Edmond Hustinx

Edmond Hustinx 1898 - 1984

Een biografie van de oprichter en naamgevervan de Stichting Edmond Hustinxuitgegeven bij gelegenheidvan het vijfentwintigjmig bestaan van de stichtingin 1986

Uitgegeven door de Stichting Edmond HuslinxMaastricht 1986

Inhoud

Inleiding 5

Jeugd en familie 7Geboren in 1898 9Edmond Hustinx'

onderwijsjaren 13Studeren in Amsterdam 15Terug in Maastricht 18

De zeeprabriek Hustinx nv 21De Zeepfabriek 23

Contacten en bezigheden 35Contacten met Peter Debye 36Uitvindingen 39

Maecenas 45Edmond Hustinx en de kunst 46De Stichting Edmond Hustinx 50

Sloten interview 57

Slot 58Interview met

Edmond Hustinxop 13 april 1982 62

ISBN 90-9001382-2

Edmond Hustinx

Zeepfabrikant, uitvinder, kunstenaar, maecenas en eeninteressante mens, dat was Edmond Hustinx sanlen­gevat in één zin. ~\'laar er is een heel boek over hem teschrijven. Over zijn familie, zijn jeugd- en studiejaren,zijn ondernclnerschap, zijn contacten met deI\iIaastrichtse Nobelprijswinnaar Peter Debye, zijnverdiensten voor de kunsten en wetenschappen, zijnstichting en zijn opvallende en originele manier vanleven.

Bij gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan vande Stichting Edmond Hustinx wordt dit boekje over deoprichter en de naamgever van de Stichting uitgegeven.Het bestuur van de Stiehtiug hoopt daarmee de hetekcnisvan Edmond Hustinx voor de gemeenschap vast teleggen en tevens de testamentaire opdracht levervullenom 'tc bevorderen da t zoveel mogelijk mijn levenswerkin de diverse takken van welenschap en kunsten naarvoren wordt gebracht'.

Op 20 mei 1984 is Edmond Hustinx op 85-jarige leeftijdoverleden. Op dezelfde datum is de Stichting EdmondHustinx uit haar min ofmcer sluimerende staatont\\'aakt, mede Olndat zij als erfgename van EdmondHustinx in staat werd gesteld haar doel, het bevorderenvan kunsten en wetenschappen, naar behoren tekunnen verwezenlijken. Het maecenaat van EdmondHustinx leeft voort in zijn geesteskind, de StichtingEdmond Hustinx. Het leven van Edmond Hlistinx hadechter meer facetten die waard zijn te blijvengememoreerd. Dat het uitgeven van dit boekje. daaraaneen bijdrage mag leveren is de wens van de samenstellersen van het bestuur van de Stichting Edmond Hustlnx.

5

Mr. P.G.H. PaulussenVoorzitter van de Stichting

Edmond Hustinx

lambertUSHunjnx

ReinerusWilhelmus

StamboomEdmond Hustinx

X1830--1914

XXX

Ll7.?"~:@_1 __X

XX

M~-IRutten

~829~

WoTslra.<L lerwJJ'enwaat lodersgrac/",t'gooJ<otoJi 'zjfverenW<' 'koperenW<'

I I I I-

Reinier Henri Gerard MMi, Mori< NkolasGuillallll1e Towaint lsabelle Petfonille Christianus

Hubertine

1797-1861 1799·1857 IB02-1865 1804-1884- 1806-1861 1808-1879

Hw Mw Josephine I.Nil:obs lGerardus Gerardus Hw MwSoph' Theresi3 Hubertine Hubert Franciscus Franciscus Soph' Therê!ia

800<" 800<" Coenegracht S<h>'P'" Rechr 8&/", Hubertina Paulussen800<"

L!1Jli!ZL, 1816-1895 1804·189] 1798·1850 1793-1865 1793-1865 1818·1897 18]4·I88t

zusvanGF zusvanMSH .....ednvanMPH broervanM5 ",m MThbroervanMS

1 I I I I INkolas MMi, HW Hw Hw Gerardus -LambertU'i Hubertina Hubertus Gerardina Sopho Chrtstianus p",,"Julius Petronella Henricus Clementina Leonie Nkolaus

~phino

184'l-1901 1846·1908 1848-188] 1850-1923 1851-1929 1854-1895 1855-19]7

X X X X X X

Mui.> Henri ,I""" J"""" J""" HwCatharina J"'ph Hubertina F,,,,, Hubertina. Hubertina

Josephina Antolne Françoise Emi!e Frarn;oise GertrudeE_ B.t" I.<b<", Kerslen lebellS FélkitéLebellS CuypersIM7-18S';} 1845-1927 1851-19]5 1849·1901 1851-19]5 1864·1927

lUSvanJHF 1USvanMCjE wedvanMHHzusvanMCjE

r I t I I I- Henriêtte Marle Hubertine Mori< MMi, MMi, Mori<~ph Mane Hubert Félkité ~ph Hubertine Hubert Hubert

"""" Hubertina Alph<>"'" Mane- ",bon Eugenie P"lCrre MarcelMathieu Eugene Louise Edmood

Emile18'l1·1961 169].1959 169i·1966 1696--1983 1898-1984 1900-1900 1901-1983 1905--198t

