DE#STRAFRECHTELIJKE#MEERDERJARIGHEID# EEN# ......Faculteit!Rechtsgeleerdheid! Universiteit!Gent!...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2012-‐2013

DE STRAFRECHTELIJKE MEERDERJARIGHEID

EEN VERGELIJKEND PERSPECTIEF MET ENGELAND EN WALES

Masterproef van de opleiding

‘Master in de Rechten’

Ingediend door

Ibe Vonck

(00805671)

Promotor: Prof. Dr. Tom Vander Beken

Commissaris: Prof. Dr. Gert Vermeulen

iii

VOORWOORD

Deze masterproef heb ik geschreven met het oog op het behalen van het diploma ‘Master in de

Rechten’. Waar ik op vandaag sta, zou nooit gelukt zijn zonder de hulp van een aantal mensen. Ik wil

elk van hen dan ook graag expliciet bedanken.

Eerst en vooral bedank ik mijn promotor, Prof. Dr. Tom Vander Beken, die me uit de nood hielp toen

ik op het laatste moment kwam aankloppen met de vraag of ik mijn masterproef onder zijn

begeleiding mocht schrijven. Ik was altijd al geïnteresseerd in het strafrecht en het jeugdrecht.

Samen hebben we gebrainstormd en kwamen we tot een onderwerp dat me echt aansprak. Bedankt

voor de tips die u me gaf, zowel qua structuur als qua inhoud.

Verder wens ik een woord van dank te richten aan mijn familie, in het bijzonder aan mijn ouders, Rik

en opa. Bedankt voor de kansen die jullie me hebben gegeven en jullie onvoorwaardelijke steun. Niet

altijd met woorden, maar steeds merkbaar, bleven jullie in mij geloven. Jullie gaven me goeie raad bij

de keuzes die ik moest maken en leerden me doorzetten. Ook voor jullie aanmoedigingen en zorg

tijdens de blokperiodes, ben ik zeer dankbaar.

Ten slotte verdienen mijn vrienden een vermelding in dit dankwoord. Wanneer het even niet meer

mee zat, boden zij een luisterend oor en een schouderklop. Zij hebben mij bovendien ook een

fantastische studententijd bezorgd. Elisha, Joline, Charlotte, Lien en alle grimmies: dankjewel!

Brugge, augustus 2013

v

INHOUDSTAFEL

VOORWOORD ........................................................................................................................................ iii

INHOUDSTAFEL ....................................................................................................................................... v

INLEIDING ................................................................................................................................................ 1

DEEL I: DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID ...................................................................... 5

Hoofdstuk 1. Strafrechtelijke schuld en schulduitsluitingsgronden ........................................................ 6

Afdeling 1. De constitutieve elementen van het misdrijf. ................................................................... 6

1.1 Materieel element ..................................................................................................................... 6

1.2 Moreel element ......................................................................................................................... 7

1.3 Wederrechtelijkheid .................................................................................................................. 7

Afdeling 2. Strafrechtelijke schuld ....................................................................................................... 7

2.1 Schuldbekwaamheid: ‘wetens en willens’ ................................................................................. 8

2.2 Schuldvormen ............................................................................................................................ 8

2.3 Schulduitsluitingsgronden ......................................................................................................... 9

Hoofdstuk 2. Het ‘welfare model’ versus het ‘justice model’ ............................................................... 11

Afdeling 1. Begripsomschrijving ........................................................................................................ 11

Afdeling 2. Complexe systemen ........................................................................................................ 11

Tussenbesluit ........................................................................................................................................ 13

DEEL II: ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE ............ 15

Inleiding ................................................................................................................................................. 16

Hoofdstuk 1 Samenhang met het kindbeeld in de maatschappij ......................................................... 17

Afdeling 1. Kind als volwassene ........................................................................................................ 17

Afdeling 2. Kind als rijkdom van morgen ........................................................................................... 17

Afdeling 3. Kind als rechtssubject ...................................................................................................... 18

Hoofdstuk 2 De afwezigheid van een autonoom en afwijkend jeugdrecht .......................................... 20

Afdeling 1. Van de Oudheid tot en met de Nieuwe Tijd .................................................................... 20

Afdeling 2. België na de Franse revolutie .......................................................................................... 23

2.1 De Code Pénal van 1791 .......................................................................................................... 23

2.2 De codificaties van 1810 en 1867 ............................................................................................ 24

Afdeling 3. Engeland en Wales in de Victoriaanse periode ............................................................... 25

Hoofdstuk 3 De installatie van een autonoom en afwijkend jeugdrecht .............................................. 27

vi

Afdeling 1. Het Belgische jeugdrecht vanaf de twintigste eeuw ....................................................... 27

1.1 De Kinderbeschermingswet van 15 mei 1912 ......................................................................... 27

1.2 De Jeugdbeschermingswet van 8 april 1965 ........................................................................... 30

1.3 De staatshervorming: de bevoegdheidsverdeling ................................................................... 32

1.4 Wetsontwerp Onkelinx ............................................................................................................ 33

1.5 De wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006 .......................................................................... 36

Afdeling 2. Het Engelse en Welshe jeugdrecht vanaf de twintigste eeuw ........................................ 38

2.1 De Children Act van 1908 ........................................................................................................ 38

2.2 De Children and Young Person Act van 1933 .......................................................................... 40

2.3 De Children and Young Person Act van 1963 en 1969 ............................................................ 42

2.4 De Crime and Disorder Act 1998 ............................................................................................. 44

Tussenbesluit ........................................................................................................................................ 50

DEEL III: DE STRAFRECHTELIJKE MINDERJARIGE ................................................................................... 53

Hoofdstuk 1 Het principe, de gevolgen en de uitzondering .................................................................. 54

Afdeling 1. Principieel strafrechtelijk minderjarig tot achttien jaar .................................................. 54

Afdeling 2. Welke gevolgen brengt de strafrechtelijke minderjarigheid met zich mee? .................. 56

2.1 De bevoegde rechtbank .......................................................................................................... 56

2.2 Het toepasselijke jeugdrecht ................................................................................................... 58

Afdeling 3. De uithandengeving ........................................................................................................ 64

3.1 België ....................................................................................................................................... 64

3.2 Engeland en Wales .................................................................................................................. 70

Tussenbesluit ..................................................................................................................................... 74

Hoofdstuk 2 Internationaal en Europees kader .................................................................................... 77

Afdeling 1. Het VN-‐verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) en de VN-‐aanbevelingen ......... 77

1.1 De strafrechtelijke meerderjarigheid ...................................................................................... 78

1.2 De strafrechtelijke verantwoordelijkheid ................................................................................ 84

Afdeling 2. De Raad van Europa ........................................................................................................ 87

2.1 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) ...................................................... 87

2.2 Aanbevelingen en richtlijnen ................................................................................................... 92

Tussenbesluit ..................................................................................................................................... 93

Hoofdstuk 3 Ontwikkelingen, voorstellen en alternatieven .................................................................. 95

Afdeling 1. Het Engelse en Welshe debat omtrent de gepaste leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid ........................................................................................................................ 95

1.1 Situatieschets ......................................................................................................................... 95

vii

1.2. Waarom de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid verhogen? ........................... 98

1.3. Opnieuw naar een vermoeden van doli incapax? ................................................................ 101

Afdeling 2. Wat nu met het Belgische jeugdrechtssysteem? .......................................................... 103

2.1 Naar een jeugdsanctierecht? ................................................................................................ 103

2.2 De gulden middenweg ........................................................................................................... 105

DEEL IV: ALGEMEEN BESLUIT .............................................................................................................. 109

BIBLIOGRAFIE ...................................................................................................................................... 113

1 INLEIDING

INLEIDING

België is de afgelopen jaren getroffen door een hele reeks aan dramatische incidenten waarbij tal van

jonge daders betrokken zijn. Hierdoor kwam de jeugdcriminaliteit in de kijker te staan en is het hét

gespreksonderwerp. Waar overlast en criminaliteit van jongeren volop aandacht krijgt, ontstaat een

voortdurende wisselwerking tussen politiek en media. Een goed voorbeeld is de moord op Joe Van

Holsbeeck in 2006. De zaak zorgde ervoor dat de hervormingen binnen het jeugdrecht bovenaan de

politieke agenda gezet werden. Op die manier werd een gevoel van urgentie gecreëerd rond jeugd

die het verkeerde pad dreigde op te gaan,1 wat uitgroeide tot een ware moral panic onder de

bevolking.2 Deze paniekgolf impliceerde een aantal populaire mythen, zoals de stelling dat kinderen

op steeds jongere leeftijd ernstige misdrijven plegen en dat het aantal jeugdige delinquenten snel

toeneemt. Wetenschappelijk bewijs is hiervoor echter niet voor handen.3 Diverse noodzakelijke

statistische bronnen ontbreken in België, waardoor men niet beschikt over officiële cijfers om een

kwantitatief beeld te vormen van jeugdcriminaliteit. Dit maakt een genuanceerd en gefundeerd

publiek, politiek en criminologisch debat in feite onmogelijk.4 Niettemin blijft er onenigheid bestaan

over hoe ons jeugdrecht dient te functioneren en weerklinkt de roep om repenalisering steeds

sterker. Is het jeugdrecht wel aangepast aan de vormen van criminaliteit waarmee we op vandaag de

dag geconfronteerd worden? Zijn de beschermingsmaatregelen nog te verantwoorden? Moeten we

niet streven naar een jeugdsanctierecht?

Indien men zou besluiten om het jeugdrecht te hervormen, kan de regelgeving van een ander land

een inspiratiebron vormen. Het lijkt dan ook interessant om over de grenzen heen te kijken en de

strafrechtelijke meerderjarigheid te bestuderen vanuit een rechtsvergelijkend perspectief. In deze

masterproef zal microrechtsvergelijking5 als methode gebruikt worden. Microrechtsvergelijking heeft

betrekking op elementen of onderdelen van verschillende rechtsstelsels: het vergelijken van

rechtsregels, rechtsinstellingen en zelfs hele disciplines of gebieden.6 Het voordeel van een

rechtsvergelijkend onderzoek is dat men zijn eigen rechtstelsel beter leert kennen door het te

vergelijken met wat het buitenland te bieden heeft. Het kan ertoe bijdragen dat men niet langer als

1 I. WEIJERS en C. ELIAERTS, ‘Jeugdcriminaliteit: wetenschappers over een brandend vraagstuk’ in I. WEIJERS en C. ELIAERTS (eds.), Jeugdcriminologie. Achtergronden van de jeugdcriminaliteit, Den Haag, Boom, 2008, 13. 2 J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, ‘De aanpak van jeugddelinquentie in tijden van onveiligheid’, Orde dag 2006, 7. 3 I. WEIJERS en C. ELIAERTS, ‘Jeugdcriminaliteit: wetenschappers over een brandend vraagstuk’ in I. WEIJERS en C. ELIAERTS (eds.), Jeugdcriminologie. Achtergronden van de jeugdcriminaliteit, Den Haag, Boom, 2008, 14. 4 J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, ‘De aanpak van jeugddelinquentie in tijden van onveiligheid’, Orde dag 2006, 7. 5 In tegenstelling tot macrorechtsvergelijking, waarbij men een rechtsstelsel in zijn geheel of groepen van rechtsstelsels gaat vergelijken met als voornaamste doel classificatie. 6 F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, R. REYNTJENS, W. DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 2 en 16.

2 INLEIDING

absolute waarden gaat beschouwen wat in werkelijkheid slechts betrekking heeft op een bepaald

land, een bepaald tijdperk, of bepaald politiek en economisch stelsel.7

In dit onderzoek worden Engeland en Wales besproken. Het jeugdrecht ontwikkelde er zich op een

andere manier dan in België en de antwoorden die men formuleert op de vraag hoe

jeugdcriminaliteit het best wordt aangepakt, verschillen van de Belgische beschermingsgedachte. Het

Engelse en Welshe jeugdrechtssysteem is namelijk gefundeerd op bestraffing. Verdient één van de

systemen een voorkeur of vullen ze elkaar aan? Het antwoord op deze vraag is van belang om te

weten welke richting België wil uitgaan in de toekomst.

In Engeland en Wales wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen the age of criminal

responsibility en the age of criminal majority. The age of criminal responsibility of de strafrechtelijke

verantwoordelijkheid is de leeftijd waarop een persoon kan vervolgd en veroordeeld worden op

strafrechtelijk gebied. The age of criminal majority of de strafrechtelijke meerderjarigheid is de

leeftijd waarop de maatschappij beslist dat kinderen niet langer een speciale bescherming genieten

op strafrechtelijk vlak, zoals aparte rechtbanken en afzonderlijke maatregelen en/of straffen. 8 Met

andere woorden verwijst het naar de leeftijd waarop kinderen strafrechtelijk verantwoordelijk

gesteld worden op eenzelfde manier als een volwassene. In België haspelt men deze termen dikwijls

door elkaar. De oorzaak hiervan ligt in het feit dat jongeren vanaf eenzelfde leeftijd zowel

strafrechtelijk verantwoordelijk als strafrechtelijk meerderjarig worden.

Uit het voorgaande blijkt dat de strafrechtelijke verantwoordelijkheid een onderdeel vormt van de

strafrechtelijke meerderjarigheid: men kan niet strafrechtelijk meerderjarig zijn alvorens men voor

zijn strafbare gedragen verantwoordelijk kan geacht worden. Om die reden wordt ook de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid mee geanalyseerd in deze masterproef. Zo zal het eerste deel

zich zelfs volledig toespitsen op de toelichting van het begrip, dit in het kader van strafrechtelijke

schuld, schuldbekwaamheid en de schulduitsluitingsgronden. Hieruit zal blijken dat de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid een impact uitoefent op de manier hoe jongeren worden

behandeld binnen het jeugdrecht, dat verscheidene modellen kent, elk met hun eigen principes.

In deze inleiding werd de term ‘ jeugdrecht’ al ettelijke malen vermeld. Op vandaag is het

vanzelfsprekend dat men jongeren onderscheidt van volwassenen en men van mening is dat zij een

speciale behandeling verdienen, maar dat is lang niet altijd het geval geweest. Hoe de huidige reactie

op jeugdige delinquentie zich gedurende de geschiedenis ontwikkeld heeft, zal besproken worden in

het tweede deel van deze masterproef. Wat waren de factoren die aanleiding gaven tot

hervormingen en wat werd er telkens hervormd? Niet alleen om onze situatie op vandaag beter te 7 F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, R. REYNTJENS, W. DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 86. 8 T. CROFTS, ‘Catching up with Europe: taking the age of criminal responsibility seriously in England’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2009, afl. 17, 268.

3 INLEIDING

kunnen verstaan, maar ook om het verschil in reactie met Engeland te begrijpen, is een historisch

overzicht onontbeerlijk.

De verschillen en gelijkenissen tussen beide landen qua regelgeving zullen nader aan bod komen in

het derde deel. Dit deel behandelt het principe, de gevolgen van en de uitzondering op de

strafrechtelijke meerderjarigheid. Verder wordt er besproken of de nationale wetgeving wel conform

is met internationale en Europese normen. Zo zal blijken dat er niet enkel in eigen land onenigheid is

omtrent de gepaste aanpak van delinquente jongeren. Zowel in Engeland en Wales, als in België

moet er ook gestreefd worden naar een herziening omwille van internationale druk. Samen met

enkele andere belangrijke vaststellingen, heeft dit in Engeland en Wales zelfs recent geleid tot het

indienen van een wetsvoorstel omtrent het verhogen van de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid. Deze ontwikkeling zal kort geschetst worden.

Ten slotte zal een voorstel geformuleerd worden voor het toekomstige jeugdrechtssysteem in België.

5

DEEL I: DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID

6 DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID STRAFRECHTELIJKE SCHULD EN SCHULDUITSLUITINGSGRONDEN

Hoofdstuk 1. Strafrechtelijke schuld en schulduitsluitingsgronden De strafrechtelijke verantwoordelijkheid dient men te situeren binnen de problematiek van de

constitutieve elementen van het misdrijf en meer specifiek binnen het moreel element van het

misdrijf en het strafrechtelijk schuldbegrip.

Afdeling 1. De constitutieve elementen van het misdrijf. In het Belgische strafrecht vereist het bestaan van een misdrijf twee bestanddelen: een materieel

element (actus reus) en een moreel element (mens rea). Deze traditionele opsplitsing is conform aan

het negentiende eeuwse mensbeeld dat de dualiteit geest-‐lichaam centraal stelt.9 Men is het

eensgezind dat wanneer één van beide ontbreekt, er geen misdrijf is. Het louter uitvoeren van het

materieel bestanddeel is onvoldoende. Dit kan men niet enkel concluderen uit de parlementaire

voorbereidingen van het Strafwetboek10, maar ook uit verscheidene arresten van het Hof van

Cassatie. 11

Deze tweeledigheid is principieel ook terug te vinden in het Engelse strafrecht12, maar dient

genuanceerd te worden, in die zin dat bepaalde misdrijven geen moreel element vereisen. Deze

misdrijven worden aangeduid als strict liability offences13, in België beter gekend als de

risicoaansprakelijkheid. Echter, bij ons is risicoaansprakelijkheid enkel mogelijk in het burgerlijk recht

en niet in het strafrecht.

Ten slotte spreekt de Belgische rechtsleer ook nog van een derde bestanddeel, namelijk de

wederrechtelijkheid. Sommigen vinden dat de tweeledige voorstelling een te weinig verfijnd raster

biedt voor de toelichting van de juridische structuur van het misdrijf.14

1.1 Materieel element Het materiële bestanddeel is de uiterlijk waarneembare verschijningsvorm van het misdrijf. Een

louter voornemen om een strafbaar feit te plegen wordt niet vervolgd. Het voornemen dient zich ook

te veruitwendigen. Hierbij kan het gaan om een handeling of verzuim die met een strafrechtelijke

9 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 178. 10 P. ARNOU, ‘Het moreel bestanddeel van het misdrijf: oude en nieuwe wegen doorheen het moeras’, AJT 1999-‐00, 25. 11 Cass. 12 mei 1987, RW 1987-‐88, 538, concl. DU JARDIN; Cass. 13 december 1994, RW 1995-‐96, 533, noot B. SPRIET; Cass. 19 november 1997, JLMB 1999, 48, noot C. PEVEE en C. SEVRAIN. 12 J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 81. 13 Voor een uitgebreidere bespreking zie J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 216-‐234. 14 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 213.


delictsomschrijving overeenkomt. Bijgevolg zijn niet alle gedragingen strafbaar, maar enkel diegene

die op expliciete wijze strafbaar zijn gesteld door de wet.15

1.2 Moreel element Het moreel element verwijst naar de psychologische band tussen het feit en het rechtssubject. Het

volstaat niet dat een gedraging een wettelijke delictsomschrijving vervult. Daarnaast dient de

persoon aan wie deze gedraging kan toegerekend worden, schuld te hebben. Het adagium ‘nullum

crimen sine culpa’ verwijst hiernaar: zonder schuld, geen straf. 16

Het moreel element stemt overeen met het begrip ‘schuld’ in de enge zin. Verder wordt toegelicht

op welke andere manieren het schuldbegrip nog concreet kan ingevuld worden.

1.3 Wederrechtelijkheid Wederrechtelijkheid duidt op de afwezigheid van rechtvaardigheidsgronden: de gedraging kan niet

gerechtvaardigd worden.17 In bepaalde omstandigheden is dat wel het geval. Zo bijvoorbeeld op

grond van wettige zelfverdediging.18 Rechtvaardigingsgronden zorgen ervoor dat er geen vervolging

zal plaatsvinden. Het zijn met andere woorden strafuitsluitingsgronden.

Afdeling 2. Strafrechtelijke schuld Zonder schuld, geen straf. Strafrecht is schuldstrafrecht. Het schuldbesef is de kern van het Belgische

strafrecht. De conceptuele uitwerking van de begrippen ‘schuld’ en ‘strafrechtelijke

verantwoordelijkheid’ wordt echter nergens op systematische wijze bepaald.

Ten eerste duiken verschillende functies op die mede bepaald worden door onderliggende ideeën

van ideologische, politieke en filosofische aard. Zo krijgt het schuldbegrip binnen de klassieke leer

zowel een instrumentele (de basis voor bestraffing) als een rechtsbeschermende functie (de

begrenzing van het recht op bestraffing) toegewezen. De positivistische strekking daarentegen

verlaat de schuldnotie om het strafrecht te laten aanknopen bij de gevaarsnotie. In de visie van het

nieuw sociaal verweer is verantwoordelijkheid dan weer het doel van de strafrechtelijke interventie.

Het krijgt een resocialiserende functie: er wordt appel gedaan op de verantwoordelijkheid van de

dader voor het bereiken van de gewenste resocialisatie.19

15 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 180. 16 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 181; R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 68. 17 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 182. 18 Artikel 416 Strafwetboek. 19 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 116-‐121; C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 286.


Daarnaast kan het begrip ‘strafrechtelijk verantwoordelijkheid’ zowel een enge als een brede

betekenis hebben. In de enge zin verwijst het naar de juridisch causale band tussen feit en

rechtssubject, namelijk de feitelijke toerekening van de gedraging aan de dader. Schuld is dan een

synoniem voor ‘opzet’ of ‘onachtzaamheid’. Naast de uiterlijke causale band, wordt ook de innerlijke

ingesteldheid van de dader ten opzichte van het feit mee in beschouwing genomen. In de brede zin

krijgt het de betekenis van verwijtbaarheid: iemand wordt kwalijk genomen dat hij een delict

typische gedraging, waarvan hij wist of moest weten dat ze wederrechtelijk was, niet vermeden

heeft, hoewel hij deze had kunnen en moeten vermijden. Dit schuldbegrip omvat tevens de

schulduitsluitingsgronden.20

In feite bestaat het strafrechtelijk schuldbegrip uit twee verschillende componenten: een

schuldbekwaamheid en een door de strafwet vereiste schuldvorm. Alleen wanneer beide aanwezig

zijn, kan een (wederrechtelijke) gedraging verweten worden, tenzij het schuldverwijt verhinderd

wordt door een schulduitsluitingsgrond.21

2.1 Schuldbekwaamheid: ‘wetens en willens’22 Onder schuldbekwaamheid kan worden verstaan: het geheel van de door het strafrecht vereiste

eigenschappen van een fysieke persoon, waardoor hij rechtens geacht wordt het voorwerp te

kunnen uitmaken van een strafrechtelijk schuldverwijt met betrekking tot een hem ten laste gelegde

wederrechtelijke gedraging, omdat van hem rechtmatig gedrag verwacht mocht worden. Meer

bepaald betreft dit het volgende: de dader moet niet alleen over voldoende verstandelijke

vermogens beschikken om de rechtsvoorschriften en de draagwijdte van zijn daden te kennen

(wetens), hij moet ook over voldoende psychofysische vermogens en wilsvrijheid beschikken om zelf

zijn gedrag te kunnen en willen bepalen overeenkomstig die voorschriften (willens).

Uit dit alles kan afgeleid worden dat schuldonbekwaamheid voortvloeit uit een kennis-‐ en/of

wilsgebreken. Dit gebrek kan het gevolg zijn van een psychofysische conditie van de dader of van een

bijzondere omstandigheid die de kennis of de wilsvrijheid van een persoon aantasten.

2.2 Schuldvormen Traditioneel worden in België twee schuldvormen onderscheiden: het opzet en de onachtzaamheid.

Een misdrijf is opzettelijk wanneer het moreel element erin bestaat dat de dader de doelgerichte wil

heeft om een verboden daad te stellen of een geboden handeling te verzuimen. Bij een

onachtzaamheidsmisdrijf heeft de dader zijn handeling of verzuim ook gewild, maar niet de gevolgen

20 A. DE NAUW, Inleiding tot algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, 44; C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 286-‐287; R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 68-‐69 21 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 242. 22 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 242-‐244; P. ARNOU, ‘Het moreel bestanddeel van het misdrijf: oude en nieuwe wegen doorheen het moeras’, AJT 1999-‐00, 25.


ervan, al had hij deze kunnen of moeten voorzien.23 Voortbouwend op de verschillende schakeringen

die in de strafwetgeving voorkomen, onderkent de doctrine drie gradaties van opzet.24

Algemeen opzet: de strafbaarstelling vereist een wetens en willens strafbaar handelen of

nalaten.

-‐ Bijzonder opzet: de strafbaarstelling vergt meer dan het wetens en willens overtreden van de

wet. De overtreding moet bovendien gebeurd zijn met een bijzondere beweegreden. Zo

bijvoorbeeld een bedrieglijk of kwaadwillig oogmerk.

-‐ Gans bijzonder opzet: de strafbaarstelling geeft een welbepaald doel op dat de dader dient

nagestreefd te hebben.

Ook het Engelse strafrecht kent het opzet (intention) en de onachtzaamheid (negligence) als

traditionele schuldvormen. Daarnaast spreekt men gewoonlijk ook nog van recklessness. Waar bij

intention de bedoeling centraal staat, vormt het nemen van risico’s de basis voor recklessness.

Recklessness betekent dat de dader de handeling wil, zonder rechtstreeks de gevolgen ervan te

willen, en toch zijn wil doorzet, ondanks het feit dat hij voorziet dat het mogelijk is dat bepaalde

onwenselijke gevolgen zullen intreden.25 In België wordt dit gezien als een modaliteit van opzet,

namelijk het indirect, eventueel of mogelijk opzet.26 Naast de klassieke onderverdeling, bestaan voor

welbepaalde misdrijven specifiekere schuldvormen, zoals bijvoorbeeld dishonesty en knowledge.27

2.3 Schulduitsluitingsgronden Zoals reeds vermeld, kan een (wederrechtelijke) gedraging niet verweten worden, indien het

schuldverwijt verhinderd wordt door schulduitsluitingsgronden. Net zoals rechtvaardigingsgronden

zijn schulduitsluitingsgronden strafuitsluitingsgronden. Nochtans dient men ze goed te

onderscheiden. Schulduitsluitingsgronden geven geen uitsluitsel over de rechtmatigheid van de

gedraging, waar rechtvaardigingsgronden dat wel doen. Er wordt enkel nagegaan of een delict

typische wederrechtelijke gedraging ook aan de dader verweten kan worden.

In België hanteert men vier schulduitsluitingsgronden: dwang28, dwaling29, geestesgestoordheid30 en

minderjarigen31. In het licht van deze masterproef is enkel de laatste schulduitsluitingsgrond van

23 A. DE NAUW, Inleiding tot algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, 44-‐45. 24 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 251-‐253; A. DE NAUW, Inleiding tot algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, 45. 25 J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 150. 26 R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 55. 27 J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 140. 28 Artikel 71 Strafwetboek; Voor een uitgebreidere bespreking zie R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 73-‐74. 29 Dwaling of onwetendheid is het product van de rechtsleer en rechtsspraak en kan men als strafuitsluitingsgrond dus niet terugvinden in het Strafwetboek; Voor een uitgebreidere bespreking zie R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 74-‐76. 30 Artikel 71 Strafwetboek en artikel 1 Wet 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers, BS 17 juli 1964 (Wet Bescherming Maatschappij).


belang. Onder de term ‘minderjarige’ wordt verstaan: elke persoon die de leeftijd van achttien jaar

nog niet heeft bereikt.32 Het betreft personen die omwille van hun psychofysische conditie te jong

worden geacht om de draagwijdte van hun gedragingen te begrijpen. Gezien zij het moreel element

van het misdrijf niet kunnen realiseren, worden zij gekwalificeerd als schuldonbekwaam. Bijgevolg is

het gewone strafrecht, waarin het schuldbesef centraal staat, niet langer op hen van toepassing. Dit

betekent echter niet dat zij niet kunnen vervolgd worden. Schuldonbekwaamheid belet enkel een

strafrechtelijke bestraffing, waardoor de mogelijkheid blijft bestaan om deze personen te

onderwerpen aan niet-‐repressieve controlemechanismen. De regels hieromtrent kunnen

teruggevonden worden in aanvullende wetten buiten het Strafwetboek. 33

Ook in Engeland en Wales kunnen een heleboel schulduitsluitingsgronden teruggevonden worden:

coercion, automatism, insanity, diminished responsibility, intoxication, mistake…34 Gelijkaardig met

de minderjarigheid in België, bestaat de schulduitsluitingsgrond van infancy of kindsheid. Hierbij

wordt eveneens een leeftijdsgrens getrokken waaronder men niet in staat wordt geacht een misdrijf

gepleegd te hebben.35 Het ‘niet in staat zijn een misdrijf te plegen’ wordt er aangeduid met de term

doli incapax. Deze term had vroeger twee functies: het was niet enkel een strafuitsluitingsgrond,

maar voor kinderen binnen een bepaalde leeftijdsgroep werd het gebrek aan besef aangewend als

een weerlegbaar vermoeden.36 Deze laatste functie werd in 1998 afgeschaft (cf. infra). De

strafuitsluiting grondt zich op sectie 50 van de Children and Young Person Act van 193337:

‘It shall be conclusively presumed that no child under the age of ten years can be guilty of any

offence.’

31 Artikel 36, 4° Jeugdbeschermingswet. 32 Artikel 100ter Strafwetboek. 33 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 287-‐288. 34 Voor een uitgebreidere bespreking zie J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 608-‐719. 35 J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 658. 36 H. HOWARD en M. BOWEN, ‘Unfitness to plead and the overlap with doli incapax: an examination of the Law Commission proposals for a new capacity test’, Journal of Criminal Law 2011, afl. 75(5), 381. 37 Zoals gewijzigd door sectie 16 (1) Children and Young Person Act 1963.

11 DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID HET WELFARE MODEL VERSUS HET JUSTICE MODEL

Hoofdstuk 2. Het ‘welfare model’ versus het ‘justice model’ Uit de inleiding bleek al dat de strafrechtelijke verantwoordelijkheid en de strafrechtelijke

meerderjarigheid begrippen zijn die men samen in acht dient te nemen. Zij die onder de leeftijd van

strafrechtelijke meerderjarigheid vallen, genieten een speciale bescherming op strafrechtelijk vlak.

Dit uit zich in de toepassing van een apart jeugdrecht (cf. infra). Het jeugdrecht kan benaderd worden

vanuit verschillende modellen. Afhankelijk van de leeftijd waarop kinderen als strafwaardig worden

beschouwd, krijgt het jeugdrecht een hoofzakelijk repressieve of beschermende invulling. Twee

modellen worden hieronder toegelicht. Het betreft twee uitersten, die in geen enkele maatschappij

zuiver voorkomen.

Afdeling 1. Begripsomschrijving38 Het welfare model of welzijnsmodel dient men te associëren met een paternalistisch en

beschermend beleid. Het hoofddoel is behandeling en niet bestraffing. In dit perspectief worden

kinderen omwille van hun onrijpheid niet gezien als rationele en zelf determinerende wezens. Ze zijn

onderworpen en gedetermineerd door de omgeving waarin zij leven. Daarom moeten hun strafbare

gedragingen toegeschreven worden aan disfuncties binnen hun milieu. Justitie moet ervoor zorgen

dat de onderliggende sociale oorzaken van jeugdcriminaliteit worden opgespoord en opgelost,

eerder dan criminaliteit op zich te bestraffen.

Het justice model of strafrechtsmodel daarentegen veronderstelt dat ieder individu wél een rationeel

wezen is en bijgevolg volledige verantwoordelijkheid draagt voor zijn daden. In dit model omvat de

taak van justitie het vaststellen van de graad van schuld van de dader en de ernst van het misdrijf om

in overeenstemming daarmee een straf te kunnen opleggen. Hierbij moet zij rekening houden met

het recht op een eerlijk proces en moet de staatsmacht beperkt, voorspelbaar en bepaald zijn.

Afdeling 2. Complexe systemen In de jaren ’60 en ’70 steeg de aandacht voor onder andere het proportionaliteits-‐ en

legaliteitsbeginsel en het recht op een eerlijk proces. Bovendien werd steeds meer nadruk gelegd op

individuele verantwoordelijkheid en toerekenbaarheid en minder op de sociale context van

criminaliteit. Dit heeft ertoe geleid dat in vele Westerse landen het welzijnsmodel ondermijnd werd

38 N. HAZEL, Cross-‐national comparison of Youth Justice, Youth Justice Board, 2008, http://www.yjb.gov.uk/publications/resources/downloads/cross_national_final.pdf, 23-‐24.

12 DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID HET WELFARE MODEL VERSUS HET JUSTICE MODEL

door de ontwikkeling van meer strafrechtsgerichte bestuursvormen. Elk nationaal rechtssysteem

zoekt sindsdien zijn eigen evenwicht tussen beide modellen.39

De hedendaagse maatschappelijke reactie op delinquent gedrag van jeugdigen is dus niet puur

gebaseerd op het welzijns-‐ dan wel het strafrechtsmodel. Complexe systemen doen zich voor. In

België wordt een model gehanteerd dat vertrekt vanuit bescherming, maar dat aangevuld wordt met

principes uit het herstel-‐ en strafrecht. In Engeland en Wales speekt men van een neo-‐

correctionalisme. Hierbinnen zijn principes als het primaat van misdrijfpreventie, herstel,

responsabilisering en doeltreffendheid van fundamenteel belang.

39 E. BREMS, ‘Een eerlijk strafproces voor kinderen: de Bulger-‐zaak in Straatsburg’, Panopticon 2000, 572; J. MUNCIE en B. GOLDSON, ‘England and Wales: the new correctionalism’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 35.

13 DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID TUSSENBESLUIT

Tussenbesluit In België kan een misdrijf niet tot stand komen door het louter stellen van een gedraging die voldoet

aan een wettelijke delictsomschrijving. Die gedraging moet vervolgens ook kunnen verweten worden

aan de dader, wat enkel mogelijk is wanneer deze schuld treft. Hieruit kan men afleiden dat zonder

schuld, er geen sprake kan zijn van een misdrijf, laat staan dat de bestraffing ervan kan plaatsvinden.

Het strafrechtelijk schuldbegrip staat centraal, waardoor het strafrecht de kwalificatie krijgt van een

‘schuldstrafrecht’. Dit is principieel ook het geval voor Engeland.

Het verschil tussen beide landen ligt in het feit dat België het strafrecht niet van toepassing acht op

minderjarigen. Minderjarigen zijn te jong om zich de volle draagwijdte van hun handelen te

realiseren, waardoor zij worden aangemerkt als schuldonbekwaam. Minderjarigheid als

schulduitsluitingsgrond leidt ertoe dat jongeren onder de achttien jaar op strafrechtelijk gebied niet

verantwoordelijk kunnen gesteld worden. Zij vallen daarentegen onder een

jeugdbeschermingsrecht. Vanaf achttien wordt men als strafwaardig beschouwd en is een toepassing

van het schuldstrafrecht mogelijk. Dit is dan ook meteen een volwassenenschuldstrafrecht, gezien de

strafrechtelijke meerderjarigheid formeel werd vastgelegd op de leeftijd van achttien jaar (cf. infra).40

In Engeland en Wales doet zich een andere situatie voor. Enkel een kind onder de tien jaar kan op

basis van zijn leeftijd een schulduitsluitingsgrond inroepen. Kinderen die tien jaar zijn of ouder,

worden aangemerkt als schuldbekwaam. Onder het strafrecht vallen met andere woorden niet alleen

volwassenen, maar ook kinderen vanaf tien jaar. Evenwel bepaalt de wetgever net als in België dat

het volwassen strafrecht slechts vanaf de leeftijd van achttien jaar toepasbaar is41, waardoor het

strafrecht voor jongeren tussen tien en achttien jaar oud een speciaal naast het volwassen strafrecht

ontwikkeld jeugdsanctierecht betreft (cf. infra).

Het is duidelijk dat de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid een invloed uitoefent op de

wijze waarop jongeren worden behandeld indien zij criminele gedragingen stellen.42 Hoe hoger de

leeftijd, hoe meer een land neigt naar een welfare model. Hoe lager de leeftijd, hoe meer een land

neigt naar een justice model.

40 Artikel 36, 4° Jeugdbeschermingswet juncto artikel 100ter Strafwetboek. 41 Sectie 68 Criminal Justice Act 1991. 42 UNICEF stelt dat ‘the age at which criminal responsibility is set may or may not reflect a repressive or rehabilitative perspective on the part of the authorities’. HANSON verduidelijkt dat naast de dimensie strafrechtelijke verantwoordelijkheid, men ook rekening dient te houden met delictomschrijving, straftoemeting, rechtspleging en strafuitvoering voor het geven van een indicatie van repressieve, resocialiserende, herstellende of andere kenmerken of kwaliteiten van het strafrecht dat in een bepaald land voor kinderen van toepassing is. UNICEF INTERNATIONAL CHILD DEVELOPMENT CENTRE, ‘Juvenile Justice’, Innocenti Digest 1998, afl. 3, 5; K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 278.

15

DEEL II: ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE

16 ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE INLEIDING

Inleiding Aanvankelijk lag de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid zowel in België als in Engeland

en Wales veel lager dan de leeftijd van achttien en tien jaar die men nu respectievelijk hanteert.

Bovendien moet deze leeftijd op vandaag samen gelezen worden met de leeftijd van strafrechtelijke

meerderjarigheid en de installatie van een autonoom en afwijkend jeugdrecht. Het concept van de

strafrechtelijke meerderjarigheid is echter een recent gegeven. Een lange geschiedenis ging vooraf

waarin het onderscheid tussen kinderen en volwassenen op strafrechtelijk vlak niet of nauwelijks

werd gemaakt. De inzet naar verandering begon pas in de negentiende eeuw en kreeg volle kracht in

België door de Kinderbeschermingswet van 1912 en in Engeland en Wales door de Children Act van

1908. De leeftijd van strafrechtelijke meerderjarigheid lag overigens in beide landen eerst nog op

zestien jaar en niet op de huidige achttien jaar.

Hoewel sindsdien een consensus bestaat dat jonge daders op strafrechtelijk vlak een speciale

bescherming moeten genieten, gaat het Belgische jeugdrecht een andere richting uit dan het Engelse

en Welshe jeugdrecht. Evenwel zijn beide richtingen onderhevig aan kritiek en lijkt in elk land een

continue drang naar hervorming te bestaan. De oorzaak hiervan ligt onder andere in de wijzigende

maatschappelijke context, de veranderende kindbeelden en de dominante stromingen binnen de

strafrechttheorieën. Daarnaast speelt de vaststelling dat de vooropgestelde doelstellingen niet

gehaald worden een rol. Dit mede doordat de law in the books niet steeds overeenstemt met law in

action. In Engeland en Wales is het tevens opvallend hoe de politiek haar stempel drukt.

Ten slotte dient opgemerkt te worden dat België en het Verenigd Koninkrijk een verschillend

rechtssysteem hanteren. In België kent men een civil law rechtssysteem, het systeem in het Verenigd

Koninkrijk daarentegen is dat van common law. De rechtsregel en het rechtsdenken zijn in common

law anders opgevat. De rechtsvorming groeit niet uit abstracte, algemeen geldende regels, maar uit

concrete geschillen. Het Engels recht is met andere woorden casuïstisch uitgebouwd.43 In

tegenstelling tot vele andere Europese landen, vond in Engeland geen algemene codificatie plaats.

Een strafwetboek is er dus ook niet voorhanden: niet voor volwassenen en niet voor jonge

delinquenten. Wel werd het strafrecht geleidelijk aan geïntegreerd in verscheidene statutes. 44 De

omgang met delinquente jongeren wordt grotendeels geregeld door speciale Acts of Parliament.

Hierin verschilt het Verenigd Koninkrijk niet van België, waar het jeugdrecht ook wordt geregeld in

aanvullende wetten naast het strafwetboek. De belangrijkste zullen hieronder besproken worden.

43 F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, R. REYNTJENS, W. DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 197-‐198. 44 D. HIRSCHEL, W. WAKEFIELD en S. SASSE, Criminal Justice in England and the United States, Sudbury, Jones and Bartlett Publishers, 2008, 34.

17 ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGDE DELINQUENTIE SAMENHANG MET HET KINDBEELD IN DE MAATSCHAPPIJ

Hoofdstuk 1 Samenhang met het kindbeeld in de maatschappij Kinderen zijn niet zomaar van nature uit kinderen, maar ‘het kind zijn’ is een constructie,45 die

bepaald wordt door sociale, culturele en economische factoren. 46 Gedurende de geschiedenis krijgt

deze notie dan ook verschillende invullingen. Verbanden kunnen gelegd worden tussen het gangbare

kindbeeld en de maatschappelijke reactie op het delinquent gedrag van minderjarigen.

