beslist beterMT.nl

0426 APRIL 2012 | JAARGANG 34 | NUMMER 610 | € 4,95

Beste bestuurderFrits van Eerd

did it again

Pauline vander Meer Mohr

‘Wat je doet moet onvergetelijk

zijn’

De Turkenkomen

Boomingbusiness aande Bosporus

MISTERWEHKAMP

HOE EEN MBOPAUL NIJHOFVLEUGELS GAF

ZAKEN

AUTO

VAN HET

JAAR

+

Gem. verbruik: 5,2 - 10,0 l/100 km, 19,2 - 10,0 km/l. CO2-uitstoot: 136 - 234 g/km.

U rijdt de E-Klasse Estate al vanaf € 50.200,-. Leasetarief E-Klasse Estate vanaf € 985,- per maand excl. btw

op basis van Operationele Service Lease, looptijd 48 maanden, 20.000 km per jaar, diesel 30.000 km per jaar.

Acceptatie onder voorbehoud van Mercedes-Benz Financial te Utrecht. Consumentenprijzen zijn excl. kosten

rijklaar maken en verwijderingsbijdrage.

De E-Klasse. De zakenauto die ook in het weekend werkt.Om goed te kunnen presteren is er een juiste balans nodig, namelijk die tussen hardwerken en ontspannen. De E-Klasse Estate biedt de mogelijkheid om 7 zitplaatsen tecreëren. En is daarom geschikt voor zowel zakelijk als privégebruik. Ontdek zelf deE-Klasse Estate met een proefrit. Kijk voor meer informatie of voor het maken van eenafspraak op mercedes-benz.nl/e-klasse.

Altijd samen met T-Mobile Zakelijk.Frank Barendse is van alle markten thuis. Dat is ook wel nodig, als manager van Ali B. Zijn werkzaamheden lopen uiteen van boek ingen en

financiële zaken, tot het bedenken van de AliB-stick. Een usb-stick waarop het nieuwste oeuvre van Ali B wereldkundig gemaakt wordt. Frank is

iemand die vindt dat het altijd nòg beter, leuker en origineler kan. Met als gevolg dat hij elke week minimaal 25 uur onderweg is, 40 uur online,

en 15 uur aan de telefoon hangt. Liefst tegelijk. Op dat vlak helpen we hem daarom een handje. Bijvoorbeeld met Flex Bedrijfsbundel. Een nieuw

abonnement waarmee we de belbundels van Frank en zijn collega’s kunnen koppelen. Op die manier zorgen wij ervoor dat de belminu ten altijd

dáár terecht komen waar ze nodig zijn. En zo kan Frank zich gewoon bezig houden met zijn nieuwe plannen, in plaats van zijn telefoonrekening.

Meer weten over Frank, en de manier waarop hij als ondernemer succesvol blijft? Volg hem op t-mobile.nl/ondernemen

Altijd bezig met de volgende stap.(Frank Barendse, manager van Ali B)

05

MAN

AGEM

ENT

TEAM

inhoud

EN VERDERBob de manager gaat in de leer bij Steve Jobs50

How toSuccesrecept Hoe de Formule-1 aan zijn geld komt. Cursus Wat leren we op Insead?

4445

16

22

26

46

De webwinst van Wehkamp Hoe Paul Nijhof na een management buy-out het voormalig postorderbedrijf tot grote hoogte wist op te stuwen.

De Turken komenAan de Bosporus is het tegenwoordig booming business. Nederland mist de boot.

Interview met Frits van Eerd Weer is de Jumbo-ceo verkozen tot beste bestuurder. Wat is zijn geheim?

MANAGEMENT

30

46

44

34

30

34

38

Bitte ein A6De zakenauto van het jaar komt WEER uit Duitsland

Een koel, maar ook cool merkWaarom we met z’n allen zoveel houden van Audi

Nog even niet voor paalZeven reden om voorlopig geen auto’s uit het stopcontact te laten rijden.

NR. 04 | 26 APRIL 2012 | JAARGANG 34 | NUMMER 610

ZAKENAUTOVAN HET JAAR

BUSINESS & STRATEGY

ZAKENAUTO

VAN HET

JAAR

38

16

Pauline van der Meer MohrDe bestuursvoorzitter van de Erasmus Universiteit over waarom ze naar Rotterdam ging: ‘Ik ben best een rebel.’

06

MAN

AGEM

ENT

TEAM

inhoud

CO

VER

: MIE

KE

MEE

SEN

MT500: nu verkrijgbaar

Start

Tegelijk met deze editie van MT verschijnt de MT500, het jaarlijkse overzicht van de bedrijven met het beste imago.

Winnaar dit jaar is de Rabobank. Frits van Eerd (Jumbo) is opnieuw, met overmacht, tot beste bestuur-der verkozen. Verder in deMT500:Mijnen maar! Hoe bedrijven eindelijk hun klantgegevens slim gaan gebruikenHet imago van de financiële sectorHoe voorkom je de commodity trap?Storytelling draait om meer dan een goed verhaalReclame maken in Azië, zo doe je datVoor vrouwen hoeft het heus niet allemaal roze te zijnVraagmakers: inspelen op behoeftes waar de klant zelf nog geen weet van heeft.

Alle verhalen lezen? Bestel de MT500 op mt.nl/mt500

08

10

12

14

15

Hollands GlorieHet klokkenspel van Royal Eijsbouts.

Polen, zo gek nog nietHoe Frank van Gool een miljoenenbedrijf bouwde met uitzendwerk voor migranten.

Op de SlagtbankImtech is een grote overnamemachine, maar hoe groot zijn de risico’s?

Q&ARené Seyger over hoe je niet failliet gaat.

Groene koffieKoffiebranderij Peeze verdient al 20 jaar een goede boterham met duurzaamheid.

COLOFON

Management Team is een uitgave van MT MediaGroep,

Paul van Vlissingenstraat 10e, 1096 BK Amsterdam.

Management Team verschijnt tweewekelijks en vormt een belang rijke

informatiebron voor meer dan 280.000 zakelijke beslissers in

Nederland. Een abonnement op Management Team is gratis voor

leidinggevenden in bedrijven met vijf of meer werk nemers, na een-

malige betaling van € 49,- inschrijfkosten (incl. BTW). Een regulier

jaarabonnement kost € 89,-. Wilt u meer informatie over een

abonnement of een adreswijziging doorgeven, surf naar www.mt.nl

Redactie@mt.nl | telefoon 020 - 262 07 01

Hoofdredactie Ewald Smits, Peter van Lonkhuyzen (adjunct)

Coördinator gidsen en specials Linda Huijsmans

Redactie Peter Boerman (eindredacteur),

Philip Bueters (techbusiness.nl), Anouk Eigenraam (mt.nl),

Mariska Habets (ondernemerinbusiness.nl), Rob van Leeuwen,

Kunieke Luth (mt.nl), Djaja Ottenhof (mt.nl),

Astrid Terpstra (redactie-assistente), Arjan Zweers

Basisontwerp Nicoline Caris

Vormgeving en beeldredactie Richard Ottema

Vormgeving COLORSCAN BV, Voorhout - www.colorscan.nl

Fotografie Leonard Fäustle, Gé Hirdes, Mieke Meesen,

Anoek Steketee, Sebastiaan Westerweel, Jarg Woldhuis

Illustraties Leendert Masselink, Moker Ontwerp

Aan dit nummer werkten mee Wilbert Geijtenbeek,

Jan Maarten Slagter, Hans Verstraaten, Erwin Wijman

Uitgever Berend Jan Veldkamp

Sales sales@mt.nl | telefoon 020 - 262 07 00,

Bas Berger, Marjolein de Bruijn, Maarten de Haan,

Anoeshka Harpal, Silvana Naipal, Sharief Niamut,

Stefan Smit, Erik Touwslager, Wilma Wijdoogen

Marketing marketing@mt.nl | telefoon 020 - 262 07 25

Boris Scheepers (marketingmanager), José van den Haak,

Nanne Castelijns, Florien Smits (online)

Advertentie-aanlevering aanleveren voor print conform

aanleverspecificaties mediakit.mt.nl

Druk Roto Smeets Weert

Informatie voor abonnees

Management Team niet ontvangen? Mail naar:

service@mtmediagroep.nl, en laat uw gegevens achter.

Wilt u meer informatie over een abonnement of wilt u een

adreswijziging doorgeven, surf naar www.mt.nl

MT is ook:

Een website vol nuttige managementinformatie: www.mt.nl.

Een da ge lijkse gratis nieuwsbrief: mt.nl/nieuwsbrief.

Twitter: twitter@MTnieuws; LinkedIn: MT-Management Team

PRIVACY MT MediaGroep BV, uitgever van Management Team, legt van haar

abonnees en klanten in het kader van haar dienstverlening, gegevens vast. Deze gegevens worden gebruikt ter uitvoering van de overeenkomst en om abonnees en klanten te informeren over relevante producten en

diensten van MT MediaGroep BV. De gegevens kunnen ook worden g ebruikt door zorgvuldig geselecteerde organisaties om klanten te informeren over relevante aanbiedingen betreffende producten en diensten. Als u op deze informatie geen prijs stelt, dan kunt u dit

schriftelijk doorgeven aan: MT MediaGroep BV, t.a.v. klantenservice, Paul van Vlissingenstraat 10e, 1096 BK Amsterdam.

DANKZIJ AUTOMATISCH DUBBELZIJDIG AFDRUKKEN VERMINDERT U HET PAPIER VERBRUIK EN CREËERT U PROFESSIONELE ZWART-WIT DOCUMENTEN. Brother’s professionele zwart-wit laserprinters hebben een breed scala aan functionaliteiten waarmee u tijd en kosten kunt besparen.

brother.nl

PRINTEN

MAAK HET VERSCHIL MET

08

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Royal EijsboutsHollands Glorie

Duurzaamste product van NederlandRoyal Eijsbouts is in 1872 opgericht door Bonaventura Eijsbouts, die werd opgevolgd door achtereenvolgens zoon Johan, kleinzoon Tuur en diens broer Max. Na Max’ overlijden, in 1976, volgden twee niet-familieleden, André Lehr en Ger Minkman (sinds 1990), tot in 1996 weer een Eijsbouts aan de top kwam: huidige directeur Joost.Eijsbouts tekent voor twee op de drie publieke uurwerken in Nederland. Zo zijn alle vooraf in de treinstations gebouwde NS-klokken afkomstig uit Asten, waaronder de klok in het pand van Amsterdam Centraal. Door de jaren heen werd het assortiment van Eijsbouts uitgebreid met luidklokken en carillions. Een gemiddelde kerkklok gaat 400 tot 500 jaar mee. Eijsbouts, met een glimlach: “Het is het duurzaamste product dat in Nederland gemaakt wordt.” In Nederland wordt vooral omzet gedraaid met onderhoud; 95 procent van de nieuwe klokken gaat over de grens. Zo maakte Eijsbouts in 2006 de grootste klok ooit, à 36 ton, die nu aan de voet van de berg Fuji hangt.

tekst Rob van Leeuwen

High tech sinds de jaren 80Royal Eijsbouts doet in kerkklokken. In tijden van tablets en smartphones klinkt dat misschien suf, maar het 50 medewerkers tellende familiebedrijf uit Asten is vooruitstrevender dan je zou denken. Zo omarmde het begin jaren 80 al de digitale revolutie, via een samenwerking met de Technische Univer-siteit Eindhoven. De door Eijsbouts zelf ontwikkelde rekenmodellen werden toen computer gestuurde processen, die op basis van vorm, afmetingen en eigenschappen een redelijk nauwkeurig ontwerp kun-nen maken van een kerkklok. “Tot die tijd kostte het weken om de juiste afmetingen van een kerkklok te berekenen”, vertelt directeur Joost Eijsbouts. “Nu doen we het op een bovenmaatse huis-tuin-en-keu-ken-pc, zijn we na 2 seconden klaar en krijgen we een nog gedetailleerder resultaat.” Een nieuw TU-project moet zorgen voor nóg meer nauwkeurigheid, zegt Eijsbouts: “De ingevoerde variabelen leveren nu meerdere mogelijke ontwerpen. Onze ambitie is om uiteindelijk één weg te vinden die naar Rome leidt. We kennen het ambachtelijke vak en respecteren dat, maar zo vervlechten we het met moderne technologie. Ik ben ervan overtuigd dat de klassieke klokkengieters ook computers hadden gebruikt, als ze in de 17de eeuw waren uitgevonden.”

09

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Klein land, wereldproduct. Deze aflevering: de kerkklokken van Royal Eijsbouts, die klinken van Asten tot in Japan. Binnenkort is er ook in de Parijse Notre Dame één te horen.

Start

Een salesnetwerk is kansloosOndanks dat Royal Eijsbouts wereldwijd de klokken doet luiden, is het niet zo dat elke klokkenzoeker automatisch Asten opbelt. Eijsbouts. “Omdat er slechts een paar mensen per jaar een kerkklok aanschaffen, zijn er niet veel die er echt verstand van hebben.” Royal Eijsbouts, al jaren goed voor een omzet van zo’n 7,5 miljoen euro, moet dus steeds actief op jacht naar nieuwe klanten. En dat is soms lastig. “We kunnen nooit voorspellen waar onze omzet vandaan komt”, zegt Eijsbouts. “In de Westerse wereld neemt de vraag af en het potentieel van de markt in Zuid-Amerika en China is ondui-delijk. De ene keer duren projecten wel 35 jaar, omdat groepen geld inzamelen voor een kerkklok, soms krijgen we opdrachten waar we gisteren nog geen weet van hadden. Het werkveld is daardoor lastig te vangen in een gestructureerd salesnetwerk.” Marketing gaat dus volgens de hagelmethode: veel schieten en dan maar hopen dat iets wordt geraakt. Eijsbouts: “In veel landen hebben we wel agenten en importeurs. En contacten met andere klokkenmakers, maar ook musici die gefascineerd zijn door ons product. Zo vangen we signalen op als iemand belangstelling heeft. De Japanse partij die die grootste klok wilde hebben kende ons niet, maar binnen twee weken wisten wij van de opdracht en na zes weken hadden we het contract getekend.”

De klokkenmaker van de Notre DameIn augustus 2011 ging in Asten de telefoon. Of Royal Eijsbouts wilde inschrijven op een opdracht voor de Parijse Notre Dame? “We waren eerst sceptisch. We waren de enige niet-Franse partij die was gevraagd. Maar toen een expert van het Franse ministerie van cultuur kwam praten over onze aanpak, wisten we dat het menens was. In december was het contract getekend.” Ter gele-genheid van de 850ste verjaardag van de Franse kathedraal wor-den negen nieuwe klokken gemaakt, waarvan Royal Eijsbouts de belangrijkste voor zijn rekening neemt. Deze klok, Maria gedoopt, komt vanaf 2013 in de zuidtoren van de Notre Dame te hangen, naast oudje Emmanuel. Over Maria’s prijs mag Eijsbouts geen uit-spraken doen. “Maar je kunt er een paar aardige auto’s uit het top-segment van kopen.”Royal Eijsbouts heeft Emmanuel met een 3D- scanner opgemeten, waarna via het rekenmodel Maria is ontwikkeld. Hierna volgen het vormproces, dat vier tot vijf weken duurt, en het gietproces, waarna de klok ongeveer een week moet afkoelen en harden. Tijdens dat proces ontstaat de klank van de klok. Daarna wordt de klok gestemd, op het menselijk gehoor. “De klok wordt met opzet dikker gegoten, waarna in een paar weken aan de binnen-zijde stapje voor stapje het overbodige materiaal wordt wegge-draaid. Dit wordt gedaan door een klokkenstemmer, want een klok die met een computer klinisch foutloos gestemd is, is niet altijd een mooie klok. Het is iets artistieks.”

10

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Start

GOED BEZIG

BRILJANT

Gewoon goed werkgeverschap. Dat is volgens Frank van Gool de kracht van het bedrijf dat hij 12 jaar geleden begon. “Dat is misschien in onze tak

van sport bijzonder, maar voor ons is het de normaalste zaak van de wereld.”

Bij OTTO Workforce dus geen ‘goedkope Polen’, maar gewoon betalingen conform de cao. En ze spreken er niet van ‘uitzend-krachten’, maar van ‘medewerkers’. Er is zelfs een Otto Academy, waar Oost-Euro-peanen vrijwillig kennis kunnen maken met de Nederlandse taal en cultuur.

Die goede zorg voor de medewerker is een belangrijke succesfactor, zegt Van Gool. “Voor ons geldt niet de nationaliteit, maar de kwaliteit.”

Culture-fit-testHet bedrijf, dat 12 jaar geleden vrijwel uit het niets begon, heeft nu elke dag bijna 10.000 mensen aan het werk, vooral in Nederland, Duitsland en Polen. De omzet groeit jaarlijks zo’n 20 procent en loopt dit jaar tegen de 200 miljoen euro. Het is daarmee veruit de snelstgroeiende uit-zendorganisatie van het land. “Ons onderscheid zit ’m vooral in de selectie”, probeert Van Gool het succes te duiden. “Als mensen aangeven dat ze graag voor ons werken, doen we een taaltest, een culture fit-test en testen we op specifieke competenties: is iemand een teamplayer? Kan hij of zij tegen monotoon werk?” Mede door die aanpak is de groei er voorlopig nog niet uit, denkt hij. “Kijkend naar de vergrijzing, zullen we de arbeids-migrant nog hard nodig hebben om onze pensioenen te betalen. In Duitsland gaat binnen een paar jaar een derde van de beroepsbevolking met pensioen! Dat werk moet toch gedaan worden.” De eerste 10 jaar komen die migranten zeker nog vooral uit Oost-Europa, denkt de OTTO- oprichter. Maar hij kijkt ook al verder vooruit. “Ik denk dat wij uiteinde-lijk meer mondiaal zullen moeten denken.” Want alleen zo kan zijn bedrijf blijven groeien, stelt hij. “Ik denk dat onze omzet in 2015 richting de 400 miljoen euro gaat. En ik denk ook dat we dan een organisatie hebben staan die, zoals we zeggen, ‘beursfähig’ is. Niet dat we per se naar de beurs willen, maar we willen wel zo strak georganiseerd zijn dat het in principe zou kunnen.” (PB)

Miljoenenbedrijf met dank aan de Polen

Twaalf jaar geleden ontdekte Frank van Gool een gat in de uitzendbranche: Oost-Europeanen. Nu zet zijn OTTO Workforce 200 miljoen euro om. Het geheim? ‘Behandel anderen zoals jij behandeld wilt worden.’

Geen toekomstmuziek, maar

gewoon in de handel, van ons

eigen Philips: een monitor die in de gaten

houdt of de gebruiker wel goed zit. De

ErgoSensor boven het scherm fungeert

als extra arbo-mannetje en let op nek en

oogafstand. Lees er alles over op MT.nl.

