Masterclass

Gezond blijven. Voorkomen is beter dan genezen?

Dirk RuwaardDirecteur Publieke GezondheidMinisterie van VWS

22 april 2010

2

Opbouw

Intro:• voorstelrondje • wat heb je geleerd van Jan Mos?• wat willen jullie van mij weten?

Onderwerpen:• wat is publieke gezondheidszorg of preventie?• wat doet de DGV-kolom?• hoe wordt het preventiebeleid vorm gegeven?• hoe gaat VWS om met crises?

3

Definities publieke gezondheidszorg/preventie

• Publieke of openbare gezondheidszorg

• Gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering en ziektepreventie

• Primaire, secundaire en tertiaire preventie

• Universele, selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie

4

Universele preventie Richt zich op de algemene bevolking niet gekenmerkt door het bestaan van verhoogd risico op ziekte (voedselveiligheid, massamediale campagnes m.b.t. leefstijl)

Selectieve preventieRicht zich (ongevraagd) op (hoog)risicogroepen in de bevolking (screening, griepprik)

Geïndiceerde preventieRicht zich op individuen zonder gediagnosticeerde ziekte maar wel met risicofactoren/symptomen (case finding)

Zorggerelateerde preventieRicht zich op mensen die al ziek zijn met het doel om ziektelast te reduceren, “erger” te voorkomen, zelfredzaamheid te bevorderen

Primair

Secundair

Tertiair

Ind

ivid

uee

l

C

oll

ecti

ef

Vormen van preventie (CVZ, 2007)

5

Wat doet de DGV-kolom?

• welke directies maken daar deel van uit?

• wat doet elke directie?

• hoe past dat in de definitie(s) van preventie?

6

Hoe wordt het preventiebeleid vorm gegeven?

• de ophanging aan de preventiecyclus en de wet PG

• de preventievisie van de rijksoverheid

• hoe liggen de verantwoordelijkheden in beleid en uitvoering?

7

Wet PG

8

VTV-2006: Zorgen voor gezondheid

Constateringen:

niet zo gezond als we kunnen zijn:Internationaal: Nederland gaat achterlopen!

Nationaal: gezondheidsverschillen hardnekkig

vooral bij jeugd toename ongezond gedrag

toename aantal chronisch zieken

9

Nederland blijft achter internationaal (VTV 2006, RIVM)

10

Nationaal: gezondheidsverschillen aanzienlijk

Feiten en Cijfers

Tabel 1: Levensverwachting en als gezond ervaren jaren naar opleidingsniveau

Levensverwachting Als gezond ervaren jaren % M V M V HBO/WO 21 79,1 83,8 69,0 69,2 MBO 42 77,1 83,7 63,7 65,6 VMBO 25 74,6 81,1 59,6 61,3 LO 11 72,2 78,1 50,2 52,8 (LO+VMBO 73,9 80,2 56,7 58,7)

Totaal 76,5 82,3 62,7 63,6

Veel vermijdbaar gezondheidsverlies geconcentreerd in relatief ongezonde groepen met een lage opleiding

11

Jeugd maakt slechte start

12

Toename chronische ziekten 2005-2025 (RIVM, 2007)

0102030405060708090%

Mannen

Vrouwen

13

Landelijke nota ‘Kiezen voor gezond leven’ (VWS, 2006)

Wettelijke verplichting Rijksoverheid: vierjaarlijkse landelijke nota gezondheidsbeleid (art. 13 lid 1 Wpg)

Sterke inzet op gezond leven nodig (o.b.v. VTV)

Landelijke prioriteiten: roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes, depressie

Handleidingen als hulpmiddel voor lokale beleidsmakers (roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht en depressie)

Aangrijpingspunt voor lokaal gezondheidsbeleid

14

Toenemende aandacht voor preventie

Lange tijd weinig (politieke) aandacht voor preventie en volksgezondheid

Bij VWS in schaduw grote stelselwijziging

Nu duidelijk kentering:Coalitieakkoord (feb. 2007) noemt preventieInterdepartementaal beleidsonderzoek (rapport juli 2007)Veel aandacht van koepels en organisaties (KNMG, CVZ, NPCF, verzekeraars, etc.)Toenemende maatschappelijke aandacht voor gezondheidVan kostenpost naar maatschappelijk goed

15

Visie minister Klink

“ Mijn visie is dat een gezond Nederland eraan bijdraagt dat Nederland een welvarend land is en blijft. De gezondheidszorg onderhoudt menselijk talent en draagt eraan bij dat Nederland in de top staat van Europa. Een land waar de verschillen in gezondheid tussen groepen klein zijn.”

