- 1 -

Discussienotitie Transformatie Preventie 2016-2019 Richtingen voor transformatie van de collectieve voorzieningen in het sociaal domein: welzijn, zorg, jeugd, sport, cultuur, participatie Gemeente Voorst Maart 2016

- 2 -

Voorwoord

Sinds 1 januari 2015 zijn we verantwoordelijk voor de uitvoering van de nieuwe Wmo, de Participatiewet en de Jeugdwet. De transitie van taken naar de decentrale overheden bleek nog niet zo eenvoudig: het afgelopen jaar heeft vooral in het teken gestaan van het afwikkelen en goed inbedden van deze nieuwe taken. Dat was nodig, maar vergde ook veel van ons geduld. Immers, het doel van deze nieuwe wetten is om de komende jaren te gaan transformeren van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij. En hoe eerder we aan de transformatie kunnen beginnen, hoe eerder we dit doel gaan bereiken. We gaan herijken op onze oude en onze zo welbekende preventieve taken. Dat is nodig. Preventie is een geïntegreerd onderdeel van het sociaal domein. Het vormt het voorliggend veld dat gaat over de collectieve voorzieningen en is voor iedereen toegankelijk. Het gaat over de vele activiteiten, waarmee we al onze inwoners direct kunnen bereiken en waarvan we weten dat ze onze gemeente mooi, leefbaar en veilig maken en gezond en betrokken houden. Hiervoor zijn in het verleden bewuste lokale politieke keuzes gemaakt. En in dit veld gaan we ook veranderen. En dat gaat gevolgen hebben voor de vele betrokkenen van de preventieve activiteiten. Mee in de transformatie. Aansluiten op de nieuwe taken van de gemeente. Dat is de richting. Deze discussienotitie is het resultaat van een lang proces, waarin ook wij ons bewust moesten worden van de noodzaak van verandering, buiten onze eigen comfortzone moesten en moeten gaan stappen, accepteren dat we onze zekerheden los moeten laten en vooral zélf ook meer gaan samenwerken. Veranderen is niet gemakkelijk. Keuzes maken hoort daarbij, maar juist daardoor ook ruimte maken om het anders te gaan doen, nieuwe mogelijkheden te verkennen, elkaar te versterken door het samen te doen. Kansen zien en kansen creëren. Dat we aan het kantelen zijn is een feit. Alles kantelt mee. Dat kantelen doen we met aandacht en zorg.

- 3 -

Inhoud

Voorwoord ........................................................................................................................ 2

Inhoud .............................................................................................................................. 3

1. Inleiding .................................................................................................................. 4

2. Visie op preventie in het Sociaal Domein ............................................................... 7

2.1 Onze lokale definitie voor preventie .................................................................. 10

3. Huidige situatie preventieve activiteiten ................................................................ 13

3.1 Huidige financiering .......................................................................................... 15

3.2 Huidig samenspel opdrachtgeverschap - opdrachtnemerschap ........................ 15

4. Van het heden naar de toekomst.......................................................................... 17

4.1 De levensdomeinen .......................................................................................... 18

4.1.1 Werk en Inkomen: Participatie als basis voor het gevoel mee te doen. ...... 20

4.1.2 Gezondheid en informele zorg: Voorkomen is beter dan genezen ............. 22

4.1.3 Opgroeien en Opvoeden: Ieder kind telt .................................................... 24

4.1.4 Leefbaarheid en Sociale cohesie: De samenleving, dat zijn wij ................. 25

4.2 Trends en resultaten samen met het maatschappelijk veld helder maken ........ 26

5. Het Voorster model: transformatie van preventieve middelen en aansturing ........ 27

5.1 Verenigingen .................................................................................................... 29

5.2 Burgers ............................................................................................................. 30

5.3 Ondernemers .................................................................................................... 31

5.4 Maatschappelijke organisaties .......................................................................... 32

6. Proces van discussienotitie tot hoofdlijnennotitie preventie .................................. 34

Bijlagen ........................................................................................................................... 37

Bijlage 1 - Trends en speerpunten per levensdomein ..................................................... 38

Bijlage 2 - Enkele voorbeelden van andere gemeenten .................................................. 47

- 4 -

1. Inleiding

Het idee achter de decentralisaties volgens de nieuwe Wmo, Participatiewet en Jeugdwet is dat gemeenten dichter bij de burger staan, bij de basis. Wij, als gemeente, kunnen nu de eigen kracht, de mogelijkheden en de zorgvragen van onze eigen inwoners gaan verbinden. Dat betekent meer nadruk op en het verstevigen van de basis door preventie, meedenken met inwoners die dat nodig hebben over hoe ze primair hun vragen zelf kunnen oplossen en slimme, efficiënte en professionele toegang tot gespecialiseerde hulp waar dat nodig is. Van vroeger naar nu In Nederland is een omslag gaande van een verzorgingsstaat naar een participatie-samenleving. Ook de gemeente Voorst werkt aan deze verandering. Binnen deze visie zijn inwoners in onze gemeente primair zelf verantwoordelijk voor het voeren van hun eigen huishouden, het onderhouden van een sociaal netwerk en het deelnemen aan de samenleving en de arbeidsmarkt. Daarin staat niemand alleen: vrijwel iedereen doet weleens een beroep op de directe omgeving van familie, vrienden, et cetera. Dat is normaal en moet ook normaal blijven: de gemeente speelt hierin geen rol. Voor mensen die dat nodig hebben en waarbij het sociale netwerk niet volstaat organiseren wij, de gemeente, samen met de vele professionals én vrijwilligers dat de juiste hulp wordt gegeven. Het vangnet blijft, maar wordt wel anders benaderd: meer nadruk op zelfredzaamheid, meer algemene voorzieningen en meer maatwerk in specialistische voorzieningen. We leggen de verantwoordelijkheid voor het oplossen van (zorg)vragen zo veel als mogelijk is terug in de samenleving, bij de burger. Ook het vangnet zelf is aan verandering onderhevig. Lange tijd hebben we - gemeente en maatschappelijke partners - vanuit een verkokerde aanpak ondersteuning geboden: ieder vanuit wat zijn eigen organisatie te bieden heeft, samenwerking is beperkt. Maar in een huishouden bestaat een probleem meestal niet uit één leefgebied. Iemand die bijvoorbeeld langdurig geen werk heeft, kan ook te maken hebben met schulden, armoede-problematiek, spanningen in het gezin, niet meer mee kunnen doen in de samenleving. Komt zo iemand met een hulpvraag over opvoeden (vanwege de spanningen in het gezin) bij de gemeente of een maatschappelijke organisatie dan is hij niet gebaat bij uitsluitend opvoedadvies, maar is een integrale aanpak gewenst. Dat vraagt om een integrale benadering, maar ook samenwerken en netwerken tussen partners. Vanuit een netwerk waarin we elkaar niet beconcurreren. Wordt er dan niet samengewerkt? Jawel, zeker via het CJG en MNV zijn hier al flinke stappen in gemaakt. Maar we zijn er nog niet. Ook binnen deze samenwerkings-verbanden zijn nog slagen te maken als het gaat om een integrale en efficiënte toegang. En ook op het aanbod in maatwerkvoorzieningen gaan we sturen, door een andere opdracht te verstrekken, anders in te kopen en te sturen op wat werkt (resultaten). Deze notitite gaat over de herijking van preventie: onze visie, onze taken, onze werkwijze, onze preventieve interventies en de daarbij behorende financiële middelen. Meer samenwerking, anders organiseren, anders sturen. Met behoud van wat goed is, maar wel met het oog op de toekomst. Slimmer, efficiënter, meer in verbinding, minder overlap en aansluitend bij de vraag vanuit waardecreatie (doen wat nodig is vanuit de vraag van inwoners) voor onze inwoners.

- 5 -

Proces en leeswijzer Om u als lezer mee te nemen in de achtergronden van de keuzes die voorliggen, nemen we u kort mee in enkele stappen die ambtelijk zijn gemaakt. Dit leidt ook tot de vorm en inhoud van de nu voorliggende notitie, waardoor deze beschrijving tevens dient als leeswijzer voor deze notitie. Al in het voorjaar van 2015 hebben we gesprekken gevoerd met diverse maatschappelijke partners én de dorpscontactpersonen. Dit om te verkennen wat zij nodig vinden in het kader van preventie. Al naar gelang hun eigen achtergrond lopen de behoeften sterk uiteen. Zo hechten de huisartsen vooral belang aan valpreventie en activiteiten die gericht zijn op ondersteuning bij dementie of depressies. In onze kernen is leefbaarheid en daaraan verbonden woningbouw cruciaal, omdat dit vernieuwing in mogelijkheid tot in stand houden van voorzieningen met zich meebrengt. Terwijl partijen gericht op jeugd, ouderen of mensen met een beperking weer andere invalshoeken hebben. Dit gaf ons vooral een beeld van hoe breed het speelveld is. Dit heeft geleid tot de visie en definitie die we beschrijven in hoofdstuk 2. Hierin beschrijven we hoe we aankijken tegen preventie en wat we willen bereiken. Vervolgens was de vraag: hoe komen we vanuit het heden naar het gewenste beeld voor de toekomst. Daarvoor hebben we eerst inzichtelijk gemaakt wat het heden behelst. Dit hebben we geclusterd in een viertal levensdomeinen, waarbij we ook gekeken hebben naar welke ontwikkelingen (trends en speerpunten) we in deze levensdomeinen zien. Een uitwerking hiervan treft u aan in hoofdstuk 3. De uitwerking in hoofdstuk 3 leidde tot de vraag: moeten we dan niet tevreden zijn met wat we al hebben? Het antwoord was: 'ja en nee'. 'Ja', want we zijn trots op onze samenleving en trots op de kwaliteit die onze maatschappelijke partners leveren. Maar 'nee', omdat als we op de huidige voet verder gaan, we niet gaan bereiken wat we voor de toekomst willen: meer samenwerking, een integrale aanpak en een verschuiving van specialistische maatwerkvoorzieningen naar meer oplossingen in de samenleving en het (vrijwillige en professionele) preventieve veld. Deze confrontatie met het heden en de visie op de toekomst wordt beschreven in hoofdstuk 4. Vervolgens zijn we gaan kijken naar voorbeelden in het land: hoe hebben andere gemeenten de veranderingen in het preventieve veld aangepakt? Er zijn talloze

De Kanteling Binnen de Wmo is de Kanteling al enige jaren geleden ingezet. Deze beweging hebben we door vertaald naar onze brede visie op ondersteuning in het sociaal domein. De eigen kracht en het eigen netwerk van een inwoner staan voorop. De professionele maatschappelijke voorzieningen zijn er niet meer voor alle oplossingen, maar alleen daar waar onze inwoners het niet zelf kunnen. Individuele voorzieningen blijven beschikbaar, maar worden steeds meer maatwerk in het samenspel waar eigen kracht, sociaal netwerk en algemene voorzieningen voorop staan.

- 6 -

voorbeelden die sterk uiteenlopen qua aanpak en impact in het maatschappelijke veld. Voorbeelden die ons vaak leerden wat we absoluut níet passend vinden in het maatschappelijke speelveld in Voorst, maar ook voorbeelden die ons inspireerden. Enkele van deze voorbeelden hebben we kort beschreven in bijlage 2. In hoofdstuk 5 treft u het resultaat van onze zoektocht: Het Voorster model. Tot slot schetsen we in hoofdstuk 6 een doorkijk naar de komende jaren. Hoe gaan we de herinrichting volgens het Voorster model vormgeven. Welk tijdspad hangt eraan. Wat moeten we met elkaar allemaal scherp krijgen, zodat we de omschakeling in goede banen kunnen gaan leiden.

- 7 -

2. Visie op preventie in het Sociaal Domein In het transitiejaar 2015 is een specifieke visie ontwikkeld voor onze gemeentelijke rol in het Sociaal Domein. Deze luidt: “Wij zijn een gids in onze samenleving, waarin wij omkijken naar elkaar en waarin iedereen meedoet.” Gidsrol We werken aan een vitale samenleving waar je wilt wonen, werken en leven, waar je jouw kinderen veilig kunt laten opgroeien en waar je zelf oud wilt worden. In onze gidsrol zijn we een heldere opdrachtgever en partner in dat sociaal domein. We stellen kaders vast en toetsingscriteria voor preventieve interventies in het sociaal domein die bijdragen aan: We kijken om naar elkaar Preventie speelt door alle leeftijdsfasen en levensdomeinen heen. Bijvoorbeeld, ouders gaan met hun baby naar het consultatiebureau. Niet omdat hun kind ziek is, maar omdat we daar onze preventie rondom het heel jonge kind hebben georganiseerd. Een ander voorbeeld is de ouderenadviseur die we kennen in onze gemeente. Deze draagt sterk bij aan alle nodige informatie en advies bij het op leeftijd raken. Deze interventies zijn er om te voorkomen dat er (ernstige) problemen zullen gaan ontstaan of dat die te laat worden gesignaleerd. Nog een mooi voorbeeld. In onze dorpen en kernen zijn sociale netwerken. Scholen, kerken, dorpsbelangen organisaties, lokale ondernemers, sportverenigingen, muziek- en toneel verenigingen, scouting, verzorgingstehuizen, buurtactiviteiten, carnavalsverenigingen, welzijnsinstellingen, te veel om op te noemen, vormen een basis voor contact en omkijken naar elkaar. We kennen elkaar. Deze basis vormt onze lokale kracht. Hierbij hoort ook het omkijken naar het bedrijfsleven. In gesprek blijven met bedrijven die het moeilijk hebben, maar ook nieuwe bedrijvigheid naar onze gemeente proberen te halen. Dit bevordert de werkgelegenheid, wat een belangrijke basis is voor de zelfredzaamheid van onze inwoners. Waarin iedereen meedoet Zelfredzaamheid, zelf meedoen, vraagt om een betrokken en verbonden levensinstelling. Met elkaar zorg dragen voor een leefbare samenleving. Professionals, vrijwilligers, mantelzorgers, ondernemers, burgers, allen tezamen creëren met elkaar mogelijkheden en kansen voor ontplooiing en ontwikkeling van je eigen kracht en mogelijkheden die aan de basis liggen voor het kunnen nemen van je eigen verantwoordelijkheid.

Visie op het maatschappelijke samenspel: de metafoo r van het ecosysteem Het maatschappelijke samenspel dat we nodig achten in het sociaal domein, wordt gevormd door verschillende partijen en verschillende aandachtgebieden die niet los van elkaar gezien kunnen worden. Het doet ons denken aan een ecosysteem, zoals in de biologie een leefgebied wordt beschreven.

- 8 -

Ook het functioneren van ons sociaal domein is in onze ogen sterk afhankelijk van de samenhang en samenwerking in een netwerk van verschillende partijen. We noemen dit ons lokale sociale ecosysteem: een netwerk met een grote verscheidenheid aan actoren (inwoners, bedrijven, verenigingen, maatschappelijke organisaties, de gemeente), waarin ieder een eigen specifieke rol vervult, maar waarin ook een grote mate van wederzijdse afhankelijkheid, samenspel en samenhang zichtbaar is. Binnen dit ecosysteem zien we verschillende 'biotopen' oftewel levensdomeinen, waarin de samenhang sterker en specifieker is, maar welke niet los gezien kan worden van het totale ecosysteem, waarin ze zich bevinden.

