Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

22
7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930 http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 1/22  Doornappel als medicijn tegen astma in 1930 “Dit is toch de plant,waarmee ik Annie heb verpleegd”, zegt Maria verrast, terwijl zij de rollator op een grote Datura-struik direct naast het water toestuurt. “Eigenlijk mocht de apotheker dat soort medicijnen pas aan kinderen van 12 jaar of ouder afgeven. Toch gaven zij mij dat astmamiddel, ook al was ik toen pas 10 jaar.” Dat alles moet zich omstreeks 1930 afgespeeld hebben. De apotheek lag tussen de Grote Markt en de Schoenmakerstraat te Roermond. Er was nog een andere apotheek op de Hamstraat, maar die voerde geen astmakruiden. Haar zuster Annie had astma en hoestte zich de longen uit het lijf. Zij lag dus het grootste gedeelte van de dag in bed op een eigen kamertje. De andere zussen sliepen met zijn tweeën of drieën op een kamer. De jongste zus in het gezin van tien kinderen was de enigste, die de verpleging van de drie en twintigjarige Annie rondom de klok wel aandurfde. Zij was de enigste, die niet bij de nachtelijke hoestbui in paniek raakte en ook de onderbreking van de nachtrust althans oppervlakkig gezien het  best verdroeg. Zij leerde de verstikkingsangsten van haar zus door zelfbeheersing te verdragen en onderdrukte de collectieve paniek,die ontstaat als anderen in paniek geraken. Om de nachtrust van drie andere zussen niet te storen, werd haar ledikantje naar de kamer van de astmapatiënte verhuisd. Dan kon de verpleegster bij een aanval in de nacht het licht aanmaken en op haar gemak de astmakruiden op een schoteltje ontsteken. Annie ging boven de smeulende hoopje as  Fig. 1: Doornappel (Datura stramonium), aan de oever van de Dommel – vlakbij en tegenover het vroegere “Dommelhotel” te Eindhoven

Transcript of Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

Page 1: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 1/22

 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

“Dit is toch de plant,waarmee ik Annie heb verpleegd”, zegt Maria verrast, terwijl zij de

rollator op een grote Datura-struik direct naast het water toestuurt.

“Eigenlijk mocht de apotheker dat soort medicijnen pas aan kinderen van 12 jaar of ouder 

afgeven. Toch gaven zij mij dat astmamiddel, ook al was ik toen pas 10 jaar.”

Dat alles moet zich omstreeks 1930 afgespeeld hebben. De apotheek lag tussen de Grote

Markt en de Schoenmakerstraat te Roermond. Er was nog een andere apotheek op de

Hamstraat, maar die voerde geen astmakruiden.

Haar zuster Annie had astma en hoestte zich de longen uit het lijf. Zij lag dus het grootste gedeelte

van de dag in bed op een eigen kamertje. De andere zussen sliepen met zijn tweeën of drieën op een

kamer.

De jongste zus in het gezin van tien kinderen was de enigste, die de verpleging van de drie en

twintigjarige Annie rondom de klok wel aandurfde. Zij was de enigste, die niet bij de nachtelijke

hoestbui in paniek raakte en ook de onderbreking van de nachtrust althans oppervlakkig gezien het

 best verdroeg. Zij leerde de verstikkingsangsten van haar zus door zelfbeheersing te verdragen en

onderdrukte de collectieve paniek,die ontstaat als anderen in paniek geraken.

Om de nachtrust van drie andere zussen niet te storen, werd haar ledikantje naar de kamer van de

astmapatiënte verhuisd. Dan kon de verpleegster bij een aanval in de nacht het licht aanmaken en op

haar gemak de astmakruiden op een schoteltje ontsteken. Annie ging boven de smeulende hoopje as

 Fig. 1: Doornappel (Datura stramonium), aan de oever van de Dommel – vlakbij en

tegenover het vroegere “Dommelhotel” te Eindhoven

Page 2: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 2/22

hangen en ademde de irriterende rook in, die het slijm door hoesten moest verwijderen. Het

tienjarige Marietje leerde de omgang met het zwaar giftige geneesmiddel. Handen wassen vóór en

na de toediening vormde geen probleem. De zorg voor haar zus behoorde tot haar verantwoording

en eigenlijk had zij sowieso altijd al verpleegster willen worden...

