Democratie versus · 2010. 11. 5. · Democratie oorspronkelijk bedoeld had, hoe ze Democratie...

© Albert van der Meer Documentatiemap

Z5VB

Democratie versus

Totalitarisme

Democratie versus Totalitarisme Albert van der Meer

II

Inleiding Democratie of Totalitarisme. Democratie én Totalitarisme. In hoeverre is deze laatste zin mogelijk? In encyclopedieën wordt vermeld dat Democratie de ‘tegenhanger’ is van het Totalitarisme. De Democratie, waarbij het volk een groot deel van de macht heeft, en het Totalitarisme, waarbij de regering alles voor het volk bepaald (denk aan het communisme) zijn, als je naar de letterlijke betekenis kijkt, een wereld van verschil. Maar als je er over nadenkt; Nederland wordt een democratisch land genoemd, maar in hoeverre hebben wij, als burgers nog invloed op de keuzes van de regering? Wat is de waarde van onze stem? Is dit de democratie zoals de oude klassieken dat bedacht en bedoeld hebben? Heeft onze regering niet (té) veel macht? Waar ligt de grens van de democratie en het totalitarisme? Naar aanleiding van mijn eerst gelezen literair werk, De stad der Zienden van José Saramago, waarin een land wordt beschreven dat op het eerste gezicht democratisch is, maar dat de burgers, als je er goed naar kijkt, amper invloed hebben op de besluiten van de regering, kwam ik op dit thema uit. Het was niet lastig om dit thema te vinden; alleen al op de beschrijving op de achterkant wordt de vraag gesteld: Wie heeft de macht? Heeft de kiezer nog iets in te brengen? Samen met het tweede literair werk, De twee getuigen van Meint R. van den Berg, probeer ik al deze bovenstaande vragen door middel van vergelijking en het zoeken en bestuderen van bronnen te beantwoorden. Allereerst zullen de beide literaire werken behandeld worden; informatie over de cultuur, taalgebied periode enz. Daarna worden beide boeken naast elkaar gelegd om verschillende aspecten die met het thema te maken hebben te vergelijken. Tenslotte worden er andere, aan het thema verwante, bronnen gebruikt om zaken beter te kunnen vergelijken, aspecten van democratie en/of totalitarisme nader toe te lichten, en er wordt aan de hand van deze bronnen en de literaire werken een poging tot verklaring gedaan. Aan het einde zal ik proberen te verklaren waarom de schrijvers op hun eigen manier het thema hebben verwerkt. Hierbij draait het om de vraag: ‘Waarom verschillen de staatsvormen in ‘de Stad der Zienden’ en ‘De Twee Getuigen’ op

sommigen punten heel erg van elkaar, terwijl ze op andere punten overeenkomsten vertonen?

Aangezien beide werken samen een breed beeld geven van de stand van zaken in de wereld op het gebied van democratie en/of totalitarisme, verwacht ik een duidelijk antwoord te vinden op de vragen die aan het begin van deze inleiding worden gesteld, namelijk, wie in een democratie nou eigenlijk de macht heeft, en of de kiezer nog wat in te brengen heeft in de democratische wereld. Hierbij kijk ik naar de ‘algemene vorm van democratie’, namelijk hoe de wereld over het algemeen invulling geeft aan de betekenis van de democratie. Ik verwacht dat het er op neer komt dat een staat uiterlijk een democratie is, maar dat het vaak voorkomt dat het inwendig meer overhelt naar het totalitarisme. Albert van der Meer N.B. In deze documentatiemap en in het hedendaagse gebruik wordt het begrip ‘Totalitarisme’ uitgelegd als een staatsvorm waarbij het volk niets te zeggen heeft. In wezen is dit onjuist. Bij een totalitair systeem probeert een overheid werkelijk ALLES in het land te besturen, maar het volk kan daarbij best iets inbrengen. Daarom is het begrip ‘Totalitaire Dictatuur’ in deze documentatiemap beter op zijn plaats, maar voor het gemak gebruiken we het begrip ‘Totalitarisme’, mede omdat ‘De twee getuigen’ het begrip ‘Totalitarisme’ ook op de manier van ‘Totalitaire Dictatuur’ gebruikt. In Hoofdstuk 2 en 4 zal dit nader worden toegelicht.


III

Inhoud

• 1. Democratie: Woonplaats van de Vrijheid? pag. IV o Inleiding §1.1 pag. IV o Wat is Democratie? §1.2 pag. IV o De Klassieken §1.3 pag. IV

� Perikles §1.3.1 pag. IV � Aristoteles §1.3.2 pag. IV � Cicero §1.3.3 pag. V

o De Middeleeuwen/Renaissance §1.4 pag. VI � Trias Politica §1.4.1 pag. VI � De rechten van de Mens §1.4.2 pag. VI

o 19e en 20e eeuw §1.5 pag. VII o Conclusie §1.6 pag. VII

• 2. Totalitarisme: Grenzeloos pag. VIII o Inleiding §2.1 pag. VIII o Wat is Totalitarisme? §2.2 pag. VIII o Mussolini §2.3 pag. VIII o Marxisme §2.4 pag. IX o Fascisme §2.5 pag. IX o Conclusie §2.6 pag. X

• 3. ‘De stad der Zienden’ pag. XI o Inleiding §3.1 pag. XI o Het boek §3.2 pag. XI

� Het boek §3.2.1 pag. XI � Over de Schrijver- José Saramago §3.2.2 pag. XI

o Samenvatting §3.3 pag. XI o Analyse §3.4 pag. XII

� Algemene informatie over het boek §3.4.1 pag. XII � Democratie in het boek §3.3.3 pag. XIII

• 4 . ‘De Twee Getuigen’ pag. XIV o Inleiding §4.1 pag. XIV o Het boek §4.2 pag. XIV

� Over de Schrijver- Meint R. van den Berg pag. XIV o Samenvatting §4.3 pag. XIV o Analyse §4.4 pag. XVI

� Analyse Algemeen pag. XVI � Analyse Totalitarisme in het boek pag. XVI

• 5. De verschillen tussen Totalitarisme en Democratie pag. XVII o Inleiding §5.1 pag. XVII o Wie heeft de macht? §5.2 pag. XVII

� De macht in ‘de Stad der Zienden’ §5.2.1 pag. XVII � De macht in ‘De Twee Getuigen’ §5.2.2 pag. XVII

o Welke invloed heeft de regering? §5.3 pag. XVIII � De invloed van de regering in ‘de Stad der Zienden’ §5.3.1 pag. XVIII � De invloed van de regering in ‘De Twee Getuigen’ §5.3.2 pag. XVIII

o Conclusie §5.4 pag. XIX

• 6. Verklaring pag. XX o Verklaring §6.1 pag. XX o Conclusie §6.2 pag. XXI

• Bibliografie pag. XXII


IV

Democratie: Woonplaats van de Vrijheid ? Uitleg van het begrip ‘Democratie’

Inleiding §1.1 In dit hoofdstuk zal ik trachten de betekenis van Democratie duidelijk te maken, waarna er door middel van teksten van klassieke filosofen en politici duidelijk wordt gemaakt hoe men de Democratie oorspronkelijk bedoeld had, hoe ze Democratie wilden toepassen, wat belangrijk is voor een Democratie en hoe de Democratie zich heeft ontwikkeld.

