Economische Agenda 2013-2015 - ZB · 2021. 1. 2. · Economische Agenda 2013-2015 COLOFON Uitgave...

Economische Agenda 2013-2015

COLOFON

UitgaveProvincie Zeeland

EindredactieProvincie Zeeland

Tekst• Peter van Houte

Fotografie• Felice Buonadonna /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Rob Gellman /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• InputOutput Fotografie• Mechteld Jansen• Jord Stenvert• Eddy Westveer/

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Dennis Wisse /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Stichting Promotie Zeeland Delta• Provincie Zeeland

PrepressProvincie Zeeland

DrukLNO, Zierikzee

December 2012

Voor een duurzame economische ontwikkeling van Zeeland

Economische A

genda 2013-2015

www.zeeland.nl

Inhoud

1

Voorwoord 3

Inleiding 4

1. Zeeland: LAND IN ZEE! 7

2. Excellent vestigingsklimaat 15

3. Topsectoren van ons land in zee 23

4. Businesscases 35

5. Financiering en verantwoording 61

6. De agenda in het kort 63

Voorwoord

3

Economische ontwikkeling, groei en innovatie: dat is de centra-le focus van ons col lege. In de Economische Agen da staat hoewij die ambitie als college willen waarmaken om zo een stuwende kracht te vormen voor de Zeeuwse economie. Wespelen in op de bij Zeeland passende kansen, en zoeken daar-bij voortdurend naar de verbinding en synergie met partijen enprogramma's binnen én buiten Zeeland.

Economie is continu in beweging. Deze agenda moet u dan ookniet lezen als het 'spoorboekje voor de Zeeuwse economie'. Wijbenoemen de kansen die we zien en hebben samen met hetbedrijfsleven een aanpak gekozen die gericht is op uitvoeringvan de ambities.

De Economische Agenda is tot stand gekomen in samenwer-king met het economisch veld: ondernemers, overheden,onderwijs-, kennis- en maatschappelijke instellingen. Samenhebben we de kracht van de Zeeuwse economie in beeldgebracht en de Zeeuwse economische topsectoren benoemd.We hebben vastgesteld welke concrete kansen er, in relatiemet nationale en Europese ontwikkelingen, binnen deze economische sectoren zijn. Met als resultaat negen 'business-cases', negen kansrijke programma's voor Zeeland. Voor iedere businesscase is een trekker uit het bedrijfslevenbenoemd, een persoon met gezag binnen de sector en met eennetwerk binnen en buiten Zeeland. Betrokken partijen uit hetbedrijfsleven, onderwijs en overheid gaan onder leiding vandeze trekker aan de slag om de businesscase uit te werken énde ambities uit deze Agenda waar te maken. De ProvincieZeeland levert, net als de andere betrokkenen, steeds de nodige kennis, kunde, netwerk en middelen.

Voor het realiseren van de ambities van de EconomischeAgenda hebben wij voor de komende drie jaar in totaal € 16,5 miljoen gereserveerd. Dit budget is bedoeld om debenoemde ontwikkelingen aan te jagen. Dat budget gaan weverveelvoudigen met geld uit Brussel, Den Haag en de privatesector. Ook gaan we op zoek naar nieuwe mogelijkheden vanfinanciering, van subsidiëren naar investeren. De daadwerke-lijke investering in de economie zal derhalve een veelvoud vandie € 16,5 miljoen zijn.

De economie staat nooit stil. De Economische Agenda dus ookniet. Die blijft in ontwikkeling. Samen met het Zeeuwse economische veld zorgen wij ervoordat de Economische Agenda dynamisch en up-to-date blijft éndat de 'to do list' wordt uitgevoerd.

Namens het College van Gedeputeerde Staten,

Ben de ReuGedeputeerde Economie

Voor u ligt een agenda voor de komende drie jaar met heldereafspraken om ons economisch, onderwijs- en arbeidsmarkt -beleid waar te maken. Het zijn afspraken die Zeeland verder ontwikkelen. Met oog voor toekomstige generaties, inspelend oponze unieke ligging en het bijzondere karakter van de regio. Samenwerken en elkaar aanvullen zijn sleutelbegrippen in eenperiode waarin organisaties terug worden geworpen op hunkerntaken. We kijken over onze muren en grenzen, naar onzepartners binnen en buiten de provincie. Dat deden we al en daar-mee zijn we bij het opstellen van deze Economische Agenda verder gegaan.

Het veld inOm een goed beeld te krijgen van onze huidige economischepositie hebben we een sterkte-zwakte analyse gemaakt. Alsbasis is een ‘foto’ genomen, waarop in detail is ingezoomd opthema’s als werkgelegenheid en groei van verschillende econo-mische sectoren.1 Ook de resultaten van het Provinciaal SociaalEconomisch Beleidsplan 2009-2012 zijn meegenomen. Omdatde economische omstandigheden continu in beweging zijn, is deanalyse gecompleteerd met een beschrijving van de te verwach-ten veranderingen in onze economie. Met onze analyse zijn wenaar buiten gegaan. Tijdens verschillende sessies hebben be -trokken organisaties, zoals bedrijven, kennisinstituten enkoepelorganisaties hun mening en visie met ons gedeeld. Zegaven aan wat zij belangrijke sectoren vinden, welke thema’svoor hen prioriteit hebben en hoe ze blijvend een bijdrage kun-nen leveren aan de uitvoering van het gezamenlijke beleid.

Conclusies: de focus moet liggen op havens en industrie (metbiobased economy, logistiek en maintenance), op vrijetijdsecono-mie en zorg en op agro en food. Deze sectoren hebben uitsteken-de mogelijkheden zich duurzaam te vernieuwen.2 De terug -keren de thema’s zijn innovatie, onderwijs, arbeidsmarkt,on der nemer schap, fysieke ruimte, promotie en acquisitie.Samenwerking, tussen overheden, ondernemers én onderwijs,is een voorwaarde voor duurzame economische groei in Zeeland.

PraktischMet deze gegevens is de Economische Agenda 2013-2015 opge-steld. Het is een document dat richting geeft aan ontwikkelingen,dynamisch is, makkelijk kan inspelen op alle veranderingen. Eenagenda die bijdraagt aan duurzame ontwikkeling, een goed ves-tigingsklimaat en die aansluit op de vraag en behoeften vanondernemers en bewoners zonder de kansen van toekomstigegeneraties te begrenzen. Ons beleid richt zich op Zeeland, maarstaat niet los van doelstellingen van nationale en Europese over-heden. Zo sluiten we aan op de topsectoren van het ministerievan EL&I en de Europese doelstellingen uit de EU2020-agenda.

De Economische Agenda is opgebouwd uit een beleidsmatig deelen een praktische invulling. In het volgende hoofdstuk beschrij-ven wij onze missie, rol en hoe wij ons economisch beleid invul-len volgens de provinciale ontwikkelingsvisie LAND IN ZEE! Wedoen dat aan de hand van een beleidspiramide. We starten methet leggen van een sterk fundament in de vorm van een uitste-kend vestigingsklimaat. Daarop bouwen we samen met de

Inleiding

4

1 Zie Bijlagenboek ‘Zeeuwse economie 2012’.2 De keuze voor een aantal speerpuntsectoren betekent dat een aantal sectoren niet worden uitgewerkt in de Economische Agenda. Hierbij kan worden

gedacht aan de bouwnijverheid, handel, horeca, dienstverlening, overheid en onderwijs.

5

bedrijven aan onder andere ondernemerschap, innovatie en ont-wikkeling. Hoe we dat gaan doen, leest u in hoofdstuk 4. Onzespeerpuntsectoren die in hoofdstuk 5 worden beschreven, vor-men de top van ons beleid. Het zwaartepunt ligt bij onze busi-nesscases, de praktische realisatie van ons beleid. Hierin werkenoverheden en private partijen uit onze speerpuntsectoren aanprojecten die de gezamenlijke excellente ambities omzetten in

concrete uitwerkingen. Met elke sector hebben we een aantalvan deze businesscases benoemd. De komende periode zullendeze verder worden uitgewerkt en voegen we nieuwe aan de lijsttoe. De Economische Agenda is ambitieus, dynamisch en nodigtiedereen uit om mee te denken en te pionieren in ons bloeiendeen boeiende LAND IN ZEE!

Onze betrokkenheid bij de Zeeuwse economie wordt bepaalddoor de kenmerken van Zeeland (LAND IN ZEE!), de rol die wevoor onszelf zien (Provinciale rol) en onze plaats in het econo-misch veld (Economische Beleidspiramide).

LAND IN ZEE!Deze collegeperiode hebben we ervoor gekozen ons sterk neerte zetten als regisseur en ons te richten op economische enruimtelijke ontwikkeling. Om succesvol te kunnen zijn, moestenwe weg van de gebaande paden, op zoek naar nieuw elan, eennieuwe invulling. We hebben gezocht én gevonden wat ons bindten wat onze specifieke krachten zijn die ons duidelijk onder-scheiden van andere regio’s. Het leidde tot de simpele conclusie:Zeeland ligt niet aan zee, maar er middenin, we zijn LAND INZEE.

LAND IN ZEE! Zeeland lééft met water. Als we naar de kustlijnkijken, valt één ding meteen op: Zeeland is niet zomaar éénvan de provincies aan zee. Zeeland ligt letterlijk IN zee. Waarje ook bent in Zeeland, binnen 15 minuten sta je altijd aan openwater. Van oudsher hebben we het hier over de strijd tegen hetwater. Tegelijkertijd zorgt het water ook voor ons: energie, visserij, scheepvaart, kusttoerisme, zilte zaligheden… Hetwater rondom ons is dus onze krácht. Vanuit deze kracht rich-ten we ons beleid vooral op die zaken die hier logischerwijs bijpassen. Dat vraagt om keuzes, toewijding en daadkracht.Daarmee creëren we nationaal én internationaal toegevoegdewaarde.

LAND IN ZEE! staat voor het versterken én benutten van datwaar Zeeland anders in is, zich in kan ontwikkelen. Het staatvoor de band met het water, voor optimisme en een open zelf-bewuste houding.

1. Zeeland: LAND IN ZEE!

7

De missie van het economisch beleid is: De Provincie Zeeland geeft richting aan een duurzameontwikkeling van de economie die aansluit bij de sterk-tes van de ligging van Zeeland (LAND IN ZEE!) en bijdraagt aan een duurzame samenleving.

LAND IN ZEE! laat ons op een nieuwe manier naar Zeeland kij-ken, vraagt om verandering, structureert onze gedachten enons beleid. We verleggen onze grenzen, slaan onbekendewegen in, stappen uit de schaduw, tonen lef, zoeken samen-werking met partijen van binnen en buiten Zeeland om onsdoel te realiseren, kiezen voor (economische) ontwikkeling enlaten dingen gebeuren!

LAND IN ZEE! is de leidraad voor al het provinciaal beleid. Hetgeeft aan wat bij onze provincie past, rationeel én gevoelsma-tig. We maken Zeeland toegankelijk voor bewoners, mensendie hier tijdelijk verblijven, voor studenten, passanten ennatuurlijk het bedrijfsleven.

Produceren, beleven en bloeien op LAND IN ZEE!Wij zien in Zeeland drie verschillende gebieden die elk huneigen kwaliteiten hebben, kansen bieden in specifieke secto-ren, hun eigen interactie hebben met de zee. Ze versterkenelkaar, gezamenlijk vormen ze één economische regio.

Ons doel: duurzame economische ontwikkeling, groeien innovatie waarbij we als indicatoren hanteren:werkgelegenheid, werkloosheid en economisch toege-voegde waarde.

8

Produceren op LAND IN ZEE!In het gebied van de zeehavens met de daar gevestigde industrieen in de vier steden Vlissingen, Middelburg, Goes en Terneuzen,draait de economische motor op volle toeren. Hier producerenwe op land aan zee en vinden veel mensen hun werk. De liggingaan diep vaarwater, de aanwezigheid van procesindustrie en deuitstekende verbindingen met het achterland zijn de kwaliteitenvan dit gebied. Hier richten we ons op de ontwikkeling vanbio based economy, maintenance, energie en logistieke activitei-ten op het raakvlak van zee- en binnenvaart.

9

Met bestuurders, directieleden en medewerkers vanondernemingen zoals DOW Benelux, DELTA, Zeelandiaen de Zeeuwse woningcorporaties werkten we het con-cept LAND IN ZEE! uit in een marketingstrategie.Gezamenlijk kwamen we tot de conclusie dat Zeelandzich moet richten op ondernemers met durf, mensen opzoek naar ruimte en uitdaging, die er van houden buitende gebaande paden te treden en weerstand weten teoverwinnen. Kortom: LAND IN ZEE! biedt ruimte voorpioniers!