Afdeling 1. Kind als volwassene Gezien de hedendaagse opvattingen over kinderen, klinken praktijken als kindermoord en het

achterlaten van pasgeboren baby’s ons huiveringwekkend in de oren. Toch werd dit lange tijd niet als

ongewoon beschouwd. In de zogenaamde primitieve samenlevingen, werden ongewenste,

onvolmaakte of ‘vervelende’ kinderen dikwijls verdronken in rivieren, op mesthopen gegooid of

achtergelaten als aas voor de dieren. Daarnaast zorgden ook ziektes en onhygiënische

levensomstandigheden voor een hoge kindersterfte. Sommige historici stellen dat de volwassene

zich daarom onverschillig ging gaan gedragen tegenover het kind. De kans dat ze overleefden was

immers gering. Die onverschilligheid zou ervoor gezorgd hebben dat er weinig aandacht was voor de

kindertijd als aparte levensperiode. Kinderen participeerden als dusdanig in alle aspecten van het

leven net zoals volwassenen.47 Het waren als het ware grote mensen in zakformaat.48

Afdeling 2. Kind als rijkdom van morgen Met de opkomst van de filosofen werd het kind ‘ontdekt’. Tijdens de Verlichting ontwikkelde zich de

vooruitgangsgedachte: het individu moest zich ten dienste van de vooruitgang stellen. Het

toekomstig welzijn stond voorop. Kinderen werden daarbij gezien als de rijkdom van morgen en

zodoende steeds verder teruggedrongen in een nog-‐niet-‐positie: zij waren nog-‐niet verantwoordelijk,

nog-‐niet mondig. Op deze wijze werden zij een aparte groep van wie specifiek gedrag werd

verwacht.49 LEA DASBERG stelt dat onder druk van dit gedachtengoed twee concepties over de mens

ontstonden: het ene betrof het kind als een nog op te voeden wezen dat, zolang het afgeschermd

werd van de wereld, onschuldig en zorgeloos een positieve houding tegenover de wereld kon

45 E. VERHELLEN, ‘Naar een snel veranderd kindbeeld?’ in H. CAMMAER en E. VERHELLEN (eds.), Onmondig en onvolwassen. De jonge mens in de eeuw van het kind, Leuven, Acco, 1990, 54. 46 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 201. 47 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 4-‐5.

48 L. DASBERG, Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel, Amsterdam, Boom Meppel, 1975, 28. 49 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 3-‐4.


verwerven. Daarnaast had je de volwassene als iemand die in de wereld een vaste rol heeft

gekregen, de wereld kent en zich bewust is van zijn situatie.50

Kinderen werden dus kostbaar en moesten beschermd worden tegen de verderfelijke

maatschappij.51 Hierdoor ontstond heel wat kinderwetgeving, die weerspiegelt hoe kinderen

enerzijds worden uitgesloten uit de wereld van volwassenen en anderzijds ingesloten worden in hun

eigen wereldje.

Afdeling 3. Kind als rechtssubject Sinds de jaren 1970 ontwikkelt zich het kinderrechtendiscours. De kinderrechtenbeweging schuift

een geheel ander pedagogisch concept naar voren: kinderen als autonome subjecten, sociale actoren

en actieve betekenisverleners die hun leven zelfstandig zin geven. Zij wijzen het moratorium-‐idee af

onder de slogan ‘bring children back in society’.52

De uitvoering van deze emancipatiebeweging kent drie denkstromingen.53

-‐ De reformistische stroming pleit voor een gradueel verkrijgen van rechten naarmate de

leeftijd toeneemt.

-‐ De radicale stroming duldt geen discriminatie op basis van leeftijd. Men streeft naar

gelijkheid en gelijkwaardigheid en kent het kind alle rechten toe alsook het recht op de

uitoefening ervan.

-‐ De pragmatische stroming gaat uit van een principiële toekenning van alle rechten en de

uitoefening ervan, tenzij voor bepaalde rechten een incompetentie kan aangegeven worden.

Het streven naar een autonoom kindbeeld is in feite een pleidooi voor de afschaffing van een

categoriale beschermingsbeleid ten aanzien van kinderen. In België resulteerde dit in de jaren ‘90 in

voorstellen van een jeugdsanctierecht vanaf twaalf jaar (cf. infra). 54 Sommigen zijn echter van

mening dat men de erkenning van de rechten van de mens voor kinderen moet zien als

50 L. DASBERG, Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel, Amsterdam, Boom Meppel, 1975, 18 en 48-‐49; Zij is ook van mening dat de daaruit voortvloeiende constructie van ‘een zonnig jeugdland’ zich ongunstig ontwikkelde voor het volwassen worden. Jongeren hoefden in eerste instantie niet volwassen te zijn. Dit evolueerde naar niet meer volwassen mogen zijn, tot niet meer volwassen willen en kunnen worden of zijn. 51 J. CLAES, ‘Jeugd als moratorium’ in H. CAMMAER en E. VERHELLEN (eds.), Onmondig en onvolwassen. De jonge mens in de eeuw van het kind, Leuven, Acco, 1990, 43. 52 L. BRADT, D. REYNART en M. BOUVERNE-‐DE BIE, ‘Herstelrecht in het licht van kinderrechten: een pedagogische benadering’ in E. CLAEYS, J. DEKLERCK, A. MARCHAL en J. PUT (eds.), Herstel en jeugd: nu in het (r)echt, Brugge, Die Keure, 2008, 53. 53 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’,

Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 12; I. DE JONGHE, Jeugd-‐ en strafrecht. Een kritische zoektocht doorheen federale en decretale wetgeving, getoetst aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 160. 54 L. BRADT, D. REYNART en M. BOUVERNE-‐DE BIE, ‘Herstelrecht in het licht van kinderrechten: een pedagogische benadering’ in E. CLAEYS, J. DEKLERCK, A. MARCHAL en J. PUT (eds.), Herstel en jeugd: nu in het (r)echt, Brugge, Die Keure, 2008, 54.


complementair in plaats van tegengesteld aan de kinderbescherming. Die lijn kan ook

teruggevonden worden in het VN-‐Verdrag inzake de Rechten van het kind (hierna IVRK) (cf. infra).55

55 E. VERHELLEN, Verdrag inzake de rechten van het kind, Leuven, Garant, 2000, 79.

20 ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE DE AFWEZIGHEID VAN EEN AUTONOOM EN AFWIJKEND JEUGDRECHT

Hoofdstuk 2 De afwezigheid van een autonoom en afwijkend jeugdrecht

Afdeling 1. Van de Oudheid tot en met de Nieuwe Tijd Uit bovenstaand uiteenzetting omtrent kindbeelden, kan afgeleid worden dat er tot het einde van de

Middeleeuwen geen maatschappelijk bewustzijn was van ‘het kind’ als aparte sociale categorie. Dit

weerspiegelde zich ook op het vlak van recht spreken: er bestonden geen aparte beschikkingen voor

wat het straffen van kinderen betrof. Samenlevingen waren toen patriarchaal ingericht: de pater

familias voerde het hoogste woord en besliste over het lot van zijn nakomelingen.56

Opmerkelijk is dat het Romeins recht hier en daar toch wel een onderscheid begon te maken tussen

volwassenen en kinderen. Zo bijvoorbeeld bevatte de ‘Wet der Twaalf Tafelen’ (449 voor Christus)

bepalingen waarbij het kind onttrokken werd van een bepaalde straf: het ’s nacht afweiden of

afsnijden van gekweekte vruchten had voor een mondige de ophanging tot gevolg. De onmondige

daarentegen werd naar goeddunken van de praetor gegeseld of kreeg een schadeloosstelling

opgelegd. Alle meisjes en jongens tot zeven jaar werden als onmondig beschouwd.57 Deze beperkte

toerekeningsvatbaarheid ging men later evenwel nuanceren. In de eerste eeuwen na Christus

weerklonk het adagium ‘malitia supplet aetatem’, wat betekent ‘de sluwheid vult de leeftijd aan’.

Meisjes en jongens die men als bijna volwassen zag, werden gelijkgesteld met volwassenen.58 Hierin

kan de hedendaagse constructie van de uithandengeving herkend worden, maar dan in een zeer

prille vorm.

Het Romeins recht hanteerde een aantal leeftijdsgrenzen voor de strafrechtstoebedeling.59

-‐ Jongens en meisjes tot en met de leeftijd van zeven jaar (infantes) konden strafrechtelijk niet

verantwoordelijk worden gesteld.

-‐ Meisjes van zeven tot twaalf jaar en jongens van zeven tot veertien jaar (impuberes infantis

maiores) werden enkel verantwoordelijk gesteld wanneer zij in staat waren de betekenis van

hun handelen te vatten. Hierbij hield men rekening met hun mentale ontwikkeling. Indien zij

verantwoordelijk waren, hadden zij op basis van hun leeftijd wel recht op strafvermindering.

-‐ Meisjes van twaalf tot vijfentwintig jaar en jongens van veertien tot vijfentwintig jaar

(puberes viginti quinque anni minores ) beschikten in principe over dezelfde strafrechtelijke

56 E. VERHELLEN, jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 9. 57 J.J.H.M. VAN HANENBURG, De wet der twaalf tafelen, Story Scienta, Gent, 1972, 16-‐25.

58 E. VERHELLEN, jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 11. 59 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 135.


verantwoordelijkheid als volwassenen. Soms genoten ook zij op basis van hun leeftijd van

een verzachting van hun straf.

-‐ Volwassenen, namelijk zij die ouder waren dan vijfentwintig jaar, waren volledig

strafrechtelijk verantwoordelijk. Voor hen was geen enkele strafvermindering mogelijk op

basis van hun leeftijd.

Deze indeling gold jammer genoeg slechts facultatief (voor zware misdrijven viel zij zelfs compleet

weg) en er bestond geen eenduidigheid omtrent het onderzoek naar het oordeel des onderscheid

van kinderen in de tweede categorie60, waardoor besloten mag worden dat het hier eigenlijk een

zeer zwak contrast tussen kinderen en volwassenen betrof. Bovendien werd met de val van het

Romeinse rijk (476), het Romeinse recht zo goed als volledig van de kaart geveegd.

Op het Belgische grondgebied deden nieuwe volkeren hun intrede en brachten zij elk hun eigen

cultuur en rechtssysteem mee. De familiale solidariteit stond daarbij centraal en het was dan ook de

‘familievergadering’ die geval per geval en volgens het ‘barbaars’ gewoonterecht besliste wanneer de

minderjarigheid ten einde liep.61 Wanneer het Romeins recht in de elfde eeuw opnieuw haar opmars

kende, kwam het in interactie met dat ‘barbaars’ gewoonterecht, wat aanleiding gaf tot talrijke

regionale particularismen die gedurende de hele Middeleeuwen tot aan het einde van het Ancien

Régime het op het Belgisch grondgebied geldende strafrecht kenmerkten. Er was geen sprake van

een uniform recht. De leeftijd waarop men strafrechtelijk als volwassene werd behandeld, verschilde

van regio tot regio en lag bijvoorbeeld op twaalf, dertien, veertien of vijftien jaar.62

Op het Engelse grondgebied ging de Angelsaksische tijd van start. Dat jonge delinquenten enigszins

speciale aandacht verdienden, kon onder andere teruggevonden worden in de wetten van KONING

AETHELSTAN (925-‐935). Zo werd bepaald dat een dief niet gespaard kon blijven van bestraffing indien

hij ouder dan twaalf jaar was en de waarde van het gestolen goed meer dan twaalf pence bedroeg.

Hieruit zou men kunnen afleiden dat twaalf jaar de leeftijd was waarop men strafrechtelijk

verantwoordelijk werd. Nochtans zou deze bepaling enkel de bedoeling hebben om het kind onder

twaalf jaar te beschermen tegen een volledige bestraffing. Daarenboven hield het geen absolute

bescherming in, want indien de dader zich probeerde te verdedigen of een poging deed om te

60 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 135-‐136. 61 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 12. 62 C. SOMERHAUSEN, ‘évolution de du droit des mineurs en Belgique’, in L’enfant: Receuils de la Société Jean Bodin, Tome IV, Brussel, Librairie Encyclopédique, 1997, 182-‐185; E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 12; K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 133-‐135.


vluchten, werd hij niet gespaard. De jonge leeftijd was met andere woorden geen

schulduitsluitingsgrond, maar men kon op basis ervan wel om gratie vragen. 63

Men moet wachten tot na de Middeleeuwen vooraleer de term ‘oordeel des onderscheids’ in een

wet verschijnt, namelijk in de ‘Constitutio Criminalis Carlinae’ (1532), opgesteld onder bevel van

KEIZER KAREL. Artikel CLXXIX stelde dat, bij de beslissing van de straftoemeting voor de jongere, het

doorslaggevend was of de verdachte al dan niet gehandeld had met l’usage de raison. Het betrof hier

wel nog steeds een facultatieve mogelijkheid voor de strafrechter om kinderen anders te bejegenen

dan volwassenen.64

In Engeland en Wales begon men het concept van doli incapax (‘het niet in staat zijn om een misdrijf

te plegen’) te hanteren. Uit het principe dat kinderen onder een bepaalde leeftijd normaliter milder

gestraft moesten worden, ontstonden twee gradaties van strafrechtelijke verantwoordelijkheid.

Kinderen onder de zeven jaar waren absolute schuldonbekwaamheid: het kind kon onder geen

enkele omstandigheid gestraft worden. Kinderen tussen de zeven en veertien jaar werden vermoed

doli incapax te zijn. Dit hield een voorwaardelijke schuldonbekwaamheid in: het kind kon onder

bepaalde omstandigheden gestraft worden, namelijk wanneer bewijs kon geleverd worden dat hij

wist dat wat hij deed ernstig verkeerd was en niet gewoon ondeugend.65 Dit bewijs was echter

dikwijls voorhanden, zelfs voor misdrijven waarop de doodstraf stond. Daarbij bracht men de

kinderen die vervolgd werden op eenzelfde manier als volwassen voor de rechtbank, verliep hun

berechting hetzelfde en konden dezelfde straffen opgelegd worden.66

De inzet naar een echt onderscheid tussen volwassen en kinderen op strafrechtelijk vlak vond plaats

naar aanleiding van het ideeëngoed uit de Verlichting (cf. supra), dat een grote weerslag kende op

het negentiende-‐eeuwse denken. Door kinderen te beschouwen als een aparte sociale categorie met

aparte kenmerken en specifieke gedragingen, ontstond de trend om hen uit het klassieke strafrecht

te krijgen. Zoals zal blijken uit onderstaande uiteenzetting, begon men vanaf dan stilaan specifieke

regelingen, wetten en instituties voor de minderjarige te creëren. Hierbij moet wel opgemerkt

worden dat deze bijzonderheden gedurende de negentiende eeuw zowel voor België als voor

Engeland en Wales nog steeds binnen het reguliere strafrecht bleven vallen, waardoor vóór het begin

van de twintigste eeuw nog niet kon gesproken worden van een autonoom afwijkend jeugdrecht.

De trend om kinderen te onttrekken van het klassieke strafrecht, leidde ertoe dat men vanaf de

negentiende eeuw begon te spreken van jeugdcriminaliteit, wat op zijn beurt resulteerde in een 63 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 5-‐6. 64 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 13-‐14. 65 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 6-‐11. 66 L. RADZINOWICZ en R. HOOD, A history of English criminal law and its administration from 1750, V, The emergence

of penal policy, Londen, Stevens, 1986, 133.


algemene opvatting dat sindsdien de jeugddelinquent werd ‘ontdekt’, hoewel het in feite niet nieuw

was dat kinderen misdrijven pleegden en hiervoor bestraft werden. Een groeiende bekommernis

ontstond voor de ‘stijgende’ criminaliteit. Een aantal veranderingen liggen aan de grondslag van dit

vertekend beeld, waaronder het ontstaan van de criminele statistiek, de correctionalisering in het

strafrechtelijk vervolgingsbeleid en de oprichting van penitentiaire instellingen voor minderjarigen.67

Afdeling 2. België na de Franse revolutie De opkomst van specifieke regelingen, wetten en instituties in de periode na de Franse Revolutie

moet men voor België kaderen binnen de klassieke leer, de denkrichting die toen het strafrecht

domineerde. Uitgangspunt van deze leer is de wilsautonomie: elke mens beschikt over een vrije wil.

Als rationeel wezen kiest men bewust tussen goed en kwaad en legt men daar een volledige en

persoonlijke verantwoording voor af. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de klassieken groot

belang hechten aan de aanwezigheid van morele schuld bij de bestraffing van een misdrijf. Het is

slechts wanneer iemand er welbewust voor heeft gekozen een strafbaar feit te plegen, dat hij

hiervoor ook vervolgd kan worden. Het adagium ‘nullum crimen sine culpa’ verwijst hiernaar: geen

straf zonder schuld. Staat de schuld vast, dan wordt de straf bepaald in het licht van de ernst van het

misdrijf (proportionaliteitsbeginsel). De persoonlijkheid of de leefsituatie komen bij de

straftoemeting nauwelijks in beeld.68

Een mens kan uiteraard maar kiezen tussen het goede of het kwade wanneer men weet wat als het

kwade wordt bestempeld. Om te zorgen voor een effectieve strafrechtsbedeling dient de wet een

duidelijke omschrijving te geven van een delict. Zolang dat het geval niet is, kan het misdrijf niet

plaatsvinden, laat staan de bestraffing ervan (nulla poena, nulle crimen sine lege of ook wel het

legaliteitsbeginsel genaamd ).

2.1 De Code Pénal van 1791 Deze principes van de klassieke leer zijn reeds terug te vinden in de Code Pénal van 1791. De Code

Pénal werd op het Belgisch grondgebied van toepassing vanaf 1 oktober 179569 en bracht voor ons

strafrecht een aantal drastische wijzigingen met zich mee. Door de hardmaking van het

legaliteitsbeginsel in de wet werd er komaf gemaakt met de onbepaaldheid en de willekeur van de

voorheen bestaande rechtssystemen. Zo ook werd de strafrechter voor het eerst verplicht om bij de

berechting rekening te houden met de toestand van de minderjarige, waar dit vroeger slechts

facultatief gold.70 Een onderscheid met volwassenen werd gemaakt en gerechtvaardigd door het

uitgangspunt van de klassieke leer, namelijk de wilsautonomie. De vraag kon gesteld worden of

67 J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent, Brussel, VUBpress, 1999, 67-‐68. 68C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen,

Maklu, 2011, 16-‐17. 69 Als gevolg van de aanhechting bij Frankrijk. 70 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse,

Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 137-‐138.


kinderen wel beschikten over een vrije wil om de strafwet te overtreden.71 Opmerkelijk hierbij is dat

de minderjarige delinquent principieel nog steeds als strafwaardig werd beschouwd.72

De rechters hielden in hun beoordeling en besluitvorming rekening met twee criteria: enerzijds het

leeftijdscriterium en anderzijds het criterium van het ‘oordeel des onderscheids’. Boven de leeftijd

van zestien jaar werden minderjarigen schuldbekwaam geacht en konden zij net zoals

meerderjarigen veroordeeld worden door de gewone strafrechtbanken. Voor minderjarigen beneden

de leeftijd van zestien jaar moest de schuldbekwaamheid in concreto beoordeeld worden door de

strafrechter. Stelde hij vast dat de minderjarige schuldbesef had of voldoende ‘oordeel des

onderscheids’, dan gold ook hier een bestraffing zoals volwassenen. Dit harde regime werd enigszins

verzacht door de jonge leeftijd te zien als een strafverminderende verschoningsgrond. In alle andere

gevallen, diende vrijspraak te volgen. Evenwel hield een gebrek aan schuldbesef niet altijd in dat de

minderjarige naar zijn ouders mocht terugkeren. Tot aan de leeftijd van twintig kon de rechter de

jongere plaatsen in een verbeteringshuis om er te worden grootgebracht.73

2.2 De codificaties van 1810 en 1867 De Code Pénal werd verder verfijnd in de Code Pénal van 1810 en in het later hierop gebaseerde

Belgische Strafwetboek van 1867. Deze strafwetboeken namen de inhoud van de bepalingen omtrent

delinquente jongeren bijna zo goed als volledig over.74 Ook hier was de rechter verplicht zich

afzonderlijk uit te spreken over de vraag of de jongere onder de zestien jaar al dan niet gehandeld

had met onderscheidingsvermogen. 75 Toch dienen een paar punten van verschil aangestipt te

worden. Gezien jongeren steeds verder in een nog-‐niet positie werden teruggedrongen (supra), nam

men aan dat hun moreel gevoel onvoldoende ontwikkeld was waardoor vanaf 1810 in het voordeel

van personen jonger dan zestien jaar een vermoeden van onschuld gold.76 Dit had belangrijke

gevolgen voor wat de bewijslast betrof, die bij de vervolgende partij kwam te liggen. Zij moesten

aantonen dat er wél gehandeld was met onderscheidingsvermogen.77 Daarnaast kon de strafrechter

volgens het Strafwetboek van 1867, de jongere niet meer plaatsen in een verbeteringshuis. Hij kon

wel de ‘terbeschikkingstelling van de regering’ uitspreken, waarna het aan de regering toekwam om

de betrokkene te plaatsen in een hervormingsinstelling (établissement spécial de réforme) of in een

71 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 19. 72 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 23 73 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 138-‐140. 74 Artikelen 66 tot 69 Code Pénal 1810 en artikelen 72 tot 77 Belgisch Strafwetboek 1867. 75 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 21-‐24; B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 3. 76 Artikel 66 Code Pénal 1810 en artikel 72 Belgisch strafwetboek 1867. 77 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 147.


weldadigheidsinstelling (établissement de charité). Deze maatregel kon opgelegd worden tot aan de

leeftijd van eenentwintig jaar.78

Afdeling 3. Engeland en Wales in de Victoriaanse periode Ook in het negentiende-‐eeuwse Engeland won de overtuiging dat kinderen inherent verschillend

waren van volwassen en daarom een speciale behandeling verdienden aan kracht. De eerste maal

dat men zich hierover ondubbelzinnig uitdrukte was omstreeks 1830, naar aanleiding van het

ontstaan van de eerste arbeidersbeweging.79 Het Verenigd Koninkrijk was het eerste land dat zich

begon te industrialiseren binnen Europa en logischerwijze ervoeren zij vroeger dan andere landen de

sociale onrust die eruit voortvloeide. Jeugdigen, in het bijzonder de arbeiderskinderen, werden een

bijzondere bron van angst en bezorgdheid. Zij waren namelijk de toekomstige werknemers en

kiezers. Meer aandacht moest besteed worden aan hun gezondheid, hun welzijn en hun opleiding

om hen voor te bereiden op het volwassenenleven.80

Vanaf de jaren 1830 had men oog voor de sociaal-‐penale problematiek specifiek in relatie tot de

kindertijd en de jeugd om zo het delinquent gedrag van jongeren beter te kunnen begrijpen en erop

te kunnen reageren. Jeugdcriminaliteit was een apart sociaal probleem dat nood had aan vernieuwde

aandacht.81 Sommigen zagen een oplossing in het oprichten van private reformatories. Deze

hervormingsinstellingen bestonden reeds in de achttiende eeuw, maar werden nu ondersteund door

justitie. Dit betekende evenwel niet dat de plaatsing van een jongere in een reformatory, een

gevangenisstraf kon vervangen. Het waren eerder nazorgvoorzieningen die de jonge dader tot inkeer

probeerden te brengen nadat hij gestraft was.82

Een belangrijke figuur binnen de reformatory school movement was MARY CARPENTER. Volgens haar

waren kinderen van nature niet boosaardig. Jeugdcriminaliteit was te wijten aan een gebrek aan

morele waarden bij de ouders en aan hun nalatigheid om het kind deftig op te voeden en zijn

vermogens te richten. CARPENTER deelde de verwaarloosde kinderen op in twee groepen: enerzijds

jongeren die al misdrijven hadden gepleegd (dangerous classes), anderzijds jongeren die het risico

78 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 159. 79 H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 5-‐6. 80 K. BRADLEY, A. LOGAN en S. SHAW, ‘Youth and crime: centennial reflections on The Children Act 1908’, Crimes and Misdemeanors 2009, afl 3(2), 4. 81 H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 6. 82 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 13.


liepen om misdrijven te plegen (perishing classes). Zij vond dat ook in het laatste geval een

interventie moest plaatsvinden.83

Aanhoudende inspanningen van deze hervormingsbeweging leidden uiteindelijk tot de Reformatory

Schools Act in 1854 en de Industrial Schools Act in 1857. Deze boden een wettelijk basis voor de

reformatories, geschikt voor jonge delinquenten en de industrial schools, open voor kinderen die het

risico liepen. In beide scholen stonden pedagogische principes centraal, evenwel met het oog op een

gedisciplineerd en getrainde beroepsbevolking.84

Ondanks de groeiende bekommernis om kinderen te behandelen, bleef het straffen van jonge daders

mogelijk, inclusief de gevangenisstraf. Aan de kritiek die geuit werd in verband met het samen

opsluiten van jonge daders met volwassenen, werd echter wel tegemoetgekomen. In 1838 opende

Parkhurst Prison, de eerste strafinrichting voor jeugdigen, haar deuren.85

83 L. RADZINOWICZ en R. HOOD, A history of English criminal law and its administration from 1750, V, The emergence

of penal policy, Londen, Stevens, 1986, 165 en 167. 84 L. GELSTHORPE, ‘Recent changes in youth justice police in England and Wales’ in I. WEIJERS en A. DUFF (eds.), Punishing juveniles: principle and critique, Oxford, Hart, 2002, 48. 85 L. RADZINOWICZ en R. HOOD, A history of English criminal law and its administration from 1750, V, The emergence of penal policy, Londen, Stevens, 1986, 148-‐149.

27 ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE DE INSTALLATIE VAN EEN AUTONOOM EN AFWIJKEND JEUGDRECHT

Hoofdstuk 3 De installatie van een autonoom en afwijkend jeugdrecht

Afdeling 1. Het Belgische jeugdrecht vanaf de twintigste eeuw

1.1 De Kinderbeschermingswet van 15 mei 191286

Met de kinderbeschermingswet van 1912 krijgt België te maken met een nieuw verhaal. Kinderen

werden niet alleen uit het volwassenenstrafrecht getrokken, daarnaast keerde men het

strafrechtsmodel voorgoed de rug.

1.1.1 Aanleiding België was het eerste geïndustrialiseerde land na Engeland en de sociale onrust die daardoor

groeide, ondervond men niet veel later ook in België. Door de snelle industrialisatie vonden grootse

volksverhuizingen naar de steden plaats en werden vele gezinnen over de armoedegrens gedreven.

Er ontstond een proletariaat dat in erbarmelijke omstandigheden leefde. Kinderverwaarlozing trad

op door de langdurige en vermoeide arbeid van de ouders.87 Vanaf het einde van de negentiende

eeuw ontwikkelde zich een groeiende bekommernis om de ‘sociale kwestie’. Men wilde het lot van

de arbeidsklasse verbeteren. Armoede werd immers aanzien als een levensstijl die leidt tot

delinquent gedrag, wat het beeld weergaf van de arbeidersklasse als een gevaarlijke klasse.88

Bovendien werd de beoogde economische ontwikkeling bedreigd omdat de omstandigheden waarin

minderjarigen opgroeiden, hun ontplooiingskansen belemmerden. Filantropische initiatieven die

streefden naar de bescherming van deze verwaarloosde kinderen werden drager van de toenemende

roep om overheidsinterventie.89

Deze geschetste maatschappelijke context, lag aan de basis van gewijzigde strafrechttheorieën, die

op hun beurt impact hebben gehad op de hervorming. Het positivisme en het sociaal verweer deden

hun intrede. Zij beschouwen delinquent gedrag als de resultante van externe factoren, zoals

bijvoorbeeld medisch-‐psychologische, biogenetische en sociale factoren. Deze deterministische

stroming ging radicaal in tegen de denkwijze van de klassieke school die spreekt van de ‘vrije’ mens,

die uit vrije wil een strafbaar feit pleegt. Het gevolg hiervan is dat het schuldbegrip niet langer

centraal stond. Het gevaar dat de betrokkene voor de maatschappij betekende, werd de

86 Wet 15 mei 1912 betreffende de Kinderbescherming, BS 27 mei 1912. (Kinderbeschermingswet) 87 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 15-‐16; P. SENAEVE, Compendium van het jeugdbeschermingsrecht, Leuven, Acco, 1998, 19; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 22. 88 J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent, Brussel, VUBpress, 1999, 34-‐38. 89 P. SENAEVE, Compendium van het jeugdbeschermingsrecht, Leuven, Acco, 1998, 20; F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 46-‐47.


verantwoording voor de bestraffing en bepaalde bijgevolg ook de omvang van de straf. Hiermee

veranderde ook de finaliteit van de bestraffing: de bescherming van de maatschappij tegen

gevaarlijke en tot criminaliteit gedetermineerde individuen werd prioriteit.90 Dit kon men het best

verwezenlijken door het opleggen van maatregelen, afgestemd op het gevaar dat in de dader

schuilt.91 Men evolueerde dus van een daadstrafrecht naar een daderstrafrecht. In dit licht werd

jeugddelinquentie gezien als een ‘ziekte’ die genezen kon worden door bijsturing en heropvoeding.

De roep om jongeren uit het strafrecht te halen weerklonk. Men mocht de minderjarige niet meer

berechten zoals de volwassenen. Zij moesten niet gestraft worden, maar men moest ze begeleiden

met individueel aangepaste bewarings-‐, opvoedings-‐ en behoedingsmaatregelen. 92

Eenzelfde gedachte ontstond door de vaststelling dat de jeugddelinquentie voortdurend bleef

stijgen. Het strafrechtelijk antwoord hierop bleek te falen, waardoor men het idee kreeg om een

gespecialiseerd rechtssysteem op poten te zetten, waarbij een snellere en frequentere tussenkomst

de doelstelling was.93

1.1.2 Wat veranderde? Naar aanleiding van deze hervormingstendensen werd door minister JULES LEJEUNE in 1889 een

wetsontwerp ingediend. Uiteindelijk duurde het nog tot 1912 vooraleer de eerste Wet op de

Kinderbescherming tot stand kwam en dit onder toenmalig minister van Justitie, CARTON DE WIART.

Strafrechtelijke meerderjarigheid en strafrechtelijke verantwoordelijkheid

Men introduceerde het concept van de strafrechtelijke meerderjarigheid vanaf zestien jaar, wat met

zich meebracht dat een jongere onder die leeftijd onmogelijk nog ter verantwoording kon geroepen

worden voor de gewone strafrechter.94 Voor hen werd een bijzonder orgaan in het leven geroepen

binnen de rechtbank van eerste aanleg, namelijk de kinderrechter. De leeftijd op het moment van de

feiten bepaalde de bevoegdheid van deze rechter. Pleegde een jongere voor zijn zestiende feiten,

maar moest hij pas na zijn zestiende voor de rechtbank verschijnen, dan was dat nog steeds voor de

kinderrechter.95

Daarnaast werd de voorheen gehanteerde notie ‘onderscheidingsvermogen’ geschrapt, omdat men

inzag dat het een moeilijk toepasbaar concept was. De vaagheid ervan leidde tot willekeurige

classificaties en zelfs tot onjuiste oplossingen. Minderjarigen onder de zestien werden voortaan

90 C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 19. 91 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 23. 92 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 5. 93 Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 133-‐134. 94 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 6.

95 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 127.


onweerlegbaar vermoed schuldonbekwaam te zijn, ook al beschikten zij eventueel over voldoende

‘oordeel des onderscheids’.96 Met andere woorden konden zij geen misdrijf meer plegen in de strikte

zin van het woord, maar enkel ‘een als misdrijf omschreven feit’.97

Delinquente jongeren tussen de zestien en achttien jaar vielen onder het

volwassenenstrafrechtssysteem en verschenen bijgevolg wel voor de gewone strafrechter. Zij

werden berecht volgens de aldaar geldende regels en kregen straffen opgelegd zoals dat het geval is

in een strafrechtsmodel. Uitzonderlijk ging de bevoegdheid van de kinderrechter tot achttien jaar.98

Zo bijvoorbeeld op vordering van de ouders wanneer de minderjarigen aan hen ernstige redenen tot

ontevredenheid gaf wegens zijn wangedrag of onbuigzaamheid. Deze ouderlijke klacht werd

veelvuldig aangewend om jongeren tussen zestien en achttien jaar aan het

volwassenenstrafrechtssysteem te kunnen onttrekken.99

Aanpak

Delinquente jongeren onder de zestien jaar werden dus onder de koepel van het strafrecht

weggehaald. Een kinderbeschermingsrecht, waarin de klemtoon kwam te liggen op heropvoeden,

werd geïnstalleerd. Eén van de consequenties hiervan was dat men afstapte van de klassieke

rechtsbeschermende principes in het strafrecht. Ten voordele van de individualisering liet men het

legaliteitsbeginsel en het proportionaliteitsbeginsel achterwege.100 Dit werd verwezenlijkt via het

vervangen van straffen door geïndividualiseerde maatregelen van onbepaalde duur die door de

kinderrechter konden opgelegd worden:101 de berisping, het toevertrouwen aan een persoon,

vereniging of openbare instelling van weldadigheid of van onderwijs en de ter beschikking stelling

van de regering.

De principiële bevoegdheid van de kinderrechter ging tot de leeftijd van zestien jaar voor

minderjarigen die ‘een als misdrijf omschreven feit’, hadden gepleegd. Naast jeugddelinquentie,

kreeg de kinderrechter ook de mogelijkheid om pre-‐delinquentie aan te pakken. Wanneer jongeren

zich in een slecht milieu bevonden, kon preventief ingegrepen worden in de opvoeding. Het betrof

hier minderjarigen die zich aan prostitutie of ontucht overleverden of hun middelen van bestaan

96 Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 134.

97 Een feit dat door de strafwet als een misdrijf voor volwassenen omschreven is; Artikel 16 Kinderbeschermingswet. 98 Artikel 13 en 14 Kinderbeschermingswet. 99 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 33; B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 6 100 J. CHRISTIAENS, ‘De jeugd van tegenwoordig. Een historisch perspectief op de moderne jeugddelinquent’ in T. BALTHAZAR (ed.), Jongeren en criminaliteit, Mechelen, Kluwer, 2003, 21. 101 Artikelen 13 tot 17 Kinderbeschermingswet.


zochten in spel, handelingen of bezigheden die konden leiden tot bedelarij, landloperij of

criminaliteit.102

1.2 De Jeugdbeschermingswet van 8 april 1965103

1.2.1 Aanleiding

Het geïnstalleerde beschermingsmodel zorgde niet voor het verwachte succes, waardoor het

jeugdrecht opnieuw onderhevig werd aan kritiek.

Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 15 mei 1912 blijkt dat hun absoluut

gepretendeerde onverantwoordelijkheid niet de hoofdreden was waarom kinderen uit het strafrecht

werden gehaald. De verantwoording lag in de noodzaak om efficiënter op te kunnen treden tegen

jeugddelinquentie en dit vanuit het perspectief van de bescherming van de samenleving. Een

bescherming die beter gediend leek met specifieke maatregelen dan met klassiek strafrecht.104 Maar

het beschermingsmodel faalde, gezien de stijging van de jeugdcriminaliteit.105

De problematiek van de jeugddelinquentie was slechts één van de aspecten die de aanzet gaf tot een

nieuwe hervormingstendens. Anno 1912 was de kijk op het probleemkind dadergericht. Een kind kon

enkel voor de kinderrechter verschijnen indien het delinquent of ten minste laakbaar gedrag

vertoonde.106 De wetgever van 1965 daarentegen kreeg meer oog voor het kind als slachtoffer van

zijn omgeving, gezien men vaststelde dat criminaliteit te wijten was aan tekorten in de opvoeding.

Die welzijnsaantasting verdiende de eerste aandacht en niet het gepleegde feit. 107 Het ‘belang van

het kind’ kwam centraal te staan. Dit hield een belangrijke verschuiving van het zwaartepunt in. De

nadruk werd gelegd op de bescherming van het kind in zijn fysische, intellectuele, morele en sociale

ontwikkeling. Dit maal betrof het échte bescherming en geen verdoken, repressief model ter

bescherming van de maatschappij.108

102 Artikel 15 Kinderbeschermingswet; E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 33. 103 Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. (Jeugdbeschermingswet) 104 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 7-‐8. 105 Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 138. 106 K. GORIS, E. DUMORTIER en S. PLEYSIER, ‘Het ‘probleemkind’ in de Belgische jeugdbescherming, een geschiedenis. Een geschiedenis van het ‘probleemkind’ in de Belgische jeugdbescherming (1912-‐2012)’, Orde dag 2012, afl. 58, 7. 107 C. ELIAERTS, ‘Zalven of slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming’ in C. LIS en H. SOLY (eds.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUBpress, 2001, 374; J. PUT, ‘Het nieuwe jeugdrecht: een terugblik naar de toekomst’ in J. PUT en M. ROM (eds. ), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 2; B. DE SMET, ‘Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen’, TORB 2011-‐12, 70. 108 Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 141; B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 6-‐7.


Aansluitend bij deze verschuiving werden voorstellen geformuleerd om de bevoegdheid van de

kinderrechter uit te breiden tot alle ‘kinderen in gevaar’.109 Na de inwerkingtreding van de wet van

1912 waren in de rechtspraak en de rechtsleer twee stromingen ontstaan. Een aantal juristen,

geïnspireerd door de klassieke strafrechtstheorie, hadden het moeilijk met de nieuwe behandeling

van minderjarige delinquenten. Zij waren dan ook van mening dat de vorderingsgronden voor de

kinderrechter restrictief dienden geïnterpreteerd te worden. Anderen wilden net het beschermende

karakter van de wet nog meer beklemtonen. Deze laatste visie haalde uiteindelijk het overwicht.110

Opnieuw dienen deze tendensen gekaderd te worden binnen de gangbare strafrechttheorieën. Na de

Tweede Wereldoorlog trad de beweging van het ‘nieuw sociaal verweer’ op de voorgrond. Het

poogde de stellingen van de klassieke leer en het positivisme met elkaar te verzoenen. Deze

beweging verwerpt het determinisme en vertrekt daarentegen opnieuw vanuit het beginsel ‘geen

misdrijf zonder schuld’. Ten aanzien van de straf, stelt het nieuw sociaal verweer het

resocialiseringsideaal voorop.111

1.2.2 Wat veranderde?112


De strafrechtelijke meerderjarigheid werd opgetrokken van zestien naar achttien jaar.113 Als

correctief voor deze verhoging werd de uithandengeving ingevoerd, die tot op heden is blijven

bestaan. Deze techniek is een soort van ‘veiligheidsklep’ waarop de jeugdrechter zich kan beroepen

indien hij vaststelt dat omwille van de vroegtijdige rijpheid van de minderjarige de

jeugdbeschermingsmaatregelen ontoereikend zijn. De uithandengeving kan enkel uitgesproken

worden vanaf de leeftijd van zestien jaar en brengt met zich mee dat de jongere alsnog uit het

beschermingsrecht wordt gestoten en het gewone strafrecht haar toepassing kan vinden. Het feit dat

het strafrecht toepassing kan vinden, wil zeggen dat jongeren in de leeftijdscategorie van zestien tot

achttien jaar als strafwaardig kunnen beschouwd worden. Hieruit valt te concluderen dat het

vermoeden van schuldonbekwaamheid dat zij sindsdien genieten meteen gekwalificeerd dient te

worden als een weerlegbaar vermoeden. Onder de zestien daarentegen geldt, net zoals dat het geval

109 In de wet van 1912 waren enkel probleemkinderen en delinquente kinderen gecentraliseerd onder de kinderrechter. Voor ongelukkige kinderen, namelijk kinderen die het slachtoffer zijn van onwaardige ouders, moest men beroep doen op de rechtbank van eerste aanleg, die de ontzetting uit het ouderlijk gezag kon uitspreken. 110

J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, Deurne, Kluwer, 1996, 14; Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 140; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 24-‐25. 111

C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 23-‐25; Mits enkele nuanceringen, is dit tot op vandaag de overheersende leer in België. 112 P. SENAEVE, Compendium van het jeugdbeschermingsrecht, Leuven, Acco, 1998, 21; B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 7-‐8; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 25-‐26. 113 Artikel 36, 4° Jeugdbeschermingswet.


was bij de kinderbeschermingswet van 1912, een onweerlegbaar vermoeden van

schuldonbekwaamheid. 114

Aanpak

De Jeugdbeschermingswet van 1965 splitste de jeugdbescherming op in een sociale of

buitengerechtelijke bescherming en een gerechtelijke bescherming. De notie ‘kind in gevaar’ vormde

voor beide soorten interventies de grondslag.115 De gerechtelijke bescherming betrof de dwingende

maatregelen die door de jeugdrechter konden opgelegd worden. Naast een uitbreiding van de reeds

voorheen bestaande maatregelen ten aanzien van minderjarigen, werd ook de mogelijkheid

gecreëerd om maatregelen uit te spreken ten aanzien van ouders. Indien kinderen bedreigd werden

in hun veiligheid en gezondheid, kon de jeugdrechter bijvoorbeeld de ontzetting uit het ouderlijk

gezag of opvoedingsbijstand bevelen.116 Dit vroegtijdig ingrijpen in het gezin werd gelegitimeerd door

het feit dat criminaliteit wees op tekorten in de opvoeding. Daarnaast werd in elk arrondissement

een jeugdbeschermingscomité opgericht dat instond voor de sociale bescherming. Deze comités

hadden een preventieve taak en boden vrijwillige hulp aan die bestond uit het begeleiden van

jongeren die nog geen strafbare feiten hadden gepleegd, maar zich wel bevonden in een

problematische opvoedingssituatie.117

Verder werd de kinderrechter vervangen door de jeugdrechtbank, die nu ook bevoegd werd voor een

aantal burgerrechtelijke aangelegenheden. Dit viel te verklaren door de nauwe samenhang tussen

familiale conflicten en problematische opvoedingssituaties.118

1.3 De staatshervorming: de bevoegdheidsverdeling Met de staatshervorming van 1980 zette België een stap op weg naar de federalisering. De materie

van de jeugdbescherming werd hierdoor opgesplitst en deels toegekend aan federale staat, deels aan

de gemeenschappen. De gemeenschappen werden bevoegd voor ‘de jeugdbescherming met

uitzondering van de aangelegenheden ressorterende onder het burgerlijke recht, het strafrecht en het

gerechtelijk recht’.119 Deze algemene en vage tekst gaf echter aanleiding tot uiteenlopende

interpretaties. Door vele discussie over de precieze afbakening van de respectieve bevoegdheden,

lag het inhoudelijke debat op wetgevend vlak in een eerste fase stil.