Wat is Democratie? §1.2 Democratie is een staatsvorm dat in steeds meer landen wordt ingevoerd. Het woord democratie

komt uit het Grieks; δηµος = volk, κρατειν = heersen. Het woord zelf zegt al wat het betekent: het volk helpt bij het tot stand brengen van de beslissingen. Dit is de kern van de Democratie: het volk beslist en heeft gelijke waarden en rechten. De staatsvorm heeft zijn wortels in de tijd dat de oude Grieken nog veel macht hadden, namelijk rond de 6/5 eeuw voor Christus. Athene was één van de eerste staten waar de democratie werd ingevoerd. Belangrijke personen waren Clisthenes en Perikles (490 – 429 v. Chr.)

De Klassieken §1.3 Perikles §1.3.1 Perikles, een Atheense staatsman uit de 5e eeuw voor Christus was één van de eerste die de staatsvorm waarin het volk het voor het zeggen heeft een democratie noemt. Dit is te vinden in een oud, Grieks geschrift: de ‘Lijkrede’ van Perikles.

‘Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen. In plaats van anderen na te bootsen, zijn wij juist een voorbeeld van hen. Onze staatsvorm heet een democratie, omdat ze in handen is van velen en niet van

enkelen. In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan alleen en de publieke opinie eert een ieder die zich door iets onderscheidt in het openbare leven boven anderen, niet om de klasse, waartoe hij behoort, maar om zijn waarde alleen.’ (Perikles 430 v. Chr. :3)

Perikles heeft het hier over een staatsvorm die in handen is van velen en niet van enkelen. Dit was in die tijd erg bijzonder; veel naburige steden hadden een staatsvorm waarbij één persoon of een klein groepje aan de macht was. Democratie betekent dus dat veel mensen (het volk) invloed hebben op het nemen van politieke besluiten. Wat opvalt, is dat Perikles het het ook direct heeft over recht. Hij zegt dat iedereen gelijke rechten heeft (dat is vastgelegd in de wetten), en dat iedereen recht op een eigen mening heeft, alleen omdat een mens dat waard is. Recht en gelijke waarden gaan dus hand in hand met democratie. Aristoteles §1.3.2 Een andere Atheense redenaar was Aristoteles (384-322 v. Chr.). In zijn ‘Politica’ stelt hij dat Democratie een ontaarding is van een ideale ‘burgergemeenschap’, omdat Democratie zich vooral richt op de armen, in plaats van de volledige gemeenschap. ij is dus niet echt positief over de democratie als staatsvorm:

…(En) Wanneer de meerderheid de polis leidt met hun gemeenschapsbelang voor ogen, wordt dit aangeduid met de algemene naam voor staatsvormen, politeia oftewel ‘burgergemeenschap’. Daar zijn goede redenen voor. Dat één persoon, of een klein aantal, zich onderin de perfectie beheerst, is nauwelijks mogelijk; het eerst nog militaire voortreffelijkheid, want die komt in een massa tot ontwikkeling. Daarom is

ΙΙΙΙ


V

in die staatsvorm het meest gezaghebbende bevolkingsdeel dat wat de staat verdedigt, en zijn het hier de wapenbezitters die burgerrecht hebben. De ontaarding van de genoemde vormen zijn: van het koningschap tirannie, van de aristocratie oligarchie en van de politeia democratie. Tirannie is namelijk alleenheerschappij in het belang van de alleenheerser, oligarchie is gericht op het belang van rijken en democratie op dat van de armen: geen van drieën richt zich op het voordeel van de gemeenschap. (Aristoteles 350 v. Chr. : 22)

Hieruit blijkt dat Aristoteles Democratie ziet als een mislukte Politeia of Burgergemeenschap. Democratie is volgens hem dus vooral gericht op het belang van de armen (en niet op het creëren van een goede samenleving). Rest ons nog de vraag wannéér iets volgens Aristoteles een Politeia is en wanneer iets een Democratie is. Verderop in het boek schrijft Aristoteles:

Slechts één persoon onder al degenen die vroeger in Griekenland de leiding hebben gehad, heeft zich ertoe laten bewegen deze organisatie in te voeren (Aristoteles 350 v. Chr. : 27)

Ergens anders vond ik het volgende:

Het democratisch ideaal van de Atheners was een politiek stelsel (politeia) waarin gewone burgers als politiek mondig werden beschouwd. (…) Toen vanaf het einde van de 5e eeuw, de thètes (burgers behorend tot de laagste inkomensklasse) op het publieke toneel verschenen, werd het politieke stelsel door de geleerden als een radicale democratie beschouwd, bijvoorbeeld door Aristoteles die zelf bepaald geen voorstander van deze ‘extreme’ vorm van democratie was. Omdat uit hun gelederen de roeiers op de oorlogsschepen werden gerekruteerd vormden de thètes, in het bijna permanent op oorlog ingestelde Athene, een belangrijke "klasse." (Ronald de Vries 2002: internet)

Uit bovenstaande blijkt dat Aristoteles met de Politeia de oorspronkelijke Atheense staatsvorm bedoelt. Met democratie bedoelde hij de extreme democratie waarbij veel armen (de thètes een plaats kregen in de volksvergadering. Cicero §1.3.3 Als we kijken naar latere filosofen, zien we dat ook vrijheid een belangrijk begrip is binnen een democratie. Zo schreef de Romeinse Politicus Cicero (106 – 43 v. Chr) in zijn werk ‘De Re Publica’ (geschreven in dialoogvorm met als hoofdpersoon de Romeinse legeraanvoerder Scipio) het volgende:

En iedere staat is zo, als zijn eigen aard is of de wil die hem regeert. Derhalve in geen enkele andere staat, dan waarin de hoogste macht bij het volk berust, heeft de vrijheid een woonplaats. Zeker het kostbaarste bezit van alles, en die, indien ze niet gelijk is voor allen, zelfs geen vrijheid meer is. (Cicero 54 v. Chr. : 37)

Een alinea verder komt het begrip vrijheid weer aan de orde. Ook komen we weer de rechtvaardigheid tegen:

In een democratische staat echter, zoals te Rhodus en Athene, is geen van de burgers uitgesloten. Als het volk het hem toekomend recht handhaaft, ontkennen zij, dat er iets beters, vrijers of gelukkigers kan zijn, daar zij immers heer zijn over wetten


VI

rechtspraak, oorlog, vrede, verdragen, leven en dood van iedere. Zij menen, dat deze staatsvorm alleen terecht een republiek, dat is een zaak des volks, genoemd wordt. En dat derhalve volken uit de heerschappij van koningen en edelen naar vrijheid plegen te streven, terwijl men niet in een republiek koningen of de macht en invloed van de adel pleegt te vragen. (Cicero 54 v. Chr. :37/38)

De Middeleeuwen/Renaissance §1.4 Trias Politica §1.4.1 In de Middeleeuwen kreeg de democratie weinig kans; de adel had alles voor het zeggen. Pas later kwamen er bevolkingsgroepen (zoals de hugenoten) in opstand tegen de regering die volgens hen teveel macht had. In de Verlichting kwamen veel filosofen in opstand tegen o.a. de regering, waarbij ze vonden dat een koning niet langer alle macht mocht hebben en dat elk mens gelijke rechten heeft. De Franse filosoof Montesquieu (1689 – 1755) bedacht de Trias Politica:

driemachtenleer, ook triasleer of leer van de trias politica genoemd, houdt in dat het staatsgezag in drie functies uiteenvalt: wetgeving (het stellen van algemene regelen); uitvoering (het toepassen van die regelen); rechtspraak (het toetsen van die toepassing aan die regelen); voorts dat die drie functies ter wille van het evenwicht der machtsverhoudingen aan drie gescheiden orgaancomplexen (machten) behoren te worden opgedragen: wetgeving aan de volksvertegenwoordiging, uitvoering aan de Kroon en rechtspraak aan de onafhankelijke rechter (de machtendeling of machtenscheiding). (Encarta Encyclopedie, driemachtenleer)

Opvallend aan de Trias Politica is dat Montesquieu vind dat de wetgeving hoort te liggen bij de volksvertegenwoordiging, net zoals de democratie van het oude Athene. De rechten van de Mens §1.4.2 Steeds meer mensen en landen kwamen in opstand tegen de manier van regeren in vele landen (waarbij de mensen amper rechten hadden) en in 1776 en 1789 verschenen er twee verklaringen: de ‘Declaration of Independence’ (Verenigde Staten) en de ‘Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger’ (Frankrijk):

In de ‘Declaration of independence’ van de Verenigde Staten (1776) komt het denkbeeld van de volkssoevereiniteit tot volle ontplooiing: alle mensen zijn gelijk geschapen en bezitten onvervreemdbare rechten op leven, vrijheid en het nastreven van het geluk. De regeringen zijn ingesteld om deze rechten te waarborgen en leiden hun macht af van de instemming der geregeerden, door wie zij bij inbreuk op deze rechten afgezet kunnen worden. (Encarta Encyclopedie, Democratie)

Art. 15- De maatschappij heeft het recht om van iedere ambtsdrager rekenschap te vragen van zijn bestuur. Art. 16- Elke samenleving waarin de rechten niet zijn gewaarborgd of de scheiding der machten niet is aanvaard, heeft geen constitutie. (Rechten van de Mens en van de Burger van 26 augustus 1789, 1789: 187)

In artikel 15 en artikel 16 van de ‘Rechten van de Mens en van de Burger van 26 augustus 1789’ is iets te vinden van democratie; het volk krijgt wat meer macht (ze mogen ambtsdragers ‘toetsen’) en in artikel 16 wordt er gesproken over een constitutie (een grondwet) wat er voor zorgt dat de regering zich aan bepaalde zaken dient te houden: Niet alle macht ligt meer bij de regering.

19e en 20e eeuw §1.5


VII

Na de Franse Revolutie was er veel veranderd; steeds meer staten voorden een soort democratie in:

Na de dictatuur van Napoleon ontstond uit de worsteling tussen progressieve en conservatieve stromingen in geheel Europa de overgangsvorm van de constitutionele monarchie. Voor de eerste fase in deze strijd was het charter van Lodewijk XVIII (1814) het model: het koningschap bij de ‘gratie Gods’ verleent goedgunstig een constitutie, de uitvoerende macht blijft bij de Koning en zijn raadgevers, de Volksvertegenwoordiging heeft slechts een vetorecht over de wetten, haar Eerste Kamer is door de vorst aangesteld, haar Tweede Kamer volgens censuskiesrecht gekozen. In de loop van de 19e eeuw kwam de politieke macht aan het volk, werd het kiesrecht uitgebreid, werd verantwoording van de uitvoerende macht aan de volksvertegenwoordiging ingevoerd en werd benoeming door de kroon van de leden van Eerste Kamer of Senaat of erfrechten in dezen afgeschaft. (Encarta Encyclopedie, Democratie)

In de 20e eeuw ging deze verandering steeds verder; steeds meer landen voerden de democratie in. President Wilson van de Verenigde Staten heeft hier een grote rol in gespeeld. Zo zorgde hij niet alleen voor de vrijheid in eigen land, hij probeerde het ook voor elkaar te krijgen dat steeds meer landen over gingen op democratie. Door het opstellen van zijn 14 punten programma en door het oprichten van de Volkenbond probeerde hij dit te realiseren, wat voor een groot deel gelukt is. Zo wees de Senaat van de Verenigde Staten het voorstel om toe te treden tot de (door hun eigen president) opgerichte Volkenbond, maar veel Europese landen voerden (na de eerste- of tweede wereldoorlog) de democratie in:

Na de Eerste Wereldoorlog werden democratische constituties uitgevaardigd in Duitsland (1919), Tsjechoslowakije (1920), Estland (1920), Polen (1921), Litouwen (1922), Letland (1922), terwijl in de oude democratische landen het volledig algemeen kiesrecht werd ingevoerd. Nadat het vrijheidsbewustzijn in de Tweede Wereldoorlog een vreselijke tol had betaald, kreeg het met de stichting van de Verenigde Naties nieuwe kansen. Volgens de preambule van het Handvest (1945) verplichten de leden zich tot ‘geloof in de fundamentele rechten, in de waardigheid en waarde van de menselijke persoon, in de gelijke rechten van mannen en vrouwen...’. Op 10 dec. 1948 werden de rechten van de mens opnieuw geformuleerd en met nieuwe uitgebreid. (Encarta Encyclopedie, Democratie)

Conclusie §1.6 Rechtvaardigheid, vrijheid, gelijke rechten voor de mens, een staat die gericht is op de volledige samenleving, een regering waarbij de macht verdeeld is over meerdere overheidsinstanties, een staat waarin het volk het het voor het zeggen heeft: Het zijn allemaal aspecten van een democratie. De vele veranderingen gedurende de ±2500 jaar dat democratie bestaat (Romeinse overheersing, de verlichting, de franse revolutie, de wereldoorlogen enz. ) hebben ervoor gezorgd dat democratie als staatsvorm zich heeft ontwikkeld tot één van de meest geaccepteerde staatsvormen.


