Risico’s en maatregelen bij stralingsongevallen

Dr. ir. C.H.L. (Chris) Peters

Klinisch fysicus

Coördinerend stralingsdeskundige JBZCBRN symposium 24 januari 2013

“Straling met voldoende energie

om een elektron vrij te maken uit

Ioniserende straling

“Straling die in staat is om materie te ioniseren”

om een elektron vrij te maken uit

de buitenste schil van een atoom”

Ioniserende straling - 2

Toestellen Radioactieve stoffen

Treedt op bij zware atoomkernen

Direct ioniserende straling

Twee varianten: elektron

emissie en positron emissie

Indirect ioniserende straling

Elektromagnetische straling Elektromagnetische straling

hogere energie dan licht

Komt vrij door verval van kern

naar lagere energietoestand

Dracht in lucht ~ cm

Dracht in weefsel << mm

Afscherming: velletje papier

Dracht in lucht ~ m

Dracht in weefsel ~ mm

Afscherming

Dracht in weefsel ~ mm

Afscherming: perspex plaat

Dracht in lucht ~ hm

Dracht in weefsel ~ dm

Afscherming: beton of lood

Activiteit = aantal veranderende atoomkernen per seconde

• Eenheid = Bq

• 1 mCi = 37 MBq

Activiteit

• 1 mCi = 37 MBq

• Halveringstijd

Dosis = geabsorbeerde stralingsenergie per massaeenheid

• Eenheid: Joule / kg = Gy

Mogelijke gezondheidsschade hangt af van:

Dosis

• Hoeveelheid geabsorbeerde stralingsenergie

• Soort straling

• Blootgestelde organen

� Effectieve dosis (mSv)

Individuele jaardosis in Nederland

• Gemiddeld ca. 2.4 mSv

• 2011, Bijdrage Fukushima:

< 0.001 %

• Bijdrage kernwapenproeven +

Tsjernobyl: < 1 %

ionisatie

DNA beschadiging

celdood mutatie

Biologische effecten

celdood mutatie

orgaan

schadetumor

Deterministische effecten Stochastische effecten

genetische

effectensteriliteit

Deterministische effecten

• Acute blootstelling aan

hoge dosis

• Drempelwaarde 200 mSv

Stochastische effecten

• Kansgebonden effect

(lage dosis)

• Effecten treden op lange

Biologische effecten - 2

• Drempelwaarde 200 mSv

• Effecten treden op korte

termijn op

• Ernst van effect hangt af

van dosis

• Effecten treden op lange

termijn op

• Kans van optreden hangt

af van dosis

• Ernst van effect hangt

niet af van dosis

Biologische effecten - 3

Lage dosis èn laag dosistempo

Voorkom interne besmetting!

Maatregelen

Basisprincipes stralingshygiëne

• Beperk tijdsduur van

blootstelling

• Bewaar afstand tot bron

• Zorg voor adequate afscherming

Casus 1 – Ongeval bij transport

Conform ZiROP JBZ

Inrichten ‘besmette zone’ SEH

•Afdekken vloer en tafel behandelkamer met

plastic folie

• Afdekken apparatuur/hulpmiddelen

conform OK regime

•Radioactief besmette patiënten ‘inpakken’

•Alleen voor de behandeling noodzakelijk

personeel aanwezig

•Personeel beschikt over persoonlijke

beschermingsmiddelen (kleding)

SEH arts beslist over medisch

ingrijpen

Prioriteit:

1. Noodhulp/stabiliseren

2. Decontamineren

Nucleair geneeskundige beslist

over het stralingshygiënisch

handelen

• Verlaten besmette zone enkel

in overleg met nucleair

Casus 1 – Ongeval bij transport - 2

2. Decontamineren

3. Verdere medische zorg

in overleg met nucleair

geneeskundige

• Verzamelen, verpakken en

correct afvoeren van

besmette materialen

November 2006

Sporen van polonium-210 aangetroffen

in 3 vliegtuigen van British Airways

• Vergiftiging Alexander Litvinenko

• Passagiers van 221 vluchten verzocht

om contact op te nemen met NHS

Casus 2 – Polonium-210 besmetting

om contact op te nemen met NHS

Passagier wordt doorverwezen naar SEH

• Kan eventuele Po-210 besmetting

vastgesteld worden?

• Nationaal vergiftigingen informatie

centrum RIVM

Artikel J.J.J. Borm en P. Jansen in

Nederlands Tijdschrift voor

Stralingsbescherming 2(1):11-19; 2011

Casus 3 – ‘Grootschalig stralingsongeval’

• Routine en ervaring nucleair geneeskundig personeel

• Risico’s van miscommunicatie en onbetrouwbare

informatie

• Risico op post-traumatische stress stoornis (patiënt èn

hulpverlener)

Casus 3 – ‘Grootschalig stralingsongeval’ - 2

Algemene adviezen

• Gebruik ‘MRSA protocol’

om radioactieve besmetting

te voorkomen

• Bewaar afstand

• Urgent medisch handelen

Radiologische triage aan de poort

• Tijdige herkenning van zware

besmettingen

• Buiten houden niet of licht

besmette zelfverwijzers

• Netto dosistempo van 1 uSv/h • Urgent medisch handelen

heeft altijd voorrang

• Netto dosistempo van 1 uSv/h

op 30 cm afstand als

drempelwaarde

Casus 3 – ‘Grootschalig stralingsongeval’ - 3

Preventie massapsychologische

effecten

• Duidelijke instructie aan

personeel

• Geruststelling naar niet of

licht besmette patiëntenlicht besmette patiënten

• Inhoud van communicatie

naar derden

“De leidraad CBRN, verschenen onder

auspiciën van ZonMw, is voor de opvang

van stralingsslachtoffers duidelijk te beperkt van stralingsslachtoffers duidelijk te beperkt

en laat een groot potentieel onbenut”

Chris Peters

Klinisch fysicus

c.peters@jbz.nl