Dreamcity Turkmenistan

Stalinistisch Disneyland

Jarenlang bepaalde de bizarre dictator Saparmurat Niazov letterlijk alles voor zijn onderdanen, tot hun tandheelkundige ingrepen aan toe. In een pretpark wordt zijn nagedachtenis geëerd. Of toch niet?

foto’s Anoek Steketee tekst Eefje Blankevoort

fotodocument

Turkmenistan: na de dood van een dictator

46 47Vrij Nederland 5 DECEMBER 2009 Vrij Nederland 5 DECEMBER 2009

Ayla en Shirin zitten op de middelbare school en willen allebei lerares worden. Shirin wil graag ooit naar Amerika verhuizen: ‘Daar is alles mooi en goed’

Kinderen van het Gouden Tijdperk van Turkmenistan leven geluk-kig in dit land.’ – Saparmurat Turkmenbashi. De in zilveren letters gegoten wijsheid van de voormalige Grote Leider schit-

tert in het felle zonlicht. Fonkelend witte to-rens omlijsten de uit marmer opgetrokken toe-gangspoort van Turkmenbashi World of Fairy Tales, net als bijna alles in het land vernoemd naar de Grote Leider. Tweeënhalf jaar geleden overleed Saparmurat Niazov, alias Turkmenbashi, Vader der Turk-menen. Zijn geest waart nog altijd rond in de hoofdstad van de voormalige Sovjet-republiek. In de straten van Asjchabad word je verblind door de gouden standbeelden en koepels en blinkend wit marmeren gebouwen die in zijn opdracht verrezen.De brede boulevard voor het pretpark is, net als het hele centrum van de hoofdstad, angst-wekkend stil. Er zijn geen winkeltjes of kiosken te vinden, er loopt geen mens buiten, straatve-

gers en politieagenten uitgezonderd. De ‘Witte Stad’ biedt geen enkele verkoeling; in de scha-duw is het vijfenveertig graden. Pas als de zon laag aan de hemel staat en een lichte bries verkoeling brengt, druppelen de eerste bezoekers het pretpark binnen. Vieren-vijftig attracties herbergt Turkmenbashi World of Fairy Tales – in de volksmond kortweg be-kend als ‘Disney’ –, alle rond het thema van de Turkmeense identiteit en sprookjes. Het reu-zenrad is versierd met Turkmeense juwelen, Turkmeense sprookjes worden in een grot tot leven gebracht en de achtbaan dendert over de kaart van de Kaspische Zee. Door een bezoek aan het pretpark zouden de kinderen ‘de we-reld en de geschiedenis en cultuur van hun volk beter begrijpen’, sprak Turkmenbashi bij de openingsceremonie, in december 2006. Vanuit het hele land komen Turkmenen hier naartoe, een toegangskaartje kost nog geen vijftig cent. Een grote groep vrouwen gekleed in lokale kledij – de door Turkmenbashi ver-plicht gestelde lange kleurrijke jurken met ge-

‘

fotodocument

Niazov verbood onder andere opera, ballet, playbacken en gouden tanden


borduurde hals en bloemenhoofddoek – schui-felen langs de rodeostier. Een jong echtpaar met baby leunt tegen een artificiële rotswand, die de muren van de Zijderoute-stad Merv moet voorstellen. Verderop gaat een etnisch Russisch gezin op de foto met een jongen ver-kleed als tekenfilmheld Shrek.

PersoonlijkheidscultusOnder de heerschappij van Saparmurat Niazov werd Turkmenistan een van de meest gesloten landen ter wereld. Van 1985 tot 1991 regeerde hij het land als eerste secretaris van de Turkmeense Communistische Partij, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie schakelde hij probleemloos over op het nationalisme. Hij werd gekozen tot ‘democratisch leider voor de eeuwigheid’. In de westerse pers genoot Niazov vooral be-kendheid wegens zijn megalomane persoon-lijkheidscultus en idiote verordeningen. Mos-keeën en wodka, straten, vliegvelden, steden en pretparken werden naar hem vernoemd. Hij liet kunstmatige meren en kanalen graven in het voor zeventig procent met woestijn be-dekte land, bouwde een gouden standbeeld van zichzelf dat met de zon meedraait, ver-noemde de maanden naar zichzelf en zijn moe-der, maakte zijn heilige boek Ruhnama tot ver-plichte kost en verbood onder andere opera, ballet, playbacken en gouden tanden. Zijn waanzinnige heerschappij ontnam vaak het zicht op de desastreuze gevolgen van zijn beleid. Het onderwijs en de gezondheidszorg werden grondig geruïneerd; studies werden verkort, bibliotheken op het platteland geslo-ten en buitenlandse talen mochten niet meer worden onderwezen. Ziekenhuizen buiten de hoofdstad werden gesloten en pensioenen wer-den niet meer betaald. Het gemiddeld inkomen is lager dan honderd dollar per maand, terwijl er miljarden aan olie- en gasopbrengsten naar buitenlandse privérekeningen zijn doorge-sluisd. Elk dissident geluid werd gesmoord, van vrije pers was geen sprake en internet was niet toegankelijk. Toeristen werden mondjesmaat binnengelaten en scherp in de gaten gehouden, journalisten kwamen het land niet in.

