Een Berg Afval

5/10/2018 Een Berg Afval - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/een-berg-afval 1/20

2 Rik van de Konijnenburg



Een berg afval

Op paasmaandag 2007 ontdekte Rob Faassen een potscherf in een berg

bouwpuin. Het zou het begin worden van een boeiende en archeologisch /

historisch waardevolle tocht door de geschiedenis van Bree. De container

met bouwpuin stond opgesteld aan de Hof van de Deken achter het zoge-

naamde “huis van Jeanneke Vandebosch”. Het kadastraal perceelnummer

is Bree,1ste AFD Sie B.,578K. Het pand werd eind 2006 aangekocht door de

heer F. Vrinssen. Hij startte in het voorjaar van 2007 met de restauratie en

verbouwingswerken. Voor de stabiliteit van het gebouw werden in het achtertuintje enkele vierkante meters grond uitgegraven en vervangen

door gestabiliseerd zand. Het was bij die uitgraving, ongeveer 6 m 2 in

oppervlakte tot op een maximale diepte van 115 cm, dat een berg scher-

ven tevoorschijn kwam. De opmerkingsgeest van Rob en zijn interesse

voor middeleeuws aardewerk zorgden ervoor dat in samenspraak met de

heer Vrinssen een kort onderzoek kon plaatsvinden van de stratigrafie van

het terrein en dat het archeologisch materiaal kon ingezameld worden.

Alle lagen worden doorsneden door de funde-

ringsgreppel van het aanpalende pand. De “maag-delijke bodem”, zandlemige lichtgrijsgekleurdeaarde bevindt zich op een diepte variërend van110 cm tot 115 cm ten opzichte van het maaiveld.

Het archeologisch materiaalIn totaal werden 812 scherven verzameld, ge-kuist, gewassen, geïnventariseerd en genummerd,deels getekend, gerestaureerd en geplakt. Dereeks scherven is voor een archeoloog als hetware een feestmaal, niet alleen omdat het zoveelscherven zijn, maar vooral omdat het een bijnaononderbroken tijdslijn is van het einde van detwaalfde eeuw tot op heden. Er kunnen 4 grote

groepen aardewerk in onderscheiden worden; hetBrunssum-Schinveld aardewerk, genoemd naartwee belangrijk vindplaatsen in Nederlands Zuid-Limburg, het grijsblauwe aardewerk uit Elmpt-Brüggen (Duitsland), het steengoed uit Raeren,Langerwehe, Frechen en Westerwald en hetroodaardewerk dat lokaal geproduceerd werd,

deels ook wel Rijnlands aardewerk genoemd.

Doorheen de beschikbare literatuur zijn deze ver-schillende soorten aardewerk zeer uitvoerig be-

3Een berg afval

De stratigrafische contextEen profiel van 120 cm breed en 115 cm diep konworden vrijgelegd onder het waakzaam oog vande eigenaar. Hierin kunnen 9 lagen onderschei-den worden. De toplaag is een dikke laag grijs-zwarte teelaarde met baksteenfragmenten, bak-

steengruis, recent puin van beton, maar ook kalk-specie en aardewerkscherven. Deze laag door-

snijdt alle andere lagen aan de zijde van het aan-palende pand en vormt de vulling van de funde-ringssleuf van de muur daarvan. Vlak daaronderzit een laag met vooral baksteenpuin en kalkmor-tel. Het volgende laagje is een licht uitgeloogdebrandlaag. De grijszwarte aarde lijkt op een vetteaslaag vermengd met bouwpuin; baksteengruisen kalkspecie. Onder deze brandlaag zit een vrij

dik pakket grijszwarte aarde vermengd met veld-keien waar kalkmortelresten aan kleven. De laagis vrij rijk aan aardewerkscherven van het typeprotosteengoed en grijsblauwaardewerk. Eenroodgekleurde laag scheidt de puinlaag van op-nieuw een vettig aanvoelende brandlaag. In debrandlaag komen opnieuw dikke scherven grijs-

blauwaardewerk voor en een enkele veldkei.Samengevat bestaat het profiel uit een opeenvol-

ging van twee zeer duidelijke brandlagen vanelkaar gescheiden door een vrij dik pakket puin.