‘Via online willen we mensen meer bordspellen

laten kopen.’Aldus directeur Arend Smit, die sinds 2008 probeert spellenmaker Jumbo op de kaart te zetten. Lees het hele verhaal op Sprout.nl.

180 Megawatt aan warmte.

Dat is de capaciteit van de 8,5 km lange

leiding tussen de Nuon- gascentrale in

Diemen en Almere. 11.000 huishoudens

in deze stad verwarmen nu hun woning

met de restwarmte, die 50 procent CO2

bespaart. Lees het hele verhaal op sync.nl.

GÉ

HIR

DES

Ze eet je op, maar je vindt het lekker

PETRA GRIJZEN

Ze studeerde psychologie, maar ging de journalistiek in. Gelukkig, want

met haar analytisch vermogen kan ze iedere gast afpellen tot de kern.

Ze bijt zich vast, maar altijd met een lach. Mensen zitten bij haar niet

aan tafel, ze nemen plaats op haar sofa. Petra Grijzen is ambitieus.

Bij BNR is ze snel op geklommen tot een presentatrice die weet wat ze

wil: het verschil maken. Neem Petra met je mee in de avondspits en het

nieuws kent geen geheimen meer.

BNR PETRA GRIJZENIn de avondspits van 16:00 tot 18:30, 100.1 FM

12

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Start

OP

DE

SLA

GT

BAN

K ONZEECONOMIE.NU

13 APRIL 2012-5 5

-4

-3

-2

-1 1

2

3

4

Almaar groeien gaat ook bij fusie machine Imtech niet zonder risico

Koninkrijk, Turkije en Canada. Imtech kiest ook nu nog voor overnames in plaats van dividend. Cash achter de hand houden is één aspect dat direct van invloed is op de winstuitkering voor beleggers. Een ander is dat Imtech in 2011 moeite had om cash te genereren met zijn da-gelijkse activiteiten. Het werk kapitaal liep uit de klauw. In plaats van de ei-gen doelstelling dat dit maximaal 6,5 procent van de omzet mocht zijn, kwam het werkkapitaal halverwege 2011 uit op bijna 10 procent (ultimo 2010: 6,9 procent).Hoe meer werkkapitaal benodigd is, hoe minder kan worden vrijgemaakt voor acquisities. Imtech trapte hard op de rem en eind 2011 kwam het werkkapitaal uit op 5,7 procent. Deze En weer kondigt een succes-

volle Nederlandse onderne-mer in de techniekhoek zijn afscheid aan. Na Jan Aalberts is het nu Imtech-bestuurs-

voorzitter René van der Bruggen die bekendmaakte volgend jaar april zijn plaats af te staan. Grote vraag: hoe houdbaar is de groei die hij heeft ingezet? Evenals Aalberts Industries is technisch dienstverlener Imtech met zo’n 15 acquisities per jaar een onvervalste overname-machine. Die honger kent risico’s en heeft minimaal één keerzijde: een beperkte dividenduitkering. Zo zijn de omzet en winst van de technische dienst verlener sinds 2008 met 32 procent gestegen. Het dividend bleef daarbij achter met een groei van slechts 18 procent. Over 2011 keert het bedrijf 70 eurocent per aandeel uit, wat op dit moment een relatief mager dividendrendement van drie procent oplevert. Het afgelopen jaar kocht Imtech voor zo’n 450 miljoen euro aan bedrijven in Zweden, Polen, het Verenigd

ontsporing toont wel aan dat snel groeien ook bij Imtech nooit zonder risico’s gaat.Topman Van der Bruggen heeft de lat voor Imtech anderhalf jaar geleden fors hoger gelegd. In 2015 moet de concernomzet acht miljard euro zijn met een bedrijfsresultaat van tussen de 6 en 7 procent. Die groei moet voor de helft komen uit overnames. Dat betekent dat jaarlijks toch al snel nog eens tien bedrijven moeten worden opgeslorpt. Aan de opvolger van Van der Bruggen de forse uitdaging dit te doen zonder uit de bocht te vliegen.

Grote slokop

Jan Maarten SlagterDirecteur VEB

BIG DEAL

Het bedrag dat het Amerikaanse Express Scripts betaalt voor receptverwerker en branchegenoot Medco Health Solutions. Dat is zo’n vier keer wat heel Nederland jaarlijks uitgeeft aan medicijnen. Met het geld hadden ook 33 nieuwe medicijnen kunnen worden ontwikkeld, aldus recent onderzoek.

29.100.000.000 dollar

De werkloosheid stijgt maar door. In februari

turfde het CBS 496.000 mensen die thuiszaten.

Een jaar eerder waren er dat nog ‘maar’ 430.000.

Zorgelijk is vooral dat het aantal langdurig werklo-

zen stijgt. Een op de drie werklozen zit langer dan

een jaar thuis, zegt het CBS. Waren in 2009 nog

91.000 mensen ruim een jaar werkloos, heel

2011 waren dat er 139 duizend. Eén lichtpuntje:

jongeren zijn gemiddeld vaak korter werkloos.

Ook werkenden betalen de prijs van de crisis.

Terwijl het aanbod van arbeidskrachten toeneemt,

staat de vraag (in de vorm van de lonen) onder

druk. Zo blijven de loonstijgingen in de cao’s nu

al anderhalf jaar onder de infl atie. Waar het

infl atiepercentage in het eerste kwartaal van

2012 nog 2,5 bedroeg, kwam de loonstijging uit

op 1,4 procent.

Afgemeten aan het prijspeil verliest arbeid dus

zijn waarde: we kunnen voor dezelfde hoeveelheid

geleverd werk steeds minder kopen.

De werkloosheid is een van de 21 economische

indicatoren die op www.onzeeconomie.nu zijn

weergegeven. De data zijn afkomstig van het CBS.

Zorgen in de polder

Zo betrokken, het zou verboden moeten worden.

MR. LUUK JONKER, HOOGST PERSOONLIJK BETROKKEN BIJ AUTODROP.

Bij Holla Advocaten nemen we het graag persoonlijk. Dat betekent dat we betrokken zijn bij de zaken die

we behandelen. Het houdt ook in dat we regelmatig contact hebben en ons écht in onze klanten verdiepen.

We stellen het belang van onze cliënt altijd voorop en hebben oog voor de mens achter de zaak. We zijn

een van de 25 grootste advocatenkantoren van Nederland, onze advocaten bieden, naast professionele

juridische bijstand, advies op maat vanuit onze vestigingen in Eindhoven, ’s-Hertogenbosch en Tilburg.

Op www.holla.nl stellen we ons graag persoonlijk aan u voor en vindt u meer informatie over onze aanpak.

Start

PEIL

ING

Aan hun technische knowhow ligt het niet: slechts 11 procent van het MT-panel vindt dat hun ict-leveranciers daarin tekort-schieten. Dat het toch vaak misgaat in de relatie tussen hen en de ict-partners, komt doordat de leveranciers te weinig snappen van de business van hun klanten en boven-dien slecht communiceren. Ook gemaakte afspraken nakomen is iets dat duidelijk te verbeteren is. Een van de vele reacties: “Ict-dienstlevering begon als ontzorgen en kostenbesparing, maar is verworden tot bureaucratische instantie. Niet flexibel en ook niet meer kosteneffectief.”

43%Vindt dat ict-leveranciers slecht meedenken

Falen is te voorkomenRené Seyger van Roland Berger Strategy Consul-tants onderzocht waarom bedrijven failliet gaan en ontdekte: hoe succesvoller een bedrijf is, hoe

lastiger het wordt om kritisch te zijn.

komen. Juist door ook op de andere kant te wijzen, word je als bedrijf succesvoller.”

Welke vragen moeten worden gesteld?“Voor bestuurders bestaat een lijst aan criteria, maar nooit wordt gevraagd of het businessmodel nog wel

klopt. In mijn boek heb ik vier zoge-heten Trojaanse Paarden benoemd; signalen die je kunt gebruiken om de dialoog te starten. Zo kun je de focus verliezen, wat bijvoorbeeld zou gebeuren als De Librije ook snackbars gaat openen. Maar je kunt ook sneller groeien dan je aankunt. Kijk naar Groupon. Dat zou zich volgens mij nu moeten afvragen of dit Trojaanse Paard op hun van toepassing is.”

Waarom worden de vragen niet altijd gesteld?“Hoe succesvoller een bedrijf is, hoe lastiger het wordt kritisch te zijn. Kijk naar ABN Amro. Wie had het lef tegen Rijkman Groenink te zeggen: hoe werkt jouw businessmodel eigenlijk? Stel daarom altijd de simpele vraag: als je mijn concurrent bent, hoe maak je mij dan stuk? Zo organiseer je je eigen tegenspraak. Hoe vroeger je constateert dat je mis zit, hoe meer tijd er is om in te grijpen. En dan is de kans klein dat je failliet gaat.” (RvL)

Waarom is weten wat fout gaat zo belangrijk? “Er wordt vaak over ‘succes’ geschreven, maar bedrijven die vroeger succes hadden, kunnen op zeker moment toch de fout in gaan. En directeuren die het in het ver-leden uitstekend deden, blij-ken in minder goede tijden vaak precies hetzelfde te doen. Er is dus geen basisrecept voor succes. Daar-om heb ik de vraag omgedraaid: waar gaat het mis? Als je dat weet, kun je het voorkomen.”

Het ligt toch meestal aan ‘de omstandigheden’? “Dat zijn geen oorzaken, maar symp-tomen. Sommige bedrijven zeggen dat ze failliet gaan omdat hun markt is ingestort. Hoezo? Waarom kon je die klap niet gewoon opvangen? Alleen bij extremen hebben dit soort omstandig-heden echt invloed.”

Dan de hamvraag: hoe voorkom je een faillissement? “Veel bedrijven onderschatten de impact van bepaalde keuzes. Bij een fusie worden bijvoorbeeld de synergie-voordelen genoemd. Die cijfers wor-den echter meestal bij elkaar bedacht. Mijn boek is een pleidooi tegen de blije verhalen, ik vind dat er in de bestuurs-kamers een betere risicoanalyse moet

Q&A

(advertentie)

Wie zijn de beste ict-leveran-

ciers? Elk jaar vraagt MT aan

zijn lezers die over ict -zaken

beslissen welke leveranciers

ze zouden aanraden. De

resultaten hiervan worden

gepubliceerd in de ICT Gids,

op 14 juni.

Bron: MT Panel. Ook meedoen? mtpanel.mwm2.nl

0

10

20

30

40

50

Gee

n

Tech

nisc

he k

enni

s

Het

niv

eau

van

men

seno

p pr

ojec

ten

Nak

omen

gem

aakt

eaf

spra

ken

Verm

ogen

mee

te

denk

en o

ver

busi

ness

Hel

dere

com

mun

icat

ie

“Op welke gebieden is de dienstverlening van ict-leveranciers duidelijk voor verbetering vatbaar?” (Meerdere antwoorden mogelijk)

S.v.p. beter meedenken en communiceren!

15

MAN

AGEM

ENT

TEAM

bv nederland

>> GeschiedenisIn 1879 startten de gebroeders Peeze hun koffiebranderij in de buurt van Hengelo. Door de jaren heen heeft maatschappelijk verantwoordelijk ondernemen er bijna ongemerkt zijn intrede gedaan. Sinds 1993 brandt het bedrijf koffie met het Max Havelaar-keurmerk. Inmiddels werken bij het bedrijf zo’n 50 mensen dagelijks aan een betere koffiebeleving.

>> Visie en inzet“Het is bij ons nooit een bewuste actie ge-weest om duurzaam te worden”, zegt directeur Paul van der Hulst. “Het licht is bij ons langzaam beginnen te branden. Het is een ontdekkingstocht geworden. Duurzaamheid is bij ons met een klein lichtje begonnen, maar is nu een grote vuurtoren. Het is ontstaan uit de eerste koffiecrisis, waarbij wij inzagen dat in het oude verdienmodel geen continuïteit zat. Om een voorbeeld te geven: aan een koffiestruik zitten rijpe, onrijpe en over-rijpe bessen, waarin de bonen zitten. Als je gaat voor kwaliteit, oogst je alleen de rijpe bessen. Dan betaal je de boer een hogere prijs, maar het is ook duurzamer omdat je minder verspilling hebt. Als je, zoals wij, 25 jaar geleden begint met dit soort dingen, en ziet dat het werkt, ga je vanzelf anderen ermee besmetten.”Hij gelooft in ‘totale duurzaamheid’, zegt hij. “Dus niet alleen een koffiekeurmerk bijvoorbeeld. Maar ook duurzaam in transport, voorraadbeheer, koffieappara-tuur en zelfs het hrm-beleid.” Dat betekent nogal wat, beseft hij. “Voor elke kop koffie die je drinkt is 140 liter water nodig in het hele productieproces. Als jij vindt dat duurzaamheid van belang is, zul je daar dus ook naar moeten kijken. En zo hebben wij in elke processtap maatregelen ingevoerd. Ik rij bijvoor-beeld zelf ook in een A-label auto, en compenseer de rest van de CO2-uitstoot met bomenaanplant.”

‘Onze investeringen betalen zich nu keihard uit’

Het ‘zwarte goud’ heeft bij Peeze een groen tintje. De ruim 130 jaar oude koffiebranderij vindt duurzaamheid een levensvoorwaarde. ‘Ik wil mijn kinderen zeker niet schaden.’

Gratis sessies ‘Groen Succes Live!’Op 22 mei en 25 juni organiseert MT samen met Eneco sessies over duurzaam ondernemen. Tijdens deze sessies vertellen ‘Groene Helden’ over hun businesscase van duurzaam-heid. Aanmelden kan via www.mt.nl/sessieduurzaam. Wees er snel bij, want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.Meer businesscases van Groene Helden leest u in het boekje Groen Succes.Dit boekje is gratis te downloaden via www.mt.nl/groen-succes

Groene helden

>> RendementVerdienen aan duurzaamheid is altijd een kwestie van lange adem, aldus de Peeze- directeur. “We wisten in 1994 natuurlijk niet dat de energieprijzen in 20 jaar zouden verviervoudigen, maar de investeringen in energiebeheer die wij toen hebben gedaan, betalen zich nu keihard uit.”Maar het gaat niet alleen om directe harde pegels, zegt hij. “De investeringen leveren ons ook goede naamsbekendheid op. Boven-dien hebben wij een ziekteverzuim van maar 1,4 procent, en is de binding van de mede-werkers groot. Plus nog iets belangrijks: het is ook voor mijzelf heel goed geweest. Ik heb twee kinderen, en wil zeker weten dat de dingen die ik doe zo min mogelijk schade toebrengen aan hun toekomst.” (PB)

JAR

G W

OLD

HU

IS

Meer groene helden: mt.nl/duurzaam

mt.nl

16

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Paul Nijhof

17

MAN

AGEM

ENT

TEAM

ls Paul Nijhof de kamer komt binnenlopen, zet hij snel het geluid van de beamer wat harder. “Dat vond ik nou leuk”,

verzucht hij als de video is afgelopen.Het onderwerp van het filmpje is Wehkamp.nl, de webwinkel die onder-deel is van RFS Holland Holding, waar de jongensachtige Nijhof de scepter zwaait. En hop, hij zet alweer een volgend filmpje op, met een soortgelijke boodschap. Wat frisse foto’s flitsen voorbij. De belangrijk-ste les voor de kijker? Wehkamp is niet meer dat suffe postorderbedrijf van weleer, maar een eigentijdse webwinkel waar je ‘gezien’ wil worden.‘Moderne mensen kopen bij Wehkamp’, zong de radiojingle al in 1975. Het lijkt

een slogan die weer helemaal eigentijds is. Het bedrijf heet tegenwoordig niet voor niets Wehkamp.nl: een online haakje geeft je net dat beetje meer status.

7 miljoen pakjesNijhof kan tevreden zijn, want het gaat bepaald niet onaardig met zijn Wehkamp.nl. Het bedrijf heeft inmiddels 1,6 miljoen vaste klanten (‘Vijf keer een volle Kuip per dag’) en verstuurt 7 miljoen pakjes per jaar, 2 miljoen meer dan in 2008. Het overkoepelende RFS Holland Holding, waartoe ook Create2fit, Fonq.nl en finan-cieel dienstverlener Lacent behoren, draaide in het net afgesloten boekjaar een omzet van 548 miljoen euro, 12 procent meer dan een jaar eerder, terwijl de Ebitda met 9 procent steeg naar 60

miljoen euro. Nijhof: “Al onze retailformules groeien nog steeds, dus ook Wehkamp.nl.” Lachend: “Ja, dit soort eentonigheid vind ik niet erg.”

Shop-in-shopDe kórte samenvatting van het succes? Nijhof: “Je hebt veel online, veel retail, maar slechts weinig echte online retail. Wij combineren de inspiratie uit de winkelstraat met het internetkanaal.” Dat gaat zelfs zover dat Wehkamp.nl een platform is geworden voor hetzelfde soort shop-in-shops waar bedrijven als De Bijenkorf in de fysieke retail mee aan de haal zijn gegaan. Zo verkopen organisa-ties als C&A, Procter & Gamble, Nelson schoenen, Scapino en Henkel hun producten op Wehkamp.nl, net als sinds kort Nutricia. “Wij zijn een A-locatie op het web”, noemt Nijhof het. In Nederland is Wehkamp.nl inmiddels de grootste webretailer, binnen Europa staat het op plek acht. Geen onaardige prestatie voor een voormalig postorder-bedrijf. Waar veel van de voormalige catalogus-collega’s in de eerste internet-golf hun ‘natuurlijke voorsprong’ niet wisten te verzilveren, lukte dat Wehkamp wel. En hoe. “We hebben alle doelen overtroffen”, zegt Nijhof. “Het bedrijf is nu ook schuldenvrij, in korte tijd hebben we alles kunnen aflossen.”

ONLINE WARENHUIS SPINT GAREN BIJ MBO

WEBKAMPIOENWEHKAMP

Ooit een wat suffig postorderbedrijf, nu het paradepaardje van de vaderlandse e-commerce. Elke dag bezoekt ‘vijf keer een volle Kuip’ de site Wehkamp.nl. Mede dankzij een management buy-out in 2008. Ceo en mede-eigenaar Paul Nijhof: ‘We hebben alle doelen overtroffen.’tekst Rob van Leeuwen fotografie Mieke Meesen

A

business & strategy

Investeer nu in uw carrière.

mt.nl/investeer

Een carrière lang op de hoogte blijven van het managementnieuws kost u eenmalig 49 euro.

