Jaarverslag

2012

2012Jaarverslag

Pioneering

| pagina 2 |

1. Innoverendoejesamen,JanBron2. Innovatieenondernemerschapalsbronvooreconomischegroei,TheoRietkerk3. EvenementenenBijeenkomsten4. Werkplaats“VernieuwendOndernemenindeBouw” • Programmabureau • TwentsOpdrachtgeversForum5. ClusterIntegraalBouwen • WerkplaatsBuildingInformationModeling • WerkplaatsSystemsEngineering6. ClusterIndustrieelBouwen&Productontwikkeling • WerkplaatsIndividueelDuurzaamFlexibelBouwen: • WerkplaatsMasterIndustrieelOntwerp • WerkplaatsProductontwikkeling:7. ClusterVerduurzamenBestaandeBouw • WerkplaatsConversieenHergebruik • WerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoud • WerkplaatsKlimaatNeutraalRenoveren8. ClusterInnovatieindeGWW • WerkplaatsInnovatieveToepassingenindeGWW9. Financiën10. Vooruitblik,BasvanderVeen11. Deelnemers12. Colofon

Pioneering Jaarverslag 2012 INHOuDSOPGaVE:

| pagina 3 |

| pagina 4 |

TiJd van oogsTenDitjaarverslagtoontudeprachtigeresultatendieweookditjaarweermetonzewerkplaatsenhebbenbehaald.Wezijnnuvierjaaropwegenwezijninmiddelsbegonnenmetoogsten.Naeeninitiatieperiodediealtijdveeltijdenenergiekost,ishetookgoedvoorallewerkplaatsdeelnemersindeprojectentezienwatsamenwerkingkanopleveren.Datdragenwij,maarookzekerdebetrokkendeelnemers,uit.

verder onTwikkelenDeresultatenuiteenpilotzijnvaakleidendvooreeneventueelvervolg.BinnenprojectenvanPioneeringkijkenallepartijenmetelkaarnaarverbeterpuntenensuccesfactorendieopnieuweprojectentoegepastkunnenworden.Ditproceswordtevenalsdepilotsamendoorlopen,opeentransparantewijze.Wantjuistdezetransparantieisbepalendvooreensuccesvollesamenwerking.

samenwerkingInhetafgelopenjaarisregelmatigindeclusterssamengewerkt.Hiermeezettenwealeenlijnuitdieaansluitbijeenveranderendestructuurendiepastbijeenprojectorganisatie.Dezeclusteringbiedtinonzeogenveelvoordeelvanwegedevelekennisdieinzo’nclubzit.Maarooktussendeclustersvondenkruisbestuivingenplaats.BIM-RGVOenBIM-SEzijnhiergoedevoorbeeldenvan.

ToT sloTWijhopendatookditjaarverslagweereengoedbeeldgeeftvanonzeactiviteitendiewijnietalleenmétmaarookvóóronzeledenuitvoeren.DezeledenzijnheelbepalendvoordewijzewaaropPioneeringeentoekomstheeft.Daaromhopenwijookdekomendetijdveelvuldigmetuhetgesprekaantegaan.WaarliggendebehoeftenenhoekunnenwesamensterkzijnineentakvansportwaarTwentetrotsopis:debouw!

Ikwensuveelleesplezier,

Drs.JanBronVoorzitterStichtingPioneering

Het afgelopen jaar is voor de bouw zeker niet altijd even positief geweest. dat dit doorwerkt in de hele bouwkolom zal voor iedereen duidelijk zijn. daarom zijn wij extra blij met het vertrouwen dat onze leden ook afgelopen jaar in ons hebben gehad. vertrouwen dat zich niet alleen uitte in een hoge opkomst bij onze bijeenkomsten. ook hebben we in 2012 een lichte stijging in het aantal deelnemers gehad. Het doet mij als voorzitter van het bestuur goed om te merken dat al onze partners nog steeds gezamenlijk werken aan een sterkere bouwsector in Twente. Het netwerk is daarbij belangrijk, ook buiten de regio. Juist in slechtere tijden kun je het vaak alleen redden door voorop te blijven lopen, in kennis en kwaliteit. Pioneering stimuleert dit in samenwerkingsverbanden tussen de vier o’s: onderwijs, overheid, ondernemen en onderzoek. door in pilots samen te werken aan innovatie verwerven we een kennispositie waar we trots op kunnen zijn. en niet alleen in Twente maar inmiddels ook buiten de regio worden wij op de voet gevolgd en steeds vaker om advies gevraagd.

voorwoord Jan Bron

| pagina 5 |

innoveren doe Je samen

| pagina 6 |

samenwerking van HeT BedriJfsleven, onderwiJs en overHeid essenTieelDecrisisindewoningbouwheeftdemarktveranderd.Deaanbiedersmarktverschuiftnaareenvraagmarkteninnovatieenduurzaamheidnemeneensteedsprominentereplekin.Debouwsector,overheidenwoningcorporatieszoekennaarmanierenomindienieuwemarktteopereren.Bijvoorbeelddoorproductenentechnologieënteontwikkelen,samentewerkeninketensennauwecontactenteonderhoudenmetkennisinstellingen.

BedriJfsleven, onderwiJs en overHeidVanuithaarverantwoordelijkheidvoordeontwikkelingvanderegionaleeconomieheeftdeprovincieOverijssel,samenmetRegioTwente,deafgelopenjarenforsgeïnvesteerdinPioneering.Hiermeeiseenplatformvanenvoordebouwopgezetdatonderdeeluitmaaktvanderegionaleinfrastructuur.Erzijnviaditplatformveelinitiatieven,ideeënenbelangenvanpartijenindewoningmarktbijelkaargekomenenuitgewerkttotconcreteinnovatieswaarbijnadrukkelijkisgeïnvesteerdinduurzaamheid.Hetishiermeeeenvoorbeeldvansamenwerkingvanhetbedrijfsleven,onderwijsenoverheid.

ConCurrenTiekraCHT BouwseCTorProvincieOverijsselblijftinvesterenindebouw.Dekomendejarenstaatvoordeprovinciedeondernemer,samenmetdekennisinstellingencentraal.Wijzetteninophetstimulerenvaninnovatieenondernemerschapalsbronvooreconomischegroei.DeprovinciezietzichzelfdaarbijnietalsdéreddervandebouwinOverijssel.Wijzetteninophetversterkenvandeconcurrentiekrachtvan

THeo rieTkerk

| pagina 7 |

innovaTie en ondernemersCHaP als

Bron voor eConomisCHe groei

desectordoorhetstimulerenvanvernieuwendebusinesscasesmettoekomstperspectiefendooranticyclischteinvesteren.Degrotemaatregelenzoalsontwikkelingenronddeverhuurvanwoningenenwoningcorporatiesenhethypotheekrenteaftreksysteemmoetenechtervanhetkabinetkomen.Dekansenvoorde‘vernieuwendebouw’zittenvooralindeverbindingen(cross-overs)metdesectorenHTSMenEnergie.Daarbijzettenwijinophightechtoepassingenenenergiebesparing.Voorbeidethema’sheeftdeprovinciedekomendejarenruimmiddelenbeschikbaaromeenversnellingteweegtebrengen.

energiefonds overiJssel en innovaTiefondsMethetenergiefonds(€250miljoen)gevenweeengerichteimpulsaandeontwikkelingvanduurzameenergieopwekking(€150miljoen)enenergiebesparingdoorwoningcorporaties(€100miljoen).Metdewoningcorporatieshebbenwijinditkadereenconvenantafgesloten.Daarnaasthebbenwevoorparticulierewoningeigenarennogeenregelingbuitenhetenergiefonds,waarvanweeveneenseeninvesteringsimpulsvanzo’n€100miljoenverwachten.alleenalvoordebouwsectorvoorzienwemetdefinancieringvandeprovincieeenextraomzetvan100-200miljoeneuroaandeuitvoeringvanenergiebesparingsmaatregelenindebestaandewoningvoorraad.Voorbouwbedrijvenbetekentditweleentransformatievangrootschaligenieuwbouwnaareenindividuelereaanpakindebestaandebouw.

Metdeoprichtingvaneeninnovatiefondsin2013willenwe,samenmetRegioTwente,voorzienindefinancieringsbehoeftevaninnovatieve,snelgroeiendeOverijsselsebedrijven,waarmeehetookaantrekkelijkerwordtvooranderefinanciersommeetegaan.

Erliggenmetdezetweefondsenkansenvoordesectorophetgebiedvanrenovatie,grootonderhoudentransformatievanleegstaandegebouwen,energiebesparing,(her)gebruikvanhoogwaardigematerialen(zoalsnanotechnologie),hetverminderenvanafvalenlevensbestendigbouwen.

vakkundig PersoneelJuistnudesectorgrotebehoefteheeftaanextraimpulsenenereenoverschotaanarbeidskrachtenis,ligterookeenopgaveomgezamenlijktekomentoteenvernieuwendeaanpakwaarbijvoordetoekomstvoldoendevakkundigpersoneelwordtopgeleid.Hieroverisdeprovinciemeteenvertegenwoordigingvandebouw,werkgeversenonderwijsingesprek.Endeprovinciezalzoekennaarmogelijkhedenomalslaunchingcustomeroptetreden.

Huidigeontwikkelingenindebouw(innovatie,energieenarbeidsmarkt)sluitenaanopdeinvesteringsagendavandeprovincieOverijssel.IkdaagPioneeringuitomhierhaarroloptepakkendooralsschakeltussendetriplehelixtefungeren,doorhaarledenteondersteunenenintespelenopnieuwekansen.

TheoRietkerk,gedeputeerdeEconomie,EnergieenInnovatieProvincieOverijssel

Terugkommiddag rgvo-ProJeCTen, 16 Januari OpdelocatieProjectbureauHartvanZuidkwamenop16januaridedeelnemersvandewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoudwederombijelkaaromvanelkaarservaringenmetRGVO-projectenteleren.Dezemiddagstondinhettekenvanhetdelenvanervaringenvanuitverschillendevakdisciplinesdooreenaantalbedrijven.Opbasisvaneenactueelprojectwerdenopdespecifiekeprojectdetails,hetstappenplanendehuidigestandvanzakeningegaan.

Bezoek woningBouwProJeCT romBouT verHulsT in almelo, 20 JanuariOpvrijdag20januari2012werddoordewerkplaatsSystemsEngineeringeenrondleidinggeorganiseerddoorhetappartementencomplexaandeRomboutVerhulstlaaninalmelo.HetappartementcomplexiseenuniekprojectdoordathetprojectheteerstewoningbouwprojectisinNederlandwaarbijSystemsEngineeringistoegepast.Deopdrachtgever(aWSBeterWonen)endeaannemer(DuraVermeer)deeldeneersthunervaringmetSE,waarnalevendigediscussiesontstondenoverhetnutendevoordelenvandetoepassingvanSE.Volgensdeopdrachtgeveren-nemerstopjemetSEextratijdenenergieinhetvoortraject,maarverdienjeditineenlaterstadiumdubbelendwarsweerterug.Hiernavolgdeeenrondleidingdoorhetappartementencomplex.

uiTreiking Pioneering ConversiePriJs aan PlanologiesTudenTen saxion

devenTer, 23 JanuariOpmaandag23januarihebben

planologiestudentenopSaxionhuneindpresentatiegegeven

voordewerkplaatsConversie

enHergebruikenhunvakdocenten.Naeenwegingmochten2vande5groepenhunplannenpresenterenommeetedingennaardeConversieprijs.VanuitdeopleidingplanologieheefteengroepstudentenvanSaxionDeventereenontwerpgemaaktvoor“theCorridor”teEnschede.

meeT & greeT idf, 9 feBruariTijdensdeMeet&GreetvandewerkplaatsIndividueelDuurzaamenFlexibelbouwenis“hetneusjevandedemontabelebouw”gepresenteerdaandertigvooraanstaandepersonenuitdebouwwereld.Eengemêleerdgezelschapbestaandeuitopdrachtgevers,bouwbedrijven,installatiebureausenbouwinnovatorswarengetuigevandepresentatievandeeerstepanelenvande“ModulaireBadkamer”vanPioneering.

filmoPnamen TwenTs oPdraCHTgeversforum, 12 maarTOp12maartzijndefilmopnamengestartvoordefilmdieophetCongresVernieuwendOpdrachtgeverschapzalwordengetoond.Op2februari2011hebbentwaalfpartijenhetTwentsOpdrachtgeversConvenantondertekend.DitinitiatiefisverdervoortgezetonderdenaamTwentsOpdrachtgeversForum.Eenaanwassendegroepopdrachtgeverskomtsindseenjaaropregelmatigebasisbijeenomvoorhetvernieuwendopdrachtgeverschapmeerdraagvlaktecreërenenideeënmetelkaaruittewisselen.

evenemenTen en BiJeenkomsTen

| pagina 8 |

deBaT over leegsTand in TwenTe druk BezoCHT, 15 maarTDeWerkplaatsConversieenHergebruikheeftop15maarteenMeet&Greetverzorgdindevormvaneenleegstandsdebatomdemaatschappelijkediscussieomtrentleegstandwatbredertevoeren.Onderhetmotto“leegstandinTwentsVastgoed,samenwerkenaandeoplossing”vondditdebatplaatsindeJaargetijdeninEnschede.Ondankshetmooieweerwasdeopkomstgroot.Zo’nhonderddeelnemerskondenverhittediscussiesvolgenoverditactuelethemaenookzelfactiefdeelnemen.

sysTems engineering en Bim meT elkaar ComBineren, 3 aPrilInhetkadervanhetproject“SamenwerkingBIM-SE”iseeneventgeorganiseerdoverdemethodenBIMenSEenhoedezeelkaarkunnenversterken.Doelvandebijeenkomstwasomenerzijdsinzichtelijktekrijgenwaarweopditmomentstaanenanderzijdsomtekijkennaardemogelijkhedendiehetsamenlatenwerkenvandezetweemethodenbiedt.EnkelepartijenindeinfrasectorhebbenoplossingenophetgebiedvanhetcombinerenvanBIMenSE,waarbijvooralgekekenishoedeverschillendesoftwarepakkettenaanelkaargekoppeldkanworden.Zijhebbenhunervaringentijdensdezemiddaggedeeld.DeelnemersaandezebijeenkomstzagengoedemogelijkhedenvoorhetcombinerenvanBIMenSE.BIMheefteengestructureerdewerkwijzenodigenvraagtomvolledige

entransparanteinformatie,hierinbiedtSEeenoplossing.anderzijdsgeeftBIMmogelijkhedenomeisenaantoonbaartemakenenhetkeuzeprocesteondersteunendoorvisualisering,ietswaardeSEwerkwijzebehoefteaanheeft.

Congres vernieuwend oPdraCHTgeversCHaP: de moTor voor innovaTie en CreaTiviTeiT, 12 aPrilHetTwentsOpdrachtgeversForum(TOF)presenteerdezichtijdenshetCongresVernieuwendOpdrachtgeverschapopdonderdag12aprilalseenopenplatformvoorallemarktpartijendiehetvernieuwendopdrachtgeverschapeenwarmharttoedragen.IndeprachtigeomgevingvandedeZwanenhofteZenderenkwamenzo’nhonderdbezoekersbijeen.Degastenwerdenontvangenmeteenlunchwaarbijineenontspannensfeerwerdgesprokenoverwatdezemiddagkanbetekenenvoordebouw.DitwerdondersteunddoordeTOF-filmdieissamengesteldvanuitsprakendoorTOF-deelnemers.

roC Te gasT BiJ HeT ProJeCT flora domiJn, 17 aPrilOp17aprilbrachten25docentenenmedewerkersvanhetMBOCollegeBouw,Infra&InterieurvanhetROCvanTwenteeenbezoekaaneenpilotprojectvandewerkplaatsKlimaatneutraalRenoverenvanPioneering.InhetkadervanhunduurzaamheidsdagwarenzetegastbijhetprojectFloraDomijn.Inopdracht

| pagina 9 |

vanDomijnrenoveertNijhuisBouwgrondig195woningenuit1928.HetenergielabelvandewoningenwordtverbeterdvanlabelEofFnaarlabela.

veldToCHT dynTeq: de geïnTegreerde PowerBox, 17 aPrilDewerkplaatsProductontwikkelinggingop17aprilopveldtochtnaarDynteqinEnschede.Dynteqiseeninnovatiefindustrieelontwerpbureaudatin2005gestartisalsspin-offvandeuniversiteitTwente.Dynteqcombineertverschillendevakdisciplinesenrealiseertzoeenintegraleproductontwikkeling.Naeenwarmontvangstmetkoffie,theeenkoekenverteldeChristiaanHaverslag,mede-eigenaarvanDynteq,overdeaanpakvanproductontwikkelinginhetalgemeenenspecifiekvoordebouwsector.Recenteproductontwikkelingenzijndebakfietsmetelektrischetrapondersteuning,depowerpackaggregaten,eennieuwserreconceptendePowerboxvoorKerstenRetail.

Pioneering PresenTeerT ziCH oP Building Holland, 17 T/m 19 aPrilIndeRaIvondvan17tot19aprildebouwbeursBuildingHollandplaats.IneenstandvandrieuniversiteitenuitonslandpresenteerdedeuniversiteitTwentesamenmetdewerkplaatsenIDFenMIOvanPioneeringdemodulairebadkamer.ElmaDurmisevicgafeenpresentatievandeontwikkelingvanhetGreenTransformableBuildingLabdatinontwikkelingisinsamenwerkingmetPioneering.Meerdere

deelnemersaanhetLabverteldenhunbeweegredenomdeeltenemenaanhetlabenwelkemogelijkhedenhethunbood.

TwenTs oPdraCHTgeversforum oP onTBiJTsessie innoversum 2012, 9 meiOp9meivondvoordederdekeerhetinnovatiecongresInnoversumplaats.Inhetprogrammawasaandachtvoordemarktontwikkelinginduurzaamheid,zorgenveiligheid.Bestaandemaatschappelijkeproblemenwerdengepresenteerdvoorondernemersmeteenpotentieleoplossing.DeBouwacademieTwente(TenKateHuizingaaccountantsenbelastingadviseurs,DuGardijnenDamstéadvocatenennotarissen)nodigdevooreenontbijtdebathundeelnemersuitindeGrolschVeste.RuimveertigdeelnemersdiscussieerdenmetelkaaronderleidingvanarieKraaieveldoverdiversebouwgerelateerdestellingen.

| pagina 10 |

meeT & greeT inn2gw: krisTalBad, 15 meiDewerkplaatsIN2GWWwasopdinsdag15meigastheervandeMeet&Greet“Kristalbad”teEnschede.WerkplaatsdeelnemerwaterschapReggeenDinkelgafvoorruimvijftigpersoneneenpresentatieoverhunprojectKristalbaddatmomenteelinuitvoeringis.Kristalbadiseenbijzondereninnovatiefinfra-project,gelegentussenHengeloenEnschede.DenoodzaakvoorwaterbergingwordtgecombineerdmeteennieuwconceptvanecozuiveringdatuniekisinNederland.Samenmetecologischedoelenenrecreatieisditprojectuitgewerkttoteenruimtelijkkwalitatiefsterkenkrachtigontwerp.