Waarom vinden we die samenwerking zo belangrijk? • Omdat we niet meer denken in het oplossen van problemen (smal) maar in het

creëren van oplossingen (breed); • Omdat samenwerken en kennisdeling leidt tot nieuwe inzichten en mogelijkheden; • Omdat 'witte vlekken' in het aanbod eenvoudiger worden ingevuld vanuit

samenwerking in plaats vanuit concurrentie; • Omdat een inwoner met ondersteuningsbehoefte zelden in een hokje te plaatsen is.

Beter aansluiten bij de klant ontstaat als je vanuit samenwerking elkaar de ruimte geeft en elkaars kwaliteiten benut. Werken vanuit de behoefte van inwoners;

• Omdat overlap in aanbod veel kost en we dit willen voorkomen.

Een biologisch ecosysteem Binnen een biologisch ecosysteem zijn verschillende organismen actief, daarbij heerst een grote wederzijdse afhankelijkheid. Het ecosysteem zelf is te verdelen in verschillende biotopen: onderdelen binnen het ecosysteem die een nauwe samenhang kennen. Zo is een bos te beschouwen als een ecosysteem. Deze kan alleen goed functioneren, als er een goede balans en samenhang is tussen de verschillende soorten planten en dieren die er leven. Binnen dat bos kan een meertje of een open weide een biotoop zijn, met een eigen dynamiek binnen het ecosysteem. De kwaliteit van het bos en de biotopen daarin is dus sterk afhankelijk van de balans en samenhang (samenwerking) tussen organismen.

- 9 -

Levensdomeinen in het lokaal sociaal domein Bovenstaande, de visie op preventie en het lokale sociale ecosysteem, leidt tot het formuleren van aandachtsgebieden in het lokale sociaal domein. Als we onze gemeentelijke opdracht binnen het sociaal domein (voorheen zorg en welzijn) van de afgelopen decennia analyseren dan zien we dat we actief zijn op een viertal aandachtsgebieden die we levensdomeinen noemen: • Werk & Inkomen; • Gezondheid & Informele zorg; • Opgroeien & Opvoeden; • Leefbaarheid & Sociale cohesie. In deze vier levensdomeinen zijn de decentralisaties geland. De basiselementen uit de nieuwe Wmo zijn: iedereen doet mee, belang van sociale samenhang in wijken en buurten, eigen kracht en eigen sociaal netwerk. Deze elementen vormen de basis van alle vier de levensdomeinen. De Participatiewet en de Jeugdwet zijn specifiek voor een bepaalde levensfase die respectievelijk in levensdomein één en drie zichtbaar worden.

De opdracht voor de komende jaren ligt in het verbinden van deze vier levensdomeinen. Dat doen we door de mens en zijn levensfasen als uitgangspunt te nemen in een goede sociale balans in onze (lokale) samenleving. Ieder mens groeit op en ontwikkelt zijn talenten, heeft een leven lang zorg te dragen voor zijn gezondheid, heeft de opdracht om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien en maakt deel uit van een sociale (woon)-omgeving. De mate, waarin ieder levensdomein voor ieder van ons afzonderlijk van belang is, loopt uiteen. Niet iedereen voedt in zijn volwassen leven een kind op, niet iedereen heeft te maken met werkeloosheid, niet iedereen wordt eenzaam op latere leeftijd, et cetera.

- 10 -

2.1 Onze lokale definitie voor preventie

Preventie kan voor iedereen iets anders betekenen en is sterk afhankelijk van je eigen rol in de samenleving. In ons dagelijks leven zijn we allemaal doorlopend bezig om een optimale leefomgeving te creëren en onze eigen uitdagingen op te lossen of klaar te staan voor onze familie, vrienden of buren. Bijvoorbeeld als ouder heb je regelmatig vragen over de opvoeding van jouw kind. Opvoedvaardigheden verschillen immers per levensfase van jouw kind. Iedereen probeert die in eerste instantie zelf en in de eigen omgeving op te lossen. Ook zijn we ons allemaal bewust van de invloed die we zelf hebben op onze gezondheid. De verantwoordelijkheid ligt bij jezelf. Preventie begint bij jezelf. Samen creëren we een vitale samenleving. Onze inwoners denken bij preventie misschien al snel aan het voorkomen dat hun kern of wijk achteruit gaat. Een huisarts denkt al gauw aan gezondheidspreventies, zoals het voorkomen van obesitas. Een ouderenadviseur denkt eerder aan valpreventies en het voorkomen dat mantelzorgers uitvallen. Terwijl iemand die met jongeren werkt eerder bezig is met bijvoorbeeld het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten. De consultatie- bureauarts houdt de ontwikkeling van het jonge kind in de gaten en signaleert vroegtijdig als er problemen optreden. Al deze voorbeelden hebben betrekking op het voorkomen van problemen. Er wordt naar elkaar omgekeken en het is voor iedereen toegankelijk. Om een eenduidig beeld te hanteren, definiëren we preventie als volgt: Preventie heeft betrekking op : • het creëren van een vitale en verbonden samenleving met het oog op

zelfredzaamheid. • het voorkomen van (herhaling van) problemen met het oog op ‘iedereen doet

mee’ en ‘we kijken naar elkaar om’. • de aansluiting tussen collectieve preventieve voorz ieningen en individuele

maatwerk voorzieningen met het oog op kostenbeheers ing en afschaling. Om dit nader te duiden: in de piramide van 0e, 1e en 2e lijns zorg en ondersteuning uit

de Kadernota Sociaal Domein bevindt preventie zich vooral in het omcirkelde deel.

Preventie gepositioneerd ten opzichte van de 0e, 1e en 2e lijn.

2e lijn

complex 5%

1e lijn

basis (generieke) ondersteuning

0e lijn (dagelijkse omgeving) versterken eigen kracht

80%

- 11 -

Voorliggend en achterliggend veld In de dagelijkse communicatie in het sociaal domein wordt ook wel gesproken over voorliggend en achterliggend veld. Het voorliggend veld is in dit verband alles wat we verstaan onder preventie, dus ook (een deel van) de eerstelijns zorg. Het voorliggend veld is vrij toegankelijk. Voor het achterliggend veld is een verwijzing of indicatie noodzakelijk. Afhankelijk van het soort voorziening uit het achterliggend veld wordt een verwijzing/indicatie afgegeven door het MNV, het CJG of de huisarts. Deze partijen beoordelen daarbij eerst of een oplossing in het voorliggende veld mogelijk is (de kanteling), bijvoorbeeld binnen het eigen netwerk van de inwoner of door inzet van vrij toegankelijke voorzieningen. Is dit niet mogelijk, dan volgt een verwijzing naar het achterliggende veld (veelal 2e lijns zorg).

Casus: Voorlichting als preventiemiddel Veel ouderen ontwikkelen een angst om te vallen. Zo ook mevrouw Ter Horst. Ze is 83 jaar, kampt met botontkalking en heeft bij een eerdere val al een keer haar arm gebroken. Haar angst om te vallen maakt haar onzeker. Ze gaat minder vaak naar buiten, ontmoet daardoor minder mensen en doet steeds vaker een beroep op de thuiszorg voor kleine zaken die ze misschien nog wel zelf kan, maar niet meer durft. Een vrijwilligster die regelmatig bij mevrouw Ter Horst op de koffie komt, merkt op dat ze steeds meer thuis blijft. Bij haar geeft ze aan dat dit komt door angst. Waar de angst vandaan komt, kan ze niet goed duiden. De vrijwilligster weet vanwege een goed functionerend netwerk snel een ouderenadviseur te vinden. Deze gaat in gesprek met mevrouw Ter Horst en achterhaalt dat ze - mede door de eerdere val - bang is om te vallen. Ze loopt met mevrouw door haar woning en geeft voorlichting over hoe ze haar woning zo kan inrichten, dat de kans op vallen wordt verminderd. Bijvoorbeeld door losse vloerkleden weg te halen, door voldoende loopruimte te creëren en ook door op vaste punten in huis (badkamer, toilet, slaapkamer) steunpunten aan te brengen, zodat mevrouw zich vast kan grijpen als ze zich even onzeker voelt. Daarnaast informeert ze mevrouw Ter Horst over de meerwaarde van het volgen van een valpreventiecursus. Daar kan ze nóg meer leren over hoe ze voorkomt dat ze valt én hoe ze zich het beste kan opvangen als ze onverhoopt toch valt. Mevrouw Ter Horst is overtuigd: ze wil hier wel naartoe. Maar hoe, want ze durft niet alleen de staat op? Samen overleggen ze met de cursusleider. Die regelt in overleg met haar dat ze door een andere cursist met de auto wordt opgehaald. Na drie maanden gaat het al veel beter met mevrouw Ter Horst. Binnenshuis is haar angst afgenomen nu ze merkt dat obstakels weg zijn en er vaste steunpunten zijn om zich aan vast te houden. Ook buiten gaat het steeds beter. Alleen al de wekelijkse cursus dwingt haar om meer naar buiten te gaan en de tips en oefeningen uit de cursus maken haar zelfverzekerder.

- 12 -

- 13 -

3. Huidige situatie preventieve activiteiten

We hebben altijd al veel aan preventief beleid gedaan. Daar ligt een belangrijke opdracht bij ons als gemeente. Denk aan het Jeugdgezondheidsbeleid (JGZ), aan het Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW), aan het welzijnswerk, aan de subsidies ouderenbonden, et cetera. Om hiervan een overzicht te schetsen, hebben we ze geclusterd in een viertal levensdomeinen. Binnen het ene levensdomein doen we meer dan in het andere. Vaak ligt er een wettelijke opdracht aan ten grondslag met een lokale vertaalslag. Vaak ook is er een bewuste keuze van de lokale politiek om activiteiten die bijdragen aan preventie te financieren binnen bijvoorbeeld sport, verenigingen, jongerenwerk, bibliotheek, et cetera.

Levensdomeinen Wat we al doen: de huidige preventie ve interventies Werk & Inkomen (integraal met collega’s economie).

• Financiële ondersteuning voor kinderen (sport/cultuur). • Bijzondere bijstand. • Sociale activering. • Volwassen educatie. • Tegenprestatie. • Netwerk van werkgevers ondersteunen. • Arbeidsontwikkeling. • Collectieve ziektekostenverzekering zonder eigen

risico. • Schuldhulpverlening.

Gezondheid & Informele Zorg.

• Algemeen Maatschappelijk Werk. • Preventief en adviserend huisbezoek. • Mantelzorgondersteuning. • Dementie informatie, advies en ondersteuning. • Respijtzorg. • Financiële tegemoetkoming AED's. • LVB: Licht Verstandelijk Beperkt (cliënt

ondersteuning). • Coördinatie Huiselijk Geweld. • Meldcode huiselijk geweld. • Breed sport- en beweegaanbod. • Programma sport en bewegen in de buurt. • Gezond eten projecten. • Aanpak diabetes. • Diverse acties met betrekking tot verslavingspreventie. • Voorlichting en preventie depressies. • Voorlichting seksuele gezondheid.

Opgroeien & Opvoeden • Jeugdgezondheidszorg. • Stimulering gezond gewicht jongeren. • Logopedie. • Gezonde School, Alcoholmatiging. • Schoolmaatschappelijk werk. • CJG voorliggend/preventief:

− Logopedisch spreekuur voor het heel jonge kind. − Opvoedondersteuning. − Homestart/Doorstart. − Kinderen in echtscheidingssituaties.

- 14 -

Levensdomeinen Wat we al doen: de huidige preventie ve interventies − Scheiden en omgang. − PGO: praktische gezinsondersteuning.

• Jongerenwerk. • Leerplicht. • Voorlichting verslaving, geestelijke gezondheid, kleine

criminaliteit. • Ondersteuning veilige schoolroute. • VVE en Peuteropvang. • Lokaal Onderwijs Beleid. • Meldcode: Signalering kindermishandeling. • Verwijsindex. • Voorleesexpress. • Boekstart.

Leefbaarheid en Sociale cohesie (integraal met collega’s RO)

• Subsidies Sport. • Subsidies Toneel, Zang, Muziekverenigingen. • Subsidies jeugdverenigingen. • Subsidie schoolsporttoernooien. • Vluchtelingen ondersteuning/Integratie inburgering. • Ontmoeten. • Bibliotheekfunctie. • Molukse subsidies. • Buurtsportcoaches/dorpscontactpersonen. • Ruimtelijke inrichting: voet- en fietspaden, et cetera. • Schoon, heel, veilig.

De legitimering van deze preventieve interventies zijn terug te vinden in: • lokale- en regionale beleidsnota’s gebaseerd op wettelijke en niet-wettelijke taken; • raadsbesluiten; • college besluiten per (jaarlijkse) preventieve interventie.

Algemeen Algemene subsidieverordening Gemeente Voorst 2004

Algemene wet bestuursrecht (Awb)

Sociaal Domein

• Nota Transities Sociaal Domein, Uitvoeringsnotitie pilot Toegang en Afstemming, juni 2014.

• Zorg voor Jeugd 2015-2016: uitvoeringsnota.

Werk & Inkomen

• Armoede en minimabeleid. • Nota Schuldhulpverlening.

• Participatiewet. • Wet Schuldsanering

Natuurlijke Personen.

• BBZ: Besluit Bijstand Zelfstandigen.

Gezondheid & Informele Zorg

• Lokale Nota Gezondheidsbeleid 2013 - 2016.

• Nota Mantelzorg en Vrijwillige Inzet. • Sportnota. • Preventie en Handhaving Alcohol.

• Nieuwe Wmo 2015. • Wet publieke

gezondheid (Wpg).

- 15 -

We stellen ons de vraag: past het huidige aanbod nog wel bij wat we in de toekomst willen en noodzakelijk achten?

3.1 Huidige financiering

Deze activiteiten die wij onder preventie scharen worden veelal bekostigd met subsidies. We hanteren voor de financiering de volgende uitgangspunten: • Op het totaalbudget (alle subsidies bij elkaar) wordt niet bezuinigd. Er kunnen wel

verschuivingen ontstaan in de verdeling van budgetten over de levensdomeinen. • Onderzocht zal worden of een deel van het budget voor 2e lijns zorg overgeheveld

kan worden naar preventie. In deze fase willen we de discussie voeren over inhoud en nog niet over budget. Daarom zal een totaalbeeld van de financiële middelen in een latere fase nader worden uitgewerkt.

3.2 Huidig samenspel opdrachtgeverschap - opdrachtn emerschap

Als opdrachtgever hebben we de kaders voor de subsidiëring vastgesteld in de beleidsnota's. Vervolgens kunnen de diverse partijen - veelal jaarlijks - een subsidieverzoek indienen. Een onderdeel van het subsidieverzoek is een begroting met daarin een uiteenzetting van activiteiten, waarvoor de subsidie bestemd is. Dit subsidieverzoek wordt getoetst aan de beleidskaders én aan de beschikbare budgetten. Past het hier binnen, dan wordt de subsidie verleend. Gedurende de jaren is een grotendeels vaststaande subsidieverlening ontstaan: veelal dezelfde partijen en jaarlijks dezelfde subsidies per partij (aangepast op basis van inflatie). Wijzigingen vonden veelal plaats in goed overleg tussen gemeente en gesubsidieerde partij. Dit samenspel kent een grote mate van continuïteit, maar deze continuïteit is wel enkele malen doorbroken door grote bezuinigingen. Ondanks dat is de werkwijze momenteel nog dezelfde. Kenmerkend voor ons opdrachtgeverschap is dus dat we sturen op aanbod (binnen kaders) via financiering aan individuele partijen. Samenwerken is hierin wel een gespreksonderwerp, maar er wordt niet op gestuurd. De wijze, waarop we sturen, komt tot uiting in de wijze waarop het lokale sociale ecosysteem nu is georganiseerd: wijzelf (we zijn ook een speler) en onze maatschappelijke partners werken allen aan onze eigen doelen. Veelal verkokerd, soms

Opgroeien & Opvoeden

• Notitie Lokaal onderwijsbeleid 2011 - 2014.