Maria HWComelia Soph'Eugenia Hubertina

IAbella

1842-1912 1843·1905

X XFrarKist;us SeMÎS,_

HenriHoebrechu Jules

SchaepkellSv.R1empsl

1840-191] 1844·1925

1743-1817

MwAnnaWouters

IJ4L-JBQê_

~~~.

X X

Regien GustavePeters Constant

AntoineHubertCon..

1909· 1889·1947

8

Geboren in 1898

Op 30 novelnber 1898 werd Edmond Hustinx als zoonvan Pierre Hustinx en Félicité Cuypel's te ~'Iaastricht

geboren. De pasgeborene maakte geen gezonde indruk.Opa Cuypers) geneesheer en tevens burgemeester inhet juist over de grens met België gelegen Lanaken)ach~te het raadzaam de eerste week iedere dag metpaard en koets na.:lr moeder en kind in lviaastricht tekomen kijken. Hij sleepte de kleine Edmond door eenlongontsteking heen en wist de jongste loot aan destamboom van de familie Hustinx, waarvan de wortelsreiken tot in de veertiende eeuw, te behouden.

De eerste Hustinx die zich in rVIaastricht vestigdewas Lambertus Hustinx) die in 1759 op achttienjarigeleeftijd naar lidaastricht kwam om het vak vanbierbromver te leren. In 1790 werd hij benoemd totgouverneur van het brouwersambadIt. Zijn zoonReinerus 'Vilhclmus was brouwer in de LenCll1en­straat. Uit diens huwelijk met :~daria COlnelia Ruttenwerden vier zoons en twee dochters geboren. Eén zoonbleefkinderloos, de andere drie werden de stamvadersvan drie lVlaastrichtse Hustinx-takkcn. De stamvader

'''" fL;...~vHU'fE1Il~~TE R')J

Bladzijde uit het huishoudboekjevan december 1898. Vijf guldenvoor de baptême van Edmond.

fT / /) v'./ W::'·YLl-éL--.c4 ..-.;;g..L-/" - '. ""

".",,,,,,,><,,,, 'I,',,,i"_,,..~,,,", - --"<,<,. -l

9

Huwelijksakte van 3 juni 1890waarbij de burgemeester vanLanaeken verklaart datPierre Hustinx en Félicité Cuypersin den echt zijn getreden.

pUit.... W"inU~ <1<'11

'- de andere kantI er maar enkele(end, die ten delede plaat ultkwa­zijn naam gage·

~'I.lChtJ die "Het.heetle, en op dit

ppen legio. want•..A·vJs MInokeiers

:1 heeft., wordt de..euven sk:eds In In·

gebracht meI. datIers bad die soutanelrageD. Dat zou de~ moppen tappen al-

hebben, maar een~

'1 op h~t oM.werp-,

U:lquun

gracht plegen te noemen. een huls- !

oflkestje ontstond. Toen HenrlëUe haar ]heerbroer als hulsrhoud8ter volgde nau Cde mijnstreek, ontstond ook dáár onder (haar leid,lng een orkestje. waarover zij (zeIl de dirigeerstok zwaaide. t,

VEELZI.JDIG TALENT JHenriëUe Hustinx gat Franse tea bij dil )UrauJ1nen en op de ..t.ads8Cademie- voor tt.oegepa.ste kWJ sten, vroeger middelbare tkunslnlj!V'erheldschool geheten. Zij volgt Idaar zclf de le.ssen In schilderen en ba- flikken. Henri Jonas had grote genegen- <:held ·voor haar. Voor Henrlëtte Hustlnx 1sehUderde hIJ zijo laatste crucltlx vóór ~zijn dood. Het batikweJ'lk van mej. HU&­tinx werd aan,leldln,g tot een Invltatte :van een vennogend AmerJkaaD, <He hasr ~

de Jelding van een batlks<::hool In New eYork wilde toevertrouwen, maar tegen.. vover zo'n aanbod. bleef' zij het eenvoudl- vge MaastrJch1se meIsje, 41e liever wH t,bier bllj....en. Wel waa zIj genegen om jn 11LuDt FIsnse les Ie geven aan de Berlitz- '\1

school. Hel klfn:kt natrulJ,rllJk vreemd dat heen Maa9trlchtAe lerarel 1n LU'Ut Frans tlmoet. dooereJL Het Is zo'n beetje: uilen d,naar Athllme brengen,· maar l1enriaUe VHusllnJC deed dit graag, want. dan koDl '"ze meteen wat le&gen volgen op de Un1- Tvertrltelt. tl

Ztl sprak nfe.t veilt over dat OOIlet'8 kJopen van haar In LlIlk, maar na haar v

::I~: ~~:~oe':a~s~M:r= :::,u:~~~~:~ ~hoelden te worden door een formeel wvenoek aan de Senaal, en zU sou ·tot de bJdoctonlUel (Joegel",len zijD,

Maar dat. verzoek, neen. dat heeft ze J-.maar n'let. gedaan. Zij aprak UaUaan! ~

en Spaan's en Het een cursus in de-ze sttalen zelfs .stencilen ten gebruike van ~leerlingen In die talen. Daags voor haar Ndood schreef zij op bed nog 'n Spaanse ~brief.... stEen zeer bijzondere vro\.IW Is me~ Hen- hirlët1e Hust1nx heengegaan. Zij verdient min deze Maastrichtse rubriek een "ln rememoriam". Niemand minder dan Ma- terius Monnl,kendam Is ons voor geweest. hEHij componeerde voor HenrUHte Hustlnx n(een Marche Funèbre, en speelde deze doezelf' In de Se.rtvaaslrerk na de plechtige dEuItvaarldiens't. Henri~tte Husllnx blijft Gin veler res-pecWolle ged,achwnls, n,let shals een ,,femme ~av'anle" van Molière, c(maar als een vrouw die In zovele vor­men de evenmens diende, In 1914 per- 'he&OOnlijk de Be1glSldhe vluchleHngen ver_zOf'lgde en 1-n 1940 wederom Franse mHi-talren, waarvan zij er meerderen aankrijgsgevangenschap wilt te onlmkken. R~Lut. ook dit gememoreerd bllJ"(en In bedel!.e .sImpele regels. .\.~:

I\~~ vo

kleurendia's verloond werden vaJ' ,~" ~~lIetochten van de leden In blnle en Wfbuitenland. Ook de c1ubtochten e de delaatste ralley werden vertoond ev als d'de huldiging van de kampioen en til n r.~"lo het geslngde leestbal. Deze 8\1 d

''"'lrzorgd door de heer H.-RDol1commls-R" .. 'n -.".. de

sche id(!{!ën van de Fran8e fIIooo1en zougeweest zijn of van de revolullê in haarextreme uHln~en. Minekelers behoordetot de verlichte geesten van 'Zijn tijd,waarvan de AnllWerpse bisschop deNeUs e der schitterende voorlre,klkers

Henriëtte Hustinx was eenzeer bijzondere vrouw

Geen "femme savante"maar een vrouw, diede evenmens diende

'.~

I

~J ~r,e~tB t~E~~~~~c~:n~~j~~;~~~lrJ::~"",_~.....e~ rIëUe HusUnx, doehter van wUien de

zeepfabrlkan~Plerre Hustlnx uit de Loo­lersgraohl, zuster van Edmond Husilnx,de vooruitstrevende l'en lUI van de Wa­~erglll&lndudrle en gerenommeerd. ebe..mlcus. en van pas'oor HusUnx vanMerkelbeek. HenrlëUe BuUnE wa. eenbescheiden, dille vrouw, centrum "vanhe~ vrUrezellenhulshouden, want op de..Luregraof" wonen behalve Edmond n6.­twee onge'rouwde broers. Ma.r achte!'deze besoheldenheld school een Intel"lec~ van- bUzondere kwallleU en een ar­tl~IIeke ontwikkeling, die sells haarnaaste kennissenkrIng meermalen ver·baasd deed opkUken,'De FrDm:e lI!oernluUJ" kt'nde zij 81& g'l!'enande-r, en baar artistieke aanleg bracht.haar nie~ alleen tot. de muziekstudIemaar ook Daar de beeldende lIiunaten.Naar oude traditie der ~n Maal­trlchtse familie.! ging HEnrl@t1e als Jon·ge vrouw paard. rijden. wa81'b1J haat va_der Plerre Husllnx Mar leermeesterwas. Zij kon zich geen belere wensen,want papa was de k~loen ruiter yanLlmbU[Ig. Nla'ar zij tenniste ook als debeste, en zij was de eerste Ma.s1rlcbtaevrouw dIe Jn 1918 met de Franse oor­JogsvHe-ger Duehereux de lucht In ging,In een toesleI waarnaar we n'u In eenmuseum met ontzag staan te kijken. Uweet wel zo'n ijzerdraad-geval. Maarook de andere traditie volgde zij. Zijging Frans leren bIJ de Ursulinen, waarSoeur Marle An10lneUe zo'n 'Voorlret..fellJd<e docenle was, dat ha8r discipelen.die eigenH'k maar voor cOD.W!rsaUeles­sen kmamen, slletnQal spelenderwijsvoor acte A slaagden. Zo ook Henrlëtt:eHustinx, die toen voor goed haar hutaan de FraniSe laaI verpand heeft.

lIenrHlUe Hustlnx speelde uUstekendplano, maar - haar broen zeggen metvrouwelijke wlspeUurlrheldl - greep zijnaaf do viool, nam lel bij Forreur, deonderdirecteur en eente concerlmee!llervan het M.S.O.• en zU speelde van 1915tot 1926 mee In het M.S.O. onder letellngvan Henri Hermans, In de dagen. wenhet M.S.O. DOg In hoofdzaak amaleur­orkesl was.Dit bet-eke,nde meteen, dat. In de "Lure­graof", zoals wIJ nog alllJd, de Looiers--

m~~~

I de handel) het stand­l:;lnt Mlnke-

stand­l.azenhrlU

ge·~reen

, Jro.

3PIJP- bij

...[.keJijk• wappe­

I, die ,hier;I van het

_" een vJuch­unnen w€"r­

aangekomene zij meteen.'!! devoties.1 brandende'S toch wel'onden be"'aan., enz.dn atand­de goeie

de mante):e geleerde

JOIiUek een788 was deBlagen re-

10

Artikel uit het Limburgs Dagbladvan 28 oktober 1959.

Henriëtte Hustinx, 1957.

Pierre Hustinx \liaS eengerenommeerde ruiter. Hij was lidvan de Cercle équestre deMaestricht en commandant van deErewacht van Maastricht.Deze foto is genomen in 1888.

van de eerste tak was Renier Guillaumc, die in deWolfstraat als koffiebrander was gevestigd. In deLenculenstraat woonde de brouwer Henri, stanlvadervan de tweede tak. Nicolas Christianus, zoutzieder aande Looiersgracht, werd in 1808 geboren en werd destamvader van de derde tak. Hij was de grootvader.vanEdmond Hustinx. De drie Hustinx-takken werden infamilieverband schertsend ingedeeld in de gouden, dezilveren en de koperen tak. Edmond Hustinx verteldemet een zekere zelfspot en aan wie het lllaar horenwilde in de koperen tak thuis te horen. De vader vanEdmond begon aan de Looiersgracht, naast de zout­ziederij die er vanouds was gevestigd, een zeepziederijdie in 1935 de basis zou vormen voor de 'ZeepfabriekHuslinx NV' in het Bosscherveld te ·~daastricht.

Edmond Huslinx had vier broers en twee zusters.De oudste broer was :~dalhieu,geboren in 1891 enoverleden in1961. Hij was ambtenaar bij de provincialegriffie van Limburg en tevens commissaris van dezeepfabriek. Hcnriëtle, zijn oudste zus, was lerares inde Franse taal aan de Stadsacademie voor toegepaste

Familie Hustinx in 1915. Van linksnaar rechts Emile, Kien, Edmond,Marcel zittend op het tafel* voorzijn moeder. Mathieu, Pierre senioren Pierre junior en Henriëtte.

Emile. Edmond, Mathieu en Pierrein 1919.

De ouders van Edmond Hustinx in1925.

II

kunsten in I\rIaastricht en violiste in het :ildaastrichtsStedelijk Orkest. Zij werd geboren in 1893 en stierf in1959. In 1894 werd Emile geboren. Hij trouwde metRegien Peters in 1965 en overleed in 1966.Marie-Louise, beter bekend als Kien, zag in 1896 hetlevenslicht. Zij huwde in 1921 Gustave Corten) notariste Venlo. Zij overleed in 1983.

Nadat in 1900 een kindje was geboren dat maarenkele dagen had geleefd, werden de ouders in 1902

Huwelijk van Marie-Louise (Kien)Hustinx en Gustave Corten.

verblijd met de geboorte van Pierre, die in 1926 priesterwerd gewijd en tot kapelaan in Amstenrade werdbenoemd. In 1945 werd hij pastoor in Merkelbeek.Na zijn emeritaat vestigde hij zich in Schinlnlert.Hij overleed in 1983. Dejongste broer van Edmond wasn'Iarcel, geboren in 1905, chefvan de administratie vande Zeepfabriek. Hij overleed iu 1981.

De kinderen werden met gepaste strengheid engodsvrucht en op zedelijk gebied nogal erg scrupuleusopgevoed, maar overigens maakten de ouders hetgezellig voor de kinderen. In het grote huis aan deLooiersgracht brachtcnJeu,Jct, filIiel, Kien, 1\IIao, Picen Cel een onbekommerde jeugd door.In de tuin werden croquet, een spel waarbij houtenballen met houten hamers door in het grasveld geplaatsteboogjes geslagen moeten ,\'orden, korllial en latertennis beoefend. De familie Hustinx legde als eerste in~IIaastrichteen tennisbaan aan op eigen tenein.De ouders stimuleerden de kinderen hun talenten zoveel mogelijk te ontwikkelen: zij kregen muziekles,zwemles, roeiles en tekenles. Afen toe hielpen dejongens ook in de zeepziederij. Er was altijd veel aanloopin het huis aan de Looiersgracht, de kinderen brachtenveel vriendjes en vriendinnetjes mee naar huis en defamiliebanden waren llccht.

12

Priesterwijding van Pierre Husbnxin 1923. Eerste rij van links naarrechts: een tante, vader PierreHusûnx, Pierre, moeder Félicité entante Leonie; tweede rij eenonbekende vriend, Edmond,Marcel, Henriëtte, tweeonbekende geestelijken, Marie­Louise en haar man G. Corten enMathieu.

Edmond Hustinx' onderwijsjaren

Op de lagere school bij de broeders van de Beyart wasEdmond een onopvallende leerling. Op 5 december1908, Edmond zat toen bij broeder Deodardus in devijfde klas, viel hij tijdens het ravotten met zijn makkersop de speelplaats vall de Aloysillsschool zodanig op zijnachterhoofd dat hij halfbewusteloos naar huis gebrachtmoest worden. 'Een lcelijke surprise voor moeder oppakjesavond' schreefEdmond er later over. Edmondmoest met een hersenschudding het bed houden. Eerstna Pasen 1909 mocht hij weer naar school. BroederDcadardus sprak met de ouders af dat Edmond het inhet begin kalm aan zou doen en de vijfde klas zouoverdoen. filIaal' Ednlond had aan het ongeval eengeluk overgehouden: hij bleek plotseling heel goed tekunnen leren en hij ging als een van de besten van zijnklas over naar het zesde lecljaar.