PrinCiPes van de nieuwe PvT-module, 24 meiPioneeringwasop24meitegastbijSolarQuatroinBentelovooreenpresentatieovereneenrondleidingnaardenieuwstePVT-modules.Ondankshetprachtigeweerkwamenermaarliefst44deelnemersnaardezeveldtocht.NaverwelkomingvandedeelnemersdoorJokeBults,chefwerkplaatsProductontwikkeling,presenteerdeJohanVeldhuisvanSolarQuatrodeprincipesvandenieuwePVT-module.

minisTerie Bzk BezoekT duurzaamHeidsProJeCT, 29 meiOp29meibrachthetministerievanBinnenlandseZakenenKoningrelatieseenbezoekaanTwente.DirecteurFerdiLicher(KennisenVerkenningen)wastegastbijLindavanasseltvandeRegioTwente,projectleidervandeTwentseDuurzaamheidsagenda,isfocusaantebrengenindekansrijkeenverbindendeinitiatieveninTwente,zodatdooroverheden,ondernemers,onderzoeks-enonderwijsinstellingen,gezamenlijkengerichtwordtopgetrokkenbijhetrealiserenvaneenduurzamesamenleving.GezamelijkbrachtenzeeenbezoekaanFloraDomijn,eenpilotprojectvanKlimaatneutraalRenoveren.

| pagina 11 |

grensoversCHriJdende meeTing energieverBruik, 31 meiOnzeoosterburen,afkomstiguitdegemeentenEnnigerlohenHorstmar,envertegenwoordigersuitdegemeentenHardenbergenWinterswijk,waren31meiuitgenodigdombijeentekomen.alleviergemeentenzijndeelnemersaanhetINTERREG-projectWarmup,eenprojectdatzichrichtopduurzaamheidenmilieubeschermingdoormiddelvanCO2-reductieenenergiebesparing.Naastbovengenoemdegemeentenwoondeno.a.degemeentenEnschede,HengeloenTwenteranddeKNR-bijeenkomstbij.

Pioneering PresenTeerT ziCH oP Pianoo Congres, 7 JuniOphetPIaNOocongresop7juniheefthetTwentsOpdrachtgeversForumzichgepresenteerdmeteensessiegezamenlijkinkoop-enaanbestedingsbeleid.HansBoesheeftopditcongresderolvanPioneering,hetTwentsOpdrachtgeversForum(TOF)endeactiviteitenbinnendewerkgroepVernieuwendOpdrachtgeverschap,vallendonderhetTOF,duidelijkgemaakt.EengeïnteresseerdegroepdeelnemersvandezesessieheefteenbeeldgekregenvandewerkwijzeinTwenteonderhetmoto“metTwentsvertrouwensamenbouwen”.

PresenTaTie duurzaam innovaTief TwenTs! landsCHaPHoTel, 6 JuniOp6junivondeenregulierebijeenkomstplaatsvandewerkplaatsIndividueelDuurzaamenFlexibelbouwen.Sindsenigetijdnodigtdewerkplaatshierbijbedrijvenofinstellingenuitdieinnovatiefbezigzijneneenverbredingvankenniskunnenbrengenbinnendeledenvandegroep.BijdezebijeenkomstwerdinhoofdlijnenhetconceptgepresenteerdvanhetDuurzaaminnovatiefTwents!Landschaphotel.DithoteliseeninitiatiefvanMichaelKok(StichtingDuurzaaminnovatiefTwents!Landschaphotel),HaraldDroste(Droste’sHotelenboederijlodges)enHansKloosterman(Kloos2).

nieuwsTe onTwikkelingen duurzaam Bouwen oP vierde Congres gTBl, 8 JuniOp8junivondhetvierdeGTBL-symposiumplaats,georganiseerddoordeuniversiteitTwenteinsamenwerkingmetBoostingenPioneering.Ditsymposiumisbedoeldvoordeuitwisselingvankennistussenkennisinstellingen,industrieendeelnemersvanPioneering.Hetsymposiumiseenfollow-upvanhetsymposiumvaneenjaargeledenoverdeontwikkelingvanhetGreenTransformableBuildingLab.Indriesessieskwamenprofessionalsuithethelelandaanhetwoordomhunkennisoverflexibelebouwendenieuwsteontwikkelingenoverduurzaambouwentevertellen.

| pagina 12 |

| pagina 13 |

Pioneering en kiemT onTmoeTen elkaar oP meeT & greeT, 26 JuniTijdensdeMeet&GreetVerduurzamingBouwop26juniwerdentweeproeftuinenvandewerkplaatsProductontwikkelingbehandeldmiddelspresentatiesenpilotbezoeken.DezeMeet&GreetwerdgecombineerdmethetCleanTechCafévankiEMT.Maarliefstzeventigdeelnemerswarenaanwezigbijdezebijeenkomst.

kennis-uiTrol: kansen voor een verBeTerde samenwerking BiJ HeT in sTand Houden van vasTgoed, 27 JuniRuimzestigleidinggevendenendeskundigenvanopdrachtgeversenopdrachtnemersuitOost-Nederlandkwamenopwoensdag27juninaarEnschedevoordeRGVO-kennis-uitrol.WoningcorporatiesDomijnenDeWoonplaatskekensamenmetdewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoudvanPioneeringnaardekansenvooreenverbeterdesamenwerkingtussenopdrachtgeversen–nemersbijhetinstandhoudenvanvastgoed.Daarbijiskennisvanresultaatgerichtvastgoedonderhoud(RGVO)eenmust.

rgvo TerugkomonTBiJT, 11 JuliOpdevroegeochtendvan11juliwerdindeZwanenhofteZenderendeRGVO-terugkombijeenkomstgehouden.NaeenvoedzaamontbijtopendeomachtuurdagvoorzitterGerardSaleminkdeochtend.Hijnodigdealleaanwezigenuitomindrieminuteneenpitchtalktegeven.Terwijldestrengemaar

rechtvaardigeklokaftelde,passeerdentwintigpitchesderevue.Hetwasevenwennen,maarvelenluktehetzelfsominmindertijdhunverhaaltevertellen.Doorhetgevarieerdekaraktervandezepitchesvloogdeochtendvoorbij.Erwerdnietalleenteruggekeken,ooklopendeennieuweRGVO-projectenen–dienstenwerdenbesproken.

knr-BiJeenkomsT: duurzame energie en smarT grids, 2 okToBerDuurzaamopgewekteenergieensmartgridszijnnaastmaatregelenaandeschilvandewoningveelbesprokenonderwerpenvoordereductievandeCO2-uitstoot.Dinsdag2oktoberwerdhierovernagedachtengesprokenbijCogastealmelotijdenseenbijeenkomstvanKlimaatneutraalRenoveren.GastheerMichielKirchhieldnamensCogaseenwelkomstwoord.DeruimzestigaanwezigenluisterdenvervolgensgeboeidnaararnoWurkumvanCogasDuurzaam,diedrievormenvanduurzameenergiebesprak:warmtekoudeopslag,biomassaenbiogas.alledrievormenillustreerdehijmetbehulpvanpraktijkervaring.NamensdestichtingSETSgingPetervanderSluisvanallianderinopslimmenetten.

veldToCHT Climarad oldenzaal, 4 okToBerPioneeringwasopdonderdag4oktoberuitgenodigdvooreenveldtochtbijClimaRadteOldenzaal.DedeelnemerswerdenontvangendoorHansVeltenenRalphLiedenbaum.NaeeninformeleinloopgafHansVelteneenpresentatieoverenergiezuinigheid,ventilatieenderolvanClimaRadhierin.Vervolgenswaserdiscussieeninteractieoveronderwerpenalsmarktbewerking,fabricage(watmaakjezelfenwatkaneenanderbeter?)enontwikkeling(watdoejezelfenwatkaneenanderbeter?).Daarnavolgdeeenrondleidingintweegroependoorhetkantoor,deexperimenteerruimteenhetmagazijn.

Pioneering JaarevenemenT, 7 novemBerBijnadriehonderdbezoekerskwamenopwoensdag7novembernaardeGrolschVestevoorhetvierdejaarevenementvanPioneering.DezeinspirerendemiddagwerdgeleiddoordagvoorzitterWoukevanScherrenburg.NadeopeningdoorJanBron,voorzittervanhetbestuurvanStichtingPioneering,sprakTheoRietkerk,gedeputeerdevandeprovincieOverijsseloverdevisieopstrategieeneconomieinrelatietotbouwenondernemen.Deprovinciewildekomendejarenactiefinnovatieenondernemerschapstimuleren.VervolgenswashetwoordaanMarliesvanWijhe,algemeendirecteurvanVanWijheVerfuitZwolle(WijzonolBouwverven).

innovaTion award, 7 novemBerDitjaarwerdvoordevierdekeerdeInnovationawarduitgereikt.Ditkeeraandemeestvernieuwendeopdrachtnemerindebouw.Beoordelingscriteriawarenonderandereinhoeverrehetbedrijfvernieuwend(productofproces)is,hoehetstaatmetdecontinuïteitvanvernieuwendondernemerschapenhoeditgeborgdwordtindeorganisatie.uitdezesinzendingenGebroedersvanderGeest,RaabKarcher,VanDijkBouw,Haafkes,KleinPoelhuisenReefInfranomineerdeeenvakjuryGebroedersvanderGeest,RaabKarcherenVanDijkBouw.NahunpresentatiesverkooshetpubliekGebroedersvanderGeesttotwinnaar.

| pagina 14 |

| pagina 15 |

Tweede BiJeenkomsT zzP’ers in de Bouw in oosT-nederland, 28 novemBerDeKamervanKoophandelOostNederlandheeftinhetvoorjaarinsamenwerkingmetStichtingPioneeringeenbijeenkomstgeorganiseerdomdeslagkrachtvanzzp’ersindebouwtevergroten.Hieruitkwamnaarvorendatdezedoelgroepsterkbehoefteheeftaanondersteuningopgebiedenalsnetwerkwerken,communicatieenondernemen.Inditkaderwerdop28november2012eentweedebijeenkomstgeorganiseerdvoordezedoelgroep.

symPosium de adoPTie van innovaTies in de Bouw, 19 deCemBerOp19decembervondhetsymposiumDeadoptievaninnovatiesindebouwplaatsindeDrienerburghtteEnschede.DagvoorzitterenvoorzittervandewerkplaatsIDFWimSturrisopendedebijeenkomst,waarnaprofessorJoopHalmanvandeuniversiteitTwenteeenkorteinleidinggafoponderzoekenvantweestudentendiezijinheteerstedeelvandemiddagpresenteerden.

Dezeonderzoekennaarwelkeoverwegingeneenbepalenderolspelenbijwoningcorporatiesbijhetbesluitomeennieuwtransformatieconcepttoetepassen,wareninmiddelszovergevorderddathetspiegelenaanopdrachtgeversenopdrachtnemersvangrotetoegevoegdewaardewas.

| pagina 16 |

DeverbindendeschakeltussendewerkplaatsenvanPioneering,dewerkplaatsVernieuwendOndernemenindeBouw(VOIB),heeftookin2012samenmetalledeelnemersbinnenPioneeringverdergebouwdaanprojectenindeTwentsebouwsector.Binnendewerkplaatsenwordeninprojectendoormeerderepartijensamengewerkt,waarvoorsamenwerkingsovereenkomstenzijnopgesteldvoorpartijen.Daarnaastheeftdewerkplaatstottaakallekennisdieisontwikkeldbinnendeprojectentedelenbinnendegehelebouwkolom.Ditgebeurtbijvoorbeeldinnieuwsbrieven,doorhetorganiserenvanbijeenkomstenensymposiaenhetontwikkelenvanleergangen.OokneemtdewerkplaatsveelaldeleadofisbetrokkenindeopstartfasevannieuweprojectenofbijinitiatievendievanbuitenPioneeringkomen.VoorbeeldenhiervanzijnbijvoorbeeldhetopzettenvaneenZZP-bouwnetwerkvoorTwente(samenmetdeKamervanKoophandel)hetmedeinitiërenvanleerkringenvoordeStichtingachterhoekDuurzaamVerbouwen,deTwentseDuurzaamheidsagendavandeRegioTwente,Sets,demaatschappelijkeinversteringsopgave“DuurzaamWonenenWerkeninEnschede”en“SlimEnergiehuis”vandeprovincieOverijsselenSyntens.

Nuhetprogrammameervolwassenisgeworden,zoektPioneeringsteedsvakerdesamenwerkingmetandereinnovatieve

enduurzameinitiatieveneldersinhetlandzoalshetBouwInnovatiePartnership.DaarnaastwerktPioneeringsamenmetvelebrancheorganisaties,zowelbinnenalsbuitenTwente.SamenmetVernieuwingBouwheeftPioneeringeenaantalvanhaarprojectenbezocht.Hierbijgavendeelnemersuithetprojectuitlegoverdeaanpakenderesultatendiezijnbehaaldenkwamengezamenlijkethema’salsprocesverbeteringenduurzaamheidaanbod.

Pioneeringwerktsteedsmeernaareenintegraalprogrammatoe.Binnenprojectenwordtdoordewerkplaatsendesamenwerkinggezochtwaardoorhetaantalwerkplaatsoverstijgendeprojectensteedsgroterinaantalgewordenis.GoedevoorbeeldenhiervanzijnBIM-SEenBIM-RGVO.Inmiddelszijnhiervanpilotsafgerondenhebbenstudentenhieronderzoekvoorennaarverricht.

ProgrammaBureau

werkPlaaTs vernieuwend ondernemen in de Bouw

| pagina 17 |

| pagina 18 |

Wijziendatonzeinspanningenophetgebiedvanvernieuwendaanbestedenveelsucceshebbengehadenookin2012hebbenzo’nviernieuwepartijenzichbijhetin2011opgerichteTwentsOpdrachtgeversForumaangesloten.Tijdenshetcongresinaprilnamenmeerdanhonderddeelnemerskennisvanthema’sdiemetVernieuwendOpdrachtgeverschaptemakenhebben.Omaandegrotehoeveelheidverzoekentekunnenvoldoenwilhetopdrachtgeversforumopmeermomenteninhetjaardemarktbevragenoverwaterspeelt.Tevenswordtderoepomeenopdrachtnemersforumopterichtennaastdithuidigeforumsteedsgroter.Plannenomdituittezettenzijnaanheteindvan2011opgestart.

aandehandvanbrainstormsessiesisdeeersteopzetvooreenplanPioneering3.0totstandgekomen.GeïnspireerddoordehuidigesamenwerkingenvolenthousiasmehebbenallevoorzittersenchefsvandewerkplaatsensamenmetbestuursledeneenopzetgemaaktvoorontwikkelingvaneenzelfstandigPioneering.Medio2013zalhieraanverdergestaltewordengegevenmetmeerderePioneeringdeelnemers,bestuurenprogrammabureau.

vernieuwend oPdraCHTgeversCHaPDebouwiseenbelangrijkesectorinTwente.Omdathetgeblekenisdatdebouwinvergelijkingmetanderesectorenmeermoeiteheeftominnovatiesdoortevoeren,wilhetTwentsOpdrachtgeversForumdekansendieerliggenindebouwstimuleren.Hetdaagtzichzelfuitvanuitdemissie“alsopdrachtgeverinnovatiesindebouwstimulerendieleidentotduurzameenklantgerichtebouwproducten”.

kennis en ervaringen uiTwisselen: Hoe kunnen we elkaar HelPen? Dedeelnemendeopdrachtgevers,zowelindebouwalsindeGWW,hebbeniederhunspecifiekekennisenervaringopgedaaninhetvernieuwendopdrachtgeverschap.Deledennodigenook(externe)partijenuitomhunkennisbinnenhetforumtedelen.Gesprekkenmetaedes,BouwendNederlandenHBO-raadBouwzorgenvoordenodigeverdieping.Eenandererolalsopdrachtgeververgtookeenomslagindenkenendoenvandeorganisatiediemetdeuitvoeringvandediversefasenisbelast.Hetopdrachtgeversforumonderzoektbinnendeorganisatiedeinternemogelijkhedenvanvernieuwendaanbesteden.Dedeelnemersspiegelenelkaarinhunrolalsprofessioneelopdrachtgever.Organisatiesalsaedesworstelenmetdezelfdevraagstukken.Inoverlegzienzijofzijelkaarkunnenversterken.

HeT TwenTs oP-

draCHTgeversforum

| pagina 19 |

resulTaTenHetopdrachtgeversforumkrijgtbuitenTwenteeensteedsgroterenaamsbekendheid.ZoishetdoorPIaNOoExpertisecentrumaanbestedengevraagdomop7juliinDenHaagdewerkwijzetepresenteren.OokopdelandelijkedocentendagBouwenRuimtebleektijdensdepresentatieinnovemberhetbelangvaneenforumvanopdrachtgeversinregionaalverband.

onTwerPTeamsBinnenPioneeringzijnalmetsuccesdiversenieuwebouwteamsgestart,ofbetergezegd‘ontwerpteams’,waarinpartijengedurendedeontwikkelfasevaneenprojectmeersamenwerken.DeteamszijnopgestartvanuitdewerkplaatsenInn2GWW,SystemsEngineeringenResultaatgerichtVastgoedonderhoud.VoorIN2GWWishetBouwteamDaarlerveeninmiddelsafgerond.Hetrapportmetdebevindingenwordtinmaart2013aangebodenaandegemeenteHellendoorn.

onderzoekVoordegemeenteEnschedeisonderzoekgedaannaardefaalkosteninhetbinnenstedelijkegebied.Naenkelegesprekkenbleekdatdezekostennietindetechniekmaarjuistindeuitzettingvandejuistevraagzaten.VoorwoningcorporatieDeWoonplaatsisonderzoekgedaannaardekostendiedegehanteerdevormvanaanbestedenmetzichmeebrengt.VanuitdeprovincieOverijsselishetTwentsOpdrachtgeversForumbezigmetdevraagofindeaanbestedingvoorhetsanerenvandakenmetasbestopbedrijventerreinenookvormenvanmaatschappelijkverantwoordondernemenmeegenomenkunnenworden.

Jeroen HaTenBoer,

gemeenTe ensCHede:

“TwenTs oPdraCHT-geversforum wordT volwassen”

OnderleidingvandenieuwevoorzitterJeroenHatenboerslaathetTwentsOpdrachtgeversForumeenvernieuwendekoersin.JeroenHatenboerisalswethoudervandegemeenteEnschedeeenvoorzitterdievernieuwingeneenwarmharttoedraagt.Onderzoeksvragendievanuitdemarktbinnenkomenwordenviahetforumgekoppeldaandejuistelectoren,onderzoekersenstudenten.Pilotprojectenwaarinhetnieuweaanbestedenistoegepast,wordengemonitordenderesultatenkomenineenrapportmetdaarindeaanbevelingen.DestellingvanJeroenHatenboerhierinisdatvernieuwendaanbestedenníétaanbestedenis.Opbasisvaneengezamenlijkterealiserenkwaliteitsproductmoetdeuitvraagcompactomschrevenzijn.Inplaatsvandatmensenvanuitjuridischoogpuntnaardewereldkijken,zouinhoudmoetenprevaleren.Ditvoorjaarstarthetforummeteensymposiumvernieuwendaanbesteden.HetTwentsOpdrachtgeversForumwilnadrukkelijkermetdemarktcommunicerenopdatdeaandachtspuntenwaarmeehetforumzichbezighoudtduidelijkworden.Ookgevendegesprekkenmetopdrachtnemersaandatzijvakereenmomentvanoverlegwensenmetzoweldeopdrachtgeversenopdrachtnemers.Hiervoorzijndeeersteinitiatievenopgezet.

verTrouwenInhetOpdrachtgeversforumkijkendedeelnemerswaardebarrièresliggenenwatzijkunnendoen.Zijlerenvanelkaarsprojecten.Deforumledenkomenelkkwartaalbijelkaaromkennistedelen.Deambitieisomopeenopentransparantemanier,tekomentotkennisdeling.

| pagina 20 |

deelnemers

SaxionVastgoed,Saxion,universiteitTwente,ROCvanTwente,

Iaaarchitecten,VDNDP,SängerIBCT,DuraVermeer,PlegtVos,

Vibes,Itannex,WinkelsInstallatietechniek

doelsTelling en visie DeessentievanBuildingInformationModeling(BIM)ligtinhetintegraalsamenwerkentussendediversedisciplines.SteedsmeerbedrijvenverdiepenzichinBIMenooksteedsvakerstellenopdrachtgeversdewerkwijzeverplicht.DewerkplaatsBIMwilsuccessenenproblemenaanhetdaglichtbrengendoormiddelvananalyseenobservatievanBIM-implementatieindepraktijk.DitkanuitkomstenenopbouwendeondersteuningbiedenomeenbredeinzetvanBIMindeTwentsebouwpraktijkterealiseren.Dewerkplaatsrichtzichvooralopprocesanalysesen-beschrijvingenenoplossingenvooreenbredeintegraleBIM-aanpak.Dooreenrechtstreeksekoppelingmetdekennisinstellingen(ROC,Saxion,uT)zalhetkennisniveauinzowelhetonderwijsalsbijdelokalebedrijvengroeien.HiermeezaldewerkplaatsBIMeenbelangrijkebijdrageleverenaaneenverbeterdepositievandeTwentsebouw.

afgeronde PiloTs

nieuwbouw ariëns zorgpalet te glanerbrugOmteonderzoekenhoedeimplementatievanBIMindehuidigebouwwereldverloopt,heeftdewerkplaatseenevaluatieuitgevoerdbijde

nieuwbouwvaneenzorglocatievanariënsZorgpaletinGlanerbrug.Eriseenkwalitatiefonderzoekuitgevoerdnaardevoor-ennadelendieontstaanvoorpartijendiewerkenmetBIMenerzijnaanbevelingengedaanomhetwerkenmetBIMteverbeteren.InhetonderzoekzijnaandachtspuntennaarvorengekomendievansubstantieelbelangzijnineenBIM-proces.VanuitdezeaandachtspuntenzijnaanbevelingengedaandiemogelijkkunnenbijdragenaaneensuccesvolletoekomstigeimplementatievaneenBIM-proces.EenvoorbeeldhiervanisomeenBIMprotocoloptestellenwaarinvastgelegdiswathetdoelenhettoepassingsbereikvanBIMisindeinitiëlefase.Tevenswordtaanbevolenomafsprakentemakenenvastteleggenmetbetrekkingtotinformatieoverdracht.