Nadruk op maatschappelijk belang

16

Belang van preventie

Historisch: vormt de belangrijkste bijdrage aan toename in levensverwachting

Toekomst: 50% van de ziektelast is vermijdbaar

→ van nazorg naar voorzorg

17

Preventievisie: Gezond zijn, gezond blijven (2007)

Lijn 1: Koesteren en innoveren

Lijn 2: Integraal gezondheidsbeleid

Lijn 3: Verbinding preventie en zorg

Lijn 4: Bestuurlijke omgeving: verbinden, samenwerken en moderniseren

18

Lijn 1 Koesteren en innoveren

Robuuste gezondheidsbescherming en ziektepreventie die voortdurend bewaakt wordt en waar nodig vernieuwd:

• Veiligheid: voedsel, producten, geneesmiddelen, bloed

• Rijksvaccinatieprogramma: DKTP-Hib, BMR, etc (Hep B?)

• Bevolkingsonderzoeken: hielprik, baarmoederhals- en borstkanker (darmkanker?)

→ wat is de rol van de rijksoverheid versus gemeenten in deze vormen van OGZ?

19

Lijn 2: Integraal gezondheidsbeleid

Andere partners en sectoren zien gezondheid als gedeelde verantwoordelijkheid tussen hun belangen en als bijdrage aan vitale economie:

• december 2008: Beleidsplan aanpak gezondheidsverschillen op basis van sociaaleconomische achtergronden naar TK

• mei 2009: rapport SER ‘Een kwestie van gezond verstand’ , rapport RVZ, ROB en OR ‘Buiten de gebaande paden’

• oktober 2009: standpunt op rapportages naar TK

→ wat is de rol van de overheid en gemeenten in deze vormen van OGZ?

20

Lijn 3: Verbinden preventie en zorg

Drie belangrijke pijlers vanuit VWS:

a. Preventie in de Zvw

b. Programmatische aanpak chronische ziekten

c. Ouderengezondheidszorg in de Wet publieke gezondheid (Wpg)

21

Lijn 3: Verbinden preventie en zorg

ad a. Preventie in de Zvw

• Preventieprikkel via eigen risico is gerealiseerd (1-1-2009)

• Depressiepreventie is verzekerde zorg

• Stoppen met roken in pakket (2011?)

• Beweegkuur in pakket (2012?)

• Zelfmanagement in pakket (?): operationalisering begrip ‘zelfmanagement’ moet nog plaatsvinden

→ wat is de rol van de overheid versus gemeenten?

22

Lijn 3: Verbinden preventie en zorg

ad b. Programmatische aanpak chronische ziekten

De ‘programmatische aanpak’ met als kenmerken:• patiënt centraal • sluitende keten van vroegtijdige onderkenning, preventie,

zelfmanagement en goede zorg• multidisciplinaire aanpak (‘zorgteam’)• transparant en gericht op uitkomsten

- kwaliteits/ketenindicatoren- goede informatiesystemen

De zorgstandaard is de norm!

→ wat is de rol van de overheid versus gemeenten?

