1 Waterdorp~Grou 700-20182 SintPiterkerk 1125-2018 3 GrousterSchouw ca1600-2018 4 SintPiterfeest ca1650-2018 5 Kofschepen/hellingen ca1700-ca1810 6 ItGild 1776-2018

7 JoostHiddesHalbertsma 1789-1869

8 EeltjeHiddesHalbertsma 1797-1858 9 Brandspuitenfabriek 1843-1948

VandePloeg 10 Halbertsma’shouPabrieken 1891-1980

11 Rodedorp 1900-2018

12 Skûtsjesilen 1929-2018

DorpscanonGrouGrougaatmeedoenaandenieuwewebsiteoverFriesedorpscanons:www.dorpscanon.nlIndedorpscanonwordendevoorGrouhistorischgezienmeestkarakterisXekemensen,gebeurtenissen,tradiXes,gebouwenetc.beschreven.Hierbijgaatalsvoorzeteenlijstvan12zogenaamde‘venstersnaarhetverleden’,opgestelddoordewerkgroepDorpsarchiefGrou.NuishetdebeurtaandeGroustergemeenschapomdaarovereenmeningtegeven.DOEMEE!!!!devraagis:Welkevijf‘vensters’zijnvolgensuhetmeestkenmerkendvoorGrou?•  Omcirkelmaximaalvijfnummers

inbijgaandelijst•  Alsueennieuwvensterwilt

toevoegenofeenopmerkingheebkandatook!

Inzendenkantotuiterlijk10januari2019.StuurjeTOP5peremailnaar:info@dorpsarchiefgrou.nl

WaterdorpGrou“DoordemoerassigeaardvandebodemindeomgevingvanGrouw,isdezeongeschiktvoorbouwland;hetgehelegebiediseenechteFriese'greidestreek'.DezesituaXemaaktedatdevroegstebewonersvanoudshervertrouwdwarenmethetwater.UitdeoudekaartenvanSchotanus(1664en1694),dekadastralekaart±1820,Eekhoffe.d.blijktdathiervaneenarchipeldorpgesprokenkanworden,datalleenviahetwatertebereikenwas”.“AanhetgravenvanhetKolonelsdiepinde16eeeuwheebGrouwmedezijnbloeitedanken.DoorditkanaalliepdescheepvaartvanGroningennaarHollandviaGrouw.OokdeschippersvanLeeuwardenvoerenviaGrouw.Doordeschaarsteaanhooggelegen,droogblijvendegrondwarendebewonersgedwongendehuizenzeerdichtopeentebouwen.Hierdoorontstondeenhaaststedelijkebebouwing,metveelwaterlopenensmallestraten(vergelijkVeneXe).Ondanksdeveledempingen,heebhetdorpdezekarakterisXekbehouden.”Bron:P.L.deVrieze,in:ItBeaken,1976-3

DeSintPiterkerkDezevanoorsprongkatholiekekerkisgebouwdindeeerstehelbvande12deeeuwengewijdaandeapostelPetrus.Dekerkiseenvandeoudste,maarookeenvandegrootstedorpskerkenvanFryslân.Hetgehelegebouwhadeenlengtevan32meter.Nogsteedsisniethelemaalduidelijkwaarominditkleinedorpeenzogrotestenenkerkwerdgebouwd.Mogelijkligthieraaneenmiddeleeuwsbisschoppelijk‘zendingsplan’tengrondslag.Dezadeldaktorendateertuitde14deeeuw.HetkoorheebindeloopderXjddiversebestemmingengekend,zoalsrechtshuis,wachthuis,provoost,kosterswoningenconsistoriekamer.Tot1832heebditgedeeltevandekerkdienstgedaanalsrecht-enraadhuis.DekerkisbeeldbepalendvoorGrouenopzeerveelschilderijenvastgelegd.Bronnen:-WandelroutedoorGrou,uitgavemuseumHertfanFryslân-WerkgroepKerknaarBuiten(RaadvanKerken)-H.MolenG.deLangen,LeeuwarderCourant,12april2018