Page 3: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 3/22

Gevaarlijk Toovenaarskruid

Er werd bij de astmabehandeling nogal wat kruid verbruikt. Er werden, met name na een verhuizing

van de Venloseweg naar de Singel ook andere medicijnen toegepast.

Elke nacht traden er wel aanvallen op en de tienjarige moest regelmatig naar de apotheek, waar men

haar na korte tijd leerde kennen en zij steevast werd begroet met de vraag “Hoe gaat het toch metAnneke?”.

En ach, wat was daarvan te zeggen. Verbeteringen behoorden ondanks de oude bijnaam

“toovenaarskruid ” tot de categorie wonderen, die slechts zelden, met veel bidden of een bedevaart,

worden gezien. Het wonder was dus uitgebleven en werd door de astmakruiden zeker niet, maar 

evenmin door andere medicamenten ingeluid.

Ongetwijfeld zijn er ook andere soorten medicatie en onderzoek uitgeprobeerd. Daarover is geen

informatie meer beschikbaar. Moderne onderzoekmethodes, die allergieën, zoals bloem of meel,

 pollen, mijten, smog, huisstof, enz. uitsluiten schijnen niet bekend te zijn geweest.

Hoe reageert een tienjarig kind op de doodsangst van een 23-jarige zus, die bij de nachtelijke

hoestbuien dreigt te stikken? Weinig is er bekend over de vertwijfeling en wanhoop, die uiteindelijk 

tot de studie van de plantkunde en geneeskunde – binnen de grenzen van het haalbare niveau – 

hebben geleid.

Heeft men destijds niet ook aan het risico van een zelfmoord als de ultimatieve oplossing

voor de verstikkingsangsten gedacht? De kant en klare verpulverde bladerschilfers der 

doornappelkruiden lagen immers min of meer open toegankelijk klaar in een blikken

trommeltje.

In latere jaren stonden de gifplanten onbeveiligd in de tuin. Ieder gezinslid kon er in een

onbewaakt moment heenlopen en een handvol zaden, zaadcapsules of bladeren meenemen.

Alle delen van de doornappel staan immers als zeer giftig bekend.Werd de slaapkamer na het inhaleren ook wel gelucht, of was het binnenlaten van koude, frisse

lucht, respectievelijk de wintersmog met de rooknevels van duizenden kolenkachels irriterend? Bij

deze vragen telt natuurlijk alleen de gezondheidstoestand van de astma-patiënt.

Is het inademen van de opstijgende doornappelrook schadelijk voor de in dit vertrek toevallig

slapend, tienjarig kind? Kennelijk niet – de verpleegster heeft uiteindelijk de 92-jarige leeftijd

 bereikt...

Page 4: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 4/22

Het oogsten van de astmakruiden

Annie's astma verhevigt tijdens de economische crisis rond 1929. Al vroeg werden de astmakruiden

in een eigen tuin bij het woonhuis aan de Venloseweg op enkele vierkante meter tuingrond

gekweekt.

De zwarte zaadkorrels van de doornappel werden aanvankelijk door de vader des huizes zelf volgens de voorschriften geplant. Het perkje lag afgescheiden van de rest van het tuintje, want de

 plant was en bleef zwaar giftig.

Aan de oever van de Dommel bloeit de verwilderde of wilde plant tussen Juli en Oktober 1. Begin

oktober 2012 vindt men aan deze struiken alle zaaddragende elementen van de ontluikende bloem,

de kleine zaadcapsule, de grote onrijpe doornappel, en de bruine, rijpe doornappels.

De bloemen vertonen alle een lichtblauwe teint, die echter op de foto's nauwelijks identificeerbaar 

is.

1 Grote Plantengids op kleur – door Marjorie Blamey, pag. 59, uitgeverij: Tirion) vermeldt de volgende details: De

doornappel is hoog, stinkend. De bloemen zijn soms purper. De plant groeit in ruigten, akkerranden (B/NL (aldaar redelijk zeldzaam). De plant is ingeburgerd uit Zuid-Amerika en zeer giftig .