19

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Net zo enthousiast als voor de video’s bladert Nijhof door een stapel dikke en stijlvolle boeken, samen de ‘bijbel van Wehkamp.nl’. Die bijbel kent zijn oorsprong in 2007, toen het bedrijf een nieuwe strategie voor de toekomst formuleerde. Het was een jaar vóór de management buy-out, die ervoor zorgde dat Nijhof, die al sinds 2000 bij Wehkamp werkt, de opgestelde strategie nog actiever kon gaan uitvoeren.Voor die mbo was Wehkamp.nl in handen van het Zweedse IK-Investmentpartners, een private equity-partij die het bedrijf begin 2006 kocht van het Engelse GUS. “Zo’n partij stapt altijd voor een bepaalde periode in”, blikt Nijhof terug. “Zij wilden een bepaald rendement halen en daaraan was voldaan. Dat wisten wij natuurlijk, dus daarom zijn we proactief een bod gaan voorbereiden.”In de zomer van 2008 ging Nijhof rond de tafel zitten met zijn (inmiddels voor-malige) cfo Berend van de Maat. Ook Ad Scheepbouwer, toen nog ceo van KPN en commissaris bij Wehkamp.nl, schoof aan. Bij de Zweedse overname in 2006 had het trio al een klein aandeel kunnen kopen, nu besloten ze een bod op het hele

Wehkamp.nl voor te bereiden, terwijl het bedrijf nog niet in de verkoop stond, om zo te voorkomen dat ze in een openbare biedingenstrijd terechtkwamen. “We wilden ze voor zijn”, zegt Nijhof. De eco-nomische crisis was net in volle hevigheid uitgebarsten, IK-Investmentpartners begon zenuwachtig te worden. Nijhof: “Ik wist echter waar we mee bezig waren, er waren nog mooie stappen te zetten. Online retail zou verder groeien, internet werd net massaal omarmd.”

Niet achterlijkEen half jaar later werd het drietal eige-naar van Wehkamp.nl: het voormalige postorderbedrijf kwam weer grotendeels in Nederlandse handen. Deels, want IK Investmentpartners was ook niet helemaal achterlijk: het behield na de onderhandelingen een belang van 20 procent. “Daar waren we eerst niet blij mee”, blikt Nijhof terug. “Maar uiteindelijk bleek het toch niet zo gek, want ze hebben een groot netwerk.” Ten tijde van de management buy-out werd gezegd dat het om een bedrag van meerdere honderden miljoenen euro’s zou gaan, gebaseerd op de jaaromzet van

361 miljoen over boekjaar 2007/2008 en de 390 miljoen euro die IK in 2006 over-had voor Wehkamp.nl. NRC berichtte dat voormalig KPN-topman Scheepbouwer in 2008 een ‘kleine 40 miljoen euro’ in Wehkamp.nl stopte, voor een belang van 40 procent. Dat zou het totaalbedrag dus op ‘slechts’ 100 miljoen brengen. Maar het FD had het dit jaar over een over-nameprijs van 600 tot 700 miljoen. Nijhof wil er niets over kwijt, over de verdeling van de 80 procent over de drie heren noch over de bijbehorende bedragen. “Destijds is met elkaar afgesproken dat er geen openheid over de details van de koop wordt gegeven.”

Twee boekjesWat de mbo veranderde aan de dagelijkse gang van zaken? Weinig, zegt Nijhof. Vanaf 12 december 2008, de dag dat de overname werd aangekondigd, was het business as usual, maar dan wél met wat meer vaart erachter. “Omdat we zelf eigenaar zijn en de lijnen kort zijn, kunnen we snel beslissingen nemen. Dat heeft onze slagkracht vergroot.” Het drietal was zeker van zijn zaak, mede dankzij de in 2007 geformuleerde

1 | NykampNyboerIn 2005 kochten Marc Clooster-

man, René Kroeze en Laurens

Hoekstra 27,5 procent van merk-

ontwikkelaar NykampNyboer van

de oprichters en naamgevers van

het bedrijf. Sinds 2011 zijn ze

100% eigenaar. “Voor ons is het

meer dan geld”, zegt Hoekstra.

“We hebben altijd de insteek ge-

had het bedrijf ooit met zijn drieën

in bezit te hebben.” Na een aantal

assessments en veel afspraken

buiten werktijd, met de partners

erbij, kunnen de drie nu alles te-

gen elkaar zeggen, zonder dat het

in ruzie uitmondt, zegt Kroeze: “En

dat terwijl we elkaar in eerste in-

stantie niet eens zo goed kenden.

Het is net alsof we opnieuw zijn

getrouwd. Met een mbo word je

aan elkaar uitgehuwelijkt.”

2 | LinidoDat ze een management buy-out

wilde doen, wist voormalig Linido-

ceo Jitske Bijlsma meteen. Maar

het was wel een lange en zware

strijd, die haar in 2005 uiteinde-

lijk, samen met drie collega’s,

de helft van het bedrijf opleverde.

Daarna groeide de fabrikant voor

badkamerhulpmiddelen jarenlang

harder dan de markt. Toen het

bedrijf in 2010 werd verkocht,

kon Bijlsma dan ook met een

gerust hart terugtreden. “Het

was klaar, ik had het bedrijf goed

achtergelaten.”

3 | KiwaPaul Hesselink heeft inmiddels

veel ervaring met management

buy-outs. De Kiwa-ceo kreeg er in

2006 bijna ongemerkt mee te ma-

ken, toen de nieuwe drinkwaterwet

de Nederlandse waterleidingbe-

drijven dwong hun gezamenlijke

certificeringsorganisatie van de

hand te doen. En vorig jaar was

het weer raak, nadat ABN Amro

bekendmaakte Kiwa te willen ver-

kopen. Na maanden rondkijken en

gesprekken voeren, werden op 8

juli 2011 handtekeningen gezet.

ABN Amro maakte plaats voor

NPM Capital, terwijl in december

ook nog een groep van 150 Kiwa-

medewerkers instapte en het

senior management van Kiwa zijn

aandelenbelang in het bedrijf uit-

breidde. “Eigenlijk hebben de

nieuwe aandeelhouders twee keer

een bedrijfsplan en een hoop

drive van management en mede-

werkers gekocht. Zo is het voor

elke stakeholder leuk.”

Lees de volledige interviews op

mt.nl/mbo

Ook een MBO? Zij gingen u voor.

business & strategy

mt.nl

strategie. “We wisten hoe het bedrijf ervoor stond”, zegt Nijhof. “We hebben geen plannen aangepast, de overname is uit overtuiging gedaan.” Op het Wehkamp.nl-kantoor in Zwolle gooit hij twee boekjes op tafel. De ene komt uit 2007, de andere, een bijgewerkte versie, uit 2010. De boekjes bevatten de strate-gie van zijn bedrijf in compacte vorm.

Ze markeren de veranderingen die het bedrijf de afgelopen jaren doormaakte. Nijhof vat ze samen onder de noemer ‘Triple W’, met een verwijzing naar de Triple A-status van banken. “We hebben verschillende vertalingen voor Triple W. Wehkamp de meest winstgevende web-retailer, bijvoorbeeld.”Triple W staat in elk geval ook voor

serieuze verandering. Het bedrijf zat in 2007 in de laatste fase van transformatie van ouderwets postorderbedrijf naar toe-komstgerichte webretailer. Zo kwam in 2008 nog 20 procent van de omzet via de telefoon. Daarnaast werd het merk Wehkamp.nl in 2007 opnieuw geladen, werden nieuwe doelgroepen aangeboord (jongeren!), veranderde het assortiment totaal, kreeg het pand in Zwolle een make-over, kwamen er meer faciliteiten voor medewerkers en ook het personeels-bestand werd flink verjongd. “Dat was niet makkelijk”, zegt Nijhof. “Maar jonge en nieuwe mensen geven een boost. En uiteindelijk maken mensen het verschil.” IJspretDe medewerkers van Wehkamp.nl krijgen nu bewust veel vrijheid, waardoor het bedrijf snel kan schakelen, zegt Nijhof. Noodzakelijk, vindt hij, in zo’n snelle wereld als de online retail: “Toen begin

Yes, Weh Kamp!De herpositionering van Wehkamp is een even

slimme als succesvolle operatie geweest. In het

begin van deze eeuw liep het aantal bestellingen

via de catalogus snel terug, wat niet werd

gecompenseerd door de opbrengsten uit de site,

die toen nog een zeer beperkt aanbod had en

vooral gericht was op mannen. Paul Nijhof

haalde onder meer Ton van Eijk naar binnen, die

als marketing director a.i. de online retailer in

acht maanden tijd voorzag van een compleet

nieuw imago. Met resultaat: niet alleen steeg de

omzet sindsdien voortdurend, ook de doelgroep

veranderde. Zo is nu 72 procent van de klanten

vrouw en is 51 procent nog geen 35 jaar.

Belangrijk voor het succes zijn de vele partner-

ships. Zo werden recent merken als Nutricia,

Hunkemöller, Sacha en Mango toegevoegd aan

het assortiment, en kwamen er samenwerkingen

met industrieel ontwerper Piet Hein Eek en

modeontwerpster Monique Collignon. Ook

ontdekte het bedrijf al snel de kracht van social

media: het is bijvoorbeeld het vierde grootste

Nederlandse bedrijf dat actief is op Twitter. En 7

procent van de aankopen wordt inmiddels

gedaan via smartphones en tablets. Bij alle inzet

speelt creativiteit een grote rol. Zo scoorde het

bedrijf met een heuse viral rond de Amerikaanse

presidents verkiezingen, waarbij Obama toch

echt ‘Yes, Weh Kamp’ lijkt te roepen.

Zie het hele filmpje: mt.nl/wehkamp.

21

MAN

AGEM

ENT

TEAM

business & strategy

dit jaar kou werd aangekondigd, verstuurden we een dag later een mailing rond het thema ijspret. Zoiets kan alleen als mensen laag in de organisatie veel verantwoordelijkheid hebben. Er gebeurt veel wat ik niet weet, of waar ik geen verstand van heb. Binnen kaders probeer ik de controle los te laten. Ik geef een duidelijk beeld waar we naartoe gaan en deel dat, bijvoorbeeld op elke eerste maandag van de maand, als we met het hele kantoor een bespreking hebben. Een open sfeer creëren, dat is naast richting geven mijn belangrijkste taak.”

MerkgidsMaar vergis je niet; de vrijheid heeft een grens. Ook bij Wehkamp. De kaders liggen wel degelijk goed vast, zoals in de zogenoemde ‘merkgids’. “Daarin staat uitgebeeld hoe we alles visualiseren, bij voorbeeld bij de casting van modellen.” Nijhof noemt het boek de promise. Daar-naast zijn er ook boeken die hij de proof noemt, waarin het assortiment wordt uitgelegd. “Onze vijf assortiments-werelden zijn ingedeeld in drie types: trendy, classic en modern. Dat hebben we ook in handboeken uitgewerkt, steeds per seizoen. Een boek geeft dan bijvoorbeeld aan wat voor soort producten bij een bepaalde stijl passen.”Inkoop en marketing trekken bij Weh-kamp.nl samen op, met de handboeken als uitgangspunt. De afdeling inkoop weet op basis van de bijbels precies welke producten binnen de filosofie passen, de afdeling marketing kent de positionering

en manier van communiceren die daarbij past. Soms neemt de ene afdeling het voortouw, soms de ander. Volgens Nijhof is het een niet te kopiëren werkwijze. “We zien anderen het wel proberen, maar dat wordt dan al snel een lege huls. De consument heeft dat door. Juist door onze aanpak klopt het in de mindset van de klant.”Om het ook kloppend te houden, doet Wehkamp.nl zoveel mogelijk zelf. Het filmpje dat Nijhof liet zien? In eigen huis gemaakt. De strategieboekjes? Hetzelfde verhaal. De stijlbijbels, de merkgids, de assortimentsboeken? Allemaal door Wehkamp.nl zelf ontwikkeld. Het bedrijf heeft zelfs een eigen fotostudio in Zwolle, waar vele producten van de shop-in-shop-partijen opnieuw worden gefotografeerd. “Anders wordt het een allegaartje”, legt Nijhof uit. “Dat lijkt duur. En als je één jurk verkoopt is zo’n eigen foto inderdaad prijzig. Maar als je er 500 verkoopt kom je er wel uit.”

Dat is anderen ook opgevallen. Al lange tijd gingen er geruchten dat de eigenaren RFS Holding in de etalage hadden gezet, eind 2011 bevestigden Nijhof en zijn twee zakenpartners dat. Maart 2012 werd RFS Holland Holding toch weer uit de verkoop gehaald. Was de vraagprijs te hoog? Of gooiden de twee partijen die als potentiële kopers werden genoemd, Bol.com en Ahold, roet in het eten door het samen op een akkoordje te gooien?Nee, licht Nijhof toe, dat had er allemaal niets mee te maken. “Er was brede interesse uit binnen- en buitenland. Dat Ahold Bol.com kocht is interessant, maar heeft ons niet beïnvloed. Er werd ook niet te weinig geboden. We hebben serieus gekeken naar de geïnteresseerde partijen, maar hebben uiteindelijk geconcludeerd dat juist onze flexibiliteit en veerkracht, die we hebben met onze commissarissen, maar zonder externe aandeelhouders, het beste kunnen zorgen voor een verdere versnelling van onze groei.”

De groei in kaart

08/09

600

500

400

300

200

100

009/10 10/11 11/12

Paul Nijhof: ‘Doordat we

zelf eigenaar zijn, kunnen

we snel beslissen’.

Omzet RFS Holland Holding, in miljoenen euro (gebroken boekjaar)

mt.nl

22

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Turkije is booming. Al tien jaar lang

indrukwekkende groeicijfers, een consumerende middenklasse,

state of the art IT, een vijver vol

goed opgeleide jongeren en een

indruk wekkende management-

revolutie. Wanneer ziet Nederland

eindelijk de kansen die hier liggen?

tekst Arjan Zweersillustratie Moker Ontwerp

business & strategy

23

MAN

AGEM

ENT

TEAM

ntmoet Pinar Abay. Vrouw, net 35 jaar en nu al bank-ceo. Geschoold aan de beste universiteiten ter wereld, carrière gemaakt

in de internationale consultancy, en sinds kort de hoogste baas van ING in Turkije. Indrukwekkend? Zeker. Maar Abay is beslist geen uitzondering. Talloze jonge Turken keren de laatste tijd terug van hun eliteopleidingen aan MIT of Harvard om in eigen land senior managementposities in te nemen. Vaak ook na eerst enkele jaren een steile internationale carrière te hebben gemaakt. “Het kost me nauwelijks nog moeite om Turken bij Goldman Sachs los te weken en ze naar Istanbul te halen”, zegt Abay in haar corneroffice, die uitkijkt over de bouwkranen die even verderop weer een serie kantoortorens uit de grond stampen. “En vrouwen zijn er ook zat. Een vriendin van mij is cfo bij een van de grootste bouwbedrijven van Turkije.”

VeroverenEen bouwbedrijf dat bijvoorbeeld verant-woordelijk is voor de uitbreiding van de metro in Moskou. En ook dat is geen uitzondering. Turken denken internationaal en slaan hun vleugels uit. De wereld is er om te veroveren. De Turkse groeicijfers zijn dan ook verbluffend. In 2010 noteerde de Turkse economie een plus van 8,9 procent. Minder dan wereldkampioen China (10,2%), maar méér dan bijvoorbeeld de gedoodverfde nummer twee India (8,7%). In 2011 was de groei er 7,5 procent. Ter vergelijking: Nederland noteerde in diezelfde tijd een groei van 1,2 procent en kromp zelfs in het

laatste kwartaal. Turkije vormt een markt met zo’n 75 miljoen mensen, van wie de helft jonger dan 35 jaar. Jaarlijks stromen 1 miljoen jongeren in op de universiteit, en verlaten zo’n 400.000 afgestudeerden de academische poorten. Velen ervan met een graad in een technische hoek. Bovendien vormt Turkije de natuurlijke gateway naar 1 miljard consumenten in Eurazië en het Midden-Oosten. Tegen 2023 moet het land een van de tien grootste economieën van de wereld zijn. De conclusie, kortom: Turkije is de toekomst.Dat contrasteert behoorlijk met het cliché-beeld dat veel Nederlanders nog van Turkije hebben: een achterlijk, onderontwikkeld land, islamitisch, traditioneel, hoofd-doeken, kopjes thee, analfabeten, onder-drukte vrouwen, dat werk. Een land met moskeeën als middelpunt van vergane glorie. En, aan de positieve kant, dé plek voor een betaalbare all inclusive strand-vakantie. Bodrum, Antalya, Alanya. Lekker veel voor lekker weinig, zoals Nederlanders het graag zien. Turkije, gewogen en te licht bevonden voor Europa.

All inclusiveAndersom is de verhouding al niet veel beter. Als fiscaal gunstige vestigingsplaats en als portier van Europa zou Nederland de logische plek voor Turkse bedrijven

kunnen zijn om zich te vestigen. Helaas, “Nederland is momenteel zeker niet het aantrekkelijkste land voor Turkse onderne-mers om in te investeren”, zegt Recep Eksi. En hij kan het weten, als uitvoerend bestuurder bij Tuskon, een Turkse kruising tussen VNO-NCW en MKB-Nederland, met 60.000 aangesloten internationaal georiënteerde bedrijven. Eksi adviseert en begeleidt Turkse bedrijven bij hun expansie over de grens. Wat Nederland volgens hem parten speelt, is ‘het Wilderseffect’. “Door het politieke en sociale klimaat mist Neder-land Turkse investeringen”, stelt hij. “De hoog opgelopen discussie, de ongenuan-ceerde uitspraken die tonen dat veel mensen geen idee hebben wat Turkije vandaag de dag is. Kom hier en zie voor jezelf wat er de afgelopen tien jaar allemaal is veranderd,” zegt de werkgeversvoorman. “Dan is dat ge..” Het kan aan de Engelse taal liggen, maar het woord dat hij zoekt wil niet komen, “…in ieder geval voorbij.”

FrustratieDe belangrijkste bedreiging voor een goede Turkse pers over de Nederlanders is evenwel veel aardser. Om business in Nederland te kunnen ontplooien, moeten Turken letterlijk een grens over. Wij Nederlanders kopen voor 15 euro een stickervisum aan de grens, zonder gedoe. Andersom gelden zware en tijdrovende procedures.“Alsof we in Nederland zouden willen blijven!” verwoordt Ahmet Aydin, Tuskons Europa-coördinator, de frustratie van de Turkse internationale zakengemeenschap. Mede door dit achterhaalde visumbeleid mist Nederland kansen bij het binnenhalen van Turkse bedrijvigheid, zegt hij. De

TURKSE TIJGERS

OPinar Abay

WANNEERZIET

NEDERLAND EINDELIJK DE

KANSEN?

mt.nl

24

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Nederlandse Turk Ali Kaynar, die met zijn bedrijf Navking in Turkije marktleider is in navigatieapparatuur prijst zich alleen al om die reden gelukkig met zijn dubbele nationaliteit.