114 Oud artikel 38 Jeugdbeschermingswet; B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 12; B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 7. 115 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 225-‐226. 116 Titel II, hoofdstuk III, afdeling I Jeugdbeschermingswet. 117 Titel I Jeugdbeschermingswet. 118 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 26. 119 Artikel 5, §1, II, 6° Bijzondere Wet 8 augustus 1980 tot Hervorming van de Instellingen, BS 15 augustus 1980.


Aan de discussie kwam een einde met de staatshervorming van 1988, die de bevoegdheidsverdeling

verfijnde. De rechtspraak van het toenmalige Arbitragehof heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld.

In haar arrest van 30 juni 1988 stelde ze immers dat ‘de jeugdbescherming essentieel een finaliteit

van hulp-‐ en dienstverlening heeft’ en bijgevolg behoort tot de bevoegdheid van de

gemeenschappen. Op dit algemene uitgangspunt volgde wel meteen een lijst met vijf

welomschreven uitzonderingen: het burgerrechtelijke statuut van de minderjarige, het nemen van

dwangmaatregelen door de jeugdrechtbank en de organisatie, bevoegdheid en rechtspleging van de

jeugdrechtbanken.120

Sindsdien spreekt men van de federale jeugdbescherming en gerechtelijke bijzondere jeugdbijstand

en de buitengerechtelijke bijzondere jeugdbijstand in het kader van de

gemeenschapsbevoegdheid.121

1.4 Wetsontwerp Onkelinx122

1.4.1 Modellendebat

Het Grondwettelijk Hof opteerde dus zeer duidelijk voor een essentieel hulpverlenend karakter van

de jeugdbescherming. Hiermee voerde zij een consensus ten tonele, die in feite zelden of nooit

aanwezig was geweest. Het duurde namelijk niet lang vooraleer men ook kritiek uitte op de

Jeugdbeschermingswet van 1965. Dit was voornamelijk te wijten aan het feit dat het gehanteerde

beschermingsmodel enkel met de persoonlijkheid en de leefomstandigheden van de minderjarigen

rekening hield. In de jarenlange aanloop naar de nieuwe hervormingen van 2006 werden dan ook

twee andere modellen vooruit geschoven: een strafrechtsmodel dat pleit om de jongere te erkennen

als volwaardig rechtssubject, met rechten en plichten en het herstelmodel dat meer aandacht wil

besteden aan de belangen van het slachtoffer en de door hem geleden schade. Voor geen van beide

werd resoluut gekozen, maar ze vormden wel de basis voor nieuwe synthesevoorstellen, die leidden

tot de wetten van 2006.

Het strafrechtsmodel of de repenalisering van het jeugdbeschermingsrecht

Beschrijving

Het strafrechtsmodel stelt dat de schuld voor jeugdcriminaliteit niet zomaar mogen toegeschreven

worden aan de tekorten in de opvoeding en met andere woorden niet zomaar mag doorgeschoven

worden naar de ouders. Zeker wanneer jongeren al eerder veroordeeld zijn, hebben sommigen maar 120 Arbitragehof 30 juni 1988, nr. 66/88, RDD 1989, 133 en TBP 1989, 51; Artikel 5, §1, 6° Bijzondere Wet tot Hervorming van de Instellingen van 8 augustus 1980, zoals gewijzigd door artikel 2 van de Wet 8 augustus 1988 tot wijziging van de bijzondere wet tot hervorming van de instellingen, BS 13 augustus 1988; F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 316-‐318. 121 Door het decreet op de bijzondere jeugdbijstand van 27 juni 1985 werd de term ‘sociale bescherming’ vervangen door de term ‘bijzondere jeugdbijstand’. 122 Wetsontwerp tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-‐05, 1467.


al te goed het besef dat hun daden niet door de beugel kunnen. Daarom moet aan de jeugdrechter

de mogelijkheid geboden worden om een sanctie op te leggen in het licht van de ernst van het

misdrijf. Hoewel het aspect vergelding hierbij aan bod komt, houdt dit geen pure repressie in. Gezien

zij nog niet ‘uitgegroeid zijn’, blijft de heropvoeding centraal staan en er wordt rekening gehouden

met de behoefte die de minderjarige heeft aan aparte begeleiding. Jongeren hebben recht op een

apart strafrechtstelsel, maar moeten daarbinnen het signaal krijgen dat zij verantwoordelijkheid

dragen voor hun acties en dat zij hun leeftijd niet kunnen ‘uitbuiten’ om misdrijven te plegen.123

Het wetsontwerp Gol en de Commissie Cornelis In de jaren 80 stak het individualisme de kop op. Men ging van sociale verantwoordelijkheid naar

individuele verantwoordelijkheid en van solidariteit naar autonomie. Het gevolg hiervan was dat men

een andere kijk ontwikkelde op afwijkend gedrag. De nadruk werd gelegd op het

verantwoordelijkheidsgevoel en de sanctie. Voor het jeugdrecht vertaalde dit zich in een terugkeer

naar harder optreden ten aanzien van jeugddelinquentie. Heel wat andere factoren verstevigden

deze visie: het heersende klimaat van onveiligheid, de nood aan verantwoordelijkheidsgevoel,

voornamelijk bij oudere adolescenten, de nood aan duidelijkheid en het discours over de rechten van

jongeren.124 Opmerkelijk is dat men ook het mislukken van het beschermingsmodel aanhaalde. In het

begin van de twintigste eeuw werd het beschermingsmodel namelijk gelegitimeerd op basis van het

falen van het strafrechtsmodel in de strijd tegen de jeugdcriminaliteit. Vreemd genoeg werd

eenzelfde pleidooi gevoerd voor de repenalisering van het jeugdbeschermingsrecht. 125 Al deze

factoren vonden hun weerklank in een voorontwerp van de wet op de jeugdbescherming, neergelegd

door minister van Justitie J. GOL. Hij pleitte voor een repressieve aanpak van minderjarigen en voor

een versterking van de procedurele waarborgen.126

Hoewel het wetsontwerp GOL mislukte, bleef de repenaliseringsgedachte leven. In 1991 werd de

Nationale Commissie voor de hervorming van de wetgeving inzake jeugdbescherming (Commissie

Cornelis) opgericht. Ook zij waren van mening dat er een versterking moest komen van de

verantwoordelijkheid van de jeugddelinquent en van de procedurele waarborgen. Hun eindrapport

introduceerde het sanctiemodel om de minderjarige te brengen tot integratie van sociale waarden.

123 B. DE SMET, ‘De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht’, RW 2006-‐07, afl. 8, 341; B. DE SMET, ‘Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen’, TORB 2011-‐12, 70. 124 Y. CARTELS , ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 148-‐149. 125 C. ELIAERTS, ‘Zalven of slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming’ in C. LIS en H. SOLY (eds.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUBpress, 2001, 376. 126 Y. CARTELS, ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 149.


Dit hield onder andere een verlaging van de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid tot

twaalf jaar in.127

Het herstelmodel

Beschrijving Het herstelmodel richt zich niet zozeer op het heropvoeden of het bestraffen van de dader, maar

spitst zich daarentegen toe op het slachtoffer en de veroorzaakte schade die hersteld moet worden.

Om de minderjarige effectief te kunnen laten bijdragen tot herstel van de schade, moeten zij

beseffen dat zij leed hebben veroorzaakt en is een erkenning van hun verantwoordelijkheid dus

noodzakelijk. Een logisch gevolg daarvan is dat dit model tegelijk ook pleit voor de invoering van

meer rechtswaarborgen.128

Het rapport Walgrave Als gevolg van de vele kritiek geuit tegen het ‘sanctioneel’ hervormingsvoorstel van de Commissie

Cornelis, werd aan prof. L. WALGRAVE en zijn team aan de Katholieke Universiteit Leuven de opdracht

gegeven om een onderzoek te voeren naar de mogelijke implementatie van een herstelrecht in het

jeugdrecht. In hun eindrapport stelden zij voor om het herstelmodel toe te passen op jongeren

tussen de twaalf en achttien jaar. Andere voorstellen waren onder meer de afschaffing van de

uithandengeving, de mogelijkheid van bemiddeling in elke stap van de procedure, alsook de

mogelijkheid tot opsluiting in een detentiecentrum, maar enkel in geval dat dit gegrond is op het

werkelijke gevaar dat de jongere voor de maatschappij betekent.129

1.4.2 Krachtlijnen Zowel tijdens de regering-‐Dehaene als tijdens de regering-‐Verhofstadt-‐I werkte het parlement op

basis van de modellen verscheidene voorstellen uit, maar deze belandden telkens in de vuilnisbak

door forse tegenkanting, voornamelijk afkomstig van de Franstalige zijde.130 Verandering kwam er

met de regering-‐Verhofstadt-‐II en aantredend minister van Justitie LAURETTE ONKELINX. ONKELINX

werkte verder in de filosofie van het regeringsakkoord van 2003, dat streefde naar een evenwicht

tussen bescherming en sanctionering, beide met als centraal aandachtspunt de responsabilisering

van de jongere.131 Eind 2004 diende zij een kadernota in. Daarin bleven de pijlers van het

127 J. PUT, ‘Het nieuwe jeugdrecht: een terugblik naar de toekomst’ in J. PUT en M. ROM (eds. ), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 4-‐5. 128 H. GEUDENS, W. SCHELKENS en L. WALGRAVE, ‘Op zoek naar een herstelrechtelijk jeugdsanctierecht in België’ in G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Herstel of sanctie: naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1999, 56-‐62. 129 J. PUT, ‘Het nieuwe jeugdrecht: een terugblik naar de toekomst’ in J. PUT en M. ROM (eds. ), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 5. 130 J. PUT, ‘Het nieuwe jeugdrecht: een terugblik naar de toekomst’ in J. PUT en M. ROM (eds. ), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 5-‐6. 131 L. ONKELINX, ‘Ontstaansgeschiedenis, krachtlijnen en beginselen van de nieuwe Jeugdwet’ in J. PUT en M. ROM (eds ), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 9.


beschermingsmodel overeind, gezien dit volgens de minister in de meeste situaties nog steeds een

passend antwoord biedt.132 De constructie wordt aangevuld met onderdelen uit het strafrechtsmodel

en het herstelmodel. Hoewel men hierdoor te maken krijgen met een ingewikkeld en verwarrend

stuk juridische wetgeving, kunnen vijf krachtlijnen ontward worden:133

-‐ een zelfstandige en wettelijke basis voor alternatieve sancties en afhandelingen;

-‐ de hervorming van de uithandengeving;

-‐ de responsabilisering van ouders;

-‐ de introductie van de herstelbemiddeling en van het herstelgericht groepsoverleg;

-‐ en de lancering van enkele rechtsbeginselen van de rechtsbedeling ten aanzien van

minderjarigen, waaronder de rechten en vrijheden van minderjarigen zoals voorzien in de

Grondwet en het IVRK.

1.5 De wetten van 15 mei 2006134 en 13 juni 2006135 Nadat ONKELINX haar wetsontwerp in 2004 had ingediend, volgde een lange bespreking in de Kamer

en de Senaat . Mede door de morele paniek die ontstond naar aanleiding van de moord op Joe Van

Holsbeeck (cf. infra) kwam het wetsontwerp bovenaan op de politieke agenda te staan. De

definitieve tekst werd in 2006 uiteindelijk goedgekeurd.

Wat veranderde?


Het jeugdbeschermingsrecht blijft gelden voor zij die een ‘als misdrijf omschreven feit’ pleegden vóór

de leeftijd van achttien jaar, met als correctie de mogelijkheid tot uithandengeving vanaf zestien jaar.

Toch is enige vernieuwing te bespeuren, namelijk in het feit dat men voor een aantal maatregelen

een ondergrens naar voren schuift. Zo bijvoorbeeld kunnen kinderen die nog geen twaalf jaar zijn,

enkel worden berispt, onder toezicht van de sociale dienst worden gesteld of aan de educatieve

begeleiding door een referentieopvoeder worden onderworpen. Zwaardere maatregelen behoren

niet tot de mogelijkheden.136

132 B. DE SMET, ‘Het wetsontwerp-‐onkelinx van 14 juli 2005. Kleine stappen in de richting van een jeugdsanctierecht’, RW 2005-‐06, 415. 133 E. DUMORTIER en J. CHRISTIAENS, ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, TJK 2006, afl. 4, 274. 134 Wet 15 mei 2006 tot wijziging van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het Wetboek van Strafvordering, het Strafwetboek, het Burgerlijk Wetboek, de nieuwe Gemeentewet en de wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 2 juni 2006. 135 Wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 19 juli 2006. 136 E. DUMORTIER en J. CHRISTIAENS, ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, TJK 2006, afl. 4, 275; S. D’HONDT, ‘Nieuwe en vernieuwde maatregelen: overzicht en algemene kenmerken’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 54.


Aanpak

In het nieuwe jeugdrecht krijgen de jeugdrechters een ruime waaier aan mogelijkheden, gaande van

sociaal-‐educatieve en herstelgerichte tot bestraffende maatregelen. Zij worden daarbij wel

onderworpen aan een versterkte motiveringsplicht en beslissingscriteria. 137 Het herstelrecht is onder

andere terug te vinden in de herstelbemiddeling en het herstelgericht groepsoverleg die als

alternatieve afhandelingsmodaliteiten worden aangeboden en waarop de jeugdrechter zich bij

voorkeur moet beroepen.138 Men krijgt ook een vleugje jeugdsanctierecht. Zo bijvoorbeeld dient de

jeugdrechter in zijn beoordeling rekening te houden met een aantal criteria, waaronder de openbare

veiligheid en de ernst van de feiten.139

Men stelt dat de hoofddoelstelling van de nieuwe wet de bewustmaking van de jongere door

begeleiding in de eigen omgeving is en dat de schijnwerpers zich bijgevolg blijven richten op de

persoonlijkheid en de leefsituatie van de minderjarige.140 Toch lijkt dit niet geheel te kloppen. Er

bestaan namelijk geen duidelijke criteria die de hiërarchie tussen de modellen aangeeft. De

jeugdrechter dient dan wel voorrang te geven aan herstelgerichte maatregelen, verder bepaalt de

wet niet hoe men eventueel kan overgaan naar het beschermings-‐ of strafrechtsmodel. Bovendien

kan zowat alles gecombineerd worden, voor zover een motivatie volgt. In feite wordt de

modellendiscussie van voorheen verlegd naar het geweten van de jeugdrechter. De ene zal de

persoonlijkheid en de maturiteitsgraad van de betrokkene meer laten doorwegen, terwijl de andere

misschien prioriteit zal geven aan de ernst van de feiten of aan de openbare veiligheid.141

Ook de mogelijkheden van het parket nemen toe. Delicten kunnen door hen autonoom afgehandeld

worden.142 Dit laat toe sneller te reageren, gezien men geen vonnis meer hoeft af te wachten om de

minderjarigen te onderwerpen aan maatregelen. Doch dit staat haaks op de vraag naar meer

rechtswaarborgen.

De vraag naar meer rechtswaarborgen bleef nochtans niet onbeantwoord. Zo geniet de minderjarige

onder andere143:

137 L. ONKELINX, ‘Ontstaansgeschiedenis, krachtlijnen en beginselen van de nieuwe Jeugdwet’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 11. 138 Artikel 37, §2 Jeugdbeschermingswet, zoals gewijzigd door artikel 7, 2° wet 13 juni 2006. 139 Artikel 37, §1 Jeugdbeschermingswet, zoals gewijzigd door artikel 7, 1° wet 13 juni 2006. 140 B. DE SMET, ‘De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht’, RW 2006-‐07, afl. 8, 366-‐367; B. DE SMET, ‘Het nieuwe jeugdrecht gewikt en gewogen door het Grondwettelijk Hof, RW 2008-‐09, afl. 4, 133. 141 G. DECOCK, ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming: elck wat wils?’, TJK 2006, 272; B. DE SMET, ‘De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht’, RW 2006-‐07, afl. 8, 368. 142 Artikelen 45ter en quater Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door de respectievelijke artikelen 12 en 13 wet 13 juni 2006. 143 Voorafgaande Titel Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 3 wet 13 juni 2006.


-‐ het recht om geïnformeerd te worden;

-‐ het recht op bescherming via het principe van de ouderlijke verantwoordelijkheid voor

onderhoud, opvoeding en toezicht tenzij hiervoor contra-‐indicaties bestaan;

-‐ en het recht op vrijheid van de minderjarige mag slechts minimaal belemmerd worden, wat

wil zeggen dat het begrensd is tot wat noodzakelijk is voor de bescherming van de

maatschappij, rekening houdend met de noden van de minderjarige, het belang van hun

familie en het recht van de slachtoffers.

Om de ouders mee te responsabiliseren voor het delinquente gedrag van hun kinderen, werd de

ouderstage ingevoerd.144 Het betreft ouders die duidelijk onverschillig zijn voor de criminaliteit van

hun kinderen en waarbij die onverschilligheid bijdraagt tot de problemen. Dit blijkt eerder een

theoretische maatregel te zijn, gezien de ouderstage nog geen enkele keer werd opgelegd sinds de

invoering ervan. De betrokkenheid van de ouders wordt daarnaast versterkt via andere

mechanismen. Zo voorziet de wet uitdrukkelijk dat de parketmagistraat hen informeert over de

waarschuwingen, voorstellen tot bemiddeling of vorderingen van een maatregel die ten aanzien van

de minderjarige ingesteld worden.145

Ten slotte werd de uithandengeving hervormd. Een jongere kan voortaan pas uit handen gegeven

worden wanneer zij ofwel een voorgeschiedenis heeft in de jeugdbescherming, ofwel ernstige feiten

heeft gepleegd.146 Ook hierin kan een stuk strafrecht herkend worden.

Afdeling 2. Het Engelse en Welshe jeugdrecht vanaf de twintigste eeuw

2.1 De Children Act van 1908

Net als in België werden kinderen uit het volwassenenstrafrecht getrokken. Evenwel ging dit in

Engeland en Wales niet gepaard met de installatie van een jeugdbeschermingsrecht, maar bleef men

jongeren binnen het jeugdrecht straffen.

2.1.1 Aanleiding147 Ten eerste moeten de hervormingen binnen het strafrecht in het begin van de twintigste eeuw

gezien worden als het verlengstuk van de kinderwetgeving die reeds tot stand was gekomen op

andere vlakken van het maatschappelijke leven in de Victoriaanse periode. Zoals reeds vermeld

waren jeugdigen, in het bijzonder de arbeiderskinderen, een bijzondere bron van angst en

bezorgdheid. Zij waren de toekomstige werknemers en kiezers en meer aandacht moest besteed

144 Artikel 29bis Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 5 wet 13 juni 2006. 145 Artikelen 45ter, quater en 57bis Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door de respectievelijke artikelen 12, 13 en 21 wet 13 juni 2006. 146 Artikel 57bis, §1 Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 147 H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 7-‐8; K. BRADLEY, A. LOGAN en S. SHAW, ‘Youth and crime: centennial reflections on The Children Act 1908’, Crimes and Misdemeanors 2009, afl 3(2), 4-‐11.


worden aan hun gezondheid, welzijn en opleiding om hen voor te bereiden op het

volwassenenleven. Zo werd het verboden om kinderen gevaarlijke jobs in de industrie te laten

uitoefenen (Factory Acts) en elk kind werd verplicht tot basisonderwijs (Education Act van 1870).

Daarnaast was men van mening dat kinderen rechten moesten toegekend krijgen en dat zij niet

langer mochten gezien worden als het eigendom van hun ouders (Children Act van 1889).

Sommige auteurs argumenteren dat ook de evolutie van de summary jurisdiction en de

veranderingen binnen de werking van de rechtbanken een ideaal decor creëerden voor de

ontwikkeling van nieuwe wetgeving omtrent jeugdcriminaliteit. Het was bedoeld om jonge daders te

onttrekken aan de hogere gerechten en om de zwaarte en het type van de straffen die hen konden

opgelegd worden, te verminderen.

Men mag echter niet vergeten dit alles te kaderen binnen de toenemende belangstelling voor de

sociale wetenschappen, die een invloed uitoefenden op de houding ten aanzien van criminaliteit in

het algemeen en meer specifiek hoe men moest omgaan met jeugdcriminaliteit. De bevindingen van

psychologen, psychiaters en criminologen vonden hun weg naar de reformistische literatuur en

gaven vorm aan de ideeën van zij die werkten met kinderen via liefdadigheidswerk, onderwijs of in

het strafrechtelijke circuit.

2.1.2 Wat veranderde?


Met de Children Act (hierna CA) van 1908, vond de introductie van een afzonderlijk en van het

volwassenenstrafrecht te onderscheiden jeugdrecht plaats door de oprichting van de eerste Juvenile

Courts.148 Hoewel deze jeugdrechtbanken ook strafrechtbanken waren en voor het grootste deel de

standaard regels van de strafrechtelijke procedure hanteerden, diende men ze te onderscheiden van

het Magistrates’ Courts in het opzicht dat ze bijeen werden geroepen op een andere locatie, hearings

plaatsvonden op andere tijdstippen en publieke toegang beperkt werd.149

Enkel jongeren tussen de zeven en zestien jaar konden voor het Juvenile Court verschijnen. Een

strafrechtelijke meerderjarigheidsgrens werd dus voor het eerst getrokken, namelijk op de leeftijd

van zestien jaar. Niettegenstaande konden zij die beschuldigd werden van moord of vervolgd werden

148 R. ARTHUR, ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 15. 149

A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 144 ; J. DIGNAN, ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in V. PATANE (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 68.


samen met een volwassenen, alsnog voor de reguliere gerechten verschijnen.150 Dit laatste komt

neer op wat in België gekend is onder de term ‘uithandengeving’ (cf. infra).

De leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid bleef zoals voorheen liggen op zeven jaar met

het weerlegbaar vermoeden van strafrechtelijke onverantwoordelijkheid voor kinderen tussen de

zeven en veertien jaar.

Aanpak151

Jongeren onder de zestien jaar werden aldus onttrokken aan het volwassenenstrafrecht en

onderworpen aan een specifiek voor hen geïnstalleerd jeugdsanctierecht. Op het vlak van de

straftoemeting, beschikte het Juvenile Court over de volgende opties:

-‐ seponering;

-‐ borgtocht;

-‐ onder toezicht plaatsen van een reclasseringsambtenaar, familielid of een andere persoon;

-‐ zweepslagen;

-‐ boete;

-‐ en de plaatsing in een reformatory.

Opmerkelijk is dat het Juvenile Court niet enkele bevoegd was voor delinquente kinderen. Naast de

crime proceeding bestond ook een care proceeding, die bedoeld was voor verwaarloosde en

onhandelbare kinderen.

2.2 De Children and Young Person Act van 1933

2.2.1 Aanleiding

Na de Eerste Wereldoorlog kwam de welfare approach echt in opmars. In 1925 werd onder leiding

van THOMAS MOLONY een comité opgericht, met als doel het onderzoeken van de behandeling en de

bescherming van jonge daders. Het erkende het belang van het welzijn van deze jongeren, die

meestal het slachtoffer waren van sociale en psychofysische condities. In haar rapport van 1927

stelden zij vast dat men jonge daders moeilijk kon onderscheiden van verwaarloosde kinderen:

verwaarlozing leidde immers tot criminaliteit. Bijgevolg formuleerde het comité het voorstel dat

aanpassing en rehabilitatie de taak moest worden van de jeugdrechtbank, eerder dan bestraffing en

dat de magistraten in de jeugdrechtbank bijgevolg rekening dienden te houden met alle mogelijke

150 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 20. 151 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 20; R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 12.


informatie, waaronder de gezinssituatie, schoolprestaties en medische condities. Deze

aanbevelingen vormden de basis voor de Children and Young Person Act (hierna CYPA) van 1933.152

2.2.2 Wat veranderde?


De leeftijd van zowel de strafrechtelijke verantwoordelijkheid als de strafrechtelijke

meerderjarigheid werd opgetrokken. Jongeren werden niet langer vanaf zeven, maar pas vanaf acht

jaar strafrechtelijk verantwoordelijk gesteld. Daarnaast kon het volwassenenstrafrecht slechts op hen

van toepassing zijn indien zij de leeftijd van zeventien hadden bereikt.153

Aanpak

Wat de aanpak betreft, werd de bekommernis om het welzijn van het kind expliciet opgenomen in de

wet. Sectie 44 (1) van de CYPA 1933 bepaalt:

‘Every court in dealing with a child or young person who is brought before it either as an

offender or otherwise, shall have regard to the welfare of the child or young person and shall

in proper cases take steps for removing him from undesirable surroundings and for securing

that proper provision is made for his education and training.’

Politie en justitie waren hier geen echte voorstanders van, zeker niet toen de jeugdcriminaliteit bleef

stijgen.154 Gezien er geen institutionele en procedurele veranderingen volgden, bleef de impact van

deze bepaling dan ook beperkt. De rechtbanken behielden namelijk de bevoegdheid om straffen op

te leggen, inclusief vrijheidsbenemende straffen.155

Tevens werden reformatories en industrial schools hervormd en samengebracht onder de noemer

approved schools. Zowel delinquente als verwaarloosde kinderen konden voor drie jaar naar deze

approved schools gestuurd worden. Het regime was er gebaseerd op opvoeding en discipline, eerder

dan bestraffing.156

152 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 13. 153 A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 145. 154 H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 9. 155 J. DIGNAN, ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in V. PATANE (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 69. 156 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 14.


2.3 De Children and Young Person Act van 1963 en 1969

2.3.1 Aanleiding

Ook na de Tweede Wereldoorlog associeerde men jeugdcriminaliteit met sociale desorganisatie en

erkende men dat de noden van het delinquente kind dezelfde waren als dat van een verwaarloosd

kind. Tussen 1945 en 1979 kende men een frequent wisselende regering, maar dit bracht opmerkelijk

geen wisselend jeugdrechtbeleid met zich mee. Ondanks het feit dat sommigen pleitten voor een

hardere bestraffing, werden de argumenten voor een welzijnsgeoriënteerde aanpak steeds sterker

en ontstond een consensus dat men een naoorlogse welfare state wilde creëren. In dit licht werd op

grond van de CA 1948 onder andere een child care service opgericht die voorzag in

opvoedingstehuizen en kind psychiatrische ziekenhuizen.157

In 1956 werd het comité Ingelby opgericht om na te gaan welke nieuwe bevoegdheden en plichten

aan de lokale overheden konden gegeven worden om de verwaarlozing van kinderen tegen te gaan.

Geadviseerd werd om de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid op te trekken tot twaalf

jaar, eventueel zelfs tot dertien of veertien jaar.158 Verder gaf het Ingelby report in 1960 aan dat de

inspanningen om rekening te houden met het welzijn van een kind, niets zouden opleveren in een

rechtssysteem dat gefundeerd was op bestraffing. Het leek moeilijk verenigbaar om de jongere eerst

te zien als een rationeel wezen die kan vervolgd worden voor zijn criminele daden, om dan in een

later stadium van de vervolging rekening te houden met zijn welzijn. Strafrechtelijke

verantwoordelijkheid richt zich op het misdrijf, ongeacht het karakter en de behoeften van de dader,

terwijl een welfare approach afhangt van persoonlijke en sociale overwegingen. Gedurende de jaren

’60 domineerde deze contradictie de debatten.159

2.3.2 Wat veranderde? De leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid werd met de CYPA 1963 opgetrokken van acht

tot tien jaar.160

Daarnaast werden de lokale autoriteiten verplicht om het welzijn van het kind te bevorderen via

preventieve steun aan de gezinnen, wat de noodzaak om kinderen onder de zorg van de overheid te

plaatsen, zou moeten verminderen. 161 Waar de CA 1948 sociale werkers de bevoegdheid had

157 L. GELSTHORPE, ‘Recent changes in youth justice police in England and Wales’ in I. WEIJERS en A. DUFF (eds.) , Punishing juveniles: principle and critique, Oxford, Hart, 2002, 48-‐49. 158 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 15. 159 H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 10-‐11; C. ELLIOTT, ‘Criminal responsibility and children: a new defence required to aknowledge the absence of capacity and choice’, Journal of Criminal Law 2011, afl. 75(4), 305-‐306. 160 Sectie 16 (1) Children and Young Person Act 1963. 161 A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 146; R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 15.


gegeven om kinderen te helpen door hen op te nemen, probeerde men dus met de CYPA 1963 in te

grijpen alvorens de problemen ontstonden.

Verdere herzieningen van het jeugdrechtssysteem door de Labour Party leidden tot de CYPA 1969.

Hierbij was het de bedoeling om van het welzijn van het kind de eerste zorg te maken.162 Voorzien

werd dat delinquente kinderen onder de veertien jaar niet meer onderworpen zouden worden aan

crime proceedings, tenzij in het geval van moord.163 Centraal stond de care proceeding, waarbij aan

twee criteria moest voldaan zijn, alvorens de rechtbank zich kon uitspreken over de zaak164:

-‐ het bestaan van een bepaalde situatie (ouderlijke verwaarlozing, een onhandelbaar kind,

spijbelen of het plegen van een strafbaar feit);

-‐ en het kind moest nood hebben aan verplichte zorg en controle, rekening houdend met zijn

welzijn.

Het zorgaspect kwam bovendien ook tot uiting in de straftoemeting. Maatregelen, waaronder de

supervision order en de care order, zouden het opleggen van straffen moeten vervangen. Een care

order bracht met zich mee dat zo goed als alle wettelijke bevoegdheden van de ouders aan de lokale

autoriteiten werden overgedragen. 165

De care proceeding wilde men ook toepasbaar maken voor delinquente jongeren vanaf veertien tot

en met zestien jaar. Niettemin zouden zij voor bepaalde categorieën van misdrijven nog steeds

onderworpen kunnen worden aan een crime proceeding. In beide gevallen was het mogelijk om een

care order op te leggen, maar dat betekende niet dat het straffen afgeschaft werd. Evenwel was het

de bedoeling de vrijheidsbenemende straffen op termijn uit te faseren in het voordeel van de care

order en de meer welzijnsgeoriënteerde community homes.

Door een verandering van regering werd de CYPA 1969 echter nooit volledig geïmplementeerd.166

Ondanks het feit dat de voorkeur mocht verleend worden aan een care proceeding in het geval de

jongere een misdrijf had gepleegd, bleef het gebruik van crime proceedings toegelaten vanaf de

leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Tevens werd het idee om de vrijheidsbenemende

straffen uit te faseren in eerste instantie uitgesteld en later volledig verlaten. 167

162 L. GELSTHORPE, ‘Recent changes in youth justice police in England and Wales’ in I. WEIJERS en A. DUFF (eds.), Punishing juveniles: principle and critique, Oxford, Hart, 2002, 49; A. BOTTOMS en V. KEMP, ‘The relationship between youth justice and child welfare in England and Wales’ in M. HILL, A. LOCKYER en F. STONE (eds.) , Youth justice and child protection, Londen, Jessica Kinsley Publishers, 2007, 140-‐141. 163 Sectie 4 Children and Young Person Act 1969. 164 Sectie 1 (2) Children and Young Person Act 1969. 165 Sectie 1 (3) Children and Young Person Act 1969. 166 R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 1. 167 A. BOTTOMS en V. KEMP, ‘The relationship between youth justice and child welfare in England and Wales’ in M. HILL, A. LOCKYER en F. STONE (eds.), Youth justice and child protection, Londen, Jessica Kinsley Publishers, 2007, 142.


2.4 De Crime and Disorder Act 1998

2.4.1 Aanleiding

Kritiek op de welfare approach

Midden de jaren ’70 was het beeld van het Verenigd Koninkrijk dat van een natie in ondergang: men

kreeg te maken met economische problemen, raciale spanningen, onvrede met de gezondheids-‐en

sociale diensten, een hevige politieke strijd tussen links en recht, vakbondsacties, de opkomst van

een nieuwe ‘onderklasse’ en een stijgende (jeugd)criminaliteit. Kritiek werd dan ook geuit op de

welfare state, die haar vooropgestelde doelen niet had behaald. 168

Meer specifiek werd de care order geviseerd, die in feite een vervanging was van de approved school

order. Het verschil tussen beide lag evenwel in het orgaan die de beslissing mocht maken om een

kind eventueel te plaatsen. Bij een approved school order was het de jeugdrechtbank die de jonge

dader voor een onbepaalde periode van drie jaar kon plaatsen in een tuchtschool. Bij een care order

daarentegen kwam deze discretionaire bevoegdheid toe aan de lokale autoriteiten. Zij konden na het

uitvaardigen van een care order door de rechtbank, besluiten om het kind opnieuw huiswaarts te

sturen en dit viel niet in goede aarde bij de jeugdmagistraten.169

Het tijdperk van diversie (1982-‐1992)

In 1979 kwamen de conservatieven aan de macht. Zij hadden ingepikt op het feit dat criminaliteit

geassocieerd werd met de tolerantie van de jaren ’60 en waren op de proppen gekomen met een

belangrijke en vernieuwende agenda. Het strafrechtsmodel werd opnieuw beklemtoond:

criminaliteit werd niet langer gezien als het gevolg van sociale deprivatie waardoor de dader het best

gediend bleek met een behandeling, maar individuele verantwoordelijkheid en wilsvrijheid kwamen

centraal te staan.170

Hoewel hun ideeën tegengesteld waren aan deze van het traditioneel conservatisme, beïnvloedde de

kinderrechtenbeweging in de jaren ’80 sterk het jeugdrechtbeleid. Als gevolg hiervan werd de

verschuiving van welfare naar justice vergezeld door principes als minimumintervention en diversion.

De kinderrechtenbeweging argumenteerde op basis van de age-‐crime curve dat een groot deel van

de jongeren die misdrijven pleegt, uiteindelijk zelf spontaan stopt . Bovendien stelt de labelling

168 L. GELSTHORPE, ‘Recent changes in youth justice police in England and Wales’ in I. WEIJERS en A. DUFF (eds.), Punishing juveniles: principle and critique, Oxford, Hart, 2002, 50-‐51; H. HENDRICK, ‘Histories of youth crime and justice’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 11-‐12. 169 A. BOTTOMS en V. KEMP, ‘The relationship between youth justice and child welfare in England and Wales’ in M. HILL, A. LOCKYER en F. STONE (eds.), Youth justice and child protection, Londen, Jessica Kinsley Publishers, 2007, 143-‐144. 170 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 35.


theorie dat vervolging en veroordeling een delinquente identiteit confirmeren en bijgevolg criminele

carrières creëren. Daarom bepleitte men zoveel mogelijk de afdoening buiten het strafrecht om. 171

Dit beleid steunt sterk op de bereidwilligheid van vele actoren:

-‐ de politie om hun discretionaire bevoegdheden zo uit te oefenen dat zij jongeren eerst

informeel waarschuwen (caution) vooraleer hen te vervolgen;

-‐ zij die bevoegd zijn voor de bestraffing om te kiezen voor een niet vrijheidsbenemende straf

in plaats van hechtenis of residentiële zorg;

-‐ en de overheid om deze gehele praktijk te steunen.

In eerste instantie was dit het geval en tot halverwege de jaren ’90 werd de praktijk van herhaalde

informele waarschuwingen toegepast op de overgrote meerderheid van de delinquente jongeren.172

Daarnaast werden vrijheidsbenemende straffen onderworpen aan strikte criteria. Sectie 123 (3) van

de CJA 1988 bepaalde dat een vrijheidsbenemende straf enkel mocht opgelegd worden indien de

jongere in het verleden niet reageerde op niet-‐vrijheidsbenemende straffen en ook in de toekomst

niet bereid is om hieraan gevolg te geven, ofwel indien dit noodzakelijk is om de openbare orde te

beschermen, ofwel indien een niet-‐vrijheidsbenemend straf niet kan gerechtvaardigd worden gezien

de ernst van het gepleegde misdrijf.173

Het tijdperk van het punitivisme (1991 -‐ …)

In het begin van de jaren ’90 begon men echter te evolueren naar een minder toleranter en een

meer punitive approach. Een fundamentele verandering binnen het jeugdrecht betrof de scheiding

tussen crime en care proceedings. In oktober 1991 trad de CA 1989 in werking, dewelke een aparte

care jurisdiction voor hulpbehoevende kinderen introduceerde binnen de burgerlijke rechtbank om

hen op die manier te beschermen tegen ‘besmetting’ door delinquente kinderen. Dit onderscheid

resulteerde in de opvatting dat jongeren die verantwoordelijk waren voor hun gedrag, gestraft

moesten worden en dat zij die een onschuldig slachtoffer waren, geholpen moesten worden.174

Daarenboven werden de Juvenile Courts met de CJA 1991 hervormd tot Youth Courts, die sindsdien

enkel en alleen nog bevoegd zijn voor jeugdcriminaliteit.175 Dit bracht veel substantieve en

procedurele veranderingen met zich mee. Zo werd men pas strafrechtelijk meerderjarig vanaf

171 R. EVANS, ‘Diversion’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 147-‐148; 172

J. DIGNAN, ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in V. PATANE (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 70. 173 Deze sectie wijzigde sectie 1 (4) Criminal Justice Act 1982, maar werd later ingetrokken door sectie 101 (2) Criminal Justice Act 1991. 174 J. GRAHAM, ‘Responding to youth crime’ in D. J. SMITH (ed.), A new response to youth crime, Cullompton, Willan Publishing, 2010, 108-‐109. 175

A. N. DOOB en M. TONRY, ‘Varieties of Youth Justice’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago; Londen, The University of Chicago Press, 2004, 15.


achttien jaar in plaats van zeventien jaar176, waren de dader en zijn strafrechtelijk verleden niet

langer de basis voor de straftoemeting maar wel de aard en de ernst van het misdrijf basis177 en de

detention in a young offender institution werd als nieuwe vrijheidsbenemende straf ingevoerd.178

Echt doorslaggevend voor de punitive approach was de moord op de tweejarige JAMES BULGER in 1993

door twee tienjarigen (cf. infra). Afgezien van de tragedie van deze zaak, werd het op een cynische

wijze uitgebuit door politici en de media en had het een buitengewone symbolische en institutionele

impact op het jeugdrecht. Bij de bevolking sloeg publieke bezorgdheid om in paniek. Politici

beloofden om te zorgen voor een meer dan ooit repressief jeugdrecht en om discipline, fatsoen,

normen en orde opnieuw te installeren.179 Men was ervan overtuigd dat actie nodig was om het

delinquente gedrag van een nieuwe en steeds jongere generatie van volhardende daders te

beteugelen. De Criminal Justice and Public Order Act van 1994 introduceerde dan ook strengere

straffen, hier inbegrepen de mogelijkheid om reeds vanaf de leeftijd van tien jaar de long-‐term

detention bij grave crimes op te leggen en de nieuwe secure training order voor volhardende plegers

tussen de twaalf en veertien jaar.180

Vervolgens taande ook het enthousiasme voor de praktijk van herhaalde informele waarschuwingen.