GrousterSchouwGrouwasdoorliggingenkaraktereen“archipeldorp”,bestaandeuitvelekleineeilandjesendaardoorookhet“dorpvandeschouwen”.Veeldorpsbewonershaddenvroegereenschouwomoverhetwaterenhet‘swintersondergelopenlandtereizen.Desmid,Xmmermanenschildergebruiktendeschouwomopdeverafgelegenboerderijenenarbeidershuizenhunwerkteverrichten.Metdeschouwwerdendevollemelkbussenopgehaaldennaarde“bûterfabryk”gebracht.Bakker,slagerenwinkeliersvenuenhunwaaruitmetdeschouw.Deschouwwerdlatervooralzeilbootenvisboot.BijdeoverstromingsrampinZeelandin1953verleendendepervrachtautoaangevoerdeGWS-schouwenuitGrouuitstekendediensten!Bron:hups://grouwsterwatersport.wordpress.com/gws-schouwen/historie/

SintPiterfeestSintPiterdagwasvroegerinveeldorpenenstedeneenbijzonderedag,diewerdgevierdop5maart.Eigenlijkvierdemenhetbeginvanhetvoorjaar,maartegelijkerXjdwerdenallerleinieuwecontractengesloten.Zokondenb.v.deboerenvanaf5maarthunnieuwgehuurdeweilandengaangebruikenennamendeschippersnieuwebemanningsledenaan.Hetwasvooralleinwonerseenfeestdagwaarzelangnaaruitkeken.HetoudstbekendeSintPiterliedjedateertuitde17deeeuwenwordtinGrounogsteedsgezongen.Deeersteregelluidt:SintPiterdeidangrienetdewei(OpSintPiterdagbeginnendewegenweergroentekleuren).Doordeinvoeringbegin1700inNederlandvandeGregoriaansekalender,deXjdsaanduidingversprongtoen11dagen,vielSintPiterzijndaguiteindelijkop21februari.In1903/1904veranderdehetSintPiterfeest.EenkleuterjuffrouwvondhetjammerdatdekindereninGrougeenSinterklaasvierdenenlietdaaromSintPiteralspersoonverschijnendiebovendienietsvoordekinderenmeebracht.EnigejarendaarnakreegSintPiterhulpvanéénZwartePiet.Samenkwamenzedaarnasteedsop21februari,SintPiterzijnverjaardag,opeenbootbijdeKadeaan.DeaankomstvanSintPiterisnuevenwelalvelejarenopdezaterdagvoorzijnverjaardagzodatiedereen,kinderen,GroustersenAld-Grousters,bijzijnaankomstopdeKadeaanwezigkanzijn.Bronnen:FolkorisXschWoordenboekK.TerlaanenoudejaargangenFrisia

Kofskippen/hellingenVeelschippersuitdeFriesehavenplaatsenvoereninde16de,17deen18deeeuwmethunschepennaardeOostzeelandenenlangsdeFranse,SpaanseenPortugesekust.MaardatookGroueengrotebloeiperiodegekendheeb,dietedankenwasaandezekustvaartisminderbekend.Tochvoerenindetweedehelbvande18deeeuwenkeleXentallenGrousterschippersmethunkofschepenlangsdeEuropesekusten.NadewintervoerenzevaakeerstinzuidelijkerichXng,dehavensvandeOostzeelandenwarendannognietijsvrij,omo.a.zout,wijnenspecerijenoptekopenendievervolgensviadeSontnaardeOostzeelandentebrengen.DaarvandaannamenzevaakhoutengranenmeeterugnaarNederland.DiekofschepenwerdenopdrieverschillendehellingeninGrougebouwdendatzorgdevoorveelwerkgelegenheid.Dehellingbazenzochtenmensendieindezeschepenwildeninvesteren.Deinvesteerderskregendaneenaandeelinhetkofschip.DeaandelenwerdenindewijdeomgevingvanGrougekocht.Ookontstondereenlevendigehandelindezeaandelen.Zokonjeb.v.je1/16porXe(aandeel)ineenkofschipverkopeninvierkeer1/64porXe.DezebloeiperiodeeindigdetoendeFranselegersinNederlanddedienstuitmaaktenenNapoleonin1806hetConXnentalestelselinvoerde.Bronnen:ArchiefLeeuwarderCourantenTresoar