10

Beleven van LAND IN ZEE! Aan de kust komen land en zee letterlijk samen. Een gebied bijuitstek om de zee en zijn spel met het land te beleven. Hiervind je de schoonste stranden van Nederland, horeca waar hetgoed toeven is en prachtige natuurgebieden om de drukte vande stad achter je te laten. Voor mensen die actie zoeken om teontspannen zijn er de vele (water)sportmogelijkheden, degezellige steden, sportieve en culturele evenementen en talvan recreatieve voorzieningen. Mensen uit de Randstad komen,net als de Zeeuwen zelf, speciaal naar dit deel van Zeeland omte ontspannen, om het jachtige bestaan even af te schudden.Samen met het gebied ‘Bloeien op Land en in Zee’ noemen wedit ook wel het Central Park van Zuidwest-Nederland. Een kwalificatie die tal van activiteiten mogelijk maakt.

Met de toeristische, sporten cultuursector is het concept LAND IN ZEE! uitgewerkt in een marketing -strategie. LAND IN ZEE! biedt zeeën van tijd en ruimtevoor jezelf. Zeeland is bij uitstek een bestemming voormensen die op zoek zijn naar ruimte letterlijk en figuur-lijk. Fietsen, wandelen, hardlopen, samenzijn met familie of vrienden. Kitesurfen, zeilen, duiken, stedenbezoeken, culinair genieten. Het kan allemaal, in jeeigen tempo, in je eigen tijd, volgens je eigen fantasie.LAND IN ZEE! Geen overdonderende attracties, maargewoon: zeeën van tijd en ruimte voor jezelf!

11

Bloeien op LAND IN ZEE!Landbouw, aquacultuur, visserij, kleine woonkernen, ze zijnbeeldbepalend voor het Zeeuwse buitengebied. Op het eerstegezicht een gebied van rust en ruimte. Wie verder kijkt ziet ookbedrijvigheid die het werken op het land en de zee met zichmeebrengt. De regio toont haar ondernemerschap. Yerseke ishet hart van de schaal- en schelpdiersector, internationaalbefaamd. Rond Kapelle zijn veel agrofoodbedrijven gevestigd.Samen met de fruitteelt en de traditionele landbouw vormenze het gebied ‘Bloeien op Land en in de Zee’.

12

Provinciale rol: leidend en stimulerend Wij zien voor ons als provinciale overheid verschillende rollenen taken om de sectoren in alle Zeeuwse regio’s verder totbloei te brengen. Als eerste zijn wij beleidsbepaler. Met dezeEconomische Agenda geven we richting aan economische ont-wikkelingen. We zetten onze expertise en menskracht in omrelaties te versterken met strategische partners in de onsomringende gebieden, bij het Rijk en in Brussel. We stekenonze nek uit zodat excellente kansen en ambities concreteresultaten worden en werken samen met andere overheden,ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen. Met lef en zonodig op onorthodoxe wijze! We waken over de kwaliteit van de ondernemersruimte, zorgenvoor een goede verdeling van schaarse middelen en houdentoezicht. Zo voorkomen we ongewenste concurrentie enbeschermen we onze natuur en ruimtelijke kwaliteit. Met de rol van ontwikkelaar en investeerder begeven we ons ineen complexe omgeving met veel spelers. Hier treden we opals regisseur van Zeeuwse processen. We investeren, metmenskracht en in financiële zin. We stellen zelf financiële mid-delen ter beschikking voor excellente ontwikkelingen, kijkendaarbij naar andere Zeeuwse organisaties zoals StichtingZigZag, het Zeeuws Participatiefonds of het ZeeuwsInvesteringsfonds. We ondersteunen bij het aanboren vaninvesteringsfinancieringen van het Rijk en bij het verkrijgenvan middelen uit de Europese structuurfondsen. Wij stellenhiervoor menskracht, expertise, netwerken en financiëleondersteuning, bijvoorbeeld voor cofinanciering van Europeseprojecten, ter beschikking.

Als belangenbehartiger brengen we de kracht en ambitie vanZeeland voor het voetlicht in Zuidwest-Nederland, Den Haag enBrussel. We leggen verbanden met partijen die het verschil kun-nen maken. We zoeken vanuit onze regionale visie aansluiting bijhet nationale topsectorenbeleid en bij Europese programma’s.

Economische beleidspiramide: een stevig fundamentvoor speerpuntenMet helderheid over de potenties van ons LAND IN ZEE! en overde mogelijkheden van de Provincie om economische ontwikke-lingen te stimuleren, kunnen we met onze samenwerkingspart-ners gericht gaan bouwen, gestructureerd, op basis van deEconomische beleidspiramide.3

EUROPA Met de EU2020-agenda zet Europa in op kennis, innova-tie en onderwijs. Op een duurzamer en efficiëntergebruik van natuurlijke hulpbronnen, met het oog opmeer werkgelegenheid en maatschappelijke cohesie.Deze thema’s (innovatie en energie-efficiency) passenuitstekend bij onze ambities en prioriteiten. Europa ziet een belangrijke rol voor de regio’s om ditbeleid handen en voeten te geven. Zij stelt niet alleenfinanciële middelen ter beschikking, maar zorgt ookvoor synergie tussen de verschillende fondsen en intro-duceert de 'smart specialisation strategy' (S3).Gekoppeld aan het nieuwe OP-Zuid vraagt Europa omscherpe keuzes op basis van concrete, vraag gedreveninvesteringsprojecten. Onze businesscases sluiten daarnaadloos op aan.3 Gebaseerd op: Brochure 'lekker duidelijk en makkelijk', Kamer van

Koophandel, MKB Nederland Brabant-Zeeland, BZW, maart 2012.

De piramide visualiseert hoe we ons beleid vormgeven. Hiermeekan iedereen zijn eigen rol vaststellen en kunnen we heldereafspraken maken. Alle partijen weten wat er van hen wordtgevraagd. Zo werken we efficiënt samen aan de duurzame ont-wikkeling van onze economie.

We beginnen bij het fundament: A. Een uitstekend vestigingsklimaat. Leidende thema’s zijn debeschikbaarheid van kwalitatief goede fysieke ruimte voorbedrijven, uitstekende ICT-voorzieningen, de bevordering vaninnovatie, on der nemer schap, arbeidsmarktontwikkeling, onder-wijs, scholing, kennisontwikkeling, promotie en acquisitie. De

primaire verantwoordelijkheid ligt bij de overheid. Ambities tenaanzien van en gerelateerd aan het economisch vestigings -klimaat worden door de Provincie Zeeland ook gerealiseerdvanuit het Omgevingsplan Zeeland, de nota Leefbaarheid, deCultuurnota en het Provinciaal Verkeer en Vervoersplan.

B. Op het tweede niveau staat de individuele ondernemer centraal. Zij zijn in principe zelf verantwoordelijk voor hun ontwikkeling en groei. Het gaat hier onder andere om expertise,nuttige contacten, clustervorming en uitgebreide netwerkenvoor bijvoorbeeld kennisontwikkeling. De Provincie kan ondervoorwaarden het onderhoud van deze activiteiten financieelondersteunen en stimuleren. De primaire verantwoordelijkheidligt bij de ondernemers en de intermediaire organisaties zoalsde Kamer van Koophandel, Syntens en Impuls Zeeland.

C. Onze expertise en middelen zetten we met name in voor despeerpuntsectoren en onze businesscases die aansluiten opde visie LAND IN ZEE!. Het bedrijfsleven heeft hierbij een leidende rol. Samen met de ondernemers ontwikkelt en inves-teert de Provincie in projecten die uiteindelijk leiden tot vol-waardige, zelfstandige economische activiteiten. De primaireverantwoordelijkheid ligt bij de 3 O's gezamenlijk: Overheid,Onderwijs en Ondernemers.

Aan de hand van deze piramide bouwen we onze EconomischeAgenda op. In het volgende hoofdstuk starten we met de basis:de thema’s die zorgen voor een uitstekend vestigingsklimaaten die innovatie en ondernemerschap stimuleren. De speer-puntsectoren, de top van de piramide, komen in hoofdstuk 5aan bod. We karakteriseren ze, benoemen hun krachten enkansen die we vervolgens bundelen in onze businesscases.

13

C.

versterking

speerpuntsectoren

B.

ondernemersondersteuning

A.

economisch vestigingsklimaat

2. Excellent vestigingsklimaat

15

Solide basis Duurzame economische ontwikkeling, groei en innovatie, daargaan we voor. We benutten de kracht van Zeeland, spelenambitieus in op nieuwe kansen en ontwikkelingsmogelijk -heden. Om dit te kunnen doen, zorgen wij voor een excellentvestigingsklimaat, een stevige economische infrastructuur.Dat is de onderste laag van de beleidspiramide. Wij vullen ditin aan de hand van verschillende thema’s en onderwerpenwaarin wij als overheid een belangrijke verantwoordelijkheidvervullen en die de economie als geheel ten goede komen. Detoepassing vindt plaats in de tweede laag van de piramide. Hetis aan de ondernemers en de sectoren zelf om plannen uit tewerken en projecten uit te voeren. Intermediaire organisatiesen wij als overheid kunnen hier met gericht beleid voor onder-steuning zorgen.

Innovatie en ICT, ondernemerschap, arbeidsmarkt, onderwijs,promotie en acquisitie en fysieke ruimte vormen die basis. Indit hoofdstuk werken we die thema’s uit, geven aan wat ze inessentie omvatten en wat nodig is om ze blijvend in onze economische structuur te verankeren. Dat zetten we 'op deagenda', zodat we weten wat we de komende jaren moetendoen om de resultaten vast te houden. Om onze agenda tot eensucces te maken, trekken we gezamenlijk op. Op initiatief vanondernemers werken we met bedrijven, onderwijs- en onder-zoeksorganisaties de thema’s concreet uit in businesscases.

Innovatie en ICTDe wereld om ons heen verandert, elke dag. Nieuwe technieken,nieuwe technologieën, ze volgen elkaar in rap tempo op. Om indeze omgeving succesvol te kunnen ondernemen moeten organisaties, clusters en regio’s zichzelf en hun producten kun-

nen blijven innoveren. Innovatie wordt vaak gezien als de motorvoor economische groei. Innovators boren nieuwe markten aan,weten hun schaarse middelen slimmer in te zetten. In onze kenniseconomie wordt nieuwe of bestaande kennis omgezet ineconomische of maatschappelijke waarde. Kennis is de belang-rijkste productiefactor geworden. Voor de ontwikkeling vankennis is een krachtige verbinding tussen kennisleveranciers,overheid en bedrijfsleven noodzakelijk. Iedereen levert daar-aan een bijdrage vanuit zijn eigen rol en verantwoordelijkheid.Ondernemers stellen heldere vragen, onderwijs- en kennis -instituten bieden praktische oplossingen, overheden zorgenvoor beleid, regisseren en verbinden. Op ondernemerspleinenontmoeten we elkaar en brengen we de plannen tot uitvoering.We gaan met name in onze speerpuntsectoren op zoek naarechte vernieuwing en dagen ondernemers uit om die hand-schoen op te pakken. Ondernemend gedrag, innovatie- en ont-wikkelingsactiviteiten gaan hand in hand.

Op de agenda: infrastructuur en kennisuitwisselingICT is in Zeeland een belangrijke voorwaarde voor succesvolondernemerschap. Met name in dunbevolkte gebieden makennieuwe technologieën het mogelijk afstanden te overbruggen,efficiënter te werken, concurrerend te worden. De ICT-infra-structuur moet dus op orde zijn, alleen dan kunnen we de eindeloze mogelijkheden van de nieuwste ontwikkelingenbenutten. De digitale agenda van de EU biedt op dit vlak kan-sen. Na het in kaart brengen van de huidige situatie gaan wemet alle partijen aan de slag om Zeeland ook digitaal volledigte ontsluiten. Dat geldt ook voor ons innovatiebeleid. De drieO’s (Overheid, Onderwijs en Ondernemers) staan hiervoorgezamenlijk aan de lat. We geven richting, brengen initiatievensamen, coördineren projecten. We spreken Rijk en Europa aan

16

voor financiële ondersteuning. Zo brengen we initiatieven vanondernemers en sectoren van de tekentafel naar de markt.Het thema Innovatie komt in alle businesscases terug.

Ondernemerschap en MKBEen dynamische en concurrerende economie staat of valt metgoede ondernemers. Een klimaat waarin ondernemerschapgestimuleerd wordt en waar een efficiënte ondersteunings-structuur voorhanden is, is een belangrijke voorwaarde voorregionale ontwikkeling. Voor de Ondernemerspleinen ligt hiereen taak. Hier kunnen ondernemers terecht voor begeleidingen advies. Overheden zorgen dat kansrijke maar risicovolle ini-tiatieven toch van de grond komen.