 Fig. 2: De ontluikende, lichtblauwe of -paarse bloem van de doornappel (Datura

 stramonium)

Page 5: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 5/22

De toebereiding van de astma-kruiden

De kleine plantjes groeiden als kool en er droegen in de zomermaanden prachtige witte bloemen.

De bladeren werden na een seizoen geoogst en moesten in de ovens van de bakkerij eerst worden

gedroogd. Vervolgens nam aanvankelijk Annie en later Marietje de bladeren en verpulverde het

droge spul op een krant met behulp van een lege fles, die over de bladeren werd gerold. De schilfers

werden bijeengeveegd en in een blikken trommeltje bewaard.

Tezelfdertijd vormde de plant boven een vijfledig, stervormig kroonblad stekelige, groene appels,

die na verloop van tijd bruin kleurden en opensprongen. Uit de open bruine vruchten kon men dan

het zwart-korrelige zaad zien zitten, waarmee Maria de volgende aanplant kon uitzaaien.

 Fig. 3: De zaadcapsule van de doornappel (Datura stramonium)

Page 6: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 6/22

Lourdes

Ondanks de gewetensvolle verpleging gaat het mettertijd steeds slechter met Annie. De astma-

aanvallen nemen toe en met name 's nachts ontaardt de heftige kortademigheid steeds vaker in

verstikkingsnood. Tussen de kerkboeken vind ik een bescheiden missaaltje met de titel “Salve

Regina2” met de volgende opdracht in plechtstatige schrift, alsof het een oorkonde betreft:

Gedachtenis van Lourdes 12-22 

Juni 1934 met daaronder de naam van Annie en haar adres. Het boekje documenteert, dat zij op 27-jarige

leeftijd een bedevaart heeft ondernomen. Het missaaltje valt op door bescheidenheid tussen de veel

grotere missalen van de andere gelovigen, waarvan de religiositeit evenredig met de omvang van

het gebedenboek toeneemt.

2 Zech en Zoon, Pauselijke Uitgevers, Braine-Le-Comte, Imprimatur 1928

 Fig. 4: Gedachtenis van Lourdes 12-22 Juni 1934

Page 7: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 7/22

Chaos

Een bedevaart naar Lourdes is Annie's laatste noodkreet aan de hogere Machten om bijstand, maar 

het helpt niet. Kort voor kerstmis 1934, in het hartje van de winter krijgt de moeder des huizes een

dubbele longontsteking en overlijdt onverwacht binnen vier dagen op de leeftijd van 54 jaar..

Van de tien kinderen staan er vier op het punt te trouwen en het huis te verlaten. Om de rouwperiodete respecteren moeten zij nu de huwelijksvoorbereidingen en de levensplanning van het gehele

gezin één jaar lang uitstellen.

Het chaotische verlies van de huiselijke leiding in een groot huisgezin vormt een bijzondere

 belasting voor de oudste dochter Annie. De druk om de leiding van het gezin over te nemen heeft

een negatieve invloed op haar astma. De moeder, die haar dochter ook had verzorgd, liet op vele

 bereiken een leemte achter.

Door algemene verzwakking en depressieve fasen heeft Annie nu in toenemende mate hulp bij het

eten, opstaan, wassen en aankleden nodig. Op advies van de huisarts moet Maria dat schooljaar 

1934/1935 met tegenzin de Mulo voortijdig verlaten om haar zus te verzorgen, daarnaast ook nog

de winkel helpen en en passant de boekhouding van de bakkerij bij te houden.

De brood- en banketwinkel lag aan de Singel en verzorgde met name de wijk “Eigen Haard”, waar 

vooral ambtenaren woonden. Een groot deel van de verkoop werd destijds nog met de bakfiets in de

 buitenwijken rondgebracht. Een aantal klanten bracht zelf voorbereid deeg, dat in de ovens tot

enorm lange broden voor de grote gezinnen werd gebakken.

's Avonds, na het werk en op zondag, na de mis, kleedden de volwassen, vrijgezelle mannen zich in

een keurig pak om en gingen op de markt in een café tegenover de kathedraal een glaasje drinken.

Tezelfdertijd gingen de vrouwen aan tafel rondom een mand met te stoppen sokken zitten om er een

 praatje te maken. Op zondag was de winkel geopend om de klanten gelegenheid te geven het

slagroom met fris gespoten slagroom af te halen. Om beurten werden de dochters ingedeeld om als

verkoopster de klanten te bedienen.

