DRS. ELEONORE FRANCOISE STAKEN BURG-MEES,1919-2000

DOOR LUDO PIETERS

'Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoerkwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer

En wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer.Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.'

Leonoor Stakenburg-Mees hield van Nijhoff, een dichter naar haarhart. Zoals de vrouw op het schip, zo ging zij door het leven. Zij waseen sterke en gelovige vrouw.

Leonoor werd op 13 september 1919 geboren in het ouderlijk huis aande Javastraat nr. 8, één van de huizen, oorspronkelijk met Venetiaanseloggia's, met uitzicht op de Nieuwe Maas. Als kleuter werd zij somsover de heg van de kleine tuinen aan de Westerkade getild om methaar nog kleinere buurjongetje te spelen. Zij was het oudste kind vanEmmy van Stolk en Jacob Mees. Van haar moeder erfde zij hetGodsvertrouwen en de bewondering voor Albert Schweitzer, van haarvader de humor, de originaliteit en de aandacht voor het detail.

Al in 1928 verhuisde het gezin Mees-van Stolk naar Schoonoord inde Muizenpolder tussen de Parklaan en de Westzeedijk. Dat was eenware lusthof, waar Leonoor een zeer gelukkige jeugd had en waar zijhaar liefde voor de natuur, de planten en de bloemen volop kon ont-wikkelen.

Voor haar werd, zoals voor vele bewoners van het 'Oude Westen', delagere school de Rotterdamse Schoolvereniging en de middelbareopleiding het Erasmiaans Gymnasium, dat zij gemakkelijk bleek aan

151

te kunnen. In latere jaren gaf zij heel kort slechts geschiedenis aan haaroude school en bij het 600-jarig bestaan van het ErasmiaansGymnasium gaf zij nog een les over de zin van geschiedenis. Trouw aanhet verleden was één van haar vele goede eigenschappen.

Haar academische studie voltooide zij in Utrecht onder leiding vande hoogleraren Geyl (geschiedenis) en Vogelsang (kunstgeschiedenis).Zij heeft toen een aantal excursies naar Italië en Frankrijk onder hunleiding meegemaakt die de basis legden voor haar latere reisleiderschapvan de Academische Reizen. Dat stuurmanschap langs de kunstschat-ten van Europa en elders heeft zij later zelf een aantal jaren in praktijkgebracht.

In 1947 overleed haar begaafde en geliefde moeder en moest zij dezorg voor het gezin op zich nemen. Daarmee kwam toen ook een voor-lopig einde aan haar leiderschap van de Vrije Jeugdkerkkampen inVrouwenpolder in Zeeland.

In de vijftiger jaren, in 1953, werd zij door koningin Juliana geko-zen als verzorgster van de twee oudste prinsessen, Beatrix en Irene. Zij

152

behield goede herinneringen aan die periode die in 1955 eindigdetoen zij in dat jaar trouwde met dr. Arnold (Ab) Teychiné Stakenburg,algemeen secretaris van de Scheepvaart Vereniging Zuid. Op de recep-tie in de zonovergoten tuin van Schoonoord kwam koningin Julianahaar zelf gelukwensen. Het echtpaar betrok het oude tuinhuis in hetmidden van Schoonoord.

Hun dochter Ems Teychiné Stakenburg werd geboren. Het huwelijkbleef echter niet lang in stand. Twee sterke uitzonderlijke persoonlijk-heden met gelijkgerichte belangstellingen konden elkaar in het huwe-lijksleven niet vinden en gingen uiteen. Toch bleven zij met elkaar opgoede voet en hoogtijdagen werden gezamenlijk gevierd. Het wasmerkwaardig - een typische uitdrukking van Leonoor - dat Ab metzijn rhetorische talent zijn gehoor aan zijn voeten kreeg maar Leonoormet haar enigszins slordige maar ontwapenende voordracht het hareook. Velen hebben genoten van haar cursussen en lezingen voor deVolksuniversiteit in Rotterdam.

Door haar moeder kwam Leonoor in aanraking met deze oer-Rotterdamse instelling. Zij heeft er gedurende vele jaren cultuurge-schiedenis gegeven. Haar grote liefde en belangstelling gingen uit naarde kunst van de geschiedenis en de geschiedenis van de kunst. Uit deboeken die zij las en op de vele reizen die zij maakte, hamsterde zijontelbare schatten, die door haar echter niet veilig werden opgeborgenmaar onbekrompen werden uitgedeeld. De reikwijdte van haar belang-stelling was enorm: de Brontë-zusters, Emily Dickinson, Sint-Peters-burg, de barok in Duitsland, musici en schrijvers langs de Rijn, LordByron, het Keltische Ierland en Jeanne d'Arc - om maar enkele onder-werpen te noemen — kwamen in zeer verzorgde inleidingen terecht.Uiterste zorg besteedde zij ook aan de syllabi die voorafgaand aan delezingen werden uitgedeeld. Daarin uitte zich haar perfectionisme, eeneigenschap die bij haar niet direct voor de hand leek te liggen.Doceren, lesgeven en proberen alles zo duidelijk mogelijk te maken,lagen haar uitstekend.