VIII

Totalitarisme: Grenzeloos! Uitleg van het begrip ‘Totalitarisme’

Inleiding §2.1 Net zoals in het vorige hoofdstuk zal ik ook nu weer de betekenis, verklaring, oorsprong en geschiedenis van een begrip geven; in dit hoofdstuk: ‘Totalitarisme’. Centraal staat de persoon van Mussolini, waarvan we weten dat hij niet alleen een aanhanger van het Totalitarisme, maar ook een fanatieke fascist was. Omdat het Totalitarisme vergeleken met Democratie een vrij nieuwe staatsvorm is, is dit hoofdstuk, vanwege de weinige geschiedenis ook wat korter dat het voorgaande hoofdstuk over Democratie.

Wat is Totalitarisme? §2.2 Voor een juiste betekenis vond ik het volgende in de Encarta Encyclopedie:

totalitarisme, een begrip dat is afgeleid van de door Mussolini geïntroduceerde term ‘totale staat’ en dat die politieke stelsels aanduidt waarin de staat in beginsel het gehele leven van zijn individuele onderdanen in elk opzicht beheerst en waarin in tegenstelling tot andere vormen van dictatuur passieve onderwerping niet wordt geduld. (Encarta Encyclopedie, Totalitarisme)

Hieruit blijkt dat het totalitarisme een manier van regeren is, waarbij alles van een burger wordt beheerst. Het heeft dus iets weg van het Socialisme: alles is eigendom van de staat (Socialisme) en de staat heeft de beheersing over alles (Totalitarisme). Maar:

to·ta·li·tair (bn.) 1 waarin alles ondergeschikt wordt gemaakt aan de alles controlerende staat, die meestal als dictatuur is ingericht => dictatoriaal (van Dale online woordenboek 2007, totalitair)

Van Dale zegt dat een totalitaire staat meestal als dictatuur is ingericht. Er is dan sprake van een totalitaire dictatuur! Totalitarisme opzich kan best democratisch zijn; het volk heeft invloed op de regering, en deze beheerste het volk weer: er is dan sprake een totalitaire Democratie! Een totalitaire dictatuur is dus een staatsvorm waarin de burger niets te zeggen heeft, én waarbij één of meerdere personen alle macht hebben, die ze ver doorvoeren.

Mussolini §2.3 Het totalitarisme als begrip is ‘bedacht’ door de Italiaanse dictator Mussolini (1883-1945). Omdat deze persoon een pionier was van het Totalitarisme, én omdat hij regelmatig terugkeert bij het behandelen van het Totalitarisme, geef ik eerst wat informatie over Mussolini.

Op 29 juli 1883 werd in het Italiaanse stadje Predappio Benito Mussolini geboren, later beter gekend onder de naam 'Il Duce' ( de leider ). Mussolini groeide uit tot heerser en dictator van Italië, net zoals zijn evenbeeld Adolf Hitler in Duitsland deed. Het 'fascisme' van Mussolini vertoont dan ook heel wat gelijkenissen met het regime van Hitler in Duitsland. Mussolini had Italië in zijn macht vanaf 1922 tot 1943 en had naast Hitler zijn inbreng in het verloop van de tweede Wereldoorlog. (Worldwidebase.com, 2006 : Benito Mussolini)

Zijn marxisme vertoonde een pragmatisch karakter, met nadruk op daadkracht en wil tot revolutie, waardoor hij neigde tot anarchisme. Zijn afkeer van staat en militarisme bewees hij met zijn agitatie tegen de Libische Oorlog… (Encarta Encyclopedie,Mussolini)

ΙΙΙΙΙΙΙΙ


IX

Mussolini was dus een fascist en een marxist. Deze twee begrippen zijn erg belangrijk bij het begrijpen van de ontwikkelingen van het totalitarisme.

Marxisme §2.4 Allereerst halen we Van Dale er weer bij:

mar·xis·me (het ~) 1 leer van Karl Marx, het wetenschappelijk gefundeerde, revolutionaire socialisme en het historisch materialisme. (van Dale online woordenboek 2007, marxisme)

Het Marxisme is dus een ideologie, bedacht door Karl Marx. Wie was deze Karl Marx?

Karl Marx (1818-1883) werd geboren in Pruisen. Marx raakte betrokken bij de democratische beweging die in de jaren veertig ook in Duitsland tot ontwikkeling kwam. Hij woonde en werkte als balling in Parijs, Brussel en Londen. Marx was sterk beïnvloed door de filosofie van Hegel. Hij nam zijn dialectische geschiedschrijving over, maar volgens Marx werd de geschiedenis niet bepaald door de ontwikkeling van het historisch bewustzijn, maar door de klassenstrijd. Marx sloot vriendschap met Friedrich Engels (1820-1895), zoon van een Engelse textielfabrikant. Met hem samen schreef hij Het Communistisch Manifest (1848), dat bedoeld was om de revolutionaire bewegingen in Europa te ondersteunen. In dit manifest was de grondslag te vinden voor de economische theorie over de kapitalistische uitbuiting, die Marx verder zou uitwerken in Het Kapitaal waarvan het eerste deel verscheen in 1867. (Tjitske Akkerman, 2001: 247)

Karl Marx’ was dus iemand die vóór revolutionaire bewegingen was, júist in de tijd dat de democratie de wereld aan het ‘veroveren’ was! Uit het feit dat hij ‘Het Communistisch Manifest’ schreef, kunnen we opmaken dat hij het met veel opvattingen over het communisme eens was. Dit is ook terug te vinden in zijn theorie, het Marxisme:

Het marxisme is gebaseerd op het denken van Karl Marx (1818–1883) en is een theorie over de historische ontwikkeling van een maatschappij, waarbij de nadruk wordt gelegd op de economische aspecten hiervan. Volgens het marxisme moest de ontwikkeling van het kapitalisme opgevat worden als een natuurproces, dat automatisch en noodzakelijk tot de ineenstorting van de economische en maatschappelijke orde zou leiden en zo het proletariaat aan de macht zou brengen. (Encarta Encyclopedie,Marxisme)

Volgens het Marxisme zal een maatschappij uiteindelijk uitlopen tot een vorm van het totalitarisme; het proletariaat (= bezitloze burgers) zal aan de macht komen. De theorie is de basis geweest voor veel Totalitaire machten, waaronder de Sovjet-Unie en Italië in de tijd van Mussolini. Zo heeft Mussolini, gedreven door het Marxisme een Fascistische partij opgericht.