23

Lijn 3: Verbinden preventie en zorg

ad c. Ouderengezondheidszorg in de Wet publieke gezondheid

• Bij TK-behandeling Wpg is amendement (Kant) aangenomen en treedt per 1 juli 2010 in werking (= art. 5a Wpg)

• B&W dragen zorg voor de uitvoering van de ouderengezondheidszorg

• Standpunt VWS: géén nieuwe structuren maar functionele benadering

→ rol gemeenten: een impuls voor de bestaande taak van gemeenten om afstemming tussen preventie en curatie te bevorderen (art. 2 lid 1 Wpg)

→ een casus om samenwerking tussen gemeenten, GGD, zorgverzekeraar en eerste lijn te versterken

24

Lijn 4: Bestuurlijke omgeving: verbinden, samenwerken en moderniseren

Voldragen en gedragen gemeentelijk gezondheidsbeleid en robuuste OGZ infrastructuur:

• Wet publieke gezondheid (Wpg)

• Traject Gezond Lokaal-Centraal

25

Wet publieke gezondheid (zgn. 1e tranche) Vervangt 3 wetten:

Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv)- Infectieziektewet- Quarantainewet

Focus: infectieziektebestrijding (implementatie IHR, WHO)

Wpg is 1 december 2008 in werking getreden, behoudens art. 5 lid 3 Wpg (digitaliseringsplicht JGZ) en art. 5a Wpg (ouderengezondheidszorg)

Nut bewezen i.k.v. Nieuwe Influenza A (H1N1)

26

Wijziging Wpg (zgn. 2e tranche)

Primaire aanleiding: afspraak kabinet i.k.v. Wpg en Wvr om GGD-regio’s congruent te maken aan veiligheidsregio’s per 1-1-2011

Daarnaast ruimte om andere onderwerpen te regelen, mits “gestold beleid”: - het verder wettelijk in elkaar weven van Wpg en Wvr - versterken preventiecyclus - prenatale voorlichting aan aanstaande ouders

27

Wpg-Wvr

Territoriale congruentie: GGD-regio’s congruent maken aan werkgebieden veiligheidsregio’s (van 28 naar 25 GGD-regio’s)

Per regio één directeur publieke gezondheidopheffen van scheiding tussen reguliere en opgeschaalde PGeen éénhoofdig operationele leiding van GGD en GHOR

Bestuur veiligheidsregio verantwoordelijk voor voorbereiding op deel infectieziektebestrijding (A-infectieziekte en nieuw subtype humaan influenzavirus)

volgt op taak van vz veiligheidsregio voor bestrijding deel infectieziektebestrijding zoals in Wvr opgenomen

Uiteindelijke doel: meer betrokkenheid van veiligheidsregio bij bestrijding infectieziektecrisis en een sterke ‘witte’ kolom naast ‘rood-blauw’

28

Planning Gezondheidsnota 2010

september – december 2009: ideeën fase

januari – maart 2010: ontwerpfase

april – augustus 2010: realisatiefase

september – najaar 2010: publicatie (TK)

29

Uitgangspunten en opzet nota 2010

Voortborduren op beleid van afgelopen jaren • preventienota 2006, • preventievisie 2007, • SGZ en VTV bevindingen 2010

Formuleren van de ambities en doelstellingen

Verbinden van beleid: • samenhangend beleid met andere sectoren• samenhangend beleid binnen de gezondheidssector

Faciliteren van de partners

30

Rode draad in de nota 2010

Ontwikkelingen in een levensloopperspectief

• Perinatale sterfte: Nederland presteert relatief slecht ten opzichte van de meeste andere Europese landen

• Gezond opgroeien: Trends op gedragsrisicofactoren lijken doorbroken, maar op een te hoog niveau. Ongezond gedrag clustert

• Chronische ziekten: Nederlanders leven langer, maar mensen met een chronische ziekte neemt toe. Verschuiving van aandacht voor ziekten naar leven met beperkingen

• Ouderen: Aantal ouderen blijft de komende decennia sterk toenemen

31

Ambitie en doelstellingen

Goede start: beste zorg voor elke zwangere en reductie vermijdbare perinatale sterfte in vijf jaar met minstens 50% (Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte)

Gezond opgroeien: weerbare jeugd die zich minder laat verleiden tot ongezond gedrag. Mogelijkheden van gezond gedrag beter benut om uitval, (jeugd)zorg en criminaliteit te voorkomen. Gezonde keuze is echt makkelijker

Gezond (jong)volwassenen. Grotere bewustwording en gebruik van preventieve interventies. Publiek kijkt kritischer naar aangeboden informatie en kan deze zelf waarderen. Meer mensen beschermen zichzelf en hun naasten

Langer meedoen. Langer leven zonder beperkingen. Voorkomen van complicaties en verlies van kwaliteit van leven. Chronisch ziek zijn is geen belemmering meer voor participatie. Patiënten hebben afdwingmacht en prikkels worden anders vormgegeven

32

Persoonlijke noties • Relatie Rijk (incl. RIVM) versus gemeenten (incl. GGD) in preventiebeleid: verantwoordelijkheden en financiering

• Toekomst van de wetgeving en daaraan gekoppelde financieringssystemen: wet PG, WMO, ZVW en AWBZ

• VWS anders organiseren?