• Peuteropvang en VVE 2015 - 2019. • Plan van Aanpak CJG - 2011. • Projectplan Veilig Honk. • Plan van Aanpak JOGG.

• Jeugdwet 2015. • Wet kinderopvang en

kwaliteit peuterspeelzalen.

• Passend onderwijs.

Leefbaarheid & Sociale cohesie

• Woonzorgvisie Voorst. • Sportnota en buurtsportcoaches. • Bibliotheekvisie. • Geactualiseerde notitie Kunst &

Cultuur 2015. • Notitie Burgerparticipatie:

Dorpscontactpersonen. • Transformatieagenda Huiselijk Geweld

en Kindermishandeling.

• Wet op de huisverboden.

• Wet Meldcode.

- 16 -

ook in samenwerking, maar alleen daar waar het toegevoegde waarde heeft voor de eigen doelen van de individuele partijen. De maatschappelijke partners hebben daarmee aan hun rol als opdrachtgever voldaan en zich veelal in goed overleg gevoegd naar de vraag van de gemeente. We zijn tot op heden dan ook tevreden. Tegelijkertijd stellen we ons opnieuw de vraag: past het heden nog bij wat we in de toekomst willen en noodzakelijk achten?

- 17 -

4. Van het heden naar de toekomst

Als we het heden naast onze visie op de toekomst leggen, dan zien we belangrijke waarden terugkomen die ook nu al worden ingevuld, maar ook verschillen met hoe we de toekomst zien. Belangrijkste overeenkomsten • Kwaliteit is en blijft een belangrijke waarde. • We vinden een goede verstandhouding met onze maatschappelijke partners

belangrijk. • De geformuleerde levensdomeinen zijn ook in de toekomst dé domeinen, waarin een

geconcentreerde aanpak belangrijk is. Belangrijkste verschillen • We willen ontwikkelen naar een participatiemaatschappij. Dat vraagt om andere

accenten. • We willen een aanbod dat passend is bij de nieuwe taken van de gemeente. • Het lokale sociale ecosysteem en de levensdomeinen zijn de niveaus waarop we

willen sturen. We waarderen de bestaande organisaties, maar deze organisaties in stand houden is geen doel op zich.

• Sturen op gezamenlijke resultaten. We bepalen samen wat we willen bereiken, hoe dat bereikt kan worden, laten we over aan de verschillende partners in onze samenleving.

• Niet alleen maatschappelijke organisaties, maar ook verenigingen, burgers en ondernemers willen we uitnodigen om een rol te spelen in het lokale sociale ecosysteem.

• Samenwerken tussen maatschappelijke organisaties, verenigingen, burgers en ondernemers wordt steeds belangrijker om efficiënt en effectief het lokale sociale ecosysteem en de levensdomeinen vorm te geven.

• Integraliteit is een belangrijke waarde in het ondersteunen van inwoners met een vraag.

Deze verschillen zien we te weinig terug als we op de huidige voet doorgaan. Omdat we grote waarde hechten aan integraliteit, willen we niet meer sturen op het aanbod van individuele organisaties, maar op resultaten op het niveau van levensdomein én het niveau van lokaal sociaal ecosysteem. Met andere woorden: het is niet belangrijk wie wat levert, maar het is belangrijk dat gezamenlijk de beoogde resultaten worden bereikt. Dat vraagt om een integrale opdracht en een gemeente die vooral regie voert. Anders denken, anders doen Transformatie: anders denken én dus anders doen. Dat staat de komende jaren centraal in ons preventieve veld. Niet omdat we ontevreden zijn over hoe het tot nu toe is, maar omdat we ons ervan bewust zijn dat het anders moet: • omdat veranderingen in wet- en regelgeving ervoor zorgen dat mensen met

beperkingen langer zelfstandig moeten blijven, maar deze groep niet vanzelfsprekend mee kan doen;

• omdat de verantwoordelijkheid voor elkaar weer moet groeien in onze samenleving; • omdat we onze inwoners met problemen van dienst willen zijn met een integrale

aanpak, die vraagt om samenwerking.

- 18 -

En als we het anders willen gaan doen, moeten we dus ook fundamentele keuzes maken: 1. Het aanbod van preventieve producten moet aansluiten op de nieuwe taken van de

gemeente. 2. We willen onze inwoners uitnodigen en uitdagen om mee te doen. Inzetten op meer

burgerinitiatieven. 3. We vragen van onze verenigingen om meer in te spelen op de behoeften van onze

meer kwetsbare inwoners. Iedereen doet mee in zo regulier mogelijke voorzieningen. 4. Naast inwoners, verenigingen en maatschappelijke organisaties vragen we ook onze

lokale ondernemers wat zij kunnen betekenen. 5. Samenwerken en integraal werken is vooral een vraag om aan de professionals in dit

veld voor te leggen. Onze huidige wijze van opdrachtverlening en financiering - ieder een eigen takenpakket en eigen budget - werkt daarin niet stimulerend en beperkt soms zelfs de samenwerking. Dit vraagt om nieuw opdrachtgeverschap, sturing op het niveau van lokaal sociaal ecosysteem en levensdomein en financiering op basis van een integraal aanbod. Met ruimte voor aanbieders om het écht anders te gaan doen.

6. Vernieuwing en verandering van aanbod vraagt ook om ruimte voor nieuwe partijen, met nieuwe ideeën en inzichten. Ook hier willen we ruimte aan bieden.

We beseffen hierin heel goed dat de inhoudelijke kennis niet bij ons ligt, maar bij de maatschappelijke organisaties. Veranderen doen we samen. In de volgende paragrafen geven we per levensdomein een eerste aanzet op de maatschappelijke effecten die we willen gaan bereiken.

4.1 De levensdomeinen

De basiselementen uit de nieuwe Wmo zijn: iedereen doet mee, belang van sociale samenhang in wijken en buurten, eigen kracht en eigen sociaal netwerk. Deze elementen vormen de basis van alle vier de levensdomeinen. De Participatiewet en de Jeugdwet zijn specifiek voor een bepaalde levensfase en worden in de levensdomeinen één en drie zichtbaar. De opdracht voor de komende jaren ligt in het verbinden vanuit en tussen deze vier levensdomeinen. We voegen een tweetal voorbeelden bij om te illustreren hoe bij zorg en ondersteuningsvragen de vier levensdomeinen verbonden zijn: Casus: Alex, licht verstandelijk beperkt en de kracht van het sociale netwerk Alex, 25 jaar, heeft een licht verstandelijke beperking. Hij woont zelfstandig, heeft werk, gaat twee keer per week sporten en heeft een goed sociaal netwerk (ouders, familie, enkele vrienden). Het gaat hem nu goed, maar dat was vijf jaar geleden wel anders. Alex kon altijd al moeilijk meekomen op school en was heel beïnvloedbaar. Hierdoor ging het in zijn pubertijd mis: hij ging spijbelen, had thuis veel ruzie, ging roken, drinken en pleegde een reeks kleine delicten (diefstal, heling, et cetera). Na het zoveelste incident kreeg Alex een half jaar jeugddetentie opgelegd. In die periode is voor het eerste onderzoek gedaan naar de oorzaak van Alex zijn gedrag en problemen. Toen pas kwam zijn verstandelijke beperking aan het licht. In de jaren daarna heeft niet alleen hijzelf, maar ook zijn omgeving met wat begeleiding van buitenaf leren omgaan met zijn beperking. Inmiddels is hij zo ver dat hij zonder

- 19 -

professionele begeleiding zelfstandig woont en leeft. Hijzelf en zijn omgeving zijn zich ervan bewust dat zijn sociale netwerk hierin een belangrijke rol speelt: • Een dagritme door dagelijks naar zijn werk te gaan. • Sociale contacten via de sportvereniging, waar hij met vaste regelmaat naar toe gaat. • Ouders/familie die hem helpen bij het plannen van zijn huishoudelijke taken en het

bijhouden van zijn financiën. Hierdoor heeft hij nauwelijks nog de neiging om te ontsporen. En dat dit voor hem goed werkt, bleek een half jaar geleden. Zijn vriendin verbrak de relatie, waar hij maar moeilijk mee om kon gaan. Zijn netwerk heeft hem opgevangen en professionele hulp gezocht toen hij dreigde om niet meer naar zijn werk te gaan. Met een korte professionele interventie en goed overleg met zijn werkgever is voorkomen dat hij uit zou vallen. Inmiddels is hij weer in balans en redt hij zich weer prima. Met dank aan zichzelf en zijn omgeving.

Casus: Sofie, kind met scheidende ouders Sofie is 11 jaar. Ze is geen erg opvallende leerling: prima schoolprestaties, voldoende vriendinnen, prettig kind om in de klas te hebben. Maar de laatste maanden lijkt er iets veranderd: ze raakt in zichzelf gekeerd, is snel boos en haar schoolprestaties gaan achteruit. In eerste instantie dacht de meester aan wat puberperikelen, maar nu het wat langer aanhoudt, gaat hij toch maar eens in gesprek met Sofie. Maar Sofie geeft gelaten aan dat er niets aan de hand is. De meester kaart het veranderde gedrag ook bij de moeder van Sofie aan. Die geeft schoorvoetend toe dat het weleens te maken zou kunnen hebben met thuis. Ouders liggen in scheiding en hebben erg veel ruzie, mede vanwege hun financiële problemen sinds beide ouders gaan werk meer hebben. Afgesproken wordt dat moeder met haar gaat praten en dat ze wordt aangemeld bij het ondersteuningsteam. In dit team werken samen de intern begeleider, een onderwijscoach van het samenwerkingsverband en een gezinscoach van het CJG. Uit de gesprekken met de gezinscoach blijkt inderdaad dat Sofie moeilijk kan omgaan met de thuissituatie. Door de vele ruzies tussen haar ouders, zit ze niet goed in haar vel en is er weinig aandacht voor haar. Thuis loopt ze op haar tenen om iedereen maar te kunnen ontzien, maar op school kan ze zich niet concentreren en schaamt ze zich voor haar vriendinnen, die nog van niets weten. De gezinscoach stelt met Sofie en haar ouders een plan op: • Ouders gaan met het reguliere maatschappelijk werk in gesprek om betere

gesprekken met elkaar te kunnen voeren over de scheiding en snel toe te werken naar werkbare omgangsvormen.

• Afgesproken wordt dat ouders geen ruzie meer maken, waar de kinderen bij zijn. • Ouders gaan hulp zoeken bij hun financiële problemen. • Ook reserveren ze wekelijks momenten, waarin ze weer even wat meer tijd en

aandacht besteden aan Sofie (een gesprekje, een spelletje, et cetera). • De meester gaat samen met Sofie een gesprek organiseren met haar vriendinnen,

zodat zij ook op de hoogte zijn. • En Sofie gaat deelnemen aan de KIES training (Kinderen in Echtscheidingssituaties),

waar ze andere kinderen ontmoet in een vergelijkbare situatie en waar ze met elkaar

- 20 -

praten over hun nieuwe situatie en er mee leren omgaan. De gezinscoach bewaakt de voortgang en stemt af met het reguliere maatschappelijk werk. Al na enkele weken lijken er verbeteringen. Sofie zit weer beter in haar vel, speelt weer als vanouds met haar vriendinnen, weet zich nu ook te uiten als ze verdrietig is en nog belangrijker: ze heeft, zowel met haar vader als met haar moeder, regelmatig momenten waarop ze weer even de aandacht krijgt die ze nodig heeft en kan uiten wat haar dwars zit. En de schoolprestaties: die volgen echt nog wel.

In de volgende paragrafen zijn de levensdomein nader beschreven, wordt ingegaan op de trends en speerpunten per levensdomein én wordt een eerste beeld geschetst van de resultaten waar we op willen gaan sturen. Deze resultaten moeten in een vervolgfase nog nader gedefinieerd en uitgewerkt worden. De trends zijn uitgeschreven en in de bijlagen bijgevoegd (bijlage 1).

4.1.1 Werk en Inkomen: Participatie als basis voor het gevoel mee te doen.

Het hebben van zinvol werk is voor de meeste mensen misschien wel de belangrijkste basis voor zelfredzaamheid. Werk zorgt voor een zinvolle daginvulling, financiële zelfredzaamheid, vermindert de kans op schulden en zorgt er bij veel mensen - onbewust of bewust - voordat zij het gevoel hebben ertoe te doen. Daarnaast zorgt werk en het hebben van voldoende inkomen voor stabiliteit in huishoudens, waardoor volwassenen en kinderen beter instaat zijn tot sociale participatie. De meeste inwoners zijn zelfstandig in staat om een reguliere baan te vinden en te behouden. Sommige mensen hebben daar (tijdelijk) hulp bij nodig of zijn (tijdelijk) niet in staat om te werken voor een reguliere werkgever. Zij zijn aangewezen op vrijwilligerswerk, begeleidt werk, beschut werk of (arbeidsmatige) dagbesteding. Hierin staan zingeving, ontmoeting, dagritme en een nuttige daginvulling centraal, financiële zelfredzaam volgt waar mogelijk later. Schulden vormen een belangrijk aandachtsgebied binnen dit levensdomein. Nu sociale teams landelijk steeds meer vorm krijgen, leren de nieuwe ervaringen dat de (verborgen) schuldenproblematiek veel groter is dan voorheen gedacht én dat dit aan de basis ligt van veel problemen in huishoudens.

- 21 -

Casus: Werk als belangrijke basis in het meedoen Het hebben van (aangepast) werk is voor veel mensen een belangrijke factor in het gevoel 'ertoe te doen' en mee te doen. Daarmee worden veel andere problemen voorkomen. Zo ook bij Bas. Bas (45 jaar) is enkele jaren geleden zijn baan kwijtgeraakt, doordat hij - na al langere tijd te kampen met psychische klachten - een zware psychose kreeg. Ook eerder had hij al (kortere) psychoses. De verwachting is dat hij hiervoor altijd gevoelig zal blijven en dus slikt hij zware medicijnen om de psychoses te onderdrukken. Door de medicijnen is hij wat versuft en de nog aanwezige psychische problemen maken dat hij moeilijk contact maakt met mensen, terwijl hij hier wel behoefte aan heeft. Bas maakt gebruik van de WIA, waarvan hij net rond kan komen. Maar doordat hij de hele dag niets om handen heeft, voelt hij zich eenzaam, neerslachtig, eet hij teveel, rookt hij veel en is hij geneigd om een groot beroep op zijn buren te doen, die hem best willen helpen, maar dit niet alleen aankunnen. Daarnaast maakt hij schulden, doordat hij uit verveling spullen koopt die hij niet nodig heeft. Doordat Bas al lang uit het arbeidsproces is en grote psychische problemen heeft, zijn weinig reguliere werkgevers bereid hem in dienst te nemen. Maar met goede begeleiding is hij wel in staat om vrijwilligerswerk te doen. Samen met een consulent van de gemeente vindt hij een vrijwillige werkplek in een verpleeghuis. Samen met andere vrijwilligers doet hij dagelijks allerlei klussen in en om het verpleeghuis: de tuin bijhouden, reparaties uitvoeren, opruimen, prullenbakken legen. En op termijn mag hij ook taken doen waarin hij direct contact heeft met bewoners, zoals wandelingen maken, spelletjesmiddag begeleiden, eten opdienen. Hij knapt zienderogen op: • hij heeft weer een reden om 's morgens op te staan; • hij heeft weer wat te doen, waardoor hij zich niet meer verveelt; • voelt zich gewaardeerd en nuttig, hij heeft weer een doel in het leven; • bouwt weer nieuwe contacten op en verbetert zijn sociale vaardigheden; • zijn psychische gesteldheid wordt veel stabieler, waardoor de kans dat hij terugvalt

wordt beperkt. Zijn begeleider bij het verpleeghuis is op de hoogte van zijn psychoses. Dat is prettig, want zo houdt toch iemand een oogje op hem en is professionele begeleiding thuis minder nodig. En ook zijn buren zijn blij: ze drinken nog graag een kopje koffie met hem en houden een oogje in het zeil, maar hij doet veel minder een beroep op hen waardoor ze het niet meer als een last ervaren. Als Bas zijn sociale vaardigheden verder verbetert en weer nieuwe arbeids-vaardigheden heeft opgedaan, kan hij misschien nog wel doorgroeien naar een echte (begeleide) baan, bijvoorbeeld bij een hovenier. Dat zou mooi zijn. Maar tot die tijd is hij heel blij met zijn vrijwillige baan, die hem structuur, contacten en een gevoel van eigenwaarde geeft.