Rik van deKonijnenburg,Rob Faassen,

Tosca Biesmans



schreven zowel naar vormen als naar versiering,fabricatie, productie en verspreiding als naar tech-niek en chemische samenstelling. Wij beperkenons daarom tot een verantwoording van de inde-ling zoals weergeven in de tekeningen van het

aardewerk. De nummering van de individueletekeningen is gelijk aan de nummering bij de in-ventarisering van de aardewerkfragmenten waar-door het te ontrafelen kluwen iets overzichtelij-ker kon gemaakt worden.

Enkele statistische gegevens geven de verhoudin-gen weer tussen de verschillende soorten aarde-werk. In totaal werden 812 scherven beschreven.

125 scherven kunnen geïdentificeerd worden als

afkomstig van de Zuid-Limburgse pottenbakke-rijen in Brunssum en/of Schinveld. Beide zijnvindplaatsen waar eind van de jaren 1950 en be-gin 1960-er jaren 6 ovens zeer uitgebreid onder-zocht en beschreven werden door A. Bruijn. In deliteratuur worden de twee vindplaatsen altijd in

één adem genoemd. 171 scherven zijn van hettype grijsblauw aardewerk. Op drie na kunnen zeallemaal toegewezen worden aan de productie-centra te Elmpt en/of Brüggen; twee vindplaatsenin de Kreis Viersen in Duitsland. De drie anderefragmenten moeten omwille van de vorm en detechniek beschouwd worden als lokaal geprodu-ceerd aardewerk.

Steengoed, zeer hard gebakken aardewerk, op mi-nimum 1300°C oventemperatuur, omvat 109scherven uit diverse pottenbakkerscentra; Rae-ren, Westerwald, Frechen en Langerwehe.

De grootste groep is het rood aardewerk met 337

scherven. Dit aardewerk is voornamelijk lokaalgeproduceerd en heeft een rijke vormenschat énversiering. Het is het eerder volkse aardewerk datde concurrentieslag met het duurdere steengoedaanging en uiteindelijk won.

Tenslotte werden nog een 43-tal scherven witaardewerk gevonden uit zeer uiteenlopende pe-rioden, tot en met het hedendaags hotelporselein.Het restant, 27 scherven, omvat 2 stukjes majoli-ca, 3 fragmenten van tegeltjes in delftsblauw, en

fragmenten van porselein en fraai versierd bis-cuitaardewerk.

Brunssum-SchinveldDe chronologische indeling van het aardewerk uitBrunssum-Schinveld is gebaseerd op 4 kenmer-ken; de stratigrafische positie, de versiering, debaktemperatuur en de positie van het oor en daar-

aan gekoppeld natuurlijk de vormentypologie.

Het is opmerkelijk dat in deze streek geëxperi-menteerd werd om het aardewerk harder en har-der te bakken wat uiteindelijk leidde tot hetsteengoed.

Het aardewerk uit deze pottenbakkersovens om-

vat een periode van midden 12de eeuw tot mid-den 14de eeuw; ca. 1170/80 tot 1350. De oudstescherven, slechts vier, kunnen toegewezen wor-den aan periode 1, gaande van ca.1125/1150 tot1190. Het zijn fragmenten van kogelpotten ingeelwit, grof gemagerd aardewerk (tekening 1200,1204, 133, 1205). Twee scherven hebben eenroodbruine versiering. Deze versiering werd met

de penseel aangebracht en bestaat uit een ijzer-houdende kleipap. Het aardewerk werd op eeneerder lage temperatuur gebakken, ca 900 °C. Uitperiode 2 zijn een tiental scherven waaronder éénvolledig profiel van een vrij zeldzaam en zeer

goed dateerbaar kruikje in grijsbruinaardewerkmet een diep bruinpaarskleurige lijnversiering op

de schouder en onderkant van de hals (tekening1208-1208b). Het is een kruikje uit de laatsteperiode waarin dergelijke versiering gebruiktwordt. Waarschijnlijk een experiment is een hals-fragment waarvan de donkergrijsbruine kleur na-




5Een berg afval



7Een berg afval

Links Brunssum-Schinveld aardewerk uit periode I (eind 12de eeuw), rechts het aardewerk uit periode II (eind 12de, begin 13de eeuw)



genoeg volledig de paarsbruine lijntekening ver-doezelt die op de hals nog te zien is (tekening140). Met deze scherf zitten we echt op de over-gang van aardewerk naar protosteengoed; de tem-peratuur in de ovens wordt namelijk geleidelijkopgedreven naar 1100-1200 °C.