Een dienstmeisje hielp zeven dagen per week mee in de huishouding. Zij werkte vanaf 's morgen

acht uur, at aan de middagtafel mee en bleef in dienst tot “na de afwas van het middageten”.

Allereerst moest 's morgens vóór de aankomst van de eerste klanten de winkel worden gepoetst.

Ook de vele ramen van het grote gebouw kregen regelmatig een wasbeurt.

Page 8: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 8/22

Scholing

De schoolkeuze werd destijds bijzonder pragmatisch en economisch geregeld. Omdat de bakkerij

 brood aan het Mariaklooster mag leveren, moeten alle vijf zussen naar de bijbehorende

Mariaschool3, waartoe een lagere school, een huishuidschool en een Mulo behoren.

De wederzijdse dienstverlening werd overal toegepast. Wie als bakker aan vijf slagersfamiliesleverde, moest ook bij vijf verschillende slagers vlees inkopen.

Een zijingang van de Mariaschool regelde de toegang voor de minder draagkrachtigen, die geen

schoolgeld konden betalen. Roermond was een stadje met 136,5 standen en met verkeerde alleen

met gelijke standen op gelijke voet.

Op het Wilhelminaplein woonden in een statig huis vier leraressen, de gezusters Hess (?), waarvan

er drie op de Mariaschool en en de vierde op een armenschool lessen gaf. De kinderen vonden het

een eer om voor de juf de met huiswerk beladen tas te mogen dragen. Op de eerste klas van de

lagere school werd Marietje in de eerste rij geplaatst, naast een een klein meisje Truus, dat bijzonder 

goed leren kon. Niemand behalve Marietje wilde naast Truusje zitten, omdat deze door dwerggroei

gehandicapt was. Dat er een klasgenootje naast haar wilde zitten, motiveerde haar tot betere prestaties.

Op de nonnenschool was het dragen van te korte mouwtjes en rokjes voor meisjes taboe. Wie te

korte mouwen of kniekousen droeg, moest nablijven en na een reprimande van school worden

afgehaald. Rokken moesten de knie bedekken, mouwen tot iets boven de elleboog reiken. Ouwe

wijven-mouwen heette het dan bij de zussen, waarvan er eentje voor het hele gezin alle kleren

naaide en dus zelf de nieuwste, maar nog net toelaatbare mode mocht bepalen. Door elastieken kon

een naaister de grenzen van het mogelijke eenvoudig variabel maken. De rok of mouw was dan

“toevallig naar boven geschoten”.

Eenmaal per jaar kwam de schoolopziener en wie van de leerlingen het mooiste handschrift had,

mocht op het bord opschrijven, wat hij – natuurlijk in de allermoeilijkste woorden – had gezegd.

Marietje leerde zichzelf zwemmen en mocht tweemaal per week naar het zwembad in de voorstad.

 Na de menarche mocht zij echter niet meer zwemmen zolang zij ongesteld was, wat door haar 

oudste zus Annie werd gecontroleerd.

Over het ontstaan van Anneke's astma is weinig bekend. Op zestienjarige leeftijd, rond 1923,

aanvaardt Annie vol trots bij een boekhandel op de Grote Markt haar eerste baan. Zij vindt het

werken met boeken fantastisch en leest veel. Het boekenbezit was in die jaren niet zo algemeen als

tegenwoordig.

Wat heeft een aspirant boekverkoopster in 1923 leren lezen? Wellicht mocht zij in het eerste jaar alleen potloden aan de seminaristen verkopen. Heeft zij vervolgens Marie Koenen leren lezen, voor 

wie mijn oma zoveel bewondering heeft gehad? Of Guido Gezelle, Couperus en Herman Gorter?

Heeft zij de Index der Verboden Boeken leren kennen? Met de werken van Joyce? En heeft zij op

 jeugdige leeftijd de seminaristen bekoord?