Het new punitiveness en de verandering naar een harde law and order strategie, moet onder andere

gezien worden in het licht van een campagne gevoerd door een zwakke regering die aan populariteit

wilde winnen.181

Het tijdperk van het managerialisme (1996 -‐ …)182

In het midden van de jaren ’90 stelde men vast dat er steeds meer beroep werd gedaan op

rechtsbijstand. Samenhangend met de nieuwe regels omtrent de openbaarmaking van

176 Sectie 68 Criminal Justice Act 1991; R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 1. 177 Deze proportionaliteitstest wordt nu geregeld door de Criminal Justice Act van 2003; J. GRAHAM en C. MOORE, ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in J. JUNGER-‐TAS en S.H. DECKER (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 65. 178 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 104. 179 B. GOLDSON, ‘Bulger’ in in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 41-‐42. 180 Onder de Children and Young Person Act van 1933 kon een long-‐term detention voor het plegen van grave crimes enkel opgelegd worden vanaf veertien jaar, zie sectie 53 (2); J. GRAHAM en C. MOORE, ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in J. JUNGER-‐TAS en S.H. DECKER (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 65. 181 J. DIGNAN, ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in V. PATANE (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 70; J. FIONDA, ‘Criminal Justice and Public Order Act 1994’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 111. 182 A. BOTTOMS. en J. DIGNAN, ‘Youth Justice in Great Britain’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐ Londen, The University of Chicago Press, 2004, 37; J. FORTIN, Children’s rights and the developing law, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 680; J. GRAHAM, ‘Responding to youth crime’ in D. J. SMITH (ed.), A new response to youth crime, Cullompton, Willan Publishing, 2010, 112.


bewijsmateriaal en het optrekken van de leeftijd van strafrechtelijke meerderjarigheid, zorgde dit

voor enorme vertraging van de procedures voor het Youth Court, evenals voor een verhoging van

kosten. Met haar rapport ‘Misspent Youth’, stelde de Audit Commission in 1996 de efficiëntie en

doeltreffendheid van het jeugdrechtsysteem in vraag. Na de verkiezingen in 1997, wilde de nieuwe

regering tegemoet komen aan deze kritiek en werd overleg gepleegd, waarbij de nadruk werd gelegd

op het opstellen van plannen, het formuleren van doelstellingen, het meten van prestaties en het

evalueren.

2.4.2 Wat veranderde? In 1997 publiceerde de New Labour Party een witboek, getiteld ‘No more excuses – A new approach

to tackling youth crime in England and Wales’183, dat leidde tot de Crime and Disorder Act (hierna

CDA) van 1998.


Sinds 1991 ligt de leeftijd van strafrechtelijke meerderjarigheid op achttien jaar. Deze leeftijd blijft

tot op heden gehandhaafd.

Wat de strafrechtelijke verantwoordelijkheid betreft, bracht sectie 34 van de CDA 1998 de volgende

verandering met zich mee:

‘The rebuttable presumption of criminal law that a child aged 10 or over is incapable of

committing an offence is hereby abolished.’

Het weerlegbaar vermoeden van strafrechtelijke onverantwoordelijkheid dat van toepassing was op

een kind tussen de tien en veertien jaar oud, werd aldus verworpen. Onduidelijkheid rees echter

omtrent de gevolgen die deze afschaffing van doli incapax teweeg zouden brengen. Twee mogelijke

interpretaties deden zich voor:184

-‐ kinderen vanaf tien jaar hebben niet langer een vrijstelling of verweer op basis van hun

leeftijd;

-‐ of kinderen tussen tien en veertien jaar worden niet langer vermoed doli incapax te zijn,

maar kunnen bewijzen dat ze dit wel zijn. Indien de rechtbank overtuigd wordt dat het kind

het verschil tussen goed en kwaad niet kent, dient het tot doli incapax te beslissen en kan

bijgevolg geen veroordeling uitgesproken worden.

183 A. HAKKERT, ‘No more excuses: a new approach to tackling youth crime in England and Wales: a summary’, European Journal on Criminal Policy and Research 1998, afl. 6(2), 279-‐291. 184 J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 658-‐659.


De eerste visie is de populairste in de rechtsleer en bleek ook de intentie van het parlement.185 Er

werd geargumenteerd dat kinderen niet langer moesten beschermd worden tegen het strafrecht

omdat het nu voorzag in straffen aangepast aan de leeftijd en zo op een meer gerichte manier

omging met jongeren. Het vermoeden was dus enigszins achterhaald. Bovendien zag de regering het

ook als hinderpaal. Kinderen die door het vermoeden beschermd waren, kwamen er goedkoop van

af. Vrijspraak bracht immers met zich mee dat geen enkele maatregel kon getroffen worden: niet

strafrechtelijk, noch burgerrechtelijk.186

Aldus gelden sinds 1998 nog slechts twee leeftijdscategorieën in plaats van drie: het onderscheid

wordt gemaakt tussen kinderen jonger dan tien jaar en kinderen van tien jaar of ouder.

Aanpak

Sinds de CDA 1998 bewandelt het Engelse jeugdrecht het pad van het het neo-‐correctionalisme, dat

gebaseerd is op de volgende beginselen.187

Een eerste principe, dat bovendien de basis vormt voor de overige principes, betreft het primaat van

misdrijfpreventie en kan men terugvinden in sectie 37:

‘It shall be the principal aim of the youth justice system to prevent offending by children and

young persons. In addition to any other duty to which they are subject, it shall be the duty of

all persons and bodies carrying out functions in relation to the youth justice system to have

regard to that aim.’

Nochtans mag men niet uit het oog verliezen dat sinds 1933 ook rekening moet gehouden worden

met het welzijn van het kind. 188 Dit echter niet zo vergaand als in care proceedings waar het welzijn

van het kind de belangrijkste overweging dient te zijn.189 Het tweesporenstelsel van care en crime

proceedings wordt dikwijls bekritiseerd op grond van het feit dat jonge daders, vooral zij die

persistent gedrag vertonen, veelal complexe problemen hebben en bijgevolg behoefte hebben aan

welzijn.190

185 S. BANDALLI, ‘Abolition of the presumption of Doli Incapax and the criminalisation of children’, The Howard Journal 1998, afl. 37(2), 115. 186 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 26-‐27; J. FORTIN, Children’s rights and the developing law, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 690; T. CROFTS, ‘Catching up with Europe: taking the age of criminal responsibility seriously in England’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2009, afl. 17, 280. 187 A. BOTTOMS. en J. DIGNAN, ‘Youth Justice in Great Britain’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐Londen, The University of Chicago Press, 2004, 41-‐43. 188 Sectie 44 (1) Children and Young Person Act 1933. 189 Sectie 1 (1) (a) Children Act 1989. 190 A. BOTTOMS, ‘Welfare’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 365.


Misdrijfpreventie betekent ook recidive voorkomen. De politie kreeg naast de vrijheid tot sepot en

een informele waarschuwing, ook de ruimte voor een officiële terechtwijzing (reprimand) en een

laatste waarschuwing. Een officiële terechtwijzing kan enkel gegeven worden aan een first offender

die een licht delict pleegt. Pleegt de jongere nadien opnieuw feiten, dan zal hij in het beste geval een

laatste waarschuwing krijgen. Gaat het om een ernstig feit, dan zal overgegaan worden tot

vervolging. Delicten gepleegd na een laatste waarschuwing, geven zonder meer aanleiding tot een

vervolging.191

Ten tweede is men van oordeel dat tijdens de berechting meer aandacht moet besteed worden aan

een element van herstel: jongeren moeten in staat gesteld worden de schade die zij aan het

slachtoffer en aan de gemeenschap hebben aangericht te begrijpen.

Ten derde moet het jeugdrecht doeltreffend worden toegepast, waarbij de nadruk ligt op het

versnellen van de procedures. Hiertoe werd onder andere het Youth Justice Board opgericht. Dit

bestuur ontwikkelt en promoot nieuwe programma’s voor de aanpak van jeugdcriminaliteit.

Daarnaast geeft het adviezen en richtlijnen over een effective practice aan vrijheidsbenemend en

veiligheidsinstellingen die werken met jongeren.192

Ten vierde hecht men belang aan responsabilisering: jongeren moeten meer persoonlijk

verantwoordelijkheid opnemen voor hun daden, alsook ouders moeten onder ogen zien dat zij

verantwoordelijk zijn voor het delinquent gedrag van hun kinderen. Het is in het licht van dit principe

dat men de doli incapax voor kinderen tussen de tien en veertien jaar heeft afgeschaft (cf. supra).

191 A. BOTTOMS. en J. DIGNAN, ‘Youth Justice in Great Britain’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐Londen, The University of Chicago Press, 2004, 80. 192 M. THOMAS, ‘Youht Justice Board’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 382.

50 ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE HUIDIGE REACTIE OP JEUGDIGE DELINQUENTIE TUSSENBESLUIT

Tussenbesluit In eerste instantie doorliepen beide landen een gelijkaardige evolutie, waarbij het strafrechtmodel

centraal stond. Tot en met de Middeleeuwen werd het onderscheid tussen het kind en de volwassen

niet of nauwelijks gemaakt, wat zich ook weerspiegelde op strafrechtelijk vlak. Wanneer men in de

negentiende eeuw, jeugdcriminaliteit begon te zien als een apart sociaal probleem, ontstond de

consensus dat de jonge daders beter gebaad zouden zijn met een andere behandeling dan deze

toepasselijk op volwassen delinquenten.

In beide landen werden jeugdrechtbanken opgericht, die bevoegd werden voor zowel delinquente

als hulpbehoevende jongeren. Later werd de sociale bescherming overgedragen: in België aan de

jeugdbeschermingscomités, in Engeland en Wales aan de burgerlijke rechter. Een wettelijk

onderscheid wat de regelgeving betrof, kwam tot stand. Daarnaast ging men in Engeland en Wales

jonge daders ook anders gaan behandelen dan zij die hulpbehoevend waren. De ene worden

gestraft, de andere niet. In België daarentegen onderwerpt men geen van beide categorieën aan een

sanctierecht.

In België werd samen met het concept strafrechtelijke meerderjarigheid, een

jeugdbeschermingssysteem ingevoerd. Anno 1912 hield dit nog een verdoken repressief model ter

bescherming van de maatschappij in. Dit veranderde met de wet van 1965 die de bescherming van

het kind in zijn fysische, intellectuele, morele en sociale ontwikkeling ten volle voorop stelde. Hierop

kwam heel wat kritiek. Men vond het onaanvaardbaar dat enkel rekening werd gehouden met de

persoonlijkheid en de leefomstandigheden van de minderjarigen. Na een heus modellendebat werd

uiteindelijk besloten om de pijlers van het beschermingsmodel toch te behouden, maar deze werden

aangevuld met elementen uit het herstel-‐ en strafrecht.

In Engeland en Wales heeft men het rechtssysteem voor jeugdige delinquenten steeds gefundeerd

op bestraffing. De welfare approach kende gedurende een korte periode haar opmars. Even leek het

alsof een doorbraak zou volgen met de CYPA 1969. Echter, bepaalde omstandigheden zoals onder

andere het aan de macht komen van de conservatieven, de sociale en economische onstabiliteit, de

stijgende jeugddelinquentie, de scheiding tussen care en crime proceeding en voornamelijk de zaak

BULGER staken hier een stokje voor. Deze effenden de weg naar de aanpak die men op vandaag kent,

namelijk dat van het neo-‐correctionalisme.

De landen benaderen het jeugdrecht dus vanuit een ander model. Dit brengt een aantal gelijkenissen

en verschillen met zich mee wat de aanpak van de strafrechtelijke minderjarige betreft. In het

volgende deel van deze masterproef wordt hier nader op ingegaan.

53

DEEL III: DE STRAFRECHTELIJKE MINDERJARIGE

54 DE STRAFRECHTELIJKE MINDERJARIGE HET PRINCIPE, DE GEVOLGEN EN DE UITZONDERING

Hoofdstuk 1 Het principe, de gevolgen en de uitzondering

Afdeling 1. Principieel strafrechtelijk minderjarig tot achttien jaar In België ligt de strafrechtelijke meerderjarigheidgrens sinds de wet van 1965 vast op achttien jaar

(cf. supra). Om te bepalen of iemand onder het volwassenenstrafrecht dan wel onder het jeugdrecht

valt, wordt gekeken naar de leeftijd op het moment van het plegen van de strafbare feiten. Dit

tijdstip wordt erg letterlijk genomen. Het ogenblik van de strafrechtelijke meerderjarigheid wordt

namelijk niet van dag tot dag berekend, maar van uur tot uur. Om de minderjarigheid vast te stellen

wordt gekeken naar de geboorteakte. Bij afwezigheid kan een deskundige worden aangesteld om

een botonderzoek uit te voeren.193

Onder de leeftijd van achttien jaar geldt in België aldus het jeugdrecht. Gezien de Belgische wetgever

verzuimde een ondergrens vast te leggen, is het jeugdrecht principieel toepasbaar op minderjarige

delinquenten tussen de nul en achttien jaar.194 Bovendien wordt de minderjarigheid gezien als een

strafuitsluitingsgrond (cf. supra), waardoor jongeren binnen het jeugdrecht steeds strafrechtelijk

onverantwoordelijk zijn. Men gaat ervan uit dat zij nog niet in staat zijn om hun handelen volledig te

begrijpen en te willen. In een strikte zin kunnen zij geen misdrijven plegen of hiervoor gestraft

worden. Indien een minderjarige toch in strijd met de wet handelt, dan spreekt men van een ‘als

misdrijf omschreven feit’. In zo’n geval zal geen straf, maar wel een maatregel opgelegd worden.

Bijgevolg is het Belgische jeugdrecht toepasselijk op minderjarige delinquenten, een

jeugdbeschermingsrecht.

Ook in Engeland en Wales ligt de strafrechtelijke meerderjarigheidsgrens op achttien jaar.195 In 1991

werden de oorspronkelijke Juvenile Courts vervangen door de Youth Courts, waarbij hun

bevoegdheid werd uitgebreid tot zeventienjarigen (cf. supra). Met andere woorden zijn de personen

die de leeftijd van achttien jaar nog niet bereikt hebben, net als in België, strafrechtelijk minderjarig

en onderworpen aan het jeugdrecht. Nochtans kunnen enkele belangrijke verschillen met België

worden opgemerkt. Deze worden hieronder besproken.

Voor de afbakening van de leeftijdsgrenzen inzake jeugdrecht kijkt men in Engeland en Wales niet

naar het ogenblik van de feiten. Daarentegen is het moment van de hearing doorslaggevend. Dit

brengt met zich mee dat de jeugdrechtbank de zaak in eender welke fase van de procedure kan

doorverwijzen naar de reguliere strafgerechten indien de jongere de leeftijd van achttien jaar bereikt

193 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 625. 194 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 31. 195 Sectie 68 Criminal Justice Act 1991.


heeft. De volledige waaier aan straffen voor volwassen waarover de reguliere rechtbanken

beschikken, kunnen dan toegepast worden, ook al betreft het in werkelijkheid een jeugdzaak.

Evenwel zal er meestal rekening gehouden worden met het feit dat de dader in kwestie nog een

jongeling was op het ogenblik van het misdrijf. De jeugdrechtbank kan ook opteren om de zaak aan

te houden. In zo’n geval kan echter geen gebruik gemaakt worden van de bevoegdheden die

toekomen aan de volwassenenrechtbank wat de straftoemeting aanbelangt.196

Daarnaast hanteert men een ondergrens voor wat betreft de interventie van het jeugdrecht. Deze

stelt men vast op zeven jaar.197

Verder stemt de leeftijd van strafrechtelijke meerderjarigheid niet overeen met de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid. In Engeland en Wales wordt men strafrechtelijk

verantwoordelijk gesteld vanaf de leeftijd van tien jaar. Hierdoor wordt het gehanteerde jeugdrecht

tussen de leeftijd van tien en achttien jaar bestempeld als een jeugdsanctierecht. Kinderen onder de

tien jaar daarentegen worden niet in staat geacht een misdrijf te kunnen plegen. Zij kunnen dan ook

enkel verschijnen voor de burgerlijke rechtbanken. Dit burgerrechtelijk luik waarbij bescherming en

ondersteuning via sociale werkers centraal staat198, wordt verder niet besproken. Niettemin verdient

de child safety order enige aandacht. De child safety order werd via de Crime and Disorder Act van

1998 geïntroduceerd en dit naar aanleiding van het beleidsstuk Tackling Youth Crime waarin men

stelde dat ‘children under ten need help to change their bad behaviour just as much as older

children’.199 Een child safety order kan opgelegd worden aan kinderen die ofwel feiten pleegden

waarvoor zij vervolgd zouden worden indien zij tien jaar of ouder zouden zijn, ofwel het risico lopen

zulke feiten te plegen, ofwel zich anti-‐sociaal gedragen. Het gevolg van zo’n order bestaat erin dat

deze kinderen voor drie tot twaalf maanden onder het toezicht van een sociaal werker komen te

staan en zich moeten onderwerpen aan allerlei specifieke voorwaarden, opgelegd door de

rechtbank.200 Dit komt in feite neer op een quasi strafrechtelijke procedure.

Ten slotte zou de leeftijd van achttien jaar op strafrechtelijk gebied normaliter een integrale

toepassing van het volwassenenstrafrecht met zich moeten meebrengen. Evenwel bestaat naast de

strafrechtelijke minderjarigen en de strafrechtelijke meerderjarigen, nog een derde juridische 196 R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 2; A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 27; M. WATKINS en D. JOHNSON, Youth justice and the youth court. An introduction, Hampshire, Waterside press, 2009, 141. 197 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 32. 198 Sectie 50 Children and Young Person Act 1933, zoals gewijzigd door sectie 16 (1) Children and Young Person Act 1963; J. HERRING, Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 658. 199 I. WEIJERS, ‘De leeftijdsgrenzen’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 274. 200 J. DIGNAN, ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in V. PATANE (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 72-‐73.


categorie, namelijk de ‘jong volwassen’ (tussen de achttien en eenentwintig jaar). In de meeste

opzichten worden zij behandeld net als volwassen, met die uitzondering dat zij niet kunnen

opgesloten worden in een gevangenis voor volwassenen. Zij komen daarentegen terecht in een

young offender institution. Sommigen worden wel ondergebracht in een gevangenis voor volwassen,

maar dan in een aparte vleugel die speciaal voor hen werd ingericht. Sectie 61 van de Criminal Justice

and Court Services Act van 2000 wil deze specifieke bepalingen afschaffen, maar deze wet is nog

steeds niet geheel in werking getreden, waardoor het onderscheid tussen volwassen en jong

volwassen nog steeds gemaakt wordt. 201

Afdeling 2. Welke gevolgen brengt de strafrechtelijke minderjarigheid met zich mee? De maatschappij heeft beslist dat wie minderjarig is, een speciale bescherming geniet op

strafrechtelijk vlak. Om dit te verwezenlijken werd een bijzonder orgaan in het leven geroepen voor

wat de berechting van jeugdigen betreft. Daarenboven ontwikkelde men op het vlak van het

toepasselijke recht een specifieke regelgeving.

2.1 De bevoegde rechtbank Zowel in België als in Engeland en Wales verschijnen minderjarigen die feiten hebben gepleegd

principieel niet voor de reguliere strafrechtbanken voor volwassenen.

De Belgische wetgeving bepaalt dat zij onder de bevoegdheid van de jeugdrechtbank vallen:202

‘De jeugdrechtbank neemt kennis: van de vorderingen van het openbaar ministerie ten

aanzien van de personen die vervolgd worden wegens een als misdrijf omschreven feit,

gepleegd vóór de volle leeftijd van achttien jaar.’

In Engeland en Wales is het Youth Court bevoegd ‘to hear any charge against a child or a young

person’. A child heeft een leeftijd tussen de tien en dertien jaar. A young person heeft een leeftijd

tussen de veertien en zeventien.203

Beide rechtbanken kwamen tot stand in de schoot van de rechtbanken van het gemeen recht. De

Belgische jeugdrechtbank is, net als de burgerlijke en de correctionele rechtbank, een afdeling van de

Rechtbank van Eerste Aanleg.204 Het Engelse Youth Court is een gespecialiseerde afdeling van de

201 J. DIGNAN, ‘England and Wales’ in F. DÜNKEL, J. GRZYWA, P. HORSFIELD en I. PRUIN (eds.), Juvenile justice systems in Europe. Current situation and reform developments, Mönchengladbach, Forum Verslag Godesburg, 2011, 382. 202 Artikel 36, 4° Jeugdbeschermingswet. 203 R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 2; J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 11.02. 204 Artikel 76 Gerechtelijk Wetboek.


Magistrates’ Court. Evenwel dient men ze te onderscheiden van de volwassenenrechtbanken, onder

andere door hun organisatorische structuur:205

De jeugdrechtbank telt één of meerdere kamers afhankelijk van de grootte van het gerechtelijk

arrondissement. Deze kamers worden telkens voorgezeten door een alleenzetelende jeugdrechter.206

De jeugdrechter is altijd een professionele rechter207 en moet een gespecialiseerde opleiding in

jeugdzaken gevolg hebben om het ambt van rechter in de jeugdrechtbank te kunnen uitoefenen.208

Youth Courts worden voorgezeten door een Youth Court Panel, dat bestaat uit maximum drie

jeugdmagistraten waarvan minstens één een man of een vrouw dient te zijn. Net zoals België moeten

deze jeugdmagistraten specifiek opgeleid zijn om jeugdzaken te mogen behandelen, maar in

tegenstelling tot België zijn het leken. Indien nodig kunnen zij van een jurist wettelijk advies

krijgen.209

Voorts is de procedure besloten. Daarenboven is de publicatie en verspreiding van het verslag van de

debatten voor de jeugdrechtbank door middel van boeken, pers, film, radio, televisie of op enige

andere wijze verboden. De motieven en het beschikkend gedeelte van de rechtelijke beslissing

vormen hierop een uitzondering, onder voorbehoud dat de identiteit van de persoon in kwestie

hieruit niet kan blijken.210 In de context van de beschermingstraditie die België kenmerkt, is dit

vanzelfsprekend. Maar ook in Engeland, waar men zich minder richt op bescherming, zijn de

jeugdzittingen niet open voor het publiek. Enkel medewerkers van de rechtbank, beide partijen in de

zaak (inclusief de ouders of voogd van de jeugdige dader), de advocaat van de jongere, getuigen en

‘bonafide’ vertegenwoordigers van de media worden tot de zitting toegelaten. Anderen mogen

aanwezig zijn indien hen speciale toegang is verleend door de rechtbank.211 De vooruitgang van de

zaak kan wel weergeven worden in de pers, maar daarbij dient men, net als in België, de anonimiteit

van de jeugdige te waarborgen.212 Niettemin de volwassenenrechtbanken openbaar terechtzitting

houden, geldt de bescherming inzake publiciteit ook ingeval een jeugdzaak naar hen wordt

doorverwezen (cf. infra).213 In Engeland en Wales kan evenwel een lifting of report restrictions

205 Zie voor België onder andere het artikel 79, vierde tot zesde lid Gerechtelijk Wetboek, alsook de artikel 8 en 9 Jeugdbeschermingswet. 206 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 160. 207 I. WEIJERS en S. RAP, ‘Een landenvergelijking’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.) , Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 171. 208 Artikel 259sexies Gerechtelijk Wetboek. 209 A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 172; A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 33-‐34. 210 Artikel 433bis Strafwetboek, ingevoegd bij de wet van 10 augustus 2005 ter verruiming van de strafrechtelijke bescherming van de minderjarigen, BS 2 september 2005. 211 Sectie 47 (2) Children and Young Person Act 1933. 212 Sectie 49 Children and Young Person Act 1933; I. WEIJERS en S. RAP, ‘Een landenvergelijking’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 168. 213 Sectie 39 Children and Young Person Act 1933.


plaatsvinden indien dit in het belang van de rechtspleging is. Zo bijvoorbeeld om een jongere die een

ernstig misdrijf heeft gepleegd en op vrije voeten is, te kunnen arresteren. Ook na een veroordeling

is publicatie mogelijk. Het idee hierachter is om jonge daders aan te moedigen verantwoordelijkheid

op te nemen voor de gevolgen van hun criminele gedragingen en om op die manier verdere feiten te

verhinderen. 214

In Engeland en Wales is de procedure voor het Youth Court ten slotte eenvoudiger en minder

formeel: de jongere wordt aangesproken met de voornaam en zit op een stoel (in plaats van in de

beklaagdenbank), met zijn de ouders in de buurt. Ook via het taalgebruik probeert men een meer

ontspannen sfeer te creëren: ‘beloven’ (in plaats van zweren) de waarheid te vertellen, ‘schuldig

bevinden’ (in plaats van veroordelen) en ‘een order gemaakt op basis van een schuldbevinding’ (in

plaats van een straf).215 Dezelfde terminologie zou gehanteerd moeten worden wanneer een

jeugdzaak verschijnt voor het Magistrates’ Court.216 Wat het Crown Court betreft, ondernam het

Verenigd Koninkrijk naar aanleiding van een veroordeling door het Europese Hof, stappen om de

zitting op zo’n manier te organiseren dat het de mogelijkheden van de jongere om het proces te

begrijpen en eraan deel te nemen, zou moeten bevorderen (cf. infra).

2.2 Het toepasselijke jeugdrecht

Zoals reeds vermeld, krijgt het jeugdrecht een andere invulling onder invloed van de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Het Belgische maatregelenrecht dient men te onderscheiden

van het Engelse en Welshe jeugdsanctierecht.

2.2.1 Het Belgische maatregelenrecht

In België heeft de jeugdrechter enkel de bevoegdheid om maatregelen op te leggen. Als synoniem

voor het Belgische jeugdrecht wordt daarom dikwijls het maatregelenrecht gebruikt. Opvoeding,

behoeding en bescherming staan hierbinnen centraal.

De toepassing van het maatregelenrecht kent een bovengrens: de maatregelen kunnen enkel

uitgesproken worden indien de feiten gepleegd zijn vóór men de leeftijd van achttien jaar heeft

bereikt. Hierop kunnen geen uitzonderingen gemaakt worden.217 De wet voorziet daarentegen niet

uitdrukkelijk in een ondergrens. Niettemin wordt voor minderjarigen jonger dan twaalf jaar een soort

van virtuele ondergrens naar voren geschoven. Ten aanzien van hen mogen enkel een maatregel van

214 J. GRAHAM en C. MOORE, ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in J. JUNGER-‐TAS en S.H. DECKER (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 71. 215 P. HUNGERFORD-‐WELCH, Criminal procedure and sentencing, New York, Routledge-‐Cavendish, 2008, 318. 216 J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 11.22. 217 S. D’HONDT, ‘Nieuwe en vernieuwde maatregelen: overzicht en algemene kenmerken’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 54.


berisping, onder toezichtstelling van de sociale dienst of de plaatsing onder intensieve educatieve

begeleiding bevolen worden.218

Wanneer de jeugdrechter een maatregel wil opleggen, dient hij met een aantal factoren rekening te

houden219:

-‐ de persoonlijkheid en de maturiteitsgraad van de betrokkene;

-‐ zijn leefomgeving;

-‐ de ernst van de feiten, de omstandigheden waarin zij zijn gepleegd, de schade en de

gevolgen voor het slachtoffer;

-‐ de vroegere maatregelen die ten aanzien van de betrokkene werden genomen en diens

gedrag gedurende de uitvoering ervan;

-‐ de veiligheid van de betrokkene;

-‐ en de openbare veiligheid.

Soorten maatregelen

In artikel 37, §2, eerste lid Jeugdbeschermingswet worden twee soorten maatregelen van bewaring,

behoeding en opvoeding opgesomd: ambulante maatregelen (waaronder de berisping, het plaatsen

onder toezicht van een sociale dienst, het opleggen van een intensieve educatieve begeleiding, het

opleggen van een prestatie van opvoedkundige aard en van algemeen nut, de ambulante

behandeling, en het toevertrouwen aan een rechtspersoon met het oog op een positieve prestatie )

en het opleggen van een plaatsing. Daarnaast voorziet artikel 37, §2ter Jeugdbeschermingswet dat

de minderjarige een geschreven project kan voorleggen, waarin één of meerdere verbintenissen zijn

opgenomen.

Met de nieuwe Jeugdwet van 2006 werd ook voorzien in een herstelrechtelijk aanbod van

bemiddeling of herstelgericht groepsoverleg (Hergo). Het oogmerk hiervan is om de minderjarig

inzicht te laten verschaffen in de consequenties van zijn gedragingen. Met behulp van een

onpartijdige bemiddelaar wordt aan de relationele en materiële problemen van een ‘als misdrijf

omschreven feit’ tegemoetgekomen. Zo leert de minderjarige dat hij in de fout ging en zijn gedrag

dient aan te passen.220 Indien de jeugdrechtbank van deze herstelgerichte maatregelen wenst

gebruikt te maken, moet aan de volgende voorwaarden voldaan zijn221:

-‐ er zijn ernstige aanwijzingen van schuld;

218 E. DUMORTIER en J. CHRISTIAENS, ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, TJK 2006, afl. 4, 275; S. D’HONDT, ‘Nieuwe en vernieuwde maatregelen: overzicht en algemene kenmerken’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 54. 219 Artikel 37, §1 Jeugdbeschermingswet, zoals aangevuld door artikel 7, 1° wet 13 juni 2006. 220 Artikel 37bis, § 2 en 3 Jeugdbeschermingswet, zoals vervangen door artikel 2 wet 15 mei 2006. 221 Artikel 37bis, §1 Jeugdbeschermingswet, zoals vervangen door artikel 2 wet 15 mei 2006.


-‐ de minderjarige verklaart de betrokkenheid bij het ‘als misdrijf omschreven feit’ niet;

-‐ het slachtoffer is bekend;

-‐ en de personen die eraan deelnemen hebben op uitdrukkelijke wijze en zonder voorbehoud

ingestemd.

De beoordelingsvrijheid van de jeugdrechter om te kiezen tussen de verschillende maatregelen

wordt beperkt door artikel 37, §2, derde lid Jeugdbeschermingswet, dat voorziet in een hiërarchie.

De jeugdrecht moet de voorkeur geven aan een herstelrechtelijk aanbod, het geschreven project en

de ambulante maatregelen gaan voor op de plaatsing en de plaatsing in een open afdeling van de

gemeenschapsinstelling moet verkozen worden boven de plaatsing in een gesloten afdeling.

Bovendien kan een plaatsing in een gemeenschapsinstelling enkel opgelegd worden indien voldaan is

aan een aantal voorwaarden222 en mag de jeugdrechter de virtuele ondergrens van twaalf jaar niet

uit het oog verliezen (cf. supra).

Duur van de maatregelen

Wanneer de jeugdrechter een jeugdbeschermingsmaatregel oplegt, is hij verplicht om de maximale

duur ervan vast te leggen. Dit geldt logischerwijze niet voor de berisping, die een onmiddellijk

aflopende maatregel is. 223 De draagwijdte van deze verplichting wordt enigszins ingeperkt door de

mogelijkheid om de jeugdbeschermingsmaatregelen, met uitzondering van de plaatsing, onbeperkt

te herzien en te verlengen. Een verlenging kan in principe maximaal tot de leeftijd van achttien

jaar,224 maar in een aantal gevallen kan hiervan afgeweken worden:225

Op verzoek van de minderjarige zelf of wanneer de minderjarige aanhoudend wangedrag of

gevaarlijk gedrag vertoont, kan een maatregel maximaal verlengd worden tot de leeftijd van twintig

jaar.

Verlenging van een maatregel tot uiterlijk drieëntwintig jaar is mogelijk voor feiten die gepleegd

werden tussen het twaalfde en zeventiende levensjaar en waarop voor volwassenen een maximale

opsluiting van hoogstens tien jaar staat. Daarenboven moet de jongere geplaatst zijn in een

gemeenschapsinstelling en blijk geven van wangedrag of gevaarlijk gedrag.

Indien de jeugdrechter beslist tot de residentiële plaatsing van de minderjarige in een

jeugdpsychiatrische dienst, dan legt hij geen duurtijd vast. De behandeling blijft lopen zolang dit

noodzakelijk wordt geacht.

222 Artikel 37, §2quater Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd bij door artikel 7, 5° wet 15 juni 2006. 223 Artikel 37, §2, vierde en zevende lid Jeugdbeschermingswet. 224 Artikel 37, §3, eerste lid Jeugdbeschermingswet, zoals gewijzigd door artikel 7, 7°, a) wet 13 juni 2006. 225 S. D’HONDT, ‘Nieuwe en vernieuwde maatregelen: overzicht en algemene kenmerken’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 54-‐55.


2.2.2 Het Engelse en Welshe jeugdsanctierecht In tegenstelling tot de Belgische jeugdrechter die enkel maatregelen kan opleggen, kan het Youth

Court in Engeland en Wales enkel straffen opleggen. Het Engelse en Welshe jeugdrecht wordt dan

ook bestempeld als een jeugdsanctierecht.

Alvorens nader wordt ingegaan op de verscheidene soorten sancties en hun duur, dient het volgende

nog opgemerkt te worden:

Kinderen en jongeren die verschijnen voor het Youth Court, worden berecht volgens een summary

trial. Dit brengt een aantal gevolgen met zich mee, waaronder de inperking van de discretionaire

bevoegdheid van het Youth Court. Zo bijvoorbeeld is de rechtbank gehouden aan een maximumduur

van twee jaar bij het opleggen van vrijheidsbenemende straffen. Indien hij zich van deze beperking

wenst te onttrekken, dan dient hij de zaak door te verwijzen naar het Crown Court voor een trial on

indictment. De mogelijkheid hiertoe bestaat in een aantal welbepaalde gevallen (cf. infra). 226

Overigens mag men niet vergeten dat, als aanvullende wettelijke verplichting, rekening gehouden

moet worden met het welzijn van het kind of de jongere (cf. supra).

Soorten straffen

De strafmogelijkheden voor het Youth Court splitsen zich op in drie categorieën: custodial sentences,

community sentences en non-‐custodial sentences.

Om een custodial sentence te kunnen bevelen, moet de rechtbank van oordeel zijn dat het gepleegde

misdrijf zodanig ernstig is dat geen enkele andere soort straf gerechtvaardigd kan worden.227

Sinds 1998 bestaat de Detention and Training Order (DTO) voor twaalf-‐ tot zeventienjarigen.228 Voor

jongeren tussen vijftien en zeventien jaar vervangt de DTO de detention in a young offenders

institution en voor de twaalf en veertien jaar de secure training order. Voor deze laatste

leeftijdscategorie kan een DTO enkel worden opgelegd indien wordt aangetoond dat het een

gevaarlijke jongere betreft die blijkt geeft van aanhoudend delinquent gedrag.229 Een DTO is een

tweeledige straf. De eerste helft wordt uitgezeten in één van de volgende gesloten voorzieningen:

een secure training centre, een young offender institution, of een local authority secure children’s

home. Gedurende de tweede helft, komt men onder het toezicht van een reclasseringsambtenaar of

een sociaal werker te staan en moet men zich aan een aantal voorwaarden houden. Wordt hierop

226 R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 73. 227 Sectie 152 Criminal Justice Act 2003. 228 Sectie 73 (2)(b) Crime and Disorder Act 1998. 229 Sectie 100 (2)(a) Power of Criminal Court (Sentencing) Act 2000.


inbreuk gepleegd, dan kan de jonge dader opnieuw in hechtenis belanden om de rest van zijn straf

uit te zitten.230

Een detention in a young offender institution zonder een training component, staat enkel open voor

achtien-‐, negentien-‐ en twintigjarigen.231 Niettemin bestaan hierop uitzonderingen, namelijk voor de

jongeren die berecht worden door het Crown Court volgens een trial on indictment (cf. infra). Zo

bijvoorbeeld kan men vanaf de leeftijd van tien jaar, als gevolg van het plegen van misdrijven onder

de categorie grave crimes, in aanmerking komen voor de long-‐term detention232 en geldt bij een

veroordeling onder de categorie homicide, de verplichte straf van detention during her majesty’s

pleasure.233

Naast custodial sentences bestaan ook non-‐custodial sentences. Binnen deze laatste categorie vallen

ook de community sentences . Desondanks wordt een onderscheid gemaakt tussen beide omdat

communtity sentences een beperking inhouden van de persoonlijke vrijheid van de dader. Dit in

tegenstelling tot de vrijspraak en de boete, die de belangrijkste non-‐custodial sentences uitmaken.234

Vóór de inwerkingtreding van de Criminal Justice and Immigration Act (hierna CJIA) van 2008, had

het Youth Court een hele waaier aan community sentences waaronder een supervision order235, een

action plan order236, een reparation order237, een attendence centre order238, een community

rehabilitation order, en een community punishment order239. Deze taakstraffen kunnen sinds de

inwerkingtreding van de CJIA 2008 enkel nog opgelegd worden voor feiten gepleegd vóór 30

november 2009.

Voor feiten gepleegd na 30 november 2009 dient de rechter gebruik te maken van de youth

rehabilitation order, die alle voorafgaande taakstraffen combineert in één generieke straf en die de

rechtbanken de bevoegdheid geeft om de jonge dader te onderwerpen aan één of meerdere

vereisten.240 De vereisten waaruit de rechter kan kiezen, worden opgesomd in sectie 1 (1) CJIA 2008

en zijn ontworpen om te voorzien in bestraffing, bescherming van de maatschappij, een

vermindering van recidive, of omvatten een herstelelement.

230 J. GRAHAM en C. MOORE, ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in J. JUNGER-‐TAS en S.H. DECKER (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 86. 231 J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 24.68. 232 Sectie 91 (3) Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 233 Sectie 90 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 234 A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 176. 235 Sectie 63 tot 68 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 236 Sectie 69 tot 72 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 237 Sectie 73 tot 75 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 238 Sectie 60 tot 62 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 239 Sectie 41 tot 51 Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 240 J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 25.12.