- 22 -

Trends/speerpunten: wat speelt er? • (Arbeids)participatie, waaronder vrijwilligerswerk, biedt naast inkomen een belangrijke

stabiliserende factor in iemands leven. • Opleiding alleen daar waar het echt niet anders kan (27 jaar en ouder). Re-integratie

via werk(trajecten) is bewezen effectiever. • Met de verbetering van de economie stijgt de kans op betaald werk. • Sociaal ondernemerschap biedt kansen voor een ondernemende oplossing voor

maatschappelijke vragen, waaronder arbeidsparticipatie door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

• Schulden en armoede blijven actueel en vormen een grote bedreiging voor de stabiliteit binnen een huishouden.

• Speciale aandacht voor kwetsbare groepen: vluchtelingen/migranten, LVB. • Talentontwikkeling leidt tot hogere mate van zelfredzaamheid en zelf oplossend

vermogen. • Integrale aanpak met Economie van de Gemeente Voorst. Waar denken we aan qua resultaten? • We willen zo veel mogelijk mensen van zinvol werk voorzien. Zo regulier mogelijk,

maar waar dat nodig is, is aangepast werk een goed alternatief. Meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn (en blijven) aan het werk, betaald dan wel onbetaald via vrijwilligerswerk, zonder dat daar professionele hulpverlening voor nodig is. Talenten van mensen worden benut in het betaalde en onbetaalde werk.

• We willen onderwijs/re-integratie en bedrijfsleven op zo’n manier verbinden dat jongeren en werklozen beter aansluiting vinden op de arbeidsmarkt

• We willen een verschuiving van 2e naar 1e en 0e lijn. Niet alleen door versterking van preventie, maar ook door een verandering in aanbod: laagdrempelig, dichtbij de burger. Bijvoorbeeld door arbeidsmatige dagbesteding en sociale activering in de wijken en waar mogelijk vrij toegankelijk vorm te geven.

• We willen dat niemand in de gemeente Voorst gedwongen is om in armoede op te groeien. Vooral kinderen hebben daarbij onze aandacht: voor een goede ontwikkeling is het van groot belang dat zij mee kunnen doen.

• We willen schulden voorkomen door met behulp van vrijwilligers laagdrempelige ondersteuning te organiseren.

• We willen mensen met schulden in een zo vroeg mogelijk stadium helpen, zodat de problemen beperkt worden en ze niet in een isolement geraken. Inwoners met schulden weten de weg te vinden naar voorzieningen om hen te helpen. Er is goede samenwerking tussen vrijwilligers, maatschappelijke organisaties en de formele schuldhulpverlening.

• Inzetten op de elementen Werk & Inkomen leveren op termijn een besparing op binnen de uitgaven voor professionele ondersteuning en zorg.

4.1.2 Gezondheid en informele zorg: Voorkomen is be ter dan genezen

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor veel vormen van niet-medische zorg en ondersteuning die maakt dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Qua gezondheidszorg spelen gemeenten vooral een rol in preventie. Voorbeelden daarvan zijn preventieve taken op het gebied van overmatig alcoholgebruik, verslavingen, overgewicht, diabetes, dementie. We kunnen niet alles voorkomen, maar door vroeg signalering ( tijdig signaleren en onderkennen) van problemen kunnen we tijdig ingrijpen. Inwoners zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hun leven en de keuzes die zij

- 23 -

daarin maken. De gemeente geeft voorlichting en ondersteuning daar waar nodig, zodat mensen zelf die verantwoordelijkheid kunnen blijven nemen. Door te investeren in goede voorlichting en waar nodig coaching of begeleiding, kunnen problemen wel zo veel mogelijk worden beperkt. Daarnaast neemt het beroep op informele zorg toe. Het vangnet van de overheid wordt steeds meer beperkt tot daar waar het echt niet anders kan. Mantelzorger en vrijwilligers springen (soms noodgedwongen) in de gaten die ontstaan. Het is een verschuiving van formele naar informele zorg die overal gaande is en een breed maatschappelijk draagvlak kent, maar waar ook zorg is rondom de kwetsbaarheid van ons sociale vangnet. Mantelzorgers moeten niet overbelast raken en vrijwilligers niet ingezet worden op taken waar echt een professional vereist is. Trends/speerpunten: wat speelt er? • Vergrijzing, met als gevolg een toename van dementie en eenzaamheid. • Toename van het beroep op mantelzorg en vrijwilligers. • Ongezonde levensstijl, waardoor een toename van overgewicht en diabetes,

verslaving. • Complexere samenleving met meer depressies, eenzaamheid, doordat kwetsbare

groepen moeilijker mee kunnen komen. • Etikettering en stigmatisering van klachten en problemen. Nodig is nadruk op

mogelijkheden en talenten en niet op problemen en onmogelijkheden. • Door individualisering worden problemen in huishoudens minder snel gesignaleerd en

is ingrijpen door naasten vaak lastig. Een veilig thuis, zonder fysiek of emotioneel geweld, is niet voor iedereen een vanzelfsprekendheid.

• Speciale aandacht voor kwetsbare groepen: LVB, vluchtelingen/migranten. • Integrale aanpak met Ruimtelijke Ordening van de Gemeente Voorst. Waar denken we aan qua resultaten? • We willen dat inwoners de verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gezonde

levensstijl en zich bewust zijn van ongezonde gewoontes (ongezond eten, overmatig alcohol- of drugsgebruik, roken, te weinig bewegen) en hierop hun gedrag aanpassen.

• We willen dat de inwoners van onze gemeente zich bewust zijn van de gevolgen van het ouder worden en/of andere sociale en psychische problemen. Zij nemen, waar mogelijk, zelf tijdig maatregelen.

• We willen dat inwoners die hulp en zorg kunnen geven worden gestimuleerd en gefaciliteerd om dat ook werkelijk te doen.

• We willen dat inwoners die minder zelfredzaam zijn en een groter risico hebben op gezondheidsklachten, gezonder gaan/blijven leven en kunnen goed meedoen in de samenleving.

• We willen een verschuiving van 2e naar 1e en 0e lijn. Niet alleen door versterking van preventie, maar ook door een verandering in aanbod: laagdrempelig, dichtbij de burger. Bijvoorbeeld door lichte vormen van dagbesteding te combineren met ontmoetingsplekken.

• We willen dat inwoners die meer risico hebben op eenzaamheid en depressies worden gestimuleerd mee te doen in de samenleving.

• Inzetten op de elementen Gezondheid & Informele Zorg leveren op termijn een besparing op binnen de uitgaven voor professionele ondersteuning en zorg.

- 24 -

4.1.3 Opgroeien en Opvoeden: Ieder kind telt

Kinderen hebben recht op een veilige en liefdevolle jeugd. Dit is de basis voor een gezonde sociaal en emotionele ontwikkeling. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor hun kind. Maar zij doen het niet alleen. De omgeving waarin zij met hun gezin wonen en leven is van grote invloed op het gezond opgroeien en opvoeden van hun kind. Soms biedt die omgeving veel kansen, soms liggen daar ook grote uitdagingen. Opvoeden doen we samen. In dit levensdomein wordt specifiek aandacht voor kinderen, groot en klein, gevraagd. Maar de basis voor vele oplossingen vind je ook in de andere levensdomeinen terug, bijvoorbeeld die van Werk & Inkomen waar stabiliteit in een gezin sterk wordt bepaald door ouder(s) met een baan en een inkomen, Gezondheid & Informele Zorg en Leefbaarheid en Sociale cohesie waar sport, cultuur, sociale cohesie als collectieve voorziening wordt besproken. Trends/speerpunten: wat speelt er? • Ouders ervaren opvoedingsonmacht, er is sprake van etikettering en problematisering

van gedrag. • (V)echtscheidingen nemen toe. • Talentontwikkeling leidt tot hogere mate van zelfredzaamheid en zelf oplossend

vermogen. • Jongeren komen makkelijk in aanraking met verslavingsgevoelige zaken: alcohol,

roken, drugs, et cetera. • Sociale media behoren tot onze nieuwe werkelijkheid en hebben grote invloed in het

leven van kinderen en jongeren. • Ook voor kinderen en jongeren speelt het belang van een veilig thuis. • Vroeg ingrijpen bij kleine criminaliteit voorkomt latere problemen. • Speciale aandacht voor kwetsbare doelgroepen: waar werk voor volwassenen een

belangrijke stabiliserende factor is, is (passend) onderwijs en - voor oudere jongeren - uitzicht op een baan belangrijk.

Waar denken we aan qua resultaten? 1 • We willen dat ouders hun kinderen veilig en gezond kunnen laten opgroeien en dat ze

zich voldoende toegerust voelen om hun kinderen op te kunnen voeden. • We willen dat er aandacht is voor kinderen en jongeren in de knel. En dat

sleutelfiguren rondom deze kinderen en jongeren weten waar ze terecht kunnen voor professionele hulp.

• We willen dat (informele) opvoednetwerken worden versterkt in samenwerking met de gemeenschap, zodat we met elkaar kunnen voorkomen dat jongeren ontsporen.

• We willen dat jonge kinderen (0 - 4 jaar) een basis ontwikkelen die hen toerust om een goede start te maken in het onderwijs.

• We willen dat alle kinderen van 5 tot en met 17 jaar terecht kunnen op een (passende) school en verzuim en uitval worden teruggedrongen.

• We willen dat ouders kunnen terugvallen op hun sociale netwerk voor ondersteuning bij de opvoeding en het versterken van hun zelf oplossend vermogen, maar dat ze ook weten waar zij terecht kunnen indien deze hulp ontoereikend is.

• We willen dat mishandeling en verwaarlozing van kinderen stopt. 1 De budgetten voor Jeugdzorg die we ontvangen vanuit het Rijk zullen waarschijnlijk (deels) afhankelijk

worden van de inzet op preventie in onze gemeente. De kaders die hiervoor gesteld gaan worden zullen we meenemen in de verdere ontwikkeling van resultaten.

- 25 -

• We willen dat jongeren en jongvolwassenen in staat worden gesteld om talenten dusdanig te ontdekken en te ontwikkelen zodat zij als volwassene zelfredzaam zijn en naar vermogen kunnen deelnemen aan de maatschappij.

• We willen dat het sociaal netwerk rondom jongeren wordt versterkt mede om ontsporing en criminaliteit te voorkomen .

• We willen dat kinderen en jongeren meer bewegen, onder andere door een veilige en gezonde leefomgeving.

• We willen dat ouders zich verantwoordelijk voelen voor een gezonde leefstijl van hun kind.

• We willen dat jongeren zich bewust worden van gezondheidsrisico’s (ongezond eten, overmatig alcohol- of drugsgebruik, roken, te weinig bewegen) en hun gedrag hierop aanpassen.

• We willen een verschuiving van 2e naar 1e en 0e lijn. Niet alleen door versterking van preventie, maar ook door een verandering in aanbod: laagdrempelig, dichtbij de vindplaatsen van jongeren. Bijvoorbeeld door jeugd GGZ te integreren in een preventief aanbod.

• Inzetten op de elementen van Opgroeien & Opvoeden leveren op termijn een besparing op binnen de uitgaven voor professionele ondersteuning en zorg.

4.1.4 Leefbaarheid en Sociale cohesie: De samenlevi ng, dat zijn wij

'De samenleving, dat zijn wij': onze inwoners, lokale bedrijven, verenigingen en maatschappelijke organisaties. Samen wonen, werken, leven, leven, sociale contacten onderhouden, er voor elkaar zijn. Dat vindt plaats in onze straten, buurten, wijken en kernen. Er is al lange tijd discussie over de maakbaarheid van de samenleving. Maar we zijn wel allemaal gebaat bij een goed functionerende samenleving, waar iedereen veilig kan wonen en leven en de mogelijkheid heeft om mee te doen. Het functioneren van onze samenleving staat of valt bij onze inwoners, bedrijven, verenigingen en maatschappelijke organisaties. Als gemeente kunnen we initiatieven signaleren, stimuleren en faciliteren, maar moeten we vooral niet op de stoel van de maatschappij gaan zitten. Zelfregie voor burgers en bedrijven is een groot goed als het gaat om de samenleving en de ontwikkeling van haar eigen dynamiek. Trends/speerpunten: wat speelt er? • Individualisering maakt dat mensen minder naar elkaar omkijken en dat veiligheid en

leefbaarheid in de wijken worden bedreigd. Dit speelt in de Gemeente Voorst in mindere mate dan het landelijke beeld: in onze kernen is de sociale cohesie nog sterk aanwezig en gestimuleerd door aanwezigheid van een ruime mogelijkheid aan vrijetijdsbestedingen (verenigingen, kerken, et cetera).

• Afbouw plaatsen verzorgingshuizen en extramuralisering brengt met zich mee dat ouderen en mensen met een beperking meer gesteund moeten worden door hun netwerk en de gemeente.

• Afspraken met de provincie inzake contingent bouwen onvoldoende gericht op nieuwe zorgtaken gemeente en op diversiteit (leeftijd en etnische diversiteit) onder inwoners.

- 26 -

Wat willen we bereiken in het domein Leefbaarheid e n Sociale cohesie? • We willen dat inwoners hun eigen leven kunnen organiseren, zonder dat daarvoor

individuele en professionele ondersteuning nodig is (financiën, huishouden, netwerkopbouw). Iedereen doet mee!

• We willen dat de omgeving mensen uitdaagt tot een gezonde leefstijl. Ook mensen die drempels ervaren om te sporten en bewegen, gaan meer meedoen en bewegen.

• We willen dat geweld in huis stopt. Slachtoffers, plegers, getuigen (vaak kinderen) en omstanders weten waar ze advies en hulp kunnen krijgen.

• We willen dat voorzieningen die voor een breed publiek bedoel zijn, ook voor iedereen toegankelijk zijn, ongeacht financiële, fysieke of psychische beperkingen.

• We willen een breder maatschappelijk bewustzijn van het feit dat kwetsbare inwoners minder (2e lijns) zorg nodig hebben als ze maatschappelijk kunnen participeren.