Heel wat jaren werkte zij ook mee aan de Educatieve Dienst vanMuseum Boijmans Van Beuningen. Door een nieuwe directeur vanhet museum werden de rondleidingen echter geschrapt. Misschien

153

ging het wel een beetje te ouderwets. In weerwil van haar stralende ver-schijning had Leonoor ongetwijfeld ook iets prims.

De muziek had haar grote liefde. Zij kon goed zingen en dat deedzij met hart en ziel. Het Kralings Vrouwenkoor had een goed (be-stuurslid aan haar. Bij de dankdienst in de Hoflaankerk die vooraf-ging aan de begrafenis zong het koor uit de 'Quattuor Cantica Sacra'van Albert de Klerk.

Typerend voor haar merkwaardige behoefte aan volledigheid, aanhet ontdekken van samenhangen, was bijvoorbeeld dat toen zij eenlezing over Jeanne d'Arc aan het voorbereiden was ook de muziek uitdie tijd haar aandacht kreeg. Een contemporaine canon 'Orleans etBeaugency, Notre Dame de Cléry' uit Vendome liet zij zingen in dekampen van de Vrije Jeugdkerk. Haar opmerking was toen: 'Watgrappig, he? Alleen jammer van die majeur, het is mooier - en beter -in mineur!' Vele jaren gaf zij leiding aan deze kampen en genoot daar-van.

In de kaleidoscoop van haar vele en veelkleurige activiteiten wordenook nog andere patronen zichtbaar. Heel belangrijk was haar socialebewogenheid. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werkte zij inNew York in een doorgangshuis voor moeilijk opvoedbare meisjes.Een jaar lang was zij als verpleegster verbonden aan het ziekenhuis vandr. Albert Schweitzer in Lambarene. Het was zwaar werk in de tropenmaar zij had een goede opleiding gehad tot zuster in de JohanniterOrde in het voormalige Diaconessenhuis in Rotterdam. Grote bewon-dering had Leonoor voor de markante figuur van dr. Schweitzer. Zijdeed ook schrijfwerk voor de grote man, waarna hij goedkeurend zijnnaam eronder zette. Vele jaren later was zij bestuurslid van het AlbertSchweitzer Fonds in Nederland. Het is kenmerkend voor haar dat zijzich de noden en behoeften van de zwakkeren in de maatschappijgedurende haar hele leven heeft aangetrokken.

Terug naar de cultuur, de kunst en het reizen. Het reisleiderschapvan de Academische Reizen die zij steeds heel zorgvuldig voorbereid-de, was voor haar een levensvervulling. Haar reisgenoten bewaren erde meest boeiende herinneringen aan. Er werd vooral in Italië enFrankrijk maar ook elders veel gereisd.

154

Leonoor was ook lid van het Historisch Genootschap 'De Maze'; indeze kring hield ze twee voordrachten: over koningin Sophie, de eerstevrouw van koning Willem III, en over 'Een hernieuwde kennismakingmet Bilderdijk\ De negentiende eeuw had haar speciale belangstelling.Vermeldenswaard is nog haar voorzitterschap van de StichtingSchoonoord, eigenares van het gelijknamige park, en haar redacteur-schap van de Aro/7/V£ £W« / ^ gro^f/tf A/m. Alsof zij tot op hoge leef-tijd niet al genoeg hooi op haar vork had genomen.

Altijd actief, altijd bezig, ook altijd sportief. De watersport bleef zijtrouw tot het niet meer kon. Om beurten als stuurvrouw van eenwherry van de Koninklijke Roei- en Zeilvereniging 'De Maas' maaktezij vele tochten mee en doorstond vaak wildere wateren op de rivierdan de vrouw die op haar schip bij Bommel de Waal kwam afzakkentoen Nijhoff haar zag.

Bij de dankdienst voorafgaande aan haar begrafenis, geleid door ds.Foppe Oberman in de Hoflaankerk, waren zeer velen aanwezig omafscheid te nemen van deze heel bijzondere persoonlijkheid. De litur-gie had Leonoor tot in alle details geregeld. Zelf besloot zij ook datmet de medicatie gestopt moest worden toen het einde nabij was. Eenbescheiden vrouw met enorme wilskracht, energie, eruditie en boven-al een warm hart is heengegaan. Wij allen zullen haar erg missen.

155