Het aardewerk uit periode 3, te dateren van 1225tot 1280, wordt vooral gekenmerkt door het feitdat de keramiek na te zijn gedraaid op het wiel, ineen ijzerhoudende kleipap, engobe, gedompeldwordt. Soms wordt enkel de buitenzijde in dekleipap gedompeld, soms loopt de engobe overop de binnenzijde waardoor uitlopende papstre-

pen op de binnenwanden ontstaan (tekening 55

en 71). Bij het bakken krijgt het aardewerk eendiepbruine kleur terwijl de ongekleurde opper-vlakten eerder grijs van kleur blijven. Opmer-kelijk is dat de oren van de kruiken gelijk aan of

net iets onder de rand van de lip zijn aangezet.Het zijn allemaal worstoren, die op de pot aange-drukt werden. Aan de binnenzijde van het aarde-werk zijn bijna altijd indrukken van twee vingers,middelvinger en wijsvinger, te vinden die de wandomhoog drukken bij het aanzetten van het oor.

Tekeningen 56, 71, 95-96 en 209, zijn fragmentenvan roodkleurig aardewerk. Het is niet helemaalduidelijk of dit aardewerk thuishoort in de groepBrunssum-Schinveld of uit Elmpt afkomstig is.De datering is echter wel duidelijk gelijklopendaan die van periode 3 in Brunssum-Schinveld.Het aardewerk zelf is bedekt met een roodkleu-

rende engobe, de kern is lichtgrijs en de wanden

zijn geel tot lichtoranje van kleur. De tuitpot, zo-wel als de grote kruik met een bewaarde hoogtevan 36 cm, hebben druipsporen van de engobeaan de binnenzijde. Drie bodemfragmenten, tel-


Een collectie oren en halzen

van kruiken uit Brunssum-

Schinveld. Hieruit blijkt dat,

gelet op het glazuur, de vorm

en de positie van het oor géén

100% sluitende argumenten

zijn voor de datering van het

aardewerk. De kruik linksbovendateert uit omstreeks 1250, de

kruik rechtsboven dateert uit

einde 13de, begin 14de eeuw.



kens een standring van uitgeknepen standlobbenen een lensbodem, behoren ook tot deze groep.De afmetingen ervan wijzen erop dat ook dit frag-menten zijn van grote kruiken.

Uit de vierde periode, van 1280 tot 1350, dateert

het meer bekende en typische paarsbruine, rede-lijk blinkende aardewerk. De baktemperatuur inde ovens wordt opgedreven naar bijna 1300 °Cwaardoor de klei begint te sinteren. De tempera-tuur is echter net niet hoog genoeg om van steen-goed te kunnen spreken. De ijzerengobe sintertmee en wordt bijna glanzend zodat het begint telijken op zout of loodglazuur. De oren van de

kruiken worden onder de rand of zelfs onder de

lip aangezet en op de hals en de rand van dekruiken en andere vormen verschijnen radstem-pelversieringen (tekening 196). Tekening 48 iseen nagenoeg volledige kruik al moet voor alle

duidelijk vermeld worden dat het hier een mis-baksel betreft; de buik vertoont verschillendedeuken.

In de loop van de tweede helft van de 14de eeuw,na nog experimenten met loodglazuur te hebben

gehouden, stopt de productie van aardewerk inBrunssum-Schinveld.