ClusTer inTegraal Bouwen

| pagina 21 |

werkPlaaTs Building informaTion modeling

Bim minorEen25-talstudentenvandeopleidingenBouwkundeenCivieleTechniekvanSaxionhebbenmeegedaanaandeBIMengineeringminor,waarinstagebijeenbedrijfgecombineerdwordtmetlesdagenbijSaxion.TijdensdelesdagenkomtallesophetgebiedvanBIMaandeordeentijdensdestagevoerendestudentenopdrachtenophetgebiedvandepraktijkthema’svanBIMuit.Hetbedrijfsleven,destudentenenhetonderwijswerkenopdezemaniergezamenlijkaandeontwikkelingvanBIM.DestudentenonderzochtenondermeerdesamenwerkingtussenBIMenSE,hetgenererenvanbeheer-enonderhoudsgegevensmetbehulpvanBIMenBIMineenserveromgeving.ZesstudentendiedeelhebbengenomenaandeBIMminorzijnnuwerkzaambijhunstagebedrijf.

loPende PiloTs

Bim-seDewerkplaatsenBIMenSEhebbeneengezamenlijkpilotprojectopgestartwaarbijhetvoortrajectvanhetprojectBegraafplaatsHellendoornnogmaalsisdoorlopen.DebouwwerkenophetterreinzijnmetbehulpvanSystemsEngineeringontwikkeld.DoelvandewerkplaatsenisomhettrajectdatdoorlopenisteanalyserenentekijkenopwelkemanierenwaarinhetprocesBIMkanwordentoegepastenhoeBIMzoukunnenleidentotbetereoplossingenen/ofeenefficiënterproces.VincentJongman(studentaanSaxion)heeftonderzoekgedaannaarhoeBIM-enSE-softwarepakkettenkunnenwordengekoppeldenhijheefthiervooreenhandleidinggeschreven.

DeSaxionstudentenSteefHeijnenenHerwinVoortmanzijnhiermeeverdergegaanenhebbenonderzochthoeproblemenvoorkomenhaddenkunnenwordendoordetoepassingvanBIMenSEenhoedesoftwarepakkettennogopanderemanierengekoppeldkunnenworden.

Bim-portalallekennisdiebinnendewerkplaatsisopgedaanisvastgelegdinrapporten,casestudies,handleidingenenbrochures.OmdezeinformatiebeschikbaartestellenaangeïnteresseerdenisdeBIM-portalontwikkeld.DedoelgroepvoordezeinformatiebestaatuitondernemersuitdeTwentsebouwpraktijkmetdeambitiehunwerkprocesteoptimaliserendoorhettoepassenvanBIM.DeBIM-portalisin2012indeluchtgegaanendetotdusverbehaalderesultatenvandewerkplaatszijnhiertevinden.In2013zaldeBIM-portalverderwordenuitgebreid.

| pagina 22 |

| pagina 23 |

Bim-rgvoIneenvroegtijdigstadiumvanhetontwerpvaneengebouwinzichtkrijgeninhetonderhoudtijdenshetgebruik,datiswatweeigenlijkallemaaltijdenshetontwerpenvangebouwenwillen.Dusvoorverschillendeontwerpscenario’svoorspellingenkunnendoenoverdeonderhoudskosten.DezegedachtehebbendewerkplaatsenBIMenRGVOopgepakt.aandehandvaneencasusisgekekenofdezeambitietoepasbaarisbinnenBIM-enRGVO-software.OmhetconcreettehoudenisvanhetEpyDrostgebouwvanSaxioneenverdiepingindeverschillendeLOD’s(LevelsOfDevelopment)uitgewerktendaaraanzijneenaantalonderhoudsaspectengekoppeld.Eenbelangrijkpunthierbijisomdesoftwaretalenvandezepakkettenmetelkaartelatencommuniceren.

Bim-gameVaakwordthetwerkenmeteenBuildingInformationModelonderschatdoorpartijenuitdebouwkolom.Hetisnietsimpelenalleeneensoftware-update;hetvergteennieuwemaniervansamenwerken.OmhetoverstappennaarBIMsuccesvoltelatenzijn,ishetnoodzakelijkdatdepartnersduidelijkvastleggenhoedenieuwemaniervansamenwerkenvormkrijgt.Omditprocesteondersteunenontwikkeltdewerkplaatseen

BIM-game,diedepartijenvoorafgaandaaneenprojectkunnenspelen.Hetvoordeelvaneenspel,voordespronginhetdiepe,isdatdepartnersverschillenderollenkunnenaannemenendeuitdagingendiehierbijhorenlerenbegrijpen.

BimCaseweekDePioneeringBIMCaseweekiseenworkshopvoordeelnemersdiezich(verder)willenverdiepeninhetwerkenmetBuildingInformationModeling(BIM).TegelijkertijdinformerendeskundigendebezoekersopeenBIMBeurs.TijdensdePioneeringBIMCaseweekwordteenbouwprojectvaneenopdrachtgevervoorbereid.Ineenprocesvanvierdagenmetevaluatie-enoverlegmomenten,wordttoegewerktnaareenzohoogmogelijkBIM-gehalte.Omdedeelnemershierinuittedagenwordendrieteamssamengestelddiemetelkaareencompetitieaangaan.Hetprojectomvateengebouwmetinfrastructuur,zodatvoorbeidedisciplinesvoldoendeuitdagingaanwezigis.Deweekisgeplandvan12tot15maart2013.

afgeronde onderzoeken

onderzoek Bim-seVincentJongmanheeftinhetkadervandeBIM-minorbijSaxiononderzoekgedaannaardecombinatievanSystemsEngineeringenBIM.Dezetweemethodiekenzijnbedachtomeenprojectefficiëntertedoorlopenenbetereresultatenteverkrijgen.Ditleidtuiteindelijktoteenklantgerichterproduct,eenreduceringvanderisico’senminderfaalkosten.Echter,hetzijntweeverschillendemethodendieverschillendvanelkaarwerken.Ditonderzoekiseropgerichtderaakvlakkentussendezesystementevindeneneensamenwerkingtegenereren.Opdezemanierwordendevoordelenvanbeidemethodiekenbenut,watleidttoteenbeterproductenbouwproces.

loPende onderzoeken

Toepassing Bim-seSteefHeijnenenHerwinVoortmanhebben,alsvervolgophetonderzoekvanVincentJongman,onderzochtwatdebestekoppelingistussenBIMenSE.Hetdoelisomdetweesystemenmetelkaartelatensamenwerken.VoorditonderzoekwerdhetpilotprojectBegraafplaatsHellendoorngebruikt.Dehoofdvraagvanditonderzoekis:Opwelke

puntenvanhetontwerpproceskunnenBIMenSEelkaarversterkenenhoekunnendezetweemethodensamenwordentoegepast.Begin2013wordtditonderzoekafgerondenkomthetonderzoeksrapportbeschikbaar.uithetonderzoekkomtnaarvorendatdesoftwarevanSE(Relatics)gekoppeldkanwordenaandeBIMsoftware(Revit)doormiddelvaneenuRL.aandeobjectenuithetBIMmodelkunnendandeSEeisenuitRelaticsgehangenworden,waardoorperobjectinzichtelijkiswatdeeisenzijn.OmdeuRL’sautomatischtegenereren,waardoorveeltijdenwerkbespaardkanworden,zouhiervooreenapplicatieontwikkeldmoetenworden.

| pagina 24 |

Inseptember2012werddenieuwevleugelvanSaxion in Deventer geopend. Voor de bouwvan deze school, van 4.500 vierkante meter,maakten alle partijen vanaf de ontwerpfasegebruik van BIM. Hans Wichers Schreur vanSaxion Vastgoed: “We denken dat BIM eengoedemethodeisomdatjehierdooreenmeergeïntegreerde samenwerking met anderepartijen krijgt en daardoor een beter product.Door het tekenen in 3D konden wij al in eenvroeg stadium goed communiceren met onzegebruikers.Zekunnenzienwaarvoorzekiezenenhetisookgewordenwatiedereendacht.BIMismetnamegoedgegaanindeontwerpfase.Desamenwerking tussen adviseurs, installateurs,architecten en de afstemming met deopdrachtgever verliep goed. Daarna is hetprojectookin3Daangeleverdbijdeaannemer,maar die heeft zelf nog onvoldoende gebruikgemaaktvanBIMindeuitvoering.Hetgebruikvan 3D-gegevens op de bouw blijkt toch nog

lastig te zijn. Ook wilden we na afloop degegevensin3Dterugvandeaannemervoordebeheerfase en de verwerking daarvan duurdelang. De overgang van de ontwerp- naar debouwfase kan dus nog beter. Je merkt dat hetvoor iedereen nog nieuw, wennen en oefenenis. Iedereen ziet de voordelen van BIM, maardatveranderprocesmoetjenietonderschatten.Wegaanhetzekermeer toepassen,ookbijdenieuwbouw van Saxion in Enschede, maar weoverwegenomdaneenregisseuraantestellendiedittrajectbegeleidt.”

| pagina 25 |

Hans wiCHers sCHreur,

saxion vasTgoed

“iedereen zieT de voordelen van Bim”

| pagina 26 |

doelsTelling en visie PioneeringsteltdatSystemsEngineering(SE)deefficiencyvanhetspecificatie-enontwerpprocesendeuiteindelijkeuitvoeringvergroot.DeresultatenvanSystemsEngineeringzijngoeddoordachteeninnovatieveoplossingen,dievoldoenaanalleeisenendiebinnendegesteldetijdenbudgettengerealiseerdkunnenworden.

DewerkplaatsSystemsEngineeringstreefternaardatSEalsstandaardmethodebijbouwprojecteninTwentegebruiktwordtenopgenomenwordtinbouwgerelateerdeopleidingen.DitwillenwijbereikendoorpilotprojectenmetSEuittevoerenwaarbijhetkennisniveaubetreffendeSEbijdeverschillendedeelnemendepartijenwordtverhoogd.Dezeopgedaneenbeschikbarekenniswordttevensverankerdinhetonderwijs.

DebasisgedachtevandewerkplaatsSEisdatSystemsEngineeringkanleidentoteenverbeteringvandeconcurrentiepositieendevitaliteitvandeTwentsebouwsector.BouwgerichteondernemingeninTwentekunnenzichdoordetoepassingvanSystemsEngineeringsnellerontwikkelentotkennisgedreven,marktgerichteenproductontwikkelendeondernemingen.

afgeronde PiloTs

lijninfrastructuur n34DeN34isdeprovincialewegtussenOmmenendeaansluitingopdea28nabijGroningen.Hetdeeltussen‘DeWittePaal’enHardenbergwordtomgebouwdtoteenstroomweg(honderdkilometerweg).HetprojectwordtdoordeprovincieOverijsselenTauwopgepaktmetSystemsEngineering.DewerkplaatsheeftinsamenwerkingmetdeprovincieenTauweenmethodeontwikkeldwaarmeesofteeisenconcreetgemaaktkunnenworden.Bijvoorbeeldaspectenzoalsduurzaamheid,ruimtelijkekwaliteitenecologie.Metbehulpvandemethodekunnenkwalitatieveoperationeleaspecteisenvertaaldwordennaarfunctionele-enprestatie-eisen.Inhetvoorjaarvan2013zaleenrapportuitkomenwaarinhetaspectduurzaamheidisontrafeldenuitgewerktvooreenpraktijkcase.Daarmeewordtconcreetgemaakthoeduurzameinfrastructuureruitkanzien.

| pagina 27 |

deelnemers

universiteitTwente,Saxion,ROCvanTwente,aWSBeterWonen,DuraVermeer

BouwHengeloB.V.,unica,DeWittevanderHeijdenarchitecten,Hegeman+,

ProvincieOverijssel,Tauw,GemeenteHellendoorn,Nijhoffarchitecten,SchothansBouwbedrijf,

ElektroInstallatiebedrijfHeinenB.V.,InstallatiebedrijfVanDijk

werkPlaaTs sysTems engineering

Begraafplaats HellendoornDegemeenteHellendoornheefteennieuwebegraafplaatsgerealiseerdaandeMeesterPonsteenlaaninNijverdal.DitprojectheeftdegemeentemetbehulpvanSystemsEngineeringopgepaktendewerkplaatsheeftdepartijendaarbijondersteund.Hetprojectheeftbetrekkingopdrieobjecten,namelijkhethekwerk(ingang),desanitairvoorzieningenhetdienstgebouw.InditprojectheeftSEgeleidtotgoeddoordachteenslimmeontwerpen.Ditkomtomdatdemethodenietalleennaardeuiterlijkeverschijningsvormkijkt,maarvooralooknaardefunctionaliteit.EenandervoordeelvanSEziendedeelnemersinhetsecuurderwerkenenhetalertwordenopelkaarsfouten.

review CombiplanIn2010deedMarcvandenBerg(studentaandeuT)inopdrachtvandecombinatieLeotenBrinke(CLtB)enPioneeringonderzoeknaardekeuringsprocessenbijCombiplan.HijkeekinhoeverredewerkwijzeovereenkomtmetdetheorieoverSE,deverwachtingenvandeopdrachtgeverendeeisenuithetcontract.Degehanteerdewerkwijzebleekeenpraktischeoplossingtezijndiekanrekenenopvoldoendedraagvlak.Daarnaastzijnenkeleaanbevelingengedaan.RuimeenjaarhiernahadCLtBnogmaalsdebehoefteomdewerkwijzetegenhetlichttehouden.Dewerkplaatsheeftdezereviewuitgevoerd.Deresultatenzijnbegin2013beschikbaar.(foto’sEmileWillemsfotografie)

| pagina 28 |

| pagina 29 |

geerT niJHoff,

niJHoff arCHiTeCTen:

“Binnen HeT BudgeT dankziJ sysTems engineering”

Bij de ontwikkeling van de begraafplaats inHellendoornisSystemsEngineeringtoegepast.Voor Geert Nijhoff van Nijhoff architectenwas deze ervaring voldoende om zich meer teverdiepen in SE. “Door Systems Engineeringrealiseerdenweeenprojectbinnenhetbudgetvan de opdrachtgever. Het budget was heelminimaal en alle partijen waren zich hier goedvan bewust. Doordat nu begrip ontstondbij alle partijen, hadden we minder strijd enmeer overleg. Dankzij Robin de Graaf namensPioneeringblevenwenietzwemmen.

“IkwasgeïnteresseerdinSEomdatikdenkdatjemetzijnallenmeerkwaliteitkuntleveren.Ikdenk dat je juist door Systems Engineering opeenanderemaniernaaroplossingen,ookinhetontwerp, gaat kijken. Een ontwerp moet nietalleeneenmooiplaatjezijn,allesmoetkloppen–ookdetechniekenhetgebruikvanderuimte.

“DitprojectwaseigenlijktekleinvoorSE.Hetvergtnamelijkveelvergadertijdenuitgebreiderapportages in Excel en dat is voor een kleinproject wel eens irritant. Bovendien zijn weiets te laat begonnen met SE in dit project.Doordateralplaatjeslagen,kondeSE-methodeniet helemaal toegepast worden. Je bentdan niet meer helemaal vrij in het bedenkenvan een oplossing. Ik zou daarom graag eengroter project doen met SE. Op basis van debegraafplaats denk ik dat er verbeteringenmogelijk zijn, bijvoorbeeld door de manier vanrapporteren te stroomlijnen. Een combinatiemetBIMlijktmelogisch.”

rombout verhulstlaanWoningstichtingBeterWonenuitalmeloheeftSystemsEngineeringtoegepastbijdeontwikkelingvaneenseniorenappartementencomplexaandeRomboutVerhulstlaaninalmelo.DewerkplaatsheeftBeterWonenondersteundbijhetmakenvanhetprogrammavaneisenenheeftgeadviseerdoverdetenemenstappeninhetproces.uitdeevaluatienadeopleveringbegin2012bleekdathetprojectbinnenbudget,tijdenmetgoedekwaliteitisopgeleverddoordatervanafhetprillebeginvanhetprojectsprakewasvaneengoedecombinatievanSystemsEngineeringprincipes,projectmanagement,hetwerkenineenbouwteamenhetactiverenvandeomgeving.

loPende PiloTs

Bim-seDewerkplaatsenBIMenSEhebbeneengezamenlijkpilotprojectopgestartomhetprojectbegraafplaatsHellendoornteanalyserenentekijkenopwelkemanierBIMzoukunnenleidentotbetereoplossingenen/ofeenefficiënterproces.DebouwwerkenophetterreinzijnmetbehulpvanSystemsEngineeringontwikkeld.VincentJongman

(Saxionstudent)heeftonderzoekgedaannaarhoeBIMenSEsoftwarepakkettenkunnenwordengekoppeldenheefthiervooreenhandleidinggeschreven.SteefHeijnenenHerwinVoortmanhebbendaarnaonderzochthoedetoepassingvanBIMenSEproblemenhadkunnenvoorkomenenhoedesoftwarepakkettennogopanderemanierengekoppeldkunnenworden.

studieboek se EenvandedoelstellingenvandewerkplaatsSystemsEngineeringisomdeopgedanekennisuitdepilotprojectenovertedragenopeenbrededoelgroepzoalsopdrachtgevers,opdrachtnemersenonderwijs-enonderzoeksinstellingen.HetstudieboekSEvoordewoning-enutiliteitsbouwiseenmanieromdezedoelstellingtebereiken.RobindeGraafvandeuT(onderzoekerbinnendewerkplaats)schrijfthetboekengebruiktdepilotprojecten

| pagina 30 |

vandewerkplaatsalsinput.Hetstudieboekisuniekomdathetgerichtisopdewoning-enutiliteitsbouwenomdathetNederlandstaligis.Hetstudieboekkomtindezomervan2013uit.

Cursus seDemeestepartijenindecivieletechniekzijnbekendmetSystemsEngineering.ProrailenRijkswaterstaatstellendemethodiekzelfsverplicht.Indebouwisdemethodeechternogvrijnieuw,maariserwelbehoefteaaneenandereaanpak.IndewerkplaatsSEzijninmiddelservaringenopgedaanmetdetoepassingvanSEindebouw.OmdezekennistedelenenprocesinnovatieindebouwtestimulerenzalPioneeringdaaromin2013eencursusSEaanbieden.Ookditdraagtbijaandedoelstellingomdekennisovertedragenopeenbrededoelgroep.