Fascisme §2.5 Mussolini was dus, gedreven door het marxisme, een Fascist. Maar wat is nou precies het fascisme?

fas·cis·me (het ~) 1 ideologie, berustende op nationalistische, autoritaire en corporatieve beginselen, zoals Mussolini in Italië aanhing. (van Dale online woordenboek 2007, fascisme)


X

Encarta heeft een wat uitgebreidere beschrijving:

fascisme, oorspronkelijk de naam van de antidemocratische politieke beweging onder leiding van Benito Amilcare Andrea Mussolini, die in Italië in 1920–1925 de macht wist te veroveren. Sindsdien wordt het woord gebruikt als verzamelbegrip voor al die antidemocratische bewegingen en stromingen die op de wezenlijke punten met de Italiaanse beweging overeenkomen. Het is in de geschiedwetenschap een vrij algemeen aanvaard gebruik om ook het Duitse nationaal-socialisme eronder te begrijpen. (Encarta Encyclopedie, fascisme)

Samengevat is het fascisme een anti-democratische politieke beweging. Mussolini was dus een fascist, wat betekend dat hij tegen de democratie was. Hieruit volgt dat het Fascisme een belangrijk aspect van het totalitarisme: afkeer van de democratie!

Conclusie §2.6 Het Totalitarisme is dus een staatsvorm waarin de Democratie niet plaats hoort (fascisme). Alles is ondergeschikt aan de staat. Meestal is de staat ingericht als een totalitaire dictatuur. Daarbij heeft één persoon of een klein groepje personen letterlijk ALLE macht. Totalitarisme heeft zijn oorsprong gevonden in onder andere het Marxisme en het Fascisme. Het Marxisme is weer ontstaan in de tijd dat de Democratie een ´opmars´ maakte. Onder andere de marxist Benito Mussolini heeft veel betekend voor de ontwikkeling van het totalitarisme. Ook is hij dé belangrijke man van het Fascisme.


XI

Democratie: Wie heeft de Macht? De Stad der Zienden van José Saramago

Inleiding §3.1 In dit hoofdstuk behandel ik mijn eerste literair werk, namelijk ‘De Stad der Zienden’ van José Saramago. In dit boek komt duidelijk de vraag naar voren of de democratie (in het boek) ook écht Democratie is. Eerst zal ik een samenvatting geven van het verhaal; daarna vertel ik wat over het taalgebied en opmerkelijke zaken die te maken hebben met het onderwerp van deze documentatiemap.

Het boek §3.2.1 ‘De stad der Zienden’ van José Saramago die ik heb gelezen is een uitgave van J.M. Meulenhoff, Amsterdam en heeft 319 bladzijden. Het boek is oorspronkelijk geschreven in het portugees. Het is dan ook voor het eerst door een portugeese uitgever in het portugees uitgegeven. Over de Schrijver- José Saramago §3.2.2 Op Encarta Encyclopedie zocht ik wat algemeene informatie over de schrijver, José Saramago.

Portugees schrijver, dichter en columnist, publiceerde in 1947 zijn eerste roman. Hij was literair medewerker bij een uitgeverij in Lissabon. Vanaf 1968 verschenen in verschillende kranten columns van zijn hand. Als lid van de communistische partij werd hij in 1975 adjunct-hoofdredacteur van het dagblad Diário de Notícias, maar werd ontslagen toen de Portugese revolutionaire periode (april 1974 tot nov. 1975) ten einde liep. Daarna vestigde hij zich als zelfstandig auteur. (Encarta Encyclopedie, José Saramago)

Opvallend is dat hij lid was van de Communistische Partij; Wikipedia vertelt dat hij daarin geen onbelangrijke rol heeft gespeeld. Onlangs heeft hij zich nog (op een onverkiesbare plaats) kandidaat gesteld voor de Communistische Partij Potrugal bij de Europeese verkiezingen. Het feit dat hij dus aanhanger is van het Communisme heeft ongtewijfeld zijn sporen nagelaten in het verhaal (waarin de democratie haast een beetje voor schut wordt gezet) Later in deze Documentatiemap zal ik er nog op terug komen. Wat verder belangrijk is om te weten over de schrijver is dat hij in 1998 de Nobelprijs voor de literatuur heeft gekregen.

Samenvatting §3.3 Het verhaal begint op een regenachtige verkiezingsdag, waarbij in het hele land (waarvan geen naam gegeven is) verkiezingen worden gehouden. Vanwege de regen is de opkomst in het begin erg laag; vooral in de hoofdstad duurde het even voordat de stroom kiezers op gang kwam. De uitslag van de verkiezingen in de hoofdstad was verbazend; 70% blanco! De regering, die niet weet wat te doen, besluit om opnieuw verkiezingen te houden, waarbij geheim agenten het stemmen goed in de gaten houden. Deze keer stemde 83% van de inwoners van de hoofdstad blanco! De regering weet weer niet wat ze moeten doen, de inwoners hebben duidelijk aangegeven wat ze willen. Eerst denkt de regering nog dat de stemming in de hoofdstad gesaboteerd is, dat er één of meerdere activisten achter zitten. Om dit uit te zoeken geeft de regering opdracht aan de politie om alle opmerkelijke zaken op de dag van de verkiezingen grondig te bestuderen. Ook worden er spionnen de hoofdstad in gestuurd om allerlei opvallende zaken na te gaan. Daarnaast worden er vijfhonderd burgers (vrijwillig) ondervraagt, burgers die

ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ


XII

beseffen dat ze niet hoéven te zeggen wat ze hebben gestemd. Er komt zelfs een leugendetector aan te pas, maar de regering is niet in staat om met dit alles de oorzaak van het massaal blanco stemmen in de hoofdstad te achterhalen. De staat van beleg wordt zelfs afgekondigd; stad wordt door het leger omsingeld, zodat mensen niet zomaar in en uit kunnen, waardoor het makkelijker wordt alles te onderzoeken. Maar ook dat helpt niet. Daarom besluit de regering niet meer te zoeken naar een aanstichter/oorzaak van het blanco stemmen, maar ze gaan over op een andere, meer psychologische maatregel. Ze geven de kiezers wat ze willen; de hoofdstad wordt aan zijn lot over gelaten en de regering (die zich in de hoofdstad had gevestigd), politie en alle andere overheidsinstanties verlaten de nog steeds door het leger bewaakte stad. Dit met uitzondering van de burgemeester en zijn ambtenaren. Op deze manier zijn de inwoners van de stad vrij om te gaan en te staan waar ze willen, er is geen regering die hen op de vingers tikt.