Als Annie zeventien is geworden, wordt er een nakomertje, de jongste van tien kinderen

geboren. De bevalling vindt plaats in het gebouw van het Groene Kruis. Het vierjarige

Marietje kan zich van dit bezoek nog vaag de enorme marmeren trap herinneren en de geur 

van frisse boenwas, die de moeder en haar jongste broertje omgeven. Het bijbehorende

 jaartal herinnert zij zich niet, maar omdat Annie in 1924 zeventien is geworden, moet het

zusje Marietje rond de vier jaar oud zijn geweest. Het is een van de vroegste herinneringen,die haar geheugen nog steeds prijsgeven wil.

3 Destijds gevestigd aan de Kloosterwandstraat

Page 9: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 9/22

Een gezin met tien kinderen werd opgenomen in de “Bond der grote gezinnen” en werd regelmatig

uitgenodigd op de Christoffelstraat in een grote zaal bijeen te komen en deel te nemen aan een

“Bijbelse” opvoering, waarbij de pastoor of kapelaan een preek hield over een religieus of sociaal

thema.

Page 10: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 10/22

Levensverzekering

Gebruikelijk is ook het afsluiten van levensverzekeringen. Zo vind ik een verzekeringspolis, waarin

de Levensverzekering-Maatschappij N.V. RVS , tarief O.T. een veertienjarig kind verzekert:

“voor een som van fl. 124,80, welk bedrag de Maatschappij zich verplicht uit te betalen bij

zijn/haar overlijden. De premie voor bovenomschreven verzekering bedroeg vier cent per week en is vooruit te voldoen tot en met de week, waarin het overlijden valt, doch hoogstens

gedurende 40 jaar 4.”

Bij uitbetaling mag men van geluk spreken, dat de maatschappij nog bestaat, de munt niet als

gevolg van een crisis elke waarde heeft verloren en de spaarder in 1974 (!) voor al dat werk slechts

een  schijntje in de vorm van 124,80 gulden in ontvangst mag nemen. Geen wonder, dat

verzekeringen en banken zich zulke grote paleizen, dure directeursauto's en directeuren met hoge

hoeden en salarissen kunnen veroorloven. Annie houdt het op deze aarde niet zolang uit en indien

zij al verzekerbaar is geweest, heeft de verzekering ongetwijfeld aan die polis maar weinig

verdiend.

4 Polis nr. 12061200, gedateerd 31 december 1934

Page 11: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 11/22

Gorter 

Het toeval wil, dat wij op onze wandeling een dichtregel van Gorter aflezen op de Veldheer , die

stroomopwaarts hoog oprijst naast de Tongelreep. De regel verklaart de naam van de veldheer en

wordt vermoedelijk slechts toevallig afgelezen door mensen, die ter plekke steil omhoog zien tegen

de reflecties van het zonlicht. Zij lezen dan:

“De jonge veldheer staat in 't blauw en goud,

Roept aan aan de holle poort een luid heraut.

Blauw dreef de zee het water van de zon

Vloot pas en frisscher uit de gouden bron.”

 Fig. 5: De Veldheer langs de Tongelreep te Eindhoven

Page 12: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 12/22

Maria, bedevaarten en relikwieën

Aan een boekhandel op de Grote Markt kan ik na een verblijf te Roermond in de jaren 1960-1966

niet herinneren. Ongetwijfeld was het de belangrijkste boekhandel voor de clerus, die zich in

religieuze centra steevast dichtbij de kathedralen bevindt. Zij verkochten en verkopen vooral

missalen, stichtelijke literatuur en boeken voor de ereprijzen voor goede scholieren. Ik herinner mij

aan de vele prijzen, die studerende familieleden voor goede rapporten en examina hebben gekregen.

Het waren berichten over een reis naar Rome, documentaties over de Romeinse catacomben, enz.

Aan de verkoop van verboden werken durfde men in het Roermond van 1923 niet te dromen. Voor 

een verboden boek uit de wereldliteratuur zoals Joyce moest men heimelijk naar Eindhoven reizen

en het werk daar onderhands bestellen en afhalen.

Eindhoven was destijds het verderfelijke Babel, waar katholieken zelfs protestanten durfden

trouwen en kinderen in hun ongeloof voor galg en rad lieten opgroeien...