JoHn Brand,

gemeenTe Hellendoorn:

“sysTems engineering zeT Je aan HeT denken”

Projectleider John Brand van de gemeente Hellendoorn had nog nieteerder zelf met Systems Engineering gewerkt en toen architect GeertNijhoff met het voorstel kwam om het toe te passen bij de nieuwebegraafplaatswildehijdatgraagproberen.

“Maardoordateralbeeldmateriaalwasdoordearchitectenselectie,wasdevrijheidmindergrootdanjehooptbijSE.Datiseenprobleemalsjeeentaakstellendbudgethebt,wantdanzuljeopenigmomentkeuzesmoetenmaken.Deoorspronkelijkegedachtewasdatereentoegangspoortzoukomen met sanitaire voorzieningen, een dienstgebouw met materiëleopslag en een soort van ontmoetingsruimte. uiteindelijk moesten deontmoetingsruimteendematerieelopslagwordengeschrapt.Schrappenisgeenleuketaak,maarzetjewelaanhetdenken.“Deervaringenzijnuitermatepositiefgeblekenvoormij.Traditioneeldenkendhebjemeerbeperkingendannu.DeinbrengvanPioneeringwasgoedenconstructief.Daar hebben we qua ondersteuning veel aan gehad. Robin de Graafheeftlinksenrechtsdevingeropdezereplekgelegd,onsgewaarschuwdwanneerweinhettraditioneleaanneemsysteemdreigdentevervallenen ons geattendeerd op alternatieven die er zijn. De toegevoegdewaarde van SE is relatief gezien beperkt, maar met elkaar hebben wekansgezienonsstrikteraandeeisentehoudendiegesteldzijn,danvaakbij traditioneleprocessengebeurt.SEvergtenormveelvoorbereiding,maaralsdeomvangvanhetprojectgeschiktisenertijdengelegenheidvooris,danbenikvoor.”

| pagina 31 |

| pagina 32 |

doelsTelling en visieDewerkplaatsIndividueelDuurzaamenFlexibelBouwenheeftdevisiedatdevoortdurendedynamiekindesamenlevingzorgtvooreenkorterelevensduurverwachtingvangebouweneneensteedskorteregebruiksduurvanbouwproducten.Materiaaldatzeventigjaarmeezoukunnengaan,wordtnualnatien,vijftienjaaralsafvalgezien.DeIDF-filosofieisgebaseerdopeenhoogtransformatie-endemontagepotentieelvangebouwenensystemenomeennegatieveimpactvangebouwenopdeomgevingenhetmilieutevoorkomen.Dewerkplaatsstaatvoordeontwikkelingvansystemenwaaraspectenvanindustrialisatie,duurzaamheidenflexibiliteitwordengeïntegreerdinbouwmethodendieeffectiefomgaanmetgrondstoffen,energieenruimte.Dewerkplaatsstreeftnaardeontwikkelingvaneenslimmeenaanpasbaargebouwdeomgevingdieaanzorgtvoorheteffectievegebruikvan

‘resources’,encontinuzoektnaardebalanstussenfysiekeaanpasbaarheidensocialeenculturelecontinuïteitvandegebouwdeomgeving.

aCTiviTeiTen Tijdensdewerkplaatsoverleggenlatendedeelnemerszichinlichtenoverdenieuwsteontwikkelingenomtrentduurzaamheidenflexibiliteitopindividuelebasis.Hetafgelopenjaarzijndiversesprekersopbezoekgeweestomeenpresentatietegeven.

flexibel zorgvastgoedTwintaalszorgpartijneemtdewerkplaatsdeelnemersmeeinhunhuisvestingsbehoefte,waarbijerstrategischisgekekenwordtnaardezorgconcepten,omvervolgensvasttestellenwelke’gebouwconcepten’invullingaandiebehoeftekunnengeven.

ClusTer indusTrieel Bouwen en ProduCTonTwerP

| pagina 33 |

werkPlaaTs individueel duurzaam en flexiBel Bouwen

deelnemers

DeGrootVroomshoop,RaabKarcher,universiteitTwente,Plegt-Vos,

DeWoonplaats,Domijn,HodesBouwsystemen,WinkelsTechniek,vanDijkBouw,

SaxionHogescholen,Twinta,4Darchitects.

| pagina 34 |

Het dynamisch huis van PortaalarthurLippusvanwoningstichtingPortaalstelthetniaNestoconceptenhetBarbahuisvoor.IDFblijftpartnerindeontwikkelingenvanhetBarbahuis.

autarkische hotelunitsHansKloosterman,eigenaarvanKloos2,presenteerteenplandatbestaatuithetaanbiedenvaneenaantalhotelunitsrondomeenverzamelgebouwinhetTwentslandschap.Delosstaandeautarkischehotelunitshebbendeuitstralingenhetcomfortvaneenhotelkamer.Debouwtijdvaneenunitisslechtseendagzodatergeenoverlastisinhetlandschap.Dewerkplaatsdenktmeeinhetontwikkelenvandezeunit.DeontwikkeldeSmartCubebijdewerkplaatsProductontwikkelingwordtalseenvandeoptiesmeegenomen.

energiemanagementDIONisvoortgekomenuithetfacilitairbedrijfvandeWavinenbespreekthetvraagstuk:Hoekomjevanenergiemanagementtoteenduurzaamgebouw.Zijndeenergiekostenvanhetvastgoedondercontrole?Indehuidigewoningbouwwordtditnognietgetest.Dewerkplaatsishiervooropzoeknaarpilotprojecten.

loPende PiloTs

idf-uitbouw- en opbouwmodulenBinnendewerkplaatswordtgewerktaandeontwikkelingvanIDF-uitbouw-enopbouwmodulesvoorhetflexibeluitbreidenoftransformerenvangebouwen.Demoduleszijnontwikkeldvoorverschillendetypewoningenenvoorverschillendeenergieprestatieconcepten.Deeerstetoepassingvandemodulesheeftplaatsin2013binneneenwoningbouwprojectinEnschedeinsamenwerkingmetdewoningbouwcorporatieDeWoonplaats.Eenprojectteamonderzoektdemogelijkhedenbijtwaalfzorgwoningenentwaalfwoningenmeteengoudlabel.

idf-badkamerHetIDF-badkamersysteemismetPioneeringontworpenineenmultidisciplinairteamdoor4Darchitects,insamenwerkingmetPlegtVos,VanDijkGroep,RaabKarcherenWinkelsTechniek.DeIDF-badkamerbiedtdemogelijkheidtotaanpasbaarheidinzorginstellingenenwoningbouw.Hijisopgebouwduiteenvoudigtemonterenentedemonterenpanelen.Demodulairebadkamerheeftdetestperiodegoeddoorstaan.Depanelenzijnvoorzienvaneenhoogwaardigafwerkingssysteemenvolledigedemontabeleonderdelen.Tijdensdebrainstormsessiemeteendeelvandewerkplaatsledenzijndeverbeterpunten

DikRoetertSteenbruggenzitnamensDeWoonplaatsindewerkplaatsIDF.“Daardoeikinspiratieop.Wewisselenervaringenuitenjehoortverhalenvanmensendieookmetnieuweontwikkelingenbezigzijn.alsjedatinteressantvindtkunjehetoppakken,ookbinnendewerkplaats.Degoederesultatenprobeerjevervolgensbrederintezetten.

“Wijhebbenalswoningcorporatieeengoedbeeldvanwatdeklantwilenaandeanderekanthebbenweookafgesprokendatwijeen‘launchingcustomer’zijn.HeteersteprojectwasheteerstelijnscentruminVelpenopditmomentzijnwebezigmetnieuwbouwvanappartementeninStroinkslanden.HierinmoetweldeIDF-gedachteterugkomen,watbetekentdatzoveelmogelijkgeprefabriceerdwordtendatwedewoningenzodanigflexibelmakendatzejegemakkelijkkuntaanpassen.“uitervaringzijnweerachtergekomendathetbelangrijkisgebouwenflexibelertemaken,maarindepraktijkisdatnogheelweerbarstig.Devoorgaandeplannenwarendanookrelatiefduur,maarwijkijkenooknaardetotalcostsofownershipgedurendedelevensduurvanhetproject,rekeninghoudendmetduurzaamheidenzominmogelijkmateriaalverkwisten.Numoetblijkenhoewedatinzichtelijkkunnenmakenenhoehetconceptopdelangetermijnvoordeligeris.“Overeenaantalconceptenenontwikkelingenwordtallangnagedachtengepraatenuiteindelijkwillenweeenkeerresultaatzien.Debouwstaatnuopeenpuntvanverandering,dooromstandigheden,maarhetmoetookanders.DaarpastIDFgoedin.”

“werkPlaaTs idf is insPirerend”

| pagina 35 |

dik roeTerT sTeenBruggen, de woonPlaaTs:

onderzocht.Dekoppelingvandepanelenvraagtnogomeendoordachteoplossing.StudentenvandeopleidingProductontwikkelingonderzoekensamenmeteenstudentvandeopleidingBouwkundedemogelijkheden.

aCTiviTeiTen

excursie san franciscoDewerkplaatsissamenmetstudentenvandeSaxion-minorIndustrieelBouwenenProductontwerpvertrokkennaarSanFranciscoinCaliforniëomeenvergelijkingtemakenvandeindustriëlebouwtechniekeninamerikatenopzichttevandetechniekeninNederland.

| pagina 36 |

meet & greetTijdensdeMeet&Greetpresenteerdedewerkplaatsdeeerstepanelenvandemodulairebadkamer.Detoeschouwerswarenzeercontentmethetgetoondeproduct,waarbijuitsprakenals“exclusieveuitstraling”en“bouwtechnischvernuft”deboventoonvoerden.Demodulairebadkamerwerddoordeaanwezigeneengrotetoekomsttoebedachtmedeomdathetproductmultidisciplinairtegebruikenis,zowelinbestaandebouwalsinnieuwbouw.

symPosia

de adoptie van innovaties in de bouw Op19decembervondhetsymposiumDeadoptievaninnovatiesindebouwplaats.DoorJohnvanOorschotsamenmetuTstudentenMaartenvandeBergenPieterKlok.

4th green Transformable Buildings CongressHetvierdesymposiumGreenTransformableBuildingwerdgeorganiseerddoordeuniversiteitTwenteinsamenwerkingmetBoostingenPioneering.Hetiseenfollow-upvanhetsymposiumvaneenjaargeledenoverdeontwikkelingvanhetGreenTransformableBuildingLab.Indriesessieskwamenprofessionalsuithethelelandaanhetwoord.

green design ConferenceHeteersteinternationaleGreenDesignConferencevondditjaarplaatsinSarajevo.ElmaDurmisevicheefthierdewerkzaamhedenvandewerkplaatsgetoond.

| pagina 37 |

onderzoeken

verplaatsbare binnenwandVanuitdeMinorIndustrieelbouwenenProductontwerpenvanSaxionendeopdrachtgeverRoyWijksmaonderzoekendriestudentendemogelijkhedenvooreenverplaatsbarebinnenwandindewoningbouw.

Het vervangen van gevelsystemen in bewoonde toestandVoorKoopmansonderzoektstudentGuusRammeloovandeuniversiteitTwentedemogelijkheidvoorhetvervangenvangevelsystemeninbewoondetoestand.InditonderzoekvoorKoopmanszoektdeeigenaareenmanieromdegevelsenergetischteverbetereninbewoondestaat.

DewerkplaatsIDFheeftin2012eengrotesprongvooruitgemaaktindeontwikkelingvandemodulairebadkamer:eenbadkamervoorbijvoorbeeldzorginstellingendiedoordetoepassingvangemakkelijkteverplaatsenentevervangenmoduleszoflexibelmogelijkgemaaktwordt.Eenvandedeelnemersdienauwbijdeontwikkelingbetrokkenis,isEddyWinkelsvanWinkelsInstallatietechniek.“IkneemdeelaandeIDF-werkplaatsmetdefocusoptechniek.Dewerkplaatsisperfectvoorkennisdelingenikmaakkennismetdezienswijzevanopdrachtgeversenleveranciersdanwelbouwkolompartners.Voormijisdatheelpositief,wantjekijktnietalleendoorjeeigenbrilenjekuntjezienswijzeverifiërenmetdievananderen,zoalsopdrachtgevers.Watsomslastigis,isdatdekadersvandewerkplaatssomsnietaltijdevenduidelijkzijn.Wekunnenhetplatformalsbasisgebruiken,allerestmoetenwezelforganiseren.Ditbetekentdatwealsdeelnemerscreatiefmoetenzijn,maardatbiedtruimtevooreigeninvullingenactievedeelname.Enhetbrengtopeenmooiemanierpartijenbijelkaar.Ookvoorkomendjaarverwachtikdieinspirerendekennisdeling.NaoktoberhoudtinmijnbelevingPioneeringoptebestaan,maarikverwachtdatdewerkplaatsdoorgaatmethethalenenbrengenvankennis.WegaannuaandeslagmeteenprojectvanDeWoonplaatsendemodulairebadkamerszijnookinontwikkeling.Daargaanwegraagmeedoor.”

“werkPlaaTs idf zorgT voor insPirerende kennisdeling”

eddy winkels, winkels insTallaTieTeCHniek:

| pagina 38 |

doelsTelling en visie Dekernvandetoekomstigeontwikkelingindebouwligtbijdeintegraleaanpakvanmilieu,integratievanindustrialisatie,transformatie,gezondheidencomfortaspecten.Erismeersamenhangnodigtussenduurzameenergieconceptenenflexibelebenaderingvanbouwen.Hierbijspelennieuwematerialen,hergebruik,SystemsEngineeringenregelgevingindebouweenrol.Innovatieindebouwmoetgestimuleerdwordendoordesamenwerkingindebouwkolom.

DewerkplaatsMasterIndustrieelOntwerpenontwikkeltenbouwteenfaciliteitopdeuniversiteitTwentevoorhettestenvannieuwematerialenenbouwwijzen.DitGreenTransformableBuildingLabisonderdeelvandeMasterIndustrieelOntwerp.Dewerkplaatsbevorderthiermeedesamenwerkingtussenkennisinstellingen,Twentsebouwbedrijven,overhedenenanderestakeholders.

Dedoelstellingisomconcrete,duurzame,aanpasbareeninnovatievebouwsystemenen-projectenteontwikkelenenterealiserenwaarinwetenschappelijkekennisgeïmplementeerdwordtinnieuweenbestaandegebouwen.Hiervoorwordteenintegralegroenebouwmethodiekvoorde21eeeuwontwikkeld,getestengedemonstreerd.

deelnemers van de werkPlaaTsDeuTheefteenbreedexperimenteelplatformgecreëerdwaarstudentenvandeMasterIndustrieelOntwerpsamenwerkenmetbedrijvenaanhetontwerpensysteemontwikkelingvanGreenTransformableBuildingLab.NaastuniversiteitTwenteenPioneeringzijnSaxionenROCTwentebetrokken.Samenwerkendebedrijvenzijn:Kingspan,ClimaLevel,TKHGroup,VanDijkGroep,WinkelsTechniek,DeGrootVroomshoop,PlegtVos,gemeenteEnschede,DeWoonplaats,KerstenRetail,RaabKarcher,HasKoning,BlueDec,Kessels,Vison4Energy,Itannex,Hodes.Naastdedirectsamenwerkendebedrijven,zijnerookdiversebedrijvendiebinnendenetwerkschilvanhetGTBLabmeedenkeneneenbijdrageleverenaanhetGTBLab.

afgeronde PiloTs

BusinessplanIndeeerstehelftvan2012iseenbusinessplangeschrevenwaarinwordtaangegevenwelkewaardegecreëerdgaatwordenmethetCenterforGreenTransformableBuildings(CGTB),hoedesamenwerkingmethetbedrijfsleveneruitzietengaatzien,hoeditgeïmplementeerdwordtenhoehetcenterfinancieelgaatdraaien.DestrategievanhetCGTBbestaatuitvierstrategischewerkpakkettenRealisatie,Research,Exploitatie,enValorisatieomdeeerstedriepraktijk-envraaggerichttehouden,deresultatentot(economisch)wasdomtelatenkomen,zoveelmogelijkpartijenuitdeketenbijhetCGTBtebetrekkenenervoortezorgendatderesultatenbreedindebouwsectorwordengeïmplementeerd.

werkPlaaTs

masTer indusTrieel onTwerP

| pagina 39 |

internationale ontwerp studioEenvandeactiviteitenvandeMasterIndustrieelOntwerpenisdeInternationaleOntwerpStudio.HierbijwerkenstudentenuitSarajevo,IstanbulenEnschedesamenmetdebouwindustrieaandeontwikkelingvantoekomstigebouwconcepten.Ditwordtgedaaninmultidisciplinaireteamsbestaandeuitstudentenbouwkunde,industrieelontwerpenencivieletechniek.Hetdoelin2012washetontwikkelenvanhetontwerpvanhetGreenTransformableBuildingLabenexportvandeGreenTransformableBuilding-aanpaknaarIstanbul(Turkije).Hetontwerpisgerichtopdetransformatievanhetgebouwopverschillendeniveaus,doorherconfiguratie,montage,hergebruikenrecyclingvancomponentenenmaterialenencradle-to-cradle.Detransformeerbaarheidenflexibiliteitwordttoegespitstopdebehoeftenvankantoren,appartementeneneenauditorium.

wim sTurris, van diJk Bouw:

“in gTB-laB kun Je geBruik maken van exPerTise universiTeiT en andere ParTiJen”

In het GTBLab kunnen bedrijven in een laboratoriumsetting hunproducten testen. Wim Sturris van Van Dijk Bouw: “Wij willen eenplug-andplaysysteemontwikkelenvoorde leidingschachtenvanonzemodules.Nuligtdieambitie indetijdgezienwatverdervanonsweg,maar in de toekomst is daar zeker behoefte aan. Een gebouw moeteigenlijk net zo gemakkelijk zijn samen te stellen en uit te breiden alseencomputer.Endanmetnamewatenergie-,stroom-endatadistributiebetreft. Tot nu toe zijn dat heel starre systemen, die onlosmakelijk inhetcascoingebouwdmoetenzijn.Meteenplug-andplaysysteemwordteen gebouw gemakkelijker aanpasbaar en zelfsdemontabel.Zo kun jegebouwenlatenkrimpenengroeienzodradatgewenstis.“Ophetmomentdat jezo’nsysteemindeze labomgevingkunttestendan kun je gebruik maken van de expertise van de universiteit en deandere partijen. Wij experimenteren en testen zo’n innovatief plug- &playschachtconcept ook liever in een laboratorium dan in nieuwbouw.Wegaaniniedergevalconcreteverbindingentoepassenenkrijgendaarookdetestresultatenvan.Deontwikkelfasenadertzijneindeenin2013wordendewerkvoorbereidingendeuitvoeringsfaseopgepakt.“BijkomendvoordeelvanhetGTBLabisdatjezoookdeinnovatiesenideeënvananderebedrijvenmeekrijgt.HetsysteemdatVision4energygaat toepassen in het GTBLab vonden wij interessant en geschikt omin te bouwen in een renovatieproject waarbij met modules woningenwordenuitgebreid.”

| pagina 40 |

BimVoorhetGTBLabzijnfunctioneleentechnischespecificatiesvoordeontwikkelingvansystemenencomponentenopgesteld.Deontwerpstudio’shebbenhetontwerpvanhetGTBLabgemaakt.OpbasishiervanishetGTBLabdoorstudentenvanSaxiononderbegeleidingvanElmaDurmisevicsamenmeteenprojectbegeleidervanVanDijkBouwuitgewerkteninBIMgezet.

Bijeenkomst: Building HollandDeuniversiteitTwentepresenteerdeinsamenwerkingmetdewerkplaatsIDFenMIOvanPioneeringdemodulairebadkameropdebouwbeursBuildingHolland,van17tot19aprilindeRaI.ElmaDurmisevicgafeenpresentatievandeontwikkelingvanhetGreenTransformableBuildingLabdatinontwikkelingisinsamenwerkingmetPioneering.Meerderedeelnemersaanhetlabverteldenhunbeweegredenomdeeltenemenaanhetlabenwelkemogelijkhedenhethenbood.

