educa t i e v e b i j l a g eJAZZSTORY

PRESENTEERT

basisonderwijsseizoen 2011 2012

i n l e i d i n g

Jazzstory neemt de kinderen mee naar een duistere kroeg waar ze kennis maken met vijf jazzmuzikanten die daar elke avond spelen. Wanneer de jazzers het niet eens worden over hoe ze samen moeten spelen gaat het er hevig aan toe en wordt het duidelijk dat ze enkele afspraken moeten maken om samen muziek te spelen. Doorheen de voorstelling krijgen de kinderen in-zicht in de basiselementen van swing en jazz via humor, interactie en herkenning vanuit hun eigen leefwereld.

In deze educatieve bijlage vind je al het nodige om je klas voor te bereiden op het muzikale bezoek. Achter-grondinformatie, uitdagende opdrachten, interessante links en tips helpen je om de voorstelling nog beter te kunnen volgen en begrijpen.

opdrachtDoorheen de lesmap zijn er in de tekst woorden in het vet gedrukt. Deze woorden moeten achteraan de lesmap ingevuld worden in de kruiswoordpuzzel. Indien jullie de puzzel kunnen kraken mag je de oplossing doormailen naarcharlotte_saelemakers@hotmail.com en krijgt de klas een officieel Jazzstory-diploma voor jonge jazzers!

Deze lesmap gaat over jazz. Maar kan je daar wel les over te geven? Jazz is in de eerste plaats muziek die je moet voelen. Goede jazzmuziek dringt rechtstreeks door tot in je benen, je oren en zelfs je hart!

opdrachtSchrijf het woord jazz neer.Laat een paar kinderen op bord schrijven of spellen wat ze geschreven hebben. Welke spelling is juist?

oplossing Ze zijn allemaal juist! Doorheen de ge-schiedenis zijn verschillende spellingen gebruikt voor jazz. Vandaag gebruiken we deze schrijfwijze: jazz.

opdrachtKunnen jullie dit zinnetje vertalen?Duke Ellington - It dont mean a thing (1943) http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

JAZZSTORY

seizoen 2011 2012

It dont mean a

thing if it aint go

t

that swing!

2

basisonderwijs

T w e e b e l A n g R i J k e k e n m e R k e n v A n d e J A Z Z S w i n g

Als jazz echt swingt, word je door het ritme overvallen en kan je je benen bijna niet stil houden! In de muziek spreekt men van een syncope wanneer tonen niet op de tel vallen en waardoor de normale accenten (die op de tel vallen) verlegd worden. De syncope gebruikt men dus in de muziek om het accent te verleggen, om het accent op een andere dan de gebruikelijke of verwachte plaats te leggen. Precies dit plaatsen van onverwachte accenten naast de normale tellen zorgt ervoor dat de muziek swingt.

i m p R O v i S A T i e

Uit de bluesmuziek komt de structuur van vele jazzcom-posities voort. Over een steeds terugkerend schema van 12 maten met akkoorden, wordt de melodie gespeeld.

JAZZSTORY

vraagKan je op dit schema de volgende termen plaatsen? harmonie, melodie, ritme

3

basisonderwijs

l Harmonie is de opeenvolging van akkoorden of samenklanken. De piano is het ideale instrument hiervoor, maar ook contrabas en gitaar kunnen bijdragen tot de harmonie.l Bij een melodie gaat het om een reeks tonen die samen een muzikaal thema vormen. Men noemt het ook wel het wijsje of het deuntje van een liedje.l Ritme is de stuwende kracht achter de muziek. Vooral de drummer geeft het ritme aan, snel of traag, een wals of een mars. Maar ook de con trabas of de piano kunnen de tellen aangeven. Daarom worden bas, piano en drum samen de ritmesectie genoemd.

vraagHerkennen jullie het bovenste prentje blz. 3)?Uit welke game komt het?