Blinde vlek Doordat Nederlandse exporteurs de mogelijkheden van Turkije onderschatten, dreigen ze tot 2016 voor 4,1 miljard euro aan exportkansen mis te lopen, zo becijferde de ING onlangs. “Turkije is een blinde vlek”, zegt ook Atilla Aytekin, ceo van het Nederlandse Triodor, een pionier op het gebied van business process outsour-cing van Nederland naar Turkije. Hij gelooft niet dat de Nederlandse desinteresse een racistische of anti-Islamitische achtergrond heeft. Maar dat Nederlanders het econo-misch wonder aan de Bosporus niet willen zien, verrast hem wel. “Het heeft mij altijd verbaasd dat ook gerenommeerde consul-tants op dit gebied stoppen met de mogelijkheden te verkennen zodra ze ten oosten van Bulgarije komen. Ja, India, dat zien ze nog wel, maar Turkije? Dat zien ze steevast over het hoofd.” En dat is dom en kortzichtig, stelt Aytekin. De snelle groei van zijn bedrijf – een FD Gazelle, met zo’n 200 IT’ers in Istanbul, die daar veelal tegen lokale salarissen voor Nederlandse bedrijven ict-oplossingen in elkaar knutselen – lijkt dat standpunt te ondersteunen. Groot voordeel: de vele Tur-ken die in Nederland wonen of hebben ge-woond overbruggen het culturele verschil moeiteloos, zegt Metin Gucer, Triodors lokale operations manager, die zelf zeven jaar ervaring in de Amerikaanse IT-sector heeft. “Al hebben we ook cursussen gehad

over de omgang met Nederlanders. Een tip was om ze niet al te vaak en te vriendschap-pelijk op de schouder te slaan.” Het is een kleine prijs voor Triodor, dat zo optimaal profiteert van het hoge opleidings-niveau en de nog relatief lage lonen aan de oevers van de Bosporus. “We nemen dit jaar nog 100 nieuwe mensen aan”, zegt ceo Aytekin vanuit zijn Nederlandse hoofdkan-toor vlakbij de Amsterdam Arena. “Bijna allemaal in Turkije. Goede, gekwalificeerde mensen, net van de universiteit.” Dat Triodor in Turkije net de felbegeerde R&D-status heeft verworven, vergroot Aytekins aantrekkingskracht als werkgever. “Univer-siteiten mogen alleen hecht samenwerken met bedrijven erkend om hun R&D.”Waarom niet meer Nederlandse bedrijven voorop die trein zitten? “Het debat in Nederland speelt een rol, dat houdt de blin-de vlek in stand”, zegt de Triodor-ceo. “Als ik Turkije opper als BPO-plaats moet ik eerst uitleggen dat het land de laatste tien jaar spectaculair is veranderd. Gemoderni-seerd, verjongd. Nederlanders hebben een beeld van Turkije dat 25 jaar achterloopt bij de werkelijkheid.”

ExportproductDit beeld herkent ook Wieger Wagenaar, cfo van Eureko Sigorta, de Turkse dochter van Achmea. Nou ja, dochter? “Turkije is voor Achmea de tweede thuismarkt”, zo vertelt hij in een modern kantoor pand op de Aziatische oever van Istanbul. Ook Het Nieuwe Werken, ooit uitgevonden bij

Achmea-dochter Interpolis, is hier al in zwang. “Niemand heeft hier een eigen kamer. Ook de Turkse ceo en ik niet.” Het Nieuwe Werken is een succesvol Hollands exportproduct. “Mede hierom zijn we een gewilde werkgever.” Ook zonder HNW zijn buitenlandse bedrijven echter gewild bij de jonge Turkse bevol-king, die ernaar snakken snel veel verant-woordelijkheid te dragen. Wagenaar vertelt er trots over: trots op zijn organisatie én op zijn nieuwe vaderland. “Hier bruist het, trilt de ondernemersgeest door de samen-leving. Mensen denken hier in kansen, niet in problemen. Dat is leuk, inspirerend. Je kunt hier nog echt ondernemen.”

Markt makenEn dat doet Wagenaar. Zijn Eureko Sigorta heeft een exclusieve overeenkomst met de Turkse Garantibank en daarmee toegang tot hun 10 miljoen klanten. Om dat te gelde te maken, moet het bedrijf nog wel de verzekeringsmarkt mede creëren. In Nederland is 13 procent van het BBP verzekerd, in Turkije slechts 1,3 procent. Maar de groei is flink: de laatste jaren stee-vast zo’n 20 procent. “Veel hangt af van de toename van het besteedbaar inkomen”, zegt Wagenaar. “Maar het gaat hard en kan nog harder gaan.” Om die nieuwe middenklasse te overtuigen wordt er veel geïnnoveerd, zegt de cfo. “Verzekeringen gaan hier bijvoorbeeld via de ATM, de pinautomaat. Technisch kan heel veel. Wij lopen over de ict-systemen van de Garantibank. Die zijn zovéél beter dan de systemen waar elke bank of verze-keraar in Nederland mee werkt.” Hij kijkt veelbetekenend. “Geen legacy, hè?”

2003 2004 2005

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

20022001

TURKIJE NEDERLAND

2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011

De Turken groeien (economisch) sneller …Groei BNP (in procenten)

BRON: OECD

… Zijn veel jonger …Bevolking naar leeftijd

BRON: TURKSTAT, 2008, CBS, 2012

65 +

55 - 64

45 - 54

35 - 44

25 - 34

15 - 24

< 15

0 10 2001020

TURKIJE NEDERLAND

30 30

business & strategy

25

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Oké, Turken hebben niet de last van een verleden van verouderde systemen. Maar er is méér, zegt Wagenaar. “Turken kunnen automatiseren. Ze nemen een besluit en voeren het uit. Daarom werkt het en kunnen er snel nieuwe producten en processen worden ingevoerd. We hebben daardoor een flexibiliteit die elders ondenkbaar is.” Bovendien is de businessmentaliteit prima, stelt Wagenaar. “Turken zijn beter in geven en nemen. Vertrouwen is hier cruciaal.” Voor Nederlanders die alle zakelijke afspra-ken willen vastleggen, is dat soms best lastig. Dat moet je dan ook niet nalaten, adviseert Martijn Elgersma, plaatsvervan-gend consul-generaal in Istanbul. Maar kondig het wel aan bij het kennismaken: “Dan wordt het niet ervaren als een deal-brekende motie van wantrouwen.” “Hier gaat alles om relaties”, zegt Hüseyin Çelik, een Nederlands-Turkse expat, die het hoofd is van de internationale businessdesk van ING. “Nederlanders eten na het sluiten van de deal. Turken ervoor. En herhaalde-lijk.” Maar is die vertrouwensrelatie

eenmaal gesmeed, dan gaan Turken door het vuur voor hun businesspartners. “Die horen bij de extended family”, aldus Çelik.

Rekening voldaanTijdens de bankencrisis in 2001 verloren veel Turkse bedrijven overnight de helft van hun liquide vermogen. “Toch heeft dat vrijwel nergens tot niet-betalen geleid”, zegt Ben van de Vrie, non-executive lid van de board van ING Turkije. “Er trad misschien wel hier en daar vertraging op, maar uiteindelijk zijn – soms op creatieve wijze – alle rekeningen voldaan. Als de relaties maar goed zijn.” Ook diplomaat Elgersma, die destijds in Ankara was gestationeerd, kreeg wel veel bezorgde telefoontjes van Nederlandse leveranciers, maar kan zich geen gevallen herinneren dat er niet betaald werd. Eigenlijk zijn er nauwelijks redenen om níet de stap naar Turkije te zetten, willen ze maar zeggen. Kansen volop. Wie een nog niet gevulde sweet spot in de markt ontdekt, een goede lokale partner weet te

vinden en daarmee een relatie opbouwt, kan er een rode loper vinden. Hoog op de Turkse agenda staat bijvoorbeeld moderni-sering van de agrarische sector. Daar kan de Nederlandse expertise goed gebruikt worden. Sommige bedrijven ontdekken dat al. Zo is er geen Turkse kip die zijn kop niet verliest op een slachtlijn van Stork Marel.

KansenOok in de hoek waar de Turken hun zaakjes nog niet helemaal op orde hebben zitten grote kansen. Zo worden nog praktisch alle grondstoffen ingevoerd en wordt het tekort op de Turkse lopende rekening voor de helft veroorzaakt door energie-importen. Iedereen die energie en of grondstoffen bespaart, heeft in Turkije dan ook een dankbare markt.Neem Redevco, de vastgoedclub van de Brenninkmeijers, die met veel succes inves-teert in groene winkelcentra in Turkije. Opmerkelijk: het bedrijf trok zich recent terug uit China, omdat daar de prijs-risico-verhouding niet meer in orde was. In Turkije doet het bedrijf nog goede zaken. Verder heeft ook de Nederlandse tuin-bouwsector, die kassen kunnen bouwen die energie léveren, hier volop kansen. En voor wie geïnspireerd raakt is er nog een bruikbare tip van Gucer (Triodor). “Begin gewoon met een kleine verkooporganisatie. Kom zelf vaak, werk aan je netwerk. Dan zie je de kansen vanzelf en vestig je je hier.” Hij kan het weten. Het is immers precies de route die melkrobotbouwer Lely uit Maassluis bewandelde. Zij hebben nu een plekje in het pand van Triodor. Hun eerste vestiging aan de Bosporus.

Lees de volledige verhalen van de pioniers:

mt.nl/turkije

Steeds meer Turkse bedrijven stro-pen de mouwen op en stomen zich klaar om de West-Europese markt te bestormen. We zijn een oude econo-mie, maar ook daar moet bijvoor-beeld de was worden gedaan. Liefst met een wasmachine van Arçelik. Nou ja, Grundig dan. Dat degelijke Duitse merk is immers al sinds 2009 in handen van de Turkse marktleider in witgoed, herkenbaar aan een robotje als beeldmerk.“Moeder Arçelik staat klaar om met eigen A-brands de Europese markt

op te trekken”, vertelt Matthijs van Dijk van KDVRedesign, die de Turkse fabrikant hielp om de juiste snaar in de Europese consument te raken. Het Turkse management begrijpt dat ze voor de beoogde verovering van de Noord-Europese consument loka-le expertise nodig heeft, zegt Van Dijk. “Ze hebben goede ideeën en ze gaan komen. Arçelik herstructureert nu het management, zodat ze de ver-overing van Europa ook organisato-risch aankunnen.”Want dat is het Turkse verhaal, niet

alleen van Arçelik. Veel bedrijven pro-beren zich na de groeistuipen op de thuismarkt klaar te maken voor de volgende grote sprong voorwaarts. Overal wordt het hoogste manage-ment bij de grote Turkse (van oor-sprong) familiebedrijven met een paar internationaal geschoolde Turk-se hoogvliegers verjongd. Een heuse managementrevolutie. Ook om die reden zijn de Turken uitstekend gepo-sitioneerd om de Europa te verove-ren.Binnenkort ook in uw winkelcentrum: een degelijke Arçelik/Grundig was-droogcombinatie.

... En exporteren ook steeds meer. Export Turkije (in mrd $)

BRON: OECD

2003 2004 2005

0

30

60

90

120

150

200220012000 2006 2007 2008 2009 2010 2011

De Turken komen!

mt.nl

26

MAN

AGEM

ENT

TEAM

2012

MT.nl

500bedrijven met het beste imago

Goed verhaalBedrijven met succes weten wat te vertellen

Rabobank wint Nummer 1 in alle categorieën

Frits van EerdWeer de beste: ‘Winst is niet mijn drijfveer’

Volgens de lezers van MT is Jumbo- topman Frits van Eerd (opnieuw) de beste bestuurder van Nederland. Zijn supermarktketen groeit explosief. ‘Maar winst is geen drijfveer, het gaat om de klant.’tekst Arjan Zweers fotografie Leonard Fäustle

JUMBO-CEO FAVORIET VAN MT-LEZER

ij is voor het tweede jaar op rij door de lezers van MT verkozen tot de beste bestuurder van het land. Maar Frits van Eerd neemt

de titel met gemengde gevoelens in ont-vangst. “Ik voel me geen bestuurder”, zegt hij. “Als ik MT lees, zie ik mensen op wie ik niet wil lijken. Ik wil niet zo’n mannetje zijn dat hoog in een toren zit. Van zulke bestuurders heb ik een afkeer. Ik ben meer van het doen.”

FrietzakmodelWe zien zijn opvattingen terug in de manier waarop hij Jumbo aanstuurt.“Het frietzakmodel”, zoals hij het zelf noemt. De frietzak staat voor een omgekeerde piramide. Bovenaan staan de mensen op de winkelvloer, “want de klant is het belangrijkste. Daar is het hele bedrijf omheen gebouwd. De medewerker heeft direct contact met de klant en ons succes is dus afhankelijk van hem. Klanten willen een winkel die klopt, waar ze vriendelijk en deskundig geholpen worden. Meer is het niet. Ze komen echt niet terug omdat ik zo’n fijne vent ben, of de beste bestuurder of dat we zo’n doordachte strategie hebben.” In wezen is Frits van Eerd dezelfde supermarktman die hij 15 jaar geleden ook al was, toen hij bij Jumbo begon. Hij is graag en veel op de winkelvloer en eist dat ook van zijn mensen. Voor sommigen is dat wennen. “We betrekken onze mensen heel sterk bij onze missie. Daar besteed ik veel tijd aan. Elke maandag komen de nieuwe medewerkers naar

Veghel, waar ik ze vertel over de missie en de formule. Iedereen – ongeacht de functie – moet door onze eigen opleiding heen om de zeven dagelijkse zekerheden, de kracht van de formule, te begrijpen en te omarmen. Wie niet slaagt, krijgt geen contract. Het is cruciaal dat iedereen in de organisatie doordrongen is van die uitgangspunten. Wie die missie niet onderschrijft en niet de wil heeft om te winnen, die hoef ik hier niet.”

Van Eerd gaat ver in zijn wil om de klant voor zich te winnen. “Zelfs als de klant-tevredenheid volledig ten koste gaat van de winst, hebben we dat ervoor over. Dat is het verschil tussen mij en andere supermarktbazen. Winst is geen drijfveer, het gaat altijd om de klant.”

Pijnlijke nederlaagNu Jumbo bijna klaar is met de integratie van de Super de Boer-supermarkten, die Van Eerd in 2009 overnam, staat dit jaar alweer de volgende integratie op het programma: die van de 400 overgenomen C1000-winkels, die het totaal aantal Jumbo’s op zo’n 700 moeten brengen. Door de tweede overname van een keten die groter was dan het eigen bedrijf, torst Jumbo nu een schuld van meer dan een miljard euro op zijn schouders. Er staat dan ook veel op het spel, beseft Van Eerd. “We zijn niet met schaalgrootte bezig geweest. Eerlijk gezegd ben ik verbaasd over onze snelle groei.” En toch, zijn pijnlijkste nederlaag leed hij uitgerekend tijdens de integratie van Super de Boer. Van Eerd wist zeker dat hij zich niet zou vertillen aan die grotere groep winkels. Dat Jumbo erin zou slagen de klanttevredenheid te handhaven.

H

FRITS VAN EERD WEER DE BESTE

Rabobank #1Frits van Eerd mag door de MT-lezers dan als beste bestuurder zijn verkozen, de Rabobank blijkt het bedrijf met het beste imago. Niet al-leen is de coöperatieve bank als zakenpartner en werkgever het meest geliefd, de bank scoort

ook goed op het gebied van strategie. De Rabobank laat daarmee voor het eerst eerdere winnaars als Shell en Philips achter zich. Benieuwd naar de totale lijst? Bestel de gids op mt.nl/mt500.

27

MAN

AGEM

ENT

TEAM

“Vorig jaar werden we vierde in het GfK-rapport over de supermarkten. Mijn reactie was: ***, krijgen ze toch gelijk, al die deskundigen die rond de overname zeiden dat het niet ging lukken in zo’n korte tijd. Dat deed pijn. Het prijsniveau en de service bleven achter en er waren te vaak artikelen niet voorradig. Toch, verliezen is niet erg als je maar weet waarom je hebt verloren en leert hoe je de volgende keer wel kunt winnen.”En geleerd heeft hij. “Ik heb onvoldoende duidelijk gemaakt dat we scherp moesten blijven. Ik mag nooit het touw laten

vieren. Nóóit. Dáár heb ik als bestuurder gefaald, want ik heb er onvoldoende op gestuurd. Dus ging ik aan alle knoppen draaien en er wel zwaar op sturen. Een half jaar later waren we weer de beste supermarktketen van Nederland. Als dat betekent dat ik even niks verdien, is dat maar zo. We moeten gewoon de beste zijn.”

AvontuurMet de integratie van de C1000- winkels staat hij voor het grootste avontuur in zijn loopbaan. Niet slagen is geen optie, zegt

hij: “Als dit niet lukt, zijn veel mensen een illusie armer en is de familie Van Eerd alles kwijt. Dan is er geen Jumbo meer.”Het vraagt veel van hem persoonlijk. “Het is een enorme verantwoordelijkheid, maar ik lijd er niet onder. Als je hier wilt staan, weet je dat je beslissingen moet nemen. Ik ben een leider die het liefst midden in de groep staat. Ik ben de baas, maar die kaart speel ik zelden uit. Behalve de laatste tijd. We hebben 900 miljoen betaald omdat ik het op míjn manier wil hebben. Soms willen mensen daarover de discussie aangaan en daar heb ik nu de tijd niet voor. Ja, ik voer daarover overleg, maar geen discussie.”

Explosieve groeiVan Eerd zegt dat hij nooit op zoek is geweest naar die grote schaal, die explo-sieve groei of die enorme schuld, maar intussen heeft hij het allemaal wel. “Ik heb bedrijfskunde gestudeerd, maar begreep nooit hoe grote bedrijven dat soort overnames konden doen. Ik merk nu dat het anders is als je er midden in staat. Banken zijn gek op onze cashflow van 150 miljoen per week.” Toch zegt hij zich niet comfortabel te voelen bij een schuld van ruim een mil-jard. “Daar lig ik wel eens wakker van. Als ik timide reageer op de overname van C1000 is dat omdat we het nu moeten gaan waarmaken. We kunnen het, maar pas over een paar jaar is er plaats voor een juichstemming. Ik ben ook nu pas echt opgetogen over Super de Boer. Nu het staat. Waar ik het soms wel heel erg warm van krijg, is van internetshoppen. Wat gebeurt er als je nu alle voeding ineens via internet kunt kopen? Dat het ooit gaat het gebeuren is prima en onver-mijdelijk, maar nu is er nog niemand die dat goed weet te doen.”Net als 15 jaar geleden omringt Van Eerd zich ook nu nog met mensen die hij kan vertrouwen en die hem energie geven. Alleen dan kan hij winnen, zegt hij. “Winnen is nooit toeval. Voor een topprestatie zijn de ingrediënten altijd dezelfde, maar iedere winst vraagt een andere samenstelling ervan. Ik ben de kok, ik stem ze op elkaar af. Dat is mijn werk. En ik ben goed in het enthousiast maken van mensen zodat ze ook zij willen winnen. Dat is nog veel leuker.”