De regering hoopt dat de stad op deze manier helemaal in verval raakt; niemand die

criminelen, moordenaars, verkrachters enz. tegenhoudt. Uiteindelijk verwachten ze dat de stad zich wel zal ‘bekeren’, maar ondanks dit alles lijkt de stad zich prima te redden; daarom kiest de regering, na het ontslag van twee ministers wegens onenigheden, voor een andere aanpak: ze herinneren de inwoners van de hoofdstad aan een gebeurtenis van vier jaar eerder, namelijk een vreselijke ziekte epidemie, waarbij bijna de hele bevolking voor enige tijd letterlijk blind werd. De regering brengt dit in verband met het blanco stemmen; ze wijzen de bevolking erop dat de chaos, die door de blindheidepidemie ontstond, nu mogelijk weer kan ontstaan. Op deze manier hopen ze dat de bevolking van de hoofdstad inziet dat het weer helemaal verkeerd gaat. Er komt echter een plotselinge wending wanneer de regeringsleiders een brief krijgen waarin een mogelijke aanstichter van het ‘blanco stemmen’ wordt genoemd: een in de hoofdstad wonende vrouw van een oogarts die bij de ‘blindheidepidemie’ als enige niet blind werd!

De regering stuurt drie geheim agenten naar de hoofdstad (die nog steeds belegd is door

het leger) om dit alles te onderzoeken. De agenten (een commissaris, en twee agenten) worden min of meer opgesloten in de hoofdstad; ze kunnen er niet zomaar weg komen. De agenten ondervragen de vrouw van de oogarts, maar kunnen geen enkel bewijs vinden dat zij de aanstichter van het ‘blanco stemmen’ zou zijn. De commissaris meldt dit vanuit hun schuilplaats per telefoon aan de minister van binnenlandse zaken. Deze accepteert dat niet en wil dat er per se bewijzen worden gevonden, maar de commissaris kan niets vinden; de minister wordt woedend en uiteindelijk haalt hij de drie agenten van de zaak; de twee agenten mogen weer uit de hoofdstad, maar de commissaris (die in de ogen van de minister gefaald heeft) moet nog enkele dagen langer voor straf in de hoofdstad ronddwalen. De minister probeert via de media de vrouw als hoofdschuldige van het ‘blanco stemmen’ aan te wijzen, aan de hand van de door de agenten gewonnen informatie en wat onjuiste, negatieve bewijzen. De hele stad komt in oproer en is woedend op deze vrouw, maar de commissaris, die nog in de hoofdstad ronddwaalt, en overtuigd is van de onschuld van de vrouw, schrijft een brief waarin hij het hele, ware verhaal over de vrouw van de oogarts vertelt, en geeft deze aan een krant. De brief wordt gepubliceerd en opnieuw komt de hele hoofdstad in opschudding. De minister van binnenlandse zaken, die de commissaris juist die dag op wilde laten pikken, wordt woedend en laat de kranten met het bewuste artikel uit alle kiosken halen. Maar de mensen die al een krant hadden, kopiëren het bericht, zodat de stad toch uiteindelijk op de hoogte komt van dit alles. Daarop laat de minister de commissaris en vrouw van de oogarts elimineren. Vervolgens ontslaat de premier de minister van binnenlandse zaken: het land staat volledig op zijn kop en is met drie ontslagen ministers, een kabinetscrisis en een door het eigen leger omsingelde hoofdstad nog geen steek verder…

Analyse §3.4 Algemene informatie over het boek §3.4.1 In dit onderdeel besteed ik wat aandacht aan de schrijftechnieken en dergelijke.


XIII

Het eerste wat opvalt bij het lezen van de roman is dat er nergens namen van personen of landen in voorkomen. Daardoor is het niet bekend in welk land het verhaal zich afspeelt. Toch wordt er in het verhaal genoeg informatie gegeven om een goed beeld van het land en zijn regering te kunnen krijgen. Qua politiek komt het veel overeen met Nederland: een staatshoofd die boven de regering staat, een premier die bijna alle macht heeft, een ministerraad en een kamer. De regering wordt gekozen door de bevolking, waarbij ze de keuze hebben uit 3 partijen: een linkse partij, een rechtse partij, en een partij in het midden. De stijl van Saramago is erg herkenbaar. Zo maakt hij nooit gebruik van aanhalingstekens of iets dergelijks bij het weergeven van een dialoog, maar hij stopt een dialoog in één zin. Daardoor is het niet ongewoon dat er zinnen in het boek staan die méér dan een bladzijde beslaan. ‘De Stad der Zienden’ kan gezien worden als de opvolger van Saramago’s succesvolle roman ‘De Stad der Blinden’, hoewel de boeken over twee totaal verschillende onderwerpen gaan:

Langzaam maar zeker wordt er nog een parallel zichtbaar tussen beide boeken. Na meer dan 160 pagina's blijkt het inderdaad om dezelfde stad te gaan. Echter, nu wordt ook duidelijk dat Saramago spelletjes speelt met de lezer. De overeenkomst in kleur tussen de magische blindheid, en de al even wonderlijke blanco stemmen lijkt op een groter verband te duiden. Maar net als de lezer hiervan overtuigd is, wordt het weer belachelijk gemaakt. De belangrijkste personages uit De stad der blinden duiken weer op, maar natuurlijk hebben beide zaken niets met elkaar te maken. (Johanneke Braam, 2005, internet)

Democratie in het boek §3.3.3 Met het oog op het onderwerp heb ik allereerst gekeken naar de boodschap die in het verhaal verscholen ligt. De achterkant van het boek verwijst al naar de vraag die duidelijk naar voren komt in het boek, namelijk: ‘Wie heeft in de hedendaagse democratie de macht?’. Het verhaal zet je aan het denken. Democratie is bedoeld als een bestuur dat berust bij het volk. Maar wat zal er gebeuren bij ‘iets extreems’ binnen deze democratie? Zoiets extreems gebeurt er dus in dit boek. En daarmee laat Saramago ‘het zwakke punt’ van de democratie aan het licht komen. Want wie heeft er nu eigenlijk de macht als het grootste deel van de bevolking bij verkiezingen blanco stemt en als de regering daar geen antwoord op weet te vinden? Saramago laat zo zien dat de staatsvorm die wij democratie noemen niet voor 100% een democratie is. Of in elk geval: de ware democratie is niet gerealiseerd. De lezer van het boek wordt zo erg aan het denken gezet.