Bijeenkomst: symposium gTBOp8junihielddeuniversiteitTwentesamenmetBoostingenPioneeringvoordevierdekeerhetsymposiumGreenTransformableBuildings.Ditsymposiumisbedoeldvoordeuitwisselingvankennistussenkennisinstellingen,industrieendeelnemersvanPioneering.Hetsymposiumwaseenfollow-upvanhetsymposiumvaneenjaargeledenoverdeontwikkelingvanhetGreenTransformableBuildingLab.Indriesessieskwamenprofessionalsuithethelelandaanhetwoordomhunkennisoverflexibelebouwendenieuwsteontwikkelingenoverduurzaambouwentevertellen.

Bijeenkomst: dutch green Building weekOp17septembervondopSaxionDeventereenpresentatieplaatsinhetkadervandeDutchGreenBuildingWeek.InééndagdeelwerdhetconceptvoorhetGreenTransformableBuildingLab(GTBLab)gepresenteerdvanuitverschillendeinvalshoeken:dearchitectdeopdrachtgeverendeopdrachtnemerverteldenhoezijhettoekomstigebouwenzien.aanheteindvandemiddagisduidelijkdatGroenaanpasbaarBouwenhetexperimentelestadiummoetontstijgenendestandaardmoetworden.

| pagina 41 |

monitoringsplanInhetGTBLabkunnenzowelconceptenalsproductengetoetstworden.DeverschillendedeelnemendebedrijvendiematerialenleverenvoorhetGTBLabhebbenaangegevenwatzijgraagbeproefdwillenzienbinnenhetGTBLab.Studentenzullendekomendejarendiverseonderzoekenuitvoerenendematerialenentechniekentesten.

loPende PiloTs

realisatie gTBlabDerealisatievanhetGTBLab,waarintoekomstigetrendsvanbouweninde21eeeuwwordenonderzochtstartmetdebouwvaneenminiLab,datdekomendejarensteedsverderuitgebreidwordt.Eind2012warendetekeningenvoordebouwvoorbereidinggereedendebouwvandeeerstetweemodulesstartbegin2013.DezetweeeerstemoduleswordeninhetPolaroid-gebouwvanDomijngeassembleerd.Daardoorkunnendeeerstenieuwetechniekenineenbeschermdeomgevinguitgeprobeerdwordenenkandesamenwerkingtussendeverschillendepartijengestart,geëvalueerdenverbeterdworden.

relaTie Pioneering meT de kennisinsTellingenHetexperimenteleGreenTransformableBuildingprojectiseeninitiatiefvandeuniversiteitTwente,datondersteundwordtdoorPioneering.VanuitdenieuwemastertrackIndustrieelOntwerpenvoordeBouw(aBCDE)heeftdeuT(inhetkadervanhetCentervoorGreenTransformableBuildings,CGTB)deontwikkelingvanhetGTBLabgeïntroduceerd.Ditprojectisin2008gepositioneerdalsvastonderdeelvandenieuwemasteraBCDE.

Paul wesTenBrink,

gemeenTe ensCHede:

“CgTB draagT BiJ aan vermindering Co2-uiTsTooT”

De gemeente Enschede steunt het Center for Green TransformableBuildings (CGTB). Paul Westenbrink van de gemeente Enschede:“Wij bevorderen naamsbekendheid en dragen het gedachtegoeduit. Schaalvoordelen zijn belangrijk voor de uitrol van het concept.Het gaat ons om de toepasbaarheid voor stedelijke vernieuwing incombinatie met duurzaamheid, vanuit de basisgedachte dat de aardeeen eindige bankrekening is en dat de grondstoffen uitputten. WewillendeenergielastenverlagenofandersconstanthoudenendatkanookinnovatiefmetdeelementenvanCenterforGreenTransforrmableBuildings.

“Inonzemaatschappelijke investeringsopgavehebbenweafgesprokendatweinongeveervijftienjaarzo’n25.000à40.000woningenwillenverduurzamen, zowel van particulieren als van coöperaties. De eerstejarenzullenwijgefocustzijnopwoningenenschoolgebouwen.Het CGTB-initiatief kan bijdragen aan onze ambitie om minder CO2te gaan uitstoten. Dit willen wij bereiken door de mogelijkheden vantransformeerbaar bouwen onder de aandacht te brengen van partijendieeenvervangings-eneenrenovatieopgavehebben.Het kan interessant zijn om gebouwen niet geheel te slopen en terenoveren met transformeerbare bouwdelen (door demontabeleelementen te hergebruiken). De gemeente Enschede heeft een heelbreedduurzaamheidsprogrammaenCGTBisdaareenaanvullingop.Daarnaast zijn we in een vergevorderd stadium met eenKulturhus en een optie op een tiental woningen alsdemonstratieproject voor woningcorporatieDomijn.Dematerialenenverbindingenwordenmet producenten, leveranciers en bouwersontwikkeld in CGTB. De plannen wordengoedontvangen,waardoor ikeenolievlekverwacht.”

| pagina 42 |

| pagina 43 |

werkPlaaTs

ProduCTonTwikkeling

doelsTelling en visie Erisindebouwweinigtraditieinproductontwikkeling.Bedrijvenindebouwzijnveelal’doeners‘.Inhundenkenoverhetbouwproceszijnzecapaciteitsgericht.Defocusligtmeeropexploitatiedanopexploratie.Daarwaarmenaanproductontwikkelingindebestaandestructuurbegintgaathetoperationelewerkvaakvoor.Hetdenkeninprojecten,dekortetermijnoriëntatieenhetwilleninspringenopkansenheeftzijnweerslagineenadhocbenaderingvanproductontwikkeling.

DewerkplaatsProductontwikkelingwilbedrijvenindebouwsectorbewustmakenvandekansendieproductontwikkelingsprocessenbieden.Daarnaastwilzijbedrijvenondersteunendiemetproductontwikkelingbezigzijnofdieeennieuwproductontwikkeldhebben.HiermeewildewerkplaatsdemarktpositievandeTwentsebouwsectorversterken.

afgeronde PiloTs

veldtochtenVerschillendekerenperjaarorganiseertdewerkplaatsProductontwikkelingeenbezoekaaneeninnovatiefbedrijf,lezingenenrondetafelgesprekken.MetdezebijeenkomstenstimuleertdewerkplaatsProductontwikkelingdeuitwisselingvankennistussenbedrijvenenkennisinstellingen.

In2012zijndevolgendeveldtochtengehouden:17april–veldtochtDynteqteEnschede24mei–veldtochtSolarQuatroteBentelo4oktober–veldtochtClimaRadteOldenzaal11december–veldtochtVision4EnergyteOldenzaal

deelnemers

Interwand,De-Design,aKG,Salca,NetwerkschoolROCTwente,TripleSolar,

universiteitTwente,Saxion.

| pagina 44 |

innovation awardDewerkplaatsProductontwikkelingreiktjaarlijkstijdenshetjaareventvanPioneeringdeInnovationawarduit.In2012isdeInnovationawarduitgereiktaandemeestvernieuwendeopdrachtnemerindebouw.HetpubliekvanhetjaareventriepGebroedersvanderGeestuitalswinnaar,diedoordevakjurysamenmetRaabKarcherenVanDijkBouwgenomineerdwaren.Beoordelingscriteriawarenonderanderehoevernieuwendhetbedrijfisenhoeditgeborgdwordtindeorganisatie.Devakjurybestonduit:GertSmitvanKoninklijkeHibin,JanScholtenvanSyntens,HermanSpenkelinkvanvoorheenDuraVermeer,KarinvanWilligenvanOostNV,andréDoréevandeuniversiteitTwente,tweestudentenvanSaxionentweestudentenvandeuniversiteitTwente.

ProeftuinVerschillendebedrijvenbeschikkenovereenproductdatalsprototypeisgeproduceerdenoplabschaalgetest.Hetontbreektdezebedrijvenechteraantestgegevensopgrotereschaalengedurendelangeretijd.Metdeproeftuinwordteenfaciliteitgebodenvoorhetmetenentestenvanproductenentechnologieënin‘reallife’gedurendelangeretijd(bijvoorbeeldéénjaarcyclus).Dezemeetresultatenkomentengoedeaandeontwikkeling,hetvermarktenendefinancieringvandeproducten.Proeftuin: k-Block salcaIn2012isPioneeringverdergegaanmetdemetingvanhetK-BlockvanSalcaBVindeproeftuinbijSaxioninEnschede(tweeklaslokalen)eninR.K-scholengemeenschapCanisiusinalmelo(zesklaslokalen).BijhetK-Blockwordenmicrodeeltjeszoutkristallenluchtenwaterdichtingekapseldinkleinekunststofbolletjes.Doorhetontstaanvaneenchemischereactiekunnendezeinnovatieveproductenzowelwarmteopslaanalskoelen.

uitdeonderzoekenvanPioneeringin2011en2012bleekdathetK-Blockvooreenverlagingvan1tot3gradenzorgtbijgebruikvannachtkoeling.Zondernachtkoelingisheteffectvantemperatuurverlagingminderconsequentaanwezig.

Proeftuin: dakcoating Höften strakschildersHendrikHoftenvanHöftenStrakschildersuitWierdenheeftophetdakboveneenvanzijnkantoorvertrekkenwittedakcoatingaangebracht.OpbasisvandemetingendiePioneeringhiergedurendezesmaandenuitvoerdekangeconcludeerdwordendatdewittecoatingvoorhetgewensteeffectvaneentemperatuurverlagingindeonderliggenderuimteheeftgezorgd.Tevensiseenhogererelatieveluchtvochtigheidvandezelfderuimtegemeten.Eenuitgebreideronderzoekiswenselijkomnauwkeurigerdewerkingvasttestellen.In2013wordendaarommetingenuitgevoerdintweeidentiekeruimtesbijSaxion.HetbedrijfRosicoheefteenwittedakcoatingontwikkelddieboveneenvandetweemeetruimtesaangebrachtis.

| pagina 45 |

smart Cube designopdrachtDewerkplaatsProductontwikkelingisbezigmethetontwikkelenvaneengebouwdatgedurendeeenjaargeheelzelfvoorzienendenzelfregulerendis.Ongeveereenjaargeledenishetprincipebewezendathetmogelijkisomhetaanbodvaneenvolledigzelfvoorzienende‘box’tereguleren–zowelelektriciteitalsthermisch–enhiermeehetinterieuropeentemperatuurvanronddetwintiggradentehoudenineenNederlandsklimaat.Carmenaddink,afstudeerderbijdeuniversiteitTwente,heefteenconceptontwerpvaneentijdelijkgebouwgemaaktdatuitverscheidendesegmentenbestaat.Hetontwerpiseenintensiveringvanhetzelfregulerendeprincipe.

loPende PiloTs

witte dakcoatingVoordebeheersingvanhetbinnenklimaatwordtveelalgebruikgemaaktvanairconditioningencentraleverwarming(cv)diebeiden,envoornamelijkdeairconditioning,voorhogekostenzorgen.ROSICO®,producentvanduurzameenlevensduurverlengendedakcoatingsopbasisvanhoogwaardigepolymeren,heeftdaartoeeenwittedakcoatingontwikkeld:RosicoRoof&SignageCoating.Deverwachtingisdathierdoordetemperatuurvanzowelhetdakalsdebinnentemperatuurvangebouwenlagerisdanbijeenzwartedakbedekking,waardoorminderkoelcapaciteitwordtgevraagdenookzonnepanelenbeterfunctionerenenhetrendementdushogeris.Totseptember2013wordtditgemetenindeproeftuinvanPioneering.

geerT oorTman,

salCa:

“ProefTuin Pioneering is ideaal om ProduCTen Te TesTen”

SalcaiseenvandebedrijvenuitdewerkplaatsProductontwikkelingdieproductentestenindeproeftuin.OphetCanisiusCollegeinalmeloenopSaxioninEnschedewordendeK-BlockendeBicellEnergygetest.

Beide producten van Salca nemen met behulp van PCM’s energie opbij een bepaalde temperatuur. Ideaal om bijvoorbeeld een lichaam optemperatuurtehoudenineenpre-operatiekamer,devloerverwarmingeen extra buffer te geven, datacenters te koelen of om een ruimte tekoelen,zoalsdelokalenindeproeftuin.DeK-BlockdoetdatdoormiddelvaneendoekmetlamellengevuldmetPCM,deBicellEnergyiseenplaatvoorzienvannoppenwaarbijPCM’sindenoppenwordtverwerkt.GerardOortmanwildegraaggebruikmakenvandegebodenproeftuinen.“Delocatieisideaal,wanthetismoeilijkomeenlocatietevindenwaarjejegangkuntgaanenditisooknogindebuurt.Onafhankelijkestudentenmonitorenhetprojectenmakendaareenrapportover.“Ineerste instantievond ikdatheteffect ietste laagwas,maarals jeer dieper over nadenkt merk je wel dat je qua koeling per vierkantemeteroppervlakbestveeldoet.Het iseentikjewarmerdanwanneerjehetkoeltmeteenkoelmachinediedeheledagenergievreet,maarveelenergiezuiniger.Weonderzoekennunogofhetsmeltpuntietslagermoet.Daarmeeverwachtikdatdetemperatuurinklaslokaalnogweleengraadlagermoetkunnen.”

| pagina 46 |

ecodakDefirmaEcopanheeftecodakpannenvoorhellendedakenontwikkeld.Opdemaatvandriedakpannendieopderegelsvanhet‘oude’dakgelegdkunnenworden,onstaateenschuinhellendgroendakvansedum.Eengroendakfiltert10tot20procentvanfijnstofindelucht,compenseertCO2-uitstoot,doordewaterbergingvanbijna45procentontstaatvertragingvandepiekafvoerendoordebegroeiingwordthetdakindezomerminderwarm.WoningcorporatieDomijnwilin2013eenrenovatieprojectterbeschikkingstellenwaarhetbetonnendakvaneenwoningblokvervangenwordtdoorecopannen.Pioneeringzalheteffectvanhetecodaktenopzichtevaneenreferentiedakvaststellen.

smart Cube bouwBasisvoordeSmartCubeiseenafstudeeronderzoekdatBartKolkmanheeftuitgevoerdaandeuT.InzijnafstudeeronderzoekheeftBarteentheoretischmodelvandeSmartCubeopgezetenberekendwelkeresultatenhiermeebereiktkunnenworden.Carmenaddink,afstudeerderaandeuT,heefteendesignmodelvandeSmartCubegemaaktenonderzochtvoorwelkedoelgroependeSmartCubeinteressantzoukunnenzijn.DewerkplaatsProductontwikkelingzalin2013deSmartCube,zoalsBartKolkmanheeftberekend,gaanbouwenmetalsdoeltetestenofdepraktijkovereenkomtmetdetheorie.

relatie Pioneering met de kennisinstellingenDeproeftuinbevindtzichvoorhetgrootstedeelinSaxion.DeuniversiteitTwentewerktmeeaanhetuitvoerenvanmetingen.DeuniversiteitTwenteenhetROCwerkenbeidemeeaandeontwikkelingvandeSmartCube.

diCk van der geesT, geBr. van der geesT:

“innovaTion award HeefT sCHerPer gemaakT”

Gebr. Van der Geest won in november deInnovation award 2012 en was daarmee de‘meest vernieuwende ondernemer van hetjaar’. Dick van der Geest: “Dat wij het werdenwaseenverrassingvoorons.Westondennaastgoede partijen en voor onszelf waren onzekansen moeilijk in te schatten. Juist daaromis het misschien leuk om mee te doen aan deInnovationaward.“Dit keer ging de Innovation award overprocesvernieuwing en materiaalvernieuwingen daar zijn wij al een tijdje mee bezig. MetonzedeelnamekondenwekijkenhoehetlandtbinnenPioneeringenTwente.Endatheeftonsveel opgeleverd. We hebben veel positievereacties en felicitaties gekregen. Mensen zijngeïnteresseerd in wat we doen en we worden

benaderd met vragen over hoe wij bepaaldedingen hebben gedaan. Het heeft er zelfstoe geleid dat we in februari 2013 tot de vijfgenomineerden horen van de Rode Loper vanTwente,vandeIndustriekringTwente.Hiervoorgeselecteerd werden twintig prijswinnendebedrijven, organisaties of wetenschappersgeselecteerd die met een bijzondere prestatieTwenteopdekaarthebbengezet.Detijdnaarde Innovation award toe is best spannend,hetkostaltijdmeertijddanjedenkt,maarhetheeftonsookscherpergemaakt.Hetheeftonsgeholpenombewustertewordenenduidelijktekrijgenwaarwedekomendetijdhetaccentopwillenliggen.Ikraadanderebedrijvenzekeraanomookmeetedoen.”

| pagina 47 |

| pagina 48 |

| pagina 49 |

deelnemers

Holtdijk,Beltmanarchitecten,Pioneering,Iaaarchitecten,GemeenteEnschede,

TenHagMakelaarsgroepEnschede,Bloom/PIT,DeWoonplaats,

LeferinkOfficeWorksBV,WeberInstallatietechniekenBV,MijandeWonen,alcedo

ClusTer verduurzamen BesTaande Bouw

werkPlaaTs Conversie en HergeBruik

doelsTelling en visie HetdoelvandewerkplaatsConversieenHergebruikishetstimulerenvanconversieenhergebruikvanbestaandewijken,woningen,kantorenenanderegebouwen.Conversieenhergebruikismindermilieubelastenddansloopennieuwbouw,isinveelgevallenkostenbesparendenervindtgeenkapitaalvernietigingplaats.Dekarakteristiekekenmerkenvaneenbinnenstadblijvenbehouden.Conversieenhergebruikiseenantwoordoptijdelijkhuisvesting.

de werkplaats zorgt voor:• verhogingvandekwaliteitenactualiteitvan

hetonderwijs• versnellingvanprocessenbijconcrete

projectenwaardoorleegstandvermindertenverloederingenwaardeverminderingwordttegengegaan

• bewustwordingrondomdeproblematiekvanleegstand

• innovatieveconceptenomlocatiessuccesvoltehergebruiken

• kennisdooronderzoekenervaringoptedoeninconcreteprojecten

• verbindenvanpartijendieruimteaanbiedenenruimtezoekeninTwentemetbehulpvandevraagenaanboddatabank.

afgeronde PiloTs

Politieke lobby / leegstandsdebatDewerkplaatsheeftop15maarteenMeet&Greetverzorgdindevormvaneenleegstandsdebatomdemaatschappelijkediscussieomtrentleegstandwatbredertevoeren.Onderhetmotto“leegstandinTwentsVastgoed-samenwerkenaandeoplossing”heeftditdebatplaatsgevondenindeJaargetijdeninEnschede.Zo’nhonderddeelnemerskondenverhittediscussiesvolgenoverditactuelethemaenookzelfactiefdeelnemen.OnderleidingvanGerbenKuitert(redacteurvanTubantia)werdhetpanelaandetandgevoeldenwerdendeverschillendemeningeneninvalshoekenbijelkaargebracht.

| pagina 50 |

vraag- en aanboddatabank / “Tussentijds”OmdeleegstandinTwenteverminderenhebbengemeenteEnschede,PlatformInitiatievenTijdelijkheid(PIT),architectuurcentrumTwenteenprovincieOverijsselzichverenigdindewerkgroep“Tussentijds”.DeprovinciezietEnschedealstijdelijkehoofdstadvanOverijsselopgebiedvandeinvullingvanleegstaandelocaties.Ineenvraag-enaanboddatabankvanhetbinnenstedelijkgebiedinEnschedeverzamelenzijleegstaandegebouwen,braakliggendeterreinenendemogelijkhedenvoor(tijdelijk)hergebruik.PITprobeertdezelocatiestekoppelenaaninitiatieven.Inhetvoorjaarvan2013neemtdegemeenteEnschedeeenbesluittenaanzienvandecommunicatieenverspreidingvandezetransitiekaart.

studentenprojectenDoelvanhetstudentenprojectishetonderwerpConversieenHergebruikdeeluittelatenmakenvanhetreguliereonderwijsprogrammaindiverseopleidingen(Planologie/VastgoedenMakelaardij/Bouwkunde)opdiverseniveaus(mboenhbo).StudentenvanhetROCinalmelozijnaandeslaggeweestmetonderzoeknaarhetvoormaligebadhuisinHengeloen

hetgebouwTheCorridorinEnschede.VijfgroepenvanvierofvijfstudentenvandeopleidingVastgoedenMakelaardijaanSaxionEnschedehebbenonderzoekgedaannaareennieuwebestemmingvoorhetmonumentalegebouwenvoormaligtechniekmuseum‘tHeiminHengelo.