MT500-winnaar Frits van Eerd: “Als

ik even niks verdien, is dat maar zo.

We moeten gewoon de beste zijn.”

business & strategy

HETANTWOORD OP AL UWVRAGEN KOST €49,-

Investeer nu in uw carrière. Blijf op de hoogte van het managementnieuws

voor slechts 49 euro.

mt.nl/investeer

29

MAN

AGEM

ENT

TEAM

ZAKEN

AUTO

VAN HET

JAAR

30 WE WILLEN WÉÉR EEN A6 Audi levert opnieuw de zakenauto van het jaar

34 TESTOSTERON!Waarom mannen zo graag een Duitser rijden

38 RIJDEN ZONDER STEKKERZeven redenen om nog even niet voor paal te staan

mt.nl

30

MAN

AGEM

ENT

TEAM

zië vuurt de ene na de an-dere hippe compactcar op de Nederlandse markt af, uit India komen tegen-woordig de Jaguars en

LandRovers en Frankrijk perfectioneert het comfort. Het mag allemaal niet baten. Net als ruim een jaar geleden, toen MT zijn eerste za-kenauto-onderzoek deed, domineren de Duitse auto’s het verlanglijstje van de Ne-derlandse managers, met Volvo als enige uitzondering. De liefde voor Audi lijkt ei-genlijk alleen nog maar te zijn gegroeid.‘Welke auto zou u graag willen rijden?’ vroegen we onze lezers. Eind 2010 was de BMW-5 nog het gedroomde automo-del, maar die plaats is nu overgenomen door Audi’s A6. De 5-serie van BMW scoort met zijn tweede plaats overigens nog steeds hoog. De top10 van gedroom-de automodellen wordt gedomineerd door drie merken: Audi, BMW en Volvo, met alleen als ‘vreemde’ (maar wel Duit-se) eend de Volkswagen Passat op de achtste plaats.Wat vooral opvalt is hoe trouw managers aan de Duitse topmerken zijn. Van de ruim 1.100 respondenten die aan het on-

derzoek hebben meegedaan, noemt nog niet eenderde zichzelf uitgesproken merktrouw. Maar onder de Audi- en BMW-rijders zegt meer dan de helft dat ze een zeer sterke voorkeur voor hun merk hebben.

DiefstalOnze lezers hebben geen zin in tijdver-lies. De grote meerderheid staat achter de maatregel van minister Schultz van Haegen om de maximumsnelheid op veel snelwegen naar 130 km/u te verhogen. Voor eenderde van de respondenten zou het zelfs nóg harder mogen, terwijl maar een op de vijf een lagere snelheid prefe-reert.De hoge brandstofprijzen schrikken de le-zers kennelijk niet af om te ‘gassen’, ter-wijl ze er zelfs van uitgaan dat de benzi-neprijs nog verder omhoog zal gaan. Gemiddeld wordt ingeschat dat de huidi-ge recordprijs over een jaar nog twee dubbeltjes hoger zal liggen.De spanningen in het Midden-Oosten en de neiging van de regering om gaten te vullen met accijnzen worden veruit het meest genoemd als prijsopdrijvende fac-toren. “De olievoorraad is niet het pro-

bleem”, aldus een lezer. Maar: “de over-heden zitten krap bij kas en zullen brandstof accijns als middel aangrijpen meer te innen.”De accijnzen, die veruit het grootste on-derdeel van de benzineprijs uitmaken, roepen veel boosheid op. “De belasting is schofterig. Ik voel mij voortdurend ge-plukt!”, schrijft een van de respondenten. Een ander: “Zolang niemand zal opstaan om deze diefstal tegen te gaan, is € 2,- per liter beslist niet onrealistisch.” Er is geen enkele reden waarom de prijs omlaag zou gaan, zoals iemand schrijft. “Er is geen mechanisme dat de benzineprijs drukt. De vraag blijft groter dan het aanbod, de oliemaatschappijen kunnen de prijs be-palen en de overheid gebruikt BTW en ac-cijns om de schatkist te vullen.”

Duurzame energieDat die vraag blijft groeien, heeft volgens de lezers ook te maken met de opkomst van nieuwe middenklassen in BRIC-lan-den, waar steeds meer (grote) auto’s in het straatbeeld verschijnen. Waar dan ook weer een voordeel aan zit: “gezien de groei van een aantal nieuwe opkomende landen, de onrust in een paar olieprodu-

Audi heeft terreinwinst geboekt. Meer nog dan in de eerste editie van MT’s zakenauto-onderzoek staat het merk uit Ingolstadt bovenaan het verlanglijstje van de Nederlandse manager. Alleen Volvo weet zich goed te handhaven tussen het Duitse geweld.tekst Peter van Lonkhuyzen

A

NEDERLANDSE MANAGERRIJDT LIEFST DUITS

ZAKENAUTO

VAN HET

JAAR

31

autospecial

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Welk model rijdt u nu?

➀ Volvo V70 (5,5%)

➁ Volkswagen Passat (5,4%)

➂ Audi A4 (4,7%)

➃ Audi A6 (4,0%)

➄ BMW 5-serie (3,1%)

➅ BMW 3-serie (2,8%)

➆ Renault Megane (2,4%)

➇ Volvo V50 (2,2%)

➈ Volkswagen Golf (2,0%)

➉ Ford Mondeo (1,9%)

Welk merk rijdt u nu?

➀ Volvo (13,2%)

➁ Audi (12,7%)

➂ Volkswagen (10,1%)

➃ Renault (8,3%)

➄ BMW (8,2%)

➅ Peugeot (5,8%)

➆ Ford (5,2%)

➇ Citroën (4,8%)

➈ Toyota (4,2%)

➉ Opel (3,8%)

Geef mij maar een A6! Vier Duitse merken in de top-5

Welk merk zou u willen rijden?

➀ Audi (21,4%)

➁ BMW (15,2%)

➂ Volvo (14,9%)

➃ Volkswagen (6,0%)

➄ Mercedes-Benz (3,9%)

➅ Citroën (3,8%)

➆ Toyota (3,1%)

➇ Porsche (3,0%)

➈ Renault (2,9%)

➉ Alfa Romeo (2,8%)

Wat zou u willen rijden?

➀ Audi A6 (7,2%)

➁ BMW 5-serie (6,6%)

➂ Volvo V70 (4,4%)

➃ Audi A4 (4,1%)

➄ BMW 3-serie (3,5%)

➅ Audi A5 (3,4%)

➆ Volvo XC60 (3,0%)

➇ Volkswagen Passat (2,6%)

➈ Volvo XC70 (2,1%)

➉ Audi Q5 (2,0%)

neem de ruimte,verbreed uw horizon

www.horizontraining.nl

Wij geloven in de kracht van mensen. Organisaties kunnen zichzelf niet veranderen. De mensen die er werken kunnen dat wel. Zeker wanneer zij met trots dat doen waarin ze sterk zijn en hiermee aansluiten op de omgeving. Pas dan leveren zij een optimale persoonlijke bijdrage aan het resultaat van de organisatie. Zo ontstaat een duurzaam positief effect van individuele en collectieve groei.

Traineeships | Talent & Management Development

HorizonTraining & OntwikkelingHeiligenbergerweg 5 Leusden | t 088 55 60 200

Horizon T&O is expert in traineeships, talent & management development. Wij trainen en ontwikkelen de kwaliteit van mensen en verbeteren daarmee de resultaten van uw organisatie.

Horizon T&O, uw partner in training en ontwikkeling

mt.nl

Wat moet veranderen voor u aanschaf van een (deels) elektrische auto zou overwegen? (Meerdere antwoorden mogelijk)

Belangstelling voor elektrisch rijden is er wel, maar de actieradius baart zorgen

Overweegt u voor uw volgende auto een (deels) elektrische auto?

■ Ja, een hybride■ Ja, een plug-in hybride (uitgerust

met een met de stekker oplaadbare accu)

■ Ja, een elektrische auto■ Nee■ Weet niet/geen mening

6

50

18

9

17

■ Meer dan 20 minuten■ 10-20 minuten■ Minder dan 10 minuten■ Acceptabel is het pas als de accu

wordt omgewisseld en ik meteen verder kan

■ Geen mening

Welke wachttijd bij een oplaadpaal is voor u (nog) acceptabel?

38

20

6

28

8

PrijsNetwerk

oplaadpuntenActieradius

Meer modellenBeschikbaarheid

groene stroom

21

34

62

39

6

(advertentie)

33

autospecial

MAN

AGEM

ENT

TEAM

cerende land, de steeds moeilijker te ont-ginnen nieuwe olievelden, met toene-mende veiligheidscriteria, zal de prijs stijgen. Overigens heb ik daar geen moei-te mee omdat de noodzaak om te inves-teren in duurzamere energiebronnen daarmee toeneemt.”Wat ons vanzelf bij de schonere toekomst van de elektrische auto brengt. De tech-niek is nog jong en horrorstory’s van lege accu’s op onverwachte momenten komen nog regelmatig voor. Maar de ontwikke-lingen gaan snel en dat wordt ook door de MT-lezers opgepikt. Eenderde over-weegt bij zijn volgende aankoop voor een door een accu aangedreven auto te kie-zen, hoewel precies de helft nog ronduit ‘nee’ zegt.

Paarden trekkenHet grootste struikelblok bij de overstap is de gebrekkige actieradius van de fl uis-terstille auto’s, vóór het geringe aanbod aan modellen. 38 procent van de respon-denten vindt dat een wachttijd bij de op-laadpaal van minder dan 10 minuten noodzakelijk is (wat nog toekomstmuziek is), en 20 procent vindt het zelfs pas goed als je na omwisseling van de accu meteen

door kan rijden. Toch neemt ook een groot aantal mensen (34 procent) genoe-gen met meer dan 10 minuten.Bij de open antwoorden wordt opvallend vaak de trekkracht, bijvoorbeeld voor het trekken van de aanhanger of caravan, als struikelblok voor de aanschaf genoemd. Ook de paardentrailer, die zich nu nog moeilijk elektrisch laat trekken, wordt ge-noemd.Toch is er ook een groot aantal respon-denten dat stevige vraagtekens heeft bij de milieuprestaties van de (semi-)elek-trische auto. “Ik ben niet overtuigd van de duurzaamheid op langere termijn”, schrijft een lezer. “Een doodlopende weg”, schrijft een andere. En: “deze au-to’s zijn end-to-end nog schadelijker voor het milieu, en een achteruitgang als pro-duct voor de consument.” Een aantal le-zers wacht rustig de komst van de brand-stofcel af. “Waterstofmotoren zijn de toekomst”, aldus verschillende deelne-mers aan het onderzoek.

MT’s zakenauto-onderzoek werd in maart

2012 uitgevoerd onder het MT-lezerspanel,

met gebruikmaking van de panelapplicatie

van MWM2.

Lichte bezorgdheid over benzineprijs

Wat kost een liter benzine over een jaar?

Vrouwelijke manager rijdt VW; wíl Audi

Welk merk rijdt u nu?

➀ Volkswagen➁ Audi➂ Renault➃ BMW➄ Volvo

Welk merk zou u willen rijden?

➀ Audi➁ Volvo➂ BMW➃ Volkswagen➄ Alfa Romeo

Merkliefde beklijft…

Bent u merktrouw (alle merken)?

■ Ja, ik heb een zeer sterke voorkeur voor mijn merk

■ Meer dan een lichte voorkeur voor 1 of 2 merken heb ik niet

■ Het maakt mij echt (vrijwel) niets uit

2231

47

Wij willen gassen!

Bent u voor 130 km/u op de snelwegen?

■ Ja, harder mag ook■ Ja, 130 is mooi■ Nee, het was beter zoals het was■ Nee, de snelheid verder beperken

is nog beter■ Weet niet/geen mening

15

5

32

45

3

…Bij sommige merken méér dan andere

Bent u merktrouw (Audi)?

■ Ja, ik heb een zeer sterke voorkeur voor mijn merk

■ Meer dan een lichte voorkeur voor 1 of 2 merken heb ik niet

■ Het maakt mij echt (vrijwel) niets uit

9

5239

ZAKEN

AUTO

VAN HET

JAAR

€ 1,60 of minder

€ 1,70

€ 1,80

€ 1,90

€ 2,00

€ 2,10

€ 2,20 of meer

8

12

15

19

26

9

11

mt.nl

34

MAN

AGEM

ENT

TEAM

enk de Hooge is een man die van vele markten thuis is. Hij is online uitgever van Dutch-Cowboys en de Blog Idea

Factory, hij is marketingstrateeg (Red Banana) en internetevangelist (een top-5 ‘Blogger van het decennium’, met 5.241 Twitter-volgers). Maar Henk de Hooge is ook overtuigd Audi-evangelist. En daar gaat het hier om. Hij heeft zelf een Audi A4 6-cilinder met zeven versnellingen (‘razendsnel en veilig’), maar zet Henk de Hooge in een Audi-show-room en hij verkoopt je elk type. “Ik heb al een hoop Audi’s gehad, ook Quattro’s. Audi maakt een experience van dat Quattro. Je krijgt een training in Assen, een meerdaagse rijtraining op de Weissensee in Oostenrijk en daarna in Scandinavië. Audi’s gaan nooit kapot. Ze zijn zuinig. En dat rood-verlichte dashboard, dat is zo mooi, als je het over merkbeleving hebt.”Audi’s zijn moderne auto’s, vindt De Hooge. “Veel mensen in het wereldje van internet en startups hebben een Audi. Audi’s zijn ook zo veel populairder dan tien jaar

geleden, terwijl het toch geen goedkope auto’s zijn. Het is dat design, dat doen ze goed. Audi’s ogen stoer, ze hebben een volledig eigen identiteit. Man, ik ben verliefd op Audi.”

Cool brandGeen begerenswaardiger automerk dan Audi. Niet alleen bij de lezers van MT is Audi met afstand het meest gewilde auto-merk, in de verkiezing van coole merken, georganiseerd door CoolBrandsHouse, is Audi het enige automerk in de top-10, naast bijvoorbeeld Apple, Google, Hema, Rabobank en Heineken.Toen bureau No Ties/Peil.nl van Maurice de Hond aan 4.000 Nederlanders vroeg welk automerk zij graag zouden willen

bezitten, antwoordde 9 procent een Audi. Daar konden Porsche, noch BMW, noch Jaguar, noch Aston Martin, noch Volvo aan tippen. In een merkimago-onderzoek van bureau Trendbox springt Audi eruit als betrouwbaar en degelijk met klasse, als ‘bij uitstek zakelijk’ (daar komt geen ander merk bij in de buurt), als zelfverzekerd, en als ‘iemand die alles op orde heeft’.

DroomautoAudi is dus een droomauto. Letterlijk. Want kijk op de Nederlandse wegen en je ziet een heel ander beeld. Slechts 3 procent van de Nederlandse autobezitters heeft daad-werkelijk een Audi. Nederlanders rijden vooral Volkswagens (8%), of een Peugeot (7%), Citroën, Opel of Ford (6%).

Audi is stoer, Audi is cool. Maar Audi is ook saai. Koel. Zakelijk. Zelfverzekerd. Maniakaal goed gebouwd, zeggen autokenners, maar ook: niet echt spannend. Feit is: Audi is onder zakenmensen het meest begeerde automerk. Waarom toch?tekst Erwin Wijman fotografi e Sebastiaan Westerweel

AUDI VOOR MAN DIE ALLES OP ORDE HEEFT

H

COOL MAAR KOEL

ZAKENAUTO

VAN HET

JAAR

35

autospecial

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Als directeur Benelux van Red Hat pendelt Rajiv Sodhi in zijn

A6 tussen kantoren in Amersfoort en Antwerpen, klanten in

de hele Benelux en huis in Amsterdam: totaal 50.000 km

per jaar. Waarom Audi? Sodhi: “Alles klopt eraan.”

mt.nl

36

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Opmerkelijk is dat Mercedes, het derde Duitse ‘Überklassemerk’, op de autowens-ladder niet in de buurt komt van Audi. Slechts 2 procent van de Nederlandse autobezitters wil liever een Mercedes dan zijn huidige auto. Dat komt exact overeen met het percentage dat nu al een Mercedes bezit. Terwijl er bij Audi dus een kloof tussen autobezit en autowens gaapt van wel 6 procentpunten, waarmee het merk uit Ingolstadt het hoogste begeerlijkheids-quotiënt van alle vijftig in Nederland verkrijgbare automerken heeft.

RecessiebestendigDie hoge wensfactor loopt parallel aan het verkoopsucces van Audi in Nederland. Terwijl de automarkt al het hele jaar naar beneden kachelt, lijkt de Teutoon met de vier Olympische ringen door zijn neus even recessiebestendig als de iPad. In cijfers: de totale autoverkopen daalden het eerste kwartaal met 7,6 procent, maar de verkoopcijfers van Audi in Nederland scho-ten met liefst 19 procent omhoog tot bijna 7.000 in één kwartaal. Daarmee komt het merk met stip de top-10 binnen (van nummer 13), waar Audi het enige

premium merk is, naast brood-en-boter-merken als Hyundai, Kia en Toyota. En die opmars is al jaren aan de gang. Van 2009 op 2010 boekte Audi-importeur Pon een groei van 5 procent. En in 2011 reden in Nederland 18.552 Audi’s uit de show-room, 16 procent meer dan in 2010. Ook wereldwijd was 2011 voor Volkswagen-dochter Audi een recordjaar, met 1,3 mil-joen afgeleverde auto’s, een stijging van 19 procent ten opzichte van 2010.