Speciale aandacht hebben we voor startende ondernemers: zezijn vaak innovatief, werken kennisintensief en leveren eenmeer dan gemiddelde bijdrage aan de economische groei. Alsdeze starters snel groeien, lopen ze geregeld tegen problemenaan, zeker in de huidige economische situatie. Financieringkomt moeilijk los of het blijkt lastig geschikte huisvesting tevinden. Dit zet een rem op ondernemerschap en dus een remop de dynamiek.Daarom ondersteunen we innovatief ondernemerschap, netals maatschappelijk verantwoord werken, met respect voorhuidige en toekomstige generaties. Bedrijven die daar strate-gisch mee omgaan zijn minder afhankelijk van economischeschommelingen, passen zich makkelijker aan nieuwe omstan-digheden aan. Ze zijn aantoonbaar efficiënter én vernieuwen-der.

Op de agenda: ondernemersvaardigheden en innovatief onder-nemenMet ons beleid richten we ons op het vergroten van onder -nemersvaardigheden en het vergroten van het aantal starten-de ondernemingen in onze speerpuntsectoren. We vergrotende aandacht voor innovatief én maatschappelijk verantwoordondernemen in het midden- en kleinbedrijf. Dat doen wesamen met het bedrijfsleven en met kennis- en onderwijs -instellingen.Deze thema’s worden dan ook in elke businesscase uitge-werkt. Ook bestaande instrumenten zoals Innogo, ZeeuwsParticipatiefonds, Dok41 en het Zeeuws Investeringsfonds zet-ten we de komende periode in. NV Economische ImpulsZeeland is hierbij een belangrijke partner. Vanzelfsprekend sluiten wij zoveel mogelijk aan bij Europeseprogramma's.

17

ArbeidsmarktHet succes van een economische sector staat of valt bij debeschikbaarheid van goed geschoold personeel. Voldoendegekwalificeerde arbeidskrachten zijn een voorwaarde voor economische groei. Onze beroepsbevolking krimpt en vergrijst,dat vraagt om aanpassingen en nieuwe wegen in beleid.Mogelijkheden liggen in het verhogen van de arbeidsparticipatie,langer doorwerken, meer fulltime contracten, mensen aantrek-ken uit omringende regio's en andere Europese landen. Al spreken we van één Europa, het blijft moeilijk buitenlandsewerknemers daadwerkelijk aan te nemen. Binnen de EU en tussen Nederland en België moet daarom aandacht komen vooronder meer: wederzijdse diploma-erkenning, adequate instru-menten om vraag en aanbod bij elkaar te brengen, afstemmingin wederzijdse leerlijnen en in sociale verzekerings-, fiscale enpensioenregelingen.De formele beleidstaak op dit gebied ligt bij de Rijksoverheid ende gemeenten. Het UWV Werkbedrijf voert het beleid uit.

Op de agenda: gezamenlijke ambitieWij richten ons op een optimaal evenwicht van vraag en aanbodop de Zeeuwse arbeidsmarkt, voor alle sectoren en met namevoor zorg en techniek. De vraag van de markt is ons vertrekpunt.Samen met werkgevers, werknemersorganisaties, onderwijs,overheden, het UWV en intermediairs op de arbeidsmarkt stellenwe een gezamenlijke ambitie vast en voeren die uit.4 Wij kijkenook naar mogelijkheden voor samenwerking met Vlaamse part-ners. Ook voor een succesvolle uitvoering van de businesscaseszijn voldoende gekwalificeerde mensen nodig. Daarom is in elkebusinesscase een human capital-paragraaf opgenomen.Hierin staat beschreven hoe we ervoor zorgen dat er voldoendegekwalificeerde arbeidskrachten beschikbaar zijn om de ambi-ties van de businesscase te verwezenlijken.

Onderwijs, scholing en kennisGoed onderwijs en voldoende kennis zijn een belangrijke voor-waarde voor innovatie en een aantrekkelijk vestigingsklimaat.Alle vormen van publiek gefinancierd onderwijs, van primair totwetenschappelijk, zijn in Zeeland aanwezig. Daarnaast zijn er inZeeland diverse kennisinstituten. Ons stelsel is echter kwets-baar. De bevolking in Zeeland krimpt en vergrijst. Dat betekentdat ons onderwijs- en kennisaanbod kwalitatief én kwantitatiefgoed op de vraag van ons bedrijfsleven moet aansluiten. DeOnderwijsautoriteit Zeeland werkt met onderwijsinstellingen,overheden en ondernemers aan een compleet palet van kwalitatief hoogstaand en betaalbaar onderwijs. Voor ons econo-misch beleid is met name de wisselwerking tussen het bedrijfs-leven en de Zeeuwse kennis- en onderwijsinstellingen vanbelang.

Onderwijs- en kennisinstellingen moeten in de vraag naar ge -schoold personeel en de vraag naar kennis/informatie goed kun-nen voorzien. Onze businesscases brengen nieuwe ambities,nieuwe ontwikkelingen naar Zeeland. Dit zijn ontwikkelingen dievragen om specifieke kennis en vaardigheden. Het is daarombelangrijk het onderwijs en de kennisinstituten hier direct in tebetrekken.

Op de agenda: monitoren, sturen en stimulerenWij hechten veel waarde aan een goede onderwijs- en kennisin-frastructuur in Zeeland. Het is een belangrijke reden voor bedrij-ven én voor inwoners om voor onze provincie te kiezen. Veel par-tijen zijn hierbij betrokken. Wij maken ons sterk voor een goede

4 Een op provinciaal niveau afgestemd en gecoördineerd arbeidsmarkt-

beleid conform het advies van de SER Zeeland.

19

samenwerking tussen die spelers, houden een vinger aan depols. We kijken of het onderwijsaanbod voldoende aansluit opde vraag van het bedrijfsleven en sturen waar nodig bij. En we stimuleren de komst van één of meerdere kenniscampussen(Kenniswerf).

Voor een succesvolle uitvoering van de businesscases zijn voldoende gekwalificeerde mensen nodig. Daarom is in elkebusinesscase een human capital-paragraaf opgenomen. Hierinstaat beschreven hoe we er voor zorgen dat er voldoendegeschoolde/getrainde arbeidskrachten zijn én er up-to-datekennis beschikbaar is om de ambities van de businesscase teverwezenlijken.

Promotie en acquisitieMet promotie van Zeeland laten we zien wat onze provinciete bieden heeft, voor potentiële investeerders, inwoners én be -zoekers (wonen, leven, cultuur en sport). Dat doen we zelf en metons ook vele bedrijven en instellingen. Met een gezamenlijk ver-trekpunt, een overkoepelende strategie en een heldere bood-schap zetten we Zeeland neer zoals het echt is. De Provincieheeft hiervoor het DNA voor Zeeland ontwikkeld en werkt eenLAND IN ZEE! marketingconcept uit. Uit een sessie met onder-nemers uit Zeeland kwamen we tot een heldere boodschap voorondernemers die ons op het lijf is geschreven: LAND IN ZEE!biedt ruimte voor pioniers, mensen met durf op zoek naar ruimte en uitdaging, bereid om weerstand te overwinnen.

Op de agenda: uitvoeren van de marketingstrategieGezamenlijk voeren we de marketingstrategie van Zeeland uit.Hiermee zetten we de regio neer als aantrekkelijke vestigings-plaats voor bedrijven, werknemers en inwoners. We maken

acquisitie van nieuwe bedrijvigheid mogelijk. Alle activiteiten,van productontwikkeling tot en met promotie, horen hierbij.Het thema komt terug in alle businesscases.

Fysieke ruimteOndernemers hebben fysieke ruimte nodig om hun werk te kun-nen doen. Voor een regio is het daarom belangrijk dat het aan-bod zowel kwalitatief als kwantitatief aansluit op de vraag vanondernemers. Met het Omgevingsplan 2012-2018 en onzeEconomische Agenda willen we hiervoor zorgen. Wij stellen dekaders vast, zodat iedereen weet wat er in een bepaald gebiedkan en mag. We lossen knelpunten op waardoor de ruimte aantrekkelijk en rendabel blijft en we zoeken naar een balanstussen vraag en aanbod van bedrijventerreinen. We stimulerenindividuele initiatieven binnen ruimtelijke kaders en voeren meeralgemene programma’s en gebiedsgerichte projecten uit.

Op de agenda: herstructurering en kwaliteitDe komende jaren richten we ons op de kwaliteit van de

SPORT & REGIOBRANDING De komst van de Tour de France en de Giro d'Italia naarZeeland heeft duidelijk gemaakt dat top(sport)-evene-menten een uitstekend instrument zijn voor de promotievan Zeeland. Onderzoeken wijzen uit dat ze tegelijkertijdzorgen voor aanzienlijke economische spin-off, geziende aantallen bezoekers en deelnemers. Door actiefgrote evenementen te zoeken die aansluiten bij het DNAvan Zeeland willen we Zeeland nadrukkelijk ‘branden’als LAND IN ZEE!.

fysieke ondernemersruimte. We gaan aan de slag met herstructurering van bedrijventerreinen en in de recreatiesec-tor. We zorgen voor een goede waterkwaliteit zodat watersportin de delta tot bloei kan komen. Ook de havengebieden hebbenonze aandacht. Knelpunten op het gebied van milieu en infrastructuur lossen we op en we zorgen voor voldoendekaderuimte voor binnenvaartschepen. Dit thema komt, voorzover van toepassing, terug in de businesscases.

Aan de economie gelieerde thema'sIn de Economische Agenda worden met name de economischethema’s van het vestigingsklimaat behandeld. Een aantal, voorhet economisch vestigingsklimaat eveneens belangrijke thema’s, worden in andere beleidsnota’s van de ProvincieZeeland behandeld. Deze nota’s nemen we mee bij het uit -werken en realiseren van de concrete ambities van deEconomische Agenda. Het gaat dan om:

Woon- en leefklimaatEen goed vestigingsklimaat bestaat uit méér dan economischefactoren. Een goed woon- en leefklimaat is net zo belangrijk.Mensen willen plezierig wonen, recreëren en sporten in eenschone omgeving. Ze willen hun boodschappen in de buurtkunnen doen en genieten van een gezellig avondje uit, vantheater of een expositie. Ook de nabijheid van zorgvoorzienin-gen is belangrijk. Een mooie omgeving trekt mensen en duspotentiële werknemers aan en is een basisvoorwaarde vooreconomische ontwikkeling. Door vergrijzing en krimp staanonze voorzieningen onder druk. De Beleidsagenda Leef -baarheid 2013-2015, de Cultuurnota en onze ambities ten aan-zien van sport zetten in op de bereikbaarheid en kwaliteit vanvoorzieningen in Zeeland.

OmgevingsplanMet het Omgevingsplan 2012-2018 wordt nieuwe samenwerkinggezocht voor duurzame ontwikkeling van Zeeland in brede zin.Daarnaast is in dit plan het provinciaal milieubeleid opgenomen.Beide thema’s zijn een stimulans voor innovatie en ontwikkeling.Ze nodigen mensen uit na te denken over efficiënter omgaan metgrondstoffen, ontwikkelen van schonere technologie, hergebruiken invoeren van groene grondstoffen. Dit sluit naadloos aan oponze ambities voor duurzame economische groei en maat -schappelijk verantwoord ondernemen. Tevens wordt in hetOmgevingsplan ingegaan op gebiedsontwikkeling. Dit is eenintegrale benadering waarbij verschillende partijen in een regiosamen de opgaven voor het gebied aanpakken. Een voorbeeldvan integrale gebiedsontwikkeling is de ontwikkeling van deKanaalzone.

Provinciaal Verkeer- en VervoerplanMensen en goederen gaan van A naar B. Goede en filevrije ver-bindingen zijn van groot belang om de afstanden snel en veilig tekunnen overbruggen. Daarmee houden we Zeeland economischvitaal. Maar we moeten ook aandacht hebben voor ons milieu,beschermen wat kwetsbaar is. Het Provinciaal Verkeer- enVervoerplan uit 2008 en de nota goederenvervoer zoeken naar debalans, houden Zeeland bereikbaar én leefbaar.

KANAALZONE GENT-TERNEUZENDit gebiedsontwikkelingsproject is een voorbeeld vanmoderne industriepolitiek: sterke bedrijvenclusters en hethavengebied versterken elkaar tot economisch knoop-punt. In het bijlageboek wordt dit project toegelicht.

20

3. Topsectoren van ons LAND IN ZEE!

23

Duurzame revolutieWe willen zelfbewust de kansen die bij ons gebied passen zien,creëren en verzilveren. Bestuurlijk vraagt het om keuzes, toe-wijding en daadkracht. Onze unieke positie biedt ongekendemogelijkheden voor ontwikkelingen die binnen deze visie passen. Dat vraagt om mensen die hun nek uitsteken, initiatieftonen, die met lef en durf ambities omzetten in daden. Daaromhebben we voor de invulling van de tweede laag en de top vanonze beleidspiramide samen met belanghebbenden in de regioeen lijst opgesteld van Zeeuwse speerpuntsectoren. Dat zijnde sectoren die kansrijk zijn om de komende jaren het verschilte maken. Met alle betrokkenen kozen we voor de sectoren:havens en industrie (met biobased economy, logistiek en main-tenance), energie, zorg, recreatie en toerisme, water, agro,food en landbouw5 en tot slot seafood, visserij en aquacultuur.In dit hoofdstuk van de Economische Agenda typeren we despeerpuntsectoren, laten we zien waar de grote kansen voor ont-wikkeling liggen en wat nodig is om succesvol en duurzaam tekunnen ondernemen in de 21e eeuw. De sectoren hebben groteambities, die ze alleen met vereende krachten kunnen realise-ren. Daarom zijn voor elke sector één of meer businesscasesopgesteld waarin die ambities handen en voeten krijgen. In hetvolgende hoofdstuk worden de verschillende businesscases ver-der uitgewerkt.