Elmpt - BrüggenOver het algemeen wordt dit grijsblauwe, onge-glazuurde, dikwandige aardewerk Elmpter kera-miek geheten naar de gemeente Elmpt in de Kreis

Viersen, maar ook in onder meer de gemeenten

Brüggen en Overhetfeld werden pottenbakkers-ovens teruggevonden. Het aardewerk is wielge-draaid waarbij de wanden naderhand geglad zijn.De kleipasta is grof gemagerd met zand en kwarts

9Een berg afval

Aardewerk uit Elmpt/Brüggen

of Brunssum-Schinveld. Enkel

de paarskleurige kruik is zeker uit Brunssum-Schinveld. Deze

groep dateert uit de 13de, begin

14de eeuw.



11Een berg afval

Aardewerk uit Elmpt/Brüggen uit de tweede helft van de 13de eeuw (1250-1300).



waardoor sommige fragmenten een ruw uitzichthebben. Door het reducerende bakproces krijgthet aardewerk de typisch grijsblauwe kleur. Naarvorm werden slechts een 5-tal soorten terugge-vonden; fragmenten van zeer hoge voorraadpot-ten met een manchetvormige rand, soms vlak

onder de lip versierd met een lijnversiering enheel soms daaronder een meandermotief of vin-gerindrukken vormen het grootste aandeel in devondsten (tekening 14). Andere fragmenten zijnafkomstig van grote kommen (tekening 45) meteen driehoekig naar beneden afgebogen hand-greepje dat nauwelijks in verhouding staat tot deafmetingen van de kom. Eén fragment is afkom-

stig van een lage kom of schaal (tekening 2).

Tenslotte werd nog de bovenste helft van eenkruik gevonden (tekening 19) en de schouder enrand van vermoedelijk een kogelpot (tekening 8).

Zoals eerder geschreven zouden de fragmenten56, 71, 95-96 en 209 ook uit Elmpt of omgeving

afkomstig kunnen zijn.

Naar datering begint de productie van aardewerkin Elmpt omstreeks het einde van de 11de eeuwen duurt tot het begin van de 14de eeuw. Gelet ophet feit dat dit aardewerk gevonden werd in asso-ciatie met het aardewerk uit Brunssum-Schinveld,suggereren wij het te dateren in de 13de eeuw; de

latere productieperiode van dit soort aardewerk. Wat betreft het aardewerk met rode engobe blijfttwijfel over de herkomst, maar over de datering ismen het in de vakliteratuur eens dat dit aarde-werk in de 13de eeuw geproduceerd werd.

Het steengoedEigenlijk is het gewoon de chronologische evolu-

tie in het productieproces die we volgen. Na hetexperimenteren met bakken op hoge temperatuurlijkt men in de Oostkantons, meer bepaald in degemeente Raeren, sneller de juiste techniek onderde knie te hebben om steengoed te producerendan in Zuid-Limburg. Vanaf de tweede helft van

de 14de eeuw slaagt men erin de oventempera-tuur op 1300°C te houden gedurende heel het




13Een berg afval

Rood en wit aardewerk met loodglazuur aan de binnenzijde en vlekken aan de buitenzijde.In het glazuur zitten nog veel onzuiverheden (ijzeroxide) die het geheel een gespikkeld uitzicht geven. datering: 15de -16de eeuw



bakproces waardoor de klei verglaast en volledigondoordringbaar wordt voor water, bier, wijn,olie en andere vloeistoffen. Tijdens het bakkenwordt het aardewerk dan nog eens met zout be-strooid waardoor het glanzend wordt. Het aarde-werk is na het bakken zeer hard en het klinkt

zoals metaal als het op de grond valt. De kleur isbruin tot grijs, dikwijls gevlekt door een ongelijk-matige verdeling van de engobe die de bruinekleur moest zorgen. Later, vanaf de 15de eeuw, zaldit soort aardewerk meer en meer gebruikt wor-den voor schitterende artistieke hoogstandjes.Getuige daarvan zijn enkele scherven van zoge-heten Westerwald kruiken met een opgelegde fi-

guratieve versiering (tekening 175). Dit soort aar-

dewerk hoort al volop in de 17de eeuw thuis. Deoudste vormen, eenvoudige aardewerkvormen,zijn bekers en kruiken zoals tekeningen 1218 en165 en 166. Deze laatste twee bodemfragmentenzijn bruin, vrij egaal van kleur en hebben nogalgeprononceerde standlobben waardoor we eerder

geneigd zijn ze toe te schrijven aan het produc-tiecentrum van Langerwehe dan aan dat vanRaeren. Beide bodemfragmenten zijn te dateren inde tweede helft van de 15de eeuw. Typisch uit