• We willen dat inwoners prettig kunnen wonen, leven en werken. • We willen dat inwoners geprikkeld worden in hun creativiteit en persoonlijke

ontwikkeling. Beleving (kunst, cultuur, natuur) is daarin een belangrijke waarde. • Inzetten op de elementen Leefbaarheid en Sociale cohesie levert naar verwachting

op termijn een besparing op binnen de uitgaven voor professionele ondersteuning en zorg.

4.2 Trends en resultaten samen met het maatschappel ijk veld helder maken

Het huidige preventieve aanbod, opgenomen in hoofdstuk 3, sluit slechts gedeeltelijk aan bij wat we willen bereiken met onze collectieve middelen. De analyse van de huidige ontwikkelingen en de inzichten in wat we willen bereiken is volgens ons een gezamenlijke opdracht. Met maatschappelijke partners willen we de inhoud van onze preventieve taken helder formuleren. We beseffen hierin heel goed dat de inhoudelijke kennis niet bij ons ligt, maar bij de maatschappelijke organisaties. Veranderen doen we samen. We sturen, met kaders en budgetten. We bepalen de resultaten die we willen bereiken, onze maatschappelijke partners hebben de kennis om concepten te ontwikkelen hoe we die resultaten in de gemeente Voorst gaan bereiken. Dat betekent dat we onze maatschappelijke organisaties, maar ook inwoners, verenigingen en ondernemers, zo veel mogelijk de ruimte willen geven. Het 'hoe', dat ligt ben hen. In hoofdstuk 5 beschrijven we de verschillende opties die we voor ogen hebben om de transformatie van preventie te gaan stimuleren. Met name de wijze waarop we dit gaan doen staat nog open voor discussie. Daarom wordt bij de opties nog gen keuze voorgesteld en is er nadrukkelijk ruimte om te komen met nieuwe opties.

- 27 -

5. Het Voorster model: transformatie van preventiev e middelen en aansturing

Hoofdstuk 4 maakt duidelijk dat de andere visie die we hebben op de toekomst van preventie betekent dat we andere verwachtingen hebben, nieuwe doelen en daarom een andere wijze van opdrachtgeven voorzien. Sturen op resultaten, op het niveau van lokaal sociaal ecosysteem en vooral ook op het niveau van de levensdomein. Behoud van bestaande partijen staat niet voorop, maar wordt wel gewaardeerd. Resultaten (impact en outcome) staan voorop. Cruciaal: onze rol als opdrachtgever Verandering begint bij onszelf. In het preventieve veld hebben we vooral een rol als subsidieverlener, waarin we tot op heden vooral vanuit de inhoud hebben gestuurd op welke voorzieningen nodig zijn. In goed overleg met onze maatschappelijke partners, maar vanuit een op inhoud sturende rol. Maar door alle nieuwe taken die bij ons terecht zijn gekomen door de decentralisaties zijn we ons meer dan ooit bewust geworden dat we niet dé kennisdragers kunnen zijn die bedenken en bepalen hoe het moet. We hebben de kennis en expertise van onze maatschappelijke partners heel hard nodig. Dat betekent dat we hen veel meer ruimte willen gaan geven. Ruimte in het creëren van oplossingen. We bepalen het wát (wat willen we bereiken), onze maatschappelijke partners het hoe. Een aantal zaken hebben we hierbij helder voor ogen: • We willen gaan sturen op maatschappelijke effecten. • Burgerinitiatieven staan hoog in het vaandel: wat uit de samenleving ontstaat, wordt

door de samenleving gedragen. • We investeren in netwerken en stimuleren samenwerking tussen alle lagen van onze

samenleving: tussen bewoners onderling, tussen organisaties, tussen bewoners én organisaties, tussen het fysieke en het sociaal domein en tussen zorg, ondersteuning en preventie.

• Durven loslaten, ruimte en kansen bieden aan het zelf oplossend vermogen. Waar echt ernstige problemen dreigen te ontstaan blijven we alert: we willen problemen voorkomen en tijdig ingrijpen, bijvoorbeeld bij Jeugd.

• We willen samen met de burger, de verenigingen, ondernemers en de professionals in de maatschappelijke organisaties werken aan het oplossen van de zorgvraag. Integraliteit is daarbij een belangrijk uitgangspunt.

• En tot slot ruimte voor creatieve oplossingen, die aansluiten bij de vragen in de samenleving van nu.

Voor ons als opdrachtgever betekent dat we veel meer een regierol op ons gaan nemen. We bepalen de kaders en zien er op toe dát het gebeurt. Hoe het gebeurt, dat laten we over aan anderen die daar meer kennis van hebben dan wij. Gecontroleerd loslaten noemen we dat. 'Verandering begint aan het einde van je comfortzon e' Dit illustreert dat we ons er sterk van bewust zijn dat verandering niet makkelijk is. Voor ons, onze maatschappelijke partners en onze burgers ligt een periode in het verschiet vol verandering. Pijnlijke keuzes maken hoort daarbij, maar ook ruimte om het anders te

- 28 -

gaan doen, nieuwe mogelijkheden te verkennen, elkaar te versterken door het samen te doen.

Om te komen tot de door ons gewenste veranderingen, hebben we eerst gekeken naar de partijen die een rol spelen in preventie. Dat leidde tot de volgende schets:

Burgers Dit zijn alle inwoners van de gemeente Voorst. De grote diversiteit aan inwoners in onze gemeente beschouwen we als een enorm potentieel aan maatschappelijke waarde. Onze burgers zijn de belangrijkste factor in het prettig wonen, leven en in de zorgzaamheid van onze samenleving.

- 29 -

Verenigingen: organisaties bestaande uit vrijwilligers met een vaak enkelvoudig aanbod, meestal op het terrein van sport of cultuur. Verenigingen leveren – ( naast hun inhoudelijke bijdrage) - een belangrijk aandeel in participatie en saamhorigheid. Ondernemers Hier scharen we alle bedrijven gevestigd in de gemeente Voorst onder. Zij spelen een belangrijke rol in de werkgelegenheid, maar ook in veel sociale ontwikkelingen. Door sponsering van activiteiten of verenigingen, door alleen al hun aanwezigheid in buurten en wijken ontstaat meer levendigheid en door actief verantwoordelijkheid te nemen voor maatschappelijke vraagstukken. Maatschappelijke organisaties In dit document bedoelen we hiermee alle al dan niet door ons gesubsidieerde professionele organisaties die sociaal-maatschappelijke doelen nastreven. Naast de voor de hand liggende welzijnsorganisaties, kunnen dit bijvoorbeeld ook onderwijsinstellingen, kerken of het zwembad zijn.

We beschouwen de activiteiten van deze spelers als communicerende ‘tandwielen’: ze hebben invloed op elkaar en zijn samen continu in beweging. Maar qua sturing en financiering vragen ze wel ieder een andere aanpak. Daarom hebben we in ons model voor ieder 'tandwiel' een eigen aanpak ontwikkeld en in de volgende paragrafen uitgewerkt.

5.1 Verenigingen

Verenigingen bieden van oudsher belangrijke sociale ontmoetingsplekken. Ze zijn veelal gericht op sport of cultuur, waardoor sociale en mentale of fysieke ontwikkeling goed samen gaan. Ze worden beheerd door vrijwilligers wat we zeer waarderen. Daarom willen we bij hen niet dezelfde uitdaging neerleggen als dat we bij de professionals gaan doen. We willen onze verenigingen koesteren, maar wel meer uitdagen om hun aanbod toegankelijk te maken voor onze meer kwetsbare inwoners. Daarnaast is een basisprincipe dat verenigingen moeten bijdragen aan het algemene maatschappelijke belang en dat zij ook in de netwerken van het sociaal domein gaan participeren. Niet alleen vanuit het eigen kader denken, maar ook: wat kunnen we - met andere organisaties - betekenen voor bestaande en nieuwe doelgroepen. Benut elkaars kennis en infrastructuur. • Optie 1: We stellen een (beperkt) extra budget beschikbaar voor verenigingen die op

vrijwillige basis zelf met voorstellen komen om de kwetsbare doelgroepen mee te laten doen.

• Optie 2: We wijzigen de subsidiecriteria, zodat ze verplicht zijn om aan te geven hoe

ze gaan bijdragen aan (vergroting van) maatschappelijke effecten. • Optie 3: [We staan open voor suggesties uit het veld].

- 30 -

5.2 Burgers

Onze inwoners willen we uitdagen tot meer burgerparticipatie. Dit zien we bewust los van de verenigingen, omdat we de initiatiefrijkheid van (individuele) burgers ruimte willen geven. Vooral onze jongere inwoners zijn door nieuwe media veel meer geneigd zelf of in nieuwe verbanden initiatieven te ontwikkelen en voelen zich minder verbonden met het bestaande verenigingsleven. Burgerparticipatie willen we stimuleren door per initiatief een klein, eenvoudig aan te vragen budget beschikbaar te stellen. Voorwaarde is dat de initiatieven breed toegankelijk zijn en verbindend/netwerkend van aard. Voorbeeld Gezond koken We weten allemaal dat gezond eten belangrijk is. Veel ouders zien zich voor de uitdaging gesteld om gezond eten ook nog aantrekkelijk genoeg te maken voor hun kinderen. We zitten geen van allen te wachten op de bekende drama's aan de eettafel. Marieke, moeder van drie kinderen, stond jarenlang voor dezelfde uitdaging. Bovendien heeft ze als alleenstaande moeder weinig financiële ruimte, waardoor gezond, lekker en goedkoop voor haar de uitdaging is. Ze heeft ontdekt dat ze het leuk vindt om steeds weer nieuwe recepten te verzinnen en wil dit plezier graag met andere ouders delen. Daarom heeft ze op de school van de kinderen voorgesteld om een kookclub op te richten. Doelen van de kookclub: • gezond leren koken; • samen eten; • elkaar leren kennen; • met regelmaat ook een opvoedthema op de agenda te zetten, zodat ouders zich vrij

gaan voelen om hun opvoedvragen met elkaar te delen en samen een oplossing te vinden.

Van de school mogen ze gebruik maken van hun keuken en keukengerei. Deelnemende ouders betalen een kostendekkende bijdrage voor de benodigde voedingsmiddelen (maximaal € 4,00 per keer voor een 1-persoons maaltijd). Marieke heeft alleen nog een klein budget nodig voor de promotie van de kookclub (website, flyers) die ze ook buiten de school onder de aandacht wil brengen.

Daarnaast vinden we het belangrijk dat burgers in een kern met elkaar plannen maken voor wat zij nodig hebben voor ontmoeting en elkaar versterken. Ook dat willen we stimuleren en faciliteren. • Optie 1: We stellen per burgerinitiatief een budget van maximaal € 500 ter

beschikking. Eventuele extra kosten kunnen burgers zelf regelen, bijvoorbeeld via sponsoring. Er wordt een totaalbudget per kern vastgesteld, waaruit de deelbudgetten beschikbaar gesteld worden. Op=op.

• Optie 2: We stellen via de dorpsbelangenvereniging of dorpscontactpersoon2 een

totaalbudget per kern - bijvoorbeeld op basis van inwoneraantal - beschikbaar. De kern moet daarvoor met een jaarplan komen.

2 Voor Twello zullen we een alternatief moet zoeken, omdat er geen dorpsbelangenvereniging of

dorpscontactpersoon is/heeft.

- 31 -

• Optie 3: [We staan open voor suggesties uit het veld].

5.3 Ondernemers

Op dit moment hebben we nog geen specifieke budgetten voor ondernemers. En dat willen we ook niet, omdat het financieren van commerciële organisaties zijn beperkingen kent en al gauw onder 'staatssteun' valt. Maar we kunnen ze wel uitnodigen en stimuleren om een maatschappelijke bijdrage te leveren. In de gemeente Voorst zijn al diverse ondernemers die naast commerciële ook sociale doelstellingen hebben. Ze zetten zich in voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, voor hun eigen buurt of kern en sommigen hebben ook duurzaamheidsdoelstellingen. We willen onze ondernemers graag verbinden aan de vraagstukken in het sociaal domein, net als we ook met inwoners en vrijwilligers doen. Een specifiek aandachtspunt is daarbij het Sociaal Ondernemerschap, dat we willen stimuleren en - binnen de kaders van de wet faciliteren. Voorbeeld Sociaal Ondernemer Tomatenteler Jan heeft een bloeiende tomatenbedrijf. In meerdere kassen brengt hij zijn producten voort. Een goede oogst vergt heel wat werk: zaaien, voldoende bewatering (maar niet teveel), opbinden, snoeien, bijen houden voor de bevruchting, et cetera. Een mooi vak, vindt Jan. Met als groot voordeel dat hij lekker met zijn handen kan werken. Jan is van nature het type ruwe bolster, blanke pit. Hij herkent zichzelf in veel jongeren die worstelen op school. Boeken, dat was indertijd ook niets voor hem. Hij ging liever aan de slag. Hierdoor was hij zelf ook geen makkelijke jongen. Omdat hij zichzelf in deze jongeren herkent, heeft hij de keuze gemaakt om in zijn bedrijf jongeren met gedragsproblemen leerwerkplekken te bieden. Ooit is hij begonnen met één jongere. Nu heeft hij er - afhankelijk van het seizoen - 10 tot 20 onder begeleiding. De eerste zes weken werken ze met behoud van uitkering. Bij goed gedrag komen ze daarna tijdelijk in dienst en kunnen ze het vak leren. Als ze het vak (en vooral de arbeidsethiek) in de vingers hebben, helpt hij ze bij het vinden van een baan elders, zodat bij hemzelf weer nieuwe plekken vrij komen. Hiervoor heeft Jan een ruim netwerk van collega-telers en hoveniers. Het begeleiden van deze jongeren kost Jan veel tijd en energie. Het is ook best kostbaar, waardoor het rendement van het bedrijf wat beperkter is. Maar nog steeds voldoende, vindt Jan. Veel belangrijker vindt hij dat deze jongeren een kans krijgen. Deze jongeren zien groeien en bloeien is voor hem nog veel mooier dan tomaten. • Optie 1: Samen met economische zaken onderzoeken we hoe we ondernemers nog

meer kunnen betrekken bij maatschappelijke vraagstukken. Bijvoorbeeld het creëren van meer werkgelegenheid.

• Optie 2: We gaan met het netwerk 'Voorst Scoort' de dialoog aan over meer

mogelijkheden om maatschappelijke vraagstukken in te vullen vanuit ondernemerschap.

• Optie 3: We onderzoeken verschillende mogelijkheden om startende Sociaal

Ondernemers te ondersteunen. Zij zijn vaak slechts met moeite in staat om zich van de benodigde startfinanciering te kunnen voorzien. Omdat de

- 32 -

verdienmodellen van Sociaal Ondernemers vaak een kleinere marge kennen dan die van reguliere ondernemers, hebben zij vaak moeite financiering te krijgen bij een reguliere bank. We kunnen ze ondersteunen bij het vinden van de benodigde financiering. Daarnaast is ook het ontwikkelen van een goede businesscase een grote uitdaging. Ook daarbij kunnen we ondersteuning organiseren. Bijvoorbeeld: • door actiever het gebruik van het BBZ (Besluit Bijstandsverlening

Zelfstandigen) te stimuleren. • door een training in het ontwikkelen van businesscases te organiseren

(voor zowel BBZ'ers als Sociaal Ondernemers). • door de samenwerking te zoeken met sociale investeerders. • door de mogelijkheden voor een regionale Social Impact Bond (SIB) te

verkennen. • door regionaal een revolverend fonds voor sociale innovatie op te zetten.