In 1911 ging Edmond naar het Stedelijk Gymnasiumaan de Hclmstraat in l\,faastricht. Hij was aan heteinde van hel eerste schooljaar de tweede van de klas enhij kreeg als de leerling met de beste resultaten voorwiskunde een door de burgemeester ondertekendeerekaart. De eerste van de klas was ClémcnceNievergeld. 'Zij was zeer sympathiek en knap'.

Vijrde klas van de lagere school.Geheel links op de Ie rijEdmond Hustinx.

13

Zesde klas van het gym. Zittendeerste van links Edmond Hustinx.

Ednlond zat in de klas achter haar en had zo'n belang~

stelling voor haar vlechtjes dat die niet onopgemerktbleefvoor zijn oomJuies Cordewcner, conrector vallhet gymnasiunl. Cordewener lichue zijn schoonzusterhierover in en mama moest haar zoon Edmond vertellendat ze hem naar het Canisiuscollege in Nijmegen gingsturen, niet vanwege de belangstelling voor Clémence,maar wel omdat de gymnasiunloplciding daar de bestewas van het hele land. Om zijn gedachten in de vrije

tijd in Nijmegen te verzetten wierp Edmond zich op defigullrzaagkunst. Als derticnjarige won hij een eersteprijs met cen figllllrgezaagd pijpenrek en een fotolijst.In 1916 behaalde Edmond op zeventienjarige leeftijdhet einddiploma Gymnasium B.

Figuurzaagwerk waarmeeEdmond Husunx in Nijmegen eeneerste prijs verwierr.

14

Studeren in Amsterdam

Edmond wilde gaan studeren. Zijn ouders vonden datgoed, mits hij medicijnen ging doen. Dat was deuitdrukkelijke wens geweest van de in ]9]4 overledengrootvader Cuypers, die summa cum laude in Leuvenin de )accoucllcments' was gepromoveerd. IvIoeclcr hadeerst nog getwijfeld en een goede pastoor in Edmondgezien maar 'bonpapa' Cuypers vond Edmond vcel teslim om pastoor te worden! Innliddcls was echter deeerste wereldoorlog uitgebroken. Daar de grens metBelgië was gesloten, was het niet mogelijk de plaatselijkegewoonte om met een beurs in Leuven ofin Luik tegaan studeren, voort te zetten.

De gevolgen van de eerste wereldoorlog warenintussen evenmin aan de zeepziederij aan de Looiers­gracht voorbij gegaan. Het grootste gedeelte van hetnatuurlijke achterland van ?vIaastricht was van de stadafgesloten en daanllce was de afzet van zepen aan deBelgische regio komen te vervallen. Geld om Edmondin Amsterdam te laten studeren was er eigenlijk niet.Een neef, Eduard Huslinx, chirurg in Heerlen, wasechter bereid de studiekosten van Edmond voor teschieten, ook al onder voorwa.:ïrde dat het de artsen­studie zou worden. Edmond koos voor de GemeentelijkeUniversiteit van Amsterdam. '!Illn1ers daar waren deberoemde professoren Holleman, van der 'Vaals enHugo de Vries, maar vooral was er het concertgebouwmet ~vIengelberg;er was het Rijksmuseum, het Stedelijk-~vIUS('llll1, de academie, cr was Bouwmeester, er wasRoyaarts. Daar kon men studeren 'non scholae sedvitae', lezen we in een ruig autobiografisch geschrift.Voordat het zover was schreef moeder eerst een briefaan een neefin hetJezuïetenkloostcr in Amsterdamwaarin ze vroeg ofhij een kamer op een degelijk adreswist voor de jonge student. Vom: zestig gulden permaand was die kalllel' met kost wel te vinden.

Uit niets blijkt dal Edmond zich met hart en zielovergeeft aan de shldie in de medicijnen. Hij volgtcolleges in de scheikunde, de plantkunde, de dierkunde,de filosofie en de natuurkunde. Tijdens een college vanprof. Sissingh, hoogleraar in de natuurkunde, wistEdmond een fout op het bord te verbeteren. "Vaar hebjij op school gezeten? Vertel de leraren dat ikje nietsmeer kan leren!' 1110et Sissingh toen hebben gezegd.

15

Leden van de studentenvereenigingThomas te Amsterdam in 1917.

Hij werd lid van de studentenvereniging Thomas envan dejaardub Inter Nos.l\>fct nog een paar bollebozenrichtte hij het sehcrtsgenootschap 'Brains' op.Uit de correspondentie met het ouderlijk huis blijkt dathet 'echt Limburgse leven' hem troftclkcns wanneer hijweer in lviaastricht kwam. Hij moet zich toch wel vaakhebben verheugd om in Amsterdam de trein naarj'vIaastricht te kunnen nemen aan het einde van eenseInester. Dat nam niet weg dat hij eens een trein lietvertrekken zonder in te stappen omdat in de enigecoupé waarin nog plaats was, een allcenreizendejongedame zal. Het zou beslist de naaste gelegenheidtot groot kwaad zijn geweest om daar bij tegaan zitten.Dan maar liever een uur wachten.

In 1917 zien we Edmond plotseling gedurende driemaanden als adspirant reserve officier van gezondheidin de Oranje Nassaukazerne te Amsterdam opduiken.Hij blijkt een contract te hebben ondertekend omvrijwillig het koninkrijk gedurende tienjaren alsmilitair ofacht jaren als militair arts te zullen dienen.Injanuari 1919 gaat Edmond voor de tweede keer opvoor zijn propaedeuse. Na dit examen keert Edmond

16

terug naar 1Iaaslrichr. Hij gaat zijn vader helpen in defabriek. Zijn studie in de medicijnen wil hij nietyen'olgen daar hij opzier Legen het prakticum in desnijkamer. ZijnlleefEecl, die zijn studie vOOl'betaalde,probeerde hem nog te m'erreden. Tevergeefs, Edmond\"Cstigt zich deliniriefin .'IIaastrichl. Hij experimenteertin een zclfingericht laboratorium met procédé's omzeep te maken_ Venlel' geeft hij herhaaldelijk aan zijneexcellentie de \finistcr Y<ln Oorlog eerbiedig te kennendat hij onmog-dijk aan zijn mililaire verplichtingen kan"oldoen ClTSL ""egens studie, vervolgens wegens verblijfin het buitenland en ten slotte wegens niet naclergenoemde lichazllllsgebreken. In 1921 ontslaat deminister hem op grond yan een medische verklaringyall zijn ycrplichtingen om in werkelijke dienst tekomen.

17

Edmond Hustinx als aspirantreserve officier van gezondheid opoerening op de Oud-Leusderheiop 21 augustus 1918.

Uitzicht uit het zolderraampje vanhet pand Looiersgracht 4. links hetGrauwzustersklooster thansNatuurhistorisch museum in deHeksenhoek, midden de molenvan Dolk thans Conservatorium.rechts het Huys op den Jeker aande Bonnefantenstraat. rechtsvooraan de zeepfabriek. Unks vanhet prieeltje lag de tennisbaan

Terug in Maastricht

De eerste wereldoorlog was desastreus geweest voor deresuhaten van de zeepziederij in de Looiersgracht.Pierre Hustinx sr. had slechts door de verkoop vaneigendommen aan de Looiersgracht het hoofd bovenwater weten te houden. De terugkeer van Edmond, dieinventiefen praktisch was, moet een enonne opluchtingvoor hem zijn geweesl. De zeepziederij begon weer totleven te konlen. De produktie kon worden opgevoerd.Er konden verbeterde technieken worden toegepast ennieuwe machines worden aangeschaft. Edmondbekwaamde zich verder in de chemie door zelfstudie enonderzoek in zijn eigen laboratorium.

Tijdens een bijeenkomst van de NederlandscheChemische Vcreeniging in 1921 in .l\daastricht meldt

Voordat de gronden langs deLooiersgracht rond 1925 tenbehoeve van woningbouw werdenverkocht, waren hier eenstoomwasserij (met hoge schouw)en een hoedenfabriekje gevestigd,Achter de schoorsteen hetouderlijk huis. Looiersgracht 4.

18

Edmond en Marcel Husunx drageneen bijzonder origineel ingelijstfamilieportret voorzichtig weg,wanneer In 1972 de schilder opbezoek komt

Edmond zich als lid aan. Hij richt zich nu geheel op dcactiviteiten in de zeepziederij en doet zelfs uitvindingen.Als een van de eersten in Nederland zoekt hij naarnlOgclijkheden orn afvalstoffen voor het maken vannieuwe produkten aan te wenden.

In 1930 werd in Gelcen een stikstofhindingsbedrijfopgericht dat in het begin nauwelijks produceerde ensterk verlies leed. De directie van de StaatsmUnen hadbesloten dat er een scheikundige met hedrijfs- enresearchervaring moest worden aangetrokken om hetproduktieproces te stroomlijnen. Edmond Hustinxkreeg deze funetie aangeboden. Hij kreeg ruimebudgetten om diverse onderzoeken te doen. .Na anderhalfjaar keerde Edmond terug naar de Looiersgraeht om dedirectie van de zeepfabriek over te nemen van zijnvader wiens gezondheid sterk achteruit ging. Hij breidthet produkliepakket van de zeepziederij dan allengsuit, hij maakt verschillende soorten zeep, soda en,vaterglas.

Door een gedeelte van het ouderlijk huis met degemeente te ruilen voor een gebied aan de LageFrontweg kreeg hij in 1943 de beschikking over eengrool industrieterrein in het Bosscherveld te lvIaastrichl.Hier kon de produktie van soda en waterglas verderworden opgevoerd en konden nieuwe technieken opgrotere sehaal worden toegepast. Eén van de meestlucratieve uitvindingen van Edmond Hustinx was deroterende oven die speciaal bij het hereidingsproccsvan waterglas met succes werd gebruikt. Door hetpatent op deze oven te verkopen aan andere firma's washij voor zijn verdere leven verzekerd van ruimeinkomsten.

19

Het familieportret urt 1900. In hetmidden grootvader Cuypersomringd door z~'n vier dochters.twee schoonzonen, vijf klein­kinderen (v.l.n.r.: Emile, Mathieu,Marie-Louise, Henriëtte en rechtsbij zijn vader op schoot Edmond),drie meiden en twee knechten.

De achterkant van Looiersgratht4,Aan de linkerka:rrt: de zeepfabriek.

Grootvader Nicolaas Husûnx die in1874 naast de zoutziederij een

zeepziederij begon in de Looiers­gracht Hij leerde het zeepziedenbij familie in België.

<IDe automobiel volgestapeld metdoosjes rummazeep 1935.

<IDe showroom 1935.

De zeepfabriek

In 1931 had Edmond Hustinx zoals gezegd de directievan de zeepfabriek van zijn vader overgenomen.In 1935 werd de Zeepfabriek Hustinx NV opgericht,met sedert 1943 als werklokatie het terrein aan de LageFrontweg in het Bosscherveld te .~vlaastricht. Vanaf dietijd wordt de fabrieksruinltc aan de Looiersgrachtafgebouwd tot een atelier waar experimenten wordengedaan.

Tot aan het uitbreken van de tweede wereldoorlogtoe verliep de productie van zeep goed, maar daarnawerd het steeds moeilijker aan grondstoffen te komen.1-Ien diende zijn toevlucht te.nemen tot het fabricerenvan surrogaat, hetgeen een aanzet werd voor deontwikkeling van de moderne synthetische wasmiddelen.

23

Foto uit maart 1945 voor hetkantoor. Eerste rij tweede van linksEdmond Hustinx. tweede rijtweede van links Marcel Hustinx.De overige personen op deze fotoheten: Bleizer, D. Jaspers. Houten,S!otemakers. van Doorn,Pol Sondeyker, C. van Wissem,Manus Diederen. Goyen, Nelissen,Groenendaal, Starmans, Janssen,Janssen en Hugo Mares. Afwezigwaren Emile Hustinx, L. Jaspers,Hol!man. Loomans en Ger Prick.

Edmond bezoèht in 1947gedurende twee maanden enkelegrote fabrieken in DUITsland om alsdeskundige voor de geallieerdende vooruitgang in de wetenschapen procédé's te bestuderen. Alsofficier van het Engelse leger namhij fabrieken in de Engelse zone inogenschouw en als majoor van hetAmerikaanse leger reed hij enkelemaanden in de Amerikaanse zonerond. Ongetwijfeld heeft hij daarbijvele ideeën en relaties opgedaandie hem bij terugkomst inMaastricht van nut zullen zijngeweest Op de foto zien we hemrechts aan de Spoorweglaan staan.

Edmond Hustinx. Guus Corten enGer Prick ('dee kos de sjoenstezeip make') op 25 Juni 1962 na deinstallatie van een nieuw waterglas­filter.De heer Ger Prick was in het beginvan de dertiger jaren als l4-jarigejongen al enige tijd werkzaam bijHustinx aan de Looiersgracht.Van 19~6totdeovernamedoorde

Zinkwitmaatschappij in 1967 was hijbij Hustinx in dienst Hij verschaftevele waardevolle gegevens die bijde samenstellingvan het hoofdstukover de zeepproduetie en dewaterglasFabricage zijn gebruikt

Een aantal werknemers van deZeepfabriek Hustlnx NV in 1952.Tweede van links Guus Corten,zevende van links Michel Vasmeer.negende van links Toine vanDoorn. Tussen het tweede en hetderde raam van links en in de lenskijkend Ger Prick; daarnaastWum Beckers. Vierde van rechtsRoot en links van hem vooraanNol Spee.

De aandacht werd in deze periode ook verlegd naar deresearch. De belangstelling voor de organische chemienam afen die voor de anorganische chemie nam lOe.Edmond Hustin.x bestudeerde de laatste ontwikkelingenop het terrein van de alkaliën, alkalicarbonaten, alkali­silikaten J geprecipiteerde silikaten van veelwaardigemetalen, kiezelzuur, mengsilikatell en smeermiddelenen ook fosfaten en plastics. Deze kennis zou hij zijnleven lang met groot gemak blijven beheersen enuitbreiden.Iedereen, die een beetje meer dan normale belang­stelling voor de zeepproductie toonde, werd ongeachtzijn opleiding geconfronteerd met de laatsteontwikkelingen en nieuwste begrippen in de chemie.