Hoge prijzenEn dat voor een relatief dure auto. Een basic benzineversie van de Audi A4 is met zijn 36.500 euro gauw 15 procent duurder dan een Volkswagen Passat, 20 procent duurder dan een Skoda Superb en zelfs 40 procent duurder dan een Seat Exeo. Om maar drie zakenauto’s van andere merken uit de Volkswagen AG-stal te noemen.Maar waarin zit hem die aantrekkings-kracht nou precies? De pr-jongens van Audi-importeur Pon hanteren wel de drie-slag ‘Sportief, Progressief, Sophisticated’. Maar het zit hem waarschijnlijk nog meer in de in de VS en Engeland expres onver-taalde slagzin ‘Vorsprung durch Technik’. Want was het niet Audi die als eerste kwam met systematische crashtesten, het quattro-aandrijfsysteem, veiligheidssysteem Pro-conTen en het aluminium spaceframe? En Audi maakt zijn technologische A-repu-tatie waar op de circuits. Van de laatste twaalf edities van de 24 uur van Le Mans won Audi er tien. En dan zijn er nog de talloze rallyzeges van de Audi Quattro en dito triomfen in het Duitse toerwagenkam-pioenschap DTM. Ieder jongetje weet dat de Audi R8 de straatversie is van een winnende raceauto. En anders droomt hij wel van een S3, TT RS of RS5.

Blanke manAudi’s zijn stoer, aldus Henk de Hooge. Audi is dé mannenauto, vindt hij. Audi heeft volgens hem dan ook het tegenover-gestelde imago van Volvo of Saab. “Volvo en Saab staan voor degelijk en saai.”Trendwatcher Adjiedj Bakas noemt ook direct Saab als hij aan Audi denkt. “ Vroeger was Saab de typische auto van de blanke man in het bedrijfsleven, de consultant, maar die rol is overgenomen door Audi.” Hij denkt dat vooral de hoekige vorm van

een Audi mannen aanspreekt. Die gemeen kijkende grille, met dat Knight Rider-rijtje LED-lampjes, die hij trouwens heel lelijk vindt. “Een Audi is een testosteronauto. Ja, ze komen er echt áán in je achteruitkijk-spiegel. Intimiderend is het woord.”Zelf rijdt Bakas al jaren Lexus, nu een 600h. “Lexus is degelijk met een twist. BMW, Audi en Mercedes rijdt iedereen al.”

ZekerheidszoekerDe typische Audi-rijder is vooral een zeker-heidszoeker, zegt Wilbert Leering van Being There in Amsterdam, een reclame-bureau dat veel auto campagnes maakte. “Er wordt in de Audi-communicatie zo op techniek gehamerd dat de kopers gerust-gesteld zijn dat ze gewoon een echt goede auto hebben gekocht of gaan kopen. En ze betalen veel voor die geruststelling.”

Audi, ook geliefd in DuitslandIn de zogeheten Involvement-index van de

Universiteit van Bochum staat Audi op

nummer 1. De betrokkenheidindex drukt de

liefde van automobilisten voor een automerk

uit afgezet tegen de verkoop ervan. Na

Audi volgen Saab, Volvo, Porsche, BMW en

Mercedes. De ranglijst is volgens dr. Rüdiger

Hossiep, projectleider van een team psycho-

logen van de Ruhr-Universiteit, een goede

indicatie voor verkoopaantallen in Duitsland.

“Trouwe liefde bepaalt de merkwaarde.

De topnotering van merken in het hart van

automobilisten maakt ze bestand tegen de

crisis.” Hossiep maakt gebruik van gegevens

van 1,7 miljoen automobilisten.

In de begeerlijkheids-top-5 van het

toon aangevende autoblad Auto motor und sport prijkt Audi ook al jaren op de eerste

plaats, vóór BMW, Porsche, Mercedes en

Volkswagen.

Tien bekende Audi-fi elenAl is de archetypische Audi-bezitter een

anonieme consultant (in het bedrijfsleven

hanteert men het synoniem ‘blanke man in

een Audi’), er zijn redelijk wat BN’ers onder

Audi-affi cionado’s. Tien voorbeelden:

Guido van Woerkom, hoofddirecteur ANWB:

Audi A8

Ed Nijpels, VVD-prominent en bestuurslid

VNO-NCW: Audi A8

Tv-presentatrice Suze Mens: Audi TT

Geert Wilders: Audi TT (inmiddels verkocht)

Maarten de Bruijn, medeoprichter Spyker

Cars en oprichter/ontwerper Silvestris

speedboten: Audi A8

President-directeur Marion Gout van

Sinderen van ProRail: Audi A6

Tv-presentator en acteur Winston

Gerschtanowitz: Audi S5

Edwin Smulders, paparazzifotograaf: Audi

A6 All Road

Bestuursvoorzitter Sadik Harchaoui van

Forum, Instituut voor Multiculturele

Vraagstukken: Audi A6

Innovatieondernemer Maurits van Oranje:

Audi Q7

ZAKEN

AUTO

VAN HET

JAAR

37

autospecial

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Hij vindt het overigens ook echt goede auto’s. “Een Audi A6 is gewoon de ultieme leasebak. Hoge restwaarde, niet zo spannend, je koopt geen shit, het is upper middle class.”

ConsultantsautoEn precies zo denkt hoofdredacteur Carlo Brantsen van Carros (‘Premium cars, prominent people’) erover. “Prominent people, haha, ja, maar volgens mij zie je niet zo veel BN’ers in een Audi. Het is een typische consultantsauto.”Brantsen zou zelf nooit een Audi kopen, hij heeft meer met Volvo, maar benadrukt dat de Audi A6 wel een ‘ongelooflijk goeie’ auto is. “Maniakaal goed gebouwd. Dat merk je in de scherpte van het sturen, de afwerking is achterlijk goed, de geluiden als je over een rottige drempel moet. Voor wie veel rijdt is het een dijk van een auto.”Maar, tekent hij aan, hoe perfecter, hoe minder speels. “Bas van Werven, met wie ik de TROS Autoshow presenteer, zegt altijd dat een Audi een auto is voor tand-techniekers. Mensen die op de millimeter perfectie willen. Dat als de kier van de motorkap links 3 micron is, dat-ie aan de rechterkant diezelfde speling heeft.” Maar BMW’s zijn toch óók goed afgewerkt? “Ja, maar de nieuwe 3- en 5-serie hebben flair, die stralen echt iets uit. Audi is kil. Niet erg gezellig. Ze hebben niet voor niets

al dat spul ernaast gezet als de TT en de R8. Dat maakt het merk in elk geval nog een beetje speels.”

SexappealToch heeft Audi ook sexappeal. Tenminste, als je Brits onderzoek mag geloven. Daaruit blijkt dat vrouwen met liefst 31 procent mannelijke Audi-rijders het aantrekkelijkst vinden. Mannen in een BMW, de nummer 2, blijven steken bij 25 procent. Op hun beurt vallen mannen ook het meest op vrouwen in een Audi (21 procent). Op de tweede plaats volgen vrouwen in een Mini, op afstand, met 14 procent.Maar goed, dat zeggen de Engelsen. Uit de Nederlandse Trendbox-imagostudie scoort

Audi op het onderdeel ‘Sexy’ een schamele 8 procent, waar bijvoorbeeld Alfa Romeo op 45 procent zit, Porsche op 23 en zelfs Seat (!) nog altijd op 17 procent. Ook op ‘Levenslustig’ blijft Audi (6 procent) flink achter op aartsrivaal BMW (17 procent) en weer Alfa (36), Porsche (28) en Seat (19). Bij het aspect ‘Warm’ moet Audi het zelfs doen met een 1, waarbij vergeleken merken als Jaguar (13) en Lancia (11) en zelfs Peugeot (9) en Renault (8) toonbeelden van warmte zijn.Audi scoort daarentegen weer uitstekend op factoren als ‘Doortastend/ vastberaden’, ‘Ambitieus’, ‘Zakelijk’, ‘Degelijk’. Ja, Audi is, met andere woorden, een typische consultants- of managersauto.

Ook Geert houdt van een AudiHij reed altijd in tweedehands barrels, zoals 15 jaar oude Mazda’s, maar toen Geert Wilders in 1998 Kamerlid werd voor de VVD, kocht hij wat hij noemde ‘een echte auto’: een Audi TT. De huidige PVV-voorman was jarenlang even trouw aan zijn zilvergrijze Audi als aan zijn zwarte en donkerblauwe pakken en altijd effen das. Tot 2 november 2004, de dag dat Theo van Gogh werd vermoord. De TT bleef toen in de parkeergarage van de Tweede Kamer staan. Sindsdien wordt Wilders gereden in een gepantserde achterbankbolide van BMW, terwijl de TT eerst maandenlang stond te verstoffen in de Plein-garage. Daarna reed Wilders er nog een of twee keer per jaar in, en dan alleen in het buitenland, vertelde hij aan Panorama in 2006. “Met de beveiliging in mijn kielzog. Eigenlijk ben ik daardoor een dief van mijn eigen portemonnee. Toch kan ik er emotio-neel geen afstand van doen.” Later heeft hij de TT toch verkocht.

Audi TT

mt.nl

38

MAN

AGEM

ENT

TEAM

7X NEE TEGEN ZERO EMISSIE

2 | Je komt er nergens mee

Een accu is en blijft een hopeloos ineffi ciënte en loodzware manier om energie op te slaan. Het pakket in de kleine Mitsubishi iMiEV weegt 200 kilo en is goed voor maximaal 16 kilowattuur, terwijl een kilootje diesel al 12 kWh aan energie bevat. De actieradius van een elektrische auto – hoe ver je komt op één volle batterijlading – ligt daardoor op papier rond de 150 kilometer. In de praktijk moet je erg je best doen om de 100 kilometer te halen, vooral bij extreme kou, vlot rijden of aircogebruik.Nu valt dat misschien mee: volgens statistieken rijdt 70 procent van de Nederlandse auto’s nog geen 50 kilometer per dag. Maar dat is een gemiddelde: hoe komen we dan bij oma en hoe gaan we op vakantie? Het Amerikaanse Tesla belooft een reikwijdte tot 450 kilometer voor zijn nieuwe vierdeurs Model S. Maar die is pas volgend jaar te koop en kost dan ruim 70 mille. Het Amerikaanse Envia heeft een accupakket klaar dat de iMiEV bij eenzelfde gewicht in theo-rie 500 kilometer ver zou brengen. Doe dat door de helft en je doorkruist heel Nederland. Ooit.

1 | Het rijdt voor geen meter

Elektrisch rijden is een bijna bloedeloze ervaring. Druk op de start-knop van pakweg een Renault Fluence of Peugeot iOn en er gebeurt: niets. Ja, meestal gaat een kerstboom aan lampjes, metertjes en grafi ekjes branden die de rijder informeren over alle elektronica, de hoeveelheid prik in de batterij en – in het ergste geval – zelfs willen motiveren tot zuinig rijden. Maar verder? Schakelen hoeft niet eens, een elektrische auto zet zich-zelf in beweging zodra je de aan- en uitknop onder het voormalige gaspedaal activeert. En oké, in een seconde of tien komt de landelijke snelheidsgrens – die van vóór het kabinet-Rutte – wel binnen bereik. Zonder schakelen, zonder schokken en zonder veel geluid. Ook die 130 is trouwens geen enkel probleem voor de nu leverbare modellen. Maar strak met 180 in het uur naar de wintersport? Vergeet het maar. De enige elektrische auto die de 200 nét aantikt, de Tesla Roadster, is al niet meer leverbaar. Bovendien: je ziet zijn batterijen leegstromen als je rond die limiet rijdt. De elektrische auto kan prima meekomen in de stad en is zelfs het snelst weg bij het stoplicht. Maar mensen die ‘lekker sportief’ willen rijden en de boel van tijd tot tijd graag eens dwars zetten op een rotonde, kunnen misschien het best maar gas blijven geven.

ELEKTRISCH?NO WAY!

Elektrisch rijden is het walhalla, hoor je overal om je heen. Maar geloof het (nog) niet. Zeven redenen om niet te snel mee te gaan in de hype. tekst Philip Bueters illustraties Leendert Masselink

ZAKENAUTO

VAN HET

JAAR

39

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Een volle tank voor een elektrische auto kost 5 euro. Dat is alleszins redelijk, zeker gezien de huidige benzineprijs. Maar heeft u de rest van de lasten al gezien? De 35 mille die de Nissan Leaf kost, is zo 10 tot 15 mille duurder dan benzine-tankers van gelijke grootte. Dat zijn toch aardig wat tankbeurten. Ook de garagerekening wordt heus niet zo gek veel korter. Ja, er zijn veel minder (draaiende) onderde-len aan boord. En ja, ook die paar slokken motorolie ten bedrage van een mooi kistje Bordeauxwijn kunnen bij een elektromotor achter-wege blijven. Maar er is nog steeds een differentieel dat olie behoeft, er zijn mechanische remmen, de koel-vloeistof die de stroomomvormer

op temperatuur houdt moet af en toe worden vervangen en vergeet niet dat een elektrische auto een rijdend IT-pakhuis is. En dan hebben we het nog niet eens over het moment waarop de accu aan vervanging toe is. Nissan gaf al toe dat een compleet nieuw accu-pakket ruim 23.000 euro vergt – de prijs van een complete Volkswagen Golf. Gelukkig garanderen de Japanners dat hun accu’s na vijf jaar of 100.000 kilometer nog steeds 80 procent van hun capaciteit hebben. En accu’s worden ook goedkoper, al zal de prijsval beperkt blijven door kostbare materialen als lithium waaruit ze nu nog worden gemaakt. Wie echt niet kan wachten op nieu-we accutechnologie, kan bij Renault

de accu in zijn Fluence apart leasen, voor omstreeks hon-

derd euro per maand. Dan is die meteen voorbereid

op een accuwissel binnen vijf minuten, te

beginnen op het eer-ste wisselstation, dat

deze zomer open-gaat op Schiphol.

3 | Vind maar eens een laadpaal

Elektrisch rijden blijft een kwestie van plannen, want opladen moet niet alleen vaker dan tanken bij een benzineauto, het duurt meestal ook lang, tot wel 8 uur. Dat geeft bij elektrisch rijden continu het gevoel van een brandend tanklampje: hoe ver kom ik nog? Wie beschikt over een garage of verlengsnoer, kan zijn auto ’s nachts aan de stekker leggen. Om de angst om stil te vallen te bezweren, zal de baas ook een elektrische parkeerplek op de zaak moeten regelen. Maar dan nog kan onder-weg natuurlijk de bodem van de elektronenput in zicht komen.

Gelukkig zijn er al wel smartphone-apps die alle laadpalen in beeld brengen. Binnenkort tonen ze ook of een paal vrij is en geven ze de mogelijkheid die te reserveren. Kijk, dat scheelt. Kun je elke 100 kilometer aan de koffie bij een Van der Valk, Total, Nissan of bij de ANWB, om vervolgens in een kwartiertje snelladen voldoende stroom te tappen voor het volgende uurtje rijden. Ja, zo kom je inderdaad nog eens ergens.

4 | Je levert je over aan de onvoorspelbare overheid

Autofabrikanten erkennen het zelf: zonder goe-de wil (en financiële stimulans) van de over-heid komt een investering in elektrisch vervoer niet uit. Nu werkt de Nederlandse overheid op dit moment nog wel mee. Ondernemers kun-nen bijvoorbeeld rekenen op de Vamil (Wille-keurige afschrijving milieuinvesteringen) en de MIA (Milieu Investeringsaftrek). De bijtelling is nul procent en natuurlijk blijven ook BPM en houderschapsbelasting achterwege voor de auto’s zonder lokale uitstoot. Wie in Amster-dam is gevestigd, had bovendien nog eens recht op een aanschafsubsidie tot 10.000 euro en een laadpaal plus parkeerplek voor de deur. Had. Want de elektrische subsidieruif van Am-sterdam was al snel leeg. En ook Den Haag ging aan het beknibbelen: de percentages voor MIA en Vamil zijn in 2011 alweer versoberd, en de Tweede Kamer heeft er intussen voor gezorgd dat het nultarief van de bijtelling wordt opge-trokken naar 7 procent – ondanks een brand-brief met Koninklijke afzender. Als klap op de vuurpijl maakte Amsterdam eind maart bekend dat het ook afgelopen is met gratis stroom uit de paal en het vergunningvrij parkeren ernaast. In een gewone auto houd je de spiegels in de gaten om boetes te voorkomen, in een elektri-sche wagen doemt in de achteruitkijkspiegel voortdurend de schaduw van de belasting-inspecteur op.Nou ja, ondernemen is risico nemen: die 36 procent extra afschrijving en 75 procent wille-keurige afschrijving die nu nog valt te halen is nog steeds gratis geld, en de bijtelling gaat pas vanaf 2014 naar 7 procent...

5 | Gezien wat een nieuwe accu kost?

autospecial

mt.nl

Wie echt het beste voor heeft met het milieu, gaat fi etsen op een tweede-handsje of lopen op espadrilles van duurzaam katoen. Want ook voor elek-trische auto’s geldt: duurzaam doen is iets anders dan groen zijn. Afgezien van het fi jnstof dat zijn banden achterlaten is de troep die een elektrische auto ver-spreidt bij het rijden zelf minimaal. Maar als je serieus je carbon footprint wilt verkleinen, houdt de rekenarij niet op bij de uitlaat, maar is een zogenoem-de ‘well-to-wheel’-analyse noodzakelijk. Elektriciteit komt immers niet zomaar in de accu. In Duitsland, waar de ener-gie nog voor een fl ink deel uit bruinkool en steenkool komt, zal een Renault Fluence op grijze stroom daardoor voor meer CO2-uitstoot verantwoordelijk zijn dan een Volkswagen Polo diesel. Nu is een elektromotor wel tot drie

maal zo effi ciënt als een verbrandings-motor. Maar alleen een elektrische auto op pure windenergie verslaat op milieu-gebied alle andere aandrijvingen met glans. En die accu vol gif en andere narigheid? Zwitserse overheidsonder-zoekers vergeleken in een zogenoemde Life Cycle Assessment de milieu-impact van een elektrisch Golfje met de zuinig-ste conventionele broeder in de hele keten, dus van productie tot en met de schroothoop. En wat bleek? Elektrische auto’s zorgen bij hun productie voor fl ink wat extra CO2-uitstoot. Dat lopen ze, mits op groene stroom gereden, na verloop van tijd wel weer in via de lagere uitstoot bij het rijden. Een belangrijke voorwaarde: de batterij moet wel de gehele levensduur van de auto meegaan. Anders is de milieuzorg vrijwel voor niets geweest.

‘ Wie het beste voor heeft met het milieu, gaat lopen, op espadrilles van duurzaam katoen’

ZAKEN

AUTO

VAN HET

JAAR

6 | Echt groen is het niet

thalys.com

HIER, ZAL NIEMAND U VRAGEN OM UW TELEFOON UIT TE ZETTEN OF OM UW TAFELTJE IN TE KLAPPEN.