Wat is volgens jullie improvisatie of improviseren?

oplossing In muziek is sprake van improvisatie, wanneer de muziek niet of niet geheel van tevoren is vastgelegd en door musici tijdens de uitvoer-ing spontaan wordt verzonnen. Ze vertrekken bijvoorbeeld van de bestaande melodie maar gaan die dan meer en meer veranderen. Op die manier ontstaat er tijdens het spelen iets hele-maal nieuws dat nog nooit gespeeld is en ook nooit meer gespeeld op exact dezelfde manier zal worden. Jazz is dus een zeer unieke vorm van muziek en een jazzmuzikant is niet enkel muzikant maar ook tegelijkertijd componist van nieuwe muziek!Improviseren kan je dus maar beter niet prob-eren tijdens Singstar als je veel punten wil halen.

groepsopdrachtVorm groepjes van drie of vier personen. De kinderen mogen alle voorwerpen uit de klas (pennenzak, kaft, bank, stem, handen en voeten, gsm...) gebruiken. Geef elk groepje de opdracht om een gevoel in klank om te zetten. Ze mogen zelf hun gevoel bepalen (boosheid, verliefdheid, gehaast zijn, droevig zijn, blij zijn, eenzaam zijn, je sterk voelen...). Stimuleer hen verschillende klanken (scherpe, harde, luide, zachte, warme, stille, lange, korte, wrijven, kloppen, trillen, schudden) te gebruiken. Wie speelt er ritme, wie de melodie, kan iemand syncopen spelen?

Na een kwartiertje mag elk groepje hun emotie-com-positie uitvoeren. De klasgenoten mogen raden welk gevoel de leerlingen verklanken.

Indien je niet over veel ruimte beschikt en de klas snel in chaos vervalt, kan je de oefening in groep doen. Je begint dan best met zelf een (simpel vb. la-ang kort kort) ritme te klappen. Vervolgens mogen de leerlingen elk om beurt een variatie op jouw ritme maken. Een leerling kan dan een nieuw ritme nemen (misschien een wals-ritme?) waar dan de andere leerlingen variaties over kunnen klappen.

JAZZSTORY

ritme is de

stuwende kracht

achter de muziek

4

H O e i S J A Z Z O n T S T A A n ?

vraagJazzmuziek is ontstaan in Amerika(werelddeel) en meer bepaald in de stad New Orleans!

oplossingAmerika of Verenigde staten van Amerika

De jazz ontstond niet alleen vanuit Amerikaanse muziek maar werd gevormd uit verschillende muziektradities, namelijk die uit Afrika en Europa. Afrikaanse slaven werden met boten naar Amerika gebracht; ze moe-sten alles achterlaten maar hun eigen muziek namen ze mee. Die Afrikaanse muziek heeft de swingende dansritmes en het improviseren naar Amerika gebracht. Omdat de slaven gedwongen werden van s ochtends heel vroeg tot s avonds laat hard te werken en omdat ze heimwee en geen vrijheid hadden, ontstond de droevige blues. We lazen al dat de jazzstructuur voort-komt uit die bluesmuziek. Jazz is ook ontstaan dankzij nieuwe instrumenten uit Europa, zoals de piano en de saxofoon.

vraagWie heeft de saxofoon uitgevonden?

oplossingde Belg Adophe Sax vond de sax uit in 1840

JAZZSTORY

5

Een saxofoon is een blaasinstrument. Men rekent de sax niet tot de koperblazers, maar tot de houtblazers. Als je saxofoon speelt blaas je op een riet en daarom is het geen koperblazer. De saxofoon heeft een grote fam-ilie die bestaat uit (onder andere) de volgende leden: sopraansaxofoon altsaxofoon tenorsaxofoon baritonsaxofoon

vraagKunnen jullie deze saxofoononderdelen op de juiste plaats schrijven? mondstuk met riet, kleppen, beker

JAZZSTORY

6

vraagWelke saxofoon klinkt het laagst?

oplossingde baritonsax; de sopraan klinkt het hoogst

JAZZSTORY

altsax

tenorsax

baritonsax

sopraansax

Bekende saxofonisten zijn o Charlie Yardbird Parker (hij kreeg de bijnaam bird omdat hij ooit voor een optreden een kip had doodgere-den en die na het concert heeft laten klaarmaken in de keuken), Ornette Coleman, John Coltrane.

vraagWelke instrumenten linken jullie nog aan jazz?

oplossingpiano, gitaar, sax, trompet, drum, bas, stem, viool, klarinet, trombone, marimba, slag-werk, fluit, zelfs orgel

De eerste geluidsopname van jazz hebben we te danken aan de Original Dixieland Jass Band (let op de spell-ing). Zij namen in 1916 het eerste jazznummer op. Het racisme was toen nog heel aanwezig in Amerika waardoor die eerste opnames door uitsluitend blanke muzikanten ingespeeld werden.