BastaardzoonEn toen stierf de Grote Leider. Analisten voor-spelden chaos en zelfs gewapende strijd, maar de opvolgingskwestie bleek snel beslecht. Gurbanguly Berdymuhammedov, de weinig bekende minister van Gezondheidzorg, werd met negenentachtig procent van de stemmen verkozen tot voorzitter van de Democratische Partij. De een fluistert dat hij de bastaardzoon van Niazov is, de ander dat dat gerucht juist is verspreid om hem legitimiteit te verschaffen.

Berdymuhammedov beloofde de lijn van zijn voorganger voort te zetten, maar ook een aan-tal hervormingen door te voeren. Hij liet pensi-oenen weer uitbetalen, draaide de onderwijs-hervormingen terug, stond internet toe (weliswaar onder strikte controle) en hervorm-de de gezondheidszorg. Maar ook de nieuwe president is onfeilbaar en heerst met ijzeren hand. De pretparkbezoekers bekijken ons dan ook argwanend. We mogen fotograferen, maar als we wat willen vragen, hebben de meesten opeens haast. Zo niet Goltaneh uit Balkanabad. Ze hoopt in septem-ber aan haar studie civiele techniek te kunnen beginnen, vertelt ze enthousiast in gebroken Engels. Ze studeert hard voor het toelatings-examen voor een universiteit in Wit-Rusland. ‘De opleidingen zijn daar beter, daarmee heb ik grotere kans op een goede baan hier,’ vertelt ze. Twee tentamens heeft Goltaneh al gehad, wiskunde en natuurkunde, ze moet nog Russisch en het Ruhnama-examen doen. Op de vraag wat de Ruhnama te maken heeft met ci-viele techniek haalt ze haar schouders op. ‘Dat is politiek. Zonder het Ruhnama-examen kun je niets doen.’ De Ruhnama, volgens Niazov gelijk aan Bijbel en Koran, is naast een eigenzinnige en weinig betrouwbare versie van de Turkmeense ge-schiedenis ook een handboek voor normen en waarden. Haarfijn doet de dictator uit de doe-ken hoe een goede Turkmeen behoort te leven. Iedereen moet de Ruhnama kennen. ‘Ik vind het een belangrijk boek om te leren, het geeft je inzichten in hoe je een goed mens kan zijn,’ zegt Goltaneh. Na de dood van Niazov heeft ze dagenlang ge-huild, vertelt Goltaneh. ‘Hij was als een vader voor het volk. Toen hij stierf, was dat een enor-me klap voor ons.’

Gratis gas & electraGizlar, Mayza en Saghedjimal zijn met vijfen-dertig collega’s van een katoenkolchoz naar Asjchabad gekomen. Ieder is eigenaar van een stukje land waar verschillende katoenpluksters werken. Zelf plukken ze ook. De opbrengst ver-kopen ze aan de staat. Als beloning voor de goe-

Kerwan, medewerker, voor de ingang van de grot waarin een overzicht van Turkmeense sprookjes is te zien

fotodocument


Van linksboven met de klok mee: medewerker Muhammed verkleed als Shrek; het pretpark; sprookjesherten; de auto van Ruslan en zijn vrouw, die elke dag komen om vers gras te kappen voor hun dieren

Twee bezoekende katoenpluksters. ‘Overal om ons heen is oorlog of onrust; Afghanistan, Iran. Hier hoeft niemand bang te zijn voor de dag van morgen. Het is stabiel’

fotodocument


te kant: wanneer de glimmende beelden, kla-terende fonteinen, protserige monumenten en monumentale ministeries worden onderge-dompeld in knalroze, groen, blauw, oranje en paars licht.