• Optie 4: Via Social Return-voorwaarden bieden we ondernemers die een

maatschappelijke bijdrage leveren meer kansen bij onze eigen inkoop. • Optie 5: [Wij staan open voor suggesties uit het veld].

5.4 Maatschappelijke organisaties

De door ons geformuleerde doelstellingen hebben de meeste impact op de werkwijze van onze maatschappelijke partners. We zien hen als de belangrijkste partners in het nemen van het voortouw in samenwerken, integraal werken en met een passend aanbod komen. We willen dat er netwerken ontstaan van organisaties die samen een breed en integraal aanbod op verschillende thema's/hulpvragen organiseren. Als we een verandering willen bewerkstelligen, moeten we zelf als opdrachtgever ook anders gaan handelen. De belangrijkste vliegwielen daarbij zijn resultaten en financiering. Ga je deze veranderen, dat moet ook het veld veranderen. Omdat op dit moment bijna alle gemeenten bezig zijn met veranderingen in het sociaal domein, hebben we gekeken naar enkele voorbeelden elders. Deze staan kort uitgewerkt in bijlage 2. Goed beschouwd zien we grofweg twee varianten: 1. Gemeenten die (vooralsnog) voortgaan op dezelfde weg (of - net als Voorst - tot nu

toe nog geen transformatie in het sociaal domein hebben ingezet). 2. Gemeenten die het gehele gesubsidieerde aanbod herschikken door alle bestaande

subsidies stop te zetten (of meer impliciet: niet te verlengen) en op verschillende manieren opnieuw subsidie uitvragen publiceren (vaak via verschillende vormen van tenders)

- 33 -

Twee uitersten waarbij tussenvarianten ongetwijfeld mogelijk zijn, maar we zijn geen voorbeelden hiervan tegengekomen.3 Deze inzichten hebben ertoe geleid dat we voor de gemeente Voorst vier opties zien: • Optie 1: We gaan door op de huidige weg, met een aantal aanscherpingen in de

huidige subsidievoorwaarden en we stellen toetsingscriteria vast voor nieuwe aanvragen.

• Optie 2: We transformeren de subsidies (variant Alphen aan den Rijn). Dit betekent

dat we per 1 januari 2018 de bestaande subsidierelaties met maatschappelijke organisaties gaan wijzigen. Er worden vier subsidieopdrachten (op basis van de levensdomeinen) ontwikkeld en uitgezet. Aanbieders worden gevraagd gezamenlijk met één integraal plan van aanpak per subsidieopdracht te komen. Per subsidieopdracht wordt het beste plan van aanpak gehonoreerd.

• Optie 3: We transformeren de subsidies (variant Apeldoorn). Dit betekent, net als bij de variant in optie 2 dat per 1 januari 2018 de bestaande subsidierelaties met maatschappelijke organisaties gaan wijzigen. Er worden vier subsidieopdrachten (op basis van de levensdomeinen) ontwikkeld en uitgezet. Aanbieders worden gevraagd om ieder met voorstel voor een eigen aanbod te komen, waarin samenwerking wel tot uiting moet komen. Per subsidieopdracht worden meerdere voorstellen gehonoreerd tot aan het subsidieplafond.

• Optie 4: Een nieuw te ontwikkelen, meer geleidelijke, tussenvariant, bijvoorbeeld door te starten met één opdracht voor één levensdomein, waarbij we in een latere fase de andere domeinen omzetten. Deze eerste opdracht is dan te beschouwen als pilot.

• Optie 5: [We staan open voor suggesties uit het veld].

3 Dat wil niet zeggen dat er geen Nederlandse gemeenten zijn die een tussenvariant hanteren, het is in de

verkenning onmogelijk geweest om alle 390 gemeenten te consulteren.

- 34 -

6. Proces van discussienotitie tot hoofdlijnennotit ie preventie

Deze discussienotitie heeft als doel om met de diverse belanghebbenden het gesprek aan te gaan over de transformatie van preventie en de opties die voorliggen. De opties die zijn geformuleerd raken iedereen: burgers, verenigingen, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Gezien de opties die voorliggen bij maatschappelijke organisaties, is de kans groot dat de keuzes die straks worden gemaakt op hen de meeste impact zullen hebben. Daarom hebben we in dit traject speciale aandacht voor hen, bijvoorbeeld middels het persoonlijk toesturen van deze notitie en een informatie- en dialoogavond afzonderlijk van de andere belanghebbenden. We hanteren de volgende uitgangspunten: • Transparantie in het proces: we willen niemand buitensluiten, dus zowel bestaande

als nieuwe partners zijn welkom om mee te denken. Alle informatie wordt ook beschikbaar gesteld op onze website, zo ook verslagen van bijeenkomsten.

• We sluiten op voorhand niets uit van de transformatie. We hebben wel voor ogen dat sommige minder voor de hand liggend zijn om mee te nemen in de transformatie. Naast de subsidies voor verenigingen denken we bijvoorbeeld aan de budgetten voor onderhoud van gemeentelijke accommodaties en van sportvelden. Ook buigen we ons nog over de vraag welke specifieke wettelijke taken zullen worden uitgesloten. Daarnaast kunnen bepaalde minimumeisen worden gesteld, zoals in stand houding van de bibliotheekfunctie.

• Er staat op dit moment nog niets vast. We nemen alle reacties en suggesties serieus in overweging, wat niet betekent dat we alles zullen overnemen.

Het discussieproces heeft als doel om input op te halen bij de diverse belanghebbenden. Deze input gebruiken we bij de verdere ontwikkeling van een hoofdlijnennotitie preventie, waarin voorgesorteerd zal worden op keuzes. Deze hoofdlijnennotitie preventie zal naar verwachting in september aan de gemeenteraad worden voorgelegd. Het proces op hoofdlijnen: Stap Doel Wanneer in 2016 1. Collegebesluit

Discussienotitie. Het college wordt verzocht om een besluit te nemen over inhoud en proces, zodat er een eenduidig beeld is van wat er naar buiten wordt gebracht.

Q1

2. Raadsmededeling. Het college informeert de raad over de notitie en raadsleden krijgen de notitie (vertrouwelijk tot 10 maart) toegestuurd. Zo zijn zij op de hoogte, voordat het openbaar wordt.

Q1

3. Toesturen notitie (digitaal) en begeleidend schrijven aan de bestaande

Als nauwe relaties moeten deze partijen tijdig worden geïnformeerd, nog voordat de notitie vermeld wordt in de media. Het begeleidend schrijven bevat ook informatie over het proces en een

Q1

- 35 -

Stap Doel Wanneer in 2016 maatschappelijke partners en CMO.

uitnodiging om deel te nemen aan het proces en hun input en reactie met ons te delen.

4. Publiceren notitie. We publiceren de notitie en een webpagina op de site van de Gemeente Voorst en Voorst Actief, zodat hier in de media naar verwezen kan worden. We nodigen daarin ook partijen die geen bericht van ons hebben gehad uit om naar de informatie- en discussieavonden te komen en hun mening met ons te delen. Zo creëren we een open en transparant proces.

Q1

5. Informatieavond (IBB) raad.

Via een presentatie en beantwoorden van vragen lichten we de discussienotitie toe aan de raad. We nemen de raad hierdoor mee in het proces.

Q2

6. Cliëntenraad (CMO).

Via een presentatie en beantwoorden van vragen lichten we de discussienotitie toe aan de CMO. We nemen de CMO hierdoor mee in het proces.

Q2

7. Informatie- en dialoogavond maatschappelijke organisaties.

De keuzes in de notitie hebben de grootste impact op de maatschappelijke organisaties. Vanwege hun grote belangen organiseren we voor hen een afzonderlijke avond. In het kader van transparantie wordt het verslag van deze avond openbaar gemaakt.

Q2

8. Informatie- en dialoogavond verenigingen, ondernemers en inwoners.

Op verenigingen, ondernemers en inwoners heeft de notitie minder gevoelige impact. Toch willen we hen nauw betrekken en meenemen in de nieuwe richtingen. In het kader van transparantie wordt het verslag van deze avond openbaar gemaakt.

Q2

9. Ontvangst schriftelijke reacties aan het college 8 weken na publicatie discussienotitie.

We vragen alle partijen om hun reacties schriftelijk met ons te delen. Ook als ze bij de informatie- en dialoogavond zijn geweest. De schriftelijke reacties worden verwerkt in een inspraaknotitie. De inspraak wordt meegenomen in de verdere beleidsontwikkeling.

Q2

10. Uitwerken concept notitie met voorstel voor keuzes.

We verwerken de diverse reacties in de nieuwe (concept) hoofdlijnennotitie.

Q2

11. Collegebesluit notitie.

We vragen het college om een besluit te nemen over de hoofdlijnennotitie en de daarin voorgestelde keuzes.

Q2

- 36 -

Stap Doel Wanneer in 2016 12. Aanleveren notitie

voor presidium. We leveren de notitie - waar nodig aangepast op basis van het collegebesluit - aan voor het presidium

Q2

13. RTG gemeenteraad.

Het college informeert de raad en beantwoordt (waar mogelijk) vragen.

Q3

14. Beantwoorden RTG-vragen.

Vragen die niet direct tijdens het RTG beantwoord kunnen worden, beantwoorden we schriftelijk.

Q3

15. Gemeenteraad: besluitvormend debat.

De gemeenteraad voert debat over de voorstellen in de notitie. Het college vraagt de gemeenteraad om een besluit te nemen over de notitie en de daarin voorgestelde keuzes.

Q3

Na akkoord over de hoofdlijnennotitie zal een beleidsnotitie worden uitgewerkt. We streven ernaar om deze voor het eind van het jaar ter besluitvorming aan de gemeenteraad aan te bieden.

- 37 -

Bijlagen

- 38 -

Bijlage 1 - Trends en speerpunten per levensdomein

Hieronder beschrijven we de trends en speerpunten per levensdomein. Deze komen voort uit informatie en signalen die we kregen van (beleids)medewerkers, re-integratiepartners, maatschappelijke organisaties en inwoners. Levensdomein Werk en Inkomen: Werk als basis voor ' ertoe doen' Zoals in voorgaande hoofdstukken al is aangegeven, is het hebben van zinvol werk een belangrijke basis voor zelfredzaamheid. Werk zorgt voor een zinvolle daginvulling, financiële zelfredzaamheid, vermindert de kans op schulden en zorgt er bij veel mensen - onbewust of bewust - voor dat zij het gevoel hebben ertoe te doen. Daarnaast zorgt werk en het hebben van voldoende inkomen voor stabiliteit in huishoudens, waardoor volwassenen en kinderen beter instaat zijn tot sociale participatie. De meeste inwoners zijn zelfstandig in staat om een reguliere baan te vinden en te behouden. Sommige mensen hebben daar (tijdelijk) hulp bij nodig of zijn (tijdelijk) niet in staat om te werken voor een reguliere werkgever. Ze zijn aangewezen op vrijwilligerswerk, begeleid werk, beschut werk of (arbeidsmatige) dagbesteding. Hierin staan zingeving, ontmoeting, dagritme en een nuttige daginvulling centraal, financiële zelfredzaam volgt waar mogelijk later. Trends en speerpunten We onderscheiden de volgende trends en speerpunten in het kader van preventie binnen werk in inkomen: Voorkomen van werkeloosheid Hoe graag we ook zouden willen: we kunnen niet voorkomen dat een inwoner zijn baan verliest door economische problemen van het bedrijf, waarvoor hij werkt. Toch kunnen we in het kader van preventie veel betekenen voor inwoners die (dreigen) hun baan (te) verliezen: • (lokale) werkgevers uitnodigen om al vroegtijdig in gesprek met ons te gaan als zij

verwachten personeelsleden te moeten ontslaan. We kunnen dan anticiperen op het vinden van voldoende passende nieuwe werkplekken. Hierin nauw samenwerken met economische zaken;

• laagdrempelige gesprekken organiseren voor mensen die verwachten hun baan te verliezen;

• inwoners met een arbeidsbeperking en hun werkgevers voldoende begeleiding bieden om te voorkomen dat iemand uitvalt;

• inwoners die hun baan verliezen zo snel mogelijk begeleiden naar nieuw werk. Hoe korte de periode van werkeloosheid, hoe succesvoller de plaatsing. Daarom ook vroegtijdig in contact komen, ook als iemand nog een WW-uitkering krijgt. Dit vraagt samenwerking met het UWV;

• een werkpool organiseren bestaande uit mensen met een arbeidsbeperking en werkgevers collectief hier mede verantwoordelijk voor maken: werkgevers hebben de voordelen van kwalitatief goede, flexibele tijdelijke werknemers, zonder de werkgeverslasten. De medewerkers hebben een baan, werkgarantie en een inkomen.

Vrijwilligerswerk (20-65 jaar) en aangepast werk voor wie dat nodig heeft Regulier werk is niet voor iedereen passend. Inwoners die om wat voor reden dan ook lang uit het arbeidsproces zijn geweest, moeten vaak eerst weer een arbeidsritme

- 39 -

opbouwen. Vrijwilligerswerk biedt hen de ruimte om zich te ontwikkelen, zonder de druk om te moeten presteren. Vrijwilligerswerk is - als iemand afhankelijk is van een uitkering - in principe tijdelijk (1/2 jaar), met oog voor verdringing. Het doel is altijd om door te stromen naar (al dan niet aangepast) betaald werk. Er zijn ook veel inwoners die vrijwilligerswerk doen zonder te willen of moeten doorstromen naar regulier werk. Hiermee bedoelen we de vrijwilligers die niet afhankelijk zijn van een uitkering, zoals gepensioneerden, NUG'ers en mensen die naast hun baan vrijwilligerswerk doen. Vrijwilligers leveren een zeer belangrijke bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke vragen waar niet of nauwelijks budget voor is. Qua vorm en inhoud kent het vrijwilligerswerk vele varianten. Gezien de grote maatschappelijke baten van vrijwilligerswerk is het investeren, stimuleren en ook waarderen van vrijwilligers van groot belang in het kader van preventie. Vroegsignalering en hulp bij schulden Het hebben van schulden is een van de belangrijkste factoren in de disbalans binnen huishoudens. Dat de schuldenproblematiek omvangrijk is en tegelijkertijd vaak goed verborgen, wisten we al een aantal jaren. Nu landelijk steeds meer gemeenten gaan werken met sociale teams die in alle gevallen een brede uitvraag doen, komt steeds meer zicht op de tot nog toe verborgen schulden en de wijze waarop dit invloed heeft op meerdere levensgebieden in een huishouden. Het voorkomen van schulden begint met vroegsignalering, bespreekbaar maken (vanuit het Maatschappelijk Netwerk Voorst), training in het leren omgaan met geld en hulp bij het oplossen van de schuldenproblematiek. Door schulden zo snel mogelijk aan te pakken, worden veel andere problemen in huishoudens voorkomen. Armoedebestrijding Ook armoede is een belangrijk probleem in veel huishoudens. Met vaak grote consequenties, zoals: • een ongezonde levensstijl (ongezond eten, niet sporten); • vermijden van zorg in verband met kosten (tandarts, specialist); • basisvoorzieningen niet kunnen aanschaffen, schulden; • sociaal isolement; • met name kinderen in deze gezinnen zijn erg kwetsbaar, maar ook voor veel

volwassenen is armoedebestrijding van groot belang om mee te kunnen doen in de samenleving.