Ziekenfonds“ItGild”HetoudstenogbestaandeNederlandseziekenfondswerdopgerichtin1776metalsdoelhetverlenenvanfinanciëleondersteuningbijziekte,ouderdomenoverlijden.Delijfspreukluidt:“Lofwaardigisdeez’maatschappij,menstaatgetrouwdeledenbij”.Tegenwoordigis“ItGild”geenziekenfondsmeer,maareenvereniging,waardegezelligheidvooropstaat.Alleendeboeteclausulebestaatnog.WanneereenlidtelaatopdevergaderingverschijntofnietXjdigafzegt,moethijeenboetebetalen.Bijgebrekaanechtevergaderpuntenbesprekendeledendemedischestaatvandienstvanelkaar.DeFriesepijprookkampioenkrijgtbijvoorbeeldgeenhuldiging,maareenberisping.Hijbrengtimmerszijngezondheidingevaar.Naelkevergaderingiserterbevorderingvandegezondheidpalingenjongejenever.Bronnen:-  ZiekenfondskistjePalingenjongejenever-  hups://www.tresoar.nl/ontdek/Ziekenfondskistje-Paling-en-jonge-

jenever-1/Pages/HomePage.aspx

JoostHiddesHalbertsma(1789-1869)“Alsiemandhetheebverdiendom‘MisterFryslân’genoemdteworden,danishetwelJoostHiddesHalbertsma.HijsteldeindeeerstehelbvandenegenXendeeeuwvoorFrieslanddeagendaopvanwatergedaanmoestwordenomeenvolwassenFriesecultuurtotstandtebrengen.Zelfzeuehijalvanallesoptouw–teveelomzelfvoorelkaartekrijgen–endemensenvandeFriesebewegingzoudenHalbertsma’sagendaindenegenXendeendetwinXgsteeeuwvooreengrootdeeluitvoeren”,aldusde“KanonvandeFryskeSkiednis”GeborenenopgegroeidinGrouwerdhijdoopsgezindpredikantinDeventer,DaarnaastwashijschrijvervanFrieseverhaleneneeninternaXonaalgerespecteerdtaalgeleerde.HijwasdeeerstediebegonmethetopstellenvaneenwetenschappelijkFrieswoordenboek.UiteindelijkkwamhijtotdeleuerF.Bovenaleenscherpzinnigobservatorvanalleswatzichafspeeldeindekerk,regeringskringen,dehandel,wetenschapenleuerkunde.HijreisdedoorheelEuropaenwaseengrootverzamelaar.Hijgafdeaanzettothetoprichtenvanhetprovinciaalarchief‘Tresoar’envanhet‘FriesMuseum’.Bron:hup://www.11en30.nu/de-canon-vensters/joast-hiddes-halbertsma

EeltjeHiddesHalbertsma(1797-1858)EeltjeHalbertsmawordtdorpsdokterinzijngeboorteplaatsGrou.Doorzijnsocialeenbetrokkenhoudingwerdenwordthijlie{ozend‘dokterom’(omkedokter)genoemd.MaarhijwasookzeerbijdeXjd.DokterEeltjeheebalseerstekininetoegediendbijernsXgziekepaXenten.NogmeerbekendheidenbewonderingkreeghijalsschrijvervanFrieseverhalen.SamenmetzijnbroersJoostenTjallingheebhijdeverhalen-engedichtenbundel“RimenenTeltsjes”geschreven.InHeidelberg,waarhijookstudeerde,gingdeinvloedvandetoenmalige“RomanXschebeweging”nietaanhemvoorbij.OpveelDuitsemelodieënhebhijFriesetekstengeschreven.Zoschreefhij“DeâldeFriezen”,datin1875opvoorstelvanJelleTroelstrawerduitgeroepentotFriesvolkslied.Hijwaseenmanvanwisselendestemmingeneneenroyaaldrankgebruik.Zijnbezoekenaancaféhet“HofvanBrussel”warenvaakspraakmakend.AlsenigekreegEeltjeeenborstbeeldinhetparkbijdeingangvandeoudedorpskern.Bron:

BrandspuitenfabriekVanderPloegDesmederij,laterdebrandspuitenfabriek,werdinGrouin1885opgerichtdoorT.v.d.Ploeg.Op12decemberwoeddeereenverwoestendebrandindeGrousterfabriekwaarookbrandkastenwerdengemaakt.DeschadebedroegF8000,-.DefabriekinGrouwerdherbouwdenin1913werderookeenfabriekaandeWillemskadeinLeeuwardengevesXgd.VanderPloegwaseralsdekippenbijtoendemotorbrandspuiteninzwangkwamenenvande74motorbrandspuiten,dieerin1917waren,hadVanderPloeger54geleverd.Vanafbeginjaren1930verhuisdedemachinefabrieknaarApeldoorn.In1948werddeproducXevanbrandweervoertuigenbeëindigd.Bron:NaXonaalbrandweerdocumentaXecentrum.nl