OlierijkdomHet Franse Bouygues is verantwoordelijk voor tientallen pompeuze paleizen, musea en minis-teries; het hoofdkantoor van het gas- en oliebe-drijf in de vorm van een aansteker, het ministe-rie van Onderwijs in boekvorm. Het Turkse Polimeks bouwde onder andere het nationaal museum, de bijbehorende torenhoge vlaggen-mast en Turkmenbashi’s World of Fairy Tales. Van gewetensbezwaren hebben deze bedrijven geen last. In tegendeel, om in het land te mo-gen werken, zorgen ze voor de vertaling en uit-gave van de Ruhnama. Bouygues heeft momen-teel tien nieuwe projecten lopen met een totale waarde van achthonderdvijftig miljoen euro. Uit de achtbaan klinkt opgewonden gegil. De karretjes zoeven over een ijzeren constructie in de vorm van de Kaspische Zee, de bron van Turkmenistans rijkdom. Hiermee worden de megalomane bouwprojecten gefinancierd. Hoeveel gas- en olievoorraden Turkmenistan precies bezit is onduidelijk, maar volgens de president is er genoeg voor iedereen. Jaarlijks verkoopt Turkmenistan veertig miljard kubie-ke meter gas aan grootafnemer Rusland (Gazprom). Dezelfde hoeveelheid zal binnen-kort naar China stromen, met Iran is deze zo-mer een deal gesloten. Ook de Verenigde Staten en Europa lonken naar de Turkmeense voorra-den. In de strijd om een alternatief voor het Russische gasmonopolie hopen ze ook Turkmenistan te betrekken bij de Nabucco-pijplijn, die gas uit de landen rond de Kaspische Zee naar de EU-lidstaten moet gaan vervoeren. Of het Westen zich kan permitteren daarbij vervelende vragen over mensenrechtenschen-dingen te stellen, is de vraag.

Op het keurig gemillimeterde gazon staat een grote Turkmeen tegen een beer van plastic ge-leund. ‘Ken je George Orwells Animal Farm?’ roept hij als we langs lopen. ‘Dat boek is op al-le manieren toepasbaar op Turkmenistan!’ Zijn rooddoorlopen ogen en flinke kegel verra-den een stevige borrel. Als we hem om uitleg vragen, maakt hij zich snel uit de voeten. In Turkmenistan letten zelfs dronkaards op wat ze zeggen. ■

‘Stalinistisch Disneyland’ is onderdeel van de serie ‘Dreamcity’, een project in woord en beeld van Anoek Steketee en Eefje Blankevoort over pretparken op opmerkelijke plaatsen overal ter wereld. In 2010 zal het in boekvorm verschijnen.

de oogst hebben ze een tweedaagse all-inclu-sive excursie van de overheid gekregen. Ze logeren in een comfortabel hotel, eten in mooie restaurants en bezoeken het pretpark. De auto-riteiten lijken een stilzwijgende afspraak met hun onderdanen te hebben: politieke loyaliteit en gehoorzaamheid in ruil voor (relatief) wel-zijn. Het percentage werkloosheid is weliswaar hoog, het gemiddelde maandsalaris van hon-derd dollar laag, maar basisvoorzieningen zijn gratis of goedkoop. Gas, elektriciteit en water zijn gratis, een tank benzine kost één dollar, een brood koop je voor nog geen tien cent. Bovendien is er in Turkmenistan rust en veilig-heid, zegt katoenplukster Gizlar. ‘Overal om ons heen is oorlog of onrust; Afghanistan, Iran. Hier hoeft niemand bang te zijn voor de dag van morgen. Het is stabiel.’ De nieuwe man Berdymuhammedov begint steeds meer trekjes van zijn voorganger over te nemen. Ministers verdwenen onlangs zonder proces in het gevang, en terwijl de persoonlijk-heidscultus rondom Niazov wordt ontmanteld – straatnamen, instellingen en gebouwen krij-gen andere namen, zijn gezicht verdween van het geld – duiken er op tal van overheidsgebou-wen immense portretten van Berdymuham-medov op. En in de goede traditie van dictators heeft hij zich tal van eretitels aangemeten. Op de foto’s, postzegels, kalenders en posters die van de nieuwe president in omloop zijn ge-bracht, laat ook Berdymuhammedov zich graag zien als ware Turkmeen: in klederdracht op het beroemde Turkmeense Akhal-Teke paard, tussen de katoenplukkers en etend in de traditionele yord. Maar opvallend veel af-beeldingen tonen hem ook als speler op het in-ternationale toneel: handenschuddend met Ahmadinejad, Poetin en Loekasjenko en ore-rend bij de Verenigde Naties. Onafhankelijkheid en neutraliteit zijn nog altijd de kernbegrippen in de Turkmeense politiek, maar ondertussen zoekt de president voorzichtig toenadering tot de buitenwereld. Als de lichtjes in het pretpark worden ontsto-ken, gaan ook de schijnwerpers in de rest van de stad aan. Vooral na zonsondergang toont dit stalinistische Disneyland zich van zijn bes-

Ondertussen zoekt de nieuwe president

voorzichtig toenadering tot de buitenwereld

Sonah en Ketir wonen allebei in een van de oude wijken van Asjchabad. Ze vinden het maar niets dat de oude gebouwen moeten wijken voor de nieuwe met marmer beklede monumentale appartementen die overal verrijzen

Dreamcity Turkmenistan

Documents

Transcript of Dreamcity Turkmenistan