De youth rehabilitation order kan enkel opgelegd worden indien de rechtbank van oordeel is dat de

ernst van het misdrijf dit rechtvaardigt. De gekozen eis moet de meest geschikte zijn voor de dader

en de beperking van zijn persoonlijke vrijheid die hij daarbij oploopt moet proportioneel zijn ten

aanzien van het misdrijf.241

Duur van de straffen

De duur van een custodial sentence wordt gedetermineerd door wat de rechtbank aanneemt als

proportioneel ten aanzien van de ernst van het misdrijf242, maar mag de maximumduur van twee jaar

niet overschrijden. Zoals reeds vermeld, geldt de laatste voorwaarde niet voor de gevallen waarin de

jongere verschijnt voor het Crown Court. Nochtans heeft ook een long-‐term detention een

maximumduur. Evenwel betreft het hier de maximumduur van opsluiting waarmee het misdrijf

strafbaar wordt gesteld indien gepleegd door een persoon van minstens eenentwintig jaar oud.243

De dentention during her majesty’s pleasure daarentegen is een onbepaalde straf, die kan

neerkomen op een levenslange opsluiting. De rechter legt in eerste instantie een minimum tariff

periode van detentie op. Deze weerspiegelt de nood aan bestraffing, afschrikking en vergelding,

ongeacht de vooruitzichten en de ontwikkelingen van het kind. Na het verstrijken van het tariff,

volgt een fase waarin wordt nagegaan of de veroordeelde nog steeds een gevaar inhoudt voor de

maatschappij. Indien dit niet het geval is, kan het Parole Board beslissen tot een invrijheidstelling244,

weliswaar onder licentie. De licentie blijft van kracht voor het leven en bij een schending van de

licentievoorwaarden, kan de jongere opnieuw in hechtenis worden genomen.245

Naast een maximumduur, heeft de detention and training order ook een minimumduur: deze

bedraagt vier maanden. Daarenboven kan de DTO enkel opgelegd worden voor de welbepaalde

termijnen van vier, zes, acht, twaalf, achttien of vierentwintig maanden.246

Indien de rechtbank een youth rehabilitation order beveelt, dan legt het tegelijkertijd één of

meerdere data vast tegen dewelke aan de specifiek opgelegde vereisten moet voldaan zijn. De

maximumduur bedraagt drie jaar.247

241 Sectie 1 (6) Criminal Justice and Immigration Act 2008 juncto sectie 148 Criminal Justice Act 2003. 242 Sectie 153 Criminal Justice Act 2003. 243 Sectie 91 (3) Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 244 T. BATEMAN, ‘Long-‐term detention’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 217. 245 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 126. 246 Sectie 101 (1) Power of Criminal Court (Sentencing) Act 2000. 247

J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 25.13.


Afdeling 3. De uithandengeving Het principe dat jongeren strafrechtelijk minderjarig zijn tot hun achttiende, wordt noch in België,

noch in Engeland en Wales onverkort toegepast. Een nuancering dringt zich op en in een aantal

uitzonderlijke gevallen kan de jongere alsnog toevertrouwd worden aan het

volwassenenstraf(ge)recht. In België is deze techniek beter gekend als de uithandengeving.

3.1 België De uithandengeving werd in 1965 ingevoerd als tegengewicht voor het optrekken van de

strafrechtelijke meerderjarigheid tot achttien jaar.248 Het komt neer op een uitzonderlijke verlaging

van de strafrechtelijke meerderjarigheid tot zestien jaar.249 De wetgever voelde aan dat de

radicaliteit van de beschermingsgedachte niet langer houdbaar was. Er moest rekening gehouden

worden met het feit dat niet alle jongeren begeleid of heropgevoed kunnen worden met

jeugdbeschermingsmaatregelen. In sommige gevallen dient de minderjarige strafrechtelijk

verantwoordelijk gesteld te worden en eenzelfde procedure als een meerderjarige te ondergaan. De

uithandengeving vormt aldus een paradox: het impliceert een opheffing van het eigenlijke systeem

waartoe de techniek zelf behoort.250

Ook al betreft het hier een uitzonderlijke beslissing, de uithandengeving vertegenwoordigt een grote

symboliek. Het geeft namelijk aan dat het jeugdrecht grenzen kent: haar doelstellingen van

bescherming en heropvoeding kunnen niet langer gerealiseerd worden. Velen zien in de

uithandengeving een oplossing voor de moeilijkste gevallen binnen de jeugdbescherming.251

3.1.1 Toepassingsvoorwaarden Oorspronkelijk was de uithandengeving terug te vinden in artikel 38 Jeugdbeschermingswet. Dit

artikel beperkte zich ertoe voorop te stellen dat die minderjarigen die een feit hadden gepleegd op

een leeftijd boven de volle zestien en voor wie beschermingsmaatregelen niet afdoende werden

geacht, bij een met redenen omklede beslissing door de jeugdrechter naar het openbaar ministerie

konden worden verwezen, dat dan over dezelfde mogelijkheden tot vorderen beschikte als in het

gemeen recht. Daarnaast voorzag artikel 50 Jeugdbeschermingswet dat artikel 38 slechts kon

toegepast worden na het laten verrichten van een maatschappelijk en medisch-‐psychologisch

onderzoek.

248 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 663; A. NUYTIENS, ‘rien ne va plus! Een kritische reflectie op de onverwachte (en ondoordachte?) facelift van de uithandengeving’, TJK 2006, afl. 4, 282. 249 K. HANSON, ‘Over de uithandengeving (nog maar eens)’, TJK 2005, afl. 2, 54. 250

R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 113. 251 C. VAN DIJK, ‘De uithandengeving naar Amerikaans model: adult time for adult crime? Realiteit, retoriek of symboliek?’, Panopticon 2005, afl. 1, 19; C. VAN DIJK, ‘De uithandengeving: grens aan de jongere of aan het systeem?’ in J. CHRISTIAENS, D. DE FRAENE en I. DELENS-‐RAVIER (eds.), Protection de la jeunesse. Formes et réformes – Jeugdbescherming. Vormen en hervormingen, Brussel, Bruylant, 2005, 265.


Met de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006 werden de oude artikelen 38 en 50

Jeugdbeschermingswet samengebracht in één enkel nieuw artikel 57bis. Niet alleen de ordening,

maar ook de inhoud onderging een aantal wijzigingen.252 Zo werd voor de toepassing van de

uithandengeving een bijkomende voorwaarde geformuleerd. Op vandaag kunnen vier voorwaarden

onderscheiden worden.

De leeftijd

De minderjarige delinquent moet minstens zestien jaar oud zijn. Bij de vaststelling hiervan, dient men

enkel rekening te houden met het tijdstip waarop de strafbare feiten werden gepleegd. De leeftijd op

het ogenblik van het eigenlijke vonnis is niet van belang. De wet verduidelijkt dat de uithandengeving

dus ook nog kan plaatsvinden, mocht de beklaagde voor of tijdens de procedure de leeftijd van

achttien jaar bereiken. In zo’n geval wordt hij gelijk gesteld met een minderjarige.253

Ongeschiktheid van de beschermingsmaatregelen

Men kan de minderjarige slechts doorverwijzen naar het reguliere strafrecht, wanneer de

jeugdrechtbank op basis van het dossier of het onderzoek ter terechtzitting vaststelt dat een

maatregelen van bewaring, behoeding of opvoeding niet geschikt is. De motivering van dit besluit

dient te gebeuren in functie van de persoonlijkheid van de betrokkene, zijn omgeving en

maturiteitsgraad.254 In tegenstelling tot de leeftijd, wordt de persoonlijkheid van de minderjarige wel

beoordeeld op het ogenblik van de uitspraak. De reden hiervoor ligt in het feit dat heropvoeding een

perspectief moet kunnen bieden. De jeugdbeschermingsmaatregelen, waarvan men moet

onderzoeken of ze voor de jeugdige geschikt zijn, zijn per definitie naar de toekomst gericht.255

Een met redenen omklede beslissing

De uithandengeving kan door de jeugdrechter niet bevolen worden tijdens een verschijning van de

minderjarige in kabinet, maar dient gevorderd te worden door het openbaar ministerie in haar

dagvaarding. Alvorens het openbaar ministerie hieromtrent een beslissing kan nemen, dient een

maatschappelijk en medisch-‐psychologisch onderzoek plaats te vinden. Het idee is dat bepaalde

minderjarigen reeds een volwassen persoonlijkheidsstructuur kunnen hebben en daarom

verantwoordelijk kunnen gesteld worden.256 Deze procedure is standaard en wordt ook wel

aangeduid als de ‘gewone uithandengeving’. Een onderscheid moet gemaakt worden met de

252 Ondanks de wijzigende wetten bleef het kernprincipe zoals geformuleerd in 1965 wel overeind. 253 Artikel 57bis, §1, laatste lid Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 254 Artikel 57bis, §1, tweede lid Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 255 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, Deurne, Kluwer, 1996, 412. 256 R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 129.


‘versnelde uithandengeving’.257 Dit laatste komt neer op drie uitzonderlijke gevallen waarin een

maatschappelijk en medisch-‐psychologisch onderzoek niet verplicht is.258

-‐ Een minderjarige onttrekt zich aan de onderzoeken of weigert er zich aan te onderwerpen.

-‐ Een minderjarige wordt vervolgd voor nieuwe feiten en heeft reeds een vonnis gekregen die

in een maatregel voorziet als gevolg van bepaalde ernstige feiten.

-‐ Een minderjarige heeft een als misdaad omschreven feit gepleegd waarop een straf staat van

meer dan twintig jaar opsluiting, nadat hij de leeftijd van zestien jaar had bereikt en wanneer

hij eerst wordt vervolgd nadat hij de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt.

Recidive of ernstige feiten

Deze laatste voorwaarde werd ingevoerd met de wetten van 2006. Alvorens de jeugdrechter een

beslissing tot uithandengeving kan nemen, moet één van de volgende situaties zich voorgedaan

hebben.

Ofwel kreeg de minderjarige eerder reeds een maatregel (zoals voorzien in het nieuwe artikel 37, §2,

§2bis en §2ter) of een herstelrechtelijk aanbod (zoals voorzien in de nieuwe artikelen 37bis tot

37quinquies) door de jeugdrechter opgelegd. Het doel van deze voorwaarde is voornamelijk het

viseren van recidiverende jongeren.259

Ofwel pleegde de minderjarige ernstige feiten. Deze ernstige feiten zijn opgesomd in een limitatieve

lijst260:

-‐ aanranding van de eerbaarheid met gebruik van geweld of bedreiging; verkrachting;

-‐ doodslag of moord; opzettelijke slagen en verwondingen met blijvende

arbeidsongeschiktheid;

-‐ slagen en verwondingen die zonder het oogmerk te doden, toch de dood veroorzaken;

-‐ foltering en onmenselijke behandeling;

-‐ en diefstal of afpersing met geld, met verzwarende omstandigheden.

Deze voorwaarde maakt einde aan het principe dat de beslissing tot uithandengeving enkel en alleen

mag gesteund zijn op de persoon van de dader en dat men niet mag kijken naar de ernst van de

feiten, tenzij men hieruit kan afleiden dat de persoonlijkheid van de minderjarige ontwricht is.261

257 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 334-‐335. 258 Artikel 57bis, §2 Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 259 X., ‘Jeugdrecht grondig gewijzigd: samenvatting van de nieuwe wetgeving’, Orde dag 2006, afl. 36, 18. 260 Artikel 57bis, §1, eerste lid in fine, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 261 R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 131.


3.1.2 Gevolgen De uithandengeving brengt met zich mee dat de jeugdrechter het vermoeden van strafrechtelijke

onverantwoordelijkheid moet verwerpen en dat minderjarigen tussen zestien en achttien jaar

berecht worden als meerderjarigen. De gevolgen hiervan situeren zich op drie vlakken. Opmerkelijk is

dat ondanks deze vergaande gevolgen, de invoering van de uithandengeving tot geen bijzondere

commentaar geleid heeft tijdens de wetsvoorbereidingen in 1965.262

Kans op dagvaarding voor het vonnisgerecht

De beslissing tot uithandengeving houdt geen verwijzingsbeslissing in, waarbij de zaak reeds

aanhangig is bij het vonnisgerecht. Het openbaar ministerie behoudt de vrijheid om de zaak te

seponeren of buitengerechtelijke af te handelen, bij wijze van minnelijke schikking of bemiddeling in

strafzaken.263

Sinds 2006 is de procedure tot uithandengeving ontdubbeld. Minderjarigen die een

correctionaliseerbaar delict pleegden, worden gedagvaard voor de bijzondere kamer binnen de

jeugdrechtbank. Hoewel deze jongeren nog voor de jeugdrechtbank verschijnen, komen zij niet meer

in aanmerking voor jeugdbeschermingsmaatregelen. Het volwassenenstrafrecht zal worden

toegepast. Bij niet-‐corrrectionaliseerbare delicten wordt de minderjarige gedagvaard voor de

reguliere strafrechtbank, in casu het Hof van Assisen.264 Tot voor kort zetelde het Hof in jeugdzaken

zonder bijzondere magistraten. Het verschil in behandeling tussen de bijzondere jeugdkamer en het

Hof van Assisen werd door het Grondwettelijk Hof in strijd geacht met het gelijkheidsbeginsel. Het

onderscheid mocht dan wel verantwoord worden door een objectief criterium als de ernst van de

feiten, het criterium was niet pertinent om dat verschil te beantwoorden. Ook wanneer een

uithandengeving plaatsvindt naar aanleiding van een zeer ernstige zaak, moet een beklaagde voor

magistraten met een bijzondere ervaring in jeugdzaken kunnen verschijnen.265 Naar het voorbeeld

van Frankrijk waar een apart cour d’assises des mineurs bestaat266, werd het onderscheid in België

weggewerkt door in artikel 119 van het Gerechtelijk Wetboek in te schrijven dat, indien een jongere

naar het Hof van Assisen wordt verwezen, het Hof, om rechtsgeldig samengesteld te zijn, twee

magistraten moet tellen die de opleiding hebben genoten die vereist is voor de uitoefening van het

ambt van rechter in de jeugdrechtbank. 262 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 663 ; C. VAN DIJK, ‘De uithandengeving naar Amerikaans model: adult time for adult crime? Realiteit, retoriek of symboliek?’, Panopticon 2005, afl. 1, 20 en 25. 263 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 340. 264 E. DUMORTIER en J. CHRISTIAENS, ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, TJK 2006, afl. 4, 278. 265 GwH 13 maart 2008, nr. 49/2008; B. DE SMET, ‘Het nieuwe jeugdrecht gewikt en gewogen door het Grondwettelijk Hof, RW 2008-‐09, afl. 4, 138. 266 Artikel 20, tweede lid Ordonnantie 2 februari 1945; R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 136.


Kans op voorlopige hechtenis

Indien het openbaar ministerie aangeeft in haar dagvaarding dat zij de uithandengeving wenst te

vorderen, kan de jeugdrechter de minderjarige in een gesloten federaal centrum plaatsen.267 Indien

de uithandengeving dan ook effectief wordt uitgesproken, zullen het openbaar ministerie en de

onderzoeksrechter zo nodig tot een arrestatie ter zitting of een bevel tot medebrenging kunnen

overgaan, gegrond op de Voorlopige Hechteniswet268 wat met zich meebrengt dat het

aanhoudingsbevel de voorwaarden van artikel 16 Voorlopige Hechteniswet moet respecteren.269

Kans op bestraffing270

Uit handen gegeven jongeren kunnen net zoals meerderjarigen onderworpen worden aan een

geldboete, werkstraf, gevangenisstraf of straffen met uitstel of probatievoorwaarden. Toch zijn er

een aantal bijzonderheden.

De levenslange opsluiting of hechtenis kan als straf niet worden uitgesproken ten aanzien van

minderjarigen. Voor het Hof van Assisen riskeren zij ten hoogste een tijdelijke opsluiting van twintig

tot dertig jaar.271 Dit is conform artikel 37 a) IVRK, naar luid waarvan geen doodstraf of levenslange

gevangenisstraf zonder de mogelijkheid van vrijlating kan worden opgelegd voor feiten gepleegd

door personen jonger dan achttien jaar. De implementatie van dit artikel zorgt ervoor dat in de

zwaarste zaken de jeugdige leeftijd als strafverminderende verschoningsgrond wordt gezien, zoals

dat ook voorkwam in het systeem vóór 1912.272 Minderjarigen die daarentegen terechtstaan voor de

bijzondere jeugdkamer kunnen zich hierop niet beroepen, maar hun leeftijd kan wel als verzachtende

omstandigheid aanvaard worden.273

Indien de minderjarige veroordeeld wordt tot een effectieve gevangenisstraf, kan die straf in

principe enkel uitgevoerd worden in een gesloten federaal centrum en niet in een gevangenis voor

volwassenen. Slechts in twee gevallen wordt hiervan afgeweken: ofwel kampt het gesloten federaal

centrum met een plaatsentekort, ofwel verstoort de jongere het leven in het centrum ernstig, of

brengt hij de integriteit van de andere jongeren of het personeel in gevaar. Beide uitzonderingen

gelden enkel voor zij die inmiddels meerderjarig zijn geworden.274

267 Artikel 57bis, §4 Jeugdbeschermingswet, zoals ingevoegd door artikel 21 wet 13 juni 2006. 268 Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 2 december 2010. 269 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 342. 270 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 343-‐344. 271 Artikel 12 Strafwetboek, opnieuw ingevoegd door artikel 18 wet 13 juni 2006. 272 R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 142; B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 13-‐14. 273 Artikel 85 Strafwetboek. 274 Artikel 606 Wetboek van Strafvordering, ingevoerd bij artikel 18 wet 15 mei 2006.


3.1.3 Kritieken De uithandengeving is een omstreden techniek die niet vrij is gebleven van kritiek. Een eerste

knelpunt betreft de ‘oneigenlijke’ uithandengevingen. Naast het belang van de jongere neemt de

jeugdrechter dikwijls ook een beslissing in functie van de beschikbaarheid en de uitvoerbaarheid van

de beschermingsmaatregelen. Zijn onafhankelijke besluitvormingsproces wordt dan deels

gehypothekeerd door structurele beperkingen. Dat een groep jongeren doorverwezen wordt naar

het reguliere strafrecht wegens een gebrek aan effectieve middelen is onaanvaardbaar.275

Een tweede punt van kritiek is de onaangepastheid van het strafrecht. K. HANSON merkt op dat de

beslissing om de jongere voor de strafrechter te brengen niet steunt op het feit dat deze beschikt

over reactiemogelijkheden die meer geschikt zijn voor de aanpak van ernstige jeugddelinquentie. Ze

is daarentegen gebaseerd op een negatief criterium, namelijk het falen van de

jeugdbeschermingsrecht.276 A. NUYTIENS komt tot eenzelfde conclusie. Uit haar onderzoek blijkt

immers dat het reguliere strafrecht weinig te bieden heeft voor de uit handen gegeven populatie,

gezien de strafuitvoering praktisch onaangepast is aan deze specifieke groep.277

Daarnaast doet de geselecteerde categorie van misdrijven in het kader van de vierde

toepassingsvoorwaarde de wenkbrauwen fronsen. Het opzet van een limitatieve lijst is een

betwistbaar procedé. Relevante misdrijven kunnen namelijk gemakkelijk over het hoofd gezien

worden. Zo bijvoorbeeld is het misdrijf van brandstichting niet opgenomen alsook bepaalde

drugsdelicten worden buiten beschouwing gelaten. Bovendien zal de noodzaak tot aanpassing, in het

licht van de steeds evoluerende criminaliteit, de wetgever telkens achterhalen. Dit probleem zou

eenvoudig kunnen opgelost worden door te werken met een bepaalde strafdrempel als

determinerende factor voor zwaarwichtigheid.278

Een volgend probleem ontwikkelt zich in het licht van de vele beslissingen die door dezelfde

jeugdrechter genomen worden in eenzelfde zaak. Men kan de vraag stellen in welke mate een

jeugdrechter nog afdoende onpartijdig279 kan beslissen tot uithandengeving, indien hij reeds eerder

de beslissing nam tot overbrenging van de gedagvaarde naar een gesloten federaal centrum? Er zijn

echter voorstanders die toejuichen dat er geopteerd wordt voor één rechter die achtereenvolgens

275 A. NUYTIENS, ‘rien ne va plus! Een kritische reflectie op de onverwachte (en ondoordachte?) facelift van de uithandengeving’, TJK 2006, afl. 4, 288-‐289. 276 K. HANSON, ‘Over de uithandengeving (nog maar eens)’, TJK 2005, afl. 2, 55. 277 A. NUYTIENS, ‘rien ne va plus! Een kritische reflectie op de onverwachte (en ondoordachte?) facelift van de uithandengeving’, TJK 2006, afl. 4, 287-‐288 en 289. 278 R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 130-‐131. 279 Het beginsel van onpartijdigheid wordt verwoord in artikel 6, eerste lid EVRM, alsook in artikel 40 lid 2 (iii) IVRK.


optreedt als onderzoeks-‐, berechtings-‐ en uitvoeringsrechter. Op die manier zou deze als

vertrouwenspersoon kunnen fungeren die de jongere systematisch beter leert kennen.280

Ook de conformiteit met het IVRK vormt een twistpunt (cf. infra).

Ten slotte is J. PUT enerzijds van mening dat het de voorkeur verdient om de jeugdrechter als

specialist alle nodige instrumenten in handen te geven om een afdoende antwoord te kunnen bieden

aan alle vormen van jeugddelinquentie. Anderzijds zegt hij ook dat de uithandengeving niet

onomkoombaar is om de ‘zwaarste gevallen uit het systeem te halen”: maar een beperkt aantal

landen hanteren een vergelijkbaar systeem.281

3.1.4 Illustratie: de moord op Joe Van Holsbeeck Op 12 april 2006 werd de zeventienjarige JOE VAN HOLSBEECK in het Centraal Station van Brussel

aangesproken door twee jongeren: de zeventienjarige Adam G. en de zestienjarige Mariusz O. Terwijl

ze de weg vroegen naar de Nieuwstraat, greep Mariusz O. naar de mp3-‐speler van Joe die zich

hiertegen probeerde te verzetten. Als gevolg van zijn verzet, werd hij door Adam G. neergestoken.

Joe werd tevergeefs gereanimeerd en overleed enkele uren later in het ziekenhuis.282

Beide verdachten waren minderjarig op het ogenblik van de feiten en kwamen dus in aanmerking

voor een uithandengeving gezien hun leeftijd. Dit was het geval voor Adam G., die volgens de

jeugdrechter te diep in de criminaliteit verzonken was en bovendien de schuld en de

verantwoordelijkheid van de feiten steeds opnieuw op zijn medeplichtige probeerde af te schuiven.

Een opvoedkundige maatregel leek niet langer nuttig. Mauriusz O. daarentegen kwam wel nog in

aanmerking voor de beschermingsmaatregelen. Hij erkende zijn aandeel in de feiten, had oprecht

schuldberouw en verscheidene verslagen wezen op de nood aan scholing en opvoeding.283

Deze zaak illustreert mooi hoe de jeugdrechtbank rekening houdt met de persoonlijkheid van de

dader. Zijn evolutie, zijn schuldbesef… vormen de relevante criteria om een uithandengeving op te

baseren en niet de ernst van de feiten.

3.2 Engeland en Wales Landen die een met onze regeling vergelijkbaar systeem hanteert, zijn Engeland en Wales. Hoewel

delinquente jongeren tussen de tien en achttien jaar er reeds onderworpen worden aan het

strafrecht, is dit een jeugdsanctierecht. Elke zaak begint dan ook bij het Youth Court (cf. supra).

Echter, in bepaalde uitzonderlijke omstandigheden zal het Youth Court haar bevoegdheid kunnen of 280 J. PUT en M. ROM, ‘Toetsing van de nieuwe Jeugdwet aan het internationaalrechtelijk kader’, Panopticon 2007, afl. 6, 55-‐56. 281 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2006, 264-‐265. 282 X., ‘Joe (17) doodgestoken om mp3-‐speler’, De standaard 14 april 2006, http://www.standaard.be/cnt/GMRQUUAS; X., ‘Adam G. stak Joe neer’, De standaard 5 oktober 2006, http://www.standaard.be/cnt/B346379061005. 283 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 15.


moeten overdragen aan hetzij het Magistates’ Court, hetzij het Crown Court en zal bijgevolg het

volwassenenstrafrecht van toepassing zijn. Op te merken valt dat indien het geen verplichting, maar

een mogelijkheid tot doorverwijzing betreft, de keuze van rechtbank in geen geval toekomt aan de

jongere.284

Er werd reeds duidelijk gemaakt dat het Youth Court zich op bepaalde punten onderscheid van de

volwassenenrechtbanken. Niettemin hebben het Youth Court en het Magistrates’ Court in

vergelijking met het Crown Court ook een aantal zaken gemeen. Zo hanteren beide een summary

trial. Het Magistrates’ Court mag dan wel de mogelijkheid hebben om dezelfde straffen op te leggen

aan een jongere als aan een volwassene veroordeeld wegens een gelijkaardig feit, het zal daarbij

rekening moeten houden met het strafmaximum van twee jaar dat geldt voor vrijheidsbenemende

straffen (cf. supra). Deze beperking is niet van toepassing op het Crown Court waar de berechting

verloopt volgens een trial on indictment. Verder zijn het lekenmagistraten die de schuldvraag

beantwoorden in tegenstelling tot de jury in het Crown Court, die begeleid wordt door een

professionele rechter.285

3.2.1 Doorverwijzing naar het Crown Court. In vier gevallen verschijnt de minderjarige voor het Crown Court.

Ten eerste is het Youth Court verplicht om haar bevoegdheid af te staan aan het Crown Court indien

de jongere beschuldigd wordt een misdrijf gepleegd te hebben dat valt onder de categorie van

homicide. Concreet slaat dit op moord, doodslag, doden op grond van een zelfmoordpact en

kindermoord.286 Specifiek voor deze gevallen is men bij een veroordeling verplicht de straf van

detention during her majesty’s pleasure op te leggen (cf. supra).

Een tweede geval waarbij het Youth Court verplicht is om door te verwijzen, betreft de misdrijven die

gekwalificeerd worden als ernstige misdrijven. Hieronder worden begrepen: misdrijven waarop voor

een persoon van minstens eenentwintig jaar oud een veroordeling staat van minstens veertien jaar

gevangenisstraf287, aanranding van de eerbaarheid, de dood veroorzaken door gevaarlijk rijgedrag,

284 J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 11.04. 285 A. BOTTOMS, K. HAINES en D. O’MAHONY, ‘England en Wales’ in J. MEHLBYE en L. WALGRAVE (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 180; A. BOTTOMS. en J. DIGNAN, ‘Youth Justice in Great Britain’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐Londen, The University of Chicago Press, 2004, 82. 286 Sectie 24 (1) Magistrates’ Court Act 1980; R. WARD, Young offenders. Law, practice and procedure, Bristol, Jordan Publishing Limited, 2001, 73; WARD haalt ook nog het doden door roekeloos rijgedrag aan. Heden ten dage is echter algemeen aanvaard dat dit niet meer behoort tot de categorie van ‘homicide’. Ernstige vormen van roekeloos rijgedrag kunnen echter wel nog voor het Crown Court berecht worden als een ernstig misdrijf of onder de bepalingen van toepassing op gevaarlijke daders. Zie M. WATKINS en D. JOHNSON, Youth justice and the youth court. An introduction, Hampshire, Waterside press, 2009, 119. 287 Bijvoorbeeld verkrachting, overval, woninginbraak, het leveren van drugs, carjacking en heling; T. BATEMAN, ‘Grave offences’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 185.


en de dood veroorzaken door het rijden onder invloed.288 Wanneer de jongere veroordeeld wordt en

de rechter geen enkele andere straf geschikt acht, dan kan hij een long-‐term detention opleggen (cf.

supra).289

Vervolgens kan het Crown Court de bevoegdheid verkrijgen om zich over het delinquent gedrag van

een minderjarige uit te spreken, indien zijn meerderjarige mededader voor deze rechtbank moet

verschijnen. De magistraten uit zowel het Youth Court als het Magistrates’ Court kunnen een

doorverwijzing bevelen indien dit in het belang van de rechtspleging geschikt wordt geacht.290 Tijdens

deze discretionaire beoordeling, moeten de magistraten de wenselijkheid van een gezamenlijk

proces afwegen tegen de potentiële nadelen ervan. Een verschijning in het Crown Court kan voor de

jongere namelijk een traumatische ervaring zijn. Er wordt onder andere rekening gehouden met de

(on)rijpheid van de dader en met de aan-‐ of afwezigheid van eerdere veroordelingen.291

Ten slotte kan het Youth Court de jeugdzaken waarbij de jonge delinquent als gevaarlijk bestempeld

wordt, toevertrouwen aan het Crown Court ter bestraffing. Opdat men redelijkerwijze zou mogen

aannemen dat een minderjarige gevaarlijk is, wordt enerzijds vereist dat deze veroordeeld werd voor

het plegen van een specified offence, en anderzijds behoort een significant risico op ernstige schade

aan de maatschappij te bestaan, voortvloeiend uit het feit dat de jongere waarschijnlijk opnieuw

specified offences zal plegen. Een specified offence is één van de 153 gewelds-‐ of zedendelicten die

opgenomen zijn in schema 15 van de Criminal Justice Act van 2003 en waarvoor het Crown Court

verplicht is een langdurige straf op te leggen.292 Een significant risico werd door de rechtspraak

gedefinieerd als ‘opmerkelijk, van aanzienlijke mate of belang’. Ernstige schade wordt in de Criminal

Justice Act van 2003 omschreven als ‘de dood of een ernstige persoonlijk letsel zowel fysiek als

psychologisch.293 Om de tweede voorwaarde te determineren, neemt men het strafrechtelijk

verleden van de minderjarige, de omstandigheden van het misdrijf alsook een heleboel sociale

factoren in aanmerking.294 Deze bepalingen omtrent ‘gevaarlijke daders’ zullen radicaal gewijzigd

worden door de secties 122 tot 128 van de Legal Aid, Sentencing and Punishment of Offenders Act

van 2012, die echter tot op heden nog niet in werking zijn getreden.

288 Sectie 24 (1) (a) Magistrates’ Court Act 1980 juncto sectie 91 (1) en (2) Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act 2000. 289 Vroeger werd deze materie geregeld door de sectie 53 Children and Young Person Act 1933. 290 Sectie 24 (1) (b) Magistrates’ Court Act 1980; M. WATKINS en D. JOHNSON, Youth justice and the youth court. An introduction, Hampshire, Waterside press, 2009, 117. 291 J. SPRACK, A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, nr. 11.06. 292 Sectie 224 tot 236 Criminal Justice Act 2003. 293 S. CADMAN, ‘Dangerousness’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 124. 294 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 124.


Tot 2000 kon de jonge dader eveneens verschijnen voor het Crown Court indien de het Youth Court

van mening was dat hun eigen sentencing powers niet adequaat genoeg waren. Deze mogelijkheid

werd afgeschaft met de Crime and Disorder Act van 1998.295

3.2.2 Doorverwijzing naar het Magistrates’ Court296 Voor lichtere vergrijpen waarbij een meerderjarige betrokken is, bestaat een facultatieve

doorverwijzing naar het Magistrates’ Court in de volgende gevallen:

-‐ de minderjarige is medeplichtig aan een misdrijf gepleegd door een volwassenen of vice

versa;

-‐ of het misdrijf gepleegd door de minderjarige vloeit voort uit omstandigheden die dezelfde

zijn of verbonden zijn met de omstandigheden die aanleiding hebben gegeven tot het

misdrijf gepleegd door de meerderjarige.

Een verplichte doorverwijzing zal plaatsvinden indien de minderjarige en de meerderjarige beide

vervolgd worden voor het plegen van eenzelfde strafbaar feit.

Het Magistrates’ Court kan beslissen om de zaak zelf te berechten, maar heeft het ook de

mogelijkheid om haar bevoegdheid verder over te dragen aan het Crown Court indien dit wenselijk

wordt geacht. Wanneer de volwassene later schuldig pleit en de jongere niet, kan bovendien

geopteerd worden om de zaak terug te sturen naar het Youth Court. Hiertoe is de rechtbank

verplicht bij het schuldig pleiten of het schuldig bevinden van de jongere. 297

3.2.3 Illustratie: de moord op James Bulger298

Op 12 februari 1993 werd de tweejarige JAMES BULGER tijdens het winkelen met zijn moeder ontvoerd

door ROBERT T. en JON V., beiden tien jaar oud. De twee jongens namen James mee naar een gedeelte

van de spoorwegen, waar ze zijn aangezicht besmeurden met blauwe verf, hem schopten,

(bak)stenen naar hem wierpen en hem sloegen met een ijzeren staaf van tien kilo. James werd

achtergelaten op de treinrails, zijn hoofd gebukt onder het puin. Twee dagen later werd het lichaam

ontdekt en stelde een patholoog vast dat James reeds was gestorven alvorens hij overreden werd

door een goederentrein.

T. en V. werden vervolgd voor moord en dienden te verschijnen voor het Preston Crown Court, een

somber en intimiderend Victoriaans strafgerecht. Het proces verliep zoals een volwassenenproces

295 J. DIGNAN, ‘England and Wales’ in F. DÜNKEL, J. GRZYWA, P. HORSFIELD en I. PRUIN (eds.), Juvenile justice systems in Europe. Current situation and reform developments, Mönchengladbach, Forum Verslag Godesburg, 2011, 383. 296 Sectie 46 Children and Young Person Act 1933 juncto sectie 18 Children and Young Person Act 1963. 297 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 43 en 46. 298 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 124-‐127.


gevoerd werd: alle leden van het Hof droegen een juridisch ceremoniële tenue (gewaden en pruiken)

en naast de rechter was een jury van twaalf volwassenen aanwezig.

Er werden geen bewijzen aangevoerd in hun voordeel. Bijgevolg werden T. en V. schuldig bevonden.

De rechter beschreef hun gedrag als ongeëvenaard kwaadaardig en veroordeelde hen tot een

detention during her majesty’s pleasure, waarvan het tariff acht jaar bedroeg. Deze zaak ging

gepaard met een grote media aandacht. Petities gingen de ronde en campagnes werden opgericht

met de eis om de jongens levenslang op te sluiten. Uiteindelijk besliste de Minister van Binnenlandse

Zaken, die hiertoe het recht had op basis van de CJA 1991, om de minimum detentieperiode te

verhogen tot vijftien jaar.

Tussenbesluit Beide landen zijn het eensgezind dat minderjarigen beschermd moeten worden tegen de hardheid

van het volwassenenstrafrecht, wat echter niet betekent dat zij eenzelfde aanpak hanteren. De twee

jeugdrechtssystemen onder de loep genomen, kan vastgesteld worden dat Engeland en Wales

gebruik maken van een strak en repressief regime, dat naar Belgische normen uitermate hard

overkomt. Een eerste opzicht waaruit dit blijkt, betreft de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid en de daarmee samenhangende toepassing van een jeugdsanctierecht. Men

trekt de grens op tien jaar, wat bijzonder laag is in verhouding tot België. Bovendien is de leeftijd op

het moment van de hearing doorslaggevend, waardoor het perfect mogelijk is om jongeren die op

het ogenblik van de feiten ‘nog niet in staat werden geacht om een misdrijf te plegen’, plots toch

voor de jeugdrechter in strafzaken dienen te verschijnen of dat jeugdzaken doorverwezen worden

naar de strafgerechten voor volwassenen indien de jongere de leeftijd van achttien bereikt.

Daarnaast is het opmerkelijk hoe men de minimumleeftijdgrens probeert te omzeilen en kinderen

onder de tien jaar enigszins in het jeugdsanctierecht probeert te trekken via de child safety order.

In tegenstelling tot het Engelse en Welshe jeugdsanctierecht, wil het Belgische jeugdrechtssysteem

de jongere niet straffen maar wel beschermen via maatregelen van bewaring, behoeding en

opvoeding. De mildheid van dit systeem dient echter op een aantal punten genuanceerd te worden.

Zo mag men niet vergeten dat jongeren vanaf zestien jaar uitzonderlijk gestraft kunnen worden via

de uithandengeving. Daarenboven kan men zich ook vragen stellen bij de plaatsing. De plaatsing

behoort tot de interventiemogelijkheden van de Belgische jeugdrechter. Het mag dan wel

aangemerkt worden als een beschermingsmaatregel, in feite betreft het hier ook in een zekere zin

een straf. Plaatsing is voor bepaalde delicten al mogelijk vanaf twaalf jaar, wat voor sommigen een


aanleiding is om onze minimumleeftijdgrens betreffende de strafrechtelijke verantwoordelijkheid op

twaalf jaar te beschouwen.299

Zowel de Belgische als de Engelse en Welshe rechtbanken zijn georganiseerd op één niveau. Hierin

verschillen zij van landen zoals Frankrijk en Duitsland, die hun rechtbanken op meerdere niveaus

organiseren: naarmate de ernst van het misdrijf toeneemt, wordt de zaak er behandeld door een

uitgebreidere rechtbank met meerdere jeugdrechters en een jury. 300 Daarbij krijgt men in België nog

eens te maken met een alleenzetelende jeugdrechter en draagt de jeugdige geen of meteen een

volledige strafrechtelijke verantwoordelijkheid zoals een volwassene. Dit zorgt ervoor dat wij

beschikken over het minst gediversifieerde rechtssysteem.

Verder is de minderjarige die voor de rechter moeten verschijnen, in beide landen verzekerd van een

relatief laag strafmaximum. De prijs die zij hiervoor moeten betalen betreft een beweeglijke

bovengrens.301 Voor zeer ernstige gevallen worden namelijk uitzonderingen gemaakt. In België gaat

een breed scala aan maatregelen samen met de mogelijkheid van uithandengeving vanaf zestien

jaar. In Engeland en Wales gaat die flexibiliteit nog verder. In het jeugdstrafrecht ligt het maximum

op twee jaar detentie, maar zodra een kind van tien bijvoorbeeld een grave crime pleegt, kan het

een zeer lange gevangenisstraf opgelegd krijgen. Een veroordeling voor moord kan zelfs een

onbepaalde straf met zich meebrengen, wat in feite neerkomt op levenslang.

Jongeren kunnen dus van de jeugdrechtbanken doorgesluisd worden naar de rechtbanken voor

volwassenen. Ook op dit vlak kan men stellen dat het Engelse en Welshe systeem een repressief

karakter heeft. Opnieuw valt het op hoe laag men de leeftijdgrens trekt: een doorverwijzing is reeds

mogelijk vanaf tien jaar. Daarenboven bestaan er gevallen waarbij men automatisch berecht wordt

door het Crown Court waar, indien bestraffing volgt, niet eens wordt voorzien in een straflimiet. In

vergelijking met het Belgische jeugdrecht tart dit werkelijk elke verbeelding. Verder beschikt

Engeland niet over een specifieke jeugdinstantie. Belgische uit handen gegeven jongeren verschijnen

ofwel voor een bijzondere kamer binnen de jeugdrechtbank ofwel voor het Hof van Assisen. In beide

gevallen wordt toch nog in een zeker zin rekening gehouden met de bescherming van de

minderjarige door de aanwezigheid van magistraten die een specifieke opleiding als jeugdmagistraat

hebben. België kenmerkt zich ten slotte ook via een persoonlijke aanpak: de persoonlijkheid van de

dader wordt als relevantste criterium in beschouwing genomen, terwijl men in Engeland

299 I. WEIJERS, ‘De leeftijdsgrenzen’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 270. 300 C. VAN DIJK, ‘De uithandengeving: grens aan de jongere of aan het systeem?’ in J. CHRISTIAENS, D. DE FRAENE en I. DELENS-‐RAVIER (eds.), Protection de la jeunesse. Formes et réformes – Jeugdbescherming. Vormen en hervormingen, Brussel, Bruylant, 2005, 276-‐277. 301 I. WEIJERS, ‘De leeftijdsgrenzen’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 278-‐279.


voornamelijk kijkt naar de ernst van de feiten. Grave crimes, moord, specified offences geven er

aanleiding tot een uithandengeving.

77 DE STRAFRECHTELIJKE MINDERJARIGE INTERNATIONAAL EN EUROPEES KADER

Hoofdstuk 2 Internationaal en Europees kader Reeds hoger werd duidelijk gemaakt dat ‘het kind zijn’ een sociale constructie is, die gedurende de

geschiedenis verschillende invullingen kreeg. In Europa werd het kind in een eerste periode gezien

als een subject van zorg en bescherming, wat zich weerspiegelde in de toenmalige

jeugdrechtssystemen, waar beschermingsmaatregelen centraal stonden. Tijdens de jaren 1970

ontwikkelde zich het kinderrechtendiscours. Het toekennen van rechten aan minderjarigen,

impliceerde dat zij over de capaciteit beschikten om ze uit te oefenen. Dit veranderde de visie op het

kind, in die zin dat het werd geacht een autonoom subject te zijn, dat zijn leven zelfstandig zin kon

geven. Individuele verantwoordelijkheid kwam op de voorgrond. De strafbare gedragingen van

jongeren werden beschouwd als individuele keuzes, voortvloeiend uit hun eigen wil. Als gevolg

daarvan verlieten vele Westerse landen op het einde van de twintigste eeuw het

beschermingsmodel, dat bovendien faalde in de strijd tegen jeugdcriminaliteit, ten gunste van het

bestraffingsmodel. De toekenning van due process – rechten aan de jeugdige werd aangewend als

legitimatie voor het strenge overheidsoptreden.302

De aandacht voor kinderrechten stijgt. Internationale en Europese regelgeving bevatten bepalingen

die van belang zijn voor de berechting van strafrechtelijk minderjarigen. Deze rechtsnormen oefenen

een groeiende invloed uit op de wetgeving van de lidstaten. Nationale wetgevers zijn zich ervan

bewust dat hun jeugdrechtssysteem hieraan moet voldoen. Niettemin lappen sommigen de regels of

aanbevelingen aan hun laars. In dit hoofdstuk zullen enkele belangrijke bepalingen besproken

worden en zal bestudeerd worden of België, Engeland en Wales al dan niet in het gareel lopen.