Eens per jaar kwam ook de pastoor op bezoek om zich te laten verhalen, of er al weer een nieuw

zieltje in de maak was. En vaak was dat inderdaad ook het geval en kon de bezoeker tevreden zijn

sigaar in de beste gastenfauteuil gaan zitten roken.

Bovenmatig religieus was de bakkersfamilie in elk geval niet. Er waren regels, waaraan ieder 

gerespecteerd gezinslid te houden had. Een kerkbezoek was op zondag verplicht, maar geen van de

familieleden bezocht de kerk meermaals per dag, zoals dat van de gelovigen verwacht werd.

Tot in de vijftiger jaren werd zelfs ik nog als kind af en toe nog meegenomen naar de vroegmis, de

hoogmis en het lof. De hoogmis duurde eeuwig lang, maar de Gregoriaanse koorzangen

imponeerden mij wel en werken nog steeds inspirerend.

Annie geloofde in Maria, bedevaarten en relikwieën . Een daarvan is het bidprentje van de H.

Gemma van Jezus. Linksonder is daarin achter een cellofaan een ongedefinieerd stukje relikwie

ingeplakt. Een indrukwekkend certificaatzegel heiligt het prentje en dekt een belangrijke instructiegedeeltelijk af:

“Voor noveen bezige men dit gebed ….bijvoeging van 3 x 't Weesgegroet …. (aan-?)

roeping; H. Gemma, bid voor ons.”

Het blijft onduidelijk welke stof de relikwie bevat. Is het een stuk stof van het laatst gedragen

gewaad van een heilige?

 Fig. 6: Relikwie in een bidprentje

Page 13: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 13/22

 Fig. 7: gebedsprentje van de H. Gemma van Jezus

Page 14: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 14/22

 Fig. 8: gebedsprentje van de H. Gemma van Jezus

Page 15: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 15/22

Vastentijd

Anderzijds stak men in familiekringen de draak met de heeroom, die ieder jaar in de vastentijd “op

 bezoek” placht te komen en in zijn eentje een schaal bonbons verorberde, “omdat het kerkelijke

wetboek reizigers van de vastenplicht bevrijdt”.

Zonder al te veel fantasie kan men zich voorstellen, hoe de thuis vertoevende familieleden metknorrende magen het jaarlijkse schouwspel van de genietende heeroom met een dikke sigaar hebben

leren accepteren. Het is echter denkbaar, dat men ook de zieke astma-patiënte uit barmhartigheid in

deze bezoekronde een “heilzame” bonbon heeft aangeboden. Ook de zieken hadden in de vastentijd

dispensatie...

Wellicht heeft Annie later, na de eerste astma-aanvallen, zichzelf en haar verpleegster met de

 boeken over de geneeskundige kracht van de planten en met name het kweken van de

doornappelkruiden uit de boekhandel van haar werkgever verzorgd. Tot die categorie behoort

misschien wel het Leerboek der Plantkunde5 uit 1940, dat vermeldt,

“dat de bladeren van de doornappel voor “asthmacigaretten” worden toegepast. “

5 Leerboek der Plantkunde door E.J.V.M. Hoogeveen en L. Peeters, Malmberg, 1927-1940, vierde druk (1940), pagina200/201.

Page 16: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 16/22

Vertrouwen

Vóór haar bedevaart naar Lourdes 1934 is Annie bevriend geweest met een jongeman, die haar een

zelfgemaakte juwelenkistje met ingelegd houtmozaïek schenkt.

Op gegeven moment vertrouwt zij hem in 1934 een geldbedrag toe om het op de bank te storten,

maar hij maakt zich met het bedrag uit de voeten. De details van deze ontknoping zijn Maria alleendoor verhalen uit latere tijd bekend. De vriendschap verdwijnt met het vertrouwen en Annie schenkt

haar zuster het “juwelenkistje”, dat nu voor haar elke waarde verloren heeft.

 Fig. 9: Juwelenkistje met ingelegd houtmozaïek 

Page 17: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 17/22

Oorlogsjaren

Gedurende de bezetting 40-45 is de verzorging met medicamenten voor astmapatiënten eigenlijk 

alleen bij eigen plantenteelt probleemloos mogelijk. In deze oorlogsperiode werkt Maria met twee

vriendinnen als vrijwilligsters in de verpleging van het Roermondse ziekenhuis.