In zijn bekende stijl slaagt Saramago erin een erg actueel onderwerp, namelijk de vraag wie in een hedendaagse democratie de macht heeft, in een spannend literair werk te gieten. (Saramago 2004: omslag)

Zoals deze bron zegt, Saramago heeft het boek op een spannende boeiende manier geschreven, waarbij de lezer aan het denken wordt gezegd. Natuurlijk moeten we niet vergeten dat Saramago zelf een voorstander is van het Communisme (omdat hij lid was van een Communistische partij). Hij heeft geprobeerd duidelijk te maken dat democratie niet dát is wat het lijkt dat het is, omdat hij zelf waarschijnlijk niet voor democratie is. Het is daarom goed om je af te vragen of het beeld dat Saramago hier schetst wel realistisch is. Ondanks dat valt het (door zelf te gaan spelen met de gedachte) niet te ontekennen dat als er iets raars gebeurt bij verkiezingen (bijv. blanco stemmen) dat het land dan op zijn kop staat.


XIV

Totalitarisme: een veilige samenleving? De Twee Getuigen van Meint R. van den Berg

Inleiding §4.1 In dit hoofdstuk komt ‘De twee getuigen’ van Meint R. van den Berg aan bod. Het Totalitarisme dat een belangrijke rol speelt in het verhaal komt goed naar voren, en het boek is daardoor ideaal voor het vergelijken van Democratie en Totalitarisme. Net zoals in het voorgaande hoofdstuk, zal er eerst informatie over het boek en de schrijver worden gegeven, gevolgd door een samenvatting en een uitgebreide analyse.

Het boek §4.2 ‘De Twee Getuigen’ van de Nederlandse schrijver Meint R. van den Berg is een uitgave van Kok Voorhoeve Kampen en heeft 222 bladzijden. Het door mij gelezen boek is de eerste druk en komt uit 1997. De Schrijver §4.2.2 De Christelijke, Nederlandse schrijver Meint R. van den Berg is geboren in 1928. Rond de jaren ’60 is hij een poos als zendeling in Zuid-Afrika geweest, waar hij als schrijver debuteerde onder de schuilnaam M. Monsinga. Terug in Nederland werkte hij als dominee en schrijver.

Eind 1965 haalden we (de zendingscommissie van Kampen) Meint van den Berg en zijn gezin van Schiphol. Hij kwam terug na een aantal jaren zendelingschap in Zuid-Afrika. Daar had hij de Nederlandse literatuur niet bijgehouden. Hij vroeg me: trek eens wat dingen van de laatste jaren uit je kast die je de moeite waard vindt.- Ik bracht hem o.a. 'De komst van Joachim Stiller' van Hubert Lampo, een magisch-realistische roman. Na een paar weken gaf hij me dat boek terug en zei: Nee, daar voel ik me toch niet bij thuis.- We hebben er toen

nauwelijks over doorgepraat. Ik wist op dat moment ook niet dat Meint van den Berg verhalen schreef in het christelijk literair tijdschrift Ontmoeting. Hij had daar in 1955 gedebuteerd onder de schuilnaam M. Monsinga.

Het verbaasde me later dat de verhalen en romans die hij in boekvorm publiceerde toch sterk herinnerden aan het magisch-realisme van Lampo. Meints eerste grote novelle heette 'De aardbeving' (1983), een verhaal over meneer Jacques (ik stelde me dat beeld van Manneke Jacques in Rotterdam voor) die opeens "een zacht fluweelachtig rommelen" hoort dat uitloopt in het openbarsten van een kloostertuin, fragmenten van geraamten voegen zich aaneen, er ontstaat al een bekleding van lichaam omheen, hij is getuige van de opstanding uit de dood! (…) Meint van den Berg noemde dit soort verhalen "reli-fiction". Daarin is hij doorgegaan. (Hans Werkman, 2001)

‘Reli-fiction’. Ook ‘De Twee Getuigen’ is een typisch boek van Meint R. van den Berg uit het genre ‘reli-fiction’. Dit vanwege het feit dat er ook in dit boek mensen uit de dood opstaan, waarbij hij wel in de christelijke sfeer blijft.

Samenvatting §4.3 Het verhaal begint bij Justus, een man van rond de dertig, die op de vlucht is voor ‘het Bewind’. Dit bewind is zestien jaar oude (totalitaire) dictatuur, onder leiding van ‘de Grote Leider’. Deze

IV


XV

Grote Leider heeft de hele wereld in zijn handen, die hij door zijn macht probeert te vormen naar de ‘ideale staat’. Hiervoor heeft hij alle vormen van godsdienst afgeschaft en hij probeert alle zaken die een ‘veilige staat’ in de weg zouden kunnen staan uit de weg te ruimen. Hiervoor heeft hij de veiligheidsdienst. Deze heeft als taak om onder andere de christenen uit de weg te ruimen. Ook Justus is christen. De veiligheidsdienst zit al twee jaar achter hem aan, maar hebben hem nog niet gepakt: niet alleen om hem als christen uit de weg te ruimen, maar ook omdat hij door de veiligheidsdienst gebruikt wordt om de hele wereld angstig te maken. Dit doen ze door hem in de media af te schilderen als een vreselijke, gevaarlijke en gezochte terrorist; hierbij gaan ze zelfs zó ver dat ze al zijn dossiers veranderen. Ze houden Justus voortdurend in de gaten en ze weten altijd waar hij zich bevind, terwijl ze de media laten denken dat hij spoorloos is en dringend moet worden opgepakt. De leider van de veiligheidsdienst, bekend als de Kolonel, is voor dit alles verantwoordelijk en wacht tot de tijd rijp is dat ze Justus mogen vangen. Justus, die vanwege de overal geldende identificatieplicht volledig is afgesloten van de maatschappij, is volledig op de hoogte van het feit dat ze hem ten onrechte als een crimineel afschilderen. Hij probeert voortdurend aan de veiligheidsdienst te ontsnappen, wat inhoud dat hij om de paar dagen naar een nieuwe verblijfplaats vlucht en dat hij regelmatig een andere vermomming moet kiezen. Tijdens één van zijn vluchtondernemingen komt hij in de stad K. (steden worden in het boek met één letter aangeduid), waar hij in een café de jonge vrouw Esther ontmoet. Deze Esther blijkt ook christen te zijn en heeft een paar dagen terug haar moeder, met wie ze samen woonde, verloren. Justin, die zijn volgende onderduikadres niet meer op tijd kan bereiken, besluit Esther in vertrouwen te nemen, en hij vraagt haar om onderdak. Na enig twijfelen staat Esther dit toe, met de wetenschap dat ze daarmee een ‘intensief gezochte’ man in huis neemt. Justus hoopt dat niemand hen volgt naar Esthers flat, en het lijkt goed te gaan, totdat Justus de volgende ochtend erachter komt dat ze in de gaten worden gehouden. Justus, die beseft dat Esther daardoor ook in gevaar is, voelt zich gedwongen haar mee te nemen naar het volgende onderduikadres. Helaas is het niet mogelijk om daar met z’n tweeën naar toe te gaan, dus ze besluiten om samen te gaan onderduiken in een afgelegen bosbungalow van een oom van Esther. Op een mistige avond gaan ze, gebruik makend van Esthers auto, naar deze bungalow, in de veronderstelling dat ze niet gevolgd worden. Maar niets is minder waar; een aan de bumper bevestigde zender stelt de veiligheidsdienst in staat hun verblijfplaats te achterhalen, zodat Justus en Esther, zonder het te weten, ook in de bungalow in de gaten worden gehouden. Ondertussen is de hele wereld in opschudding gekomen nadat bekend wordt dat de Grote Leider in coma is geraakt nadat hij getroffen werd door een beroerte, en het zal niet lang meer duren voordat hij komt te overlijden. Justus en Esther krijgen dit ook te horen, maar weten dat het niet het einde van het Bewind zal zijn. In de bungalow hebben ze niet veel te doen, en het is ook niet verbazend dat Justus en Esther verliefd op elkaar worden. Na een paar dagen komt het bericht dat de Grote Leider is overleden. Hij zal worden opgevolgd door de Kolonel, de grote man achter de ‘zaak Justus’. De Opvolger, zoals hij genoemd zal worden, heeft er belang bij dat Justus vóór zijn aanstelling geëlimineerd wordt. Via de media laat de veiligheidsdienst weten dat de verblijfplaats van Justus én Esther (die inmiddels ook een behoorlijk strafblad heeft ‘gekregen’) bijna is achterhaald, en dat ze zeer binnenkort worden opgepakt. Dan komen Justus en Esther erachter dat ze ook in de bungalow in de gaten worden gehouden. Ze beseffen dat ze hoe dan ook zullen worden opgepakt, dat ze een speelbal zijn geworden van de veiligheidsdienst. Ze besluiten de veiligheidsdienst tegen te werken; Ze gaan naar J., de plaats waar de Grote Leider vijftien jaar geleden God en Christus ‘on-echt’ verklaarde, om daar de Ware Boodschap te vertellen. Na een wilde achtervolging door de veiligheidsdienst komen ze aan in J., en daar proberen ze, staande op een standbeeld van de Grote Leider, aan een grote menigte het Evangelie te vertellen. Maar als ze goed en wel op dreef zijn worden ze doorzeefd door de kogels van de veiligheidsdienst; Justus en Esther zijn dood. De lichamen blijven als schrikbeeld op de plaats liggen, tot ná de aanstelling van de Opvolger. Op die bewuste dag komt een grote groep mensen kijken bij de verwijdering van de inmiddels in