En 1 reden waarom u er toch aan zult moeten gelovenRedenen genoeg om nog even te lachen om de elektrische auto. Maar vroeg of laat

wordt het natuurlijk wel een achterhoedegevecht: of het nu nog 10 of 40 jaar duurt,

de verbrandingsmotor in uw auto is wel passé. Niet eens zozeer vanwege de milieu-

lobby, maar vooral doordat onze olieverslaving zijn tol eist. Het zwarte spul komt uit

lastige landen, de bronnen raken er bovendien niet gevulder op, terwijl de dorst van

landen als China en India vrijwel onstilbaar is. We gaan dus zonder meer van

broem naar zoem. Aan u de keuze of u bij de trendsetters wilt horen (kan nog net),

of net zolang wil wachten tot er geen andere keus meer is…

7 | Je staat voor paal

Waarom moeten die zogenaamd verant-woorde auto’s er eigenlijk ook zo ongeloof-lijk verantwoord uitzien? Vriend en vijand zullen het erover eens zijn: de drieling Mitsubishi iMiEV/Peugeot iOn/Citroën C-zero is wat uitstraling betreft een anti- auto. En de Nissan Leaf mag misschien een olijk karretje zijn, zonder reclamestickers kun je hem maar beter niet aanschaffen: de buren zouden wel eens kunnen denken dat het serieus is bedoeld. De nieuwste Renault Fluence dan? Dat is een op elektra omgebouwde Turkse budget-variant van de Megane. En met alle respect voor zijn herkomst: die laat zich niet verbloemen. Het Amerikaanse Tesla laat met zijn kloeke, fraai gelijnde Model S vanaf volgend jaar zien dat elektrisch rijden ook met opgehe-ven hoofd kan. En Renault komt na de Flu-ence met nul-emissieauto’s die het wél voor dat doel heeft ontworpen en die er meteen een stuk beter uitzien. Tot die tijd sta je toch nog steeds een stuk minder voor paal als je een ‘gewone’ Audi of BMW voor de deur parkeert.

autospecial

HOE WILT U ONS HEBBEN?

WWW.MT.NL

mt.nl in NLinBusinessDe nieuwsfeed van mt.nl is ook onderdeel van Neerlands nieuwste businessapp NLinBusiness, waarin 12 gerenommeerde zakelijke nieuwsbronnen samenkomen. Aanrader!mt.nl op

iPhone24/7 het laatste

nieuws van mt.nl op uw iPhone.

Download de gratis mt.nl

iPhone-app in de appstore.

MT magazine op iPadHet magazine wat u nu leest, kunt u ook op de iPad lezen. Ga naar mt.nl/ipad en download de reader. U ontvangt MT dan op uw virtuele leestafel.

MT magazine kent u al, want dat zit u nu te lezen. Maar wist u dat u ook van MT kunt genieten op uw iPhone en iPad?

43

MAN

AGEM

ENT

TEAM

podium | management

HET BESTE VAN PODIUM

mt.nl/podium

Op mt.nl/podium schrijven lezers artikelen over hun expertisegebied. De beste bijdragen verdienen een plek in MT-‘papier’.

Alleen met sociale innovatie en duurzame inzetbaarheid kunnen we de vergrijzing, ontgroening en de inhoudelijke mismatch op de arbeidsmarkt te lijf. Maar in de

praktijk is dat nog niet makkelijk, blijkt uit een reeks debatten die het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie recent organiseerde.Zo liet het debat over de eerste, tweede en derde loopbaan mij volledig in verwarring achter. Hier werd vooral opgemerkt dat de medewerker zelf verantwoordelijkheid moet dragen voor de eigen loopbaan. En dat klinkt misschien lekker, maar deugt natuurlijk niet. Tenminste, niet zolang organisaties de arbeidskracht van mensen opgebruiken, daarna gewoon een nieuwe nemen en tegen de oude zeggen: “Ik heb goed van je geprofiteerd, maar nu ben je versleten. Het is nu natuurlijk je eigen verantwoordelijkheid om te zorgen voor een tweede loopbaan.”Dat is hetzelfde als alle grondstoffen opmaken en de rekening bij volgende generaties neer-leggen. Of afval dumpen en dat door de samenleving laten opruimen, zodat je zelf een goede winst hebt en de kosten bij een ander in rekening brengt. Dat is moreel verwerpelijk, dat voelt iedereen aan zijn water.

Dat een van de deelnemers opmerkte: “De instrumenten zijn er, maar de schoenlepel is nog niet gevonden”, is dan ook ongepast. Zolang we mensen met instrumenten in vakjes en hokjes blijven stoppen, werken we duurzame inzetbaarheid tegen en zijn we bezig met recycling van arbeid. Met upcycling van arbeid – zorgen dat mensen béter worden door hun werk – heeft dit niets te maken.Hoe komen we dan wel tot een effectieve arbeidsmarkt waarin vraag en aanbod op elkaar afgestemd zijn? Mensen afschrijven past daar in elk geval niet in, dat mag wat mij betreft zelfs strafbaar worden. Ook collectieve fondsen, allerlei nieuwe instrumenten en afgebakende loopbanen hebben we volgens mij niet nodig. Wat we wel moeten leren is anders te kijken naar werk, samenwerken en organiseren. Daarbij moeten we vooral aan de slag gaan, innoveren op de werkvloer en leren van onze fouten. De stappen die we zetten hoeven ook niet meteen groots en indrukwekkend te zijn; ontkiemende zaadjes en kleine stappen zijn vaak al genoeg voor mooie resultaten.

Dit artikel is geschreven door Arjan Hamberg, strategisch adviseur van Lumax Producties.

Mensen zelf volledig verantwoordelijk maken voor hun ‘tweede loopbaan’ is als een ander jouw afval laten

opruimen. Wat juist nodig is, is upcycling van arbeid.

Mensen dump je nietdoor Arjan Hamberg

Who gives a tweet? Slechts 36 procent van wat twit-teraars de wereld in slingeren is lezenswaardig, blijkt uit onder-zoek van de Carnegie Mellon University. Daar zouden IT’ers van moeten leren, zegt neomax-directeur Stephan Bosman. ‘Het gaat om het boeien van je doel-groep. Dus deel je kennis, maak de stap van IT-abracadabra naar unieke businessinformatie.’

Bah, bruin en oranjeToen TNT Express overgenomen werd door UPS zei een bestuurs-lid: ‘Bruin met oranje, daar komt iets moois uit.’ Dat gelooft natuurlijk niemand, stelt Sigrid Helbig, director operations bij Van Huët. De overname door UPS dreigt volgens haar voor de meeste medewerkers juist een heel grote OEPS te worden.

Pas op, SEPA komt!Het lijkt misschien nog ver weg, maar vanaf 1 februari 2014 is elk bedrijf verplicht SEPA te ge-bruiken. Dat betekent nog heel wat aanpassingen, waarschuwt Fred Kroon, salesmanager bij Het ConsultancyHuis. Begin er daarom op tijd mee, stelt hij.

Encryptie, vrij veiligDiensten in de cloud of via een ftp als Dropbox of YouSendIt zijn zelden veilig om fikse bestanden te versturen, zegt Crypsys-ceo Edgar Beck. Zo erkent de over-heid in Amerika ftp-servers in de gaten te houden. Het is dan ook veiliger, zegt hij, om documenten via encryptie te beveiligen.

44

MAN

AGEM

ENT

TEAM

mt.nl

EIND AAN DE MYTHEACRONIEM

CRASH COURSESUCCESRECEPT

Mythe Goede relaties opbouwen is het allerbelangrijkste in een salesfunctie.

Realiteit In onderzoek van de Amerikaanse Sales Executive Council werden vijf types verkopers onderscheiden: de uitdager, de lone wolf, de harde werker, de probleemoplosser en de relatiebouwer. Van deze vijf types blijkt de laatste het slechtst te scoren, en de eerste het best. Het blijkt dat hoe minder een klant naar de mond gepraat wordt, hoe meer geneigd hij is zaken te doen met een salesman of -vrouw. Dit komt doordat de klant dan het gevoel heeft iets nieuws te kunnen leren, stellen de onderzoekers, en doordat mensen met een sterke eigen mening geloofwaardiger overkomen. Relatiebouwers scoren juist zoveel minder, omdat ze door hun meegaandheid weinig indruk maken. De conclusie: sales gaat niet om aardig gevonden worden, maar om respect krijgen. (PBo)

De beste verkoper daagt uit

Kort voor Snelheid, Service en Smile, de drie onderscheidende succesfactoren voor wie niet op prijs wil concurreren. Het acroniem is afkomstig uit Cool is Hot, de nieuwste bundel van trendwatcher Rene Boender, die ook bekend is als de man die eerder dit jaar de Arondéus-lezing in Noord-Holland afzegde, na politieke druk van de PVV.

SSS

Iedere gek kan een plan bedenken. Maar alleen een genie ziet de kansen in nieuwe situaties. Bedenk dus altijd een plan B, voor als plan A het niet haalt.

1. Het is geen wantrouwen. Een plan B wil niet zeggen dat je niet in plan A gelooft, een plan B wil zeggen dat je flexibel bent en dat je je kunt aanpas-sen aan veranderende omstandighe-den. Het laat zien dat je niet uitge-speeld bent als plan A toch niet realistisch blijkt.

2. Het gaat om kansen zien. Het ge-vaar van een plan A volgen is dat je heel efficient en goed gemanaged in een totaal verkeerde richting loopt. Uit onderzoek blijkt zelfs dat onder-nemers die alleen vasthouden aan plan A vaker mislukken dan onderne-mers die hun plan continu bijstellen. Zo was Twitter een plan B, verzonnen in een speeltuin door een softwarebe-drijf dat met iets heel anders bezig was. Ook Nintendo’s keuze om in spelcomputers te gaan, en Nokia’s keus voor mobieltjes waren ooit een plan B.

3. Denk het ondenkbare. De grootste kansen komen van reacties op onge-plande gebeurtenissen. Wat kunnen we vandaag dat we gisteren niet kon-den? Moedig je collega’s daarom con-tinu aan de uitgangspunten te betwis-ten. Uitgangspunten zijn nooit voor eeuwig, verandering wel. (PBo)

Plan B maken

1. De wereld is één. Toen Bernie Ecclestone 53 jaar geleden bij de Formule-1 in dienst kwam, was het nog een redelijk Europese aangelegenheid met auto’s zonder logo’s en een Thaise prins en een Spaanse markies onder de coureurs. Nu zijn er races op alle continenten. Die trekken gemiddeld ruim 120 miljoen kijkers per race, verdeeld over 187 landen. Dat maakt het ook voor sponsoren interessant: er is vrijwel geen goedkopere manier om wereldwijd zoveel miljoenen mensen te bereiken. Ecclestone speelt het ook slim: de beursgang waarover gesproken wordt, en die zijn Formula One Group op zo’n 7,5 miljard euro zou waarderen, zou hij het liefst in Singapore doen. Dat zou meteen het hele continent Azië voor de sport winnen.

2. Wees onmisbaar. Advies dat natuurlijk niet voor iedereen makkelijk is op te volgen. Maar de nu 81-jarige Ecclestone beheerst het tot in de puntjes. Dreigen Ferrari en Red Bull een eigen klasse op te zetten? Ecclestone weet het te voorkomen door ze net wat meer uit de prijzenpot te geven. Hij weet ook dat zijn bedrijf waarschijnlijk de enige is die zulke races op zo’n schaal voor elkaar krijgt. Steden en landen staan in de rij voor een eigen Grand Prix. Door de kalender tot 20 races beperkt te houden, kan de prijs boven-dien flink worden opgevoerd: Formula One krijgt zodoende gemiddeld 31 miljoen euro van een land, dat vervolgens zelf alles mag organiseren.

3. Zie overal kansen. Een spannend schouwspel is het misschien niet: auto’s die achter elkaar aan rijden. Maar de Formula One Group weet het wel maxi-maal uit te buiten. Het bedrijf is niet alleen officieel organisator en promotor, maar beheert ook al jarenlang slim alle tv-rechten, op een wijze die de Pre-mier League later heeft gekopieerd. Dat levert een jaaromzet op van 1,17 miljard euro, die tot 2016 nog eens moet verdubbelen. En dat voor een be-drijf van krap 200 werknemers. Het geheim, aldus Ecclestone zelf, is ‘snel denken’. Iets wat voormalig FIA-baas Max Mosley ooit verleidde tot de op-merking: “Als hij achter je een draaideur ingaat, komt hij er voor je weer uit.” (PBo)

Raceauto’s als geldmachineDe Formule-1 een sport? Vergeet het maar. Nu zelfs over een beursgang wordt gesproken, is het in de eerste plaats een miljardenbedrijf geworden. Wat valt daarvan te leren?

45

MAN

AGEM

ENT

TEAM

26-04-2012

how to | management

Lees alle cursussen: mt.nl/cursus

Doe De goeroe

Wie Amerikaans auteur en inspirational speaker, wiens boeken in meer dan 20 talen vertaald zijn. De 42-jarige Strelecky begon zijn loopbaan als piloot, maar werd na twee jaar vliegen medisch afge-

keurd. Hij vertrok daarop naar de prestigi-euze Kellogg Graduate School of Manage-ment. Na daar te zijn afgestudeerd ging hij eerst een maand naar Costa Rica, alvorens zes jaar als strategieconsultant te werken. Zijn reislust zat dat werk echter in de weg. Na bijna een jaar met zijn vrouw backpac-ken rond de wereld, schreef hij in 20 dagen zijn eerste boek, dat hij via een zelf gestarte uitgeverij op de markt bracht. Dat werd zo’n succes, dat al snel grote uitgeverijen in de rij stonden.

Tags Zelfverwezenlijking, loopbaankeuzes, big five, leiderschap

Bekend van het concept ‘The Big Five for Life’ en de boeken die daarover gaan; The Why Café, de opvolger daarvan; Life Safari, en het recente How To Be Rich and Happy. Het boek The Big Five for Life - Leadership’s Greatest Secret, dat gaat over een succesvol zakenman die op z’n 55ste hoort dat hij stervende is, wordt nog steeds gebruikt in leiderschaps-trainingen over de hele wereld. Strelecky’s theorie is zo invloedrijk, dat er zelfs gecertifi-ceerde coaches voor zijn, in de VS, Duitsland, Zwitserland en – jawel – Nederland.

Theorie De ‘Big Five for Life’ zijn de vijf dingen die je nog gedaan, gezien of beleefd wil hebben voor je sterft. Om je eigen Big Five te realiseren, adviseert Strelecky er elke dag minstens een uur aan te besteden, deze met anderen te delen en hen ook om hulp te vragen. Mensen willen nu eenmaal graag helpen, stelt hij. Strelecky adviseert verder te focussen op mensen die jouw ambitie(s) al hebben verwezenlijkt. Niet om ze volledig te imiteren, maar om van hen te leren en te kijken hoe zij barrières hebben overwonnen. Er is altijd ergens wel iemand die van jouw doel zijn werk probeert te maken. Benader hen, en leer hoe dat hen wél lukt.

Quote “Het leven is een fantastisch verhaal. Alleen realiseren sommige mensen zich niet dat zij de schrijvers ervan zijn en het verhaal kunnen schrijven zoals ze zelf willen.” (PBo)

John P. Strelecky

Een lang gekoesterde droom?“Eigenlijk wel. Ik wilde al heel lang naar Insead om deze en een andere module, competitive strategy, te volgen. Maar in mijn vorige baan, directeur corporate communications & marketing bij PON, kwam het er telkens niet van. Toen ik besloot voor mezelf te beginnen heb ik de twee modules alsnog mogen doen, als afscheidscadeau...”

En, maakt Insead de beloftes waar?“Ik vind van wel. Het is waanzinnig intensief, na vijf dagen ben je gesloopt. Maar het is een prettige combinatie van theorie, praktische opdrachten en het werken met nog een twintigtal

mensen met een verge-lijkbare achtergrond en ambitie. Een niet onaar-dige bijkomstigheid is het internationale netwerk dat je aan zo’n leergang overhoudt. Ik heb bij die twee modules overigens niets gehoord

wat ik nog niet eerder was tegengekomen. Maar de context en de intensiteit zijn anders. Het zet je weer op scherp en vergroot de bruikbaarheid van wat je weet.”

Maar toch nog wel één eye opener tegengekomen?“Ik heb weer de kracht leren kennen van een businessgame, in dit geval een gesimuleerde invoering van een ERP-systeem. Daardoor werd me weer duidelijk dat we ongelooflijk veel aannames doen over effectiviteit, over hoe mensen reageren, over hoe de weerstand in een organisatie zich ontwikkelt, maar dat we zelden grond voor hebben. Zo’n game drukt je met de neus op een aantal – vaak vermijdbare – fouten.”

Wat gebruik je vandaag de dag nog van deze cursus?“In mijn rol als consultant ben ik nunog scherper op de – vaak impliciete – aannames die liggen onder de ontwikkeling van positionerings- en merkstrategieën. Het helpt me zeker om betere vragen te stellen aan de directies waar ik in mijn werk mee aan tafel zit.” (AZ)

‘Nu scherper op aannames’training powering growthleerdoel Het leren ontwikkelen van strategieën vanuit een daadwerkelijke klantbelevingorganisatie Inseadduur 5 dagenprijs € 8.200cursist Caroline Brouwer, eigenaar The Brand Identity

DE CURSIST

‘Ik heb weerde kracht lerenkennen van een businessgame’

mt.nl

46

MAN

AGEM

ENT

TEAM

47

MAN

AGEM

ENT

TEAM

l speelt zij slechts een bijrol in De Prooi, ABN-Amro-chroniqueur Jeroen Smit heeft zijn best gedaan Pauline van der Meer Mohr

niet onopgemerkt voorbij te laten gaan. Het is anderhalf jaar voordat dé bank wordt overgenomen door een insolvabel consortium van concurrenten. President-commissaris Arthur Martinez overweegt het ontslag van Rijkman Groenink. En juist met die laatste heeft Pauline van der Meer Mohr rond die tijd een sollicitatie-gesprek. Voor de HR-directeursfunctie.Het is een bijzonder gesprek, zo stelt De Prooi. Het valt Groenink op dat ze niet

bang is uitgevallen: “Als hij haar tijdens hun eerste ontmoeting op pesterige toon een beetje test, slaat ze meteen hard terug. Van der Meer Mohr eist een veto op zijn benoemingen.” Groenink, die zich zelfs voor het hekje van de rechtbank wist weg te schertsen, vond in Pauline van der Meer Mohr een verbaal waardige gesprekspartner.