Afdeling 1. Het VN-‐verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) en de VN-‐aanbevelingen Het IVRK kwam op 20 november 1989 tot stand en vertrekt vanuit de gedachte dat het kind op grond

van zijn lichamelijke en geestelijke onrijpheid, bijzondere bescherming en zorg nodig heeft, met

inbegrip van geëigende wettelijke bescherming, zowel voor als na zijn geboorte.303 Toch draait het

niet enkel om de belangen van kinderen. Het kind wordt ook gezien als drager van rechten.304

Het IVRK bevat regelgeving inzake de strafrechtelijke meerderjarigheid en de strafrechtelijke

verantwoordelijkheid. Gezien zowel België als Engeland en Wales het IVRK hebben aanvaard, dient

hun wetgeving omtrent het jeugdrecht aan deze bepalingen te voldoen, willen zij conform zijn met

302 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 20. 303 Preambule van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. 304 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 46; I. DE JONGHE, Jeugd-‐ en strafrecht. Een kritische zoektocht doorheen federale en decretale wetgeving, getoetst aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 161-‐162.


het IVRK. Evenwel verduidelijkt artikel 41 IVRK dat het verdrag geen afbreuk doet aan de meer

gunstige bepalingen uit het nationaal recht van de lidstaten of het internationaal recht dat in de

lidstaten van toepassing is. Het betreft dus minimale normen en regels waar de jeugdbescherming

moet aan beantwoorden.305 Het Comité inzake de Rechten van het Kind (hierna CRK) oefent toezicht

uit op de naleving van de bepalingen. Het formuleert niet enkel algemene commentaren rond een

specifiek onderwerp, maar stelt ook landenrapporten op. Zo zijn de verdragsstaten verplicht om

vijfjaarlijks een rapport in te dienen over de verwezenlijking van de kinderrechten. Hierop gebaseerd,

maakt het CRK concluding observations. Daarbij wordt de nodige aandacht besteed aan positieve

ontwikkelingen, aandachtspunten, suggesties en aanbevelingen ten aanzien van het land in

kwestie.306

Naast de bindende tekst, bestaan ook een aantal aanbevelingen. Een belangrijk voorbeeld zijn de UN

Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice307 of ook wel de Beijing Regels

genoemd. Het betreft minimumregels, die kunnen dienen als model voor de verdere ontwikkeling

van het jeugdstrafrechtspleging in de diverse lidstaten van de VN. Met andere woorden helpen deze

regels de landen met de bescherming van de rechten van het kind en de eerbiediging van hun

behoeften wanneer zij in het strafrechtelijke circuit terecht komen. Zo worden een aantal richtlijnen

gegeven voor de inrichting van een afzonderlijk strafrecht voor jeugdigen.308 De Beijing Regels

dateren van vier jaar voor de inwerkingtreding van het IVRK en zijn mee in overweging genomen

tijdens de totstandkoming van de tekst. Er wordt zelfs een verwijzing gemaakt naar de beginselen in

de preambule van het verdrag. Men kan ze dus goed gebruiken als interpretatiemiddel, ondanks hun

eigen niet bindende werking. 309

1.1 De strafrechtelijke meerderjarigheid In het kader van de strafrechtelijke meerderjarigheid en de daarmee samenhangende bescherming

op strafrechtelijk vlak voor het kind , kunnen artikel 40 lid 1 en lid 3 IVRK aangehaald worden:

‘De Staten die partij zijn, erkennen het recht van ieder kind dat wordt verdacht van, vervolgd

wegens of veroordeeld omwille van het begaan van een strafbaar feit, op een wijze van

behandeling die geen afbreuk doet aan het gevoel van waardigheid en eigenwaarde van het

kind, die de eerbied van het kind voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden

van anderen vergroot, en waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd van het kind en

305 G. CAPPELAERE, ‘De internationale normen met betrekking tot jeugdbescherming. Minimale bescherming en één enkel objectief’, TJK 2001, 158. 306 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 58-‐59. 307 Resolutie 40/33 van de Algemene Vergadering (29 november 1985), UN Doc. A/RES/40/33 (1985). 308 S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 515-‐516. 309 S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 521; B. DE SMET, ‘Het nieuwe jeugdrecht gewikt en gewogen door het Grondwettelijk Hof, RW 2008-‐09, afl. 4, 131-‐132.


met de wenselijkheid van het bevorderen van de herintegratie van het kind en van de

aanvaarding door het kind van een opbouwende rol in de samenleving.’

‘De Staten die partij zijn, streven ernaar de totstandkoming te bevorderen van wetten,

procedures, autoriteiten en instellingen die in het bijzonder bedoeld zijn voor kinderen die

worden verdacht van, vervolgd wegens of veroordeeld omwille van het begaan van een

strafbaar feit’

De ratio voor de nood aan een aangepast systeem voor kinderen, kan teruggevonden worden in de

preambule van het verdrag:

‘Indachtig dat het kind op grond van zijn lichamelijke en geestelijke onrijpheid bijzonder

bescherming en zorg nodig heeft, met inbegrip van geëigende wettelijke bescherming, zowel

voor als na zijn geboorte.’

Opmerkelijk is echter dat het IVRK nergens specifieert dat het speciaal systeem van

jeugdstrafrechtspleging volledig afzonderlijk van het volwassenenstrafrechtssysteem dient te

functioneren. Het is dus niet helemaal duidelijk hoever de bijzondere eisen moeten gaan. Volstaat de

oprichting van jeugdrechtbanken die het gewone strafrecht toepassen of reikt de verplichting verder

en dient de specialisatie te worden doorgevoerd voor het gehele traject dat een minderjarige

doorloopt bij het plegen van een delict, namelijk vanaf het moment van opsporing en onderzoek,

over vervolging, tot berechting en uitvoering? Het antwoord op deze vraag kan men terug vinden in

de landenrapporten van het CRK en zijn General Comment Nr. 10.310 Onder het Comité bestaat de

expliciete veronderstelling dat de aanhef van artikel 40 lid 3 IVRK in samenhang met artikel 3 lid 3

IVRK311, artikel 2 lid 3 Beijing Regels312 en artikel 1 Havana Regels313, zodanig moet uitgelegd worden

dat slechts de aanwezigheid van een apart systeem, de normen zoals neergelegd in het IVRK kan

waarborgen. Volgens hen veronderstelt dit ten eerste personeel dat een speciale training en

opleiding krijgt om adequaat op de behoeften van jeugdigen te kunnen reageren. Ten tweede dienen

de staten een wet-‐ en regelgeving betreffende het materiële en formele jeugdstrafrecht te

310 J. PUT en M. ROM, ‘Toetsing van de nieuwe Jeugdwet aan het internationaalrechtelijk kader’, Panopticon 2007, afl. 6, 51-‐52. 311 ‘De Staten die partij zijn, waarborgen dat de instellingen, diensten en voorzieningen die verantwoordelijk zijn voor de zorg voor of de bescherming van kinderen voldoen aan de door de bevoegde autoriteiten vastgestelde normen, met name ten aanzien van de veiligheid, de gezondheid, het aantal personeelsleden en hun geschiktheid, alsmede bevoegd toezicht.’ 312 ‘Efforts shall be made to establish in each national jurisdiction, a set of law, rules and provisions specifically applicable to juvenile offenders and in institutions and bodies entrusted with the functions of the administration of juvenile justice designed: (a) to meet the varying needs of juvenile offenders, while protecting their basic rights (b) to meet the needs of society (c) to implement the following rules thoroughly and fairly.’ 313 ‘The juvenile justice system should uphold the rights and safety and promote the physical and mental well-‐being of juveniles. Imprisonment should be used as a last resort.’.


introduceren, waarbij voorkomen wordt dat het een soort afgeleide vorm van het

volwassenenstrafrecht vormt. 314

Wat de reikwijdte van deze speciale jeugdstrafrechtspleging voor kinderen betreft, moet het zich

uitstrekken tot elke jeugdige tot achttien jaar. Het IVRK stelt namelijk dat onder een kind wordt

verstaan ‘iedere mens jonger dan achttien jaar, tenzij volgens het op het kind van toepassing zijnde

recht de meerderjarigheid eerder wordt bereikt’.315 Bovendien benadrukte het CRK dat ‘these special

rules should apply, starting at the minimum age of criminal responsibility set in the country, for all

children who, at the time of their alleged commission of an offence (or act punishable under the

criminal law), have not yet reached the age of 18 years.’ 316 Achttien jaar mag men kwalificeren als

een soort van standaardleeftijd van strafrechtelijke meerderjarigheid in de wereld.317 Deze

leeftijdgrens wordt door de meeste landen gehanteerd, zo ook door België, Engeland en Wales.

Tabel 1318

LEEFTIJD VAN STRAFRECHTELIJKE

MEERDERJARIGHEID

LANDEN

15 jaar Turkije

16 jaar Cuba, Schotland

17 jaar Australië, Nieuw-‐Zeeland, Polen,

18 jaar België, Canada, Denemarken, Duitsland, Engeland

en Wales, Frankrijk, Hongarije, Ierland, Italië,

Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Rusland,

Tjechië, Zwitserland,

20 jaar Finland, Hong Kong

21 jaar Griekenland, Kroatië, Spanje, Roemenië

314 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 192-‐194; Formeel jeugdstrafrecht heeft betrekking op bijvoorbeeld de regels van de zitting of het aanwenden van een vrijheidsbenemende straf, die slechts als laatste mogelijkheid, voor een zo kort mogelijke duur en zo dicht mogelijk bij huis moet worden toegepast. Materieel jeugdstrafrecht heeft betrekking op bijvoorbeeld strafmaxima, schulduitsluitingsgronden en de redelijke termijn. 315 Artikel 1 IVRK. 316 General comment No. 10 of the Committee on the Rights of the Child: children’s rights in juvenile justice (25 april 2007), UN Doc. CRC/C/GC/10 (2007), para 36-‐37. 317 N. HAZEL, Cross-‐national comparison of Youth Justice, Youth Justice Board, 2008, http://www.yjb.gov.uk/publications/resources/downloads/cross_national_final.pdf, 34. 318 A. N. DOOB en M. TONRY, ‘Varieties of Youth Justice’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago; Londen, The University of Chicago Press, 2004, 6; HAZEL, Cross-‐national comparison of Youth Justice, Youth Justice Board, 2008, http://www.yjb.gov.uk/publications/resources/downloads/cross_national_final.pdf, 35.


Uit de richtlijnen bij artikel 1 IVRK valt af te leiden dat het Comité een aantal terreinen erkent die

wegens sociale, economische of culturele omstandigheden aanleiding kunnen geven om de jeugdige

eerder dan op achttien jaar de meerderjarigheidsleeftijd te laten bereiken. Het vereist hierbij echter

wel dat steeds twee elementen gewaarborgd blijven: de jongere moet als subject van

participatierechten blijven functioneren en hij moet zolang mogelijk (tot achttien jaar) van zijn

specifieke rechten gebruik kunnen maken. 319 Alleen een concrete verbetering van de rechtspositie

van de jeugdige delinquent, lijkt acceptabel. Met andere woorden is het CRK geen voorstander van

een systeem met verschillende minimumleeftijden, dat bij wijze van uitzondering toelaat dat zestien-‐

of zeventienjarigen worden behandeld als volwassen misdadigers. Dit zou tot discriminatoire

praktijken kunnen leiden: ‘quite a few States parties use two minimum ages of criminal responsibility.

Children in conflict with the law who at the time of the commission of the crime are at or above the

lower minimum age but below the higher minimum age are assumed to be criminally responsible only

if they have the required maturity in that regard. The assessment of this maturity is left to the

court/judge, often without the requirement of involving a psychological expert, and results in practice

in the use of the lower minimum age in cases of serious crimes. The system of two minimum ages is

often not only confusing, but leaves much to the discretion of the court/judge and may result in

discriminatory practices.’ 320

De Belgische uithandengeving is een soortgelijk systeem. Bezorgdheid hieromtrent werd dan ook

reeds geuit in zowel het oorspronkelijk321 als in het tweede Belgische rapport322 van het CRK. Hoewel

speciale rechtscolleges zoals de bijzondere jeugdkamer binnen de jeugdrechtbank werden opgericht,

lost dit het probleem niet op. Het Comité stelt namelijk dat een minderjarige noch zoals een

volwassene, noch door een volwassenenstrafgerecht mag berecht worden, ongeacht

omstandigheden of ernstige feiten. 323

Gezien ook Engeland en Wales in bepaalde gevallen minderjarigen onderwerpen aan het

volwassenenstrafrechtssysteem, kregen zij eveneens opmerkingen van het CRK.324 Pogingen om

hieraan tegemoet te komen werden in eerste instantie niet ondernomen. In tegendeel: met de CJA

2003 werden de mogelijkheden om jongeren voor het Crown Court te laten verschijnen zelfs

319 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 199. 320 General comment No. 10 of the Committee on the Rights of the Child: children’s rights in juvenile justice (25 april 2007), UN Doc. CRC/C/GC/10 (2007), para 30 en 38. 321 Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Belgium (20 juni 1995), UN Doc. CRC/C/15/Add.38 (1995), para 11. 322 Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Belgium (13 juni 2002), UN Doc. CRC/C/15/Add.178 (2002), para 31-‐32. 323

G. DECOCK, ‘Beschermings à la Française : reflecties op de kadernota Onkelinx’, TJK 2004, 69; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2006, 265. 324 Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (4 oktober 2002), UN Doc. CRC/C/15/Add.188 (2002), para 62(c).


verruimd (cf. supra). Naar aanleiding van de veroordeling door het Europese Hof voor de Rechten

van de Mens (hierna EHRM) in de zaak T. en V. versus het Verenigd Koninkrijk325 (cf. supra) verscheen

er wel reeds een practice direction die de behandeling van jeugdzaken voor het Crown Court regelt.

Daarin wordt benadrukt dat kinderen niet mogen blootgesteld worden aan vermijdbare intimidatie,

vernedering en angst. Indien mogelijk, dient de rechtbank zich zo te organiseren dat alle partijen zich

op één niveau bevinden en jongeren moeten de vrijheid krijgen om bij hun familie te zitten, op een

plek waar het bovendien gemakkelijk is om te communiceren met zijn advocaten of iedere andere

persoon die noodzakelijk wordt geacht. Verder moet er rekening gehouden worden met de leeftijd

van de beklaagde, zijn maturiteit, alsook zijn vermogen om het proces te begrijpen en eraan deel te

nemen. De taal dient begrijpbaar te zijn, gewaden en pruiken mogen niet gedragen worden en

herkenbare aanwezigheid van politie moet vermeden worden. Ondanks deze bepalingen is het CRK

nog steeds niet tevreden want, zoals reeds vermeld, aanvaardt het in geen geval berechting door een

strafgerecht voor volwassenen.326

Ten slotte dient opgemerkt te worden dat het artikel 40 IVRK nauw verbonden is met het artikel 37

IVRK.

Artikel 37 IVRK behandelt de vrijheidsberoving van kinderen en biedt hen een aantal waarborgen. Zo

wordt bepaald dat zij het recht hebben beschermd te worden tegen onder andere onmenselijke

behandelingen en de doodstraf. Daarnaast mag een arrestatie, detentie of gevangenschap slechts

aangewend worden als uiterste middel en voor een zo kort mogelijke duur. Op dit vlak rijzen

vraagtekens bij het jaarlijkse aantal kinderen dat reeds op zeer jonge leeftijd in Engeland en Wales

veroordeeld wordt tot een custodial sentence. Een ontzettende stijging vond plaats nadat men in

1994 voor volhardende plegers tussen de twaalf en veertien jaar de secure training order had

ingevoerd , die in 1998 werd hervormd onder de naam DTO (cf. supra). In 1991 werden 100 kinderen

onder de vijftien jaar gedetineerd. In 2001 waren dat er 800. Engeland en Wales staan op nummer

één wat betreft het opsluiten van hun kinderen. Bovendien lijkt de lengte van de gevangenisstraf toe

te nemen.327

Verder vereist artikel 37 c) IVRK een menselijke en waardige behandeling, waarbij rekening wordt

gehouden met de behoeften van een persoon van die bepaalde leeftijd. Kinderen moeten

bijvoorbeeld gescheiden geplaatst worden van volwassenen, tenzij dit niet in hun belang wordt

325

EHRM 16 december 1999, nr. 24724/94 en nr. 24888/94, T. and V./Verenigd Koninkrijk. 326 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 124. 327 J. MUNCIE en B. GOLDSON, ‘England and Wales: the new correctionalism’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 44; PRISON REFORM TRUST, Punishing disadvantage. A profile of children in custody, 2008, http://www.prisonreformtrust.org.uk/uploads/documents/PunishingDisadvantage.pdf.


geacht.328 Voor 2006 kon de uit handen gegeven jongere in België door de reguliere onderzoeks-‐ en

strafgerechten een vrijheidsstraf opgelegd krijgen die moest uitgezeten worden in de

gemeenrechtelijke gevangenissen.329 Met de wet van 15 mei 2006 werd dit onmogelijk. Personen

tegen wie, ingevolge een uithandengeving, een aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, worden sindsdien

geplaatst in een gesloten federaal centrum voor minderjarigen die een ‘als misdrijf omschreven feit’

hebben gepleegd. Indien zij veroordeeld worden tot een gevangenisstraf wordt deze uitgezeten in de

strafvleugel van zo’n gesloten federaal centrum. 330 Het betreft hier in feite jeugdgevangenissen

waarbinnen gehandeld wordt vanuit een pedagogisch kader. In principe blijven de veroordeelde

jongeren ook na het bereiken van de meerderjarigheid in deze centra. Bijgevolg kunnen zestien-‐ en

zeventienjarigen samen geplaatst worden met (jong)volwassenen. De vraag kan gesteld worden of

dit dan wel verenigbaar is met het geschetste internationale kader. Het lijkt van wel. Het CRK stelt in

zijn General Comment Nr. 10 dat het verbod op samenplaatsing niet inhoudt dat jongeren

onmiddellijk moeten overgebracht worden naar een volwasseneninrichting eens zij de leeftijd van

achttien bereiken. Men mag het verblijf verderzetten indien dit in zijn belang is en niet strijdig is met

de belangen van de andere aanwezige jongeren.331 Dit laatste is bijvoorbeeld wel het geval wanneer

hun integriteit in gevaar wordt gebracht of het leven in de centra ernstig verstoord wordt. De

meerderjarige jongere wordt dan overgeplaatst (cf. supra).

Het Verenigd Koninkrijk formuleerde tijdens de ratificatie van het IVRK in 1991 een voorbehoud ten

aanzien van artikel 37 c) IVRK. Het CRK wilde dat het Verenigd Koninkrijk dit zou heroverwegen en

benadrukte dat de lidstaat alle nodige maatregelen diende te nemen om een einde te maken aan de

opsluiting van kinderen in dezelfde faciliteiten als volwassenen.332 De overheid beweerde lange tijd

dat zij hiertoe plannen hadden, maar uit een rapport van Her Majesty’s Chief Inspector of Prisons

bleek in 2006 dat jonge meisjes nog steeds met volwassen vrouwen werden opgesloten.333 Echter, in

2008 concludeerde de overheid, na een evaluatie van de vrijheidsbenemende inrichtingen voor min

achttienjarigen in Engeland en Wales, dat deze in staat waren om te voldoen aan de voorwaarden

van artikel 37 c) IVRK. Ook Schotland en Noord-‐Ierland bevestigden dat er niet langer nood was aan

het voorbehoud, dat bijgevolg door het Verenigd Koninkrijk werd ingetrokken.334

328 Artikel 37 c) IVRK. 329 F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 684-‐686. 330 Artikel 606 Wetboek van Strafvordering, zoals gewijzigd door artikel 18 wet 15 mei 2006. 331 J. PUT en M. ROM, ‘Toetsing van de nieuwe Jeugdwet aan het internationaalrechtelijk kader’, Panopticon 2007, afl. 6, 59-‐60. 332 Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (4 oktober 2002), UN Doc. CRC/C/15/Add.188 (2002), para 6. 333 C. WILLOW, ‘United nations convention on the rights of the child’, in B. GOLDSON (eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 356. 334 T. BUCK, International child law, Abingdon, Routledge, 2011, 99-‐102.


1.2 De strafrechtelijke verantwoordelijkheid Artikel 40 lid 3 a) IVRK bepaalt dat een minimumleeftijd moet vastgesteld worden onder dewelke

kinderen niet in staat worden geacht een strafbaar feit te begaan. Gezien het vaststellen van een

leeftijd met betrekking tot strafrechtelijke verantwoordelijkheid expliciet wordt voorzien in het

verdrag is dit voor de lidstaten ‘an obligation to fulfil’. Er wordt echter niet nader bepaald wat die

leeftijd dient te zijn.335 Artikel 4 van de Beijing Regels vult aan:

‘In de rechtssystemen die de drempel van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid erkennen,

moet deze niet te laag worden vastgesteld, rekening houdend met de affectieve,

psychologische en intellectuele maturiteit.’

Bovendien geeft men in de commentaar op dit artikel criteria aan om de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid te bepalen. Zo wordt er gezegd dat er over het algemeen een nauw verband

bestaat tussen de notie van verantwoordelijkheid voor crimineel gedrag en de andere sociale rechten

en verantwoordelijkheden, zoals bijvoorbeeld de matrimoniale situatie en de burgerlijke

volwassenheid.336 Factoren zoals het nationale kindbeeld, de nationale perceptie van de rol van de

jeugdige in de maatschappij en nationale opvattingen over de mate van onderscheidend vermogen

van de jeugdigen, spelen een rol. Hierdoor is het ook niet verwonderlijk dat de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid een grote diversiteit kent op mondiaal vlak.337

335 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 199-‐200. 336 G. CAPPELAERE, ‘De internationale normen met betrekking tot jeugdbescherming. Minimale bescherming en één enkel objectief’, TJK 2001, 159; M. TELFORD, ‘The criminal responsibility of children and young people: an analysis of compliance with international human rights obligations in England and Wales’, International Journal of Private Law 2012, Afl. 5(2), 108. 337 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 201.


Tabel 2338

LEEFTIJD VAN STRAFRECHTELIJKE

VERANTWOORDELIJKHEID

LANDEN

7 jaar India, Jordanië

8 jaar Kenia, Indonesië

10 jaar Australië, Engeland en Wales, Nepal, Zwitserland

12 jaar Afghanistan, Canada, Costa Rica, Nederland,

Schotland, Turkije

13 jaar Frankrijk, Griekenland, Polen

14 jaar Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Hongarije339,

Italië, Oostenrijk, Spanje

15 jaar Scandinavië, Tjechië

16 jaar Cuba, Chili, Hong Kong, Portugal, Rusland340

18 jaar België, Luxemburg

De staten wordt geadviseerd om in overleg tot een internationaal toepasbare redelijke

minimumleeftijd te komen: ‘the minimum age of criminal responsability differs widely owing to

history and culture. The modern approach would be to consider whether a child can live up to the

moral and psychological components of criminal responsibility; that is, whether a child, by virtue of

her or his individual discernment and understanding, can be held responsible for essentially anti-‐social

behavior. If the age of criminal responsibility is fixed too low or if there is no lower age limit at all, the

notion of responsibility would become meaningless.’341

Lange tijd heeft het CRK geen enkele poging ondernomen om een internationale consensus over één

minimumleeftijdgrens uit te dragen. Tijdens de beoordeling van statenrapportage merkte het wel op

338 D. CIPRIANI, Children’s rights and the minimum age of criminal responsibility. A global perspective, Farnham, Ashgate, 2009, 98-‐108; NATIONAL CHILDREN’S BUREAU, Children and Young People in the Youth Justice System. Report of seminars organized by all Party Parliamentary Group for Children, Londen, 2009-‐10, www.ncb.org.uk/media/153014/youth_justice.pdf; NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, www.thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf; CHILD RIGHTS INTERNATIONAL NETWORK, Juvenile Justice: states lowering the age of criminal responsibility, 2012, http://www.crin.org/resources/infodetail.asp?id=27826. 339 Hongarije: een ingediend wetsvoorstel streeft naar een verlaging van de strafrechtelijke meerderjarigheid tot twaalf jaar. 340 Rusland: The State Duma Committee for Constitutional Law and State Development is momenteel bezig met het opstellen van een wetsvoorstel om de strafrechtelijke meerderjarigheid voor bepaalde misdrijven te verlagen tot veertien jaar en tot twaalf jaar voor misdrijven waaronder moord, ontvoering, inbraak en verkrachting. 341 S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 517; B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 23.


dat de leeftijd van tien jaar of jonger onaanvaardbaar is.342 In 2007 kwam hierin verandering met de

uitgifte van een General Comment Nr. 10, waarbij de staten werden aangemoedigd ‘to increase their

lower limit of criminal responsibility to the age of 12 years as the absolute minimum age and to

continue to increase it to a higher age level.’ De leeftijd van twaalf jaar werd dus uitdrukkelijk als

minimumleeftijd opgegeven.343 Het CRK verdedigt sterk landen die kiezen voor een hoge leeftijd

omdat volgens hen zo het best tegemoet gekomen wordt aan de rechten en belangen van het

kind.344

Vervolgens is het niet verwonderlijk dat Engeland en Wales, die hun kinderen vanaf tien jaar

strafrechtelijk verantwoordelijk achten, geviseerd worden door het CRK. Via de statenrapportage

deelde het Comité reeds meerdere malen mee dat de situatie hevig verontrustend is en dat de

leeftijd dient opgetrokken te worden.345 De Britse overheid blijft zich echter koppig verzetten en ziet

vroegtijdige interventie als een recht. Zij stelt dat dusdanig preventief beleid de rechten van het kind

om zich te ontwikkelen en eigen verantwoordelijkheid te dragen, bevordert.346

Wat België betreft, zijn sommigen van mening dat de minimumleeftijd voor strafrechtelijke

verantwoordelijkheid op achttien jaar ligt. Dit wordt bijvoorbeeld vermeld in het rapport van UNICEF.

Anderen, zoals HANSON en PUT lijken ervan uit te gaan dat de Belgen geen zodanige ondergrens

kennen, gezien geen enkele leeftijd kan aangemerkt worden beneden dewelke het

jeugdbeschermingsrecht niet toepasselijk is. In elk specifiek geval, ook wanneer het zeer jonge

daders betreft, dient het openbaar ministerie de wenselijkheid van een vervolging na te gaan.347

342 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 200. 343

General comment No. 10 of the Committee on the Rights of the Child: children’s rights in juvenile justice (25 april 2007), UN Doc. CRC/C/GC/10 (2007), para 32-‐33; I. WEIJERS, ‘De leeftijdsgrenzen’ in I. WEIJERS en F. IMKAMP (eds.) , Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 267. 344 Nochtans beseft het CRK dat de vraag naar de overeenstemming van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van kinderen met mensenrechten niet te herleiden is tot een louter rekenkundige opgave. Binnen hetzelfde mensenrechtenkader kunnen tegenstrijdige visies ontstaan (cf. supra). K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 1. 345

Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (15 februari 1995), UN Doc. CRC/C/15/Add.34 (1995), para 36; CRC/C/15/Add.188, 4 oktober 2002, para 62(a); Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Cook Islands (22 februari 2012), UN Doc. CRC/C/COK/C/1 (2012), para 59(c). 346 J. MUNCIE en B. GOLDSON, ‘England and Wales: the new correctionalism’ in J. MUNCIE en B. GOLDSON (eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 38. 347 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 278; J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2006, 272.


Afdeling 2. De Raad van Europa

2.1 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)

Binnen het domein van het jeugdrecht gaat men zich niet alleen beroepen op specifieke

kinderrechten, maar ook op bepalingen uit algemene mensenrechtenverdragen. In 1950 kwam het

EVRM tot stand dat, niettegenstaande het beperkt aantal artikelen348 dat ‘minderjarigen’ of

‘kinderen’ expliciet aanduidt, integraal op hen van toepassing is. De gewaarborgde rechten van het

EVRM zijn afdwingbaar via een procedure voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.349

Het is door middel van case law dat enkele belangrijke arresten geveld zijn in verband met

procesrechten van kinderen. Over het algemeen wordt aangenomen dat met betrekking tot het

jeugdrecht de artikelen 3, 5, 6, 7 en 8 EVRM van belang zijn.

2.1.1 Artikel 3 EVRM: verbod van foltering

Artikel 3 EVRM stelt dat niemand mag onderworpen worden aan foltering, onmenselijke of

vernederende behandelingen of straffen. Om de draagwijdte van dit artikel te bepalen, kan

verwezen worden naar het arrest van het EHRM in de zaak SOERING: een bestraffing of behandeling is

slechts onmenselijk of vernederend indien het daarmee gepaarde lijden of vernederen verder gaat

dan het onvermijdelijke lijden en vernederen verbonden met een bepaalde vorm van legitieme

bestraffing of behandeling.350 Deze rechtspraak was van belang in de zaak T. en V. versus het

Verenigd Koninkrijk. Na hun veroordeling in de zaak BULGER (cf. supra), trokken de jongens naar het

Europese Hof met de klacht dat zij onmenselijk en vernederend waren behandeld.351 Onder andere in

de lage leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid, de publieke terechtzitting, het vrijgeven

van hun identiteit en de opgelegde straf van detention during her majesty’s pleasure zagen zij een

schending van artikel 3 EVRM.

Wat de lage leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid betrof, volgde het Europese Hof de

redenering van de regering. Volgens de regering was er geen schending omdat geen enkel

internationaal bindend verdrag een staat verplichtte om een welbepaalde minimumleeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid te hanteren.352 Wat de openbaarheid van het proces en het

vrijgeven van de identiteit van de jongeren betrof, stelde het Hof een internationale tendens ten

gunste van de privacybescherming van jeugdige delinquenten vast en dit in het licht van de volgende

artikelen: artikel 40 lid 2 b) (vii) IVRK bepaalt dat ‘ieder kind dat wordt verdacht van of vervolgd

wegens het begaan van een strafbaar feit, heeft ten minste de volgende garanties: (…) dat zijn of

haar privéleven volledig wordt geëerbiedigd tijdens alle stadia van het proces.’ Daarnaast poneert

348 Zie artikel 5 lid 1 d) en 6 lid 1 EVRM, alsook artikel 5 zevende aanvullend protocol. 349 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 71. 350 EHRM 7 juli 1989, Soering/Verenigd Koninkrijk, NJB 1989, 1224. 351 EHRM 16 december 1999, nr. 24724/94 en nr. 24888/94, T. and V./Verenigd Koninkrijk. 352 E. DUMORTIER, ‘Het proces en de straf in de zaak Bulger: niet onmenselijk, maar ook niet eerlijk’, TJK 2000, 31.


artikel 6 lid 1 EVRM dat ‘de toegang tot de rechtszaal aan de pers en het publiek kan ontzegd worden,

(…) wanneer de belangen van minderjarigen (…) dit eisen. Deze trend kan echter als factor in

rekening worden gebracht voor een schending van één van de artikelen van het EVRM, doch is niet

determinerend. Twee argumenten werden door het Hof aangehaald om te besluiten dat het proces

niet onmenselijk of vernederend was: de overheid had niet de intentie om vernedering of lijden te

veroorzaken (er waren zelfs maatregelen genomen om dit te voorkomen) en de gevoelens van

schuld, leed en angst zouden hoe dan ook veroorzaakt zijn, ongeacht een open of besloten,

formalistische of informele berechting. Wat dit laatste betreft werd dus beroep gedaan op het arrest

SOERING.353 Over de opgelegde straf kon het Hof geen oordeel vellen, gezien de definitieve lengte

ervan nog moest bepaald worden. Het merkte wel op dat een schending van artikel 3 EVRM kan

plaatsvinden indien men voortdurend in gebreke blijft om een (nieuw) tariff vast te stellen. Dit was in

casu nog niet het geval.354

2.1.2 Artikel 5 EVRM: recht op vrijheid en veiligheid Artikel 5 EVRM handelt over vrijheidsberoving en biedt hieromtrent een aantal waarborgen die

vergelijkbaar zijn met deze van artikel 37 IVRK (cf. supra). Specifiek voor minderjarigen, springt het

artikel 5 lid 1 d) in het oog. Hierin wordt het volgende bepaald:

‘Een ieder heeft recht op vrijheid en veiligheid van zijn persoon. Niemand mag zijn vrijheid

worden ontnomen, behalve in de navolgende gevallen en overeenkomstig een wettelijk

voorgeschreven procedure: (…) in het geval van rechtmatige detentie van een minderjarige

met het doel toe te zien op zijn opvoeding of in het geval van zijn rechtmatige detentie,

teneinde hem voor de bevoegde instantie te geleide.’

In 1988 werd België op basis van dit artikel veroordeeld door het EHRM in de zaak BOUAMAR.355 De

jeugdrechter had Bouamar veroordeeld tot een plaatsing in een instelling voor jeugdigen met

ernstige gedragsproblemen, maar dergelijke inrichting bestond niet. Op basis van artikel 53

Jeugdbeschermingswet kon de jeugdrechter onder bepaalde voorwaarden een jongere plaatsen in

een huis van arrest gedurende maximaal vijftien dagen. Bouamar werd een aantal keren naar zo’n

huis van arrest gestuurd zonder dat dit leidde tot een opvoedingsmaatregel. Het Europese Hof

merkte op dat ‘de Belgische staat gekozen heeft voor een systeem van opvoeding onder toezicht voor

het beleid inzake jeugddelinquentie. Derhalve is het aan de staat om een geschikte infrastructuur te

creëren in functie van de veiligheidsvereisten en de pedagogische doelstellingen van de wet van de

wet van 1965, opdat de vereisten van artikel 5 lid 1 d) EVRM kunnen worden nageleefd.’ In elk ander

353 E. BREMS, ‘Een eerlijk strafproces voor kinderen: de Bulger-‐zaak in Straatsburg’, Panopticon 2000, 577-‐578. 354 S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 538. 355 EHRM 29 februari 1988, nr. 9106/80, Bouamar/België.


geval, is de vrijheidsberoving niet rechtmatig.356 Artikel 53 Jeugdbeschermingswet werd door de wet

van 4 mei 1999357, die in werking trad op 1 januari 2002, opgeheven. Ter vervanging van het huis van

arrest werden centra voor voorlopige plaatsing van minderjarigen opgericht. 358 In deze federale

detentiecentra worden jongeren educatief begeleid, waardoor België lijkt te voldoen aan de

vereisten van artikel 5 lid 1 d) EVRM.359

Ook het Verenigd Koninkrijk bleef niet gespaard van een veroordeling op basis van artikel 5 EVRM. In

het verleden diende het een aantal keren te verschijnen voor het EHRM wegens schending van

artikel 5 lid 4 EVRM. Dit artikel stelt:

‘Een ieder, wie door arrestatie of detentie zijn vrijheid is ontnomen, heeft het recht

voorziening te vragen bij het gerecht opdat deze spoedig beslist over de rechtmatigheid van

zijn detentie en zijn invrijheidstelling beveelt, indien de detentie onrechtmatig is.’

In de zaken HUSSAIN360, SINGH361 en BULGER betrof het telkenmale jeugdige daders die de straf

detention during her majesty’s pleasure opgelegd hadden gekregen. Een opsluiting voor een

onbepaalde duur, die eventueel levenslang kon duren, kon enkel gerechtvaardigd worden indien dit

noodzakelijk was voor de bescherming van het publiek. Het Europese Hof oordeelde dat men daarbij

rekening diende te houden met de ontwikkeling van de jongere, namelijk of deze nog steeds even

gevaarlijk was, een eigenschap die inherent verandert naarmate de tijd verstrijkt. De jongere heeft

dus recht op een periodieke toetsing van de rechtmatigheid van zijn detentie. Het ontbreken van die

mogelijkheid houdt een schending van artikel 5 lid 4 EVRM in.362

2.1.3 Artikel 6 EVRM: recht op een eerlijk proces Indien men schuldig wordt bevonden aan een misdrijf, brengt dit ernstige gevolgen met zich mee.

Bijgevolg is het van groot belang dat een proces eerlijk verloopt. Kinderen hebben vaak moeite met

het verstaan van de procedure die te lang, te technisch en zeer stressvol kan zijn. In tegenstelling tot

volwassen, hebben zij een verminderde concentratie om het bewijsmateriaal goed te kunnen volgen

en zijn zij minder in staat om duidelijke en consistente aanwijzingen te geven aan hun advocaten.

356 N. DEVROEDE, ‘De voorlopige maatregelen tot plaatsing van jongeren in een gesloten instelling’ in B. DEJEMEPPE en D. MERCKX, De voorlopige hechtenis, Diegem, Kluwer, 2000, 488; S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 540. 357 BS 2 juni 1999. 358 Zo bijvoorbeeld het Centrum Everberg voor jongens (Wet van 1 maart 2002 tot oprichting van een centrum voor voorlopige plaatsing van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 1 maart 2002). 359 J. PUT en M. ROM, ‘Toetsing van de nieuwe Jeugdwet aan het internationaalrechtelijk kader’, Panopticon 2007, afl. 6, 59. 360 EHRM 21 februari 1996, nr. 21928/93, Houssain/Verenigd Koninkrijk. 361 EHRM 21 februari 1996, nr. 23389/ 94, Singh/Verenigd Koninkrijk. 362 S. MEUWSE, M. BLAAK en M. KAANDORP, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 539.


Eenzelfde berechting als volwassenen kan dus leiden tot groot onrecht.363 Op de nationale

autoriteiten rust de verplichting om dit te voorkomen. Een verplichting die men overigens ook kan

afleiden uit artikel 40, lid 2 IVRK.

Tot voor kort werden jonge daders die verschenen voor het Crown Court in Engeland en Wales,

blootgesteld aan dezelfde mate van formaliteit en dezelfde procedure als gebruikelijk in een proces

tegen een volwassene. In tegenstelling tot de zogezegde onmenselijke en vernederende behandeling

(cf. supra) zorgde de zaak BULGER op dit vlak wel voor controverse. V. en T. voerden voor het

Europese Hof aan dat hun recht op een eerlijk proces geschonden was en kregen gelijk op basis van

de volgende bepalingen en feiten.

Ten eerste heeft elke beschuldigde recht op een behandeling van zijn zaak door een onafhankelijk en

onpartijdig gerecht.364 In casu had de minister van Binnenlandse Zaken, als orgaan van de

uitvoerende macht, het tarrif vastgesteld en zich daarbij laten leiden door de publieke opinie. De

wetgeving diende aangepast te worden, zodat een dergelijke situatie zich in de toekomst niet meer

kon voordoen. Sinds 2000 bepaalt sectie 82A Powers of Criminal Courts (Sentencing) Act dan ook dat

enkel een rechter over de bevoegdheid beschikt om het tariff te bepalen. 365

Ten tweede heeft elke beschuldigde recht op participatie aan zijn proces.366 Specifiek met betrekking

tot kinderen stelde het Europese Hof ‘it is essential that a child charged with an offence is dealt with

in a manner which takes full account of his age, level of maturity and intellectual and emotional

capacities, and that steps are taken to promote his ability to understand and participate in the

proceedings.’ 367 Ondanks de aanpassingen die de gerechtelijke procedure368 onderging in de zaak

BULGER, werd geoordeeld dat het formele en rituele karakter van het Crown Court soms onbegrijpelijk

en intimiderend moet geweest zijn voor de toen elfjarige jongens.369 Bovendien werden zij ook

blootgesteld aan de argwanende blik van de media en het publiek. Aan legitieme publieke

belangstelling had men volgens het Hof anders kunnen voldoen, bijvoorbeeld via een gerechtelijke

363 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, http://thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 8. 364 Artikel 6 lid 1 EVRM. 365 R. ARTHUR, Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 127. 366 Artikel 6 lid 1 EVRM. 367 E. DUMORTIER, ‘Het proces en de straf in de zaak Bulger: niet onmenselijk, maar ook niet eerlijk’, TJK 2000, 31; E. BREMS, ‘Een eerlijk strafproces voor kinderen: de Bulger-‐zaak in Straatsburg’, Panopticon 2000, 579-‐580. 368 De jongeren werden voordien ingelicht over de procedure en hadden de rechtszaal reeds bezocht voor het proces van start ging. De hoorzittingen werden ingekort zodat een dag op een schooldag leek. Er was een speciaal verhoogd platform geïnstalleerd, zodat de jongens alles beter konden overschouwen. Naast hen zaten sociale werkers en hun ouders en advocaten waren in de buurt; E. DUMORTIER, ‘Het proces en de straf in de zaak Bulger: niet onmenselijk, maar ook niet eerlijk’, TJK 2000, 30. 369 J. FORTIN, Children’s rights and the developing law, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 711.


rapportage.370 De Britse overheid gaf gevolg aan deze veroordeling en in 2000 publiceerde Lord Chief

Justice een practice direction getiteld ‘The Trial of Children and Young persons in the Crown Court’.