Raeren zijn de fragmenten van de kruiken 201 en215. Beide zijn bruin en grijs van kleur en hebbeneen ingekerfde versiering. De ene een lijnversie-ring aangevuld met kleine bloempjes, de andere

een floraal motief gecombineerd met een stippel-en lijnversiering. Beide fragmenten dateren uithet einde van de 16de, eerste helft van de 17deeeuw; ca. 1580-1650. Uit het Westerwald tenslot-te zijn de halsfragmenten 177, 190 en 176 met

typisch profiel en kobaltblauwe lijnversiering. Deuitstekende ribbe op de hals, meestal vlak onder

de rand, diende om een tinnen deksel op de latensteunen. Verschillende bodemfragmenten van bier-kruiken werden teruggevonden telkens met uit-gesproken lijnversieringen waarvan sommigeblauw en paars ingekleurd werden. De fragmen-ten zijn te dateren in de 17de en 18de eeuw.Tekening 171 tenslotte is een randfragment vanvermoedelijk een boterpot. Het aardewerk is

donkergrijs van kleur met een ingekerfde lijnver-siering opgevuld met kobaltblauw. Deze pot da-teert waarschijnlijk uit de late 18de, misschienwel 19de eeuw.

Rood aardewerk – wit aardewerk Het steengoed is duur aardewerk omwille van dehoge productiekosten; de ovens verbruikten na-

melijk veel hout en andere brandstoffen. Vermoe-delijk greep men al in de 14de eeuw terug naar

goedkopere productieprocessen waarbij op lagetemperatuur gebakken werd, ca. 900 °C waardoorhet aardewerk rooddoorbakken van kleur werd.Om te kunnen concurreren met het glanzendsteengoed werd teruggegrepen naar een oud pro-cédé, namelijk loodglazuur, om de schalen, krui-

ken en kookpotten ondoordringbaar te maken.Deze vorm van glazuren was reeds bekend in de10de en 11de eeuw en werd, zij het sporadisch,toegepast op Andenne-keramiek. Het raakte inonbruik door de ontwikkeling naar protosteen-goed, maar in volle steengoedperiode werd ergraag naar teruggegrepen precies omdat het veelmakkelijker produceerbaar en goedkoper was. De

evolutie in pottenbakkerstechnieken heeft ervoor

gezorgd dat het rode aardewerk uiteindelijk hetsteengoed ging overvleugelen als gebruiksaarde-werk. Het steengoed werd aardewerk voor eenhogere klasse van de bevolking of werd enkelgebruikt als drinkgerei of om vloeistoffen zoalswijn en olie in te bewaren.

Dat er geëxperimenteerd werd getuigt een rand-fragment van witgrijs aardewerk met op de randen schouder een bruingele vlek loodglazuur

(tekening 217, Brunssum-Schinveld periode 4,tot 1350 AD). Andere fragmenten vertonen aande buitenzijde glazuurvlekken en zijn aan de bin-nenzijde glanzend geel of bruin gekleurd met

donkere stippen; soms donkergroen, soms bruin.Dit zijn scherven afkomstig van aardewerk uit detweede helft van de 14de, eerste helft van de 15deeeuw. Het loodglazuren gebeurde door loodsnip-pers over het gedroogde aardewerk te strooien.

Het lood smelt tijdens het bakken en verbindtzich met het in de klei aanwezige kiezelzuur. Zo

ontstaat een glasachtige substantie, die zich gelijk-matig over de wanden van het aardewerk ver-spreidt. Soms zijn er donkerbruine of groene par-tikels, vlekjes, te zien. Deze zijn te wijten aan on-zuiverheden tussen de loodschilfers; de donker-bruine zijn afkomstig van ijzervijlsel, de groenevan kopervijlsel. Indien er voldoende kopervijlselwerd gebruikt, ontstond een egaal groene glazuur-

laag. Deze evolutie verschijnt in de tweede helftvan de 14de eeuw in Brunssum-Schinveld enwordt vanaf de 15de eeuw algemeen toegepast.