PrODuCErEN OP LAND IN ZEE!

Havens en industrie (biobased, maintenance en logistiek)In de Zeeuwse havens zorgt de procesindustrie al sinds de jarenzeventig van de vorige eeuw voor veel werkgelegenheid, ze levertbovendien een substantieel aandeel in de toegevoegde waardevan de regio.

De concurrentie in de Hamburg-Le Havre-range bij het binnenhalen van ladingstromen is aanzienlijk. Toch werktZeeland Seaports op veel gebieden samen met andere havens.Met de haven van Gent bijvoorbeeld in Biobase Europe.Multinationals als DOW Benelux, Cargill, Yara en ZeelandRefinery zijn beeldbepalend. Ze investeren in hun fabrieken,installaties en productieprocessen. De sector legt de focus opde transitie naar een biobased economy.

Kengetallen Havens In %Zeeuwseeconomie

Werkgelegenheid(Nationale Havenraad)• werkgelegenheid 2009 15.342 9%• werkgelegenheid 2010 15.043 9%

Toegevoegde Waarde (mln euro) NHR• tgw 2009 2.597 24%• tgw 2010 3.119 28%

5 De keuze voor een aantal speerpuntsectoren betekent dat een aantal

sectoren niet wordt uitgewerkt in de Economische Agenda. Hierbij kan

worden gedacht aan de bouwnijverheid, handel, horeca, dienstverle-

ning, overheid en onderwijs. Deze sectoren profiteren vanzelfsprekend

wel van de algemene verbeteringen van het vestigingsklimaat, het

beleid van de eerste laag van de piramide.

24

Biobased economyFossiele grondstoffen worden schaars. Bedrijven zijn daaromvoor hun productie op zoek naar alternatieve groene grond-stoffen. Ze zetten de eerste stappen naar groene productie -methodes. Een volledige transitie naar een biobased economyzal nog decennia duren en vraagt om onderzoek en kennis -ontwikkeling voor toepassingsmogelijkheden. Zeeland heeftde ambitie deze activiteiten samen te brengen en op dit gebiedeen Topregio te zijn. De Economische Agenda en de AgendaBiobased Economy Zuidwest-Nederland, waarin we samen-werken met West-Brabant en Vlaanderen, moeten die ambitiewaarmaken. Inmiddels zijn de eerste stappen gezet. Samenontwikkelden we het concept ‘Agro meets Chemistry’. Het rustop drie pijlers: groene procesindustrie, het ontwikkelen vangroene grondstoffen en groene bouwstenen voor hoogwaardi-ge materialen en chemicaliën. In Zeeland richten we ons metname op de groene grondstoffen en de vergroening van de procesindustrie.

MaintenanceGoed onderhoud kost geld, maar verlengt de levensduur vankostbare productiemiddelen. Voor ons is het één van de duur -zame economische speerpunten die we met verschillende projecten concreet maken. Het Dutch Institute World ClassMaintenance, dat wij als Provincie mede financieren, speelt eenbelangrijke rol bij de ontwikkeling en uitvoering van die projec-ten. Ook met het programma Pieken in de Delta en het Europeseprogramma OP-Zuid financieren wij de ontwikkeling van mainte-nance-activiteiten. De eerste resultaten liggen er inmiddels. Deplannen voor het Maintenance Value Park (MVP) in Terneuzenbijvoorbeeld worden nu uitgewerkt en fasegewijs ontwikkeld. HetMVP moet dé onderhoudshotspot voor Zuidwest-Nederland

worden, een centraal punt in het hart van de procesindustrie vooronderhoudsbedrijven met een onafhankelijk Kennis- enInformatiecentrum. De maintenanceprojecten beperken zichoverigens niet tot de procesindustrie. Ook in de agro- en food -sector en de maritieme bedrijven speelt maintenance een steedsbelangrijker rol.

Logistiek Logistieke activiteiten, de afhandeling van goederen en decomplete organisatie daaromheen, worden steeds belangrijkervoor de Zeeuwse havens. De toegevoegde waarde is (vergele-ken met de industrie) nog beperkt maar laat al jaren een stijgende lijn zien. Rederijen zetten in Vlissingen en Terneuzenmet name natte en droge bulk op de kant. Wereldwijd winttransport in containers meer en meer terrein. Een ontwikke-ling die zich de komende decennia zal voortzetten. In Zeelandkomt slechts een klein deel van de overslag in containers. Omde concurrentiepositie van onze havens te verbeteren zijnmeer faciliteiten voor de overslag van containers noodzakelijk.

Beleidsmatig kunnen we letterlijk en figuurlijk ruimte makenvoor havenontwikkelingen. De komende jaren investeren wesamen met andere overheden veel in infrastructuur. Tot 2020worden de Sluiskiltunnel (300 miljoen euro), Sloeweg enTractaatweg (104 miljoen euro) en een zeesluis in het Kanaalvan Gent naar Terneuzen (930 miljoen euro) gebouwd.

Op de agenda: de transitieDe bedrijven in de havens van Zeeland ontwikkelen zich op verschillende gebieden. Met deze Economische Agenda en debusinesscases ondersteunen we dat. We richten ons ten eersteop de biobased economy. Daarin willen we Topregio zijn. We

moeten dan wel gezamenlijk de knop omzetten, omschakelennaar gebruik van groene grondstoffen en een verstandige inzetvan productiemiddelen. Om onze ambities waar te maken, sluiten we aan op het topsectorenbeleid van de Rijksoverheid enrichten we ons op duurzame productiemethodes bijvoorbeelddoor uitwisseling van reststromen en door goed onderhoud. Voordit laatste is de uitbouw van Maintenance Valuepark in Terneuzeneen voorwaarde. In ons beleid gaan we uit van de kracht van debedrijven in onze regio, van hun ideeën voor innovaties. Weondersteunen die initiatieven, faciliteren ontwikkelingen en leggen noodzakelijke verbanden. Voldoende gekwalificeerd personeel is een voorwaarde.

Voor de ontwikkeling van de logistieke functie van de havenwillen we in Zeeland grootschalige containeroverslag kunnenfaciliteren. Zeeland Seaports speelt hierbij een leidende rol.De uitbreiding van de overslag van bulk- en stukgoed is kansrijk. Zeker als goederen hier worden bewerkt voordat zeverder Europa ingaan. Door in te zetten op multimodaliteit willen de Zeeuwse havens zich versterken. Voorwaarden vooralle ontwikkelingen zijn de beschikbaarheid van voldoendegekwalificeerd personeel en een uitstekende toegankelijkheidvan de havengebieden. Zowel via het water als over het land(weg, spoor en buisleidingen). De binnenvaart moet zich inZeeland meer kunnen ontwikkelen. Betere faciliteiten, bijvoor-beeld in de vorm van goede binnenhavens kunnen hieraan bijdragen. Samen kunnen we meer dan alleen, daarom zoekenwe aansluiting bij het nationale topsectorenbeleid en bij hetproject Logistic Accelerator van Dinalog. Via dit project kunnenwe onze havens profileren als logistiek draaipunt, kennis ontwikkelen en met bedrijven werken aan projecten en innova-ties.

25

BUSINESSCASES HAVENS EN INDUSTRIE(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases) • Biobased Economy • Containerisatie op het Knooppunt van Zee- enBinnenvaart

• Multi Utility Providing (dit is op dit moment nog geenbusinesscase maar is als zodanig in ontwikkeling)

Energie

De energiesector omvat niet alleen de bedrijven die energieopwekken en transporteren. Ook ondernemers die specialeenergietechnologie leveren aan bedrijven en particulieren vallenhieronder. In Zeeland wordt op verschillende manieren energieopgewekt: conventioneel in de kolen- en kerncentrale. Recentzijn daar een biomassa- en gascentrale, die minder milieube-lastend produceren, bijgekomen. Windenergie op land is nu nogde grootste bron van duurzame opwekking. Onze ambitie is omzo snel mogelijk de overstap naar hernieuwbare energie temaken, zodat de uitstoot van CO2 wordt gemini maliseerd en weniet meer afhankelijk zijn van fossiele bronnen.

Op de agenda: transitie naar de koolstofarme economieDe huidige economie is voor de energievoorziening afhankelijkvan fossiele grondstoffen, kolen, olie en aardgas. Onze agendaricht zich op een transitie naar hernieuwbare energie (en daar-naast op groene grondstoffen in het programma BiobasedEconomy). Hier is kennis en innovatie voor nodig en dat zorgtweer voor hoogwaardige werkgelegenheid en toegevoegdewaarde. Het vraagt ook om samenwerking en nieuwe verbin-dingen, met het nationale topsectorenbeleid, met biobasedeconomy en maintenance. Ook voor deze sector is voldoendeen goed gekwalificeerd personeel noodzakelijk.

BUSINESSCASE ENERGIE(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases) • Energie en Klimaat

Kengetallen Energie In %Zeeuwseeconomie

Werkgelegenheid 2011• productie 795• distributie en netwerk 924Totaal 1.719 1%

Toegevoegde Waarde 2009 (mln euro) 806 7%

26

6 De term 'hernieuwbare energie' wordt in deze nota gebruikt voor duur-

zame energie, om aan te sluiten bij de (inter)nationale definities die

(soms wettelijk) zijn vastgelegd en waarin de lange-termijndoelen zijn

benoemd.

Zorg

Zorg is een belangrijke sector, in sociaal en in economischopzicht. De toegevoegde waarde is hoog. De zorg levert een grotebijdrage aan de Zeeuwse werkgelegenheid. En de sector isbreed. Zij omvat natuurlijk het zorgaanbod zelf, dat reikt vanmantelzorg tot gespecialiseerde ziekenhuiszorg en van preven-tieve zorg tot permanente zorg voor bijvoorbeeld ouderen. Ook deorganisaties die deze sector faciliteren, zoals verzekeraars,beroeps- en patiëntenverenigingen behoren tot deze sector, netals andere sectoren die hun goederen en diensten aan de zorgleveren. Bouwbedrijven, vervoersorganisaties en bedrijven dievoeding en levensmiddelen verzorgen zijn enkele voorbeelden.

De zorg verandert. Innovaties zorgen voor nieuwe behandelin-gen, door vergrijzing neemt de vraag naar zorg toe. Door slimmesamenwerkingsverbanden zorgen we voor kwaliteit, kunnen wenieuwe behandelvormen naar Zeeland halen en aanbieden incombinatie met een ontspannen verblijf aan de kust. Zo kunnenwe Zeeuwen in Zeeland blijven behandelen en zorgtoeristen naaronze provincie trekken. Goed voor onze inwoners én voor deregionale economie.

Op de agenda: schaalvergroting en kwaliteitOm de zorgsector optimaal tot bloei te laten komen voor deZeeuwen en zorgtoeristen, is voldoende goed gekwalificeerdpersoneel noodzakelijk. Het onderwijs moet inspelen op toe-komstige nieuwe behandelingen in de zorg en op ontgroeningen vergrijzing. Verbindingen tussen kenniscentra, bedrijfslevenén zorgaanbieders zorgen voor kwalitatief uitstekende zorg envoor innovatie van de sector. Bijvoorbeeld in de vorm van zorgarrangementen. Samenwerking tussen Zeeuwse zorg -instellingen is nodig voor voldoende schaalgrootte en daarmeeeen betere concurrentiepositie.

27

BUSINESSCASE ZORG(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases) • Zeeland Care

Kengetallen Zorg In %Zeeuwseeconomie

Werkgelegenheid (RIBIZ) 2011• gezondheidszorg 11.154• verpleging/verzorging metovernachting 12.569

• thuiszorg, kinderopvang, welzijnswerken dergelijke 5.212

Totaal 28.935 17%

Toegevoegde Waarde (CBS) 2008(mln euro) 1.029 9%

BELEVEN VAN LAND IN ZEE!