Armoedebestrijding richt zich vooral op het voorkomen van gezondheidsproblemen én sociaal mee kunnen doen. En ook hier is werk weer een belangrijke factor in de zelfredzaamheid. In de nota minimabeleid is dit nader uitgewerkt. Sociaal ondernemerschap als antwoord op arbeidsmatige uitdagingen Niet al onze speerpunten gaan uit van problemen. Het sociaal ondernemerschap zien we als een belangrijke kans en ontwikkeling in de samenleving. Met name als het gaat om het bieden van passende werkplekken aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Als gemeente moeten we ervoor waken om niet op de stoel van de ondernemer te gaan

- 40 -

zitten. We kunnen het sociaal ondernemerschap wel stimuleren en faciliteren, bijvoorbeeld door maatschappelijke vraagstukken in beeld te brengen, door een gunstig ondernemersklimaat te faciliteren, door met maatschappelijk ondernemers vanuit vertrouwen afspraken te maken over hen voorwaarden om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt van een goede werkplek te kunnen voorzien en eventueel ook door startende sociaal ondernemers een steuntje in de rug te geven (bijvoorbeeld door leegstaande panden tijdelijk tegen laag huurtarief beschikbaar te stellen of door een tijdelijke subsidie of revolverend fonds beschikbaar te stellen). Levensdomein Gezondheid en informele zorg: Voorkome n is beter dan genezen Gemeenten zijn verantwoordelijk voor veel vormen van niet-medische zorg en ondersteuning die maakt dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Qua gezondheidszorg spelen gemeenten vooral een rol in preventie. Voorbeelden daarvan zijn preventieve taken op het gebied van overmatig alcoholgebruik, verslavingen, overgewicht, diabetes, dementie. We kunnen niet alles voorkomen, maar door vroeg signalering (tijdig signaleren en onderkennen) van problemen kunnen we tijdig ingrijpen. Inwoners zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hun leven en de keuzes die zij daarin maken. De gemeente geeft voorlichting en ondersteuning daar waar nodig, zodat mensen zelf die verantwoordelijkheid kunnen blijven nemen. Door te investeren in goede voorlichting en waar nodig coaching of begeleiding, kunnen problemen wel zo veel mogelijk worden beperkt. Daarnaast neemt het beroep op informele zorg toe. Het vangnet van de overheid wordt steeds meer beperkt tot daar waar het echt niet anders kan. Mantelzorger en vrijwilligers springen (soms noodgedwongen) in de gaten die ontstaan. Het is een verschuiving van formele naar informele zorg die overal gaande is en een breed maatschappelijk draagvlak kent, maar waar ook zorg is rondom de kwetsbaarheid van ons sociale vangnet. Mantelzorgers moeten niet overbelast raken en vrijwilligers niet ingezet worden op taken waar echt een professional vereist is. Trends en speerpunten We onderscheiden de volgende trends en speerpunten in het kader van preventie binnen gezondheid en informele zorg: Vergrijzing Onze samenleving vergrijst. Doordat we door goede gezondheidszorg en een gezondere levensstijl steeds ouder worden. Maar ook doordat er verhoudingsgewijs de afgelopen decennia steeds minder kinderen geboren werden en dus de verhoudingen in de samenleving verschuiven. Dat betekent dat we als maatschappij naar verwachting simpelweg niet meer de handjes hebben om alle ouderen te verzorgen. Gelukkig is er binnen de vergrijzing een positieve beweging zichtbaar. Ouderen blijven veel langer gezond, fit en maatschappelijk actief. Hierdoor vertaalt de druk op (mantel)zorg zich niet alleen naar de jongere generaties, maar speelt de oudere generatie hier zelf misschien nog wel de belangrijkste rol. Bijvoorbeeld in de zorg voor een zieke partner of zus. Door stil te staan bij de problemen die de vergrijzing met zich meebrengt, kunnen we in blijven spelen op de behoeften van ouderen en op preventie. Langer gezond blijven

- 41 -

vertaalt zich immers direct terug in maatschappelijk en individuele meerwaarde. Voor ouderen zijn dementie, hart- en vaatziekten, een verminderende algehele conditie, lichamelijke gebreken en eenzaamheid de belangrijkste factoren die de zelfredzaamheid en het meedoen beïnvloeden. Dit kunnen we niet allemaal voorkomen, maar wel verminderen door mensen te leren omgaan met hun beperkingen en met een preventief aanbod de kans op problemen en een sociaal isolement te verminderen. Mantelzorg en vrijwilligers in zorgtaken De wens van cliënten om (langer) thuis te blijven wonen, vraagt samen met de invoering van de WMO en de hervorming van de langdurige zorg om een andere ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. Staatssecretaris van Rijn heeft in zijn beleidsbrief over mantelzorg 3 speerpunten voor de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers door gemeenten benoemd: Versterken, Verlichten en Verbinden ( Ministerie VWS, kamerbrief over mantelzorg en langdurige zorg. Versterken, verlichten en verbinden , 2013). Hier komt nog een belangrijke aandachtspunt "Vinden", omdat het bereiken van mantelzorgers belangrijke voorwaarde is om te kunnen Versterken, Verlichten en Verbinden. Mantelzorgers en vrijwilligers vormen samen informele zorg. Mantelzorgers zijn onmisbaar. Niet alleen voor de mensen die ze ondersteunen maar ook om de zorg- en ondersteuningskosten te beheersen. Mantelzorg is een informele vorm van zorg die de (duurdere) formele zorg op een groot aantal vlakken vervangt. Nog een belangrijk voordeel is dat cliënten door de inzet van mantelzorg vaak langer thuis kunnen blijven wonen. Daarom is inzetten op preventie om te voorkomen dat mantelzorgers uitvallen van groot belang. Om de zelfredzaamheid van de burger vanuit het eigen sociale netwerk te versterken, is samenwerking tussen formele en informele zorg en een betere verbinding tussen preventie en zorg van belang. Vanuit de preventie invalshoek is het belangrijk voor de gemeente om aandacht te hebben voor het versterken van de positie en regie van mantelzorgers en vrijwilligerswerk, het verlichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk en het verbinden van informele en formele ondersteuning en zorg. Om hier uitvoering aan te kunnen geven moeten we mantelzorgers en vrijwilligers ook kunnen vinden. Het beroep op mantelzorg en vrijwilligers in zorgtaken neemt toe nu de overheid haar rol verkleint door in te zetten op eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid. Deels gedreven door verminderd budget, maar vooral ook omdat de maatschappelijke visie op de rol van de overheid verandert: minder overheid, meer zelfredzaamheid van inwoners. Elkaar helpen moet weer gewoon worden. De zorg van mantelzorgers aan hun naaste is waardevol, maar soms ook kwetsbaar. Met name mantelzorgers doen hun werk vaak met liefde, maar mantelzorg heeft ook een verplichtend karakter, waardoor mantelzorgers hun grenzen niet altijd kunnen bewaken en overbelast raken. Bijvoorbeeld door de intensiteit van de zorg, door mentale druk vanwege specifieke beperkingen of doordat de mantelzorg gecombineerd moet worden met werk of zorg voor andere gezinsleden. Een bijzondere groep mantelzorgers zijn jonge mantelzorgers. Zij zorgen vaak voor een zieke ouder, terwijl zij daar niet altijd voldoende tegen opgewassen zijn. We willen onze mantelzorgers, jong en oud, voldoende ondersteuning bieden om te zorgen dat zij hun zorgtaak kunnen blijven vervullen zonder overbelast te raken.

- 42 -

Mantelzorg is hulp ten behoeve van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen, opvang, jeugdhulp, het opvoeden en opgroeien van jeugdigen met zorg en overige diensten die rechtstreeks voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie en die niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep. Hoewel vrijwilligers in zorgtaken minder nauw verbonden zijn met diegene aan wie zij zorg leveren, kunnen bij hen ook problemen optreden. Overbelasting, omdat een vrijwilliger zich erg verantwoordelijk voelt of een worsteling met hun rol als vrijwilliger en de aansluiting bij de zorg die iemand vraagt. Bij vrijwilligers is het vooral van belang om goed in gesprek te blijven, hen te helpen hun grenzen aan te geven en tijdig over te dragen naar een professional. Vrijwillige inzet wordt gedefinieerd als: werk dat onbetaald en onverplicht verricht wordt ten behoeve van anderen of van (de kwaliteit van) de samenleving in het algemeen, in enig georganiseerd verband. Bij de ondersteuning van mantelzorgers is het van belang de verschillende behoeften van categorieën mantelzorgers voor ogen te houden. Niet uitputtend valt te denken aan: • oudere mantelzorgers; • allochtone mantelzorgers; • jonge mantelzorgers; • werkende mantelzorgers; • mantelzorgers van zorgvragers in palliatieve en terminale fase; • ouders van kinderen met een beperking. Bij de ondersteuning van mantelzorg draait het per definitie om maatwerk. Ongezonde levensstijl Onze welvaart is een groot goed, maar kent ook een keerzijde: we bewegen steeds minder, eten teveel (en vaak ongezond) en hebben meer verslavende middelen tot onze beschikking. Dat zien ook terug in onze samenleving: overgewicht, diabetes, alcoholmisbruik en verslavingen zijn problemen die we ook in de gemeente Voorst zien toenemen. Op dit punt geldt vooral: jong geleerd is oud gedaan al ben je nooit te oud om te leren. Door een gezondere levensstijl kunnen gezondheidsproblemen voorkomen worden. De uitdaging is onze inwoners bewust te laten worden van gezondheidsrisico's en om gezond leven plezierig en gemakkelijk te maken. Sporten is bijvoorbeeld een plezierige manier om én te bewegen en sociale contacten aan te gaan. Maar ook workshops gezond koken kunnen bijvoorbeeld bijdragen aan een gezonde levensstijl. Eenzaamheid en depressies Door verschillende factoren nemen eenzaamheid en depressies toe. Bijvoorbeeld door individualisering, vergrijzing, mensen met (mentale) beperkingen die minder snel hulp krijgen. Mensen die eenzaam zijn of depressief hebben sneller medische klachten, doen een groter beroep op hulpverlening en zijn juist minder goed in staat om nieuwe sociale verbanden aan te gaan. Eenzaamheid en depressies zijn vaak moeilijk op te sporen. Qua preventie zijn er wel veel mogelijkheden. Meedoen, in verenigingen, in werk, in de buurt en in andere sociale

- 43 -

omgevingen is belangrijk. En door goede afspraken en contacten met huisartsen en hulpverleners kunnen we problemen vroeg signaleren en met inwoners in gesprek gaan over oplossingen. Levensdomein Opgroeien & Opvoeden: Ieder kind telt Kinderen hebben recht op een veilige en liefdevolle jeugd. Dit is de basis voor een gezonde sociaal en emotionele ontwikkeling. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor hun kind. Maar zij doen het niet alleen. De omgeving, waarin zij met hun gezin wonen en leven, is van grote invloed op het gezond opgroeien en opvoeden van hun kind. Soms biedt die omgeving veel kansen, soms liggen daar ook grote uitdagingen. Opvoeden doen we samen. In dit levensdomein wordt specifiek aandacht voor kinderen, groot en klein, gevraagd. Maar de basis voor vele oplossingen vind je ook in de andere levensdomeinen, bijvoorbeeld die van Gezondheid & Informele Zorg en Wonen & Leefbaarheid waar sport, cultuur, sociale cohesie als collectieve voorziening wordt besproken. Trends en speerpunten We onderscheiden de volgende trends en speerpunten in het kader van preventie binnen opgroeien en opvoeden. Naast lokale informatie hebben we hiervoor ook het jaarverslag 2014 van de kinderombudsman (kinderrechten) benut. Voorkom opvoedingsonmacht, problematisering van gedrag en etikettering Ieder kind is anders en iedere levensfase ook. Alle ouders willen het beste voor hun kind. Onderzoek toont aan dat veel ouders opvoedonmacht ervaren. Onzeker zijn over wanneer ze het goed doen. En niet goed weten wanneer gedrag van een kind ook werkelijk echt probleemgedrag is. Een etiket op het gedrag lijkt dan een oplossing. Zet ouders in hun opvoedkracht. En kijk naar het kind. Niet vanuit het probleem, maar naar wat het kan en wat zijn mogelijkheden zijn. En, bij echte gedragsproblemen en stoornissen waar specialistische hulp noodzakelijk is, willen we tevens een verbinding maken met de directe leefomgeving van het kind om hun specifieke opvoedsituatie hanteerbaar te maken. We willen het zelf oplossend vermogen van ouders en jeugdigen verhogen. Informatie en advies blijven beschikbaar, maar zo veel mogelijk gericht op het zelf doen. Voorkomen van vechtscheidingen Veel kinderen komen ongewild in de situatie terecht waarbij hun ouders besluiten te gaan scheiden. Een kenmerk van een echtscheiding in deze tijd is de vechtscheiding. Kinderen zijn dan dubbel het kind van de rekening. Ze krijgen niet alleen te maken met een ingrijpende verandering in hun directe thuissituatie, maar die thuissituatie ontbrandt bij een vechtscheiding ook nog eens in een 'oorlogssituatie'. De gevolgen hiervan zijn voor kinderen altijd negatief; nu en in hun eigen toekomst. Kinderen weerbaar maken en ouders leren scheiden, met aandacht voor het belang van hun kind. Daar ligt de uitdaging. Stimuleer gezond leven en voorkom verslaving: gamen, alcohol, roken, drugs, et cetera Kinderen die al jong en in hun puberteit ongezonde gewoonten aanleren, die mogelijk tot verslaving kunnen leiden, zullen vroeg of laat met hulpvragen rondom gezondheid en gedrag komen. Een verslaving is hardnekkig, moeilijk op te lossen en heeft grote gevolgen in vele levensdomeinen. Een goed voorbeeld geven, mogelijkheden creëren

- 44 -

voor het aanleren van gezonde gewoonten en grenzen aangeven in de opvoeding vormen de basis voor een juiste balans aanbrengen in de uitdaging van het opgroeien en het creëren van een gezonde toekomst. Hierbij hoort ook het op een gezonde manier omgaan met social media, want dat gaat echt over de wereld van vandaag. De digitale wereld is een werkelijke wereld. Kennis hierover is van groot belang. Weten wat je kind doet op internet. We onderschatten hierbij de rol die de omgeving van het kind hierin speelt niet. De druk vanuit de omgeving van het kind om mee te gaan doen kan groot zijn. Met elkaar hebben we hier een grote verantwoordelijkheid voor onze kinderen. Niet alleen ouders in hun opvoedkracht zetten, maar ook de omgeving die gezond gedrag stimuleert is noodzakelijk. Een Veilig Thuis begint lokaal: preventie van kindermishandeling Kinderen groeien soms op in gezinnen waar van alles aan de hand kan zijn. Werkeloosheid en armoede, huiselijk geweld, (psychiatrische) ziekte van een ouder(s), verslaafde ouder(s), zwakbegaafde ouders, et cetera. Sommige problemen kunnen tijdelijk zijn, maar ook langdurig en structureel. Sommige kinderen moeten opgroeien in deze situaties. Hun persoonlijke ontwikkeling kan hierdoor ernstig in gevaar komen. Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld leiden emotionele schade. Kinderen die worden verwaarloosd, mishandeld of misbruikt zijn getraumatiseerd. Hun leven is kindonwaardig en hun zorgvraag zal groot zijn. Preventie van kindermishandeling is in het belang van het kind en van onze samenleving. Werkeloosheid van ouders of het hebben van gescheiden ouders kan leiden tot opgroeien in armoede. Armoede isoleert kinderen en bovendien rust er een taboe op. Het leidt tot verminderde deelname aan sport en/of cultuur en sociale clubs. En het kan leiden tot verminderde kansen op onderwijs. Het gaat hier over het verbinden met de andere levensdomeinen. Veilige Omgeving: preventie van ontsporing en criminaliteit De omgeving van het kind bestaat uit familie, vrienden, school, sportveld/cultuur en dorp/kern. De kansen die we kinderen in deze omgeving kunnen bieden zijn enorm. Talenten komen tot bloei binnen deze omgeving. Soms is deze omgeving niet vanzelfsprekend veilig en stimulerend. Gepest worden op school, vluchtelingenkind zijn in onze -voor hun vreemde- omgeving, peer-group gedrag en criminaliteit, problemen met leren en drop-outs, et cetera. Met elkaar zorgen we voor een veilige omgeving voor onze kinderen en voorkomen we dat ontsporing dreigt. LVB-jongeren, we verliezen ze niet uit het oog Jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn een aparte doelgroep. Een kwetsbare doelgroep met een structurele zorgvraag en een grote potentie voor zelfredzaamheid binnen hun mogelijkheden. De opdracht in het preventieve veld ligt hier in het creëren van een veilige leefomgeving en de mogelijkheden om een goed sociaal netwerk op te bouwen. Passend onderwijs Binnen het passend onderwijs komen opvoeden, zorg en leren bij elkaar. Veel van de bovengenoemde thema’s zijn direct verbonden met de plaats die het onderwijs inneemt in het leven van een kind. Kinderen brengen de grootste tijd door, buiten hun gezin om, in