Deze practice direction omvat een aantal passende maatregelen die men dient te treffen om

kinderen en jongeren te helpen met het begrijpen van en het deelnemen aan het proces. In 2007

verscheen een Consolidated Criminal Practice Direction die deze materie nu beheerst.371

Het is dus van belang dat de nationale autoriteiten rekening houden met de leeftijd, maturiteit en

intellectuele en emotionele capaciteiten van een kind. Wat België betreft, kan gesteld worden dat

men hieraan probeert tegemoet, gelet op de bijzondere kamer binnen de jeugdrechtbank die instaat

voor de berechting van uit handen gegeven jongeren en het vereiste dat de magistraten die

jeugdzaken behandelen een bijzondere opleiding genoten hebben.

2.1.4 Artikel 7 EVRM: geen straf zonder wet Artikel 7 EVRM behelst het legaliteitsbeginsel, dat ook opgenomen is in artikel 40 lid 2 a) IVRK:

‘Niemand mag worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat geen strafbaar feit

naar nationaal of internationaal recht uitmaakte ten tijde dat het handelen of nalaten

geschiedde. Evenmin mag een zwaardere straf worden opgelegd dan die, die ten tijde van het

begaan van het strafbare feit van toepassing was.’

De nationale autoriteiten zijn met andere woorden verplicht om in de wetgeving op te nemen

wanneer er sprake is van een strafbaar feit en welke strafbaarstelling hierop van toepassing is.

2.1.5 Artikel 8 EVRM: recht op privacy Net als meerderjarigen hebben minderjaren recht op privacy. Artikel 8 EVRM stelt:

‘Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan

voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het

belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het

land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de

gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van

anderen.’

In de Belgische strafwetgeving kan men artikel 433bis Sw. terugvinden. Dit artikel handelt over de

aantasting van de persoonlijke levenssfeer van minderjarigen en verbiedt de publicatie van de

debatten voor de jeugdrechtbank. De motieven en het beschikkend gedeelte van de rechtelijke

370 E. DUMORTIER, ‘Het proces en de straf in de zaak Bulger: niet onmenselijk, maar ook niet eerlijk’, TJK 2000, 31; J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, ‘De aanpak van jeugddelinquentie in tijden van onveiligheid’, Orde dag 2006, 10. 371 A. BOTTOMS. en J. DIGNAN, ‘Youth Justice in Great Britain’ in A. N. DOOB en M. TONRY (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐Londen, The University of Chicago Press, 2004, 133; B. GOLDSON, ‘Crown Court’ in B. GOLDSON (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 117-‐118.


beslissing vormen hierop een uitzondering, onder voorbehoud dat de identiteit van de persoon in

kwestie hieruit niet kan blijken. In dit opzicht lijkt België op het eerste zicht te conformeren aan de

Europese regelgeving. In de praktijk wordt het recht op privacy evenwel dikwijls met de voeten

getreden door de pers, niettemin het feit dat haar deontologische code dezelfde regels voorschrijft.

Het kinderrechtencommissariaat ontving reeds talloze meldingen. 372

Ook Engeland en Wales leven artikel 8 EVRM principieel na. Echter, in het belang van de

rechtspleging, kan een lifting of report restrictions plaatsvinden (cf. supra). Deze praktijk, ook

welgekend als ‘naming and shaming’, is in feite strijdig met het recht op privacy. Er werd dan ook

voorzien in officiële richtlijnen die de rechtbanken zouden moeten helpen om te bepalen wanneer de

beperkingen al dan niet mogen opgeheven worden in het belang van de rechtspleging.373

Ten slotte kan opgemerkt worden dat het wenselijk was geweest om de zaak BULGER te evalueren in

het licht van artikel 8 EVRM. Het Hof had uitdrukkelijk het recht op privacy van de jongens kunnen

afwegen tegen de belangen van de samenleving, zowel voor wat de openbaarheid van het proces

betreft als voor de bekendmaking van hun namen achteraf. In beide gevallen was waarschijnlijk een

schending vast te stellen.374

2.2 Aanbevelingen en richtlijnen Net als de VN-‐aanbevelingen, hebben ook de aanbevelingen die bestaan naast de bindende tekst van

het EVRM, een belangrijke mate van gezag. Met betrekking tot jeugddelinquentie dateert de eerste

aanbeveling van 1987.375 Hierin wordt aangeraden om de rechtspositie van de jongere te versterken

en om een berechting door een volwassenenrechtbank te vermijden. Landen worden zelfs

aangemoedigd om jeugdzaken zoveel mogelijk buiten het strafrecht om af te handelen om op die

manier te voorkomen dat jongeren geconfronteerd worden met het strafrechtssysteem en de

mogelijk schadelijke gevolgen hiervan. Verder wordt er gevraagd om regelingen te treffen zodat alle

personen die betrokken zijn bij de procedure een speciale training krijgen in de wetgeving inzake

jongeren en jeugdcriminaliteit.

In 2010 keurde het Comité van Ministers van de Raad van Europa bovendien nieuwe praktijkgerichte

aanbevelingen inzake de organisatie van een ‘kindvriendelijke justitie’, goed.376 Justitie moet

toegankelijker worden, zich aanpassen en zich richten op de noden en de rechten van het kind. Naast

de aanwezigheid van procesrechten, stelt men zich de vraag wat kan beschouwd worden als een

372 A. VANDEKERCKHOVE, ‘Minderjarigen, media en (gebrek aan) privacy’, TJK 2008, afl. 5, 351. 373 J. GRAHAM en C. MOORE, ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in J. JUNGER-‐TAS en S.H. DECKER (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 71. 374 E. BREMS, ‘Een eerlijk strafproces voor kinderen: de Bulger-‐zaak in Straatsburg’, Panopticon 2000, 581. 375 Aanbeveling nr. 20 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa, 17 september 1987 betreffende de sociale reactie op jeugdcriminaliteit. 376 Richtlijnen van het Comité van Ministers van de Raad van Europa, 17 november 2010 betreffende een kindvriendelijk justitie.


rechtvaardige en faire procedure voor kinderen. In essentie heeft dit betrekking op participatie en

communicatie: het perspectief van de jongere moet serieus genomen worden en de behandeling

van zijn zaak moet in zijn ogen op een faire manier verlopen. Veel richtlijnen vloeien voort uit

belangrijke rechten die opgenomen zijn in het IVRK en die verder werden uitgewerkt door het CRK in

zijn General Comment Nr. 10.377

Tussenbesluit Reeds meerdere malen werden België, Engeland en Wales door het CRK op de vingers getikt omdat

zij afbreuk doen aan hun aanbevelingen omtrent de aanwezigheid van een afzonderlijk

jeugdstrafrechtssysteem. Het IVRK streeft naar een volwaardig jeugdrecht voor elke jongere onder

achttien jaar en lijkt hiermee de strafrechtelijke meerderjarigheidsgrens te willen vastleggen op

achttien jaar. In principe lopen België, Engeland en Wales in het gareel, op één uitzondering na: de

mogelijkheid om jongeren uit handen te geven. Enkele aanpassingen hieromtrent werden reeds

doorgevoerd om tegemoet te komen aan de internationale eisen, maar het CRK is nog steeds niet

tevreden. Het stelt immers dat een minderjarige noch zoals een volwassene, noch door een

volwassen strafgerecht mag berecht worden, ongeacht omstandigheden of ernstige feiten.

In tegenstelling tot de visie van het CRK, verbiedt het Europese Hof de vervolging van minderjarigen

voor een volwassenenrechtbank niet. Niettemin raadt het Comité van Ministers van de Raad van

Europa aan om dit te vermijden. Daarnaast kent het EVRM de jongere een aantal belangrijke

procesrechten toe die moeten geëerbiedigd worden. Voornamelijk een afscherming van media en

het publiek lijkt van belang te zijn, zodat de minderjarige delinquent niet ten prooi valt aan hun

‘honger’. Door de afwezigheid van privacybescherming tijdens een proces, zou de jeugdige kunnen

bezwijken onder de druk en indien hij zich onvoldoende kan verdedigen, houdt dit een schending van

zijn recht op een eerlijk proces in. Minder grote inbreuken op de privacy maken bovendien een

schending uit van artikel 8 EVRM.

Verder hanteren Engeland en Wales een te lage leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid.

Het vaststellen van een dergelijke minimumleeftijd is verplicht volgens het IVRK en in 2007 maakte

het CRK bekend zij het twaalf jaar als absoluut minimum ziet. Ook op dit vlak bepaalt het EVRM niets.

Desondanks heeft GIL-‐ROBLES, Europees commissaris voor de rechten van de mens (1999-‐2005),

Engeland in het verleden aanbevolen om de leeftijdgrens op te trekken om deze in overeenstemming

te brengen met de andere Europese landen. 378 Ook de huidige commissaris, HAMMARBERG, bepleit

377 C. ELIAERTS, ‘De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem (BIS). Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen’ in E. DEVROE, L. PAUWELS, A. VERHAGE, M. EASTON en M. COOLS (eds.), Tegendraadse Criminologie. Liber Amicorum Paul Ponsaers, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2012, 148-‐149. 378 T. CROFTS, ‘Catching up with Europe: taking the age of criminal responsibility seriously in England’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2009, afl. 17, 276.


een verhoging en dit zelfs voor heel Europa, met het doel om geleidelijk overal de leeftijd van

achttien te bereiken.379

Er kan geconcludeerd worden dat de landen nog grote inspanningen dienen te leveren om hun

nationale wetgeving volledig in lijn te brengen met de internationale regels en aanbevelingen. Met

dit in het achterhoofd, zullen in het laatste hoofdstuk van deze masterproef enkele voorstellen en

alternatieven geformuleerd worden en wordt, naar aanleiding van het indienen van een recent

wetsvoorstel in Engeland en Wales, nader ingegaan op de argumenten voor een hoge leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijkheid.

379 R. ARTHUR, ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 25-‐26.

95 DE STRAFRECHTELIJKE MINDERJARIGE ONTWIKKELINGEN, VOORSTELLEN EN ALTERNATIEVEN

Hoofdstuk 3 Ontwikkelingen, voorstellen en alternatieven

Afdeling 1. Het Engelse en Welshe debat omtrent de gepaste leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid Engeland en Wales stellen hun leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid vast op tien jaar.

Het is de laagst gehanteerde leeftijd in heel Europa. Ook in vergelijking met de rest van de wereld ligt

de leeftijd erg laag, in feite te laag. Bovendien werd in 1998 het weerlegbaar vermoeden van doli

incapax voor kinderen tussen tien en veertien jaar afgeschaft (cf. supra), waardoor Engeland zich

sindsdien wel heel streng opstelt ten opzichte van jeugdcriminaliteit. Niet enkel internationaal, maar

ook in eigen land gaat niet iedereen hiermee akkoord. Stemmen gaan op om de leeftijd te verhogen.

Gezien dit debat al jaren aan de gang is, de nood aan verandering groot blijkt en sinds kort kan

gesproken worden van een kleine doorbraak, lijkt het van belang om de partijen en argumenten even

op een rij te zetten.

1.1 Situatieschets De Britse volwassene stelt zich streng op ten aanzien van het kind. Dit werd duidelijk naar aanleiding

van een enquête in 2008, onder leiding van Barnardo’s380: 49 procent van de bevolking vond dat

kinderen in toenemende mate een gevaar zijn voor elkaar en voor volwassenen en 54 procent van de

bevolking ging akkoord met de stelling dat kinderen zich beginnen te gedragen als wilde dieren. The

British Crime Survey gaf eveneens een weerspiegeling van deze onverdraagzaamheid. Men denkt dat

de helft van de gepleegde criminaliteit te wijten is aan jongeren, maar in feite zijn zij slechts

verantwoordelijk voor 12 procent.381 De grootste boosdoener in dit verhaal: de media. Het zijn de

naarste verhalen die de meeste kranten doen verkopen en die de meeste website hits halen. De

tabloids schilderen kinderen af als straatratten die weten dat de wet hen niet kan raken. Het gevolg

hiervan is dat het debat omtrent een gepaste leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijk dikwijls

overschaduwd wordt door de aanwezigheid van een kleine maar onevenredige groep van

minderjarige delinquenten die zware criminaliteit pleegt en daarmee het nieuws haalt.382 Niettemin

vindt een overgrote meerderheid van de bevolking dat de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid momenteel te laag ligt en wordt het huidige jeugdsanctierecht bestempeld als

een inadequate reactie. Dit werd onder andere aangetoond door een enquête van de Prison Reform

380 Een liefdadigheidsinstelling voor kinderen. 381 BARNARDO’S, The shame of Britain’s intolerance of children, 2008, http://www.barnardos.org.uk/news/media_centre/press_releases.htm?ref=42088. 382 M. WATKINS en D. JOHNSON, Youth justice and the youth court. An introduction, Hampshire, Waterside press, 2009, 85.


Trust, waaruit bleek dat twee derden van de ondervraagden geen voorstander was van de huidige

leeftijdgrens.383

In 2010 deden verscheidene instanties een oproep om de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid op te trekken. Zo zei JULIET LYON, directeur van de Prison Reform Trust, ‘it would

be wise to review the age of criminal responsibility taking into account standards set by the UN

Convention and international comparisons. Engelands kinderrechtencommissaris, MAGGIE ATKINSON zei

dat criminelen onder de twaalf jaar geen volledig begrip hebben van hun daden. Ze wees erop dat

‘people may be offenders but they are also children. Even the most hardened of youngsters who have

committed some very difficult crimes are not beyond being frightened.’ ROD MORGAN, voormalig

voorzitter van de Youth Justice Board, was van mening dat ‘a welfare approach with very young

children offers a much greater range of opportunities and much better outcomes than in the case if

we take a wholly criminal justice response’.384

In 2011 werd bekendgemaakt dat de liberale democraten bereid waren om de strijd betreffende dit

onderwerp aan te gaan. Hun doel was om de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid op

veertien jaar te brengen. Zij legden de nadruk op een herstelrecht voor kinderen tussen de tien en

veertien jaar. 385

Deze pogingen leidden uiteindelijk tot niets. De overheid verwierp tot voor kort elke suggestie dat de

leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijk te laag was vastgesteld met het argument dat kinderen

wel degelijk het verschil tussen goed en kwaad en tussen wangedrag en ernstige misdaden kennen.

Zij is ervan overtuigd dat het geheel passend is om jonge delinquenten ter verantwoording te roepen

voor hun daden, onder andere omdat het van belang is dat de gemeenschap weet dat zulk gedrag

niet tolereerbaar is en jonge daders hiervoor aangepakt worden.386 Daarnaast biedt het de

mogelijkheid om vroeg en krachtig in te grijpen, wat volgens haar van belang is ter voorkoming van

383 J. LYON, Putting children in custody. Punishes disadvantage, 2010, http://www.prisonreformtrust.org.uk/PressPolicy/Comment/Puttingchildrenincustodypunishesdisadvantage; X., ‘Children aged 10 are too young to go to jail, survey suggests’, Telegraph 2010, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/law-‐and-‐order/8003658/Children-‐aged-‐10-‐are-‐too-‐young-‐to-‐go-‐to-‐jail-‐survey-‐suggests.html. 384 X., ‘Campaign to raise age of criminal responsibility. The age of criminal responsibility in England is one of the lowest in the world.’, Telegraph 2011, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/8384614/Campaign-‐to-‐raise-‐age-‐of-‐criminal-‐responsibility.html; D. BATTY, ‘Even Bulger killers were just children, says Maggie Atkinson’, Guardian 2010, http://www.guardian.co.uk/uk/2010/mar/13/bulger-‐jon-‐venables-‐maggie-‐atkinson. 385 T. WHITEHEAD, ‘Lib Dems: raise age of criminalisation to 14’, Telegraph 2011, http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8336583/Lib-‐Dems-‐raise-‐age-‐of-‐criminalisation-‐to-‐14.html . 386 Young Offenders, Deb. WH HC 8 March 2011, column 171.


verder wangedrag en voor de ontwikkeling van een gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid bij

de jongere.387

Toch lijkt het tij in de laatste maanden enigszins te keren en dit naar aanleiding van een campagne

die eind 2012 op poten werd gezet door de National Association for Youth Justice (hierna NAYJ). De

NAYJ vindt de argumenten van de overheid voor een status quo niet overtuigend. Volgens de NAYJ

zijn ze eerder gebaseerd op ideologische motieven om zich streng op te stellen ten opzichte van

jeugdcriminaliteit dan een nuchtere beoordeling van de werkelijke situatie. Dit laatste zou namelijk

kunnen aantonen dat het criminaliseren van kinderen op dergelijk jonge leeftijd in strijd is met de

internationale normen inzake kinderrechten, geen rekening houdt met de ontwikkeling van het kind

en bovendien ook onlogisch en schadelijk is.388

In het licht van deze campagne werd op 16 januari 2013 ‘The Age of Criminal Responsability Bill 2012-‐

2013’ ingediend door Lord Dholakia: een wetsvoorstel om de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid op te trekken van tien tot twaalf jaar.389

Engeland en Wales stonden sowieso al onder druk door het feit dat de omliggende landen hun

wetgeving aanpasten. Tot voor kort was de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid in

Schotland acht jaar. Sectie 52 van de Criminal Justice and Licensing (Scotland) Act van 2010, trad in

werking op 28 maart 2011 en introduceerde een nieuwe regel: kinderen onder de twaalf jaar kunnen

niet meer vervolgd worden in de strafgerechten. Indien het echter een ernstig geval betreft en een

dwingende tussenkomst noodzakelijk wordt geacht, bestaat voor kinderen tussen de acht en twaalf

jaar wel een welfare mechanisme, belichaamd door de children’s hearing.390 In Noord-‐Ierland zijn

kinderen vanaf de leeftijd van tien jaar strafrechtelijk verantwoordelijk, maar in navolging van een

herziening van het jeugdrechtsysteem, bevestigde de Minister van Justitie DAVID FORD dat de

volksraadpleging wees op een aanzienlijke steun in het voordeel van een verhoging van de leeftijd.

Hijzelf heeft een leeftijd van twaalf of veertien jaar voor ogen.391

387 T. WHITEHEAD, ‘Age of criminal responsibility should be raised, says leading barrister’, Telegraph 2010, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/law-‐and-‐order/7804238/Age-‐of-‐criminal-‐responsibility-‐should-‐be-‐raised-‐says-‐leading-‐barrister.html. 388 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, http://thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf. 389 Voor de opvolging hiervan zie http://services.parliament.uk/bills/2012-‐13/ageofcriminalresponsibility.html . 390 Voor een uitgebreidere bespreking omtrent de children’s hearing in Schotland zie A. WAHIDIN en N. CARR, Understanding criminal justice. A critical introduction, Abingdon, Routlegde, 2013, 121. 391 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, http://thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 3.


1.2. Waarom de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid verhogen?

1.2.1 Conformiteit met internationale wetgeving

Er werd reeds vermeld dat het IVRK en de Beijing Regels bepalingen bevatten inzake de leeftijd van

strafrechtelijke verantwoordelijk. Ook het CRK uitte enkele aanbevelingen op dit vlak en verdedigt

landen met een hoge leeftijd omdat de belangen en de rechten van kinderen zo het best worden

gevrijwaard. Het feit dat de wetgeving van de lidstaten in overeenstemming moet gebracht worden

met internationale standaarden, ziet men als één van de essentiële argumenten in het debat. Zo

bijvoorbeeld werpt GOLDSON in zijn pleidooi op dat ‘we can assume that the practices of

unequivocally ‘responsibilising’ and ‘adultifying’ children from the age of ten – and accordingly

exposing them to the full rigour of an adversial criminal justice system – as is the case in England and

Wales, is clearly at odds with the core principles underpinning the Beijing Rules and the UNCRC.’392

1.2.2 Kinderen missen mentale en morele rijpheid Kinderen missen de mentale en morele rijpheid die nodig is om strafrechtelijk verantwoordelijk te

kunnen zijn. Dikwijls kennen zij het onderscheid tussen goed en kwaad onvoldoende of niet en indien

dit wel het geval is, zijn zij zich niet bewust van de gevolgen van hun daden. Stel bijvoorbeeld dat

twee elfjarigen een seksueel misdrijf met elkaar plegen. Zij zullen misschien wel begrijpen dat wat zij

hebben gedaan verkeerd of ondeugend is, maar realiseren zij zich ook dat het een misdrijf inhoudt,

waarvoor zij in de gevangenis kunnen belanden en dat hun persoonlijke vrijheid in dergelijk geval

beperkt zal worden? Het is algemeen geweten dat kinderen niet altijd de meest weloverwogen

beslissingen nemen. Om die redenen is onder meer het consumeren van alcohol, het beleven van

seksualiteit en het stemmen hen in vele landen niet toegestaan. Jongeren zijn minder capabel om

alternatieven te bedenken, om deel te nemen aan vergelijkend onderzoek, om inzicht te verwerven

in de mogelijke gevolgen van hun handelingen, en om de wenselijkheid van iemands voorkeur af te

wegen. 393 Daarnaast hebben zij een verminderde capaciteit wat sociale interactie betreft. Jongeren

plegen vaak misdrijven binnen groepsverband. Hun besluitvormingsproces wordt sterk beïnvloed

door peer pressure en minder door kosten-‐baten overwegingen. Onderzoek toont aan dat die

gevoeligheid voor groepsdruk in de meeste gevallen blijft tot in de late tienerjaren, waardoor het een

belangrijke factor van jeugdcriminaliteit is, in tegenstelling tot volwassen criminaliteit.394 In dit licht

haalde het Ingelby comité ooit aan dat het kennen van het onderscheid tussen goed en kwaad, niet

meteen inhoudt dat een kind persoonlijk verantwoordelijkheid kan nemen zoals een volwassene dat

392 B. GOLDSON, ‘Difficult to understand or defend: a reasoned case for raising the age of criminal responsibility’, The Howard Journal 2009, afl. 48(5), 516. 393 P. KAMBAM en C. THOMPSON, ‘The development of decision-‐making capacities in children and adolescents: psychologiscal and neurological perspectives and their implications for juvenile defendants’, Behavioral Sciences and the Law 2009, afl. 27, 174-‐176. 394 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, http://thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 7.


kan. Het kan zich verplicht voelen om deel te nemen aan gelijk welke criminele activiteit waarbij

vrienden betrokken zijn.395

Het onderscheid met volwassenen op het vlak van emoties en cognitieve functies wordt ook

consequent benadrukt door de psychologische en medische wetenschap.396 In december 2011 werd

een rapport gepubliceerd door de Royal Society omtrent de juridische toepassingen van

neurowetenschap. De neurowetenschap bracht nieuwe inzichten in het menselijk brein en onthulde

dat belangrijke neurale circuits die aan de grondslag liggen van het menselijke gedrag, veranderingen

blijven ondergaan tot ten minste de leeftijd van twintig jaar. Bijgevolg trok men de volgende

conclusie: it is clear that at the age of ten the brain is developmentally immature, and continues to

undergo important changes linked to regulating one’s own behaviour. There is concern among some

professionals in this field that the age of criminal responsibility in the UK is unreasonably low, and the

evidence of individual differences suggests that an arbitrary cut-‐off age may not be justifiable.397

Er kan dus ook gesteld worden dat het in feite onmogelijk is om een leeftijdsgrens te trekken die in

alle mogelijke situaties toepasbaar is. Leeftijd is een fictief criterium dat veronderstelt dat het

bereiken van een bepaalde leeftijdsgrens ook het verwerven van een zeker maturiteit en

bekwaamheid impliceert. Dit is niet echt betrouwbaar.398 Elk kind ontwikkelt zich immers anders.

Bepaalde personen groeien mentaal en moreel zeer snel op en zouden dus verantwoordelijk kunnen

gesteld worden op een zeer jonge leeftijd, terwijl anderen op de leeftijd van achttien nog niet eens

beschikken over de capaciteit om te begrijpen dat zij een misdrijf hebben gepleegd. Men zou bij het

opleggen van een verantwoordelijkheid rekening moeten kunnen houden met de omstandigheden,

tekortkomingen en ervaringen van het individuele kind. Via een weerlegbaar vermoeden van

strafrechtelijke (on)verantwoordelijkheid kan dit eventueel mogelijk gemaakt worden (cf. infra).

1.2.3 Consistentie met andere leeftijdsgrenzen

Op bepaalde terreinen van het sociaal beleid buiten het strafrecht wordt wel rekening gehouden met

het verschil in capaciteit tussen volwassenen en jongeren om geïnformeerde keuzes te maken.

GOLDSON noemt dit het probleem van intra-‐jurisdictional integrity. Hij wijst op het feit dat de huidige

leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid die gehanteerd wordt in England en Wales getuigt

van ‘a tangible incoherence regarding the manner in which the legal personality of the child is

constructed’, in die mate dat de rechten en verantwoordelijkheden van jongeren in andere

395 J. FORTIN, Children’s rights and the developing law, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 686. 396 R. ARTHUR, ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 21. 397 S. LIPSCOMBE, The age of criminal responsibility in England and Wales -‐ Commons Library Standard Note, 2012, http://www.parliament.uk/briefing-‐papers/SN03001, 5 398 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 89.


rechtstakken of maatschappelijke domeinen op latere leeftijd worden toegekend.399 Ook E.M.

MIJNARENDS vindt een al te grote discrepantie tussen de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid

en de leeftijden die binnen het civiele recht gelden, verwerpelijk. Weinig verschil lijkt te bestaan

tussen enerzijds het beschikken over en uitoefenen van de capaciteit om goed en kwaad van elkaar

te onderscheiden en anderzijds het toekennen van burgerlijke rechten. Het betreft een vergelijkbare

complexiteit en kennis van zaken.400

Gelet op andere standaarden401, lijkt een hogere leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid

niet alleen logischer, maar ook rationeler, gerechtvaardigder en billijker.402

1.2.4 Kinderen zijn dikwijls het slachtoffer van hun omgeving Kinderen kunnen slachtoffer van hun omgeving worden. Het is niet zo dat alle arme kinderen of enkel

arme kinderen misdrijven plegen, maar er bestaan wel correlaties tussen sociale en economische

ongelijkheid enerzijds en jeugdcriminaliteit anderzijds.403 Studies tonen aan dat het dikwijls

kwetsbare personen betreft die in armoede zijn opgegroeid, opgevoed door ouders die weinig

aandacht besteden aan hun ontwikkeling of in ontwrichte gezinnen of kinderen die misbruikt zijn, het

slachtoffer zijn geworden van bende-‐activiteit of vaak spijbelden.404 Vanuit dit standpunt lijkt het

beter om maatregelen te nemen die ingrijpen op deze omstandigheden, in plaats van kinderen te

onderwerpen aan een straf.

1.2.5 De gevolgen van een criminaliseringstendens Kinderen strafrechtelijk verantwoordelijk stellen, kan hun ontwikkeling schaden en de situatie doen

verergeren. Wanneer een kind op zeer jonge leeftijd bestempeld wordt als een crimineel, menen

sommigen dat het onwaarschijnlijk is dat dit zal leiden tot een beter begrip van goed en kwaad. Het

kind dat de onrechtmatigheid van zijn handelen niet begrijpt, zal zich door een strafbaarstelling

399 B. GOLDSON, ‘Difficult to understand or defend: a reasoned case for raising the age of criminal responsibility’, Howard Journal of Criminal Justice 2009, afl. 48(5), 517. 400 E.M. MIJNARENDS, Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 201-‐202. 401 Onder de veertien jaar wordt men niet toegelaten in cafés; onder de zestien jaar is het verboden om te roken, kan men niet instemmen tot seksuele beleving en kan men niet deelnemen aan de loterij; onder de zeventien jaar kan men geen bloed geven of legaal een aanvraag indienen voor een voorlopig rijbewijs tot autobesturen; onder de achttien kan men niet stemmen, trouwen, vuurwerk kopen, enz. 402 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, www.thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 9-‐10; R. ARTHUR, ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 23. 403 B. GOLDSON, ‘Difficult to understand or defend: a reasoned case for raising the age of criminal responsibility’, The Howard Journal 2009, afl. 48(5), 519. 404 PRISON REFORM TRUST, Punishing disadvantage. A profile of children in custody, 2008, http://www.prisonreformtrust.org.uk/uploads/documents/PunishingDisadvantage.pdf; BARNARDO’S, The shame of Britain’s intolerance of children, 2008, http://www.barnardos.org.uk/news/media_centre/press_releases.htm?ref=42088.


onrechtvaardig behandeld voelen en kan een verbitterdheid tegenover de maatschappij ontwikkelen.

Bovendien stelt de labelling theorie dat vervolging en veroordeling een delinquente identiteit

confirmeren en bijgevolg criminele carrières creëren. Verder houdt een gevangenisstraf een

verwijdering van vrienden en familie in. Het kind kan nieuwe vriendschappen ontwikkelen met

andere criminelen en op die manier eventueel ideeën over misdrijven delen. Beide zaken vergroten

de kans op toekomstig crimineel gedrag.

De overheid is een andere mening toegedaan en stelt dat het van belang is om kinderen

verantwoordelijk te stellen voor hun wandaden, net om op die manier het toekomstig wangedrag af

te wenden. Er bestaat echter geen empirisch bewijs dat dit confirmeert. In tegendeel zelfs: 68

procent van zij die veroordeeld worden tot een community sentence en 71 procent van zij die

veroordeeld worden tot een custodial sentence, blijken te recidiveren.405 Zo ook concludeerden

McARA en McVIE: hoe dieper men kinderen in het strafrecht trekt, hoe meer men ze ‘schaadt’ en hoe

kleiner de kans dat ze afstand zullen nemen van de criminaliteit. Vormen van diversie daarentegen

worden geassocieerd met spontane terugtreding. Met andere woorden kan men stellen dat de

oplossing tot het reduceren van jeugdcriminaliteit ligt in minimal intervention en maximum diversion.

De meest effectieve strategie van diversie is om kinderen geheel te onttrekken aan het strafrecht,

onder andere door het verhogen van de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid.406

De criminele carrières waarvan hierboven sprake is, infecteren ten slotte het toekomstige leven van

het kind. Het bemoeilijkt de toegang tot een normale sociale omgeving. Deze kinderen zullen

waarschijnlijk hun school niet afmaken. De onderwijskwalificaties zullen niet behaald worden,

waardoor ook hun kansen op de arbeidsmarkt dalen.407

1.3. Opnieuw naar een vermoeden van doli incapax? Met de Crime and Disorder Act van 1998 werd het weerlegbaar vermoeden van doli incapax (‘het

niet in staat zijn een misdrijf te plegen’), dat gold voor kinderen tussen de tien en veertien jaar,

afgeschaft. Er werd geargumenteerd dat het vermoeden achterhaald was en men zag het als een

hinderpaal omdat het leidde tot een bescherming die ervoor zorgde dat geen enkel soort maatregel

opgelegd kon worden. De beslissing tot afschaffing werd genomen tijdens een periode waarin

jeugdcriminaliteit hot topic was in Engeland, voornamelijk door de moord op James Bulger en de

mediaheisa rond deze zaak. De overheid voelde zich verplicht om te reageren. Sindsdien worden

kinderen vanaf tien jaar volledig strafrechtelijk verantwoordelijk geacht. Daarenboven kunnen zij die

405

BARNARDO’S, From playground to prison: the case for reviewing the age of criminal responsibility, 2010, http://www.barnardos.org.uk/120910_from_playground_to_prison-‐2.pdf, 5. 406 L. McARA en S. McVIE, ‘Youth justice? The impact of system contact on patterns of desistance from offending’, European Journal of Criminology 2007, afl. 4(3), 315 en 336. 407 NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, www.thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 13.


beschuldigd worden van zeer ernstige vormen van criminaliteit, onderworpen worden aan een

proces dat slechts marginaal is aangepast aan hun noden en is een opsluiting voor een lange periode

niet uitgesloten (cf. supra). Dit resulteert, samen met de afwezigheid van het verzachtende effect van

het vermoeden van doli incapax, in een zeer streng strafrechtssysteem dat automatisch toepasbaar is

op elk kind zodra het de leeftijd van tien heeft bereikt. De overheid vergeet dat het strafrecht

bestraft en negeert de nood aan bescherming van kinderen.408 Het afschaffen van het vermoeden

van doli incapax kan symbool staan voor een hardnekkige blindheid om het kind en de kindertijd te

erkennen, alsook voor een beperkt begrip van een passende strafrechtelijke reactie. Men legt de

nadruk teveel op rechtvaardigheid en te weinig op de jeugd.409

Indien men de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid in de toekomst niet zou verhogen,

dan zou men vanuit bovenstaande uiteenzetting kunnen concluderen dat een herinvoering van het

vermoeden van doli incapax voor kinderen binnen een bepaalde leeftijdscategorie op zijn minst

aangewezen is. Op die manier wordt toch enigszins rekening gehouden met hun besef van goed en

kwaad, alsook met het feit dat opgroeien een gradueel proces is en dat de mentale en morele

rijpheid van elk kind zich op een ander tempo ontwikkelt.410 Vanuit het feit echter dat een kind vrij

kon blijven van enige strafrechtelijke of civielrechtelijke maatregel, is het ook verstaanbaar dat een

herziening destijds noodzakelijk werd geacht. Men kan het vermoeden van doli incapax met andere

woorden niet zomaar in zijn oude vorm herintroduceren.

Een oplossing zou erin kunnen bestaan om naast de straffen, die momenteel bestaan in het Engelse

en Welshe jeugdrecht, ook te voorzien in niet-‐strafrechtelijke maatregelen, waarbij de nadruk ligt op

ondersteuning en opvoeding om de jongere de onrechtmatigheid van zijn handelen te doen inzien en

om hem op die manier op het rechte pad te krijgen. De toepassingscriteria van deze maatregelen

zouden moeten verschillen. Waar voor de eerste soort het bewijs voor handen zou moeten zijn dat

het kind strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt, zouden de tweede soort maatregelen opgelegd

kunnen worden op basis van het louter plegen van een misdrijf. Elk kind vanaf tien zou moeten

verschijnen voor het Youth Court. Een verhoging van de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid is in dit voorstel dus niet vereist, maar een terugkeer naar het vermoeden van

doli incapax wel. Kinderen tussen de tien en veertien jaar zouden vermoed worden doli incapax te

zijn. Indien dit niet weerlegd kan worden, beschikt de rechtbank enkel over de mogelijkheid om een

niet-‐strafrechtelijke maatregel op te leggen. Kinderen tussen de veertien en achttien jaar

daarentegen zouden volledig strafrechtelijk verantwoordelijk worden geacht, wat met zich

meebrengt dat strafrechtelijke maatregelen getroffen kunnen worden. Indien echter op basis van de

408 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 27. 409 R. ARTHUR, ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 21. 410 S. BANDALLI, ‘Abolition of the presumption of Doli Incapax and the criminalisation of children’, The Howard Journal 1998, afl. 37(2), 117.


ontwikkeling van het kind zou kunnen bewezen worden dat dit niet het geval is, dan kunnen zij enkel

onderworpen worden aan de niet-‐strafrechtelijke maatregelen. Met andere woorden blijft een kind

in geen enkel geval achter zonder enige behandeling en tegelijk wordt een bestraffing slechts

gebruikt als laatste redmiddel.411

Afdeling 2. Wat nu met het Belgische jeugdrechtssysteem? Indien men alle landen van Europa volgens leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid op een

continuüm zou plaatsen, dan zouden Engeland en Wales waarschijnlijk het ene uiterste bekleden en

België het andere. Gezien Engeland en Wales zowel nationaal als internationaal bekritiseerd worden

als té streng en té repressief, kan de vraag gesteld worden of de Belgen niet té mild zijn?

Het antwoord is niet zo eenvoudig. In België geldt een vermoeden van schuldonbekwaamheid voor

minderjarigen. Dit vermoeden is evenwel weerlegbaar voor jongeren in de leeftijdscategorie van

zestien tot achttien jaar. Aan het jeugdbeschermingsrecht kan abrupt een einde komen door het

mechanisme van de uithandengeving. Hierbij is het opvallend hoe zwart – wit men denkt. Jeugdigen

dragen geen of meteen een volledige strafrechtelijke verantwoordelijkheid zoals volwassenen. Er

wordt volkomen voorbijgegaan aan het feit dat opgroeien een gradueel proces is en dat de

verantwoordelijkheden van jongeren toenemen naarmate zij opgroeien. In feite schiet het

jeugdbeschermingssysteem te kort: de filosofie is achterhaald, de eendimensionele structuur biedt

weinig mogelijkheden en er is een gebrek aan effectieve middelen.412 Men probeert het probleem op

te lossen via de uithandengeving, maar deze techniek is in strijd met het IVRK dat streeft naar een

volwaardig jeugdrecht toepasbaar op iedereen onder achttien jaar. Men zou het dus moeten

afschaffen. In dergelijk geval dient men noodzakelijkerwijze het jeugdbeschermingssysteem te

herzien, want voor bepaalde minderjarige delinquenten biedt het momenteel geen uitweg. De enige

vraag die dan rest is hoe dat toekomstige jeugdrecht er moet uitzien.

2.1 Naar een jeugdsanctierecht?

Sinds de installatie van het jeugdbeschermingssysteem in het begin van de twintigste eeuw, is het

daaruit voortvloeiend principe van de schuldonbekwaamheid voor jongeren onder de achttien jaar

niet vrij gebleven van kritiek. Het beschermingsrecht wordt verweten dat het te weinig rekening

houdt met de bekwaamheid en autonomie van kinderen en jongeren. Zeker wanneer jongeren al

eerder veroordeeld zijn, hebben sommigen maar al te goed het besef dat hun daden niet door de

beugel kunnen. Daarom moet aan de jeugdrechter de mogelijkheid geboden worden om een sanctie

op te leggen in het licht van de ernst van het misdrijf (cf. supra). Deze tendens naar meer

411 T. CROFTS, The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 241-‐244. 412 C. VAN DIJK, ‘De uithandengeving: grens aan de jongere of aan het systeem?’ in J. CHRISTIAENS, D. DE FRAENE en I. DELENS-‐RAVIER (eds.), Protection de la jeunesse. Formes et réformes – Jeugdbescherming. Vormen en hervormingen, Brussel, Bruylant, 2005, 279.


verantwoordelijkheid leidt tot voorstellen van een jeugdsanctierecht, dat vertrekt vanuit een

principiële strafrechtelijke verantwoordelijkheid vanaf twaalf jaar en een erkenning van

rechtswaarborgen voor delinquente minderjarigen.413

In 2008 liet het Grondwettelijk Hof uitschijnen dat een jeugdsanctierecht niet strijdig zou zijn met de

Grondwet. Immers, in twee arresten achtte het de meeste bepalingen van de nieuwe Jeugdwet in

overeenstemming met de bevoegdheidsregels en de individuele vrijheden. Sinds de nieuwe

Jeugdwet beschikt de jeugdrechter over de mogelijkheid om in zijn beoordeling rekening te houden

met een aantal criteria, waaronder de openbare veiligheid en de ernst van de feiten. Hieruit kan men

afleiden dat het belang van de minderjarige de strafprocedure niet langer monopoliseert.414

Evenwel kunnen enkele bedenkingen en kritieken aangewend worden tegen het pleidooi voor -‐ en de

mogelijke invoering van een jeugdsanctierecht.