VierstudentenvanSaxionDeventer(VastgoedenMakelaardij,BouwtechnischeBedrijfskundeenSmallBusiness)hebbenonderzoekgedaannaareennieuweinvullingvoorgebouwTheCorridormetdeopdracht:maakvanditgebouwhetmeestduurzamegerenoveerdegebouwvanNederland.

TijdensdegezamenlijkenieuwjaarsborrelvanStichtingPioneeringendeStichtingVastgoedrapportagezijndezeprojectenop26januari2012gepresenteerd.Het

PaTriCk oude egBerink,

HolTdiJk Bv:

“C&H HeefT een vliegwielfunCTie”

De werkplaats Conversie en Hergebruik richt zich, onder leiding vanvoorzitterPatrickOudeEgberinkvanHoltdijkB.V.,opdeproblematiekrondomleegstaandegebouwen.“Ditproberenwijonderdeaandachttebrengenbijdeoverheid,hetbedrijfslevenenookbijstudenten,ondermeerdoorhentebegeleidenbijafstudeerprojecten.“Dathetonderwerpleeftbijzowelbedrijfslevenalsoverheid,merktenwetijdenshetleegstandsdebatin2012.Jarenlangisdestaduitgebreidaandebuitenzijde,terwijlleegstaandegebouwennaardetoekomsttoeeennegatieveuitstralinghebbenenoverlastkunnengeven.Wewillendaaromin2013eenvervolggevenaanhetleegstandsdebatenkijkenofwedirect resultaat kunnenhalenuit een projectdat is voortgekomenuitdeConversie-prijs.StudentenontvingendeprijsvoorhetvoormaligeSLO-gebouwinEnschedewaarinouderenzoudenkunnensamenwonenmet studenten. De ideeën voor het voormalige gebouw ‘t Heim inHengelo, waarmee studenten in 2012 wonnen, krijgen nu ook eenvervolg.“Soms is het lastig om projecten snel concreet te maken, maar datwil niet zeggen dat we ons doel niet halen. We betrekken scholen bijde ideeën, de rapporten komen vervolgens bij de overheid en hetbedrijfsleven terecht en dat geeft een positieve impuls. En het heefteen vliegwielfunctie. als een opdrachtgever huisvesting zoekt of eenleegstaandgebouwheeft,kijkenwebijHoltdijkookeerstwelkeinvullingjeeraankuntgeven,inplaatsvanmeteenaanverhuizenofnieuwbouwtedenken.Wehebbenzekernogvoldoendeinputomookindetoekomstprojectenteconcretiseren.Bijvoorbeeld incombinatiemetanderewerkplaatsen.”

| pagina 51 |

besteconversieplan,TheCorridor,istijdensdezeborrelbeloondmetdePioneeringConversieprijs2012.

loPende PiloTs

vliegveld Twente: herbestemming de stripIndestructuurvisiekanhetgebiedronddevoormaligetaxibaanvandeF-16’seennieuwebestemmingkrijgenvoorfunctiestenbehoevevaninnovatievebedrijvigheidenleisure.Dewerkplaatsisvoordezeinvullingopzoeknaarideeënuitdemarkt.

Opvrijdagmiddag21septemberbezochtdewerkplaatsConversieenHergebruiktezamenmettwintigtweedejaarsstudentenCrossmediadesignvanaRTEZhetvliegveldTwenteomdegebouwenopdeStriptebekijken.DestudentengaaninopdrachtvanaDTeenaantalconceptenbedenkenmetbehulpvananimatiebeelden,postersenanderecommunicatiemiddelen.Begin2013wordenderesultateninboekvormaanaDTaangeboden.

| pagina 52 |

studentenprojectInschooljaar2012/2013isconversieenhergebruikbijVastgoedenMakelaardijalsvierdejaarsprojectinhettweedekwartielopgenomen;vergelijkbaarmethetvoorgaandejaar.

Op15novemberbezochtenzesgroepenvanvieràvijfstudentendeOpenbareBibliotheekEnschedeenhetSLO-gebouwvooreenrondleiding.DestudentendoeninhetkadervanhunspecialisatieProjectontwikkelinginachtwekeneenmeesterproefoverconversieenhergebruik.

Injanuari2013wordendeplannendoordestudentengepresenteerd.TijdensdenieuwjaarsborrelvandewerkplaatsinsamenwerkingmetstichtingVastgoedrapportagewordthetbesteconversieplanbeloondmetdePioneeringConversieprijs.

afsTudeeronderzoeken

financiële haalbaarheid van conversieprojectenBasRikkerinkenKevinRoolvink,studentenVastgoedenMakelaardijaanSaxion,gaanonderzoekdoennaardefinanciëleenfiscalegevolgenvanleegstandenherbestemmingbijkantoorgebouweninderegioTwente.

VanuitdewerkplaatsbegeleidtMicheltenHaghen.Hetafstudeeronderzoeklooptdoortotmedio2013.

flexibele concepten in het binnensingelgebied van enschedeMerijnvanderaa,studentVastgoedenMakelaardijaanSaxion,gaatonderzoekdoennaarflexibeleconceptendieherbestemmingsvraagstukkeninzichtelijkereneenvoudigermoetenmaken.MerijnkrijgtbinnendewerkplaatsondersteuningenbegeleidingvanGerritWormeestervanLeferinkOfficeWorks.Hetafstudeeronderzoeklooptdoortotbegin2013.

Herbestemming voormalige Jordaan bank in HaaksbergenThomasKraesgenbergenBjörnKienhuis,studentenBouwtechnischeBedrijfskundeaanSaxion,hebbeneenafstudeeropdrachtuitgevoerdinopdrachtvanPioneering.InhetrapportzijnderesultatenvanhetonderzoeknaardebestpassendeherbestemmingvoorBankJordaanverwerkt,diezevoorhetkenniscentrumleefomgevingenvoordeHistorischeKringHaaksbergenhebbenuitgevoerd.Hetafstudeeronderzoekisindezomerafgerond.

| pagina 53 |

financiële haalbaarheid van drie duurzame concepten voor het kantoorpand The corridor te enschede ChristiaanLuttikhuis,studentBouwtechnischebedrijfskundeaanSaxion,heeftonderzoekgedaannaardefinanciëlehaalbaarheidvandrieduurzameconceptenvoorhetkantoorpandTheCorridorinEnschede.

gastcolleges DoorHoltdijk(PatrickOudeEgberink),Beltmanarchitecten(JeroenHaverkate)enPlegt-VosOost(DitaList)zijngastcollegesverzorgdvoordestudentenvanVastgoedenMakelaardijenBouwtechnischeBedrijfskundeoverconversieenhergebruikbezienvanuitdeontwikkelaar,vanuitdearchitectenvanuitdeuitvoerder.

gerard koCx,

BiBlioTHeek ensCHede

“sTudenTenHuisves-Ting in BiBlioTHeek was meesT realisTisCH”StudentendedeninopdrachtvandewerkplaatsConversieenHergebruikinhetnajaarvan2012onderzoeknaardeherbestemmingvanhetSLO-gebouw en de bibliotheek. Gerard Kocx van de bibliotheek heeft destudentenenthousiastontvangen.“Debibliotheekkrijgtindetoekomsteen andere invulling. Nu lenen we veel uit, maar in de toekomst gaathetveelmeernaarhetdelenvankennis.Indieplannenpastevooronseen verhuizing naar kennishuis De Maere en voor het gebouw waarwenu inzitten,dateigendomisvandeStichtingBibliotheek,zochtenweeennieuwebestemming.Tweegroepjesstudentengingenhiermeeaandeslag.Wehebbenhenverteldoverdeachtergrondenzijhebbenvervolgenshunideeënuitgewerktenflitsendepresentatiesenfilmpjesgemaakt. De ideeën die ze voorstelden waren studentenhuisvesting,lofts,eenhotelmetconferentiecentrumeneenvestigingvandeIerseketen Primark. De studentenhuisvesting, met 75 kamers over drieverdiepingenwashetmeestrealistisch,wantdebinnensteschilvanhetgebouwislastigintevullenomdathethokkerigis.Maar gaandeweg het proces werd duidelijk dat onze verhuizing nietdoorgaatendaardoorkijkjetochandersnaarderesultaten.Hethotelvondikhetmeestcreatief,omdatdeandereideeënalbestonden,maarhierisdegemeenteoptegen.Ikdenkdathetgoedisalsdestudententijdens het onderzoek hun blik meer naar buiten richten en ookmarktonderzoekhoudenencontactmetdegemeentehebben.”

| pagina 54 |

deelnemers

DedeelnemersaandewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoudzijn:aannemersbedrijfW.J.Haafkes

&ZonenB.V.,admikeur,Balance&Result,BeterWonen,BollDakgroep,DeGoedeWoning,DeWoonplaats,

Domijn,FarwickGroenspecialisten,Feenstraverwarming,Gebr.VanderGeest,gemeentealmelo,gemeente

Enschede,HeminkGroep,KleinPoelhuis,KoopmansService&onderhoud,LeferinkBeheer–Lemelerveld,

Lennipsgroep,Loohuisgroep,MeulenbeldHofhuisInstallatiebedrijf,MulderSchilders,MijandeWonen,NIBaG,

NijhuisBouwRijssen,PlegtVos,RuddeDakbedekking,SaxionHogescholen,SikkensBouwverven,SW

Bedrijven,SylvaBouw,TePasBouw,TNOBouw&Onderhoud,TrimetalBouwverven,universiteitTwente,

VanDamGroep,VanDijkGroep,VastbouwOostb.v.,Viverion,WBCWinterswijk,WBOOldenzaal,

WeijersEikhoutGroesbeek,WelbionsHengelo,WijzonolBouwvervenenWinkelsInstallatietechniek

| pagina 55 |

doelsTelling en visie

DewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoud(RGVO)richtzichophetoptimaliserenvandekostenoverdegehelelevenscyclusvanwoningenengebouwen.Eennieuwebenaderingisnoodzakelijkvoorhetinstandhoudenvandebestaandewoningvoorraadenomdekostenoverdegehelelevenscyclusvaneenobjectteoptimaliseren.Indepraktijkblijktdatdekostenvooronderhoudineentraditionelebenaderingmoeilijktebeheersenzijn.Dekostenvoorondergoudzijndeafgelopenjarengestegen.Opdemiddellangetermijnvaltzelfseensterkepiekteverwachtenindezeonderhoudsopgave,doorhetgebruikvanmeerencomplexereinstallatiesendoordenadrukopuitvoeringskwaliteitenkosten.OndanksdatderelevantievanRGVOtoeneemt,wordthettochnogmaarweinigtoegepast.DewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedonderhoudverbindtdetheorievoordezeverbeterdeprocessenmetdepraktijk.

aCTiviTeiTen

OmkennisoptebouwenentedelenorganiseertdewerkplaatsgeregeldMeet&Greet-bijeenkomsten.Dewerkplaatsnodigtdeledenookregelmatiguitvoorbijeenkomsten.Deelnemersgevenhierpresentatiesoveractuelezakenendevoortgangvanprojecten.TijdensdezemiddagenkunnendeledenkennisdelenoverRGVO.Dewerkplaatsbegeleidtpilotprojectenvanopdrachtgeversenbedrijven,laatdoordekennisinstellingenRGVO-gerelateerdeonderzoekenuitvoerenenzoektactiefdesamenwerkingmetanderewerkplaatsen,bijvoorbeeldBIMenKNR.

werkPlaaTs

resulTaaTgeriCHT vasTgoedonderHoud

| pagina 56 |

afgeronde PiloTs

Bim-rgvoHoekunjevoorverschillendeontwerpscenario’svoorspellingendoenoverdeonderhoudskostenenineenvroegtijdigstadiumvanhetontwerpvaneengebouwinzichtkrijgeninhetonderhoudtijdenshetgebruik?DezegedachtehebbendewerkplaatsenBIMenRGVOopgepakt.aandehandvaneencasusisgekekenofhetmogelijkisomdezeambitieterealiserenbinnenBIM-enRGVO-software.aangetoondisdathetprincipewerkt.Omhetsysteemindepraktijktekunnentoepassenvoorverschillendetypengebouwenzijnvervolgtrajectennodig.HetgeheleprocesisinzichtelijkgemaaktmeteenanimatiefilmpjedatviadewebsitevanPioneeringbekekenkanworden.

loPende PiloTs

rgvo+aanhetsoftwarepakketRGVO+isvolopgewerkt.Hetuniekevandezesoftwareisdaterscenario’sinzijnverwerktopbasisvanbijvoorbeelddegradatieprocesseneninvloedsfactorenzoalsweer,schaduwenzon.Demodulesschilderwerk,groenvoorzieningenbouwkundigzijnklaar.Demoduledakisindeafrondendefase.Metdemoduleinstallatiesiseenstartgemaakt.Reinigingeninfrastartenbinnenkort.

kennis-uitrol en leergang rgvoMedio2012organiseerdedewerkplaatsRGVOeenbijeenkomstvoormanagersoverhetthemakennis-uitrol.Belangrijksteconclusievandebijeenkomstwasdatderolenverantwoordelijkheidvandeopdrachtgeverenopdrachtnemerveranderen,datdezenieuwesystematiekmoetwordengeïntegreerdindewerkprocessenendathetverdiepenvandekennisvanRGVO,zowelbijopdrachtnemersalsopdrachtgevers,eenmustis.NuhebbennogslechtsenkelemarktpartijenvoldoendekennisencompetentiesinhuisomdeRGVO-methodedaadwerkelijkindepraktijktebrengen.DitheefteringeresulteerddatdewerkplaatseenRGVO-leergangheeftontwikkeld,diebegin2013start.

RgVo een pRAKTISCHe HAnDleIDIng!

LEERGANG RESULTAATGERICHT VASTGOEDONDERHOUD:

Algemeen - Door de maatschappelijke ontwikkelingen is er binnen de bouwsector een duidelijke verschuiving ontstaan. nieuwbouw is ondergeschikt geworden en men richt zich voor een groot deel op het verduurzamen en herbestemmen van de bestaande bouw. Zowel de opdrachtgevende als de opdrachtnemende partijen heroriënteren zich op deze ontwikkeling. parallel hieraan zien we over de gehele breedte van de bouwkolom een ontwikkeling om op een andere manier met elkaar samen te werken. Ketenintegratie en vernieuwend opdrachtgeverschap zijn hier voorbeelden van.

De bedrijven die zich richten op onderhoud en beheer van vast-goed staan voor nieuwe uitda-gingen. Opdrachtgevers willen onderhoud effi ciënter inrichten zodat ze zich in de toekomst meer kunnnen richten op hun core business. Bedrijven moeten, om aan de vraag van opdrachtge-ver te voldoen, op een betere ma-nier hun kennis willen inzetten.Daarom ziet men op dit moment dat bedrijven steeds meer van “investeringsdenken” overgaan op “exploitatiedenken”. Resultaatgericht vastgoedon-derhoud is een onderhoudsme-thodiek waarbij niet alleen de onderhoudsbehoefte centraal staat, maar waarin het onder-houdsbedrijf expertise levert en borg staat voor het gevraagde

Cursusleider en DocentenDe docenten zijn voornamelijk afkomstig uit het beroepenveld met aantoonbare ervaring op het gebied van RGVO. Cursusleider is de heer G.P. Stern, hoofddocent/onderzoeker bij Saxion en voorheen vele jaren manager technisch beheer van een woningcorporatie.

opleidingsniveauVoor een evenwichtig niveau van de groep dient de deelnemer enkele jaren werkerva-ring en een MBO-plus tot -HBO werk- en denkniveau te hebben. TijdschemaDe opleiding start eind februari 2013 in wekelijkse bijeenkomsten op een dinsdag. De leergang omvat 8 lessen van 13.30 -18.00 uur.

StudiebelastingDe studiebelasting wordt geschat op 60 uur. Naast de bijeenkomsten gaat het hier om tijd te besteden aan de praktijkopdracht en zelfstudie.

Aantal deelnemersWerkelijk leren heeft de meeste kans van slagen in kleine groepen. Daarom bestaat de groep uit maximaal 16 deelnemers. Op deze manier kan een optimale communicatie binnen de groep worden bewerkstelligd.

Certifi ceringOp basis van voldoende aanwezigheid en minimaal een voldoende als beoordeling voor de opdracht ontvangt de deelnemer een certifi caat. In de andere gevallen ont-vangt de cursist een bewijs van deelname.

Uw investeringDe Investering bedraagt € 1650 ex btw, per cursist. Dit bedrag is inclusief het cursusma-teriaal en de catering. Pioneering deelnemers krijgen € 150 korting op de cursusprijs.

AanmeldingVoor aanmelding kunt u gebruik maken van bijgevoegd aanmeldingsformulier. Aan-meldingen worden in behandeling genomen in volgorde van ontvangst.

locatieDe opleiding wordt gegeven in de ‘Villa’, Kortenaerstraat 71 te Enschede, gelegen op 5 minuten lopen van het station.

Meer informatieVoor meer informatie over de leergang kunt u contact opnemen metcursusleider: Glenn Sterntelefoon: 06-19493064e-mail: g.p.stern@saxion.nl

cursusadministratie: Programmabureau Stichting Pioneeringtelefoon: 053-4871775e-mail: info@pioneering.nl

kwaliteitsniveau gedurende de overeengekomen contractperio-de. Doordat de bedrijven van be-gin af aan betrokken worden bij de strategie en exploitatiedoelen van het complex, kunnen ze op goede wijze invulling geven aan het gewenste onderhoudsniveau.

RGVO is inmiddels door meerde-re opdrachtgevers en bedrijven in praktijk gebracht.

Vanuit de praktijk komt de vraag om meer praktijkkennis op het gebied van RGVO te delen. Stichting Pioneering heeft, om aan deze behoefte te voldoen, een leergang ontwikkeld. Hierin wordt een basis gelegd om met RGVO aan de slag te gaan. Door-dat een aantal marktpartijen, die hun sporen met RGVO hebben verdient, hun medewerking ver-lenen, is het praktijkgehalte van de leergang goed geborgd.

Doel van de leergangDe leergang geeft deelnemers alle praktische vaardigheden om vanuit zijn of haar eigen exper-tise in een RGVO-traject te kun-nen werken. Na afronding van de leergang hebben de deelnemers • Kennis van de werkmethodiek

RGVO• Inzicht in alle aspecten van het

organiseren en managen van RGVO projecten

• Inzicht in de portefeuillestrate-gie van een vastgoedbeheerder

• Inzicht in kwaliteits- en presta-tie-eisen van vastgoedonder-houd, in diverse disciplines

>>

Pioneering wordt mede mogelijk gemaakt door

66969 pioneering 2luik.indd 1-2 12-12-12 13:07

| pagina 57 |

aCTiviTeiTen

TerugkomdagIndeZwanenhofteZenderenvondop11julideRGVO-terugkomdagplaats.Nahetontbijtverzorgdentwintigdeelnemerseenpitchtalkvanelkmaximaaldrieminuten.Dezepitchesleiddentoteengoedediscussieoverondermeerdeweerstandjegensveranderingbijopdrachtgeversen-nemers.GesprokenwerdoverRGVO-deskundigheidsbevorderingenlerenvandeervaringenvananderenalsgoedehulpmiddelen.ZoalsvaakbijRGVOginghetookoverhetgevenvanvertrouwenindeketen.Erwerddieperingegaanophetonderhoudsproces:hoecontroleerjeenmeetjefunctionaliteit?VerderkwamdekoppelingtussenRGVOmetnieuwbouwtersprakeenwerdonderscheidgemaakttussenResultaatgerichtOnderhoudenResultaatgerichtBouwen.

mauriTs Jansen,

mulder sCHilders:

“Pioneering is verBindende faCTor BiJ koPPelen Bim en rgvo”Door BIM en de software RGVO+ te koppelen wordt het mogelijkom onderhoudsscenario’s te berekenen. De total costs of ownershipwordeninzichtelijkdoordatduidelijkwordtbijwelketypeontwerpwelkeonderhoudskostenhoren.