7

l O u i S A R m S T R O n g

Louis Armstrong noemt men wel eens de vader van de jazz. Hij was echter veel meer dan een virtuoos trompettist: hij was een charmante en grappige bandlei-der die zeer geliefd was bij Afro-amerikanen, zelfs bij blanken! Daarnaast was hij ook nog eens de eerste belangrijke jazzzanger! Hij heeft er voor gezorgd dat jazz populair werd bij het grote publiek. Door zijn on-welvoeglijk gedrag werd Armstrong naar het internaat gestuurd. De schoolband was de reden waarom Louis het niet erg vond om op internaat te gaan.

opdrachtLuister en kijk maar naar het filmpje: Bing Crosby Louis Armstrong Now you has Jazz http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

De trompet is een blaasinstrument van de familie der koperblazers. Het geluid ontstaat door de lippen die tegen het mondstuk te plaatsen en met de adem in trill-ing te brengen. Men blaast dus op koper en niet op een riet zoals de saxofoon.De trompet klinkt vrij hoog en heeft een helder en doordringende toon. De buis is voorzien van drie ventielen die de buislengte langer of korter maken en zo de toonhoogte bepalen. De trompet eindigt in een trechtervormige beker, net zoals bij de meeste koperen blaasinstrumenten.

vraagKan je de volgende termen op de foto plaat-sen? ventielen, beker, mondstuk

De trompet gebruikt men in verschillende muziekgen-res: in de klassieke muziek, in de lichte muziek, in de jazz, zowel in bigbands als in kleinere formaties en in de popmuziek. Bekende voorbeelden uit de jazz zijn Miles Davis, Chet Baker en Louis Armstrong. Ook in harmonien en fanfares spelen trompettisten mee.

Maar Louis Armstrong was niet enkel bekend om zijn trompetgeschal. Hij was ook een van de eerste jazz-zangers! Hij wou met zijn stem een trompetsolo nadoen en zo is het scatten ontstaan.

JAZZSTORY

vraag

Waarvoor dient d

e witte

zakdoek denk je?

oplossing

om tijdens het op

treden het

zweet van zijn voo

rhoofd te

vegen

8

Z A n g

In de geschiedenis van de jazzzang waren er twee zangeressen die de aandacht opeisten: Billie Holiday en Ella Fitzgerald. Zij gebruikten hun stem niet enkel om liedjes met tekst te zingen maar ook om te scatten. Een scat is een vocale improvisatie. Scatten is het zingen van woorden zonder betekenis. doohdah, be-bop, doo-wee en bam zijn klanken die in vaak snel opeenvolgen-de ritmes elkaar opvolgen. Een vroege opname van scat is die van Louis Armstrong uit 1926. Volgens de legende zou zijn tekst van het nummer tijdens een concert op de grond zijn gevallen. Daarom begon hij dan maar ter plekke te improviseren met zijn stem en zo is scatten ontstaan. Maar we weten niet of dit echt is gebeurd.

groepsopdrachtKies met de klas een bekend liedje dat ze allemaal kennen (iets uit de muziekklas of een popnummer). Probeer op het refreintje nu een scat-tekst te zetten. Vervang de tekst dus door bie-ba-doe-ba scapscap-doedoe sweeeedobap-bam djabadjaba of meer van dat. Alles kan!

Luister en kijk maar naar het filmpje: Luister naar Ella Firzgerald: One note Samba (scat singing) 1969http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

JAZZSTORY

Ella Fitzgerald g

e-

bruikte haar stem

niet

enkel om liedjes m

et

tekst te zingen ma

ar

ook om te scatten.

9

Na New Orleans trokken de muzikanten naar Chicago en New York omdat daar meer mogelijkheden waren om platen op te nemen en op de radio te komen. Door die opnames en de radio werd jazz een deel van de populaire muziek. Rond 1930 evolueerde de vroege jazzmuziek naar de bigbandswing. De jazz werd popu-lairder en om de grote zalen en podia te vullen kwa-men er steeds meer muzikanten bij de band. Om zon grote bende te organiseren werden de muzikanten in 3 groepen opgedeeld.

vraagKan jij de instrumenten bij de juiste groep plaatsen?