In 1946 begint de regelmatige productie vanwaterglas in de fabriek in het Bosscherveld.De uitvinding om waterglas te kunnen maken metbehulp van een continu roterende oven vestigt dcaandacht van buitenlandse ondernemingen op dezeepfabriek.Hustinx neemt deel aan waterglas-fabrieken inThionville in Frankrijk en in Düren in "Vest-Duitsland.Hij verleent licenties aan fabrieken in Australië,Frankrijk) Spanje cn 'Vest-Dllitsland.

Behalve waterglas produceert men aan de LageFrontweg ook metasilicaten, in de fabriek 'meta'genoemd, grondstoffen voor vaahvasmiddclen. In hetbedrijfvinden gemiddeld veertig tot zestig man werk.Er is door de jaren heen wel een vaste kern vanwcrknemers, maar er is toch ook veel verloop: hetwerken in de waterglasfabriek met gloeiend hete ovensen in de zeepfabriek met bijtend loog is bepaald nictplezierig.

24

De afgedankte autoclaaf No 2gereed voor transport naarGuatemala. Op de achtergrondGuus Corten, neef van de directeuren bedrijfsleider van de fabriek.18 november 1955.

Guus Corten en Marcel Hustinxpuffen op de treeplank van debestelwagen uit in het Umburgselandschap. Het reclame-opschriftopdeautoluidtTextol4in I:huishoudzeep, toiletzeep, zachtezeep, wol- en zijdezeep. 1957.

De octrooien die de Zeepfabriek Hustinx bezit, makende kleine onderneming echter aantrekkelijk in de ogenvan andere bedrijven. En wanneer Edmond Hustinxhet als G8-jarige directeur wal kalmer aan wil gaandoen en een opvolger binnen het eigen bedrijf ont­breekt, neemt de Zinkwit ~daatschappij te Eijsden in1966 machines, productieprocessen en personeel(ongeveer 45 man) van de Zeepk'1brick Hustinx NVover. Om fiscale redenen wisselt het terrein aan hetBosscherveld nlet de opstallen echter niet van eigenaar.Eerst in 1979 zou Edmond Huslinx dit terrcin verkopen,zeven jaar nadat de laatste productie-activiteiten voordc Zinkwitrnaatschappij aan het Bosschcrveld haddenplaatsgevonden.

De waterglasfabriek Silichemie s.a.Thionville 1956.

Plotseling versteende hij: dekranenmaniak kwam langs. Deaangewezene bleek werkelijk dediefte zijn. Vol vertrouwen doordit succes tiet Edmond Hustinx ookeen paragnost komen toen defabriek in Thionville minder goederesultaten had dan mocht wordenverwacht. Na enkele mystiekegebaren over een paar fransedocumenten concludeerde dehelderziende 'mogelijk onregel­matigheden'. Terstond werddaarop de bedrijfsleider van defabriek in Thionvil!e per telefoonontslagen wegens fraude. Om hetverdwijnen van gereedschap tevoorkomen werden alle schoppenmet een slot aan elkaar vast­gemaakt

onder zijn arm op weg was naar dezwarte marktToen eens alle koperen kranen uitde fabriek verdwenen. schakeldeEdmond Hustinx een paragnost in.De helderziende kwam naar defabriek en liep over het terrein.

In de oorlog was het om diefstalvan zeepte voorkomen nodiggebleken om een nachtwaker indienst te nemen. Toen Edmondeens heel vroeg over het Vrijthofliep, kwam hij de nachtwaker tegendie juist met een groot pak zeep

Edmond Husûox op bezoekin de fabriek van Silichemie s.a.in Thionville in Frankrijk 1966.

Een van binnen uit verlichte bergwaterglas op een tentoonstellingtijdens een Chemie-tagung inDuitsland. Ongeveer 1958.

2S

Sedert 1983 kan men Crosfield Chemie BV te Eijsdenbeschonwcn als hct bcdrijfdat dc produktics van deZeepfabriek Hustinx continueert.

De statische bcdrijfsarchieven van de ZeepfabriekHustinx NV en haar rechtsvoorgangers en van deverschillende rechtspersonen die in de loop der tijddaarnaast werden opgericht (Hustinx ResearchLaboratoria NV, Hustinx Research BV, HustinxChemie BV, Hustinx Internationale Ont,vikkclings w

maatschappij BV (HlüM) en HlIstinx Beleggings­maatschappij BV) heeft Edmond Hustinx in 1981overgedragen aan het Sociaal Historisch Centrum ten,IIaastric1?:t. Dc dossiers bchorcn tot de oudste bedrijfSR

archieven die het Sociaal Historisch Centrum bewaart:het oudste document is een koopakte uit de tijd vanNapoleon.

In de kantine op 13 september1958. Van links naar rechtsWilly Schobben, Wum Beckers,Ger Prick, Linders, Hub Sul/ot,Harrie Wetters, Gerrit Blaaser enSjang Gorren.

Oudste document urtdebedrijfsarchieven, een akte uit 1810waarbij de weduwe LambertHustinx een 'maÎsonette caduque'in de Sint Antoniusstraat teMaastricht koopt.

26

De directeur met Mao-pet geeftaanwijzingen voor het verloop vanhet productieproces 1952.

Als directeur van de r.1.briek was Edmond Hllstinx

een merkwaardig manager: hij stimuleerde als een dereerste fabrikanten hel hergebruik van afvalstoffen.Hij noemde dit, naar een term uit de filmwereld,co-productie. Veel aadacht en middelen gaf hij aanresearch en proefnemingen, nu eens met meer, danweer met minder succes. Hij deinsde cr niet voor terug

0111 proeven op onnodig grote schaal le doen, va~lUithetidee dat als de proefdan zou lukken cr minder aparteinvesteringen voor het aanpassen van het productiepro­ces nodig zouden zijn.Ter illustratie daarvan verteJlen oud-medewerkers IlOg

steeds het volgende verhaal. Het oplossen vall

waterglas in water vergt een druk van 10 atmosfeer eneen temperatuur vall 200 graden Celsius; het is eenlangdurig en dus kostbaar proces. Edmond Hustinxhad eens beredeneerd dat waterglas eenvoudiger inwater zou oplossen wanneer het direct uit de oven vangrote hoogte in koud water zou vallen. Daartoe werdeen oven zo hoog mogelijk in de fabriekshal geplaatsten werd een kuil van twee meter diep gegraven en volwater gestort. Het experiment leidde niet tot hetgewenste resultaat; de gloeiende brokken waterglaszorgden voor grote stoomwolken en gcluidsexplosics.Dat cr geen persoonlijke letsels waren, was voornamelijkte danken aan de scepsis waannee iedereen hetexperiment bejegend had en de afstand die men erletterlijk van had genomen.Behalve dergelijke ondoordachte proeven verhinderde

Voor de ingang van het kantoor op25 mei 1955 van links naar rechts:onbekend. Hollman. mej Sweelsen,Tonnie Bergs. onbekend, in dedeur Guus Corten. Defesche,daarvoor mej. Thewissen enEdmond Hustinx.

.1.,'Hustinx Zeepfabriek NV:Pas in 1957/1958 werd de naamHustlnx aangebracht op deschoorsteen. Dit gebeurde doorschoorsteenbouwers uit Holland,die de belettering meebrachten enbevestigden. Tegelijk werd toen deschoorsteen gerepareerd (voegenen bijwerken). De schoorsteen zelfwerd door Hustinx overigens nietin het productieproces gebruikt

· ....~

Tot 1943 was in de gebouwen vande Zeepfabriek Hustinx NV. in hetBosscherveld een cokesfabriekgevestigd. Deze werd in dat jaardoor Hustinx verworven. Nainrichting werden de gebouwen in1946 in bedrijrgenomen. Deverhuizing vanuit de Looiersgrachtwerd in 1947 voltooid. Op degebouwen stond in 1946 (zijdespoorweg)"

27

Edmond Hustinx stelt een nieuwfilter in werking in de SilikatchemieGmbH in Düren waarvan hij 50%van de aandelen bezIT. 26 mei 1964.

ook een gebrek aan koopmansgeest bij de directeur dathet hedrijftot een grote onderneming zou uitgroeien.Grote afnemers van zeep werd onomwondenmeegedeeld dat ze eigenlijk voor 90% water kochten enkaarten in de administratie met de vraag -'Vaar blijftde bestelde zeep?' wijzen erop dat er bepaald geenmercantiele geest bij de Zeepfabriek Hustinx NVheerste.

Als pa troon voerde Edmond Hustinx geenduidelijk beleid: enerzijds wilde hij van zijn werknemersniet te vcel vragen maar anderzijds leed hij onder dekameraadschappelijkheid die daarvan het gevolg was:groot respect voor de baas was er niet. 'Ik ging gebuktonder de woorden die achter mijn rug verteld wcrdenen onjuist waren, ik dacht dan stceds gingen diekankeraars toch elders werken!'Hoewel men oog moet hebben voor de omstandighedenvan die tijd, is wel duidelijk dat Edmond Hustinx ophet gebied van het verbeteren van arbeids-

omstandigheden, pensioenvoorzieningen (eind zestigerjaren bedroeg het pensioen /90,- per jaar) enbeloningen geen trendsetter was. In de maand mei,wanneer de vakantiegelden werden uitbetaald, moethij nogal eens humeurig zijn geweest.

In het Belgische Opgrimbie hadHustinx een tijdlang een zandgroe­ve. De Belgische beheerder zorgdeechter voor een behoorlijke strop,doordat hij het zilverzand klandes­tien doorverkocht aan derden.

Etiketten met reclame-opschriften.

28

Interieur van de zeepfabriek 1961.

De voorraad patentzeep. Textolwas een van de vele merken die deZeepfabriek Hustinx NV voerde.Textol was de naam van trans­parante kalizeep. van zachte zeepen van waspoeder; vloeibare zeepheette Texüen ofTex; namen vangeparfumeerde en ongeparfu­meerde wasmiddelen waren Silisol.Senzora. Husto!ate. Rumma,Rummex. Loutron en Hustex. Hetsmeermiddel heette HX, Correxwas de naam van een roestwe­rende verf, Silikote van epoxy­sitikaat-poly-esters. Melicol van eenplakmiddel en Silisolwas ook denaam van een blusmiddel. Blekawas de naam ."an door Hustinxverkocht bleekwater.

zE!P_ EH

I

, "'.':.::ti"'-U\IN( N .....

0,

29

Rummex-zeep: samengesteld urtvoornamelijk zand en sulraat;werdgeproduceerd in de oorlogsjarenen een aantal jaren daarna.Textol: bekendste en meestverkochte zeepsoort van Hustinx.Werd samengesteld uh: kali!oog,cocosolie en cocosvetzuur.

Harde zeep ofHusunx Sunlight­zeep: cocosolie, cocosvetzuur ennatronloog (warme verzeping).Koude verzeping vond plaatszonder cocosvetzuur.Zachte zeep: lijnolie en tijnolievet­zuur. Werd verkocht in blikjes van15 kg.Vloeibare zeep ofTex: sulfonzuur,kali loog, ureum.Zeeppoeder:cocosvetzuu~

natronloog. Na verzeping werdsoda toegevoegd, waarna hetproduct uitliep op een plaat enstolde. Vervolgens werd hetgemalen en verpakt in pakjes endozen. In feite bestond zeeppoederuit harde zeep en soda,

De maalinrichting 1961.

Tijdens het vervoer per transport­band koelt het waterglas af. Aanhet eind van de lopende band,buiten de fabriek, valt hetwaterglasin brokken op een voorraadberg.Eventueel wordt het daarnagemalen of in water opgelost.

30

Overzicht van de waterglasfabriek 1961.

De roterende waterg)asoven in volbedrijf. Aan de rechterkant bevindtz.ich de brander waar zand en sodain de oven worden geladen.Aan de linkerkant loopt hetgloeiende waterglas uit de oven opeen transportband. 1961.

Waterglas opgelost in water.

31

Brokken waterglas.

Gemalen waterglaskristallen.

Waterglas met raag geert metasili­kaat Op deze foto ziet men hetkristalliseren van metasilikaat 1961.

De afdeling vatenexpeditie 1961.

32

Opslagtanks voor vloeibaarwaterglas 1961.

Fabriekshaven aan hetBosscherveld 1961. Aanvoer vanzand en afVoer van waterglas.

verMIolor ulti"C'Yollcn f., 'Iun enwool N6d.orland - 10 dit gen ILlmbutl' - zich opwerkr.n alll debrOD van -watorglu.

De voorwtl.rden voor de· I.brle...Ue .Üb nergens zoo B'Unsflg als lnZuld_Llmburs '(Muostrlchl),

1. ~ bel '.wdllJde 8rond6101 ­allI'6r'Und - list la. Brunsaum voorhet oP.lObeppe:t.

I. He" ,ut DUBt de ·~ur

ter _hikki .I. De benoodlg-Je alkaU.aouten

aJJb enel ter pI.,atN.H1erblJ komt dal nout d, kpu....

tn la. het Boaohervold ook do her­.eD.I hUD werk hebben gedaan, Jnde fabriek ",an HuatlDJI: 18 men erla. aetllaa.d de warmto soo te M­out... ".t meb "echt. 60 pct. nnhet aormale yerbrulk aan br~nd·IItoRoo Doodl. heoft om op tempe.­ratuur te komen.. Verder l1I't de soep. en W&tl;r.

glul.brlok lI ....t dB Nedttlandf:cheSpoorwegen en loopt de Zuid.WII­lemnaart o. &00 te se.l'C'n daord. fabriek. •

BD DIIUld.a«nilddaa 1111' bBt l!Ichlp,dat 4e &Orale l~dlnG' ging wegbren·... baar een lIeC'boot la Rottoc­4am., .emeerd aan de laadplaats.

Do IIroene en "IUe slukken ..&­orLltalllaeord w8tft,rglu gledenlange d8 roels In het ruim, butstlonen .prohl~·en en legden zich eUI,8t.raU vaart de boot uit en urengt~n NedrrJandach product lot deullf>u\o hockoo der Barde.

Het br(\'nlct echter lets lO88 tecuB'.wat Yoor on. lond onontbeerlijk la.wat onA Ifmd WN"r mo('l doen«roeien' (\n &,rool ma ken: dcvlcZI II!

WONDERLIJKE )ERHD,__~

lJEROUWI

Ro"a!d ,..,her, HW f"&t't'~tilt ]I.·e1I}oYork, 10Ude Hn urlebtTooveft, doolt; krUIl op lie'lao'de OOlletlblllt: ~f'T()tnD, uv~rO(!iJ .2'U" tnt'Mprtclllfg.. hUmt""'.de,,, om 7lem te lleJeUtil f.zUn plaat• •" te &reketl.

ALjRM80Hln~.

Een cancUdaG' loIU d4J ploot..lijke verkle.rlnDt'n tr WrUf"gtOA(Nleuw-Zeeknld) 1'011 wor helbtandwt't:t.per.t01leel re,. ver..""~nD"'dJe AMIden. Toen hUver.1cll('cn, NU hU lid" '4t'..Joar.htlt loIrondwetlnnan tlti de~oal ~dtoUne". De ala:rtn.oht'iriNkelde .. 4e ~Je plotIl fIR.OU'DOG" ""-eJUtt.

Waterglas uit MaastrichtLimburgsch product gevraagd, over de halve wereld