Maurits Jansen van Mulder Schilders, de bedenker achter RGVO+, isnauwbetrokkenbijditgezamenlijkeprojectvandewerkplaatsenBIMen RGVO: “RGVO+ is software om RGVO-projecten makkelijker tekunnen handelen. Vanuit de werkplaats RGVO is vervolgens de wensgekomen om samen te werken met de werkplaats BIM. Door aan dehoeveelhedenvanuithetBIM-ontwerp,dedata,deinvloedsfactorendiealinRGVO+zijningebouwd,toetevoegen,kunjeonderhoudsscenario’sberekenen. Samen met verschillende partijen vanuit de werkplaatsen,TimoHartmannvandeuniversiteitTwente,softwarebureauItannexendeprogrammeurvanRGVO+Datavisualwerkenweaandekoppeling.Pioneeringishierinechtdeverbindendefactor.“Het is ons nu technisch gelukt om vanuit een BIM-ontwerponderhoudsvoorspellingen te genereren. Je kunt zien met welkeaanpassingeninhetontwerpjekuntbesparenopdeonderhoudskosten.Bijvoorbeelddooreengrotereoverstekofhetgebouweenkwartslagtedraaien.Nuwillenwenogverderonderzoekenofhetbredertoepasbaaris. Voor ons als onderhoudsbedrijf heeft BIM nog geen toegevoegdewaarde,maarikdenknaardetoekomsttoedatallebedrijvenmeegaanwerkenomhetBIM-bestand–dedatabasevaneengebouw–teupdatenmethuneigengegevens.Dankomendusookhettypebeglazingendeverfsystemenerin.”

| pagina 58 |

afsTudeeronderzoeken

rgvo-domijnDomijnisdrukbezigRGVOstructureelteimplementerenenwildaarbijopcomplexniveaustructureleafsprakenmakenmetmarktpartijen.IndatkaderhebbenRudyBunteenStefanterBekkehunafstudeeronderzoekvoordewerkplaatsuitgevoerd.VanuithunstudieBedrijfseconomieaanSaxionhebbenzeonderzoekgedaannaarfinanciëleenjuridischerisico’svoorRGVObinnenDomijn,waaronderdecontractvormendebetalingswijze.Domijnwiltoenaarhetbetalenvaneenbedragperwoningpermaand.EnkelebelangrijkebevindingenzijndatdebetalingswijzewettelijkistoegestaanendatonenigheidoverhetgewenstekwaliteitsniveauvoorkomenkanwordendoordeNEN2767enconditiemetingen.

implementatie rgvo in de organisatieStefanMaatmanenJoostHoogeveenzijnafgestudeerdopdeimplementatievanRGVOindeorganisatiebijdeopleidingBouwtechnischeBedrijfskundeaanSaxion.Zijhebbenonderzoekgedaannaarorganisatorischeaspectenbijopdrachtgeversen–nemersvoorhetsuccesvolinvoerenvanRGVO.Enkeleaandachtspuntendiebelangrijkblekenvoordeimplementatiezijn:eenduidelijkestrategischevisie,eengoedonderbouwdstrategischplan,draagvlakbinnendeorganisatie,langetermijndenkenenduidelijkecommunicatieoverdeveranderingenwaarmeemedewerkerstemakenkrijgen.StefanMaatmanheeftonderanderevoorhetopstellenvaneenpraktijkhandleidingeenaanstellingvaneenhalfjaargekregen.

arno oldenmenger,

de woonPlaaTs:

”PrakTiJkHandleiding rgvo om Te kunnen leren van elkaar”

De Woonplaats is een van de initiatiefnemersvan de praktijkhandleiding RGVO. arnoOldenmenger van De Woonplaats: “RGVOheeft zoveel positieve kanten dat het zonde isom er niets mee te doen: kostenbeheersing,kwaliteitborging en continuïteit voor eenopdrachtnemer. In de praktijkhandleidingbeschrijven we de do’s en de don’ts zodat jekuntziendatRGVOnietzoingewikkeldhoefttezijnenjejeopdevoordelenkuntconcentreren.Datwerktdrempelverlagend.

“Met het tienstappenplan van TNO is al eengoedebasisgelegd,maardieisheeltheoretisch.Nu zie je dat meerdere partijen in dezelfdevalkuilenstappen.Wemoetenlerenvanelkaar.RGVO-trajecten zijn intensief, maar door onzekennisgezamenlijktebundelenwillenwetoteengoed concept komen, zodat gemaakte foutenniet nog een keer gemaakt hoeven te worden.Ikvindhetessentieeldatwegoedluisterennaarelkaarendurvenvragentestellen. Ikgeloof inRGVO, maar als het te ingewikkeld gemaaktwordt,danishetgedoemdtemislukken.

“afstudeerders van Saxion hebbeninterviews gehouden met opdrachtgevers enopdrachtnemers en onderzoek gedaan. Naaraanleiding hiervan zijn twee bijeenkomstengehoudenwaarinweeeninhoudelijkeenopendiscussiekondenvoeren.Hetwasvernieuwenddatdepartijenzichzoopenopstellen. Ikvonddit erg interessant. Om tot een uiteindelijkehandleidingtekomenmoetnogveelgebeuren.Er zijn nieuwe sessies gepland om er verdervormaantegevenenwehopendehandleidinginheteerstehalfjaarvan2013afteronden.”

| pagina 59 |

| pagina 60 |

| pagina 61 |

doelsTelling en visie BinnendewerkplaatsKlimaatNeutraalRenoverendoenopdrachtgeversenbedrijvenervaringopbijvernieuwenderenovatieprojectendieuiteindelijkleidennaarklimaatneutralewoningen.DekennisinstellingenuT,SaxionenROCvanTwenteonderbouwendoormiddelvanonderzoekendewerkelijkeresultatenvandeprojecten.Ditleidttotbeterevervolgprojecteneneenvoorsprongvoordeelnemendemarktpartijen.Hetgaathierbijomhet(technisch)monitoren,hetmonitorenvangas-enelektriciteitsverbruik,onderzoeknaardeterugverdientijd,hetonderzoekenvanbewonerstevredenheid,hetopstellenvaneenonafhankelijkrapportoverdepilotenhetvertalenvandepilotnaarvervolgprojecten,inclusiefproduct-enprocesverbetering.

loPende PiloTs

klimaatneutraal renoveren op mutatiebasis InopdrachtvanWBOWoneniseenhaalbaarheidsonderzoekverrichtnaardetechnischeeneconomischehaalbaarheidvanhetenergetischrenoverenvaneenindividuelewoninggekoppeldaanmutatieonderhoud.Randvoorwaardehierbijisdatdeuitvoeringingeplandmoetwordenbijhetmutatieonderhoud.Detotaleuitvoeringmagmaximaalvierwekeninbeslagnemen.Daarnaastisonderanderegerekendvanuitwoonlasten.Zodraerwoningenleegkomen,wordtdepilotuitgevoerd.

werkPlaaTs klimaaT neuTraal renoveren

deelnemers

aannemersbedrijfW.J.Haafkes&ZonenB.V.,Pilkington,alcedo,Remeha

BeterWonen,RoosdomTijhuis,BaM,ROCvanTwente,MBOCollegevoorBouw,Infra&Interieur,

Saxion,Climarad,CogasDuurzaam,TrebbeNoord-Oostb.v.,DeWoonplaats,universiteitTwente,

Domijn,Viverion,Feenstra,VastbouwOostB.V.,WBOWonen,gemeentealmelo,Welbions,

gemeenteEnschede,WonenDelden,gemeenteHengelo,HeminkGroep,WooncorporatieOnsHuis,

HoltdijkB.V.,Zelzius,Iaaarchitecten,KleinPoelhuisBeheerB.V.,KoopmanTBIbouw,Loohuis

installatietechniekenb.v.,NijhuisBouwBV.

| pagina 62 |

Het lang noord, enschedeInopdrachtvanDomijnwordenophetLangNoordcircatweehonderdzogenaamdehobbykamerwoningengerenoveerdmetalsdoeleenlabelsprongvanEofFnaareena,a+ofa++.Dewoningenmetdeeerstetweelabelszijninmiddelsgerealiseerd,derenovatievandewoningenmetdehoogsteambitieiseind2012gestart.Vanuitdewerkplaatswordtonderzoekgedaannaarhetwerkelijkeenergieverbruik,eventuelezwakkeplekkenindethermischeisolatie,deterugverdientijdendebewonerstevredenheid.Deresultatenvandewoningenmetheta-labelwordenfebruari2013gepresenteerd.Enkelemaandendaarnavolgtderapportagevandea+woningen.

velve lindenhof, enschedeIndewijkVelveLindenhofzijntienkaraktervollezogenaamderoodbouwenvijftiengrijsbouwwoningenvanDeWoonplaatsgrondiggerenoveerd.Dezerenovatiewaseenbewustekeuzevandebewoners.VoorhetprojectheeftdewerkplaatsKlimaatneutraalRenoverenonderandereonderzoekgedaannaardefinanciëlehaalbaarheidmet

betrekkingtothetTotalCostofOwnership-model.Daarnaastishetonderzoeknaardeprocesbeheersingvanenergetischerenovatiesopgeleverd.September2012iseengrootenuitgebreidmonitoringsprojectgestartvoorzowelderenovatiealsdenieuwbouwwoningen.

flora domijnIndeEnschedeseBloemenbuurtworden195woningenuit1928gerenoveerdvanlabelEofFnaareena-label.Deeerstegerenoveerdewoningenwareneind2011klaarendelaatstewordenbegin2013opgeleverd.DemonitoringisvergelijkbaarmetdeaspectenvanHetLangNoordenlooptvolop.

| pagina 63 |

’t kotteInopdrachtvanWelbionszijn82karakteristiekewoningengrondiggerenoveerd.Dewerkplaatsiseind2012begonnenmethetmonitorenvanonderanderedetechnische,verbruiks-enfinanciëleaspecten.

maatschappelijke investeringsopgave (mio), duurzaam wonen en werken enschedeDewerkplaatsKNRwerktsamenmetdeorganisatiesenmensenachterdeMaatschappelijkeInvesteringsopgave(MIO).GeplandisdatKNRwordtingezetopspecifiekevraagstukken,bijvoorbeeldvoormonitoring.

sTage en afsTudeeronderzoekenWoningcorporatieDeWoonplaatsheefteenverbeterambitieuitgesprokenaangaandehetbeheersprocesvanenergetischeverbeteringenbijdebestaandewoningvoorraadopbasisvanvernieuwendopdrachtgeverschap.Omeencompleetbeeldteschetsenvandehuidigesituatieiseronderzoekuitgevoerdopdrieniveaus:markt-,branche-enorganisatieniveau.RoelNavis,vandeopleidingBouwtechnischebedrijfskundevanSaxion,heeftmetbehulpvananalysemodelleneninterviewsmetmedewerkersvanDeWoonplaatsenpersonenuitdegehelebouwkolomeenonderzoekopgeleverdoverhetverbeterenvanprocesbeheersingvanenergetischerenovaties.

derk Ter Harmsel,

niJHuis Bouw:

“we konden lekkage voorkomen dankziJ infraroodoPnames”

Bij de renovatie van de wijk Flora Domijn in Enschede hadwoningcorporatieDomijnonderanderealsdoeleenflinkesprongmakenin het energielabel van de woningen. De werkplaats KlimaatneutraalRenoveren doet onderzoek om te kijken of dit doel ook werkelijk isgerealiseerd. Derk ter Harmsel, projectleider bij Nijhuis Rijssen: “Bijde eerste opgeleverde woningen zijn infraroodopnames gemaakt omteonderzoekenofernogverbeteringenkondenplaatsvinden.Erwerdontdekt dat er warmte wegliep bij een hoekoplossing in het kozijn enbij de aansluiting van de dakkapel. Er is gezocht naar een afdoendeoplossingvoordezelekkagezodatwebijderuim150woningendienogvolgdenditprobleemkondenvoorkomen.“Wij hebben al eerder met infraroodopnames gewerkt. Dit heeft alsvoordeeldatnuallekozijnenwordenafgeplaktomdeaansluitingvandekozijnenendeisolatiedichttezetten.Inhetverledenwerdendedelentegenelkaargeschoven.Laterkwamhetvoordatertocheenlekwerdgeconstateerd,terwijlwedachtendatallesgoedwasgemonteerd.“Wijzijnnieuwsgierignaardeuitslagvandemetingdoordewerkplaatsnaarwatnuhet daadwerkelijkeenergieverbruikvandegerenoveerdewoning is. We gaan er van uit dat de bewoners 40 procent op hunenergierekening besparen, maar is dat ook daadwerkelijk zo? Debesparingheeftuiteraardooktemakenmethoebewustdebewonerszelfmetenergieomgaan.BijeenrenovatieprojectvanWelbionsbleekzelfshetresultaatbeterdanwezelfhaddengedacht.BijFloraDomijngaatditooklukken!”

| pagina 64 |

DegemeenteEnschedeheeftdeambitieindekomendejarenEnschededuurzamerenenergiezuinigertemaken.Hetgaatomongeveer40.000woningen,waarvanongeveer50procenthuurwoningenzijn.BijveelvandezehuurwoningenwordendoorwoningcorporatiesduurzameverbeteringengedaanomaantesluitenopdeambitievandegemeenteEnschede.Deambitievandegemeenteisechterniethaalbaaralskoopwoningenachterblijvenmetdezeverbeteringen.OmdeinteressenaarmogelijkeverbeteringenonderwoningeigenarentetoetsenisdoorTobyReimertenDominiqueSchreudereen(markt)onderzoekgedaannaarinstallatiesinparticulierewoningen.Doormiddelvaneenbriefzijnnauwkeuriggeselecteerdewoningeigenarenopdehoogtegesteldvanhetonderzoek.Deenquêteisverspreidviainternetenschriftelijkhuis-aan-huisafgenomen.

minor lean en duurzaam bouwenBinnenSaxionisdeminorLeanenDuurzaambouwenopgestart.Hierinwerkenstudenteningroepeneenhalfjaaraanprojectenuitdepraktijkvandewerkplaats.HetbetreftprojectenvanWelbionsenDomijn.Opdezemaniermakenzeinhetderdestudiejaarkennismetinnovatieveenintegraleprojecten.aandeanderekanthebbenledenvanPioneeringbaatbijverfrissendeideeënvanjongemensen.Dewerkplaatsstimuleertdezesamenwerkingenondersteuntstudenten,docentenenopdrachtgeversmetkennisenervaring.

ronald Jonker, domiJn:

“meT de infraroodoPnames visualiseer Je de ouTPuT”

De tuindorpachtige wijk Flora Domijn inEnschede is gerenoveerd en de 191 woningenuit 1928 hebben op enkele na nu een a-label.De werkplaats Klimaatneutraal RenoverenmonitorthetprojectFloraDomijn.ProjectleiderRonald Jonker van woningcorporatie Domijn:“Er waren veel klachten en vochtproblemen,maar omdat het een karakteristiek complexis, met een verscheidenheid aan woningenen versieringen in het metselwerk, vondenwe het complex het behouden waard.Daarnaast wilden we meer verdunning envariatie in de wijk en daarom hebben wevier keer van drie twee woningen gemaakt,en van een aantal drieslaapkamerwoningentweeslaapkamerwoningen. De laatsten zijnmeergerichtopstarters.

“Domijn wil de woningen nog veertig jaarexploiteren daarom vond ik een labelsprongnaarCnietvoldoende.Sommigekoudebruggenkunnen we niet oplossen, zoals de uitbouwenuit 1986 waarvan de spouwmuren op dezandgestortevloerstaan,Wehebbenwelondermeer de kapisolatie opgekrikt, de spouwen ende platte daken nageïsoleerd, de dakkapellenvervangen en het glas vervangen door HR++.Omdat we de meeste kieren dichten, moetje goed op het binnenklimaat letten, daaromhebben we in elke woonkamer een Climaradgeplaatst; een gebalanceerd ventilatiesysteemgecombineerdmeteenradiator.

“Met de infraroodopnames van de werkplaatsKlimaatneutraal Renoveren visualiseer je deoutput van de energetische maatregelen endaaruit bleek dat we goed bezig zijn. Met degegevensuithetverledenennieuwegegevenskunnen we volgend jaar vergelijken of wede verwachte besparing tot veertig procentgehaaldhebben.”

| pagina 65 |

| pagina 66 |

doelsTelling en visieBinnendewerkplaatsInnovatieveToepassingenindeGWWzoekenpartijensamennaarinnovatievekansenenoplossingenindesector,bijvoorbeeldvoorkorteredoorlooptijdenenslimmeretoepassingen,diekunnenresulterenineentoenemendekrachtvandeGWW-bedrijven.Zijkunnenzichvervolgenspresenterenalsvernieuwendeendynamischebedrijven,gebruikmakendvandemodernstetechniekenenmiddelen.Hetdoelvandewerkplaatsisdegeselecteerdeprojectenkansentebiedenvooronderzoekenontwikkelingendezeprojectentebegeleiden.

Eenaantalvandezeprojectenisgerichtopsmarttechnologieën.Ookonderzoektdewerkplaatsdetoepassingvannieuwematerialen,zoalscomposieten(vezelversterkendekunststoffen),indehoopdatdezeproductinnovatievoordelengaatopleverenvoordegebruikerendesector.Omeenbreeddraagvlaktecreërenismetnamedesamenwerkingtussenondernemers,overheid,onderwijsenonderzoekvangrootbelang.Hetintegrerenvanderesultatenindesectorvereisteengoedesamenwerking.

ClusTer innovaTie in de gww

| pagina 67 |

werkPlaaTs innovaTieve

ToePassingen in de gww

deelnemers

NTPGroep,altenaInfra-Materialen,Ballast-NedamInfraNoord-Oost,BaMInfratechniekNoordoostB.V.,

BeheersmaatschappijHegemanNijverdalB.V.,DuraVermeerInfrastructuurBVOost,DusseldorpInfra,

SloopenMilieutechniek,Heijmans Infra,NTPInfrab.v.,KWSInfraB.V.,Oranjewoud,Reef InfraB.V.,

Roelofs advies en Ontwerp B.V., Royal Haskoning Infrastructuur & Transport, Tauw B.V., Temmink

Groep B.V., Twee R Recyclinggroep, Twentse Weg- en Waterbouw BV, Van Heteren aannemings-

bedrijfB.V.,Gemeentealmelo,GemeenteEnschede,GemeenteHellendoorn,GemeenteHengelo,

Gemeente Losser, Provincie Overijssel, Waterschap Regge en Dinkel, universiteit Twente, Saxion

Hogeschool,ROCvanTwente.

| pagina 68 |

PiloTs

asPari in 2012 – valorisatie en doorontwikkelingHetnetwerkaSPaRi(aSphaltPaving,Research&innovation)isverdergegaanmetprofessionaliseringvandeasfaltwegenbouwsector.SamenmetdePioneering-werkplaats‘InnovatievetoepassingenindeGWW’wordteenimpulsaandezeambitiegegeven.OnderzoekersaandeuniversiteitTwentewerkeninnauwsamenwerkingsverbandmetzowelregionalealsnationalewegenbouwersommeerinzichtinhetwegenbouwprocestekrijgenennaarverbeteringvanhetwegenbouwprocesenuiteindelijkdekwaliteitvandeasfaltverhardingtestreven.Hetjaar2012washetjaarvandevalorisatieendoorontwikkelingvandePQienVirtueleBouwplaats.