De bigbandmuziek werd zo populair dat ze zelfs muziek uit bekende musicals speelden. Deze hits werden standards. Een jazzstandard is een term voor een nummer dat tot de hitlijst van de jazz behoort. In de loop der jaren zijn een aantal nummers zodanig bekend geworden bij publiek en muzikanten dat ze de stempel standard meekregen. Men danste ook op de bigbandmuziek (dit filmpje moet je gezien hebben!):

Swing Dancing from the Movie Hellzapoppin (1941)http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

In een bigband kan niet iedereen door elkaar improvise-ren, zoals bij de New Orleans-stijl met kleinere groepjes wel het geval was. Men componeert zo dat iedereen eigen, neergeschreven noten heeft. Zon compositie voor een bigband noemen we een arrangement. Hierbij kan n groep instrumenten een melodie spelen terwijl er een andere een background of harmonie speelt. Af en toe komt er dan nog een solo tussen, als de muzikant tenminste niet in slaap valt!

Kijk maar naar het filmpje. Duke Ellington Billy Strayhornhttp://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

b i g b A n d S w i n g

oplossing

10

k i n g S O f S w i n g !

DUKE ELLINGTONDeze bekende jazzpianist en componist kreeg zijn eerste pianolessen op zevenjarige leeftijd van zijn moeder. Aanvankelijk had hij er weinig plezier in en stopte hij, maar toen hij op veertienjarige leeftijd een andere pianist hoorde spelen kreeg hij weer zin om te oefenen. Hij was nogal een deftige jongen en daarom werd hij door zijn klasgenoten al in zijn jeugd Duke (hertog) genoemd, zijn echte naam is Edward.

Duke Ellington & His Orchestra Take the A Trainhttp://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

COUNT BASIEDe allerbeste swingband was misschien wel het orkest van Count Basie. Hij heette eigenlijk William Basie maar toen hij bandleider werd gaf hij zichzelf de naam Count (hertog) Basie.

b e b O p

Tijdens de tweede wereldoorlog wordt de bigbandswing minder populair; veel muzikanten moeten namelijk in het leger. De cafs waar ze konden optreden moesten extra belastingen betalen dus hadden ze minder geld voor concerten. Ze waren dus gedwongen om terug in kleinere groepen op te treden want dat was goedkoper. Zo ontstond rond 1935 de bebop die tot de jaren 60 de bekendste stijl bleef.In de bebop ontwikkelen de muzikanten zich als echte virtuozen. Ze spelen heel veel snelle noten met veel versieringen en moeilijke tempowisselingen tijdens hun improvisaties. De bebop ontstond in New York en Los Angeles. Bekende muzikanten zijn: Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Thelonious Monk, Charles Mingus en Miles Davis.

Luister maar naar: Groovin High - Charlie Parker, Dizzy Gillespiehttp://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

De allerbeste swi

ngband

was misschien we

l het

orkest van Count

Basie.

11

f R e e J A Z Z

Freejazz ontstond in de jaren 60 tijdens de hippieperi-ode. De stijl is heel experimenteel maar heeft soms wel nog een herkenbare structuur of een duidelijke vorm in het nummer. Soms is het alle remmen los en gelden er geen regels meer, alles mag om persoonlijke gevoe-lens te uiten! De muzikanten gebruiken en misbruiken hun instrumenten om er de gekste geluiden uit te krij-gen. Saxofoons piepen en fluisteren, trompetten brullen en huilen, drums knarsen, contrabassen klepperen, pianos gillen! John Coltrane speelt een wereldberoem-de versie van My favourite things, een nummer dat je misschien wel kent uit The sound of Music. Dit num-mer wordt ook tijdens de show van Jazzstory gespeeld!

Luister naar deze versie op YouTube:My Favourite Things - John Coltranehttp://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

e l e k T R i S c H e J A Z Z ?

Eind jaren 60 wordt jazz gecombineerd met de populaire rockmuziek. Jazzrock wordt ook wel fusion genoemd. Jazzmuzikanten versterken hun instrumenten elektrisch, op zoek naar stoere rockklanken. Door met een microfoon te spelen konden ze (net zoals een elektrische gitaar) gebruik maken van effecten. Uit de freejazz namen ze de ingewikkelde ritmes en vreemde geluiden mee in de nieuwe stijl. Een eerste succes van die stijl was de trompettist Miles Davis met zijn jazzrockalbum Bitches Brew. Op de foto zie je dat hij met een microfoon speelt en ook dat hij echte rockster-allures heeft. Vandaag wordt jazz met veel andere muz-iekgenres gemend: techno, dubstep, drum-n-bass

oplossingsopraans

ax

vraag

op welke soort sax

ofoon

uit de saxenfami

lie

speelt hij?