OverzeeDaar zag het niet altijd naar uit. Voor haar 17de interesseerde Van der Meer Mohr zich meer voor literatuur dan voor de bancaire pikorde. Het hart van haar beide ouders lag overzee, in Nederlands-Indië: vader en moeder mengden hun Neder-

lands met Pasar-Maleis. Tot op de basis-school weet Pauline niet beter of een banaan en een komkommer heten pisang en ketiemoen.Vader was eskadercommandant bij de Koninklijke Marine. Doordeweeks was hij in Den Helder. Vaak zat hij maandenlang in de vaart. Van der Meer Mohr: “Mijn ouders hadden een weekendhuwelijk. Als vader thuiskwam, rook ik de geur van stookolie op zijn uniform.” Eenmaal thuisgekomen was hij marineof-ficier genoeg om zijn aanwezigheid te laten gelden: stond moeder in de kombuis, dan zwabberden Pauline en haar broertje het dek. ’s Avonds moest ze vroeg ‘naar kooi’.

TorpedojagersHaar vader begon zijn loopbaan als adel-borst op de Hr. Ms. Tromp, die een week voor de Slag bij de Javazee beschadigd werd door Japanse torpedojagers. Bij die slag verloor hij veel van zijn makkers. Moeder woonde elders in de archipel en

Welke invloeden vormen de

topman of -vrouw? Management

Team en The Executive Network

onderzoeken in deze serie samen

de aloude vraag naar nurture en

nature van onze bestuurders en

de invloed ervan op hun carrière.

nature | nurture

Pauline van der Meer Mohr was in haar jeugd een introvert Lyceum-meisje in Den Haag. Dat veranderde toen zij vluchtte naar Rotterdam. Daar vond ze wat ze nog steeds belangrijk vindt: autonomie. ‘Ik ben een beetje een rebel.’tekst en interview Wilbert Geijtenbeek & Jan Rapmund (The Executive Network) fotografie Anoek Steketee

‘IK KLEUR ALTIJD BINNEN DE

EUR-VOORZITTERPAULINE VAN DER MEER MOHR:

LIJNTJES’

A

mt.nl

48

MAN

AGEM

ENT

TEAM

werd als zeventienjarige jonge vrouw in een jappenkamp geïnterneerd, een erva-ring waar zij altijd ‘zeer gefilterd’ over sprak. Van die geschiedenis kreeg haar dochter iets mee. Van der Meer Mohr: “Je leven kan elk moment in de war worden gegooid. Laat het nooit zomaar voorbij kabbelen.”Van der Meer Mohr kwam steevast met keurige rapporten thuis, en ging, 12 jaar oud, naar het Eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum. Ze voelde zich echter niet erg thuis in het ‘hockeycultuurtje’. Toen haar klasgenootjes in 5-gymnasium clandestien hun toekomstige jaarclubjes van Minerva bij elkaar konkelfoesden, kreeg zij daar ‘zulke vlekken van in de nek’, dat zij besloot te gaan studeren in een stad waar geen klasgenoot heen ging: Rotterdam.Het bleek een vlucht naar voren: drie jaar later was ze praeses van RVSV, ofwel: de Rotterdamsche Vrouwelijke Studenten Vereeniging. Daar leerde zij “urenlang op een tafel speechen over paperclips” – een vaardigheid die haar in haar latere jaren als advocaat van pas kwam, maar ook nu nog, als voorzitter van het college van be-stuur van de Erasmus Universiteit en als commissaris bij halfgeleiderwereldmarkt-leider ASML, en sinds vorig jaar ook bij chemiegigant DSM, waar ze als niet-ac-countant in een auditcommittee zit. Van der Meer Mohrs leven, zoals haar loopbaan, heeft ook weg van een dans met de maatschappelijke mores: een aftasten, afstoten en weer aantrekken. Zoals zij als introvert meisje van haar klasgenootjes naar Rotterdam vluchtte, zo soepel voegde zij zich daar in de uitbundige corpora. Van ‘dan-maar- rechten’-meisje tot autonome vrouw, die in de weekends ‘een 24-uurs-taxidienst is voor de kinderen’. Het leven is in haar woorden een serieuze aangele-genheid, maar mag ‘nooit saai’ worden: “Alles wat je doet, moet onvergetelijk zijn.”

Leidden uw ouders onvergetelijke levens?“Ja. Over mijn vader gaat een roemrucht verhaal de rondte. Toen hij al eskadercom-mandant was, is hij een keer overboord gesprongen. Zomaar, voor een ongeplande oefening. Man overboord! Dat deed hij terwijl al die schepen al aan het opstomen waren, een heel eskader. Iemand uit zee opvissen, dat doe je niet zo maar eventjes. Dat zijn altijd geplande oefeningen. Maar hij vond dat nonsens: rampen kun je niet plannen. Dus als niemand eraan wil geloven, zo dacht hij, dan geef ik zelf maar het goede voorbeeld. Hij zei tegen zijn eer-ste officier: ‘Let jij even op het schip, wil je? Man overboord!’ En toen sprong-ie. Die officier schrok zich een ongeluk…”

Zou u ooit zover gaan?“Nee, nee, geen denken aan!”Twijfelend: ‘En toch… De rebel zit ook in mij. Aan de ene kant zoek ik altijd extreme verantwoordelijkheid en discipline. En net als mijn vader worden mij ook posities van leiderschap gegund. Maar daarnaast ben

ik ook wel een tikje anarchistisch. Ik probeer altijd mijn eigen stem te vinden. En een tikkeltje af te wijken van de verwachtingen.”

Kunt u een voorbeeld geven?“Toen ik pas kort bij TNT werkte, moest ik een presentatie geven aan de raad van commissarissen over wat ik er had aangetroffen als hr- directeur. Dat zou een redelijk analytisch verhaal moeten zijn. En ik dacht: daar zitten commissarissen niet op te wachten, die horen liever het verhaal achter de cijfers. Dus ik heb ze een power-point gegeven met alleen maar foto’s. Geen statistieken. Geen tabellen. En de laatste foto was er een van een leeuw die totaal op apegapen lag, met daaronder de tekst: Any questions?”

U wilde ze wakker houden?“Ik wilde ze prikkelen. Ceo Peter Bakker zat bij die presentatie, maar ik had hem die niet van tevoren laten inzien. En hij zei achteraf: ‘het lukt alleen Pauline om met zo’n presentatie weg te komen’.”

Bent u wel eens ergens niet mee weg gekomen? Of op het matje geroepen, zoals uw vader?“Zo bont heb ik het nog nooit gemaakt.”

Gaat dat nog eens gebeuren?“Nee. Zeker niet. Ik kleur uiteindelijk altijd netjes tussen de lijntjes.”

Waarom ging u rechten studeren?“Tot mijn 17e wilde ik concertpianiste worden. Mijn realiteitszin verstoorde dat. Toen kwam de vraag: wat dan? Nou, dan dus maar rechten… Dat was negatieve se-lectie. Dus als ik nu een lezing houd voor eerstejaars over carrière keuzes, vertel ik over mijn klassieke fouten: keuzes maken uit eliminatie en niet uit visie. Ik ben een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet.”

Pauline van der Meer Mohr1960 geboren in Den Haag1984 afgestudeerd jurist, Rotterdam1985 vervolgstudie Europees Recht, Florence1985 advocaat en procureur, De Brauw Blackstone Westbroek1989 diverse functies, Royal Shell Group2004 HR-directeur, TNT Groep2006 directeur-generaal, ABN Amro2008 oprichter en eigenaar Amstelbridge 2010 voorzitter college van bestuur, Erasmus Universiteit RotterdamPauline is gehuwd en heeft vier kinderen.

management

49

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Maar wel naar de RVSV?“Ik liet me overhalen. In mijn introductie-week sprak ik een jongen die RSC-lid was. Die zei: ‘jij moet naar de RVSV’. Ik zei: ‘hoezo moet ik dat? Dat bepaal ik zelf wel.’ Toen vroeg die jongen mij: ‘wat moet ik doen om jou wel zover te krijgen?’ Ik zei hem dat als hij de hele week volgeplakt met RVSV-stickers op zijn hoofd en T-shirt zou rondlopen, ik het zou overwegen. Dat deed-ie toen. En toen kon ik niet meer terug.”

Beschouwt u uw keuze om in Rotterdam te gaan studeren als een vlucht?“Ja… Ik had er sterk behoefte aan om zelf te kiezen. Autonomie is ontzettend belangrijk voor mij.”

Nog steeds evenveel als in uw jeugd?“Ja, maar anders: ik ben meer gaan geven en nemen. En ik ben in mijn loopbaan de relativiteit van dingen in gaan zien. Ik denk vaker: in deze sloot ga ik niet mijn einde zoeken. Pick your battles.”

Uw sollicitatiegesprek bij ABN-Amro leek zo’n gevecht. Wat is daar precies tussen u en Groenink voorgevallen?“Wat hij precies zei, weet ik niet meer, maar het was vooral een speels gesprek. Heel corporaal. Groenink is een man die iedereen uittest. En dus mij ook. Om een voorbeeld te geven: in mijn eerste maand was ik zo stom geweest te zeggen dat ik net op dieet was. Dus toen we in Egmond aan Zee in een zaal vol bankiers zaten, brulde hij van de ene hoek naar de andere: ‘Hé, Pauline! Pas jij al in je bikini?’”

U bent dan niet beledigd?“Integendeel! Die taal versta ik prima. En dat spel speel ik voluit mee.”

Was het voor u na één gesprek duidelijk dat u de functie kreeg?

“Officieel natuurlijk niet – er volgden meerdere gesprekken met zijn collega’s. Maar ik had na vijf minuten het gevoel dat ik het ging worden. En hij volgens mij ook. Hahaha!”

Uw schoonmoeder was de zus van Feyo Sickinghe, voormalig Stork-bestuurder en in de jaren 70 en 80 de spil van zakelijk Nederland. “Ja. Oom Feyo… Ik zat aan zijn voeten. Het was heel leerzaam hem te kennen.”

Wat heeft u van hem geleerd?“Een paar jaar voor zijn dood zei hij: ‘mijn generatie ceo’s maakte zich meer zorgen over de toekomst.’ Hij vond dat onze generatie zich meer moest bekommeren om wat in de wereld gebeurt. En dat we de macht die we vanuit het bedrijfsleven hebben, moeten aanwenden om maat-schappelijke issues aan te kaarten. Je moet je een rol aanmeten. Noblesse oblige.”

U bent lid van D66. Heeft u ambities?“Nee hoor. Ik ben gewoon betrokken lid.

En ik help de partij achter de schermen met talentontwikkeling.”

Wat vindt u aantrekkelijk aan D66?“Ik houd niet van flanken, van extremen. En D66 is de partij van het enerzijds- anderzijds. Dat vind ik aantrekkelijk. Ik vind het fijn dat er mensen in de politiek zijn die soms eens durven te zeggen dat ze iets lastig vinden en dat ze daar nog eens langer over willen nadenken.”

U weet dat als u een politieke ambitie heeft, het wijs is die niet buiten een verkiezingsjaar af te kondigen…“Wacht even! Ik dacht dat dit een authentiek gesprek zou gaan worden. Als ik die ambitie had, dan was ik allang politica geweest. Maar ik moet er niet aan denken; als politica doe je het nooit goed. Ik houd van nuances en van aardige mensen die elkaar iets gunnen. Dat zijn zaken waar je geen politiek succes mee boekt. Ik hoef niet de hele dag allemaal lauwerkransen omgehangen te krijgen, maar ik vind het wel fijn als iemand eens een keertje een compliment geeft.”

Wie bent u dankbaar?“Ik weet niet wie ik dankbaar moet zijn, want ik ben atheïst. Nee, dankbaar ben ik voor de kansen die ik heb gehad. En ik realiseer me dat ik ze ook heb gepakt, dat het niet alleen zwaartekracht is geweest. Mijn ouders hebben mij nooit een strobreed in de weg gelegd. Ik heb ongelooflijk veel geluk gehad, op goede momenten mensen gevonden die iets in mij zagen en me goede banen aanboden.” Na een korte stilte: “En als je die kans dan aangrijpt, en het loopt goed, dan ben je een gelukkig mens.”

Eerder in deze serie: Ronald Gerritse (AFM), Nick Jue (ING) en Ronald Brus (Crucell). Zie mt.nl/naturenurture

‘In mij zit ook een rebel. Ik probeer altijd mijn eigen

stem te vinden. En een tikkeltje af te

wijken van de verwachtingen.’

Bob de manager

50

MAN

AGEM

ENT

TEAM

Hoi Bob,

Zeg, ik hou niet van klikken, dat weet je, maar ik wil het met jou toch even hebben over Sander. Oké, hij was natuurlijk al nooit de meest subtiele manager die we hebben, maar de laatste tijd… Ik was er vanochtend bij toen zijn mensen een presentatie hielden. Die hadden echt hun best gedaan, dat kon je aan alles zien, al is 84 sheets misschien wat veel voor een powerpoint. Maar goed, Sander dus. Halverwege staat hij op en zegt: “Hier ga ik mijn tijd niet meer aan besteden. Doe maar over, morgen klaar, ja?” Je zag iedereen denken: wat ís dit? Bob, volgens mij weet ik waar dit gedrag vandaan komt. Heel veel managers hebben inmiddels die biografie over Steve Jobs gelezen (jij toch ook, hè?). Maar Sander heeft dat ding dus drie keer gelezen. En nu praat hij alleen nog maar van ‘Steve dit…’ en ‘Steve dat…’ Goed, je kunt wellicht vast wat van die Jobs en zijn Apple opsteken. Ik bedoel: knap hoor, die iPad en zo. Maar weet je wat zo’n Sander ervan heeft opgestoken? Dat Steve een enorme hufter was met heel veel succes en dat een manager dus een enorme hufter moet zijn als hij heel veel succes wil hebben... Weet je wat hij gisteren tegen Marianne zei, toch zo’n beetje de meest loyale medewerker die je je kunt voorstellen? “Denk maar niet dat je onmisbaar bent. Voor jou tien anderen, zeker in deze tijd.” En weet je wat erg is? Hugo heeft dat nu ook een beetje. Dan komt er een plan op tafel, daar hebben mensen een weekend aan doorgewerkt, en zegt hij doodleuk: “Bij Apple doen ze dat toch anders, beter. Dit is prutswerk.” Zo doen we dat hier toch niet, Bob, medewerkers schofferen? Robert-Jan

Hoi Robert-Jan,

Ja, ik weet precies waar je het over hebt. Ik las zelfs onlangs in een Amerikaans blad dat je daar nu zogeheten ‘Steve- managers’ hebt, en dat schijnt zelfs een snel groeiende groep te zijn. Dat zijn dus mensen die tijdens presentaties of meetings demonstratief naar buiten gaan kijken of ze gooien rapporten waar hard aan gewerkt is woedend in de prullenbak. Die hufterigheid van die Jobs, dat blijkt kennelijk het enige wat ze hebben over-gehouden aan die biografie. Best eng eigenlijk, als je het mij vraagt.Ik wist niet dat Sander dit nu ook al heeft.Ik weet het wel van Hugo. Ik zat van de week in een meeting met hem en we hebben het over Van Heumen en ineens zegt hij: “Kill the fucking bastard.” Die Van Heumen, je kent hem, hartstikke aardige man, beetje onzeker, goede relatie van ons – waarom moet die in godsnaam kapot? Dat vraag ik dan ook aan Hugo. Zegt hij: “Steve zegt: vertrouw niemand. En al helemaal niet die types die net doen of ze het goed met je voor hebben. Never.” Ik zeg nog: we zitten hier niet bij Apple en Arend-Jan van Heumen is volgens mij ook niet bepaald Bill Gates en ik vraag Hugo of we onze toon niet wat kunnen matigen. Zegt-ie: “Bill Gates is een enorme lul.” Komt dat ook uit dat boek trouwens? Ik heb het zelf eerlijk gezegd nog steeds niet helemaal gelezen...Bob

Bob,

Ik moet je eerlijk bekennen: ik ben ook halverwege gestopt met lezen. Ik weet het dus ook niet precies. Maar ik weet wel dat Hugo het boek op zijn bureau heeft liggen met allemaal post-its erin. En dan komt

Sander soms bij hem langs en dan nemen ze samen door wie er binnen ons bedrijf allemaal niks kan, en dat blijkt dan dus eigenlijk iedereen te zijn, en dan raken ze helemaal opgewonden, dan zie je ze rood aanlopen en woedend worden. Dat is zó genant om te zien.En zal ik je nog eens wat vertellen? Nu zit Willem er ineens ook af en toe bij, je weet wel, Willem, die normaliter niet eens een vergadering durft voor te zitten. Die heeft kennelijk wat laat dat boek gelezen, maar is nu, zogezegd, ook helemaal bekeerd. Dan komt zijn PA bij hem en die geeft hem een mapje met een rode omslag. Begint hij te schreeuwen: “ Waarom is dit mapje rood? Dat moet groen zijn! Je weet toch dat het de details zijn die het verschil maken! Ik wil godverdomme een groen mapje! Nú!” Die PA, Caroline, loopt vervolgens huilend de kamer uit. En ik zit er al die tijd bij te kijken. Dus ik vraag: “Willem, waar is dit nu allemaal voor nodig, wie kan het wat schelen, wat de kleur van een mapje is?” Zegt hij, nog natrillend van woede: “Als die sukkels al niet eens de juiste kleur van een mápje weten, hoe denk je dan dat wij ooit winnaars worden, hè?” Niet normaal, echt niet normaal. Ik bedoel: we hebben het hier wel over Willem, die tijdens de laatste reorganisatie maar nét de dans is ontsprongen, ja, die zelfs de grootste moeite heeft met het installeren van een paar simpele appjes op zijn nieuwe iPhone 4S, die loopt nu ineens de ultieme perfectionist te spelen… Echt te belachelijk voor woorden allemaal. Ik hoop maar dat het snel weer overwaait, die Steve-trend. Kunnen we weer gewoon aan het werk. Zeg, wat ben jij trouwens nu aan het lezen?Robert-Jan

Robert-Jan,

Ik heb nu het werkboek ‘Intrinsiek proces-management, deel II’ op mijn nachtkastje liggen, van dr. A.P.M. van Oorschot, J.P. Droesendaal RA, drs K.J. van den Vorstendonck en ir P. Janssen. Weer eens iets heel anders, maar ook heel boeiend, hoor. Ik leen het je wel zodra ik het uitheb. Bob

BOB IS DIVISIEDIRECTEUR VAN EEN GROOT CONCERN HIJ DOET ZIJN BEST.

IN AFLEVERING 177 KRIJGT HIJ VAN DOEN MET STEVE JOBS-APOSTELEN.

VAN ROBERT-JAN

AAN BOB

ONDERWERP PAS OP VOOR SANDER EN HUGO

HAN

S VE

RST

RAA

TEN

– L

EES

MEE

R B

OB

: MT.

NL/

BO

B

Microsoft Private Cloud OplossingenLees meer op Microsoft.nl/readynow