- 45 -

hun school. Peuteropvang, basisscholen, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs zijn mede-opvoeders, ontwikkelen talenten en mogelijkheden van kinderen en zijn mede-signaleerders van kansen en bedreigingen van kinderen. Levensdomein Wonen en leefbaarheid: 'De samenleving , dat zijn wij' 'De samenleving, dat zijn wij': onze inwoners, lokale bedrijven, verenigingen en maatschappelijke organisaties. Samen wonen, werken, leven, leven, sociale contacten onderhouden, er voor elkaar zijn. Dat vindt plaats in onze straten, buurten, wijken en kernen. Er is al lange tijd discussie over de maakbaarheid van de samenleving. Maar we zijn wel allemaal gebaat bij een goed functionerende samenleving waar iedereen veilig kan wonen en leven en de mogelijkheid heeft om mee te doen. Het functioneren van onze samenleving staat of valt bij onze inwoners, bedrijven, verenigingen en maatschappelijke organisaties. Als gemeente kunnen we initiatieven signaleren, stimuleren en faciliteren, maar moeten we vooral niet op de stoel van de maatschappij gaan zitten. Zelfregie voor burgers en bedrijven is een groot goed, als het gaat om de samenleving en de ontwikkeling van haar eigen dynamiek. Trends en speerpunten We onderscheiden de volgende trends en speerpunten in het kader van preventie binnen wonen en leefbaarheid. Sociale cohesie en individualisering Individualisering maakt dat mensen minder naar elkaar omkijken en dat veiligheid en leefbaarheid in de wijken worden bedreigd. Dit speelt in de gemeente Voorst in mindere mate, dan het landelijke beeld: in onze kernen is de sociale cohesie nog sterk aanwezig en gestimuleerd door aanwezigheid van een ruime mogelijkheid aan vrijetijdsbestedingen (verenigingen, kerken, et cetera). Toch is het ook in Voorst een aandachtspunt. Onze samenleving wordt steeds complexer. De rol van internet wordt groter, waardoor bijvoorbeeld gewoon binnenlopen bij een bank er niet meer bij is. Ook speelt voor veel mensen het dagelijks leven niet meer alleen af in hun eigen dorp of kern, maar zijn we veel mobieler, werken verder van huis en hebben een sociaal netwerk dat tot ver buiten de gemeentegrenzen reikt. De individualisering neemt hierdoor toe. Op een aantal fronten brengt deze modernisering veel goed: ons ontwikkelniveau is vele malen hoger, dan die tijdens de industriële revolutie. Maar het kent ook een keerzijde: een toenemend aantal mensen kan niet meer meekomen. Zij voelen zich eenzaam, depressief en hebben steeds meer moeite om hun dagelijkse behoeften zelf te regelen. Isolement dreigt. We kunnen de modernisering niet stoppen. Maar we kunnen wel oog blijven houden voor de mensen die niet mee kunnen komen. Soms is simpelweg een beetje extra aandacht of uitleg voldoende. Soms is er meer nodig. Maar dan nog hoeft hulp niet ingewikkeld te zijn. Oog hebben voor elkaar is in dit speerpunt de belangrijkste oplossingsrichting.

- 46 -

Decentralisatie dagbesteding en extramuralisering zorg opvangen in de samenleving Decentralisatie van dagbesteding, afbouw van plaatsen verzorgingshuizen en extramuralisering brengt met zich mee dat ouderen en mensen met een beperking meer gesteund moeten worden door hun netwerk, zorgverleners en de gemeente. Een belangrijke vraag voor de samenleving is hoe deze groep het best gesteund kan worden in het participeren. Maar ook hoe je als buurt of wijk echt kunt helpen. Bijvoorbeeld door samen iemands tuin te verzorgen, als straat beurtelings voor iemand te koken of door iemand met een mentale beperking gewoon eens op de koffie te vragen. Bewustwording en durven doen zijn hierin belangrijke steekwoorden. Daarnaast willen we, waar mogelijk, een verandering in de dagbesteding. Dagbesteding heeft primair als doel om mensen een zinvolle daginvulling te geven. Daarnaast heeft het ook een sterk preventief karakter: voorkomen dat mensen vereenzamen en uit verveling of onvermogen overlast gaan veroorzaken. Werk is de meest zinvolle dagbesteding, maar dit is niet voor iedereen haalbaar ofpassend (bijvoorbeeld voor ouderen). Dagbesteding wordt nu vooral als 2e lijns zorg aangeboden. Maar voor bepaalde groepen hoeft dat niet en is laagdrempelige, vrij toegankelijke dagbesteding ook geschikt en veel goedkoper te organiseren. Woningbouw en diversiteit Afspraken met de provincie inzake contingent bouwen zijn onvoldoende gericht op nieuwe zorgtaken gemeente en op diversiteit (leeftijd en etnische diversiteit) onder inwoners. Er zit op veel plekken vooral een stop op woningbouw. Dat remt de doorstroming (jonge mensen die groter willen wonen of ouderen die juist kleiner willen wonen), maar ook de komst van nieuwe mensen (waaronder migranten/vluchtelingen). Ook jongeren die voor het eerst zelfstandig willen gaan wonen kunnen maar moeilijk een woning krijgen in hun eigen kern. Feitelijk zit onze woningmarkt bijna op slot. Dit leidt tot onvrede en vermindering van de saamhorigheid (waarom krijgt een statushouder wel een woning en moeten inwoners soms 10 jaar wachten?). Nu de crisis afneemt, komt er weer wat beweging in de markt voor koopwoningen. Bij huurwoningen is dit minder het geval. Een veilig thuis Door individualisering worden problemen in huishouden minder snel gesignaleerd en is ingrijpen door naasten vaak lastig. Een veilig thuis, zonder fysiek of emotioneel geweld, is niet voor iedereen een vanzelfsprekendheid. En kan zich bovendien doorvertellen naar de veiligheid in wijken of buurten als problemen escaleren. We gunnen iedereen een veilig thuis. Om dit te bereiken moet het onderwerp meer uit de verborgenheid komen, bespreekbaar worden en moeten professionals én inwoners gaan leren op de juiste signalen te letten.

- 47 -

Bijlage 2 - Enkele voorbeelden van andere gemeenten

Arnhem Arnhem heeft de subsidierelatie met bestaande maatschappelijke partners stopgezet per 31 december 2016. Arnhem wil de algemene voorzieningen op wijkniveau gaan inkopen. Hiervoor worden sociale en ruimtelijke budgetten samengevoegd. 150 ambtenaren worden in de wijken geplaatst. Er wordt samen met wijkbewoners ingekocht. Hoe dit gaat gebeuren, dat is nog in ontwikkeling. Denkrichtingen zijn om centraal de formele inkoop te doen en op wijkniveau daaruit te selecteren wat in de wijk nodig is. Maar ook het opstellen van een wijkbestek en daarop inkopen is een mogelijkheid. Intussen wordt onderzocht hoe de sociale wijkteams gepositioneerd gaan worden. In de opstartfase zijn medewerkers van maatschappelijke partners gedetacheerd aan de gemeente Arnhem om deel te gaan nemen in de wijkteams. Dit is een tijdelijke oplossing. Afweging Het uitdagen van maatschappelijke partners om écht een maatwerkaanbod op wijkniveau te gaan ontwikkelen is een interessant uitgangspunt. Het middel - volledig stopzetten van bestaande subsidierelaties - is fors, maar prikkelt wel. Inkopen op wijkniveau en samenvoegen van sociale en ruimtelijke budgetten past niet bij de schaal en ambities van de gemeente Voorst. Nieuwegein Nieuwegein had in 2013/2014 het plan om in het kader van de transities de twee grootste partijen in het aanbod van algemene voorzieningen (Vitras/CMD en MOvactor) te laten fuseren en ook hier de toegang (sociaal team) onder te brengen. De gedachte hierachter was om preventie, toegang, algemene voorzieningen en een deel van de 2e lijns voorzieningen in één hand te brengen. Zo ontstaat er binnen die nieuwe organisatie een urgentie om écht in te zetten op preventie. Immers, de kostenbesparing vloeit direct terug in hun eigen organisatie. Een belangrijke achtergrond bij deze keuze was de grote ontevredenheid over de toenmalige gang van zaken. Na een lang voorbereidingstraject is de beoogde fusie toch nog afgeketst. Onder andere vanwege de haalbaarheid, maar deels ook vanwege de bestuurlijke veranderingen bij de gemeente als gevolg van de verkiezingen. De visie op wat nodig was wijzigde. Afweging De haalbaarheid van een dergelijk concept is inderdaad discutabel. Bovendien willen we dit in Voorst niet: we zijn niet ontevreden over onze maatschappelijke partners, dus dit soort zware maatregelen passen ons niet. Interessant is wel de gedachte om de voordelen van preventie (deels) ten bate te laten komen van de maatschappelijke partners. De bestaande PxQ financiering bij maatwerkvoorzieningen beperkt de noodzaak bij organisaties om te investeren in preventie.

- 48 -

Alphen aan de Rijn In Alphen aan de Rijn speelt - naast de transities in het Sociaal domein waar alle gemeenten mee van doen hebben - ook hun gemeentelijke herindeling een rol. De nieuwe gemeente Alphen aan de Rijn heeft dit aangegrepen als kans om het in het sociaal domein helemaal anders te gaan doen. Daarom heeft zij al in 2014 alle grote subsidies (> € 100.000) stopgezet per 1 januari 2016. Deze subsidies zijn opnieuw in de markt uitgezet via subsidietenders op de volgende domeinen: • Gezonde leefstijl. • Opgroeien & Ontwikkelen � In twee delen: -9 maanden tot 12 jaar en 12 tot 27 jaar. • Talentontwikkeling. Partijen werden gevraagd om op ieder domein een integraal aanbod te ontwikkeling, passend bij de resultaten die in de tender zijn geformuleerd. Zowel bestaande als nieuwe partijen konden inschrijven, alléén of in combinaties. Afweging Partijen worden zo gedwongen om samen te werken en zelf ook na te denken over integraal werken binnen hun eigen levensdomein. Dat is wat we willen. Een nadeel is dat het waarderen van bestaande relaties geen item is geweest in deze subsidietender. Apeldoorn De gemeente Apeldoorn heeft ongeveer zes jaar geleden aangekondigd dat zij de subsidierelatie met bestaande maatschappelijke organisaties ging beëindigen. Bij de gemeenteraad was men kritisch over de maatschappelijke partners. Zij reageerden niet snel genoeg op de veranderingen in het maatschappelijk veld was de mening van de gemeenteraad. Subsidies werden omgevormd van instandhoudingssubsidies naar subsidiëring van functies. Het beëindigen van de subsidierelaties gaf ruimte voor verandering en innovatie in het aanbod van de Wmo. Samenwerking tussen de verschillende partijen was een belangrijke basis voor de verandering die werd beoogd en deze kwam tot dat moment nog te beperkt tot stand evenals vernieuwing in het aanbod. Het roer moest om. Apeldoorn heeft de gesubsidieerde zorg en ondersteuning opnieuw ingekocht via een subsidietender. Deze tender bevatte zeven 'functies' (deze zeven functies komen uit de Wmo, we gaan uit van levensdomeinen die een veel groter geheel omvatten, de 3D’s). De tender was openbaar: zowel bestaande als nieuwe organisaties konden een voorstel indienen. Per functie was er een subsidieplafond. De beste inschrijvingen hebben subsidie gekregen. Per functie waren dit meerdere partijen/inschrijvers, net zoveel als het subsidieplafond toeliet. Belangrijke sturingselementen waren de puntentellingen. Naast punten voor inhoudelijke kaders werden er ook punten gegeven voor samenwerking en er waren voordeelpunten voor bestaande relaties (zoals ook bij landelijke subsidiëring van kunst en cultuur wordt toegepast). Dit laatste wordt in 2016 niet meer toegepast. Lessons learned • Zwaar traject. Creëert wel beweging, maar het is ook veel werk. • Er ontstaat wel samenwerking, dit leidt tot leuke en goede nieuwe oplossingen. • De beste inschrijvers winnen en niet automatisch de meest bekende. De kwaliteit

komt inwoners ten goede.

- 49 -

• Door de juiste sturing op resultaten ontstaat er nu een sterke beweging van 2e lijns naar 1e lijns voorzieningen (vrij toegankelijke, algemene voorzieningen). Ook zorginstellingen doen hieraan mee, omdat ze een gegarandeerde subsidie voor één jaar prefereren boven duurdere indicaties die ineens kunnen aflopen.

• 10% budget van het 2e-lijns Wmo-geld overhevelen naar de 0e en 1e lijn lijkt voldoende en wordt aan de achterkant ook echt bespaard.

• Deze tender levert heel veel inschrijvingen op; beoordeling kost veel tijd. Door de keuze om jaarlijks opnieuw subsidies toe te kennen, is dit een jaarlijks terugkerend fenomeen en vraagt dit structureel extra ambtelijke capaciteit.

• Gun jezelf de tijd om te proberen. Neem daarom ook een flexibel deel op in je tender. • We doen het voor de burger, niet om instellingen in stand te houden. De burger heeft

recht op ook eens nieuwe ideeën van andere partijen. Afweging Gezien ook de andere voorbeelden lijkt een subsidietender een goede oplossing. Er zijn echter varianten mogelijk. Deze tender geldt iedere keer voor één jaar, partijen hoeven per functie (levensdomein) niet gezamenlijk één plan in te dienen, maar meerdere plannen kunnen gehonoreerd worden. Aangezien we samenwerking en integraliteit hoog waarderen, zou het toekennen van één subsidie per levensdomein, zoals Alphen aan de Rijn heeft gedaan, ons meer passen. Interessant is het toebedelen van voordeelpunten aan bestaande relatie (in het kader van inbedding in de lokale samenleving). Dat is een manier waarop we onze waardering voor bestaande relaties kunnen invullen.