In combinatie met het rood aardewerk is er ookwit aardewerk dat meestal groen geglazuurdwerd, al zijn er ook andere kleurversieringen te-

ruggevonden. Wit of rood, de vormen zijn meest-al gelijklopend. Aanvankelijk produceerde men

potten met een lensbodem en drie standvoetjes,zogeheten grapen, zoals er één teruggevonden




15Een berg afval




Rijnlands rood aardewerk,

waarschijnlijk in Bree geprodu-

ceerd. De slibversiering werd

met een ringeloor aangebracht.(tweede helft 17de-18de eeuw)



17Een berg afval

werd in 1981 aan de Gerdingerpoort. In de loopvan de 16de eeuw, en zeker in de 17de eeuwwordt echter het gebruik van een treeft in dehaard gemeengoed. De standvoetjes gaven eengrape stabiliteit in het houtvuur. De treeft, eenijzeren raster op vier pootjes, zorgde voor een

kookvlak waardoor kookpotten een vlakke bo-dem konden hebben. Dit betekende opnieuw eenvereenvoudiging in de productie omdat de vlakkebodem van de kookpotten zoals hij gevormdwerd op het pottenbakkerswiel niet meer hoefdebijgewerkt te worden. De treeft die gevondenwerd is ongeveer 25 cm breed, 35 cm lang en 10cm hoog.

In de 17de en 18de eeuw gaat men het roodaardewerk versieren met een ringeloor. In eenhoorntje wordt een kleipap gedaan waarmee opde schalen, kommen en andere vormen lijnver-sieringen en allerlei andere motieven wordenaangebracht. Soms wordt, zoals op een bodem-

fragment uit 1771, gevonden aan de Stationwal in1981, een datum aangebracht waardoor daterenwel heel gemakkelijk wordt.

In de berg scherven valt één soort kommen bij-zonder op door het grote aantal en de typischevorm (tekeningen 297, 298, 325, 327, 328). Drieopvallende, steeds terugkerende kenmerken laten

vermoeden dat dit aardewerk lokaal geprodu-ceerd werd en een typisch Breese trek heeft; derand heeft aan de buitenzijde, onder de lip, tel-kens een rondomrond ingekerfde lijn, op de rompis telkens een knik tussen schouder en buik,

geaccentueerd door een duidelijke horizontalegroeve en het oor tenslotte, of de oren, zijn worst-

oren met op de buitenzijde drie verticale ribbenen aan de rand van de kom wordt het oor als hetware gesloten door twee dunne spits naar elkaartoegeknepen kleiflappen. Tot op heden hebbenwij geen referenties in de literatuur kunnenterugvinden van gelijkaardig aardewerk waardoorons vermoeden versterkt wordt dat dit een han-delsmerk van een 18de-eeuwse Breese potten-

bakker was. Tekening 334 is een zeer grote kom,39 cm diameter en 25 cm hoog, met op de schou-der een kamversiering; twee horizontale 4-lijnigebanden gescheiden door een meanderversiering,die met dezelfde kam moet aangebracht zijn. Debuitenzijde en de binnenzijde van deze kom zijnbruin gekleurd en bedekt met loodglazuur.

Eén potje Brees aardewerk verdient onze volleaandacht. Niet omwille van de vorm of de bewa-ringstoestand, maar omwille van de inhoud. Opde bodem, tegen de wand en zelfs op de buiten-wand zit een uitgedroogde rubberachtige sub-stantie, vaalgroen van kleur en zelfs hard koper-

groen met een lichte schittering. Bijzondere dankgaat naar HEBOLABO, Holvenstraat 9 te 3900Overpelt, met name de heer R. Bové, die deinhoud van deze pot analyseerde. Het blijkt tegaan om verdroogde loodverf; basisch loodcar-bonaat (loodwit) en resten van koperresinaat. Hetzou kunnen dat een oud potje gebruikt werd omde verf in te doen waarmee houten ramen en

deuren lichtgroen geverfd werden. Loodverf werd

tot in de 20ste eeuw gebruikt en beschermde nietalleen tegen vocht maar ook tegen ongediertezoals houtworm.