Vrijetijdseconomie

Alles wat inwoners en bezoekers in hun vrije tijd in Zeelandondernemen, valt onder onze vrijetijdseconomie. Wij onder-scheiden twee typen. Ten eerste verblijfsrecreatie waarbijmensen één of meerdere nachten verblijven in bijvoorbeeldeen hotel, op een camping, in een bungalowpark, of op eenjacht in één van de havens. Daarnaast richten we ons op dag-recreatie zoals watersport, het bezoeken van een museum ofeen attractie, een drankje drinken op een zonnig terras of winkelen in één van onze steden. De sector is dus veelomvattend én biedt heel veel ontwikke-lingsmogelijkheden. Met ons beleid zorgen we ervoor dat ermeer wordt besteed in deze sector, dat werkgelegenheid

behouden blijft of zelfs kan groeien. Om onze doelen te berei-ken maken we heldere keuzes, het Omgevingsplan van deProvincie Zeeland helpt ons daarbij. In dit plan is een 'recrea-tiekansenkaart' opgenomen. Hierop staat precies aangegevenwelke gebieden bij uitstek geschikt zijn voor grootschalige toe-ristische ontwikkelingen. Wij noemen ze onze 'hotspots’, locaties waar verschillende ontwikkelingen tegelijkertijd devrijetijdseconomie kunnen versterken. Hier hebben onder - nemers, investeerders en gemeenten ruime mogelijkhedenom kansen te benutten en om te zetten in unieke hoogwaardi-ge toeristische trekpleisters. Het gaat om de Brouwersdam,Zierikzee, Bruinisse en Grevelingendam, Neeltje Jans, VeerseDam, de as Vlissingen-Middelburg, Breskens en Cadzand-Bad(zie kaart).

Op de agenda: hotspots en recreatieve infrastructuurWij nemen het voortouw in de ontwikkeling van de hotspots.Met kennisontwikkeling en gerichte promotie passend bij onzevisie LAND IN ZEE! En omdat onze regio het hele jaar doorzeer in trek is voor korte vakanties zetten we in op een uitste-kende recreatieve infrastructuur. Zo leggen we een fysieke ver-binding tussen al onze toeristische pareltjes.

BUSINESSCASES VRIJETIJDSECONOMIE(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases)• Recreatieve Infrastructuur• Leisure Hotspots

Kengetallen Recreatie en Toerisme In %Zeeuwseeconomie

Werkgelegenheid 2011• horeca 7.688• logiesverstrekking 3.984• overig 3.066Totaal 14.738 9%

Toegevoegde Waarde (CBS) 2009(mln euro) 400 3,7%

28

29

De ontwikkeling van de leisure hotspots staat de komende jaren voorop. Met toeristische promotie, kennisontwikkeling, revitalisering van de verblijfsre-creatie en het stimuleren van ontwikkelingen op het gebied van toerisme en (top)sport vullen we onze ambities in.

Recreatiekansenkaart

Jachthaven

Recreatiewoningcomplex

Camping

Dagrecreatie

Hotel

Hotspot

Kustzone (actualiseren, verbreden bestaand product)

Regionale ontwikkelingslocatie

(Overig) Zeeland

Legenda

Water

Water heeft een grote aantrekkingskracht op bedrijven. Het biedtmogelijkheden op tal van gebieden. Deze agenda richt zich teneerste op de maritieme sector (en dan niet het logistieke deel,maar de maakindustrie), op haveninfrastructuur en dienstver -lenende bedrijven. Deltatechnologie met waterbouw, water -beheer en energieopwekking is het tweede speerpunt. Tot slot:watertechnologie. In deze sector draait het bijvoorbeeld om debeschikbaarheid van zoet water of de verwerking van afvalwater.Een breed terrein dus, dat relaties heeft met al onze speerpunt-sectoren en daarin ook steeds terugkomt. Wij richten ons vooral op de ontwikkeling van het winnen vanenergie uit water. Dit initiatief wordt gesteund door het nationale

topsectorenbeleid en vindt in Zeeland een vruchtbare bodem.Door het vele water is onze regio bij uitstek geschikt als proeftuinvoor nieuwe technologieën. Dat trekt bedrijvigheid en kennisnaar onze provincie en geïnteresseerden die willen zien wat wijhier doen. Inmiddels zijn verschillende pilotprojecten gestart.Getijdecentrale Watermachine Brouwers dam en GrevelingenTidal Test Centre zijn twee aansprekende voorbeelden. Ze wor-den de komende tijd uitgewerkt in verschillende businesscases.Zeeland kan zich gaan profileren als Energy Water Valley.

Op de agenda: proeftuin voor innovatieAls we Zuidwest-Nederland willen neerzetten als Energy WaterValley, moeten we ons profileren als proeftuin en etalage waarinnovatieve ideeën en projecten van bedrijven worden getest enaan de wereld worden getoond. We moeten zorgen voor verbin-dingen met andere sectoren, nieuwe marktkansen creëren enbestaande initiatieven zoals de Getijdecentrale WatermachineBrouwersdam ondersteunen. Voldoende kennis en kunde zijneen vereiste. Onderwijs- en onderzoeksinstellingen in de regiomoeten daaraan hun bijdrage leveren. Via gerichte les- en onder-zoeksprogramma’s én door jonge professionals in Zeeland te verwelkomen en ze een plek te bieden waar ze hun ideeën kun-nen transformeren tot creatieve, innovatieve deltatechnologieën.

BUSINESSCASE WATER(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases)• Energy Water Valley (dit is op dit moment nog geenbusinesscase maar is als zodanig in ontwikkeling)

Kengetallen Water In %(wateren deltatechnologie) Zeeuwse

economie

Werkgelegenheid (Ecorys)• werkgelegenheid 2009 3.613 2%

Toegevoegde Waarde mln euro(ruwe schatting) • tgw 2009 200 2%

30

7 Watersport komt terug in recreatie en toerisme, aquacultuur en agro-

food.

BLOEIEN OP LAND IN ZEE!

Agro & Food en Landbouw

Wie door Zeeland rijdt, valt het al snel op: de grote akkers, deboomgaarden, koeien in de wei, kassen. Zeeland is een agra-rische provincie. Hier wordt op veel manieren voedsel gepro-duceerd én verwerkt tot eindproducten. De agrarische sectorheeft ook een belangrijke maatschappelijke functie, alsnatuurbeheerder, energieproducent of als leverancier van

groene grondstoffen. De toekomst van de verschillende deel-sectoren (akkerbouw, fruitteelt, melkveehouderij, etc.) wisselt,is afhankelijk van de ontwikkelingen op de markt. Ook veran-deringen in het klimaat vragen om aanpassingen. Zeelandkent ook een sterk cluster van landbouw gerelateerde bedrij-vigheid: handel, verwerkende industrie en leveranciers. Deproductiewaarde van de hele agro en foodketen was in 2007 intotaal 1,7 miljard euro met een toegevoegde waarde van 800miljoen euro. De sector Agro & Food en Landbouw is een be -langrijke sector die door het stimuleren van innovatie kan blij-ven vernieuwen en kan groeien.

Op de agenda: schaalvergroting en verjonging Er liggen kansen. Om die optimaal te benutten, is versterkingvan de totale sector Agro & Food en Landbouw noodzakelijk.

Het versterken van de landbouw kan door het faciliteren vanschaalvergroting, intensivering, specialisatie en samenwer-king. We stimuleren kavelruil, en doen dat in combinatie meteen provinciale grondbank die gebiedsontwikkeling stimuleert.We versterken de positie van jonge agrarische ondernemersvia nieuwe vormen van samenwerking en we richten ons ophet stimuleren van innovatie gericht op zowel duurzaamheiden groene grondstoffen als op kostenbesparingen en het zor-gen voor meerwaarde.

Klimaatverandering heeft ook gevolgen voor de landbouw. Deagrarische sector moet daarop inspelen. Dat kan bijvoorbeelddoor innovatieve oplossingen te zoeken voor zoetwatergebruiken -conservering en nieuwe zouttolerante rassen/gewassen teontwikkelen en te vermeerderen als uitgangsmateriaal.

31

Kengetallen Agro & Food en Landbouw In %Zeeuwseeconomie

Werkgelegenheid 2011• landbouwbedrijven 8.482• overige landbouw en bosbouw 1.376• industrie 1.997• groothandel 2.580• overig 1.256Totaal 15.691 9%

Toegevoegde Waarde 2009 (mln euro)• landbouwbedrijven inclusief ov.landbouw en bosbouw, inclusiefvisserij 2009 (CBS) 298 3%

• hele agro en foodketen 2007(Rijnconsult) 800 7%

De kansen liggen bijvoorbeeld in de ontwikkeling van facility -sharing, productinnovatie, het vergroten van het ketenrende-ment, logistiek en het hergebruiken van reststromen. Zowelbinnen de sector als in samenwerking met bedrijven uit ande-re sectoren. Verbindingen van de agrarische sector met bioba-sed economy en de (toekomstige) logistieke mogelijkhedenvan de Zeeuwse havens zorgen voor een unieke aanpak inEuropa. Dat leidt tot groei in productie en toegevoegde waar-de. De hele keten van agro- en foodbedrijven, handelsbedrijvenen de logistieke dienstverleners, profiteert hiervan.

En we moeten over onze grenzen heenkijken. In het Agro-com-plex Scheldemond onderzoeken we de mogelijkheden voorgrensoverschrijdende samenwerking, gezamenlijk beleid ennieuwe projecten.

BUSINESSCASES AGRO & FOOD EN LANDBOUW(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases) • Foodport Zeeland • Nieuwe Teelten en Techniek in de Landbouw • Ontwikkeling en Teelt van Groene Grondstoffen(onderdeel van Biobased Economy)

32

Seafood, Visserij en Aquacultuur

Sinds mensenheugenis varen Zeeuwse vissersschepen uit overde zeeën en binnenwateren en kweken we hier schaal- enschelpdieren. Zeeuwse mosselen zijn een begrip. Vissers hebbenYerseke en Bruinisse beroemd gemaakt en ook plaatsen alsZierikzee, Colijnsplaat, Arnemuiden en Vlissingen zijn onlosma-kelijk met dit ruige beroep verbonden. Tijden veranderen. De pro-ductie van schaal- en schelpdieren daalt. Overheden en consu-menten vragen om een meer duurzaam visserijbeleid. Zowel deschepdiercultuur als de zee-, kust- en binnenvisserij moeten deoverstap maken naar een nieuwe bedrijfsvoering. Als ProvincieZeeland stimuleren en begeleiden wij deze transitie. We levereneen bijdrage aan de optimalisatie van de bedrijfsvoering binnende sector. Zo wordt in de vorm van verschillende pilotprojectenonderzocht hoe de kweek van vis, schaal- en schelpdieren op hetland economisch rendabel kan worden gemaakt. Ook wordt

gekeken of mosselen gekweekt kunnen worden in nieuwe gebie-den, bijvoorbeeld de Noordzee, en of oesters in drijvende syste-men kunnen gedijen.

Op de agenda: aanpak in de breedteVoor een bloeiende visserijsector moet aandacht worden besteedaan tal van ontwikkelingen en activiteiten. De productieomstan-digheden zullen verbeteren door verhoging van de draagkrachtvan de Oosterschelde. Om de dalende productie in de mosselsec-tor te keren zijn nieuwe productiegebieden en -methoden nodig.Optimalisatie van de productieomstandigheden is ook binnen deoestersector noodzakelijk voor een rendabele bedrijfsvoering. Deuitvoering van het convenant Mosseltransitie kan hieraan een bij-drage leveren. Een omschakeling naar duurzame visserij, bijvoor-beeld door elektrisch vissen is een opgave voor de zee- en kust-visserij. Voor deze sector is het tevens belangrijk dat zij haar vis inde regio kan afslaan. We zetten daarom in op het behoud en,indien mogelijk, versterking van de Zeeuwse visafslagen. Ook debinnenvisserij moet worden versterkt. Dit kan bijvoorbeeld doorverbreding van de bedrijfsvoering, door samenwerking met desportvisserij. Die sector heeft nadrukkelijk onze aandacht. Wecombineren infrastructurele werken met uitbreidingsmogelijkhe-den voor de sportvisserij. Met het wegnemen van barrières kun-nen trekvissen zich beter over de Zeeuwse wateren verspreiden.Met deze inzet wordt Zeeland aantrekkelijker voor sportvissers.

33

BUSINESSCASES SEAFOOD, VISSERIJ ENAQUACULTUUR(zie uitwerking in hoofdstuk 6, Businesscases) • Ontwikkeling Binnendijkse Aquacultuur

Kengetallen Seafood, Visserij en In %Aquacultuur Zeeuwse

economie

Werkgelegenheid 2011• visserij 806• industrie 297• groothandel en handelsbemiddeling 729• detailhandel en overig 146Totaal 1.978 1%

4. De businesscases

35

Zoals in hoofdstuk 3 aangegeven zijn vanuit elke sector één ofmeer businesscases opgesteld waarin de noodzakelijke ont-wikkelingen handen en voeten krijgen. Het zijn ‘samenhangen-de publiek-private samenwerkingsarrangementen’. Innovatie,promotie & acquisitie, human capital en financiering zijn deterugkerende thema’s. De businesscases vormen de top vanonze piramide en leveren een bijdrage aan de werkgelegen-heid in Zeeland, vergroten de toegevoegde waarde en zijnmaatschappelijk verantwoord. Ze kenmerken zich door focusen concrete doelen. Ze zijn ambitieus, maken iets los in deZeeuwse economie.