HetrodedorpGrouwasjarenlangmetSXenshetmeestrodedorpinFriesland.In1906werderinGroueenafdelingopgerichtvandeSDAP,deSociaalDemocraXscheArbeidersParXjdooro.a.WytsePostmaenHendrikHoeneveld.Deaanwasvanledenindejarendaarnaisgroot.MetnamedoordehandtekeningenacXevoorhetalgemeenkiesrechtkomenbijdeverkiezingenvan1913andersmindersocialisXschegezinneninhetrodekampterecht.In1917verovertdeparXjdeabsolutemeerderheidinderaad.MaarradicalestromingenzoalsanarchismeenmarxismekregeninGrougeenvastevoetaandegrond.De1Meiviering,alsdagvandearbeid,waseenjaarlijkshoogtepuntvoorderodefamilieinGrouenwerddoorhonderdenmensenbezocht.DeMeiboommoestversierdwordenenlateropdedagzoudenzeermetzijnallenopitGrienomheendansen.Aanvankelijkgebeurdeditopdeeerstezondagvanmei,omdatdearbeidersernietvrijvoorkregen.Eeneensgezindroodnest,wasGrouindieXjd.VandeGrousterbevolkingstemdeindehoogXjdagenliefst65tot70procentPvdA.DeRodeJeugdcentraletot1956georganiseerdindeAJC,deArbeidersJeugdCentrale,enhadeeneigenJeugdhonkaandeDrachtsterweghoek1steOosterveldstraat.ErwasookeenVrouwenbondeneencoöperaXeve‘Exelsior’winkel,zangkoren,toneelverenigingeneenacXevedrankbestrijdingsbondmetalsleus“Denkendemensendrinkenniet,drinkendemensendenkenniet“.Hetrodekoor,‘MeielkoarIen’,houdthetvandearbeidersverenigingennoghetlangstevol,hoewelhetkoorbijXjdenophetgatlag,zongendesocialistennogtot1995hunstrijdliederen.IndegemeentepoliXekisdeP.V.D.A.danallangdemeerderheidkwijt.Bronnen:•  ItReadeDoarpGrou,inbyldfan100jiersosjalisme,KlaasSchermer,

GeartVledderenDurkWiersma(1999)•  MeivieringjaarlijkshoogtepuntvoorrodefamilieinGrou,Freya

Zandstra(mei1999)•  ItReadeGrou,goudmijntjeenfeestvanherkenning.R.d.V.In:DeMid-

Frieslander(26_05_1999)

Halbertsma’shouVabriekenIn1891werdendeHalbertsmafabriekenvoorhoutbewerkingopgerichtdoorPieterGoslikHalbertsma.WatbegonmethetmakenvanbotervaatjesenboterkistenwerdnadiengewijzigdindeproducXevandeurenenpalletsenbox-palletsenkozijnen.HalbertsmawasindieXjdeenvrijmodernbedrijfmeteeneigenpensioenfonds,bedrijfsbrandweer,personeelsverenigingenbedrijfsgarageeneeneigentransportafdeling.NaastGrouwerdenerinLeeuwarden,Hoorn,Groningen,LemmerenScheemdaookfabriekengevesXgd.Mededoordegrotebouwmalaisevanbegin1980gingdefabriekuiteindelijkfailliet.Dedeuren-sectorwordtinzeerafgeslanktevormvoortgezetdoordefirmaVanVuuren.Bron:B.S.Jellema

SkûtsjesilenSkûtsjes(beurt-envrachtschepen)vervoerdeno.a.landbouwproducten,aarde,zandenpuin.Alsinds1820werdener’szomers,alserweinigwerkwasvoordeschippers,zeilwedstrijdengeorganiseerddoorkasteleins.Deschippershaddenerveelbelangbijommeetedoen,omdatervaakveelgeldenmooieprijzentewinnenwas.In1926organiseerdedeVVVvanGroueenouderwetseskûtsjesilerijvoorhet“BroederschapvanNotarisseninNederland”,dateencongreshieldinGrou.In1929vonddeeerstedoordeSkûtsjecommissieGrouwgeorganiseerdewedstrijdplaats.OmdaterbehoebewasaancentralisaXe,werdin1945eencontactorgaanopgericht.Ditwerdin1946deSintraleKommisjeSkûtsjesilen(SKS),zijlietslechts14skûtsjestoe,watertoeleiddedatin1982deIFKS(SXchXngIepenFryskeKampioenskippen)werdopgericht.DestartvanhetSkûtsjesilenisiederjaarinGrouenduurttweeweken.Bron:Skûtsjesilen:WandelroutedoorGrou,uitgaveVVVMid-Friesland