door Deborah Schollaert »

EDWARD SAÏD, MAN VAN DE WERELD  

Eind jaren ’70 lokte hij veel controverse uit met zijn boek ‘Orientalism’, waarin hij de westerse kijk 

op de Arabische wereld bekritiseert. Ook vandaag, acht jaar na zijn dood, leven de ideeën van de 

Palestijn‐Amerikaan Edward Saïd verder.  

 

Tijdens de derde avond in de reeks ‘Tussen Ratio en Geloof’ komt de grote denker Edward Saïd aan 

bod. DeBuren organiseert samen met MANA een aantal avonden over grote universele denkers uit 

de islamitische wereld. De huidige revoluties in de Arabische wereld zetten de theorieën van deze 

mensen extra kracht bij. De organisatoren willen het westerse denken over de islam in vraag stellen 

en bekritiseren. Twee Saïd‐kenners spreken over zijn leven en werk, oriëntalisme en de invloed van 

zijn ideeën op de huidige samenleving. 

 

Gespleten identiteit 

 

In zijn eigen memoire ‘Out of place’ van 1999 stelt Saïd het idee van een vastliggende identiteit ter 

discussie. Zelf is hij geboren in Jeruzalem, maar zijn familie woont in Caïro en hij is gaan studeren in 

de VS. Een man van alle werelden dus. Hij voelde zich meer Amerikaan dan Arabier doordat hij 

omgeven was door de  westerse cultuur, maar dat hield hem niet tegen om van alle culturen te 

proeven. Zo maakte hij zowel Israëlische als Palestijnse muziek, wat voor controverse zorgde door de 

strijd tussen beide volkeren. Op die manier wilde hij tonen dat hij niet gelooft in een vaste identiteit. 

Hij omschreef zichzelf als een stroom die altijd ontvreemdt maar toch blijft lopen. Over politieke 

toestanden zoals de Israëlische onafhankelijkheidsoorlog schreef hij heel terughoudend. Het 

politieke werd hem te snel te persoonlijk, omdat het dagelijks de levens van families binnendringt en 

verwoest.  

 

Arabische lente al voorspeld door Saïd 

 

In zijn fel bekritiseerde boek ‘Orientalism’ uit 1978, geeft Saïd kritiek op de westerse weergave van 

de Arabische wereld. Oriëntalisme werd door Saïd gebruikt om de dominante westerse opvatting van 

de Oriënt, of het oosten in de culturele wereld, aan te duiden. Achter het oriëntalisme schuilt 

volgens hem de behoefte aan macht en zelfbevestiging van westerlingen. De verregaande kolonisatie 

is hier het levende bewijs van. Toch heeft zijn afkomst geen invloed op zijn uitingen. Zo zag hij de 

fouten van Arafat en bekritiseerde hij zijn Palestijnse leider in het openbaar. Ook andere 

machthebbers moesten het ontgelden. Hij voorspelde de catastrofale chaos in Irak en noemde het 

‘Palestijns Versailles’. 

 

De Palestijn vroeg zich openlijk af welke aparte staten er zouden moeten komen. Eén volledig 

seculiere staat leek hem de enige oplossing. Volgens hem was er Amerikaanse onwil om kennis te 

verwerven over Israël en Palestina, maar probeerde het islamisme aan de andere kant ook zieltjes te 

winnen. Mensen zijn blind voor het Arabisch nationalisme. Recente historische ontwikkelingen in die 

wereld hebben tot veel ellende geleid, zoals we bijvoorbeeld vandaag zien bij Moebarak, Khadafi en 

Saleh.  

 

 

Reisgezel 

 

Sociaal wetenschapper Karel Arnauts beschouwt Saïd  als een reisgezel waaraan hij moeilijke vragen kan stellen. Ook vandaag leven de gedachten van de grote denker voort. Als voorbeeld gebruikt Arnauts de verkiezingen in Congo, met protesten in de Brusselse wijk Matonge tot gevolg. Volgens hem gaan mensen te kort door de bocht door te zeggen dat de betogers te ver gaan. “De beelden die door de media worden getoond, verstoren de raison d’être van demonstraties. De Europese Unie aanvaardt zomaar de dictatuur van Joseph Kabila. Dat is de reden dat de Luxemburgstraat tweemaal het doelwit is. Daar zijn de Europese instellingen én de Congolese ambassade gehuisvest.”  De beeldvorming van het oriëntalisme tijdens de Arabische Lente is volgens Arnauts helemaal fout. Jongeren worden als sleutelpersonen in de revolutie naar voor geschoven. Westerse media willen opstanden zo sympathiek doen lijken en noemen het de Facebookrevolutie, terwijl de meeste jongeren in die landen niet eens een pc hebben. Op die manier roept het westen zichzelf uit als motor van de revolutie.  Atheïst tot in de kist  Saïd staat ver van religieuze vertogen die hem omgeven. Hij ziet ze als te overstijgen. Religie hoort bij een plaats en dus bij een vaste positionering. Religie is een privézaak voor hem. Het monotheïsme in het Midden‐Oosten is meer slecht dan goed. Hij heeft ook kritiek op het oriëntalisme langs islamitische kant. Hij was een atheïst, een voorstander van de seculiere staat.  Saïd in 2011   “Saïd was niet iemand van elegante theorieën. Hij ging aan de slag met ideeën die niet compatibel zijn, maar hij vechtte wel met die ideeën.” Karel Arnauts beschouwt de humanist als een belangrijke schakel in de evolutie naar vandaag, maar heeft er ook bedenkingen bij. “ Zijn humanistische boodschappen zijn vandaag minder relevant, gezien hij een kind van zijn tijd was. De plaatsen waar hij opgroeide hebben hem intellectueel gevormd. Er zijn nu nieuwe denkers die beter aansluiten bij de jongeren van nu. Humanisme is een mooi ideaal, maar nogal afstandelijk in een wereld van globalisering. Saïd spreekt vooral academici aan.”  

Keep on moving   “Keep on moving”. Het is essentieel voor een migrant of reiziger om te blijven bewegen. Iemand die voortdurend vaste posities achter zich laat, blijft een kritische geest ontwikkelen. Saïd wist zijn raad op een inspirerende en mobiliserende manier te combineren. “Een Saïdiaanse vorm van koppigheid zou iedereen kunnen gebruiken. Idealiter zijn we allemaal Saïdisten die zich in alle culturen kunnen inleven,” besluit Arnauts.  

DEBORAH SCHOLLAERT » 

 

Gezien op vrijdag 9 december in de Beursschouwburg, Brussel, in de reeks ‘tussen Ratio en Geloof’, 

van deBuren.