.Eerste schip vertrèktnaar zee

(VO,. 0tI#1t uer,101l1lft'O''J

Ale je door dat pdeelte ...;.Mautricht loópt, waar het iD­dlUlrle-Nut .eed. luiderklopt, kOlQ je V09r een knal­rooden s.m.on-tonn van 60ID bOogie en 2\i m doo....ede... _. 1..eYe.-"r- lettenranden -. rond de 4frootepijp.

HIIIIirul Zeepfabriek.Ond..... do lIJech{Ó J.;on, on­

4u1u cloa .uer onsunlltlgc:n oor·tontlJd, etut dit oude bedrIJl no,He 8te't'~ -Ia de betonnen afond.YMleD. IUk'n das hullen do vlam.lIIeD In de glooiende oycnll en trek·ken .IJ zich tot roode pijlen onder'ell l'Ulgenden atroom .-uurItol.

Dit bi de flI(lnlge f.brlek van...ehto Mep beneden den Ilol'rdljk.Kaar ook wuchpoed8l"" vloeJb.,ostep, *""p venaDS"ende wilKhm14.delen on ..nverwante artikelenworden ,hier g",I.bclC'oord en In denMndel gebracht.

Om u dil alh'. to Vertellen, zijnwij nlot verdwuld op zoo'n ceKen.Vrijdll~ nRar hl'l BoucherveJd

Wij wlJlwn, dat onlO ~rouw. In·dien ze o\'('r voldO{'nde eieren hadbeschikt, dozo ond("r waterglas htldbewurd ldnar cUt uUkel wordtook govf8llgd door tt"IlIt"J-, CIlI'loft­.t1ago- pn bouwbedrljvfl.n. Door:bouw-, WOKl.ln-, waseh. en verlln.duaLI·h~t'n. TCII~loLt(' door tal vllnand('ro Kroot.brdrij'fen. die souspol)dlg mogf'lijk dÎJ beBC"hlkklngw('nschen te hcblwn 0"(''1" cen "01­dmmde wl'Ilerglns.

En :11s AmerIka, Scandlnavtl.China, Zwlltlcrland en andero lun­den btl!1('ll"n om dit 1;"0edJc, blijkttnch wel. ftllt dil lIrLl'kel gOM mootzijn,

Dan HaaK, d;lt ~l' f..'\·r~l nh,t~ 111zug, v(lrlf>E'nl hll nih" mcdf'WI'rklnR'.om 11('1 bl'drljl In korlC'n tiJd uitte bouwl'n.

Daar ruikt men deyiezea.En dl'.I,l" zuikIl "~I' 1D1If'rdand ko­

olf'n. PI" l·l'nlr !' lahrll"k van wlller~

R'138" In fln~ land (Oronlng('n) kAnRl'm"kkf'lijk do blnnf>nl:mdljC"ht!markt vl'r;r.adlR'('Il. Muaslrlcht werkthet artIkel n\"'r do wereld en dl)wereld brOnl;'l deviezen In on8 land.

Op hoL oUA'I~nhllk .....ordt hlor 100tOIl IJl'f lDuftlid ~uhlbrlcocrd. Menwil l'chtC'r "plwdh: ('pn 500 Ion b~.

De productie van waterglas.

Er werden drie soorten waterglasgemaakt:I. alkalisch: 1/3 soda, lIJ zilverzand;werd vooral gebruikt voor debereiding van meta(silicaat);2. neutraal: half soda, half zilver­zand; aanwending o.m. in dewegenbouw, voor verhardingondergrond;3. potas: half potas, half zilverzand;dit werd o.m. gebruikt voor hetmaken van elektrische lasstaven enwerd vooral geleverd aan PhitipsEindhoven.

Bereiding: na het laden van -de ovenmoest deze een tijdlang draaien(temp. ongeveer 1600 graden) totdathet mengsel 'goor' was. Na hetverwijderen van de afsluitstop liep desubsranl..ie uit op platen om te stollen,waarna het in brokken werd geslagenen op een hoop werd geschept Loterwerd hiervoor een stolen transporr­bond gebruikt waarna de substantievanzelfin brokken op een hoopterecht kwam. Deze brokken 'smelt'gingen vervolgens in een cyclon orautoclaaf(roterende ijzeren ketel),waarin ze met water en stoom(200 à 300 graden) werden opgelosttot een vloeistof Dit vloeibarewaterglas liep don uit in een reservoiren werd in vaten en tanks gedaanvoor transport Waterglas dient alsgrondstofvoor het maken van 0,0.

waspoeder (alkalisch en neutraal) enook voor gebruik in de wegenbouw(vaster maken van de ondergrond).Een deel van het geproduceerdewaterglas werd in de fabriek vanHustinx zelfverder verwerkt totmetasilicoat, afkortweg: metoHiertoe werd aan het vloeibarewaterglas natronloog toegevoegd.Men liet dit in een ketel uitkristal­liseren. waarna het uitJiep op eenplaat om te stollen. Na het kapot­slaan von het stolsel werden debrokken gemalen in een molen, met

'$ resultaat metasilicaot (poeder).

33

Contacten met Peter Debye

De eerste publicatie van de hand van Edmond Hustinxis te vinden in het blad Radiowcrcld van 19 september1929 over een nieuwe methode van afscherming inradiotoestellen. Een volgende publicatie zou leiden totde intensieve contacten van Edmond Hustinx met den'1aastrichtse Nobelprijswinnaar Pic Debye. Het betrofeen publicatie in het Chemisch weekblad van 10 april1934 over de bereiding vall natriumcarbonaat uitnatriumchloride.

Pie Debye kreeg in 1936 de Nobelprijs voor zijnbijdrage aan de studie van de moleculaire structuurdoor de ontdekking van dipoolmomcllten, de buigingvan röntgenstralen en electroncn in gassen, de 'theorievan de clectrolytc'. In 1937 werd 'the master orthe

Edmond Hustinx met de Hustinx­kolf, waarvan Pie Debye dewerking bij het eerste aanschouwenbegreep: 'Aha. hit'm in 't leukske"1948.

molecule' in zijn geboorteplaats gehuldigd: in hetstadhuis werd een borstbeeld van hem onthuld.Pie Debye, hoogleraar in Berlijn, logeerde in e1ie tijd bijzijn zuster, die opdracht hael gekregen alle 'DueIebekenden' die zich aandienden om Pie Debye tecomplimenteren buiten de deur te houden. OokEdmond Hllstinx toog naar de Rechtslraat.lHaar hijliet zich niet gemakkelijk afschepen. Toen liet Debye

36

In 1959 ontving Pie Debye eeneredoctoraat van de TernnischeHochschule in Aken. Enkelefabrikanten boden Debye naanoop een diner aan in ChäteauNeubourg in Gulpen. Op de fotoposeren Hustinx en Debye voorde entree van Neubourg.

Pie Debye hOudt zijn lezing overhet meten van moleculen.4 augustus 1962.

vragen of het de HUStilL~ betrofdie in 1934 een artikelhad gepubliceerd over de bereiding van natriumcarbo­naat. Het werd het begin van een lange vriendschap.Debye stimuleerde Edmond Huslinx: omdat hij over degrenzen van wetenschappelijke vakgebieden heenvindingen deed. Telkens wanneer Debye, die in 1939voor het Nazi-regime naar AmClika vluchtte) naarEuropa kwam, ontmoette hij zo mogelijk EdlnondHustinx. Beide heren correspondeerden lnct elkaar inhet Nederlands (Zeer geachte heer Huslinx) en in het1 '1aastrichts C~rne leeven hier Hustinx).

Hel hoogtepunt in de relatie was het uitreiken vande Hustinxprijs voor de chemie op 4 augustus 1962door Pie Debye aan Robert A. Egli nit SchaffiJausen inZwitserland en aan Karl-Heinz Szekie1da uit Kiel in'Vest-Duitsland voor werkwijzen met behulp van hetH-apparaat ook wcl Hustinx-kolfgenocmd. Dit is eenin 1948 door Edmond Hustinx uitgevonden combinatievan een scheidtrechter met een Erlenmeierkolfwaardoor

Gezicht op de loge: eerste rij vanlinks naar rechts Or. en dochterBerkhoff, onbekend,Marius Monnikendam, tweede rijMarie-Louise Corten-Hustinx,mevr. en de heer Hustinx, burge­meester van Nijmegen, EdmondHusûnx, derde rij Or.lr. S. Sproncde heer en mevr. Salmang, de helen mevr. Ch. Pautussen. vierde rijProf. van Loon (rector magniflcu5TH Eindhoven). onbekend. de he,en mevr. van Trier, tweeonbekende dames, Mr. W. Korn l

Mr. A. Baeten.

Pie Debye reikt de Hustinxprijsvoor chemie uit Van links naarrechts: Or.1 r-. S.jH Spronck,Pie Debye, K.H. Szekielda enRA. Egli. 4 augustus 1962.

Gouverneur F. Houben van cprovincie Limburg. Pie oeby'Edmond Hustinx na afloop v;prijsuitreiking aan het diner.

37

Briefvan 2 februari 1959 van PieDebye waarin hij Edmond Hustinxbedankt voor het toezenden vaneen exemplaar van het boekjeEenenzestig dichters en de stadMaastrichtdat in 1959 door deZeepfabriek Hustinx NV werduitgegeven met een omslag vanHub Levigne in de kleuren van hetwaterglas (blauwgroen).

.Mene leeven Hier Hustinx,Harle/iken daonk veur de 61diechters van Horie(von Vefdeke) lotFons (van Ollerdissen) in e beukske.dat mieg hielemoal neet oan'waterglas' deid dinke. leg hoop detgeer es directeur van en zeipfabrikhet neet koelik zult numme es iegprefereer neet van 'dichters' en van'waterglas' in einen oasem te spreke.EurePie,'

verschilJcndc bewerkingen achter elkaar kunnenworden uitgevoerd in één kolf. Voor de prijsuitreikingin de ~ifaastrichtsestadsschouwburg hield Pic Debyeeen lezing over het meten van moleculen. EdmondHustinx zou deze lezing op een grammofoonplaat latenvastleggen. Op uitnodiging van Pic Debye brachtEdrnond Hustinx in 1964 een maand in Amerika door,waar hij diverse fabrieks- en universiteitslaboratodabezocht en van zijn ideeën vertelde.

CORNEll UNIVERSITYD".unt,>;r Of ÛJD.<ISIll.Y

lJHACo-\~"-YOu,

/((~V:~·k<._ / .. ,-. .... h:..~ e.u. 0; ..

/:f~ (1/'- !-""."''-'-o) hl r--::... , (..:...-. /&/:.,'-'/'#<-.1

38

Edmond Hustinx bezig in hetlaboratorium van D5M inTreebeek, 1930-1931.

Uitvindingen

In niet minder dan 1116 notariële registraties heenEdmond Hustinx uitvindingen, proeven en suggestiesvastgelegd. Daarnaast heeft hij enkele tientallenoctrooien, patenten en octrooiaanvragen in

verschillende landen op zijn naam staan. Veeloctrooiaanvragen zijn verkenningen on1 door middelvan het ingestelde vooronderzoek te aclllerhalen ofeenbepaalde vinding origineel is. Sommige octrooi­aanvragen werden na het vooronderzoek weeringetrokken 'om ze op een geschikter moment en in eenjuistere opstelling weer te kunnen indienen') andereleidden tot octrooiverleningen.

Na het overlijden van Edmond Hustinx heen eencommissie uit het bestuur van de Stichting EdmondHustinx onder leiding van Dr. Ir. L.J. Revallier eenonderzoek verricht naar de waarde en bruikbaarheidvan de vindingen. Uit het verslag van de commissieblijkt dat Edmond Hustinx gedurende tientallen jaren

39

Portret van Edmond Hustinxgeschilderd door WaalkoDingemans in 1944.

Aan de hand van een tekeninglegt Edmond Hustinx de werkingvan de stopbusloze pomp uitaan Fernand Tripels,boekhoudervan de zeepfabriek.Mei 1961.

Veel proeven van EdmondHustinx spelen zich afop hetraakvlak van de chemie en dealchemie', zegt prof.dr.c.J.F. Bättcher, hoogleraar in defysische chemie aan deRijksuniversiteit van Leiden enoprichter in 1968 van de Clubvan Rome. Naar aanleiding vanhet rapport 'Grenzen aan degroei' dat de Club van Rome in1972 uitbracht noemde prof.Böttcher Edmond Hustinx eenvan de eerste Nederlandseondernemers die trachtte vanafvalstoffen nieuwe produktente maken. Prof. Böttcher issedert 1974 lid van het bestuurvan de Stichting EdmondHusünx.Op de foto een proefvoor hetfiltreren van magnesiumsitikaatin april 1981 met behulp van inserie geplaatsteslagroommixertjes.

een grote stroom ideeën heeft geproduceerd, waarvanhet voorstel om de waterglasbereiding uit te voeren ineen continu werkende roterende oven een van debelangrijkste is, Dit idee is in 1948 gerealiseerd engecommercialiseerd. Daarmee was men afvan hetoude en omslachtige proces dat in een grote ketel werduitgevoerd. Steeds heeft Edmond Hustin."X verbeteringenaangebracht aan de uitvinding van het continu proces,waarvoor een toenemende belangstelling ontstond: aandiverse ondernemingen werden licenties verleend enook nu nog word t de werkwijze op verschillendeplaatsen met succes toegepast. Tijdens de tweedewereldoorlog heeft Edmond Hustinx een aantalprocédes uitgewerkt die in verband met de schaarsegrondstoffcnsitua tic van pl'aktisch belang waren. Ookop het gebied van de bereiding van verfstoffen enpigmenten op basis van ofuitgaande van silicaten heeftEdmond Huslinx waardevolle ideeën gehad. Voor hetSolvay-ammoniaksodaproces heeft hij weliswaarinteressante verbeteringen voorgesteld, maar deze zijnnooit verwezenlijkt omdat de vereiste hulpstoffen tekostbaar waren in vergelijking met de prijs van heteindproduct soda.

In de vijftiger en zestiger jaren verbreeddeEdmond Hustinx zijn aandachtsgebied en hijproduceerde toen een stroom van ideeën voor de meestuiteenlopende processen en werkwijzen. Dezeverbreding leidde echter tot een versnippering van zijnaandacht en energie waardoor weinig direcl bruikbaars

40

Proef om de invloed vankoolzuur op de groei vanaspergeplanten te meten. 1929.

ontstond. 'Vel is het verbazingwekkend dal zich in deeerder genoemde lijst van 1] 16 registraties enkelevoorstellen bevinden die hun tijd vooruit waren of zeercurieus waren. Het is niet helemaal duidelijk ofEdmond Hustinx wel accuraat genoeg met zijnideeënrijkdom is omgesprongen. Hij had de neiging omzijn creativiteit aan anderen te demonstreren, maar uitniets blijkt dat hij moeite nanl om deze voorstellen telaten uit\\'erken onl cr nog enig zakelijk voordeel mee tedoen. Een uitzondering hierop vormt hetgeen hij opzijn oorspronkelijke en eigenlijke werkgebied heeftgepresteerd. Verreweg de meeste registraties uit de lijstvan 1116 ideeën hebben dan ook betrekking opvoorstellen om zeepsoorten, verfsoorten en glassoortente maken, anI werktuigen te verbeteren en omchemische reacties te verbeteren ofte vereenvoudigen.