Binnenstedelijke rioleringsprojectenOmdeplanning-enuitvoeringsprocessenvanbinnenstedelijkerioleringsprojecten,diesteedscomplexerworden,teanalyserenzijnobservatiesgedaanbijhetprojectMooienhof/Boulevard1945teEnschede.

DaarnaismetprojectleidersuitEnschedeenHofvanTwentebegonnenmetdeontwikkelingenimplementatievan4D-CaDbouwprocesvisualisaties,dieplanningsprocessenondersteunen.Zewordengemaaktvoordevolgendeprojecten:MST/KoningspleinEnschede(t/mapril2014),ToekomststraatEnschede(opgestartdec2012)enSportlaanDelden(startvoorjaar2013).MogelijksluitendegemeentenHengelo,almeloenBornehierbijaan.Vervolgenswordendenieuwetoolsentechniekenbeschreven,diekunnenhelpenomplanningenuitvoeringsprocessenvanreconstructiewerkzaamhedenindeondergrondteverbeteren.Onderzoeksresultatenzijnin2012gepubliceerdengepresenteerdtijdensverscheidenevakdagenenconferenties,deCROW-infradagen(specialesessie),internationaleconferentiesinMoskouenMünchenalsooktijdensdelanceringvanhetnationale3Tu.BouwCentreofExcellence.EenBachelor-afstudeerderonderzoektderisico’sdieoptredentijdensdeaanlegvanglasvezelnetten.

| pagina 69 |

Composiet damwandIn2012zijnverwerkingsproevenuitgevoerdwaaruitbleekdatgetestecomposieten(vezelversterkendekunststoffen)naenkeleaanpassingengeschiktlijkenvoorhettoepassenindamwanden,dienunoggemaaktwordenvanhout,staalofpvc.VanwegehetenthousiasmeonderdedeelnemerszijnenkelepilotprojectengestartinsamenwerkingmetRijkswaterstaatendeprovincieOverijssel.Deresultatenhiervanzijnzeerwisselend.In2013verschijnteentechnischeindverslagmetallebevindingenenconclusies.Inmiddelswordtookonderzoekgedaannaarhetcomposiet“bamboe”.ErzijnbrugdekkenmeebedektindegemeenteHengeloenerwordteenoverlaatgemaakt.Deresultatenzijnbemoedigendenkunnenleidennaareennieuwinnovatiefproduct.

Composiet stuwDiverseondernemingenuitdeGWW-sectorwerkensamenaanonderzoeknaardetoepassingvancomposietenbijstuwen.Ineersteinstantiewordtgekekenengetestin

Jan sCHuTTeBeld,

Twee “r” reCyCling groeP:

“asfalTProJeCT komT dankziJ Pioneering van de grond”ouTPuT”

Twee “R” Recycling Groep, dat bouw- en sloopafval van sloop- enwegenbouwbedrijvenverwerktotfundatiemateriaalvoordewegenbouw,wilditgranulaatopeenhoogwaardigermanierwegzettenindemarkt.

JanSchuttebeld:“Dusnietonderdeweg,maaronderandereinhetasfalt.Wijziennamelijkdeafzetmarktveranderen.Deprijszakt,eriscrisisinde bouw, Nederland ligt al vol met wegen en er is veel concurrentie.aandeanderekantvoorzienwijdatdehoeveelheidslooppuinforsgaatstijgen.IkliepallangermethetideerondomdeprimairegrondstoffendaadwerkelijktevervangenenmetnamePioneeringheefttochweleenslingergegevenaanhetproject,zodathetechtvandegrondisgekomen.“Via Pioneering is een projectteam opgezet en zijn deskundigeningeschakeld van de asfalt Centrale Hengelo, van der GraafzeeftechniekenenhetasfaltKenniscentruminVenlo.Hetproductwatwegemaakthebben,hebbenwegetestopvermoeiingenhetblijktdatditmengelhogerenormenhaaltdanhettraditioneleasfalt.Innovemberwerd het nieuwe asfalt bij wijze van proef aangebracht op het 5000vierkantemetergrote terreinvandeTwentseRecyclingMaatschappij.We latenheteen jaartje liggenenkijkenhoehetzichhoudtonderdemechanischebelasting.Totnutoezietheternoggoeduit.Ondertussenben ik al weer bezig met iets nieuws, een ander bouwgerelateerdproduct.Wetestenheteerstbinnenonsbedrijf,maaralsweeropgroteschaalwatmeewillen,klopikdaarweergraagmeeaanbijPioneering.”

| pagina 70 |

hoeverredestalenkleppenvervangenkunnenwordendoorkleppenvancomposiet.Indezomeris,insamenwerkingmetwaterschapRegge&Dinkel,eenstuwdrooggezetomteinspecterenhoededraaipuntenenaanslageneruitzien.Daarnaisdeengineeringgestartomhetontwerptevervolmakenende0-serieteproduceren.Inhetvoorjaar2013zaleencomposietstuwklepwordengeplaatst.Bijpositievetestresultatenkanvervolgenseenproductieplanwordenopgezet.

Puin in asfaltKandesteenfractievanhetasfaltmengselvervangenwordendooreensecundairerecyclingbouwstofbestaandeuitbouwpuingranulaten?aangeziennatuurlijkegrondstoffenschaarszijnendehoeveelheidbouw-ensloopafvalstijgt,onderzoektdewerkplaatshoebouwpuingranulatenhetbestekunnenwordeningezet.Deonderzoekengaanmetnameinderichtingvanlagetemperatuurasfaltenhetvoorkomendatderelatiefzachtepuinsoortenteveelbitumenopzuigt.Deeerstevoorlopigeresultatenzijnzeerhoopvol.InhetkadervanPuininasfaltisinnovember2012eenproefvakaangelegdbijdeTRMinHengelo.Detestresultatenzullenmedio2013bekendzijn.

gis is gaafHetprojectGisisGaafisin2012gestartommetnamejongerentestimulerenomtekiezenvooreengeodetischeopleiding.DewerkplaatsInnovatieveToepassingenwilbijdragenaan

deontwikkelingvanGEO-onderwijs.Ondankseennogaltijdgrotevraagnaarpersoneelmetkennisvangeo-informatie,zijnerweinigstudentendieindierichtingeenopleidingkiezen.Mogelijkeoorzaakisdaterteweinigbegripisoverhoedevoordelenvangeo-informatieoptimaalingezetkunnenworden.DewereldwordtsteedsGISser.HetnavigatiesysteembrengtonsnaarelkadresinEuropa.IndriedimensiesvliegenwedoorNewYorkofamsterdamenvooreenverbouwingkunnenweonlinedegemeentelijkebestemmingsplanneninzien.achteraldezemogelijkhedenschuilteenwereldvanGeo-informatie.DewerkplaatsGISsetoepassingenwilmensenenthousiastmakenvooropleidingeninhetgeo-werkveld,benutaanwezigegeokennisen-kundeinderegioTwenteenontwikkeltinnovatieve,GISsetoepassingen.

vernieuwend opdrachtgeverschap: BouwteamDewerkgroepVernieuwendopdrachtgeverschapbestaatuitcentraleinkopers,adviseursenprojectmanagersvangemeenten,kennis-enzorginstellingen.Doelispilotprojecteninitiëren,samenwerkingstimuleren,kennisdelenengezamenlijkeenleidraadvoorvernieuwendopdrachtgeverschapontwikkelen.IndegemeenteHellendoornwerktenRoelofs,hetwaterschapReggeenDinkelenRoyalHaskoningsameninbouwteamverband.Indeontwerpfaseisveeltijdgestokeninhetbenoemenvandeuitgangspunten

| pagina 71 |

enhetuitwerkenvanalternatievenvoorhetrioleringsvraagstuk.Hierdoorkonwordenbespaardindeaanlegvaneenbergbezinkvoorziening,hetgeenookvoordebeheersituatieeenbesparingbetekende.DeuTpresenteertderesultatenvandezepilotin2013.

kraamkamerBinnendewerkplaatsliggeneropditmomentgeeninitiatievenwelkezoudenkunnenresultereninnieuweprojecten.Natuurlijkzijnerkansenvoornieuweprojectendieeengroterebehoeftehebbenaandeinzetvankennisenkunde.IndiendezekanszichvoordoetzalerallesaangedaanwordendezeprojectenbinnenPioneeringteinitiëren.

BerT vowinkel, roelofs:

“dankziJ BouwTeam meer BegriP voor elkaar”

De gemeente Hellendoorn heeft als pilot “het bouwteamrioleringsproject Daarlerveen” openbaar aanbesteed op basis vankwaliteit. Roelofs maakte deel uit van dit bouwteam. Bert Vowinkel:“Deze contractvorm is gericht op een gezamenlijke ontwerpfase.In de uitvoeringsfase ga je eigenlijk weer terug in de traditionelerolverdeling van opdrachtgever en opdrachtnemer. Van ons, alsontwerpendeaannemerenintegralekennispartner,magdelijnvandeontwerpfase meer worden doorgetrokken, zodat de aannemer ook deontwerpverantwoordelijkhedenheefttijdensdeuitvoering.“Het voordeel van een bouwteam is dat je meer opereert vanuit eengezamenlijk belang, waardoor een maatschappelijke meerwaardegecreëerd wordt. Je gebruikt vroegtijdig elkaars kennis en daardoorkunjemeermogelijkhedenenkansenbesprekenenbenutten,wattengoede komt aan het eindproduct en dus de eindgebruiker. Hierdooris het ontwerp anders geworden dan de gemeente in eerste instantievoor ogen had. Zo is bijvoorbeeld het gemaal verplaatst, zodat eentoekomstige aansluiting makkelijker kan worden gerealiseerd. Tevenskwamhetgemaalverdervandewoningenomoverlastteminimaliseren.Hetontwerpisdaarmeemeertoekomstgericht.“Pioneering volgde nauwgezet het proces van aanbesteding totopleveringvanditproject.Doordeevaluatiemomentennaeenafgerondefaseenbevindingenaanheteindvaniederevergaderingwerdiedereenzichbewustervanhetproces.TevensboodPioneeringdemogelijkheidomexpertisevanderden,zoalseenjurist,intebrengenzonderdatditdesamenwerkingverstoorde.Ikdenkdatbeidepartijennuextratoolshebbenomhiermeedoortekunnen.”

| pagina 72 |

Het programmabureau fungeert als loketfunctie.

Deze functie zal ook na het lopende programma, al

dan niet in afgeslankte vorm, blijven bestaan. Hier

kunnen de deelnemende bedrijven dan nog steeds

methunvragenterecht.Destichtinghooptnatuurlijk

ook dat niet-deelnemende bedrijven hun weg

hiernaartoevindenenhunvraagstukkenvoorleggen.

Hetprogrammabureauzetinopeengroeiendaantal

deelnemersdatsamenmetPioneeringdebouwwillen

blijveninnoveren.

Hetprogrammaisinvierprogrammalijnengeclusterd

en de samenstelling kent een dynamisch karakter.

Pioneering werkt hierbij vraaggestuurd vanuit

de deelnemers en de markt. De activiteiten van

Pioneering worden na afloop van het lopende

programma vanuit diverse bronnen gefinancierd,

waarbijhetuitvoerenvanprojectenen(commerciële)

opdrachteneengroeienddeelvandeomzetzalgaan

uitmaken.

Onderstaande tabel geeft een overzicht weer van

deaandeStichtingPioneeringtoegekendesubsidie.

Voor een uitgebreide financiële rapportage wordt u

verwijzen naar het financieel jaarverslag over 2012,

welkeindeloopvanhetvoorjaar2013uitkomt.

Werkplaats Beschikking Beschikking Beschikking Beschikking Beschikking Beschikking Subsidie

inspanning inspanning inspanning Subsidie Subsidie Subsidie t.o.v.

2008/2010 2011/2013 totaal 2008/2010 2011/2013 totaal inspanning

PO 627.900 971.429 1.599.329 313.950 400.000 713.950 45%

IDF 2.145.840 1.757.143 3.902.983 858.336 660.000 1.518.336 39%

SE 737.600 1.201.429 1.939.029 295.040 452.000 747.040 39%

C&H 735.000 798.571 1.533.571 294.000 298.000 592.000 39%

RV 324.594 0 324.594 162.297 0 162.297 50%

MIO 393.000 778.571 1.171.571 196.500 325.000 521.500 45%

VOB 1.014.000 3.052.262 4.066.262 507.000 1.096.994 1.603.994 39%

RGVO 769.400 828.571 1.597.971 384.700 350.000 734.700 46%

IT 1.664.000 2.242.857 3.906.857 665.600 840.000 1.505.600 39%

KNR 0 1.071.429 1.071.429 0 400.000 400.000 37%

BIM 0 810.714 810.714 0 310.000 310.000 38%

8.411.334 13.512.976 21.924.310 3.677.423 5.131.994 8.809.417 40%

Het gehele programma vernieuwend ondernemen in de Bouw van stichting Pioneering loopt vijf jaar en wordt ondersteund door de provincie overijssel en regio Twente met een subsidie van circa negen miljoen euro. Het programma bevindt zich nu in het laatste jaar en naast de resultaten die al zichtbaar zijn, wordt er nog hard gewerkt aan verschillende projecten die elk op eigen wijze bijdragen aan de overall doelstelling van het programma. na oktober 2013 zal stichting Pioneering haar bijdrage blijven leveren om de bouwsector in het oosten van nederland te versterken.

finanCiën

BesCHikking 2008-2013

| pagina 73 |

| pagina 74 |

2012 was inderdaad een moeilijk jaar voor deTwentse bouw. In dit jaar hebben helaas weergerenommeerde bedrijven de deuren geslotenen zijn veel goedgekwalificeerde en betrokkenmedewerkersindesectorhunbaankwijtgeraakt.Een groot aantal vaklieden die de afgelopenjaren-aldannietnoodgedwongen-eenbestaanprobeerden op te bouwen als zelfstandige ennu ook zonder werk zitten, komen daarbij nieteensvoorinofficiëlewerkloosheidsstatistieken.Misschien doet die situatie van de mensen inonzebedrijfstaknogwelhetmeestepijn.

In elk geval stemt het tot nadenken. Enonderstreept het de noodzaak om tevernieuwen. Dat is waar Pioneering ook weerin2012aanheeftgeprobeerdbijtedragen,meteen groot aantal projecten en bijeenkomsten.Tweewilikerhierinhetbijzonderuitlichten.

Inhetvoorjaarvan2012kwamendekoplopersonder de Twentse opdrachtgevers bij elkaar indeZwanenhofinZenderen.Omtepratenoverprofessionaliseren van opdrachtgeverschap,vanuit de overtuiging dat zij belangrijkespelbepalers zijn voor de toekomst en detransitievandesector.

Een paar maanden later organiseerden we eendrukbezochte bijeenkomst met de regionaleKamervanKoophandelspeciaalvoorzelfstandigevakmensen. Zij vormen een belangrijkegroep als het gaat om het vakmanschap, entegelijkertijdeenkwetsbare.Hetgoedenieuwsis dat zelfstandige professionals goed lijkenvoorgesorteerdvoordeparticulieremarkt,waar

de komende jaren een forse opgave ligt in debestaandewoningvoorraad.

Beide voorbeelden geven aan dat ookPioneering niet stil zit en nieuwe wegen vindtomvernieuwingindebouwtestimuleren.Nietalleenmetbedrijven,maarookmethunklantenenhun‘humancapital’.

Debouwisnognietuitdecrisis.Omtedenkendat we uit geïnnoveerd zijn, zou dan ook eenmisvatting zijn. De sector kan daarbij - ook indekomende jaren-besteensteuntje inderuggebruiken en Pioneering wil daarvoor zorgen.alswesamendeschouderseronderzettenengerichte keuzes durven maken, dan moet datlukken.

Samenmetvelenvanuhebbendemensenvanhet programmabureau en ik met veel pleziergewerkt om Pioneering te maken tot waar wenustaan.Voormijishetmomentaangebrokenomeenvolgendestaptezetteninmijnwerkenmaakikdeoverstapnaareennieuweuitdaging.Ik kijk met trots terug op wat we deafgelopen jaren hebben bereikt en wilulangsdezeweghartelijkbedankenvoor de fijne samenwerking ensteunvooronsinitiatief.

ir.BasvanderVeenProgrammadirecteurPioneering2008-2012

Begin 2012 was ik samen met een bouwondernemer op reis naar een bijeenkomst elders in het land. Het gaf ons de gelegenheid om bij te praten en wat uitgebreider stil te staan bij de situatie in de sector en de betekenis van de crisis voor zijn bedrijf. Het viel ons beiden op dat, waar medio 2011 er nog een licht optimisme te zien was geweest over een voorzichtig herstel, veel mensen in onze sector 2012 vermoeid en met hangende schouders begonnen. een uitspraak die me uit dat gesprek sterk is bij gebleven is dat “in 2012 de bijl wel zal gaan vallen.”

vooruiTBlik

| pagina 75 |

deelnemers 2012

| pagina 76 |

A D V O C A T E N - N O T A R I S S E N

INFRA-MATERIALEN

| pagina 77 |

Roosdom Tijhuis samenwerken aan

werk

www.strakschilders.nl

| pagina 78 |

deelnemers 2012

PMS

CMYK

ZWART/WIT

100 % ZWARTPMS 3005

100 % ZWART100/37/0/0

100% ZWART

GRIJSWAARDEN 100% ZWART

eindredactie:

CarmenOudeWesselink

Teksten en foto’s:

StichtingPioneering

vormgeving en druk:

VerhaagDrukkerij

uitgave:

StichtingPioneering

M.H.Tromplaan28

7513aBEnschede

Colofon

| pagina 79 |

BesTuur sTiCHTing Pioneering 2012JanBron(GemeenteHengelo),antjedeGroot-Schuttert

(TrebbeOost&NoordB.V.),BenKuipers(Loohuis

InstallatiegroepB.V.Fleringen),GerhardHospers(Raab

Karcher),HenkGersen(Iaaarchitecten),FonsCatau

(deWoonplaats)enHermanReinten(TWWB.V.)

adviseursvanhetbestuur:JanOoms(MBOCollegevoorBouw,

Infra&InterieurROCvanTwente)enandréDorée(universiteit

Twente,faculteitConstruerendeTechnischeWetenschappen)

CHefs werkPlaaTsen sTiCHTing Pioneering 2012SystemsEngineering:EvelienKlasens(Saxion),BouwInformatie

Model:MichelMosselenEvelienKlasens(Saxion),Individueel,

DuurzaamenFlexibelBouwen:CorinaPunte(Saxion),Master

IndustrieelOntwerpen:JokeBults(JokeBultsManagement

enadvies),Productontwikkeling:JokeBults(JokeBults

Managementenadvies),ConversieenHergebruik:Pascal

Scholte(Beltmanarchitecten),ResultaatgerichtVastgoed

onderhoud:GerardSalemink(Saxion),Klimaatneutraal

Renoveren:GerardSalemink(Saxion),Innovatieve

ToepassingenindeGWW:HardyEllenbroek(Syntens),Twents

OpdrachtgeversForum:GlennStern(Saxion)enCorinaPunte

(Saxion)

voorziTTers werkPlaaTsen sTiCHTing Pioneering 2012SystemsEngineering:TonnyBoerkamp(Hegeman+),Bouw

InformatieModel:WouterZweerink(Iaaarchitecten),

Individueel,DuurzaamenFlexibelBouwen:WimSturris

(VanDijkbouwB.V.),Productontwikkeling:BasHulsbergen

(deWoonplaats),ConversieenHergebruik:PatrickOude

Egberink(HoltdijkB.V.),ResultaatgerichtVastgoedonderhoud:

MauritsJansen(MulderSchildersTwenteB.V.),Klimaatneutraal

Renoveren:JeroenGietema(TrebbeOost&NoordB.V.),

InnovatieveToepassingenindeGWW:HarrieHuitema

(GemeenteHengelo)enalfredSiemes(ReefInfraB.V.),

TwentsOpdrachtgeversForum:JeroenHatenboer(Gemeente

Enschede)

Pioneering wordt mede mogelijk gemaakt door

2012 Jaarverslag

Pioneering