In de tuin van de Paters van het Heilig Hart groeiden in het voorjaar de forsythia's en de jongevrouwen mogen daar bloesemtakjes voor het ziekenbezoek knippen. Een van de patiënten, die op

een landmijn getrapt was en een been verloren had, vreesde bijvoorbeeld, dat zijn verloofde hem

vanwege dat gemis zou laten zitten. Daarop drukten de vrouwen die verloofde een boeket

forsythia's in de hand en begeleidden haar naar de kamer in het ziekenhuis, om de relatie op

houdbaarheid te testen. Tot aller opluchting liep het allemaal goed af en eindigde het experiment in

een geslaagd huwelijk. Andere ervaringen waren daarentegen angstaanjagend, zoals het rondrijden

met brancards terwijl men de de granaten hoort overvliegen...

Tijdens de oorlog doken vele mannen onder of werden door de bezetter in Duitsland tot

Arbeitseinsatz afgecommandeerd. Nu moesten de vrouwen het werk in de zaak overnemen.

Om die redenen moest Annie naar een kamer direct op hoorafstand achter de verkoopruimteverhuizen. Tijdens een bombardement belandde op de begane grond achter haar bed een

 blindganger, die slechts wat splinterschade veroorzaakte en haar lijden – als een wrede speling van

het lot – met enkele maanden verder leven verlengde.

De astma sloopte de gezondheid dusdanig, dat Annie 1944 tijdens een bombardement in het

ziekenhuis aan algemene zwakte is overleden. Zij moest op het laatst zelfs door plaatsgebrek in een

stapelbed op de gang worden ondergebracht.

De gevechten aan de frontlijn om Roermond waren zo zwaar, dat er niet eens een normale

 begrafenisplechtigheid kon worden gehouden. In de chaos rondom de bevrijding worden de

 bewoners van de stad geëvacueerd – en tot de laatste evacués behoren de bakkers, die de restanten

van de bevolking tot op het laatst van brood moeten voorzien.

Page 18: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 18/22

Geneeskrachtige kruiden

Onder de stekelige zaadcapsule is de vijfhoekige bladvorm goed te zien, die men ook bij andere

nachtschaden (Solanaceae) kan waarnemen. Het zijn vaak geneeskrachtige kruiden (zoals

 bijvoorbeeld de wolfskers. Naast de stekelige knop is een ontluikende bloem te zien.

In het Leerboek der Plantkunde6 uit 1940 wordt de droge stekelige vrucht van boven als 2-, van

onderen al 4-hokkig beschreven. Op de foto van de zaadcapsule kan men de kamer van de zaden

echter ook als 3-hokkig beschouwen.

Deze merkwaardige plant kent dus tweeledige, drieledige, vierledige kamers en een vijfhoekige

 bladvorm, zodat men daarin alle goddelijke getallen de Pythagoras-leer kan aflezen.

6 Leerboek der Plantkunde door E.J.V.M. Hoogeveen en L. Peeters, Malmberg, 1927-1940, vierde druk (1940), pagina200/201.

 Fig. 10: vijfhoekige bladvorm van de jonge doornappelvrucht.

Page 19: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 19/22

De doornappelstruiken te Eindhoven

Langs de Dommel te Eindhoven groeien een half dozijn doornappelstruiken, die elk ongeveer een

meter hoog en een meter in doorsnee groot zijn. De struiken staan er goed op en bevinden zich vrij

dicht naast de rivier, die continu voor een goede watertoevoer kan zorgen.

Het is niet ondenkbaar, dat deze struiken enkele tientallen jaren geleden ter plekke de grondslagvormden voor een tuintje met geneeskundige kruiden, dat kan worden vergeleken met Annie's

astmakruidentuin aan de Venloseweg te Roermond en dat de planten daar al zo'n honderd jaar 

hebben overleefd.

De locatie rondom de doornappels langs de Dommel heeft zich in de loop der jaren veranderd. Op

deze plek lag in de zestiger jaren nog een romantisch klein houtbruggetje voor voetgangers en

fietsers, waarover ik als student nog vaak op mijn brommer van Stratum naar de TH in het centrum

 ben gereden. Nu is het bruggetje door een brede betonnen brug voor de binnen-rondweg vervangen.