848,296

U\IE

1'.\T&Vr Sl't:UHCXrIOX•. -.~:::::'-~-.... ""'11'" "''''>'''''

.... =~..." ,,,,,,",,_~O=~ ''''

,~ ... ~~,,,,, .... _,.,,,,,....... ,---o-"'-"'~ r)i<IN n -)J-r-o...-..... ,--CaJl>,~

"""PI..ETI >l'EufTnno~

., '''m,,, ".n"'; '''' Tc'; ~'_"T '" L:E:TnJL< l'.n>:-,"1 ,-"" .,~ _"--'--"(;,u"'-.- ~,u '''' ... , '" "', "'" '''' TIT'_'. "" OL"""""''' '" • "''"'' .," '_0'TAL'>O" '"" ",-u<~-,,,,,,, ", "-""-H. ,.~... "<=H'TU .'''L'UO _,,~

"-"".' '-'TT~="'_."" n", ,-""•• , """""'-'" ", L,..-,~ ".""_'''''''DL -'-,U "u""'O "-W, "-,, ,·"_w"-,,,, WIT>< ,,-~ noo 'm..< ""-'--'co '""'o~ TUE Re""""« '"" Po''''''' 0lTTa; " "'" 0_''''-'''''' """-ATI.D'" "'" ,_UU <OF'..~'o IHrrll_\.S. ,-"" eH 'H""-"'" """_ T"" ,.,,~CLWL." ," ,,,."-', =",,'''~'u" ,,--.,n.<n -'OA'-'TL" ,-,u.. me 1..,,,,

:"0..-. ",,"_,-,~'- 'H'"" ,,,_,,...~ "u",,,, _'--"- '" (;.." '-"~

,U-' ._,",0.'.1'-"""'." "" TE' "'-"-,,.,.,,' "",,, "" _""0" '-D nU .'"''Ct.'''l':'''''''''' T"' ".~",-S""L'T'.L'<; H_"" ,...." "" "''''''' "'''"'-'-'T_".""·' '" ".. "'.~'-~"T 0.- ''''' 'H' _" ,,,,,,,,,~ ". ,-'Wo "'""",,-, 'U",""" u,"," ,,_n"" "-L'<"" '''" O. "',,--,-,,,, -"" ,"" 1~",''',"'~'''''''''''''''TT",t'""."S,.,-ro;.

2\zk"tÎ"",~q"~<T<\oj'.;;;,y /";",,b>.v/ mi,(J'/..n,/'''".yJ/h ....../'l#,~b!rIilèmfl'<'1,: ,y/L/H/Ik '(.dy ,/')/",;.1/;:'/""/,k ro;rlb_ ;-L,y,/ _ J-.ly.

'"' I/,_y~, ,y",.,...!/,;,/,__ ,"''',,'",,/w;~

,L~-h,-/dd .IIlT""'''~. d,-/,//k4:0/--",/-_'lI.I: j6"M,/;4-,,/. ~/,..".,..

Y'<.i: d",~kA'/dd"/ Ll<,ty_sooood.

i """..e,e.;'f!#>.,1- ~~~~.:1~~~~" .. -~~~ç~(7~

(,'•......,.

I

•

•

Het Mundus-apparaat of M­apparaat voor het onderzoekenvan starren die tijdens de analysegassen ontwikkelen en hetHustinx~apparaatof H-apparaatvoor het achter elkaarverrichten van chemischebewerkingen in één kolr.

Een Amerikaans en een Engelsoctrooi van Edmond Hustinx encorrespondentie met deNederlandse Octrooiraad.

41

Maastrichtse zeepfabrikant blustoliebranden met natron­waterglas, Gooi- en Eemlander2amei 1958.

Oli..mfJG1.dlflE',.ii~" '''''~" ~~"'e

Mllln~Jf~Uing '.'

Maastricl.tse zee(lfahrikahlust oHeh.·anden met

natron-waterglas

Eno~ .._ ...................... "" .._.;.

,,,,""'~R"'''''''-'',,,",,''''''''''''''''''''''''''''.-"" O,<ami< ~,~,

........~~""' .. II~..-'""""""_H"" ..."""...",..., ....... ,..,.... ""~-.-"'......._"..' _...,~.- .. - ,...- - ~..._ ..... "'_O!i " ..,~~"""~ ..~ _"""~""J'''''''''''''''''''''.~ n-1or..~" ...~ .. _ .."""""~ " ..... ~oo....~"""""" .........~~"" ' """..... ., "",",h "="""'-

~,..~""=u,..,_ '"*- ....... ~, .... •=,_~_..-...... ~"""""bl~"~

~..._.._-

TRIITH 3. ..u........... _.._'""-... .-._--......-.."'---'''--' Y""lIUtfllI

J. r·';" ",/(!, f-...'

",'./' ,~,:/,' '/ J"r

Om een indruk te geven van de gedaehtenwereldvan Edmond Hustinx op diverse terreinen volgthieronder een keuze uit de lijst van 1116 uitvindingenen suggesties:- Voeg aan de pit afoon hel vet van kaarsen sloffenloe om

gekleurde vlammen te verkrijgen, door lilhiumzoufen krijgtmen violet, door natriumzouten geel, 1935.

- Voeg 0011 zeepsoorlell voedende ofgeneeskrachtige stoffeIl loedie door de huid kllnnell worden geabsorbeerd, 1940.

- Onderzoek de iJwloed van zeep op het menselijk lichaam,zowel de zeep die bij het wasselI door de buiddringl als de zeepdie na de vaatwas op he/ eetgerei is blijven zitten en met hetvoedsel in het lidIOom koml, 1940. (Aanleidin.g voor ditolldel'zoek was de schllimvorming bij het urineren!)

- Laat acoustische Iwogfiequenltrillingen inwerken op hethooft/haar om de haargroei te stimuluen, 1940.

- T'Vend supersonische tJillingen aan om verteringen in de maagte stimuleren ofhet genezen van wonden te bevorderen, 1940.

- Onderzoek de oorzaak van de bijzondere wi/heid van sneeuw:zelfs bij dOllker weer is sneeuw onnatuurlijk wil; is dilfluorescenlie ofzelfs phosphorescentie ofwordt energie van dekristallen omgezet in lichttrillingen eventueel van een anderefrequenlie' 1940.

- Ollderzoek waarom geell bederfopileedt ill slilstaand walerwanneer daar kiezelstenen in liggen, 1940.

- GebIllik eleciromaglletische kraclrlen voor hel versnellelI uallprojectielen. Uitgeuolldm i1l1940, geheim gelwuden tot 1944en toen oclrooiaanvrage te velde bij hoofdkwartier vanEisenhower; dit idee is in 1985 in de ballisliek geperfectiolleerden heeft geleid tot het on/werpen van milguns en coilguns.

- Onderzoek de oorzaak van de reinigende werking vanperennol, 1940.

- Plaals twee auto-spiegeltjes ill T~ol}stelling uoor op demotorkap van de auto om oj} kruispunten en bij uitritten eerderhet verkeer van links en rechts te kunnen zien aankomen. Bijeen snelheit! van meer dan tien kilometer moet het spiegeltjewegklappen omdat anders de aandacht van de bestuurder voorhet uoorbijflitsellde landschap de uerkeersveiligheid in geuaarzou kWUlen brengen, 1956.

- Leid een stroom van meer dan 700 volt door visceus waterglasom een zeer hoog lichtrendement te uerkrijgen, 1964.

- Elimineer de hinderlijke lichts/ralen van tegenliggers in hetverkeer door de koplamf}en te voorzien van verticaalgepolariseerd lichl dal 45' naar rechts is gericht en door devoorruiten ofeen bril zodanig te polariseren dat deslralenbulldels lijken Ie worden gedoofd, 1964.

- Ontzilt grondwater, afvalwater ofzeewater mei heludp vanamf}hotere stoffen waarbij kas/bare zouten lvordenteruggewonnen, 1967.

42

Edmond Hustinx bij een proefvoor energie-opwekking doormiddel van energieconversie bijhet ontspannen vangecomprimeerd koolzuurwaarbij de gevormde stukkenvast koolzuur wordenopgevangen in een vat en nawarmtewisseling met deomgeving weer onder drukkomen: de trocken-Eis methode1978.

- Voegjluoriden (legen landbederf) niel aan drinkwaler maaraan onverzadigde olie loe (margarine, boltI), 1967.

- T1erpak zeep, wasmiddelen en mulere sloffen door ze door eenplastic buis Ie lalen lopen die wordl vtlknipl en dichlgesealdzodat er kussentjes ontstaan, 1967.

- Versnel het geluid in een mimte door luchtstromen van despIeker naar de toehoorder te la/en gaan. 'Bij een middelmatigorkesl zijn de violen gewoonlijk Ic zwak lel/ opzichte val/ deblazers. Door eell/uchtilliaalroosler onder de violisten aan tebrengen en/uc/li over de toe/worders heen achter in deconeer/zaal aan te zuigen kan!tet geluid verslerkt door hetpubliek worden gehoord. ' 1967.

- Voorkom door toevoeging van kleine hoeveelheden waterglasaanlas/ing van staal door na/ronloog, 1967.

- Onderzoek de invloed van de katalJ'lische vetbranding vanaardgas door aan de branderopening koper, nikkel, vanadiumofplatina aan /e brengen op sporen NOx, 1967.Onderzoek de corrosieremmende werking van kalizouten,1967.Maak een divergcrcndfielsenrek, dus rond ofha!Fontl,wal/Tdoor meer ruimte om dcjiclsen in en uil hel rek teplaatsenol//s/aal, 1967.

cB

D"

Onder het motto 'meetkundeals hobby' trachtte EdmondHustinx de drie klassi~ek~e~__meetkundige problemen,namelijk het verdelen van een

hoek in drie gelijke delen, dekwadratuur van de cirkel en deverdubbeling van de kubus, opte lossen. De waarde dieEdmond Hustinx hieraanhechtte en de energie die hijhierin stak waren omgekeerdevenredig met het belang ervan

in het perspectief van dewetenschap.

-de bisectrice van de hoek BCFsnijdt de lijn AB in punt DI- het snijpunt van de lijn BD met: >de lijn CF is punt G- het snijpunt van de lijn}2 I

metde lijn BF ~ p~-e;î .-de hoek CA9JSeen derde vandehoekC B- de h BAG I is een derdev oe hoek CAB- de hoek GAG I i~

van de hoek GAB- 'zo ~~sthede_f1'

De trisectie van de hoek volgensEdmond Hustinx, die volgensdeskundigen nietcorrect is maarin primitieve omstandighedenwel bruikbaar lijkt, luidt:- pas vanurt hoek A twee gelijkedelen af, de lijnen AC en AB-de loodlijnen vanurt de puntenC en B snijden elkaar in punt F-verbind punt B met punt C- de bisectrice van de hoek CBFsnijdt de lijn AC in punt 0

A

. ,

II~Mr""'''''''''''--'''~H<J:I.:.04. ........ ...:~. ''''~Il'l­

~.",".",:~"oL. """'I/~'~~i~!/....., .......... { _'--';.(......... ,,-,0--4d6..N.J1"--, ---....4 _"_4-c-e "7""~~),

1"•.(i.tif'~ 'J'1l.p--,,~I'l?1 f" •..v"~I...../J 1,/

f;:~~~~:!J:ES:~~~;~:~:~~i;:&~: ,i.-.,J~{.~~ W-f• .v IZJj;.3 - .;" ''J;~ ,... t).~':' • .t ....... ~'-- /p .•J ...... '''''' N.:".R7J~· '"

,(cJ.L•.J,~!~4,1) h4-<--- u..{.--.-....--- I ~ J f 3,.~.,j~...J ,(.f lilt h.~,,,._ ,..-" ,~..{<. ~.;lt,.r:,·..:.. &.,

"'('f.; J,~.~,~. 'Z.-.-l.&/1L,' /J

i:~~~~'~~:~:<>;~t':::'~~::~~~:~!!,;;~;:~::~,. ~ J

l:~?I~~' ';~, c'-;: "l.-~' -JI- 'd_

;I'{"-' I ~f' ".e '-~l':;':' '.'.'

-i,-------------i-

Schutblad van het manuscriptmet 1116 registraties vansuggesties en uitvindingen

43

Edmond Hustinx en de kunst

De basis voor de culturele aspiraties van EdmondHustinx werd gelegd in de periode die hij in Nijmegenaan het Canisiuscol1ege doorbracht. Dc tekenleraarEugène Likker achtte Edmond Hustinx zo getalenteerddat hij hem aanraadde na afloop van zijn gymnasium­studie de tekenacademie in Amsterdam te volgen.1\'1aar daar voelde Edmond Hustinx niets voor: hijprefereerde het toch anderen op het terrein van de

kunst bezig te zien en zelf slechts bij wijze van hobbykunstzinnige activiteiten te ontplooien.

Schilderen is favoriet. De vogelserie die EdmondHustinx tekende in dejaren 1915 en 1916 onder leidingvan Eugène Liicker is werkelijk knap en toont aan datde aanwezige talenten de moeite waard waren onl

verder te worden ontwikkeld. Dit is niet gebeurd. Deschilderingen die Eclnlond Hustinx later gemaakt heeftkunnen hem niet anders dan in de categorie derzondagsschilders indelen. De onderwerpen die hijschilderde zijn vergezichten, agrarische tafereeltjes,

"-r"'-Ft~ 17"'..., "'" ~d<., ~~

"P"""~"~j :-( A 4 ~ t'<"1n~b ....~~é'.á-..-he.-oG.r L... 't.......,...~Uh~...."f. 4d.J!.u-=._ &-c. ...-t.~.,..R'1~ ~~~~~""~"'(J­v..... .q",,-6-:4.'~k ~ n2-4~~ U(-Zid:k- t..4.!::.:-.....-.t<- 01l~;~~~Op +~..-../W ..-.Il..,

'i'".4~ -9-/J~~ t;..L/dM ~~~ .-.,(.,....~e.A...~...-v-<À- -k>. tI.:; Sd-..,-~~:J~'d~ ........~~ {"lil- u...-z;;;...,.j

"r -4;...~ Ld.;.(..,.,l;: ....../~~t~fd-,~---u. ~~,(..;.. .....~1<--R_~~ "'?- t?0 ...;;...~~ ;.el.A-- ..L-~t~~·U. ~~~.,L~-.k-,.,.&·,'G.

'UL., "-1. ,n'3 .;, tfd4-~ -'1'.,.4 h, ..U~------' .... <' La ---.......~1~~'-Cd? ••.•/ --I .t-J 4 k....~?M~_....... ILJ-.-4<.~ ?

.•_u.'d.i lp.a-,-o'2'.o..../'18"

"lL~'-7

<_~ <L.vLf.. e.-" ,

46

Opname voor de tv-serie 'EuropaRichtung 2000' in 1962 waarinEdmond Hustinx als een der laatsteuniversele genieën aan de kijkerswerd gepresenteerd.

een enkel portret. De uitvoering varieert zowel quatechniek als qua materiaal: crayon, pastel, aquarel,olieverf, gouache en papier, doek, board, paneel englas. Een uniek oJievcd'paneel van de hand vanEdmond Hustinx is in het bezit van de huisvriendl\.fartin Olivers: het betreft een paneel dat aan beidezijden is beschilderd. Aan de ene kant een bloeiendeboom en aan de andere kant een boerderij met schuur.Aan het eind van de vijftiger en begin zestiger jarenheeft Edmond Hustinx kalenders uitgegeven metafbeeldingen van zijn nIeest geslaagde schilderingen.Een hoogtepunt in het artistiek leven van EdmondHustinx vormde een uitzendlngvoor de Duitse televisievan het programma 'Europa Richtung 2000) vanRoberLJungk in 1962 over hoc Europa cr in het jaar2000 uit zou zien. Als een der laatste universclegenieënwerd Edmond Hustinx aan de kijkers gepresenteerd.Hij vertelde van zijn uitvindingen en schilderde eenpaneel. De musicus Piet Kingma bracht tevens enkele

Ruclju.. i.!\'.c\c\"J~_~\..,,.J."j'

47

Tekeningen van kasteel Houthem,24 februari 1947.UnksvanA. Volders. rechts van EdmondHustinx.

Enkele vogels getekend onderleiding van Eugène Lücker in 1915en 1916.

Op 4 juli 1959 gaven het Koninklijktoonkunstkoor Orpheus uit Slencken het Limburgs Symphonie Orkestonder leiding van André Rieu eenuitvoering van het oratorium Noé,dat in 1957 in opdracht van deZeepfabriek Hustinx NV doorMarius Monnikendam werdgecomponeerd op motieven vanEdmond Hustinx.

op motieven van Edmond H ustinx gebaseerde variatiesten gehore.