Wit aardewerk Onder rood aardewerk hebben we al gewezen opde aanwezigheid van wit aardewerk zoals teke-ning 229, een vergiet. Maar een klein deel van hetgevonden schervenmateriaal is ook echt wit

aardewerk zoals majolica, biscuitaardewerk enporselein. De majolica, slechts 2 fragmenten, kandateren uit de 16de eeuw of later, het porselein enhet biscuitaardewerk is duidelijk uit de 18de,

19de en zelfs 20ste eeuw waardoor onze tijdslijnvol is.

Vermeldenswaard is een fragment van een kopjein Chinees porselein uit het midden van de 18de

eeuw. Aan de buitenzijde is het volledig bruingekleurd. Deze typische kleur wordt in de litera-

tuur Bataviabruin genoemd. Tenslotte is er nogeen fragment van een tingeglazuurd bord metgegolfde rand. De versiering bestaat uit een licht-groene en een paarse lijn aangevuld met floralemotieven. Waarschijnlijk betreft het Kortrijksaardewerk uit ca. 1785.

Het echt hedendaagse aardewerk, waaronder en-

kele bodemfragmenten van grote steengoed voor-raadpotten, bloempotten en serviesgoed, hebbenwe geïnventariseerd, maar zullen we om hopelijkvoor de aandachtige lezer begrijpelijke redenenniet verder beschrijven.



18

Fragmenten van een 17de

eeuws vergiet in wit aardewerk.

De groene kleur werd bekomen

door koperschilfers op het

aardewerk te strooien die ver-volgens in de oven smolten.

Rik van de Konijnenburg



19

"Brees" aardewerk uit de 18de

eeuw met de typische rand,

oor en knik op de buik van de

potten. De groene "smurrie" in

de centrale pot zijn resten vanloodverf en koperoxide.

Een berg afval



BesluitVoor het eerst kunnen we in Bree met aarde-werkvondsten echt teruggaan in de tijd; van de20ste naar de 12de eeuw in een bijna ononder-broken tijdslijn. Er is enkel een hiaat wat betreftde periode tussen 1350 en 1450. Dit lijkt mis-

schien een spijtige zaak, maar is waarschijnlijkverklaarbaar door de stratigrafie van het terrein tekoppelen aan de vondsten. Pater Maes spreekt inzijn geschiedenis van Bree over de oudst gekendebrand in de stad. Deze zou hebben plaatsgevon-den in 1375 toen een deel van de Opitterstraatafbrandde. Dat jaartal past precies in het hiaat vanonze tijdlijn en zou bijgevolg één van de oorza-

ken van de leemte kunnen geweest zijn al ligt het

vondstengebied op enige afstand van de Opitter-straat.

In de gelaagdheid zijn twee brandlagen duidelijkte onderscheiden. De onderste kan geassocieerdworden met het oudste aardewerk, tot ca. 1350.De brand die Maes aanhaalt vond plaats in deOpitterstraat. Men kan dus vermoeden dat eenkwart eeuw eerder, of nog vroeger, een hevige

brand heeft gewoed in de Hoogstraat. De rode,verbrande aarde vlak boven de zwarte aslaag, iswaarschijnlijk het restant van de lemen wandenvan een vakwerkhuis; rood verbrand en onderinvloed van vocht terug zacht geworden in debodem.

Er is nog een tweede brand en die zou kunnen

dateren uit het begin van de 16de eeuw. Het vak-

werkhuis brandde opnieuw af al had men al bak-stenen gebruikt om het brandgevaar enigszinstegen te gaan. Nauwelijks op 150 jaar tijd twee-

20

De porseleinwinkel met links-

boven Chinees porselein,

linksonder Majolica, dagda-

gelijks 19de eeuws biscuit-

aardewerk met blauwe ver-

sieringen, een delftsblauwetegel, het scherfje Batavia-bruin

en het scherfje Kortrijks

aardewerk rechtsonder.

datering: 18de-19de eeuw.