33

Crisisbeheersing

CD-Rom crisisbestrijding bij uitbraak infectieziekten tonen

Wat is een nationale crisis en wat zijn de kenmerken ervan?

34

Wat is een nationale crisis?

Een gebeurtenis waarbij de nationale veiligheid in het geding is doordat één of meerdere vitale belangen worden aangetast en waarbij de reguliere structuren en/of middelen niet toereikend zijn om de stabiliteit te handhaven

Herkenbaar?Toepasbaar?

Bron: Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming

35

Kenmerken van een crisis

Acuut, onverwacht of onwendbaarGrote onzekerhedenGrote gevolgenGrote tijdsdruk Grote mediadrukGrote politieke drukVeel (tegenstrijdige) belangenVeel spelersGrote kans op conflicten door stressImprovisatie nodig!

Herkenbaar?

36

Wat is crisisbeheersing?

Het geheel van maatregelen en voorzieningen dat de overheid treft in samenwerking met andere organisaties ter voorbereiding op, ten tijde van en na afloop van een crisis ter waarborging van de nationale veiligheid.

Kernpunten:1 Generieke voorbereiding2 Procesmatig van opzet3 Nadruk op het verkrijgen en trainen van competenties

37

Kernkwaliteiten crisisbeheersing

1 Ken je risico’s

2 Ken je netwerk: gebruik expertise en ervaring3 Zorg voor goed informatiebeheer (voor, tijdens en na de crisis)4 Sluit aan bij bestaande structuren, werkwijzen en afspraken5 Kijk vooruit en anticipeer op wat kan komen6 Richt de voorbereiding op afstemming 7 Verbeter afstemming tussen bestuur op nationaal en regionaal niveau8 Investeer in voorlichting en communicatie9 Toets regelmatig de kwaliteit van de crisisvoorbereiding

En: oefening baart kunst!

38

Wet Veiligheidsregio’s (WVR)

Voorzitter veiligheidsregio verantwoordelijk:• bestrijding rampen en crises• voorbereiding: regionaal crisisplan

Kolommen in de crisisbestrijding:BrandweerPolitieGHOR

En: (coördinerend) burgemeester verantwoordelijk. Voorzitter van het gemeentelijk of regionaal beleidsteam

39

De aanpak van een crisis in het web van de (publieke) gezondheidszorg

Openbaar Bestuur

GHOR

Publieke Gezondheid

Publieke Veiligheid

Veiligheidin de zorg

VeiligheidGezondheidszorg

40

Crisis- en rampen: betrokkenheid gezondheidszorg

Uitgangspunt:Crisis- en Rampenzorg is “opgeschaalde reguliere zorg”

Meer van het reguliereMaar… onder bijzondere omstandigheden:

“100x1 ≠ 1x100”

41

De ‘witte kolom’ als bijzondere wereld:VWS is overal verantwoordelijk voor, maar gaat nergens over

huisarts

Ambulance Traumacentrum

ZiekenhuisOB

apotheker Adviserende instanties, etc

42

Organisatie en aansturing griep bestuurlijk

Bestuurlijk Afstemmings Overleg:

Beleidsadvies bestuurlijke partners

Volksgezondheid Voorzitter: DGV

Outbreak Management Team:

Wetenschappelijk Advies

BESLUIT MINISTER

Besluit

minister of DGV namens minister

OMT BAO

43

Minister

DG Volksgezondheid

BeleidsdirectiePublieke Gezondheid (PG)

Crisis en Infectieziekten

BeleidsdirectieCuratieve Zorg (CZ)