Daarmee is een tweede kunstzinnige hobby vanEdmond Hustinx aangesneden: mU7.iek. Hij registreerdemotieven die hij op de piano speelde en gafcomponistenals :~darius ?vIonnikendam) Piet Kingma, Theo l\rIisdomenJean Lambrcchts opdrachten om zijn thema's uit tewerken. Het oratorium 'Noé ou la destruetion dupremier monde' van l\'1arius l\'1onnikendam isgebaseerd op motieven van Edmond Hustinx. Eenandere compositie van l\IIarius J\IIonnikendam, die inhet begin zwaar wordt aangezet doch allengs helder eninzichtelijker wordt, vertoonde volgens medewerkersvan de zeepfabriek een opvallende gelijkenis meI hetproductieproces van waterglas en werd de 'waterglas­symphonie' genoemd.

Edmond Hustill..x fotografeerde en filmde vervolgensnog in zijn vrije tijd, ook op 's zondags niveau. Enkelevan zijn films over historische gebeurtenissen bevindenzich in het filmdepot van de Gemeentelijke Archief­dienst te ?vIaastricht. Het Sociaal Historisch Centrumte J\'1aastricht bezit een aantal films over de produktievan waterglas in de fabriek in het Bosscherveld.

De 'hobby' die hem de meeste bekendheid heeftgegeven is het maecenaat. Edmond Hustinx genootervan kunstenaars en wetenschappers te stimulerendoor middel van prijzen) opdrachten en geldelijkebijdragen. In 1961 structureerde hij dit maecenaat dooreen naar hem genoemde stichting ter bevordering vankunsten en wetenschappen op te richten, de StichtingEdmond I-Illslinx.

48

Gedicht van Edmond Hustinx,5apri11928. Een tweede versie vanhet gedicht onder de titel 'In Cannebij Mamsje In de keuken'werdopgenomen in de bundelEenenzestig dichters en de stadMaastricht, die in 1959 door deZeepfabriek Hustinx NV met eenomslag in de kleuren van hetwaterglas werd uitgegeven.

Bloeiende kersebomen bij HuizePaulussen in Caberg. Schilderij vanEdmond Hustinx.

49

Gezicht op Sint Pieter en de Maasvanuit Heugem. Schilderij vanEdmond Hustinx.

Uitreiking van de HenriëtteHustinxprijs voor afgestudeerdenvan de Jan van Eyckacademie in1969. Van links naar rechts:Frans Gast, Gerard Schoffelen,Rob S1ultiens. Edmond Hustinx enTheo Besemer.

De Stichting Edmond Hustinx

Liefde voor de stad l\IIaastricht, liefde voor dewetenschap en liefde voor de kunst zijn de drijfverengeweest voor Edmond Hustinx om een stichting in hetleven te roepen ter bevordering van kunsten enwetenschappen in l\IIaastrieht. De Stichting EdmondHustinx werd opgericht in 1961. In 1962 vond depresentatie plaats in de stadsschouwburg van:~daastricht tijdens de bijeenkomst waar Pie Debye zijnlezing hield over hct mcten van moleculen. Degouverneur van de provincie Limburg, Dr. F. Houbenen de burgemeester van l\'1aastricht, l\'Ir. \V. Baron~Hchielsvan Kessenich reikten de eerste prijzen voorde beeldende kunst uit en Pie Debye reikte de eersteprijzen voor de wetenschap uit. Het verlenen vanprijzen en het uitschrijven van prijsvragen was volgensEdmond Hustinx het middel dat het meest geschikt wasom personen te eren en te stimuleren nieuwe gedachtenle onl wikkelen. Illlniddcls zijn de volgende prijzen doorEdmond Hustinx ofde Stichting Edmond Hustinxingesteld:

De Henriëtte Hustinxprijs wordt jaarlijks verleendaan die leerling van de Stadsacademie voor toegepastekunsten die in zijn vak excelleel~ten dic de meestebeloften voor de toekomst inhoudl. De prijs bedraagtthans tweeduizend gulden.

Studenten aan deJan van Eyckacadcmie kondeneveneens voor een prijs in aanmerking komen. Deze

50

prijs, ook naar Henriëtte Hustinx genoemd, werdechter maar enkele malen uitgereikt. De prijs bedroegdrieduizend gulden en werd in 1969 voor de laatstemaal uitgereikt.

De Edmond Hustinxprijs voor muziek is verbondenaan het l\'faastrichts Conservatorium en bedraagt thansvijfduizend gulden. Ook deze jaarlijkse prijs is bedoeldvoor de beste abituriënt die door een jury tijdens eenconeertoptreden van de kandidaten wordt uitgekozen.

Tijdens de tweejaarlijkse bijeenkomst van hetColloquimll van Nederlandstalige toneelschrijvers uitBelgië en Nederland worden telkens twee prijzen vanieder tweeduizend gulden met de naam 'EdmondHustinxtoneelprijs, schrijversprijs voor drama in dcLage Landen' uitgereikt; een aan een Vlaming en eenaan een Nederlander. Aanvankelijk werd deze prijsjaarlijks uitgereikt.

SI

Uitreiking van de Peter Debyeprijs1980 aan John Vane en SalvadorMoncada door de redor­magnificus van de RijksuniversiteitLimburg. ProfDr. W. Wijnen.

De wethouder van onderwijs encultuur van de gemeente Maastrichtverleent aan het ensemble PratticaMusica de Edmond Hustinx­muziekprijs 19B3. Van links naarrechts Jérome Minis, Remy Syrier,Trudy Minis-Straus enmevr. P. Lázár-Schilthuis

Bij gelegenheid van het 25-jarigjubileum van deStichting Edmond Hustinx in 1986 heeft het bestuurbesloten een prijs in te stellen voor een beeldendkunstenaar. Deze prijs zal uit twee delen bestaan: eenbedrag van vijfentwintigduizend gulden en eenpresentatie van de werken van de laureaat in de vormvan bijvoorbeeld een tentoonstelling en een catalogus.Deze prijs wordt om de (wce jaar uitgeloofd.

Zoals reeds eerder vermeld is in 1962 de EdmondHustinxprijs voor chemie uitgereikt door Pie Debye.Als een voorlzettingdaarvan is na de oprichting van deRijksuniversiteit Linlburg in l\'Iaastricht) waaraanEdnlond Hustinx als bestuurlid en financieelondersteuner van de StichtIng \VctcnschappelijkOnderwijs in Limburg een wezenlijke bijdrage heengegeven, een prijs ingesteld voor de wetenschap mct denaam Petcr Dcbyeprijs. Deze prijs ten bedrage vantwintigduizend gulden wordt om de twee of drie jaaruitgereikt aan een persoon die op een bepaald terrein

van de wetenschap bijzondere verdiensten heeft.De Debyeprijs wordt telkens uitgereikt op de dies vande Rijksuniversiteit Limburg en heeft een internationaalkarakter: de prijswinnaars zijn op hun gebied vanmondiaal niveau.

Bij gelegenheid van het 25-jarig bestaan van deStichting Edmoncl Hustinx is nog een tweede nieuweprijs ingesteld: de Ednlond Hustinxprijs voor de,vetenschap. Deze jaarlijkse prijs bedraagtvijftienduizend gulden en is bedoeld voor eenwetenschappelijk onderzoeker werkzaam ofstuderendbij een bedrürofinstituut in Zuid-Limburg die zich opeen bepaald terrein verdienstelijk heen gemaakt. Vooriedere prijs heen het bestuur van de stichting eenreglement vastgesteld waarin de bedoeling van de prijs,de wijze vanjurering en de prijsuitreiking zijnomschreven.

Na het overlijden van Edmond Huslinx in 1984 is

de Stichting Ednl0nd Hustinx in ruime matc in staatgesteld om het doel van de stichting te kunnenl"Caliseren. In de geest van Edmond Hustinx wordt zijnmaecenaat nu door het bestuur van de stichtingvoortgezet: naast de prijzen worden voor diverseculturele en wetenschappclijke aktiviteiten geldelijkebijdragen verleend. Daartoe heeft het bestuur enkelerichtlijnen vastgesteld, waarbij onder meer is bepaalddat de aktiviteiten in het belang van de plaatselijkegemeenschap moeten zijn. Voor loutcr commerciëleaktiviteitcn en werkzaamheden die niet binnen

52

door het bestuur gestelde grenzen van inspanning ofinventiviteit vallen worden geen bijdragen verleend.Aan vele tientallen projekten heeft de StichtingEdmond Hustinx de a(~elopen25 jaar een subsidiekunnen geven, zowel op cultureel als opwetenschappelijk gebied.

LaureatenHenriëtte HustJnxprijsvan de Stadsacademie,jaar, afdeling

LaureatenHenriëtte HustJnxprijsvan de Jan van Eyckacademie,jaar, onderdeel

"Vi nand ThönissenHann)' van den Boschlos KerlTPie SijenArmand StijnenLalua LcmnlensHenriëtte KlaarIHarlies DnunmenAngela de VredeBrllno Ninaber van EijbennHeke n'IartinPieler VosLex WillemsRuud Koenders]acquclineNasHerbert NOllwensnHaBexFrans Lagro'Vilma Daemen~\'laIjanNanningHans VosBerna EsselaarVila KlanenikPety OrijLuc Garé

n'Iartinus Linnartz].].JVI. DohmenGel' BrouwerHarrie J\JarksFrans GastGerard ScholTelenRob StultiensTheo Besemer

53

1962 monumentale vormgeving1963 monumentale vormgeving1964 publiciteits- en grafische vormgeving1965 vornlgeving in metalen en kunsts totTen1966 publiciteils- en grafische vormgeving1967 modevormgeving1968 monumentale vormgeving1969 plastische vormgeving1970 modevormgeving1971 vormgeving in metalen en kunststoITen1972 modevormgeving1973 monumentale vormgeving19711 plastische vormgeving]975 publiciteits- en grafische vormgeving1976 monumentale vormgeving1977 plastische vormgeving1978 vormgeving in metalen en kunststotTen1979 keramische vormgeving1980 architectonische vormgeving1981 monumentale vormgeving1~82 architectonische vormgeving1983 plastischevormgeving1984 keramische vormgeving1985 modcvormgeving]986 architectonische vormgeving

1962 schilderen1962 schilderen1963 schilderen1964 grafische kllllsten1969 beeldhouwen1969 beeldhouwen1969 beeldhouwen1969 beeldhouwen

Laureaten van deEdmond Hustinx~

toneelprijs, schrijversprijsvoor drama in de lage landen,jaar, nationaliteit

Laureaten van deEdmond Hustinx­muziekprijs,jaar, muzikaal onderdeel

Laureaten van deEdmond Hus"tinxprijsvoor de chemie,jaar, land

Jan de HartogHugoClaus

Jan StaalToneBntlinDimitri Frenkcl FrankHerwig HellsenHans Keuls'Valter van den BroeekAnnie M.G. SchmidtAliceToenLodewijk de BoerAlphonsc van Impe_~danuelvan LochemJan ChristiacnsEli AsserRudi Geldho[Gerben Hcllinga

Thercsia RicuTjeu HeijltjesToni EhlcnHubert SOlldantPeter SerpcntiJérome lvIinisRemy SyrierTrudy ~IIinis-Slraus

Hub ClaessensConstant Natten

Robert A. EgliKarl Heim Szekiclda

1966 Nederlander1967 Belg1968 Nederlander1969 Belg1970 Nederlander1971 Belg1972 Nederlander1973 Belg1974 Nederlandse1975 Belgische1976 Nederlander1977 Belg1978 Nederlander1979 Belg1980 Nederlander198+ Belg198+ Nederlander

1974 harp1974 piano197+ plano1974 orkestdirectie197+ plano1983 blokOuiten traverso1983 e1avecymbel1983 gamba1985 solozang1985 piano

1962 Zwitserland1962 West Duitsland

Laureaten van dePeter Debyeprijs,jaar, land,onderzoeksterrein

A. QueridoJollIl VaneSalvador -~doncada?\'Ielvyn Greavesn'Iary Ann Chambcrlain

54

1977 Nederland1980 Engeland1980 Honduras1982 Engeland198+ Engeland

integrale geneeskunstprostaglandinesprostaglandinestumorimlnunologierevalidatie

Het bestuur van de StichtingEdmond Hustinx. Van links naarrechts: Dr.lr. S.JH. Spronck,Ddr. LJ. Revallier. HA Versteegh,mevr. JAM. Smeets-Druncks,Mr. P.GH. Paulussen. Mr. L.L. Minis,Mr. RB. van den Biggelaar enMr. ThJA. Minis.Op deze foto ontbreken:ProfDr. CJ.F. Bëttcher enMr. HAM.J. Paulussen.

Leden van het bestuur sedert deoprichting van de Stichting op5 april 1961

M.j.H. Edmond Husbnx

H.J.M. BaetenH.A. VersteeghM.J.H. Mathieu HustinxMr. lh.j.A. MinisMr. P.G.H. Paulussen

Dr.Ir. S.j.H. SpronckJos.M.H.H. PaulussenPastoor M.H. Pierre Hustinx

Dr.Ing. J. DorrenMr. HAM.J. PaulussenProf.Dr. CJ.F. 8öltcherMw. JAM. Smeets-OruncksMr. L.L Mlnis

Or.lr. L.j. RevallierMr. RB. van den Biggelaar

55

1961-1984

1961-1972

1961­

1961-1961

1961­

1961-

1961­

1961-1977

1961-1983

1972-1979

1972­

1974­

1977­

1980­

1982­

1984-

voorzitter

secretaris

penningmeester

vice-voorzitter

vice-voorzittervoorzitter

vice-voorzitter

secretaris

vice-voorzitter

secretaris

1961-1984

1961-1972

1961­

1961-1961

1983-1984

1984-

1961-1983

1972-1980

1984­

1980-

Slot

EdnlOnd Hustinx was geen alledaags persoon. Zijnfabriek en zijn uitvindingen brachten hem welstand)zijn hobby's brachten hem geluk. Daarmee was hijtevreden. Hij leefde sober. Zijn woonhuis aan de

a b

58

cLooiersgracht 4a. de gangb. de woonkamerc. de keukend. de slaapkamere. het kantoorf. detail van de deur van het kantoorg. het laboratorium in de oudezeepfabriekh. de tuindeuri. het zwembadj. wandeling in de tuin

-------

Looiersgracht te ",iHaastricht kende geen luxe.Edmond Hustinx leefde in een fantasiewereld

waarin hij voor zichzelf een rol had gecreëerd waarmeehij sommige mensen imponeerde en anderen vermaakte.Het was sommigen niet altijd even duidelijk waar dewerkelijkheid ophield en fantasie begon wanneerEdnlond Hustinx het over zichze1fhad. n'Iaar steedsweel" verbaasde hij zijn omgeving door zijn origi~cle

meningen en praktische invallen op verschillende

ed

h

59

Burtenverbtijfin Bommerig.

maatschappelijke terreinen. Bewonderenswaardig waszijn moed om te trachten nieuwe ideeën ookdaadwerkelijk te realiseren.

Hij was cr trots op om als kleine fabrikant eerderen meer aan het bevorderen van kunsten enwetenschappen te kunnen doen dan menige groteindustrie. 'Vanneer hij prijzen uitreikte afliet uitreikenaan eerste klas kunstenaars ofwetenschappers straaldeook een beetje van hun talenten op hem a[ ''''ie bij hem