12

d i S n e Y e n J A Z Z

Disney heeft erg veel gebruik gemaakt van jazz voor hun films. Enkele Disneyfilms met heel goede jazzmuz-iek zijn Lady en de vagebond, de Aristokatten, Mary Poppins, Sneeuwwitje, Tarzan en De prinses en de kikker.Een bekend figuur is ook King Louie, de apenkoning uit Jungle book.In eerste instantie was deze rol bedoeld voor de zwarte jazztrompettist Louis Armstrong. Maar omdat een Afro-Amerikaan in de rol van een aap als racisme kon worden bestempeld, besloot men de rol toch maar niet aan Armstrong te geven. Uiteindelijk gaf men de rol aan de blanke jazzmuzikant Louis Prima. Armstrong heeft wel het berenlied opgenomen.

Louis Prima-Jungle Book (leuk filmpje over jazzmuzikanten in de studio bij Disney) http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

Louis Armstrong heeft ook aan de muziek voor Jungle book meegewerkt! Herkennen jullie dit liedje? Louis Armstrong-The Bare Necessities http://www.youtube.com/jeugdenmuziekvzw

JAZZSTORY

vraag

Enkele Disneyfilm

s met

heel goede jazzm

uziek

zijn Lady en de v

agebond,

de Aristokatten, M

ary

Poppins, Sneeuw

witje,

Tarzan en De pri

nses en

de kikker.

13

k R u i S w O O R d p u Z Z e l

opdrachtVul de vetgedrukte woorden in de volgorde dat je ze tegen komt in de tekst in de kruis-woordpuzzel in de gekleurde vakjes geven je de letters van een woord. Wat is dit woord?

oplossing1 swing 2 syncope3 blues 4 melodie5 improvisatie6 New Orleans7 slaven8 saxofoon9 trompet10 zang11 scatten12 Chicago13 New York14 bigband15 standard16 bebop17 freejazz18 fusion

JAZZSTORY

14

O p g A v e b l A d e n v O O R d e l e e R l i n g e n

JAZZSTORY

15

1 3 .O p g A v e b l A d e n v O O R d e l e e R l i n g e n

JAZZSTORY

16

k R u i S w O O R d p u Z Z e l

opdrachtVul de vetgedrukte woorden in de volgorde dat je ze tegen komt in de tekst in de kruis-woordpuzzel in de gekleurde vakjes geven je de letters van een woord. Wat is dit woord?

JAZZSTORY

oplossing................................................................

17

educa t i e v e b i j l a g eJAZZSTORY

l De linken naar de YouTube-filmpjes zijn interessante aanvullingen op het onderwerp!

l je kan de youtu

be-filmpjes down

loaden

http://youtubedo

wnload.altervista.

org/ en

op dvd branden e

n die dan afspele

n op een tv

in de klas.

kleuter- en basisonderwijsseizoen 2011 2012

18

l je kan de youtu

be-filmpjes down

loaden

http://www.yout

ube.com/jeugden

muziekvzw

r speellijst: edu

catieve bijlage

l je kan een cd ontlenen in de bib voor luistervoorbeelden. Elke cd van de artiesten in deze map is geschikt en vaak kan je een

verzamel-cd met verschillende jazznummers vinden die toepasselijk zijn.

JAZZSTORY

l je kan de kind

eren de opdrach

t geven om

te gaan surfen na

ar het materiaal

in deze lesmap

Wij willen deze lesmap graag optimaliseren, daarom vragen wij u om uw feedback, opmerkingen en bedenkingen aan ons te bezorgen op

charlotte_saelemakers@hotmail.com

19

Colofon

Deze educatieve bijlage is een uitgave van Jeugd en

Muziek Vlaanderen

Redactie en samenstellingCharlotte Saelemakers

Vormgeving Marleen De Maeseneer

Verantwoordelijke uitgever

Jeugd en Muziek Vlaanderen Defacqzstraat 1 1000 Brussel Tel: +32 (0)2 533 39 10Fax: +32 (0)2 503 55 60info@jeugdenmuziek.be www.jeugdenmuziek.be