De vraag van het bedrijfsleven staat voorop en alle betrokke-nen, onderwijs, overheid en ondernemers, zetten zich in om dedoelen te behalen. Deelnemers komen bij voorkeur uitZeeland. Indien het de kans op succes vergroot, aarzelen weniet om met organisaties uit binnen- en buitenland samen tewerken. De private partijen investeren minimaal vijftig procentin het project, de overheid draagt de rest bij. Dat kan als sub-sidie of bijvoorbeeld als achtergestelde lening. Ook de inzetvan menskracht is mogelijk. Vertegenwoordigers uit de sector(zo mogelijk ook vanuit het MKB) worden de trekkers van debusinesscases. Zij nemen het voortouw bij de ontwikkeling enuitvoering.

In dit hoofdstuk zijn de houtskoolschetsen van de businesscasesopgenomen. De komende tijd vullen we ze in, brengen we ze inde praktijk. We zorgen ervoor dat pioniers in dit LAND IN ZEE!vaste grond vinden.

1. Biobased Economy

De kracht van Biobased Zeeland komt tot uiting in het kleurrij-ke palet van tientallen nu al lopende initiatieven en projecten.Deze businesscase – als onderdeel van het programmaBiobased Delta – bouwt hier op voort.

Zeeland heeft de ambitie om samen met de omliggenderegio's door te groeien naar een Europese biobased regio vanformaat, een topregio. Biobased Economy staat voor een eco-nomie die draait op groene grondstoffen en op het hergebruikvan reststoffen zoals warmte, water en CO2. Zeeland heeft eenuitstekende uitgangspositie omdat zowel de chemie als deagro&food-sector in de regio sterk zijn vertegenwoordigd.Zowel in de chemische sector als in de agro&food-sector zijnde eerste stappen gezet. Een volledige omschakeling zal zekerdertig jaar duren en waarschijnlijk langer. Als fossiele grondstoffen schaars worden en de prijzen stijgen,zal de vraag naar groene grondstoffen steeds meer toenemen.

Binnen het programma Biobased Delta werken Zeeland enWest-Brabant samen aan het versterken van het biobasedcluster.

Kernthema's Biobased Delta: 1. de ontwikkeling en teelt van groene grondstoffen;2. de vergroening van de procesindustrie;3. de ontwikkeling en fabricage van zogenoemde biobased

building blocks voor de chemische sector.

Zeeland concentreert zich op de eerste twee lijnen en zal hier-in samenwerken met Wageningen Universiteit en Research

Center (WUR). Op specifieke terreinen wordt ook met anderekennisleveranciers samengewerkt. Het UitvoeringsbureauBio based Zeeland is verantwoordelijk voor de uitvoering vanalle activiteiten. Het richt zich met name op bestaande bedrij-ven die de overstap willen maken naar groene grondstoffen engebruik van reststoffen, en op nieuwe bedrijven die hier hunproducten willen ontwikkelen.

1. Groene grondstoffenBij de innovatielijn groene grondstoffen wordt onderzoek gedaannaar de kweek en toepassingsmogelijkheden van algen en wieren; eiwitten winnen uit reststromen zoals vis; teelt vangewassen (zoals stevia, vlas, miscanthus en lupine) en klein-schalige bioraffinage en vergisting op agrarische bedrijven. Hetprogramma staat open voor nieuwe onderzoeken.

2. Vergroening procesindustrieBinnen deze innovatielijn staan de toepassing van groenegrondstoffen, de verduurzaming van productieprocessen, hethergebruik van reststromen en het sluiten van regionale kring-lopen centraal. Met deze businesscase zorgen we voor nieuwewerkgelegenheid en het behoud van werkgelegenheid in hetmidden- en kleinbedrijf en de procesindustrie. Door innovatiesen productontwikkeling stijgt de toegevoegde waarde en hetbedrijfsleven bespaart door slim gebruik van reststromen.Omdat het Centraal Bureau voor de Statistiek alleen statistie-ken per sector publiceert, is het lastig om de opbrengsten vandeze activiteiten te kwantificeren. Biobased Economy gaat ten-slotte dwars door de sectoren agrofood, havens en industrieheen. We verwachten op korte termijn een paar honderd extrabanen in Zeeland. Biobased versterkt de economie in debreedte en zal de werkgelegenheid en toegevoegde waarde oplangere termijn aanzienlijk versterken.

InzetBiobased Economy sluit naadloos aan op het topsectoren -beleid van de Rijksoverheid en de doelen van OP2020. DeProvincie Zeeland hecht daarom grote waarde aan deze businesscase en maakt zich op vele fronten sterk om haar toteen succes te maken. We faciliteren bedrijven bij hun transitie,stimuleren samenwerking en denken mee bij de uitwerkingvan strategieën. We stellen financiële middelen en menskrachtter beschikking en ondersteunen bij het aanboren van externebronnen bij het Rijk of in Europa. En we laten de wereld zienwat Zeeland doet, zorgen ervoor dat deze regio bekend staatals dé biobase hotspot.

TijdpadDe drie O’s zijn in 2011 begonnen om deze businesscase vande grond te krijgen. Zij formuleerden gezamenlijke doelstellin-gen en werken nu aan de verdeling van de rollen en takenen het verkrijgen van voldoende financiële middelen.Inmiddels zijn de eerste projecten in de opstartfase en wordende biobasedketens gevormd.

36

2. Containerisatie op het Knooppunt van Zee- en Binnenvaart

6. De buisinesscases

39

Het inspelen op de mondiale trend van containerisatie staatcentraal in de ambities van Zeeland Seaports. Een completehaven moet eenvoudigweg containerfaciliteiten kunnen aanbie-den. Een haven die dat niet kan, is op de lange duur gedoemdtot een bijrol en steeds verdergaande marginalisatie. Vanuit dieoptiek is het van essentieel belang dat maximaal wordt ingezetop de mogelijkheden voor containerafhandeling.

De vernieuwde binnenvaartverbinding tussen de Seine en deSchelde speelt hierbij een belangrijke rol. Ondanks de discus-sies in Frankrijk rond de financiering van het onderdeel Seine-Nord Europe is de verwachting dat dit dé internationale achterlandverbinding van de haven van de Nederlandse havensmet Parijs wordt. De Zuidwestelijke Delta zal in betekenis toe-nemen. Het Zeeuwse havengebied (Vlissingen, Terneuzen enKanaalzone) krijgt hierdoor een zeer strategische ligging. VanuitNederland vormt het de binnenvaarttoegang tot Belgische enFranse afzetgebieden. Door de ligging in de monding van deWesterschelde – tevens hoofdtoegang van de mainport Antwerpen– hebben de Zeeuwse havens een natuurlijke rol als draaischijftussen zeevaart en binnenvaart, op de lijnen Londen-Antwerpenen Rotterdam-Parijs.

In de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone spelen we in op de con tainer -stromen op de as Rotterdam-Parijs. Binnen het Sloegebied rich-ten we ons in toenemende mate op containeroverslag voor de zee-vaart. Zo versterken de twee havens elkaar en krijgt ZeelandSeaports een sterkere positie binnen de Vlaams-NederlandseDelta.

InzetIn de periode tot 2020 is de verwachting dat binnen de bestaan-de havengebieden van Terneuzen en Vlissingen meer container-overslag tot stand zal komen, vooruitlopend op mogelijk in detoekomst de WCT. Vanuit de Economische Agenda willen weactief meewerken aan het - in eerste instantie - tot stand komenvan containerisatie voor zowel zee- als binnenvaart binnen debestaande havengebieden van Vlissingen-Oost en Terneuzen.

Samen met Zeeland Seaports, bedrijfsleven en onderwijs -instellingen spannen we ons in om containeroverslag mogelijkte maken. We doen dat met proactieve acquisitie door ZSP enhet havenbedrijfsleven voor containeroverslag binnen hetSloegebied. Door het positioneren van de Zeeuws-VlaamseKanaalzone als multimodaal knooppunt op de verbindingRotterdam-Parijs. We doen dat in het netwerk van achterland-terminals en werken samen met de drie O's. Verder spelen wemet de Zeeuwse infrastructuur actief in op een groei van decontaineroverslag, onder andere door in te zetten op de spoor-verbinding Zeeland-Antwerpen. Door het bundelen vanbestaande containerstromen voor de binnenvaart creëren wevaste binnenvaartshuttles.

Samenwerking met de havens van Rotterdam en Gent en metonderzoeksinstellingen is belangrijk. Met de HZ University ofApplied Sciences en het bedrijfsleven ontwikkelen we logistiekekennis, leggen we verbanden met nieuwe concepten zoals PortCentric Logistics en Cross Chain Control Centers.

3. Zeeland Care

De zorg is een grote werkgever in Zeeland. Een belangrijkesector dus, die we verder willen ontwikkelen. Deze business-case richt zich vooral op de ontwikkelingsmogelijkheden voorcuratieve zorg zoals huisartsen- en ziekenhuiszorg. We willenhiermee meer Zeeuwen in Zeeland behandelen en de instroomvan patiënten van buiten de provincie vergroten. Dat levert nietalleen voordeel in de vorm van toegevoegde waarde. Zeelandwordt een aantrekkelijker vestigingsplaats voor zorgprofessio-nals. Met kwalitatief goede zorg zullen meer Zeeuwen kiezen vooreen behandeling in de eigen regio. Zorginstellingen zullenpatiënten met korte wachtlijsten en servicegerichtheid moetenverleiden in Zeeland te worden behandeld. Voor patiënten vanbuiten de regio zetten we in op mensen die een korte vakantiewillen combineren met een eenmalige medische ingreep waareen vervolgbehandeling niet of nauwelijks voor nodig is.Bijvoorbeeld plastische chirurgie. Zo combineren we zorg mettoegespitste toeristische arrangementen. De marktwerkingbinnen de zorg biedt hiervoor alle mogelijkheden. Uit een eerste marktverkenning onder duizend toeristen blijk het eenkansrijke ontwikkeling. Om zorgtoeristen uit binnen- en buitenland aan te trekken, werkt Zeeland Care arrangementenuit waarin behandelingen en verblijf op elkaar zijn afgestemd.Een onderbouwde marketingcampagne moet patiënten uit binnen- en buitenland verleiden te kiezen voor een behandelingin Zeeland.

InzetDe Provincie faciliteert deze nieuwe marktontwikkelingen. Weleggen verbindingen tussen de zorg en kenniscentra, over -heden en andere belanghebbenden om zorgarrangementen teontwikkelen. Daarnaast zetten we onze kennis en ons netwerkin om deze businesscase (financieel) mogelijk te maken. Dezorg- en de recreatiesector moeten de aanzet voor nieuwe ontwikkelingen geven, de kansen van deze groeimarkt zien enondersteunen, investeerders en ziektekostenverzekeraarsovertuigen om in te stappen.

TijdspadMet goed marktonderzoek en een stevige financiële onder -bouwing wordt het komende jaar de businesscase ZeelandCare verder ontwikkeld. Dat moet investeerders interesserenom mee te doen met deze kansrijke ontwikkelingen. Als allesvolgens planning verloopt starten de activiteiten in 2013.

41

4. recreatieve Infrastructuur

Zeeland is, met een gemiddeld cijfer van 8,3, de favoriete fietsprovincie van Nederland. Niet vreemd met al onze fiets -paden, slingerende dijkjes en goede voorzieningen. Daarnaastis Zeeland een van de eerste provincies met een uitgebreid wandelnetwerk en zorgt de ligging van LAND IN ZEE! voorallerlei mogelijkheden voor recreatie op en langs het water. Alsondernemers en overheden willen blijven investeren in de vrijetijdseconomie, is het belangrijk dat al die verschillendeelementen met elkaar in verbinding staan. Een aantrekkelijkerecreatieve infrastructuur is dus een basisvoorwaarde, diemaakt toeristisch ondernemerschap in de regio mogelijk. Datzorgt weer voor werkgelegenheid en meer bestedingen in hettoerisme.

Met deze businesscase zetten we in op vier onderdelen. Teneerste op de versterking van routenetwerken voor wandelen,fietsen en varen. Verder kijken we naar duurzame mobiliteit ennaar informatievoorziening onderweg zoals het wifinetwerk.Recreatieve voorzieningen die de omgeving versterken completeren het viertal.We maken een inventarisatie van alle toeristische voorzien -ingen en routes die nodig zijn om onze ambities voor eengoede infrastructuur mogelijk te maken. Met de sector bepa-len we vervolgens hoe we de regio nog aantrekkelijker kunnenmaken voor korte vakanties. Dat kan door het huidige aanbodte versterken, maar ook door nieuwe ontwikkelingen de ruim-te te geven.

