vestigingsklimaat heeft en dat zo banen kunnen worden behouden en er bij kunnen komen. Voor het draagvlak bij de ondernemers was heel belangrijk dat er stap voor stap ook concrete resultaten zichtbaar werden, bijvoorbeeld door de verbetering van de be-reikbaarheid. Daarvoor waren de gelden uit Brussel onmisbaar. Door samen met ondernemers tijdens een boottocht naar hun eigen bedrijfslocaties te kijken, kwam de ontdekking dat er aan die waterkant nog veel verbeterd kon worden aan het bedrijfsterrein; dat was echt een eyeopener. Dat hielp.’

Vanaf 2011 nam wethouder Marijke van Hees het stokje over van Eric Helder. Een flink deel van het benodigde geld was toen geregeld via het rijk, de EU en de provincie. Marijke van Hees: ‘We gingen er poli-tiek voor. Onze doelstelling werd: het water gebruiken. We kregen in de gaten hoe belangrijk behoud van de

havenfunctie was.’ Van Hees wist de ondernemers te doordringen van de noodzaak om mee te investeren. Naar schatting de helft van de totale investeringen in het gebied zijn opgebracht door ondernemers.

De huidige wethouder, Patrick Welman, in functie voor het Havengebied sinds 2014, stelt verheugd vast dat de beoogde herstructureringsdoelen gerealiseerd zijn. De taak van de gemeente is nu om gesteund door de BOH bedrijven enthousiast te maken voor vestiging in het gebied, om de bereikbaarheid goed te houden en om het Havengebied duurzaam en aantrekkelijk te laten blijven in de toekomst - ondanks de bescheidener mid-delen: ‘Het grote werk is geklaard. De markt en het ondernemerschap zullen nu hun werk gaan doen. Er is alle reden om positief naar de toekomst te kijken.’

Page 48: Een havengebied met toekomst

46

Een havengebied met toekomst

Peter Wissink, voorzitter BOH

‘We zijn er nog niet! Het Havengebied verdient onze voortdurende aandacht’

‘Het economische en politieke klimaat is anders geworden. Er wordt flink bezuinigd. Dat voelt iedereen en dat is jammer. Desondanks is het belangrijk dat in een dergelijk klimaat aandacht blijft voor de kansen die het Havengebied in zich heeft. Dat vergt pit en energie.’

2015 Havenbedrijf Twente i.s.m. andere Twentse gemeenten en Lochem van start

Page 49: Een havengebied met toekomst

47

Een havengebied met toekomst

‘Mijn stelling is: stilstand is achteruitgang. Overheid, ondernemers, onderzoek en onderwijs moeten samen het spel spelen. In een tijd die nog steeds moeilijk is. Bedrijven reorganiseren, de overheid bezuinigt. Des-ondanks gaat er gelukkig ook veel goed. Een prachtig voorbeeld vind ik de ontwikkelingen op het Kennis-park.’

‘Het bestuur van de BOH kan de kar niet alleen trek-ken. De bedrijven moeten meedoen. Samen met de gemeente een bedrijven- en terreinenvisie ontwikke-len en daar ook voor staan. Schouders eronder, geza-menlijk. We moeten een vervolg geven aan het suc-cesverhaal. Wat ik het grootste succes vind? De sa-menwerking met de gemeente in de afgelopen tien jaar. In die samenwerking is veel goed werk verzet. Henk Hilbolling, als intermediair tussen de gemeente en de bedrijven, is de kruipolie. Wat ambtenaren niet voor elkaar krijgen, lukt Henk wel. Andere successen zijn de revitalisering van de Auke Vleerstraat en de Kanaalstraat, de kades en vlonders in de haven en het realiseren van zelfbeheer in het groenonderhoud. Niet te vergeten is dat de Binnenhaven nu een visitekaartje is. Maar de rechterzijde van de Binnenhaven is nog niet representatief. Dat stuk moet nog verkaveld wor-den. Daar liggen kansen.’

‘De BOH heeft nu ongeveer 115 leden. Door verhuizen-de bedrijven en enkele faillissementen is het aantal leden helaas gedaald. De gemeente Enschede wil twee keer per jaar met ons spreken. In 2015 is een

overkoepelend overleg van voorzitters van Enschedese belangenverenigingen met de drie wethouders Wel-man, Hatenboer, Van Agteren geïnitieerd. Dat hebben we twee keer gedaan, maar dat is er nu niet meer. De boodschap was: ‘Nu zijn jullie aan de beurt. Wij heb-ben er geen middelen meer voor.’ Als BOH willen we met de gemeente en andere partners in gesprek blij-ven en een visie ontwikkelen, want, ondanks alle fees-telijkheid: we zijn er nog niet!’

‘We moeten niet alleen kijken naar het Enschedese Havengebied, maar naar Twente, en zelfs nog breder. Kijken welk soort bedrijven zich vestigen. In de over-slag wordt (te) veel aandacht op containers gevestigd. In Enschede doen we overslag van olie, grind, zand, metalen en veevoer. Er zijn kades nog niet in gebruik. Een aantal bedrijven in de haven heeft het nog moei-lijk. Het is een mooie haven, maar er komt nog te wei-nig rendement uit. Het verdienmodel heeft ook door de crisis een deuk opgelopen. De omstandigheden zijn zwaar, dat is de bittere waarheid. De mindset moet anders. De kades moeten slimmer worden benut. Er komt belangenverstrengeling, we moeten waken voor keiharde onderlinge concurrentie. Daar is niemand bij gebaat.’

‘Maar ik wil graag positief eindigen. Ons feestje over de revitalisering van het Havengebied en de verbete-ring van de leefkwaliteit is terecht. Het Havengebied van Enschede is een plaatje. En daar ben ik enorm trots op.’

2016 Feestelijke viering afronding ruim tien jaar herstructureringswerk bij Richter Staal-service

Page 50: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomst

Redactie gemeente Enschede/Irma Lissberg-Grond-stra en Hans LammertinkFotografie Ruud van der Linden, gemeente Enschede, Hans Lammertink en Henny de MönninkVormgeving Martien FrijnsDruk Wöhrmann Zutphen

De digitale versie van deze publicatie is te vinden op www.haven.enschede.nl

Een havengebied met toekomst. Terugkijken op tien jaar herstructureren in het Enschedese havengebied werd samengesteld in opdracht van de gemeente Enschede in mei 2016 ter gelegenheid van de feestelijke afsluiting van het herstructureringswerk.

Opdrachtgever Afdeling Communicatie gemeente Enschede/Hans LammertinkBasisteksten en interviews Abels Taalzaken/ Paul Abels

Colofon

De herstructurering van het Enschedese Havengebied wordt mogelijk gemaakt met financiële steun van de Rijksoverheid, de Europese Unie, de Provincie Overijssel en de Regio Twente.

Page 51: Een havengebied met toekomst
Page 52: Een havengebied met toekomst

Een havengebied met toekomstTerugkijken op tien jaar herstructurerenin het Enschedese Havengebied

om_havengebied.indd 1 02-06-16 12:27