Ten eerste zien de aanhangers van deze emancipatorische visie de uithandengeving als de uitlaatklep

die de enige mogelijkheid tot bestraffing uitmaakt in het ‘mildere’ beschermingsrecht. Volgens hen

zou de uithandengeving overbodig worden indien een volwaardig sanctiesysteem voor de

jeugdrechter zou ingevoerd worden.415 Dit mag men niet zomaar veronderstellen. In deze

masterproef werd een rechtsvergelijkend onderzoek gevoerd met Engeland en Wales, landen die een

jeugdsanctierecht aanwenden. Hun repressief regime staat in contrast met de Belgische

beschermingsfilosofie. Niettemin maken zij gebruik van een met onze uithandengeving vergelijkbare

techniek om bepaalde jongeren toch nog te onderwerpen aan het reguliere strafrecht.

Ten tweede houdt het jeugdsanctierecht een verlaging van de leeftijd van strafrechtelijke

verantwoordelijkheid in en daar is het CRK geen voorstander van. In tegendeel: landen worden

aangemoedigd om een hoge leeftijd te hanteren, omdat volgens het Comité zo het beste wordt

tegemoetgekomen aan de belangen en rechten van het kind (cf. supra). Bovendien zou deze

verandering té vergaand en ingrijpend zijn: België zou van het ene uiterste (schuldonbekwaam tot

achttien jaar) plots terechtkomen in het andere (vanaf twaalf jaar schuldbekwaam).416

Ten slotte dient opgemerkt te worden dat men zich op vandaag in een enigszins verwarrende

overgangssituatie bevindt. Enerzijds blijft het vroegere kindbeeld krachtig en dominant aanwezig,

413 Bijvoorbeeld E. VERHELLEN en G. CAPPELAERE, ‘Principe 1: de verantwoordelijkheid van het kind’ in G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Herstel of sanctie: naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1999, 201-‐216. 414 GwH, 13 maart 2008, nr. 49/2008 en 50/2008; B. DE SMET, ‘De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen en de strafprocedure na de nieuwe jeugdwet’ in M. ADAMS ET AL (eds.), Verantwoordelijkheid en recht, Mechelen, Kluwer, 2008, 203. 415 R. VERSTRAETEN, S. DE DECKER en T. VAN HOOGENBEMT, ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische situatie’ in J. PUT en M. ROM (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 122. 416 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 34.


anderzijds wordt het kind steeds meer erkend als drager van (mensen-‐)rechten.417 Door de

toenemende aandacht voor kinderrechten moet op zoek gegaan worden naar een model dat rechts-‐

en proceswaarborgen introduceert in het jeugdrecht zonder daarbij afbreuk te doen aan de

pedagogische benadering.418 Tegenstanders van het jeugdsanctierecht wijzen erop dat dergelijk

systeem de repenalisering van de jeugdbescherming dreigt te legitimeren, veeleer dan dat het de

erkenning van kinderen als rechtssubject ondersteunt.419

2.2 De gulden middenweg Het zou ideaal zijn mocht men bij de inrichting van een jeugdrechtssysteem geen keuze moeten

maken tussen het beschermingsmodel en het bestraffingsmodel. Een oplossing lijkt te liggen in het

verenigen van beide. Er zou moeten voorzien worden in een aangepast model toepasselijk op de

periode tussen strafrechtelijke onverantwoordelijkheid en volledige strafrechtelijke

verantwoordelijkheid. Hierbij kan een voorbeeld genomen worden aan Nederland, waar reeds

gewerkt wordt met een dergelijk systeem van geleidelijk toenemende strafrechtelijke

verantwoordelijkheid. 420

Men zou het Belgische jeugdrecht op de volgende manier kunnen uitwerken: elk kind onder de

veertien421 zou geacht worden schuldonbekwaam te zijn. In geen geval kan dit weerlegd worden,

waardoor de jeugdrechter enkel beschikt over het maatregelenrecht. Voor kinderen tussen de

veertien en achttien jaar zou een weerlegbaar vermoeden van schuldonbekwaamheid gelden. Naast

de mogelijkheid om jeugdbeschermingsmaatregelen op te leggen, kan men kinderen binnen deze

leeftijdscategorie ook onderwerpen aan strafsancties. Dit laatste is enkel mogelijk wanneer men

bovenop het bewijs van het strafbare feit ook het bewijs kan leveren dat het kind strafrechtelijk

verantwoordelijk is. Door het feit dat men voor minderjarige delinquenten in de overgangsperiode

beperkte straffen voorziet, kan het jeugdrecht ook een antwoord bieden op de moeilijkste gevallen

die tot op vandaag jammer genoeg doorverwezen worden naar het volwassenenstrafrechtssysteem.

Er dient evenwel verhinderd te worden dat men in de praktijk het vermoeden van strafrechtelijke

onverantwoordelijkheid te eenvoudig zou kunnen weerleggen. Voldoende waarborgen moeten

417 E. VERHELLEN, Verdrag inzake de rechten van het kind, Leuven, Garant, 2000, 79. 418 C. ELIAERTS, ‘De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem (BIS). Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen’ in E. DEVROE, L. PAUWELS, A. VERHAGE, M. EASTON en M. COOLS (eds.), Tegendraadse Criminologie. Liber Amicorum Paul Ponsaers, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2012, 141-‐142. 419 K. HANSON, Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 3. 420 A. NUYTIENS, J. CHRISTIAENS en C. ELIAERTS, Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 31 en 36. 421 Pedagogen stellen dat dit de leeftijd is waarop men als jongere in staat is om een adequate voorstelling te maken van wat het betekent om voor een rechter te verschijnen. C. ELIAERTS, ‘De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem (BIS). Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen’ in E. DEVROE, L. PAUWELS, A. VERHAGE, M. EASTON en M. COOLS (eds.), Tegendraadse Criminologie. Liber Amicorum Paul Ponsaers, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2012, 150.


ingebouwd worden omdat men anders dreigt terecht te komen in een systeem dat jongeren vanaf

veertien jaar strafrechtelijk verantwoordelijk stelt.422

Ten slotte kan vanuit het internationaal kader nog een opmerking gemaakt worden: de straffen die

men zou willen opleggen aan de jongeren, dienen specifiek voor hen uitgewerkt te zijn. Het CRK eist

immers een specifieke regelgeving betreffende het materieel en formeel jeugdstrafrecht, waarbij

voorkomen moet worden dat het een soort afgeleide vorm van het volwassenenstrafrecht vormt (cf.

supra).

422 B. BROUWERS, ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 35.

109 ALGEMEEN BESLUIT

DEEL IV: ALGEMEEN BESLUIT

Het opzet van mijn masterproef bestond erin om twee landen te vergelijken die minderjarigen in het

strafrecht op een andere wijze behandelen. Gezien de Belgische beschermingsfilosofie nog altijd tot

onenigheid leidt, kan een rechtsvergelijkend onderzoek met Engeland en Wales misschien een

inspiratiebron vormen voor een herziening. Deze landen hanteren een model gefundeerd op

bestraffing, iets waar de modale Belg ook naar lijkt te streven door de mediatisering van zware

jeugdzaken.

Deze uiteenzetting begon met de uitleg van het strafrechtelijke schuldbegrip en de

schulduitsluitingsgronden om de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van jongeren te kunnen

situeren. Strafrechtelijke verantwoordelijkheid brengt met zich mee dat een persoon kan vervolgd en

veroordeeld worden op strafrechtelijk gebied. Dit is voor minderjarigen in België principieel niet

mogelijk. Zij zijn te jong om zich de volle draagwijdte van hun handelen te realiseren, waardoor de

wet hen aanmerkt als schuldonbekwaam. Bijgevolg kan het reguliere strafrecht, waarbinnen het

schuldbegrip centraal staat, op hen niet van toepassing zijn. Indien minderjarigen in strijd met de wet

handelen, spreekt men van een ‘als misdrijf omschreven feit’. In zo’n geval zullen zij niet verschijnen

voor de reguliere rechtbanken, maar voor de jeugdrechter. Zij zullen bovendien geen straf, maar wel

een maatregel van bewaring, behoeding en (her)opvoeding opgelegd krijgen.

Deze beschermende behandeling staat op vandaag fel in contrast met de berechting van kinderen

gedurende het tijdperk waarin nog geen sprake was van een autonoom en afwijkend jeugdrecht. De

reactie op jeugdige delinquentie maakte een hele evolutie door. Factoren als de maatschappelijke

context en het gangbare kindbeeld zijn hierbij van groot belang geweest. Lange tijd waren kinderen

als het ware volwassenen in zakformaat. Dit weerspiegelde zich ook op het vlak van recht spreken: er

bestonden geen aparte beschikkingen voor wat het straffen van kinderen betrof. Vanaf de

negentiende eeuw begon men kinderen te zien als een aparte sociale categorie met specifieke

kenmerken en gedragingen. Bijgevolg werd voor hen een apart jeugdrecht uitgebouwd.

Het jeugdrecht is van toepassing op jongeren tot de leeftijd van achttien jaar. Op dat moment wordt

iedere persoon strafrechtelijk meerderjarig geacht. Strafrechtelijke meerderjarigheid brengt met zich

mee dat de bescherming op strafrechtelijk vlak, zoals aparte rechtbanken en afzonderlijke

maatregelen, wegvalt. Het is met andere woorden de leeftijd waarop kinderen strafrechtelijk

verantwoordelijk gesteld worden op eenzelfde manier als een volwassene. Uitzonderlijk kan dit

vroeger plaatsvinden: onder bepaalde voorwaarden kunnen onverbeterlijke en ernstige delinquente

jongeren reeds vanaf de leeftijd van zestien jaar onderworpen worden aan het reguliere strafrecht.

Dit noemt men de uithandengeving.


De uithandengeving legt de grenzen van het jeugdbeschermingssysteem bloot: haar doelstellingen

van bescherming en (her)opvoeding kunnen niet langer gerealiseerd worden. Velen zien het als de

oplossing voor de moeilijkste gevallen binnen de jeugdbescherming, maar deze techniek is in strijd

met het artikel 40 lid 3 IVRK en de VN-‐aanbevelingen. Het CRK stelt immers dat een minderjarige

noch zoals een volwassene, noch door een volwassenenstrafgerecht mag berecht worden, ongeacht

omstandigheden of ernstige feiten. Kinderen die delinquent gedrag vertonen, blijven kinderen. Zij

hebben dan ook recht op een behandeling als kind. Dit mag hen in geen geval ontnomen worden. Wil

België conformeren aan de internationale regelgeving, dan moet de uithandengeving afgeschaft

worden. In dergelijk geval is een fundamentele hervorming van het jeugdrechtssysteem niet te

vermijden.

De keuze voor een jeugdsanctierecht werd reeds voorgesteld naar aanleiding van de ‘facelift’ die het

Belgische jeugdrechtssysteem onderging in 2006. Een systeem van jeugdsanctie kan men

terugvinden in Engeland en Wales. Het repressieve karakter van het Engelse en Welshe jeugdrecht

blijkt ten eerste uit het onweerlegbaar vermoeden van strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor

kinderen vanaf tien jaar. De strafmogelijkheden voor het Youth Court splitsen zich op in drie

categorieën: custodial sentences, community sentences en non-‐custodial sentences. Daarnaast

hanteren de Britten een met de uithandengeving vergelijkbare techniek. Hierbij is het opmerkelijk

dat ook kinderen onder de zestien jaar kunnen doorverwezen worden naar de reguliere

strafgerechten, met name het Magistrates’ Court of het Crown Court en dat zij in geval van moord

een detention during her majesty’s pleasure opgelegd krijgen, wat kan neerkomen op een

levenslange opsluiting.

Doorslaggevend voor deze wel heel erg punitieve aanpak van jeugdige delinquenten, was de moord

op JAMES BULGER. Afgezien van de tragedie van deze zaak, werd die op een cynische wijze uitgebuit

door politici en de media en had het een buitengewone symbolische en institutionele impact op het

Engelse en Welshe jeugdrecht. Een toetsing van dat jeugdrecht aan het internationaal juridisch

kader, brengt echter een aantal pijnpunten aan het licht: er wordt afbreuk gedaan aan de

bepalingen omtrent de aanwezigheid van een afzonderlijk functionerend jeugdrecht voor elk kind

onder de achttien jaar en de leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid ligt te laag.

Voornamelijk de lage leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid zorgt voor controversie. De

realiteit is dat het vaststellen van een gepaste leeftijd niet zo eenvoudig is. Gedurende de hele

adolescentie vinden namelijk ontwikkelingsprocessen plaats die invloed uitoefenen op het

menselijke gedrag. Nochtans dient het recht een leeftijdgrens te trekken omdat een consequent

antwoord op jeugdcriminaliteit anders uitblijft. Een minimumleeftijd van twaalf jaar wordt door het

CRK aanbevolen. Bij voorkeur moet misschien wel gestreefd worden naar de leeftijd van veertien

jaar, zoals gemiddeld gehanteerd wordt in Europa. Gelet op de vele grensoverschrijdende kritiek en


de bredere kennis op vandaag (bijvoorbeeld omtrent de juridische toepassing van de

neurowetenschap of de schadelijke gevolgen van een criminaliseringstendens), zou het

onverstaanbaar zijn, mocht het ingediende wetsvoorstel geen gevolg krijgen of mocht de invoering

van een alternatief (zoals het vermoeden van doli incapax) lang op zich laten wachten.

Wegens de dringende nood aan hervormingen binnen het Engelse en Welshe jeugdrechtssysteem,

kan België hier beter geen voorbeeld aan nemen. Dit betekent nog geen algehele verwerping van een

jeugdrecht gebaseerd op het bestraffingsmodel. Zowel het beschermings-‐ als het bestraffingsmodel

hebben hun voor-‐ en nadelen.

Mijns inziens kan jeugdcriminaliteit niet opgelost worden via één bepaalde aanpak. Jongeren zijn

vandaag de dag een stuk mondiger. Het bestraffingsmodel is een stok achter de deur voor

hardnekkige delinquenten die het beschermingsmodel weten uit te buiten. Bovendien biedt het

formalisme en rechtswaarborgen en in die zin meer rechtszekerheid. Maar studies hebben

uitgewezen dat straffen alleen niet helpt. Uiteraard mag men de achterliggende problematiek van de

jeugdige niet uit het oog verliezen. Het in acht nemen van de persoonlijke ontwikkeling en de

persoonlijke omstandigheden is absoluut ook van belang. Een dadergerichte aanpak vindt plaats

binnen een beschermingsmodel. In feite moet men de jeugdrechter als specialist alle nodige

instrumenten geven om een afdoende antwoord te kunnen bieden op alle vormen van

jeugddelinquentie. Daarom is het geen slecht idee om een synthese te maken van beide modellen.

Sinds de wetswijziging in 2006 krijgt men reeds een hybride model voorgeschoteld waarin

doelstellingen van bescherming, bestraffing en herstel worden nagestreefd. Niettemin werd gesteld

dat de hoofddoelstelling van de nieuwe wet de bewustmaking van de jongere is door begeleiding in

de eigen omgeving, waardoor de schijnwerpers zich blijven richten op de persoonlijkheid en de

leefsituatie van de minderjarige. In het toekomstige jeugdrechtssysteem zouden bescherming en

bestraffing een evenwaardige positie moeten bekleden: minderjarigen voldoende beschermen, maar

de jeugdrechter tegelijkertijd de mogelijkheid bieden om hen te sanctioneren indien nodig en in acht

nemend de ernst van de feiten en de schade die de jongere heeft aangericht. De uitwerking ervan

dient men het best te kaderen binnen een geleidelijk toenemende strafrechtelijke

verantwoordelijkheid.

Dergelijk systeem biedt vele voordelen. Ten eerste wordt rekening gehouden met het feit dat

opgroeien een gradueel proces is. Ten tweede wordt tegemoet gekomen aan de internationale

vereisten van een strafrechtelijke meerderjarigheidsgrens op achttien jaar. Ten derde zal het

jeugdrechtssysteem beter antwoord kunnen geven op het delinquent gedrag van elke minderjarige,

waardoor het wellicht niet langer zal tekort schieten. En ten slotte weet het misschien enigszins de

roep om repenalisering te temperen.

113 BIBLIOGRAFIE

BIBLIOGRAFIE

Wetgeving Resolutie 40/33 van de Algemene Vergadering (29 november 1985), UN Doc. A/RES/40/33 (1985).

General comment No. 10 of the Committee on the Rights of the Child: children’s rights in juvenile justice (25 april 2007), UN Doc. CRC/C/GC/10 (2007). Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Belgium (20 juni 1995), UN Doc. CRC/C/15/Add.38 (1995). Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Belgium (13 juni 2002), UN Doc. CRC/C/15/Add.178 (2002). Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (15 februari 1995), UN Doc. CRC/C/15/Add.34 (1995). Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (4 oktober 2002), UN Doc. CRC/C/15/Add.188 (2002). Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Cook Islands (22 februari 2012), UN Doc. CRC/C/COK/C/1 (2012). Aanbeveling nr. 20 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa, 17 september 1987 betreffende de sociale reactie op jeugdcriminaliteit. Richtlijnen van het Comité van Ministers van de Raad van Europa, 17 november 2010 betreffende een kindvriendelijk justitie. Wet 15 mei 1912 betreffende de Kinderbescherming, BS 27 mei 1912.

Wet 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers, BS 17 juli 1964 (Wet Bescherming Maatschappij).

Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965.

Bijzondere Wet 8 augustus 1980 tot Hervorming van de Instellingen, BS 15 augustus 1980. Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 2 december 2010. Wet van 10 augustus 2005 ter verruiming van de strafrechtelijke bescherming van de minderjarigen, BS 2 september 2005.

114 BIBLIOGRAFIE

Wet 15 mei 2006 tot wijziging van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het Wetboek van Strafvordering, het Strafwetboek, het Burgerlijk Wetboek, de nieuwe Gemeentewet en de wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 2 juni 2006. Wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 19 juli 2006. Wetsontwerp tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-‐05, 1467. Children and Young Person Act 1933. Children and Young Person Act 1963. Children and Young Person Act 1969. Magistrates’ Court Act 1980. Criminal Justice Act 1982. Criminal Justice Act 1991. Criminal Justice Act 2003. Children Act 1989. Crime and Disorder Act 1998. Power of Criminal Court (Sentencing) Act 2000. Criminal Justice and Immigration Act 2008. Young Offenders, Deb. WH HC 8 March 2011.

Rechtspraak Cass. 12 mei 1987, RW 1987-‐88, 538, concl. DU JARDIN. Cass. 13 december 1994, RW 1995-‐96, 533, noot B. SPRIET. Cass. 19 november 1997, JLMB 1999, 48, noot C. PEVEE en C. SEVRAIN. Arbitragehof 30 juni 1988, nr. 66/88, RDD 1989, 133 en TBP 1989, 51.

115 BIBLIOGRAFIE

GwH 13 maart 2008, nr. 49/2008 en nr. 50/2008. EHRM 29 februari 1988, nr. 9106/80, Bouamar/België. EHRM 7 juli 1989, Soering/Verenigd Koninkrijk, NJB 1989, 1224. EHRM 21 februari 1996, nr. 21928/93, Houssain/Verenigd Koninkrijk. EHRM 21 februari 1996, nr. 23389/ 94, Singh/Verenigd Koninkrijk. EHRM 16 december 1999, nr. 24724/94 en nr. 24888/94, T. and V./Verenigd Koninkrijk.

Rechtsleer

Boeken ARTHUR, R., Young offenders and the law. How the law responds to youth offending, Abingdon, Routledge, 2010, 142p. BUCK, T., International child law, Abingdon, Routledge, 2011, 358p.

CHRISTIAENS, J., De geboorte van de jeugddelinquent, Brussel, VUBpress, 1999, 430p.

CIPRIANI, D., Children’s rights and the minimum age of criminal responsibility. A global perspective, Farnham, Ashgate, 2009, 232p.

CROFTS, T., The criminal responsibility of children en young persons: a comparison of English and German law, Aldershot, Ashgate, 2002, 270p. DASBERG, L., Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel, Amsterdam, Boom Meppel, 1975, 132p. DE JONGHE, I., Jeugd-‐ en strafrecht. Een kritische zoektocht doorheen federale en decretale wetgeving, getoetst aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 299p. DE NAUW, A., Inleiding tot algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, 221p. DE SMET, B., Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, 415p. DUPONT, L. en VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 1990, 913p. FORTIN, J., Children’s rights and the developing law, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 804p.

116 BIBLIOGRAFIE

GORLÉ, F., BOURGEOIS, G., BOCKEN, H., REYNTJENS R., DE BONDT, W. en LEMMENS, K., Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 359p. HERRING, J., Criminal law: text, cases and materials, Oxford, Oxford university press, 2004, 937p. HIRSCHEL, D., WAKEFIELD, W. en SASSE, S., Criminal Justice in England and the United States, Sudbury, Jones and Bartlett Publishers, 2008, 391p. HUNGERFORD-‐WELCH, P., Criminal procedure and sentencing, New York, Routledge-‐Cavendish, 2008, 977p. MEUWSE, S., BLAAK, M. en KAANDORP, M., Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 694p.

MIJNARENDS, E.M., Richtlijnen voor een verdragsconforme rechtspleging, ‘gelijkwaardig maar minderjarig’, Kluwer Rechtswetenschappelijke Publicaties, 1999, 462p. NUYTIENS, A., CHRISTIAENS, J. en ELIAERTS, C., Ernstige jeugddelinquenten gestraft? De praktijk van de uithandengeving, Gent, Academia Press, 2005, 322p. PUT, J., Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2006, 429p. PUT, J., Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2010, 592p. RADZINOWICZ L. en HOOD R., A history of English criminal law and its administration from 1750, V, The emergence of penal policy, Londen, Stevens, 1986, 1101p. SENAEVE, P., Compendium van het jeugdbeschermingsrecht, Leuven, Acco, 1998, 191p. SMETS, J., Jeugdbeschermingsrecht, Deurne, Kluwer, 1996, 821p. SPRACK, J., A practical approach to criminal procedure, Oxford, Oxford University Press, 2012, 587p. TULKENS, F. en MOREAU, T., Droit de la jeuneusse. Aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, 1141p. VAN DEN WYNGAERT, C., DE SMET, B. en VANDROMME, S., Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 1330p.

VERHELLEN, E. , Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 616p. VERHELLEN, E., Verdrag inzake de rechten van het kind, Leuven, Garant, 2000, 252p. VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 365p.

117 BIBLIOGRAFIE

WAHIDIN, A. en CARR, N., Understanding criminal justice. A critical introduction, Abingdon, Routlegde, 2013, 174p. WATKINS, M. en JOHNSON, D., Youth justice and the youth court. An introduction, Hampshire, Waterside press, 2009, 272p.

Bijdragen in verzamelwerken BATEMAN, T., ‘Grave offences’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 185. BATEMAN, T., ‘Long-‐term detention’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 217. BOTTOMS, A., ‘Welfare’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 365-‐366. BOTTOMS, A. en DIGNAN, J., ‘Youth Justice in Great Britain’ in DOOB, A. N. en TONRY, M. (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago-‐Londen, The University of Chicago Press, 2004, 21-‐184. BOTTOMS, A., HAINES, K. en O’MAHONY, D., ‘England en Wales’ in MEHLBYE, J. en WALGRAVE, L. (eds.), Confronting youth in Europe: juvenile crime and juvenile justice, Kopenhagen, AKF, 1998, 139-‐216. BOTTOMS, A. en KEMP, V., ‘The relationship between youth justice and child welfare in England and Wales’ in HILL, M., LOCKYER, A. en STONE, F. (eds.), Youth justice and child protection, Londen, Jessica Kinsley Publishers, 2007, 139-‐157. BRADT, L., REYNART, D. en BOUVERNE-‐DE BIE, M., ‘Herstelrecht in het licht van kinderrechten: een pedagogische benadering’ in CLAEYS, E., DEKLERCK, J., MARCHAL, A. en PUT, J. (eds.), Herstel en jeugd: nu in het (r)echt, Brugge, Die Keure, 2008, 51-‐67. CADMAN, S. ‘Dangerousness’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 124-‐125. CLAES, J., ‘Jeugd als moratorium’ in CAMMAER, H. en VERHELLEN, E. (eds.), Onmondig en onvolwassen. De jonge mens in de eeuw van het kind, Leuven, Acco, 1990, 39-‐53. CHRISTIAENS, J., ‘De jeugd van tegenwoordig. Een historisch perspectief op de moderne jeugddelinquent’ in BALTHAZAR, T. (ed.), Jongeren en criminaliteit, Mechelen, Kluwer, 2003, 17-‐31. DE SMET, B., ‘De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen en de strafprocedure na de nieuwe jeugdwet’ in ADAMS, M. ET AL (eds.), Verantwoordelijkheid en recht, Mechelen, Kluwer, 2008, 196-‐216.

118 BIBLIOGRAFIE

DEVROEDE, N., ‘De voorlopige maatregelen tot plaatsing van jongeren in een gesloten instelling’ in DEJEMEPPE, B. en MERCKX, D., De voorlopige hechtenis, Diegem, Kluwer, 2000, 483-‐491. D’HONDT, S., ‘Nieuwe en vernieuwde maatregelen: overzicht en algemene kenmerken’ in PUT, J. en ROM, M. (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 45-‐66. DIGNAN, J., ‘England and Wales’ in DÜNKEL, F., GRZYWA, J., HORSFIELD, P. en PRUIN, I. (eds.), Juvenile justice systems in Europe. Current situation and reform developments, Mönchengladbach, Forum Verslag Godesburg, 2011, 357-‐398. DIGNAN, J., ‘The juvenile justice system in England and Wales’ in PATANE, V. (ed.), European juvenile justice systems, Milaan, Giuffrè, 2007, 67-‐94. DOOB, A. N. en TONRY, M., ‘Varieties of Youth Justice’ in DOOB, A. N. en TONRY, M. (eds.), Youth crime and youth justice. Comparative and cross-‐national perspectives, Chicago; Londen, The University of Chicago Press, 2004, 1-‐20. ELIAERTS, C., ‘Zalven of slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming’ in LIS, C. en SOLY, H. (eds.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUBpress, 2001, 371-‐393. ELIAERTS, C., ‘De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem (BIS). Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen’ in DEVROE, A., PAUWELS, L., VERHAGE, A., EASTON, M. en COOLS, M. (eds.), Tegendraadse Criminologie. Liber Amicorum Paul Ponsaers, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2012, 139-‐153.

EVANS, R., ‘Diversion’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 147-‐149. FIONDA, J., ‘Criminal Justice and Public Order Act 1994’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 111. GELSTHORPE, L., ‘Recent changes in youth justice police in England and Wales’ in WEIJERS, I. en DUFF, A. (eds.), Punishing juveniles: principle and critique, Oxford, Hart, 2002, 45-‐63.

GEUDENS, H., SCHELKENS, W. en WALGRAVE, L., ‘Op zoek naar een herstelrechtelijk jeugdsanctierecht in België’ in DECOCK, G. en VANSTEENKISTE, P. (eds.), Herstel of sanctie: naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1999, 49-‐101. GOLDSON, B., ‘Bulger’ in in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 41-‐42. GOLDSON, B., ‘Crown Court’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 117-‐118.

GRAHAM, J., ‘Responding to youth crime’ in SMITH, D. J. (ed.), A new response to youth crime, Cullompton, Willan Publishing, 2010, 104-‐137.

119 BIBLIOGRAFIE

GRAHAM, J. en MOORE, J., ‘Beyond welfare versus justice: juvenile justice in England and Wales’ in JUNGER-‐TAS, J. en DECKER, S.H. (eds.), International Handbook of Juvenile Justice, Dordrecht, Springer, 2006, 65-‐92. HENDRICK, H., ‘Histories of youth crime and justice’ in MUNCIE, J. en GOLDSON, B. (eds.), Youth Crime and Justice: critical issues, Londen, Sage, 2006, 3-‐14. MUNCIE, J. en GOLDSON, B., ‘England and Wales: the new correctionalism’ in MUNCIE, J. en GOLDSON, B. (eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 34-‐47. ONKELINX, L., ‘Ontstaansgeschiedenis, krachtlijnen en beginselen van de nieuwe Jeugdwet’ in PUT, J. en ROM, M. (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 9-‐14. PUT, J., ‘Het nieuwe jeugdrecht: een terugblik naar de toekomst’ in PUT, J. en ROM, M. (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 2-‐8. THOMAS, M., ‘Youht Justice Board’ in GOLDSON, B. (ed.), Dictionary of youth justice, Willan Publishing, 2008, 382-‐383. VAN DIJK, C., ‘De uithandengeving: grens aan de jongere of aan het systeem?’ in CHRISTIAENS, J., DE FRAENE, D. en DELENS-‐RAVIER, I. (eds.), Protection de la jeunesse. Formes et réformes – Jeugdbescherming. Vormen en hervormingen, Brussel, Bruylant, 2005, 265-‐281. VERHELLEN, E., ‘Naar een snel veranderd kindbeeld?’ in CAMMAER, H. en VERHELLEN, E. (eds.), Onmondig en onvolwassen. De jonge mens in de eeuw van het kind, Leuven, Acco, 1990, 53-‐74. VERHELLEN, E. en CAPPELAERE, G., ‘Principe 1: de verantwoordelijkheid van het kind’ in DECOCK, G. en VANSTEENKISTE, P., Herstel of sanctie: naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1999, 201-‐216. VERSTRAETEN, R., DE DECKER, S. en VAN HOOGENBEMT, T., ‘Jeugd(beschermings)recht en strafrecht: een problematische relatie’ in in PUT, M. en ROM, M. (eds.), Het nieuwe jeugdrecht, Gent, Larcier, 2007, 111-‐146. WEIJERS, I., ‘De leeftijdsgrenzen’ in WEIJERS, I. en IMKAMP, F. (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 267-‐282. WEIJERS, I. en ELIAERTS, C., ‘Jeugdcriminaliteit: wetenschappers over een brandend vraagstuk’ in WEIJERS, I. en ELIAERTS, C. (eds.), Jeugdcriminologie. Achtergronden van de jeugdcriminaliteit, Den Haag, Boom, 2008, 13-‐22. WEIJERS, I. en RAP, S., ‘Een landenvergelijking’ in WEIJERS, I. en IMKAMP, F. (eds.), Jeugdstrafrecht: in internationaal perspectief, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 161-‐172.

120 BIBLIOGRAFIE

WILLOW, C., ‘United nations convention on the rights of the child’, in GOLDSON, B.(eds.), Comparative Youth Justice: critical issues, Londen-‐Thousand Oaks-‐New Delhi, Sage Publications, 2006, 355-‐357.

Bijdragen in tijdschriften ARNOU, P., ‘Het moreel bestanddeel van het misdrijf: oude en nieuwe wegen doorheen het moeras’, AJT 1999-‐00, 25-‐32. ARTHUR, R., ‘Rethinking the criminal responsibility of young people in England and Wales’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2012, afl. 1, 13-‐29. BANDALLI, S., ‘Abolition of the presumption of Doli Incapax and the criminalisation of children’, The Howard Journal 1998, afl. 37(2), 114-‐123. BRADLEY, K., LOGAN, A. en SHAW, S., ‘Youth and crime: centennial reflections on The Children Act 1908’, Crimes and Misdemeanors 2009, afl. 3(2), 1-‐17. BREMS, E., ‘Een eerlijk strafproces voor kinderen: de Bulger-‐zaak in Straatsburg’, Panopticon 2000, 571-‐587. BROUWERS, B., ‘Jeugdsanctierecht in Europa: is de uithandegeving een evidentie?’, Jura Falc. 2007-‐08, 3-‐37. CAPPELAERE, G., ‘De internationale normen met betrekking tot jeugdbescherming. Minimale bescherming en één enkel objectief’, TJK 2001, 158-‐160. CARTELS, Y., ‘De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?’, TJK 2001, 132-‐157. CHRISTIAENS, J. en DUMORTIER, E., ‘De aanpak van jeugddelinquentie in tijden van onveiligheid’, Orde dag 2006, 7-‐13. CROFTS, T., ‘Catching up with Europe: taking the age of criminal responsibility seriously in England’, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 2009, afl. 17, 267-‐291. DECOCK, G. ‘Beschermings à la Française : reflecties op de kadernota Onkelinx’, TJK 2004, 66-‐71. DECOCK, G., ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming: elck wat wils?’, TJK 2006, 271-‐272. DE SMET, B., ‘Het wetsontwerp-‐onkelinx van 14 juli 2005. Kleine stappen in de richting van een jeugdsanctierecht’, RW 2005-‐06, 414-‐418. DE SMET, B., ‘De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht’, RW 2006-‐07, afl. 8, 342-‐368.

121 BIBLIOGRAFIE

DE SMET, B., ‘Het nieuwe jeugdrecht gewikt en gewogen door het Grondwettelijk Hof’, RW 2008-‐09, afl. 4, 130-‐141. DE SMET, B., ‘Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen’, TORB 2011-‐12, 69-‐82. DUMORTIER, E., ‘Het proces en de straf in de zaak Bulger: niet onmenselijk, maar ook niet eerlijk’, TJK 2000, 30-‐34. DUMORTIER, E. en CHRISTIAENS, J., ‘De nieuwe Wet op de Jeugdbescherming. Krijtlijnen van een ambigue hervorming’, TJK 2006, afl. 4, 273-‐280. ELLIOTT, C., ‘Criminal responsibility and children: a new defence required to aknowledge the absence of capacity and choice’, Journal of Criminal Law 2011, afl. 75(4), 289-‐308. GOLDSON, B., ‘Difficult to understand or defend: a reasoned case for raising the age of criminal responsibility’, Howard Journal of Criminal Justice 2009, afl. 48(5), 514-‐521. GORIS, K., DUMORTIER, E. en PLEYSIER, S., ‘Het ‘probleemkind’ in de Belgische jeugdbescherming, een geschiedenis. Een geschiedenis van het ‘probleemkind’ in de Belgische jeugdbescherming (1912-‐2012)’, Orde dag 2012, afl. 58, 5-‐21 HAKKERT, A., ‘No more excuses: a new approach to tackling youth crime in England and Wales: a summary’, European Journal on Criminal Policy and Research 1998, afl. 6(2), 279-‐291. HANSON, K., ‘Over de uithandengeving (nog maar eens)’, TJK 2005, afl. 2, 54-‐58. HOWARD, H. en BOWEN, M., ‘Unfitness to plead and the overlap with doli incapax: an examination of the Law Commission proposals for a new capacity test’, Journal of Criminal Law 2011, afl. 75(5), 380-‐390. KAMBAM, P. en THOMPSON, C., ‘The development of decision-‐making capacities in children and adolescents: psychologiscal and neurological perspectives and their implications for juvenile defendants’, Behavioral Sciences and the Law 2009, afl. 27, 173-‐190. McARA, I. en McVIE, S., ‘Youth justice? The impact of system contact on patterns of desistance from offending’, European Journal of Criminology 2007, afl. 4(3), 315-‐345. NUYTIENS, A., ‘rien ne va plus! Een kritische reflectie op de onverwachte (en ondoordachte?) facelift van de uithandengeving’, TJK 2006, afl. 4, 281-‐290 PUT, J. en ROM, M., ‘Toetsing van de nieuwe Jeugdwet aan het internationaalrechtelijk kader’, Panopticon 2007, afl. 6, 43-‐67.

122 BIBLIOGRAFIE

TELFORD, M., ‘The criminal responsibility of children and young people: an analysis of compliance with international human rights obligations in England and Wales’, International Journal of Private Law 2012, afl. 5(2), 107-‐120. UNICEF INTERNATIONAL CHILD DEVELOPMENT CENTRE, ‘Juvenile Justice’, Innocenti Digest 1998, afl. 3, Firenze, 1-‐24. VANDEKERCKHOVE, A., ‘Minderjarigen, media en (gebrek aan) privacy’, TJK 2008, afl. 5, 350-‐353. VAN DIJK, C., ‘De uithandengeving naar Amerikaans model: adult time for adult crime? Realiteit, retoriek of symboliek?’, Panopticon 2005, afl. 1, 19-‐34. X., ‘Jeugdrecht grondig gewijzigd: samenvatting van de nieuwe wetgeving’, Orde dag 2006, afl 36, 15-‐18.

Doctoraatsproefschrift HANSON, K., Kinderrechten en strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Een kritische analyse, Doctoraatsproefschrift Rechten UGent, 2003-‐2004, 296p.

Internet BARNARDO’S, The shame of Britain’s intolerance of children, 2008, http://www.barnardos.org.uk/news/media_centre/press_releases.htm?ref=42088. BARNARDO’S, From playground to prison: the case for reviewing the age of criminal responsibility, 2010, http://www.barnardos.org.uk/120910_from_playground_to_prison-‐2.pdf, 11p. BATTY, D., ‘Even Bulger killers were just children, says Maggie Atkinson’, Guardian 2010, http://www.guardian.co.uk/uk/2010/mar/13/bulger-‐jon-‐venables-‐maggie-‐atkinson. CHILD RIGHTS INTERNATIONAL NETWORK, Juvenile Justice: states lowering the age of criminal responsibility, 2012, http://www.crin.org/resources/infodetail.asp?id=27826. HAZEL, N., Cross-‐national comparison of Youth Justice, Youth Justice Board, 2008, http://www.yjb.gov.uk/publications/resources/downloads/cross_national_final.pdf, 70p. LIPSCOMBE, S., The age of criminal responsibility in England and Wales -‐ Commons Library Standard Note, 2012, http://www.parliament.uk/briefing-‐papers/SN03001, 7p. LYON, J., Putting children in custody. Punishes disadvantage, 2010, http://www.prisonreformtrust.org.uk/PressPolicy/Comment/Puttingchildrenincustodypunishesdisadvantage.

123 BIBLIOGRAFIE

NATIONAL ASSOCIATION FOR YOUTH JUSTICE, Criminalising children for no good purpose: the age of criminal responsibility in England and Wales, 2012, www.thenayj.org.uk/wp-‐content/files_mf/criminalisingchildrennov12.pdf, 16p.

NATIONAL CHILDREN’S BUREAU, Children and Young People in the Youth Justice System. Report of seminars organized by all Party Parliamentary Group for Children, 2009-‐10, www.ncb.org.uk/media/153014/youth_justice.pdf, 18p.

PRISON REFORM TRUST, Punishing disadvantage. A profile of children in custody, 2008, http://www.prisonreformtrust.org.uk/uploads/documents/PunishingDisadvantage.pdf. X., ‘Adam G. stak Joe neer’, De standaard 5 oktober 2006, http://www.standaard.be/cnt/B346379061005. X., ‘Campaign to raise age of criminal responsibility. The age of criminal responsibility in England is one of the lowest in the world.’, Telegraph 2011, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/8384614/Campaign-‐to-‐raise-‐age-‐of-‐criminal-‐responsibility.html. X., ‘Children aged 10 are too young to go to jail, survey suggests’, Telegraph 2010, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/law-‐and-‐order/8003658/Children-‐aged-‐10-‐are-‐too-‐young-‐to-‐go-‐to-‐jail-‐survey-‐suggests.html.

X., ‘Joe (17) doodgestoken om mp3-‐speler’, De standaard 14 april 2006, http://www.standaard.be/cnt/GMRQUUAS. WHITEHEAD, T., ‘Age of criminal responsibility should be raised, says leading barrister’, Telegraph 2010, http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/law-‐and-‐order/7804238/Age-‐of-‐criminal-‐responsibility-‐should-‐be-‐raised-‐says-‐leading-‐barrister.html.

WHITEHEAD, T., ‘Lib Dems: raise age of criminalisation to 14’, Telegraph 2011, http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8336583/Lib-‐Dems-‐raise-‐age-‐of-‐criminalisation-‐to-‐14.html. http://services.parliament.uk/bills/2012-‐13/ageofcriminalresponsibility.html.

DE#STRAFRECHTELIJKE#MEERDERJARIGHEID# EEN# ......Faculteit!Rechtsgeleerdheid! Universiteit!Gent!...

Documents

Transcript of DE#STRAFRECHTELIJKE#MEERDERJARIGHEID# EEN# ......Faculteit!Rechtsgeleerdheid! Universiteit!Gent!...