InzetDe Provincie geeft richting aan de ontwikkeling, stelt samenmet de externe trekker en andere (semi)overheden het ambitieniveau, passend binnen het Omgevingsplan, vast. Wemaken ruimte voor initiatieven die bijdragen aan de uitbouwvan onze hotspots. We zorgen voor de benodigde investeringenvoor de realisatie van de recreatieve infrastructuur. Gemeenten, Waterschap, Rijkswaterstaat en ondernemers in devrijetijdssector in Zeeland betrekken we in een vroeg stadium bijde ontwikkelingen. Samen formuleren we ons ambitieniveau enwerken we deze businesscase uit.

TijdspadDeze businesscase wordt het komende halfjaar uitgewerkt.Samen stellen we het ambitieniveau vast, benoemen we kans-rijke projecten voor de ontwikkelingen van de hotspots. Wevoeren de ideeën vervolgens in fases uit. De businesscaseheeft een dynamisch karakter, dat betekent dat nieuwe ideeënen kansrijke ontwikkelingen altijd een plek kunnen krijgen inonze toeristische infrastructuur.

43

5. Leisure Hotspots

BreskensBreskens is één van onze toeristische hotspots. Met de liggingaan de monding van de Westerschelde, de bedrijvige havensvoor handel, visserij en recreatie en een uitnodigende boulevard hebben Breskens en de West-Zeeuws-Vlaamsekust voldoende troeven in handen om uit te groeien tot een top locatie. Wij ondersteunen deze ontwikkeling met deze business case waarin de herontwikkeling van de havens en deboulevard centraal staan. Samen met de gemeente, investeer-ders en de ondernemers ontwikkelen we concrete projectenen maken we van Breskens een maritieme belevenis: een goedvoorbeeld van toeristisch-economische ontwikkeling, die zorgtvoor werkgelegenheid en toegevoegde waarde voor de regio.

InzetDe Provincie geeft als regisseur richting aan de ontwikkelingen.Samen met een externe trekker en de gemeente zetten we eensamenhangend investeringsprogramma op. We letten er daarbijop dat de plannen passen binnen ons Omgevingsplan. Wij zorgenverder voor de nodige investeringen voor de recreatieve infra-structuur. Waar mogelijk leggen we verbinding tussen anderethema’s. De gemeente, investeerders en ondernemers betrek-ken we nadrukkelijk bij het opstellen van de businesscase. Het isaan de marktpartijen om de ruimte en kansen die er liggen tebenutten.

TijdspadOm de ontwikkelingen mogelijk te maken stellen we hetkomende halfjaar met de betrokken partijen een projectplanop.

Hierin staan concrete projectvoorstellen met een financiële entechnische onderbouwing. De uitvoering zal over een periodevan meerdere jaren plaatsvinden.

NB: De overige hotspotlocaties op de 'recreatiekansenkaart'worden gezien als potentiële businesscases. Afhankelijk vanonder andere de haalbaarheid en bestuurlijke keuzes kunnenin de loop van de tijd ook deze hotspots als businesscase wor-den uit gewerkt.

BrouwersdamSinds 2006 werken publieke en private partijen samen aan deontwikkelingen op en om de Brouwersdam. Een trendsettend,sportief stranden watersportcentrum, dat is het doel.Bestuurders van Zeeland, Zuid-Holland, Schouwen-Duivelanden Goedereede stelden een ‘top 10 van prioritaire projecten’ vast.De verbetering van de kwaliteit van de openbare ruimte en debereikbaarheid, nieuwe attracties, betere voorzieningen, aanlegvan een jachthaven en verkenning van mogelijkheden voor aan-leg van een getij-energiecentrale zijn enkele voorbeelden. Zekunnen het toerisme en de economie een behoorlijke impulsgeven. De gebiedsontwikkelingsplannen worden nu omgezet inconcrete acties. Met verschillende regelingen zijn inmiddels subsidies binnengehaald. Een aantal projecten is daarmee financieel gedekt en staat in de startblokken.

45

InzetDe Provincie geeft richting aan de ontwikkelingen, zorgt voorde nodige investeringen voor de recreatieve infrastructuur enhoudt toezicht op de realisatie en samenhang. De uitvoeringvan de projecten gebeurt door zowel ondernemers als over -heden. De betrokken overheden en marktpartijen werkengezamenlijk aan de uitvoering van de benoemde projecten.Vanwege het economische belang van de Brouwersdam issamenwerking voor een langere periode noodzakelijk. Om deplannen in het gebied goed op elkaar aan te laten sluiten enom de economische belangen van het gebied te behartigenwordt een Rijkscoördinator aangesteld. Hij speelt een rol rondbeslissingen die op rijksniveau worden genomen over water-veiligheid en kwaliteit die betrekking hebben op onze regio.

TijdspadVanaf 2006 tot op heden hebben de betrokken overheden inge-zet op het samenbrengen van partijen, het tot stand brengenvan een gezamenlijk gedragen visie en actieprogramma, deel-name aan projecten adviesgroepen en de financiering vanprojecten. Voor het maken van de businesscase maken wegebruik van de plannen en afspraken die er al liggen. De uit-voering van diverse projecten is reeds gestart.

46

49

6. Foodport Zeeland

Landbouw, tuinbouw en aquacultuur vormen samen met de handel, de voedselverwerkende industrie en toeleverende bedrijven de zeer complete Zeeuwse foodsector. Het is eenbelangrijk economisch cluster voor onze provincie. Door slimmesamenwerking binnen dit cluster en de ontwikkelingen richtingde biobased economy kan het in de toekomst verder uitgroeien.Zeker wanneer de voedingssector een verbinding aangaat metde logistieke ketens in onze zeehavens en slim inzet op de kansen die nieuwe infrastructuur zoals de Westerscheldetunnelen Seine-Nord bieden. Beide zorgen voor een unieke en kans -rijke positie, niet alleen in Nederland maar ook in Europa. Hetzorgt voor groei in productie én toegevoegde waarde voor allebetrokken sectoren. Om de kansen ten volle te kunnen benutten is in januari 2012 deStichting Foodport Zeeland opgericht. De stichting brengt onder-nemers samen in een netwerk. Het doel: innovatie en ontwikke-lingen versnellen door gezamenlijke concrete projecten. Dertig ondernemers benoemden inmiddels zes kansrijke ont-wikkelingsthema’s:

• Logistiek & ketens• Facility sharing• Foodport in (inter)nationaal perspectief• Onderwijs en arbeidsmarkt in de foodsector• Vergroten toegevoegde waarde en productinnovatie• Biobased Economy

Elk thema levert zijn eigen bijdrage aan de duurzame economi-sche groei in Zeeland. Projecten op het gebied van onderwijs enarbeidsmarkt zullen met name voor een groei in werkgelegen-

heid zorgen. Inzetten op innovatie zal een bijdrage leveren aan degroei van toegevoegde waarde. Nog dit jaar zal de stichting metde participanten twee projectvoorstellen uitwerken.

InzetAls Provincie nemen we in deze businesscase verschillenderollen op ons. Ten eerste die van ontwikkelaar. We faciliterenbijvoorbeeld haalbaarheidsstudies, maken pilotprojectenmogelijk. Waar nodig investeren we in projecten of zorgen wevoor cofinanciering via het Rijk of Europa. Tot slot leggen weverbindingen binnen en buiten onze provinciegrenzen.Greenport Nederland, de topsectoren van het Rijk, Europeseprogramma’s; wij zorgen ervoor dat ze niet om de ontwikkelingvan onze foodsector heen kunnen. Foodport Zeeland richt in 2012 het Uitvoeringsbureau FoodZeeland op. Hierin werken de stichting, de Provincie Zeeland enEconomische Impuls Zeeland samen met andere organisatiesaan de uitvoering van projecten. Zo staan we niet langs de zijlijnaanwijzingen te geven, maar kunnen we meedenken en mee-werken. We doen dat met de ondernemers die initiatieven ontwikkelen én daarop investeren. Waar nodig betrekken weonderzoeksinstellingen. De eerste concrete stappen zijn gezet.De komende jaren moeten de projecten van ondernemersFoodport Zeeland op de (inter)nationale kaart zetten.

TijdspadDe trekker van deze businesscase zal in de tweede helft van2012 samen met ondernemers onder andere verenigd inFoodport Zeeland inventariseren welke initiatieven als busi-nesscase in 2013 kunnen worden uitgevoerd.

7. Nieuwe Teelten en Technieken in de Landbouw

Om de landbouw ook op lange termijn gezond te houden, zijninnovaties noodzakelijk. Met deze businesscase richten we onsop bedrijven uit alle sectoren in de Zeeuwse landbouw. We stimuleren de teelt van nieuwe gewassen waarbij we synergiezoeken met andere initiatieven zoals binnen de actielijn 'groene grondstoffen' in de businesscase Biobased Economy.Die overstap vraagt om nieuwe productiemethodes, productie-middelen en kennis. Dat levert een bijdrage aan de toegevoeg-de waarden en de werkgelegenheid in de hele keten. Nieuwetechnieken vormen het tweede actiepunt. Het is een breedbegrip dat zich richt op de innovaties in bijvoorbeeld koel -techniek, energieopwekking, zoetwaterconservering of teelt-technieken. Ondernemers besparen kosten, krijgen een hogereconomisch rendement en een beter product. Dit draagt bijaan een hogere toegevoegde waarde.

InzetIn deze businesscase zijn de ondernemers leidend. Zij ontwik-kelen initiatieven en investeren daarin, betrekken onderwijs- enonderzoeksinstellingen om hun vragen te beantwoorden. DeProvincie Zeeland ondersteunt die ontwikkelingen. Wij werkenbijvoorbeeld mee aan de opzet van pilotprojecten en haalbaar-heidsstudies. Daarnaast maken wij ons sterk als bemiddelaarrichting de biobased economy, zetten we in op aansluiting bij detopsectoren Agro & Food, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen enWater van het ministerie van EL&I. De financiering van de pro-jecten komt uit de sector zelf. Indien nodig leveren wij eendirecte bijdrage of zorgen we voor cofinanciering vanuit hetRijk, Europa of andere (semi)overheden.

TijdspadDe trekker van deze businesscase zal in de tweede helft van2012 met ZLTO, ZAJK, Innovatie en Kenniscentrum Rusthoeveen agrarische ondernemers inventariseren welke initiatievener op het gebied van nieuwe teelten en technieken in deZeeuwse landbouw leven. Kansrijke initiatieven worden vertaald naar concrete projecten. In 2013 start de uitvoering.

51

8. Ontwikkeling Binnendijkse Aquacultuur

Zeeuwse zilte zaligheden zijn een begrip in binnen- en buiten-land. Zeeuwse mosselen en oesters zijn onze belangrijksteexportproducten. Oosterscheldekreeft en zilte groenten alszeekraal en lamsoor worden ook steeds populairder. Eén vande meest in het oog springende nieuwe activiteiten is binnen-dijkse aquacultuur: het kweken van vis en zilte gewassen ophet land. In bassins worden zagers, vis, zeekraal, algen en ver-schillende schelpdieren gekweekt. Binnendijks, op agrarischepercelen. De ontwikkelingen gaan snel. Het project ZeeuwseTong combineert verschillende teelten om zo binnen eengesloten systeem, op een duurzame manier, tong op te kwe-ken. De aanleg van een kustlaboratorium waar ondernemersdieren en planten in een natuurlijke omgeving kunnen kweken,wordt voorbereid. Het zijn ontwikkelingen die kunnen leiden toteen nieuwe sector met nieuwe werkgelegenheid en een hogetoegevoegde waarde. Het zijn slechts voorbeelden. Er is veelmeer mogelijk. Aquacultuur zorgt voor uitdagende ondernemingsmogelijkhe-den voor bestaande agrarische ondernemers en pioniers, voorde toeleverende bedrijven en de verwerkende industrie. Metdeze businesscase zorgen we ervoor dat alle kansen voor groeien bloei van de Zeeuwse aquacultuur ten volle worden benut.

InzetRegisseur, kwaliteitsbewaker, ontwikkelaar of investeerder. Hetzijn de rollen die de Provincie op zich neemt bij het stimulerenvan innovatieve aquacultuurprojecten en ideeën. Daarnaastbehartigen we de belangen van deze nieuwste loot van het visse-rijcluster bij het Rijk en in Brussel. Ondernemers en onderwijsleiden de ontwikkelingen, inventariseren kansen, stellen projec-ten voor.

TijdspadSamen inventariseren we dit jaar kansrijke ontwikkelingen eninnovaties. Die werken we uit in een businesscase die aquacul-tuur naar een hoger en economisch aantrekkelijk plan tilt.