Pastoor Pierre Hustinx schaakt inde tuin van het buitenverblijf vanEdmond Hustinx in Bommerig nabijEpen met ProfDr. c.J.F. Bëtlcher,18 juni 1973.

om steun aanklopte voor het realiseren van eenculturele aktiviteit kwanl zelden tevergeefs. !vlaar hijgaf clan wel veel gemakkelijker vijfentwintigduizendgulden voor een klok met de llaaIn 'Edmundus' in hetcarillon van de Sint Servaaskerk dan honderd gulden

De pastoor heeft zeker gewonnen. aan de nieuwe instrumenten van een fanfare. Zijn

onbevangen en soms zelfs kinderlijke manier van doenmaakte hem zowel sympathiek als kwetsbaar.

60

Voor zijn vele maatschappelijkeverdiensten is Edmond Hustinxmeer dan eens geëerd. In 1966werd hij benoemd totOmcier in deorde van Oranje Nassau. Op 9september 1967 ontving EdmondHusdnx de eremedaille van de stadMaastricht uit handen vanburgemeester Mr. W. BaronMichiels van Kessenich.

61

Een harmonie brengt een serenadeaan Edmond Hustinx die begiftigd ismet de zilveren medaille van de$ociété des arts. lettres et sciencesvan de académie française in 1956.Rechts van Edmond Hustinx zijnzuster Henriëtte.

Edmond Hustinx na afloop van hetvraaggesprek van 13 april 1982.

Na een ziekbed van enkelemaanden overleed EdmondHustinx op 20 mei 1984 op deleeftijd van 85 jaar te Venlo.Deze foto is genomen in hetziekenhuis Sint Annadal teMaastricht op 19 maart 1984.

Grootvader Cuijpers, 1900.

Interview met Edmond Hustinxop 13 april 1982

Nevenstaand interview is op 13 april 1982 gevoerd in hetJ\'Iaastrichts en is op band opgenomen. De bedoelingvan het interview was zoveel mogelijk te wetcn tekomen over het fabriceren van glas en waterglas.Gaandeweg kwamcn er diverse episoden uit het levenvan Edmond Hustinx ter sprake die in een min ofmeerlogische volgorde in het interview zijn gerangschikt.Sommige vragen zijn later bij het antwoord, waarvande tekst zo veel mogelijk letterlijk is gevolgd,geformuleerd. Het interview is waardevol als een soortsummaI')' in het p.1aastrichts en als een voorbeeld vande nlanier van spreken van Edmond Hustinx.

Edmond en Pierre. 1916.

Neef Eed Hustinx, chirurg inHeerlen, die de studie van EdmondHustinx aan de universiteit vanAmsterdam betaalde.

Vijfde klas van de Aloysiusschool.1908.

62

Wienie zeet geer gebore?

En toen höbbe ze eur broor

Pie mer pestoer gemaak. Mer

Pie waor toch ouch hiel slum?

Waor Pie neet ins gevallen

veurtot heer zoe slum woort?

Toenzeetgeer later goon

studere

Höb geer op eur reis nao

Amerika in 1964nogglaas­

fabrike ofglaasmusea bezeuk?

Wie ieeh gebore woorl in 1898kroog ieeh longonlsleking. D'nierslen daag waor dat doedelik, mek miene groetpapa, dee dokteren hörJ'egemeisler vaan LaOlwke waor, kaom mieclt eederen daagredde vaan de doed en dat is gelök. Dee waor doctor honoris causain de accouchements, in de bevallillge, vaan Leuve. Dee wowmiech absoluul veUf dokter höbbe. En toen zag .1Hama: 'neill, deemooi pestoer weure!' En witste wal heer loen zag? lecll maag 'IeigeNk neet zegke. 'Dee is Ie slum urn pesloer te weure!'

Pie waOr /log slummer! Pie waor altiedd'n iersle vaan de klas.lech waor mie de dinker en Pie waor mie de geheugemins.

1Vein, dal bin iechgewees. Toen is 'I groei woondergehäörl; daliech mei Sinterklaas met 'inhlinge' zoe hellrok tot iech mienkammeräiilsjes umlrok en op miene kop veel op de COUf; opsurprizenaovend bracllle ze miech hewusteloos nao hoes. Toenhöh iech lot nao de Paose, bijnao e haafjaar laank, mooIe riisle,de ierste maond in den duuster. Ze zagie: 'Geer hoofneet mie tekOl/me, geer mooi loch dol/blere.' 'I Wnor de vijfde klns. Toengebäiirde '1 woonder: in die twie maand waar iech bÜ de iastevaan de klas en ging iech toch nao de zesde klas.

Deltrens waorgeslote wie ze "!-iech dokter wowwe make; toenhöb ieclt in Amsterdam moote studere. D'r waalgeigeld; toenkaam mienen awwere ned", de dokter oet Herele - dee waor 35jaor awwer - de wereldbeJ'eumde chirurg, alle jaore veurzittergewees vaan de Europese Chirurgische Vereiniging, naojHestreech wie dee dat/LOofl. Heer zag: 'iech beiooi diech desludie veur, meh de moos medisch sludenl weure. ' jHer toen ieehmiell propedeuse had, toen moos lech dus nao de snijkamer en daowaar iech te scrupuleus veur. Zoe waOfe veer opgevoed: veel'moclile gein naaksc vrowwe zien en neel in 'ne mins snÜc. Dalvoond ieclt walgelik um in 'ne mins te goon snije. Toen wow iechneel mie d'r mei doorgoon en dus ging ieeh allein nog mer naoaandercol/eges tow: naluur- en seheikunde,plant- en deerkunde.'I Miesle Mb ieeh gelierd bijjilosojie. Dnl kruog ieeh Vl/nn degroelslejilosoofvaan Nederlnnd, 'nepnoler. Dnodoor Mb ieehmie kilUie dillke en hiih ieeh geliad bal/as euver boord te gatje enaallder dinger aan te trekke.

1ech bin mei Deb)'e in de groelsle glaasfabrik vann Amerikagewees en in 't museum vaan Coming. Dat waar enorm. Twiedaag zien veer dao gewees met t!'n 010 vaan Deb)'e en ZIenenassistent. Ze hot/de dao glaas oei Egypte vaan vreugel" en oeiIran, 'I waor geweldig. Dal mooie weer de Amerikaone höbbe,zoegel! Ze ho'bbe miecll bedroge, he. Ze make mie glaas zaondereine sellfte betaole. En procedere? De J.\1ollroelier! Amerika veur

63

'Inbringe' is een avontuurlijke vormvan touwtrekken.

Kintgeer ins get mie vertelIe

euver 't make vaan glaas

zoonder ave of is dat ouch nog

geheim?

de Amerikaone. Daan krijjgste lvel sleeg. Dat ho'b iech al/enlaolmetgemaak.

111er 'I waor wel inlersant. Ze wowwe miech dao liawwe, in degroelsle waterglaasfabrik vaan Amerika, ia Philadelpltia. Ieehhöh dao toen de fomwie veur 'llûttesjild vaan de ruimtevaartgegeve, op sjrif, ill bijzien vaan Spronek. Ieeh had gezag ill dalhillesjild mooI geer gel aluminium en get silicone doen. lech hadIwie oetrooie in Amerika..Nao epaarjaar woorte veeraongesproke: hadde ze e nui) oelrooi aongevraog met de zelfdefonnule es iech! De smeer/ep!De reis is oongeluiftlik gewees, mede daank zij Spronck, tol deees sekondant alles opsjreefen eve bijsprong es iecli 'nformule neetwis ofzoe get. Wal iech höb metgemaak in Amerika; tol zemiech dao wowwe hawwe. Tol ze miech alles wowwe geve es iechmer bleefe11 ieeh zellefs neellrök zow gaan nao Mestreeeh. TolSpronck allein Iro'k moos goon!Es goodstanding lid vaan de American Chemica! SocielJl mochieeh die gelierde luij lowspreke: AllJourfiltringmethodes arefaull; zag ieeh. 'Whal doJOu sa)', Mr. Hustinx?' Vloge ze hielversjrik. 'Howarej'OU doing ft? rV/lat is)'ourjiltringwa)'?'r-Vowwe ze weite./ech zegk: dat verie! iech neet. 'IJs nog aliiedgeheim. 'n Ganse nuij methode, gewoen met katljt waler.En daan maak iech oug op kamertemperatuur glaas.

Ieell Mb dal op de Pause/ikke Academie oeleill gezat ell op 'I

ougenblik, geheim, ge/wim, iech kin nogaltiedoctrooi aonvraoge.'tJs 'n mingsel vaan Iwie oclrooie doorein. 't Is naomelik zoe,iech ging ederjaor nao die Europese congresse vaan nuij vindingein Brussel, Paties, Londe en Kolle. /11 KiJ"lle woort miech gevroog'n oplossing te vinde veur de aontasting vaan de wen vanglaasoves boedoor '1 glaas lIeel mie good bleef. Dal waart mieeligem"aog umtot iecli op dre) menere soda kos make, ouch met deorganisclie metliode. En toen höb iech hun dat verteld; dus tot es

64

Edmond Hustinx op een congres inKeulen, 1959.

Oh, 't weurt dus toch

verwermp?

Mer geer zag zjus 'iech kin

kaajtglaas make?'

Wat is noe 't versjel tösse glaas

en waterglaas en wie weurt

waterglaas noe gemaak?

lech höb wel ins geleze tot

glaasgein kristal Ie vörremp?

Wie kin dat daan?

calciumchloride en natriumchloride met watnglaas wel/rthewenek, lafste daallneerslaag krijjgs: calciumsilicaal nevenatriumsilikaal, dat is def011lmle vaan glaas. J.Vow, daan weurldat gefiltreerd door kaajt water op aofstand. Es 't alletwievloeihaar is daan weurt 't slijjver en hij 110 graode geit 'I waterd'r oet en bij 800 graode Mbste spectrografisch zuver glaas.

'I JYeurt denao verwermp.

J.Hooste fmre. J.Voe belde ze miech op vaan Arnhem, boe 'I groeidingk is vaan de centrales. Deen dirrektem belt miech op: 'veerzien heijallied aan 'I sludere wie veerplutonium mooIe ojJberrege.'f Doorl wel e miljoenjaor ie 'I gei koed mie kin.' lech zegk dalmol geer noets in die kristalmijne doen, want daan vergeil hielEuropa. En zij meinde tol 'I wel kas. [ech zegk: '( !tinneel.'En wie daal geer '( daan.' [ech zegk: huur ins Iwij, 't is allemaol(ameUk simpel. Geer höb daml de suspensie uaancalciumnahiumchloride, daan daot geer dao waterglaas hij datbeginl alsmer dikker te weure en veur tol JI sfiifis gewore goejtgeer 'Iplutonium debinne. Dao hoofgeine hij te zien, 't kin gansotomalisch. f!.s 't gans sliifis weurt Iloggins '11 extra koes) d'rumgedaan en c/aan helt 't 'n miljoenjaore. Dat zien ze noeinternationaal aan 'I besludere. J.Ha iech höb ze gezag: d'r ziengenog weeg um zoonder kemsplitsil1g energie op Ie wekke, de zonen de geowermpte. 1ech snap neet lol de ge/ierde dao mer doorwille goon met de atoomenergie. Zien hun llerses soms hemare ofwie zit dat?

rValerglaas is oplosbaar, daarum heil 't oud waterglaas. Deproduktie is: zanden soda ofpotas weurl verwermp; daanliesle-n- 't oei/oupe in vloeibaren lowslandnao 'nen oloc/aafjnen doa weurl 'I met waler opgelos; denao weurt 'I gefiltteerd enis 'I zuuer walerglaas. Bij 10 almoifeir en 200 graode is 'toplosbaar. En daan hiib iech 1l0g Ocl100ie op silicone, mer dal ishielget aanders. En iech höh deJormule vaan 'I liiltes)ild vaan deruimtevaart, melloed en kris/alle. Daan knjgste gltlllS meikrislalle kleinder es de goljlengle vaan 'n doezendste millimeterdieste allein aander 'n ultramicroscoop kins zien.

Daml llöhsle-tl- 'I euvel' de glaasechligen towslalld, die macromo­leculair en micromoleculair kin zien en 1l0g kleinder. Este aon 'nhoondente mu kiJ'mJls daan moosle nao Eind/lOve tow, nao 't top­laboralorinm vaan Philips, geweldig deur, zij waore de iersle inEuropa. Dao !löb iech väiJ"/ werrek gedaan. [ech hiJ"b dao 'Ismeermiddel wal iech hiJ"b gevoonde gecontroleerd, dalsmeermiddel bestoond oei mingmolecule, magnesiumkalium­silikaal, dal de ;juste gruulte maas hiJ·bbe. 'I Jlloos altied '11

65

De waterglasfabriek aan hetBosscherveld.

ZEEPFABRIEK VAN EDMONDHUSTINX, INTERNATIONAAL

(EDISON)r()NCEHN

- vo". ~F'<l,~~ .,n.

Es geer noe op eur leve trök

loert wat vind geer daan

daovaan~

IlOondersie mu den. Dal kos fecit zeUefneet doen, dus moos ieellnao PhiliJls' eleklronemiel'Oseoop, de allergroetsie. Dao woor/ieeli vorslelik oontvaange want zij zien noe met mie glaas bezig,met mien nuij S)'llihese. Jao... en ieelt moos zellifs meI dineredaonao, meI eine vaan die toplui). En eine kier hijh ieek meI deganse dhektie in dat groeI gebouw ten zuiden vaan Eindhove, inl'Vaalre, gedineerd, umlol zij 't belang devaan inzaoge in verbandmei alles wal daOJnel samehong. Dal waor der inlersanl!

H1elslewat ze in Ámerika zagIe? 'li's aPU.y)'OU are born inEurope and nol here. if)'oll are all invelltor in Europe,)'ou are apoor man alld het'C)'ou areagreal man. ' Zoe is 'I.

111er '1 is mieeh daanloeh meigevalIe tot ze euvergeine zoe höhbegesjreve in de chemie es euveroondergeleikende es leek 't zoe maagzegke; dao staon ieeh loch wel vaan te kieke, lerwijl ieeh noels deaondaeh d'rop liöb geveslig. Ze zien altied nao mieclllowgekoume. Alien oongelök is gewees tot ieell geine zakemaanin deJabrik had. Dus iech moos ollch gans Europa door um Ieverkoupe. Klanle vaanloen hijbbe ze noe nog in Eijsde.Soms dink leek noewel ins: biste noegek aon'l weure urn noe nogzoeväM p1'Ohleme op Ie losse?ll1er Deh)'e lieef gezag: 'dieeh killS dal!' En '1 is ouelioelgekoume!

67

De 'saippuakauppias' (ook vanrechts naar links te lezen Fins voorzeepkoopman) Hustinx in Lapsesneeuw. Haugaslol. juli 1954.

Colophon

Samenstelling W.A.E. Minis-van de Geyn en

L.L. Minis

Vormgeving en ontwerp omslag Lex van Soest'design.Hoensbroek

Foto's G. Braun. Foto Clermonts,W. Danday, Foto Daniëls.Foto Graus bv. Frans Lahaye,Jean Malveaux, Werner Mantz,Paul Rutten, Atelier Velox,Herben Wieseman Düsseldorf,

Th. Weijnen,Jos Weijnen.

Press Agency Widdershoven bv

(Thijs Habets,

Frits Widdershoven),

Fotopersbureau Het Zuiden

Lithografie K+K Repro, Beek

Druk Drukkerij Rosbeek bv, Nuth