Inspectie Gezondheidszorg

Agentschap RIVM/ Centrum Infectieziekte

bestrijding (CIb)

Beleidsdirectie Langdurige Zorg (LZ)

Beleidsdirectie Jeugdzorg (JZ)

Beleidsdirectie Maatschappelijke

Opvang (MO)

BeleidsdirectieGeneesmiddelen

(GMT)

DirectieVoorlichting en Communicatie

BeleidsdirectieInternationale zaken

(IZ)

Organisatie en aansturing griep Intern

44

Crisisbeheersing op nationaal niveau

1 Ambtelijk Coördinerend Overleg (ACO)2 Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb)3 Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb)

Nationaal Crisiscoördinatiecentrum (NCC): interdepartementaal facilitair communicatiecentrum en knooppunt van en voor bestuurlijke informatievoorziening

45

Enkele dilemma’s in de aanpak grieppandemie

1. Onzekerheid ernst en omvang 2. Aanwenden nationale voorraad antivirale middelen

(profylactisch/therapeutisch)3. Wie vaccineer je en waarom? 4. Aanschaf vaccin (hoeveel en tegen welke prijs)5. Haalbaarheid vaccinatiecampagne (logistiek, beschikbaarheid

vaccin, vaccinatiebereidheid)6. Dreigend tekort aan IC capaciteit7. Boodschap richting publiek8. Verkoop vaccins

46

Enkele dilemma’s aanpak Q koorts

1 Onzekerheid over oorzaak2 Onzekerheid over de aanpak (Nederland uniek)3 Proportionaliteit snelheid van ingrijpen:

ruimen, fokverbod, verbod op uitbreiding bedrijven, verplichte vaccinatie in NL, maatregelen kinderboerderijen

4 Publieksvoorlichting: hoe luidt je boodschap:• Wees alert op klachten? Zoek tijdig hulp? Vermijd gebied?• Volg hygiënemaatregelen!

• 5 Volksgezondheidsbelang versus veeteeltsector belangen

KernvragenWelk risico vinden we acceptabel: nul-risico (voorzorgsprincipe) versus risicoacceptatie?

47

Ervaringen in crisisbeheersing

1 Denk na welke deskundigen in crisisteam nodig zijn2 Creëer een sfeer waarin een ieder zonder terughoudendheid inbreng levert3 Zet mensen in op taken waarmee zij ook onder normale omstandigheden zijn belast of mee bekend zijn4 Zorg altijd voor een gedegen uitvoeringstoets en vraag ook die

deskundigheid aan tafel5 Durf te beslissen!!! Geen beslissing is ook een beslissing.6 Wees consistent, maar durf ook op een besluit terug te komen7 Organiseer kritisch vermogen: pas op voor tunnelvisie!8 Bewaak de grote lijn. Probeer niet ook de laatste 10% op te lossen

48

Ervaringen in crisisbeheersing

1 Betrek en houdt intensief contact met alle relevante externe partijen. Maak ze mede-eigenaar en mede verantwoordelijk

2 Goede communicatie is 70% van de crisisaanpak3 Waak ervoor dat alle kennis en informatie bij slechts enkelen terecht

komt. Zorg voor goede verspreiding en toegankelijkheid van informatie4 Zorg voor voldoende rust en zie erop toe dat anderen die rust ook nemen5 Bewaak voordurend de kwaliteit en kwantiteit van de crisisorganisatie:

schaal tijdig op6 Zorg voor goede afronding: tijdige deëscalatie, ruimhartig bedanken van

alle medewerkers, ook die buiten de eigen organisatie en ‘last but not least’:

Neem de ervaringen op in de draaiboeken, maar…. waak voor te detailmatige

draaiboeken. Houd ruimte voor improvisatie.

49

Rol directies in de aanpak van de crisis

Welke crisis is binnen je eigen directie denkbaar?

Directies betrokken via Crisisbeleidsadviseur door inzet bij:- preparatie: risicosignalering en uitdenken aanpak - respons: deelnamen aan beleidsteam crisisbeheersing VWS en

ACO

50

Succes met vervolg van de masterclass

Dank voor jullie aandacht!