 Fig. 11: Het vijfhoekige kroonblad onder de zaadcapsule van de doornappel 

Page 20: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 20/22

Huidige Habitat

De doornappel (Datura stramonium) is als door een wonder ontsnapt aan de uitroeiing bij de recente

verlegging van de Dommelvallei. Iets verder stroomopwaarts is de bedding enkele maanden

geleden radicaal verlegd. De begroeiing is nu vrijwel geheel vernieuwd. Er groeien wat klaprozen,

een enkele korenbloem en wat andere veldbloemen, die vermoedelijk na de opbouw van derivieroevers opnieuw zijn ingezaaid.

Stroomopwaarts groeit een groot aantal exemplaren van de neofiet “Indisch Springkruid”, dat zich

overal in Europa explosief en ongehinderd in alle bossen, oeverstroken en zelfs tuinen verbreid.

Ook de doornappel behoort volgens sommige boeken tot de neofieten, die vermoedelijk omwille

van de medicinale werking naar Europa werd ingevoerd. Andere werken vermelden dat de

doornappel een inheemse plant is.

 Fig. 12: Omgeving van de Dommelvallei bij het Dommelhotel 

Page 21: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 21/22

Herinneringen aan Annie

Dit zijn de laatste herinneringen aan Annie, die slechts 37 jaar oud is geworden7. Op één

uitzondering na zijn al haar broers en zussen inmiddels vermoedelijk gestorven. Slechts de

ontdekking van een groepje doornappelstruiken aan de oevers van de Dommel roept de herinneringaan de angstaanjagende hoestbuien van de oudere zus in het geheugen van een destijds erg jong

kind wakker, dat de astma-patiënt destijds enkele jaren heeft verzorgd.

Marie is nu 92 jaar oud en het zal niet lang meer duren, dat de herinnering aan de

 behandelingsmethode en Annie in de Grote Vergetelheid verzinkt.

De astma heeft de twee zussen Annie en Maria enkele jaren hecht verbonden en ongetwijfeld de

levensloop en karaktervorming van beiden sterk beïnvloed.

De nauwkeurige beschrijving van medische toepassing van de doornappel voor “astmacigaretten”

duidt erop, dat het geheugen van Marietje de ervaringen meer dan tachtig jaar correct heeft

opgeslagen. Zij herkende de plant onmiddellijk en wist precies te vertellen, dat de struik een grote

witte, klokvormige bloem en stekelige zaadcapsules moet vertonen. Op dat moment had zij de

 bloesems van de struiken nog niet eens waargenomen. Ook de giftigheid van de plant was haar 

 buitengewoon goed ingeprent. Alleen de naam was haar onbekend. Zij noemde de kruiden

eenvoudigweg astmakruiden.

De herinnering aan Annie werd dus wakker geroepen door een vrij onbekende plant, die geheel

toevallig op een wandeling door een 92-jarige werd herkend. Het interessante verhaal over de

geneeskundige details van de ziekte, de oude, geneeskundige behandeling, het korte leven en de

dood van mijn oudtante werd mij verteld op de valreep van het eeuwige vergeten.

7 Vermoedelijk 1907-1944

Page 22: Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

7/23/2019 Doornappel als medicijn tegen astma in 1930

http://slidepdf.com/reader/full/doornappel-als-medicijn-tegen-astma-in-1930 22/22

Inhoud

Gevaarlijk Toovenaarskruid..................................................................................................................3

Het oogsten van de astmakruiden.........................................................................................................4

De toebereiding van de astma-kruiden.................................................................................................5

Lourdes.................................................................................................................................................6

Chaos....................................................................................................................................................7

Scholing................................................................................................................................................8

Levensverzekering................................................................................................................................9

Gorter..................................................................................................................................................10

Maria, bedevaarten en relikwieën ......................................................................................................11

Vastentijd............................................................................................................................................14

Vertrouwen.........................................................................................................................................15

Oorlogsjaren.......................................................................................................................................16

Geneeskrachtige kruiden....................................................................................................................17

De doornappelstruiken te Eindhoven.................................................................................................18

Huidige Habitat..................................................................................................................................19Herinneringen aan Annie....................................................................................................................20