53

9. Energie en Klimaat

Korte beschrijvingEr is een breed gedragen energietransitie gaande van fossielebrandstoffen en grondstoffen naar een meer hernieuwbare energiehuishouding. Zeeland kenmerkt zich door zon, wind,water en groene grondstoffen. Deze elementen bieden kansenvoor hernieuwbare energie, maar ook voor schone, conven -tio nele energie, door de aanwezigheid van koelwater, goede toegang vanuit zee voor aanlevering van grondstoffen en het aanwezige transportnetwerk. Provinciale Staten hebben in de kadernotitie Energie en Klimaatgekozen voor de beleidsoptie 'Stuwend Zeeland'. Deze optieneemt het collegeprogramma Stuwende Krachten als uitgangs-punt. De Provincie focust op een beperkt aantal onderwerpen,die voor de Zeeuwse economie de beste kansen bieden. Dezezullen op basis van een 'multi-criteria analyse' gekozen worden,waarbij economie, draagvlak en meerwaarde van de provincialebemoeienis de belangrijkste zijn.

Kernthema'sHet onderwerp Energie & Klimaat draait om drie kernthema's:

EnergiebesparingDe eerste stap in de 'Trias Energetica' is besparing op energie-verbruik door zorg te dragen voor energie-efficiënte apparatenen processen. Energie besparen levert economisch het groot-ste voordeel op. Energie wordt gebruikt in alle sectoren en inal die sectoren is veel winst te behalen: mobiliteit (zuinigemotoren), gebouwde omgeving (energieneutraal bouwen,warmte- en koudeopslag in de bodem (WKO) en in(productie)bedrijven (onder andere verlichting, energiezuinigeprocessen en hergebruik van restwarmte).

Een onderwerp met bovenlokale belangen is de ontwikkelingvan warmtenetten, waarbij restwarmte uit de industriegebruikt wordt in de gebouwde omgeving. Dit is tot nu toe nietdoor marktpartijen opgepakt vanwege hoge investeringen enlage financiële opbrengsten. Er liggen kansen voor deProvincie, gemeenten en woningcorporaties om samen metbedrijven te komen tot projecten. Hiervoor zijn slimme financieringsmethoden nodig met hulp van Rijk en/of Europa.Ontwikkeling van warmtenetten is een onderdeel van de GreenDeal die met het Rijk is afgesloten en waarin voor maximaaldrie projecten 1,5 miljoen euro per project onder (strikte) voorwaarden beschikbaar is.

EnergieopwekkingDe transitie naar de koolstofarme economie vereist een over-gang naar hernieuwbare energie. In de overgangsfase zijn debegrippen schoon, betaalbaar en betrouwbaar de randvoor-waarden van het transitieproces.

BewustwordingInitiatieven van/voor overheden, bedrijven en burgers die aan-zetten tot de hierboven genoemde doelen.

55

InzetDe Provincie Zeeland concentreert zich op de eerste twee thema's, die de belangrijkste concrete bijdragen leveren aanklimaatdoelen en de Zeeuwse economie. Op het gebied vanenergiebesparing liggen de grootste mogelijkheden bij de ontwikkeling van warmtenetten.Het thema 'Energieopwekking' leidt tot het maken van scher-pe keuzes om voldoende focus te kunnen hebben. De Provincieis al geruime tijd met succes bezig met het onderwerp'Energie uit Water' (met nadruk op getijdenenergie). Daarnaastzal de externe trekker met Zeeuwse bedrijven bezien óf enwelke business cases ontwikkeld kunnen worden rond bij -voorbeeld: groen gas, zon en wind.

TijdspadDe externe trekker zal eind september 2012 van start gaan. Inseptember 2012 is ook een eerste bijeenkomst met Zeeuwseactoren geweest om een SWOT-analyse te maken. De externetrekker zal de resultaten hiervan gebruiken om concrete businesscases te ontwikkelen. De beleidsnota met daarinopgenomen de uitgewerkte businesscases zal begin 2013 aanProvinciale Staten worden aangeboden.

56

Businesscases in ontwikkeling

Bij het opstellen van de Economische Agenda zijn veel onder-werpen en thema’s benoemd die de regio verder kunnen ontwikkelen en kunnen zorgen voor duurzame economischegroei. Verschillende worden inmiddels uitgewerkt in business-cases, voor andere blijft het vooralsnog bij ideeën. Een aantalis kansrijk, maar nog onvoldoende uitgekristalliseerd om eenechte businesscase te worden. Ze verdienen verdieping.Mogelijk worden ze de komende jaren een waardevolle aanvul-ling van de Economische Agenda.

Multi utility Providing

Momenteel loopt een onderzoek naar de mogelijkheden voorhet aanleggen van een ondergronds leidingennetwerk in deZeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Bedrijven kunnen zich op ditnetwerk aansluiten om hun reststoffen kwijt te kunnen of omdie van andere bedrijven in hun eigen productieproces tegebruiken. Hoe meer bedrijven zich aansluiten, hoe meermogelijkheden bedrijven krijgen om slim gebruik te makenvan elkaars reststromen. Voor het realiseren van een compleetleidingennetwerk is het nog te vroeg. Bedrijven zijn wel geïnte-resseerd in deeltrajecten. Als bedrijven zich committeren ende plannen verder concretiseren, is dit mogelijk een nieuwebusinesscase die we op de Economische Agenda kunnen zetten.

Energy Water Valley

Zeeland en de zuidwestelijke delta profileren zich als EnergyWater Valley, als regio waar op vernieuwende wijze energiewordt gewonnen uit waterkracht. Daar moet het om gaandraaien in deze potentiële businesscase. Zeeland als proeftuinén etalage van deltatechnologie. Het Grevelingen Tidal TestCentre, een initiatief dat is opgezet vanuit het nationale topsectorenbeleid, is hiervan een concreet en gezichtsbepa-lend onderdeel. Onderzoeksinstituten zoals de HZ University ofApplied Sciences, IMARES en het NIOZ (Koninklijk NederlandsInstituut voor Onderzoek der Zee) willen aanhaken. Ook hetbedrijfsleven toont interesse. De plannen passen in het provinciale Uitvoeringsplan Energie in Klimaat (UPEK), dat nogin ontwikkeling is. Als de UPEK gereed is, wordt Energy WaterValley als businesscase uitgewerkt.

58

5. Financiering en verantwoording

61

Dynamiek in financiering én uitvoering Onze Economische Agenda draait om duurzaamheid, om innovatie die past bij LAND IN ZEE! Wij dagen bedrijven uit omde handschoen op te pakken en hun ambities om te zetten inkansrijke producten of productiemethodes. Daar is lef voornodig én financiële ondersteuning. Met name dat laatste vormteen knelpunt. De risico’s van nieuwe initiatieven zijn moeilijk inte schatten, waardoor vanuit de markt weinig geld beschikbaarkomt. De overheid kan inspringen en kansrijke projecten eenfinanciële impuls geven. Van oudsher verstrekken overheden subsidies. Door teruglo-pende overheidsbudgetten is gezocht naar nieuwe vormen vanfinanciering. Anno 2012 wordt overheidsgeld steeds vakeronder gunstige voorwaarden uitgeleend. Als bedrijven succes-vol worden en geld gaan verdienen, betalen ze de lening terug.Dit geld kan dan opnieuw voor andere kansrijke ontwikkelin-gen worden ingezet.

Bij het stimuleren van duurzame economische groei inZeeland zal steeds de beste vorm van financiering wordengekozen. Dat kunnen subsidies zijn of speciale fondsen waarbedrijven kapitaal kunnen verwerven. De relatie met de orga-nisaties die wij financieren zal daardoor sterk veranderen.Daarnaast zullen we binnen de Provincie onze kennis op ditgebied verder moeten ontwikkelen. De overgang naar nieuwefinancieringsvormen wordt daarom stapsgewijs geïntrodu-ceerd. Zo hebben alle partijen tijd om hiermee te leren werken.

€ 16,5 miljoen provinciale middelenVoor de uitvoering van de Economische Agenda is, voor dejaren 2013, 2014, 2015 vanuit provinciale middelen in totaal16,5 miljoen euro beschikbaar:

Economie algemeen € 3 miljoenVrijetijdseconomie € 3 miljoenLandbouw en visserij € 3 miljoenOnderwijs en kennis € 3 miljoenBiobased economy € 4,5 miljoen

Deze bedragen zetten we vooral in voor onze businesscases.Daarbij investeren we jaarlijks ook een deel van deze middelen inde algemene ontwikkeling van de verschillende thema’s en despeerpuntsectoren. De provinciale middelen zullen zoveel moge-lijk worden ingezet als cofinanciering om andere financierings -stromen te verwerven (zoals Rijk en Europa 2020) en om deomslag van subsidiëren naar investeren te helpen faciliteren.De businesscases beslaan een breed spectrum, ze beperkenzich niet tot economische ontwikkelingen en de ambities vandeze agenda. Daarom kunnen verschillende projecten ook eenberoep doen op geld uit andere programma’s. Energy WaterValley wordt bijvoorbeeld ook gefinancierd vanuit hetUitvoeringsprogramma Energie en Klimaat. BiobasedEconomy financiert de ontwikkelingen mede vanuit het budgetvoor de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone.

uitvoering en Verantwoording

ProjectbureauDe Economische Agenda, en met name de businesscases, worden opgesteld en uitgevoerd met en door externe partijen. Derol van de provinciale overheid is te beschrijven als beleids -bepaler, regisseur en investeerder. Het Projectbureau Economi -sche Agenda is het eerste aanspreekpunt voor alle partijen enverbindt en ondersteunt partijen bij het realiseren van hun ambities.

Dynamische cyclusDe Economische Agenda is op een dynamische manier totstand gekomen en zal ook na vaststelling haar dynamischekarakter behouden. Ondernemers pakken de businesscasesop, werken ze uit met alle benodigde partners. Met een jaarplan houden we de vinger aan de pols. Dat maken wesamen met betrokken organisaties en bedrijven. ProvincialeStaten stellen het vast. Zo volgen we de voortgang van de businesscases en geven we aan hoe de thema’s en sectorenzich ontwikkelen. We kijken ook vooruit, voegen nieuwe excellente ideeën en ambities die een impuls geven aan duur-zame economische groei toe aan onze agenda. Ook nieuwe businesscases kunnen er tussentijds, na vaststelling doorProvinciale Staten, in worden opgenomen. Zo blijft dezeEconomische Agenda actueel, geeft hij altijd ruimte aan depioniers die ons LAND IN ZEE! laten bloeien.

62

Zes thema's• Innovatie & ICT• Ondernemerschap (MKB)• Arbeidsmarkt • Onderwijs & Scholing• Promotie & Acquisitie• Ruimte voor Bedrijvigheid

Zeven sectoren• Havens en Industrie (biobased, maintenance, logistiek)• Energie• Zorg• Vrijetijdseconomie• Water• Agro & Food en Landbouw• Seafood, Visserij en Aquacultuur

Negen businesscases• Biobased Economy• Containerisatie op het Knooppunt van Zee- en Binnenvaart• Zeeland Care• Recreatieve Infrastructuur• Leisure Hotspots Breskens en Brouwersdam• Foodport Zeeland• Nieuwe Teelten en Technieken in de Landbouw• Ontwikkeling Binnendijkse Aquacultuur• Energie en Klimaat

Met in iedere businesscase• Het economisch rendement: werkgelegenheid en

toegevoegde waarde• Uitwerking van de zes thema's • Een 'human capital' paragraaf• De benodigde partijen• De benodigde inspanningen, mensen en financiële

middelen• Planning

6. De agenda in het kort

63

Economische Agenda 2013-2015Een Bijlagenboek met cijfermatige achtergrondinformatie is op aanvraag beschikbaar

Nadere informatie over economisch beleidProvincie Zeeland, secretariaat afdeling Economie, telefoon 0118-631671 of 631245

Extra exemplarenExemplaren van de Economische Agenda en het Bijlagenboek zijn verkrijgbaar bijInformatiecentrum Provincie Zeeland, 0118-631400

Algemene informatie Provincie Zeelandwww.zeeland.nl

64

Economische Agenda 2013-2015

COLOFON

UitgaveProvincie Zeeland

EindredactieProvincie Zeeland

Tekst• Peter van Houte

Fotografie• Felice Buonadonna /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Rob Gellman /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• InputOutput Fotografie• Mechteld Jansen• Jord Stenvert• Eddy Westveer/

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Dennis Wisse /

Beeldbank Laat Zeeland Zien• Stichting Promotie Zeeland Delta• Provincie Zeeland

PrepressProvincie Zeeland

DrukLNO, Zierikzee

December 2012

Voor een duurzame economische ontwikkeling van Zeeland

Economische A

genda 2013-2015

www.zeeland.nl

Economische Agenda 2013-2015 - ZB · 2021. 1. 2. · Economische Agenda 2013-2015 COLOFON Uitgave...

Documents

Transcript of Economische Agenda 2013-2015 - ZB · 2021. 1. 2. · Economische Agenda 2013-2015 COLOFON Uitgave...