Rik van de Konijnenburg



maal brand op dezelfde plaats, een mogelijkheidom te verklaren waarom er voor die periode veelminder aardewerk is teruggevonden dan uit detijd vóór 1350 en na het einde van de 15de, begin16de eeuw.

Opmerkelijk is wel dat het niveau van de stad opnauwelijks 300 jaar tijd ongeveer met 1 metergestegen is. De vondst van verbrande balken in debinnentuin van het voormalig Augustijnenkloos-ter was al een indicatie van deze ophoging. Verderonderzoek van bouwputten in ons stadscentrumkunnen hierin duidelijkheid verschaffen.

Uit de soorten aardewerk kan duidelijk afgeleid

worden dat er in de 12de en 13de eeuw al eenbloeiende handel in aardewerk bestond waarbijhandelaars hun waren ver van huis aan de man / vrouw brachten. Vanaf de 16de eeuw ontwikkeltzich in Bree een echte pottenbakkersindustrie.Opnieuw wordt met deze vondsten bevestigd wat

bij eerdere opgravingen in de Nieuwstadstraat enaan de Verwerstoren al aangetoond werd. Met ditverschil echter dat we nu denken een “handteke-ning” gevonden te hebben van een Breese potten-

bakker uit de 18de eeuw.

Het onderzoek is nog niet af. Het plakken enrestaureren gaat voort én er zijn nog verschillende

fragmenten van middeleeuws glas en talrijke die-renbeenderen gevonden die nog nader bestudeerdmoeten worden. Het spijtige is dat we geen echteopgraving hebben kunnen houden waardoor weduidelijkheid hadden gekregen over de strati-

grafische positie van het aardewerk. Dankzijechter de opmerkingsgeest van Rob Faassen en

Tosca Biesmans en de bereidwilligheid van deheer Vrinssen kon een zeer boeiend stukje mate-riële geschiedenis van Bree ontsloten en gepu-bliceerd worden.

Gebruikte literatuur:

Maes,S.F., De Geschiedenis van Bree: de gemeente van de

oudste tijden tot aan de Franse Revolutie, Heverlee,

1952

Van de Konijnenburg R., Bree: Stadswallen, Archeologie ,

2,1981,p.97Van de Konijnenburg R., Archeologisch onderzoek aan

de Gerdingerpoort, Het Ezendröpke - Tijdschrift van

de Geschied- en Heemkundige kring Groot-Bree, 1,

1981,pp.18-24

Van de Konijnenburg R., Een pottenbakkerij in de

Nieuwstadstraat?, Het Ezendröpke - Tijdschrift van de

Geschied- en Heemkundige kring Groot-Bree,2,1982,

pp.15-25

Van de Konijnenburg R., De opgravingen op deStationwal in 1981, Het Ezendröpke – Tijdschrift van

de Geschied- en Heemkundige kring Groot-Bree, 4,

1983,pp. 2-18.

Bruijn, A., Die mittelalterliche Töpferindustrie in

Brunssum,Berichten van de Rijksdienst voor het

Oudheidkundig Bodemonderzoek 9, 1959, pp. 139-

188.

Bruijn, A., Die mittelalterliche keramische Industrie in

Schinveld, Berichten van de Rijksdienst voor het

Oudheidkundig Bodemonderzoek 10/11,1960/61,pp.462-507.

Bruijn, A., Die mittelalterliche keramische Industrie in

Südlimburg, Berichten van de Rijksdienst voor het

Oudheidkundig Bodemonderzoek 12/13,1962/63,pp.

357-459.

Reineking von Bock, G., Steinzeug, Köln 1986,3E ed.

Lüdtke,H. en SchietzeL,K., Handbuch der mittelalter-

lichen Keramik in Nordeuropa. Schriften des

Archäologischen Landesmuseums, Band 6, Wachholtz

Verlag, Neumünster,2001.

21Een berg afval

Een Berg Afval

Documents

Transcript of Een Berg Afval