XVI

ontbinding overgegane lichamen. Plotseling gebeurt het ‘onmogelijke’: de lichamen komen tot leven en worden onder de oogen van vele mensen, door een uit de hemel reikende hand omhoog getrokken!

…een nieuw tijdperk was aangebroken in de geschiedenis van Het Bewind, een tijdperk waarin zelfs de onherroepelijkheid van de dood niet meer vaststond en Het Bewind niet meer alles onder controle had. (Meint R. van den Berg 1997: 222)

Analyse §4.4 Algemene informatie over het boek §4.4.1 Eén van de mooie dingen bij het lezen van dit boek, is dat je helemaal de sfeer kunt proeven van de situatie waarin Justus en Esther zitten. Naar mijn mening is het een kunst op zich dat je door de opbouw van het verhaal ook de opbouw van sfeer kunt borduren. Dat komt hier goed naar voren. Een ander opvallend punt is dat er regelmatig psalmen en andere bijbelse teksten geciteerd worden. Helaas wordt er niet altijd vermeld om wélke tekst het gaat. Het boek is geschreven vanuit het personaal perspectief, waarbij je het verhaal door meerdere personen beleeft. Een groot voordeel daarvan: Je weet daardoor beter wat een persoon uit het verhaal weet, wat erg belangrijk is in dit verhaal. Over de kwaliteit van het werk ben ik niet zo te spreken:

Meint R. van den Berg is boeiend en verbeeldingsrijk, maar moet meer aandacht besteden aan research en afwerking. Hij heeft te weinig aandacht voor zorgvuldigheid en originaliteit. (Willem Bouwman 1999: Internet)

Beter kan ik het niet omschrijven; er mist inderdaad enige zorgvuldigheid en originialiteit. Totalitarisme in het boek §4.4.2 Het Totalitarisme komt in dit boek duidelijk naar voren; één man, de Grote Leider, heeft de hele wereld in zijn macht. De Grote Leider is omringt door de Raad van Zeven; deze kunnen gezien als een advies orgaan. Ook zijn er een aantal ministers (bijv. de minister van Propaganda). Niemand heeft iets te zeggen. Ook is er sprake van verheerlijking van de Grote Leider. Daarnaast is er sprake van een veiligheidsdienst die alles en iedereen in de gaten houdt; als iemand uitspraken doet die in strijd zijn met de koers die Het Bewind gaat, wordt zo’n persoon zonder pardon opgepakt. Meer over deze zaken komen uitgebreid aan de orde in hoofdstuk 5.


XVII

Democratie en Totalitarisme: Zoek de verschillen! Vergelijking ‘De Stad der Zienden’ en ‘De Twee Getuigen’

Inleiding §5.1 In dit onderwerp worden de overeenkomst en vergelijkingen van de Democratie, zoals die beschreven is in ‘De Stad der Zienden’, en het Totalitarisme, beschreven in ‘de Twee Getuigen’. Daarbij kijk ik naar de volgende punten:

• Wie heeft de macht? � hierin wordt bekeken wie uiteindelijk de macht heeft in beide boeken.

• In hoeverre heeft de regering invloed in het dagelijks leven?

Wie heeft de macht? §5.2 De macht in ‘De Stad der Zienden’ §5.2.1 Deze vraag is niet makkelijk te beantwoorden; dezelfde vraag wordt immers niet voor niets op de achterkant van het boek vermeld. Daarom zal ik proberen een antwoord te vinden die naar mijn mening het beste is. Het land wordt geregeerd door een door het volk gekozen regering, waarbij er één partij (de meerderheid van de stemmen) voor de minister zorgt. Deze ministerraad heeft uiteindelijk de uitvoerende macht, en de kamer de wetgevende. Deze kamer is ook gekozen door het volk, maar daarbij hebben ze keuze uit slechts drie partijen. Met uitzondering van mogelijkheid tot stemmen heeft het volk verder geen enkele invloed op de regering. Als er dan ook nog eens sprake is van een hoofdstad waarvan de meerderheid blanco stemt, weet de regering niet meer wat er moet gebeuren. Er wordt aan geen enkele vorm van referendum gedacht. De ministerraad bepaalt zelf wat het beste is voor het volk. Daarom ligt de macht, naar mijn mening, bij de ministerraad; het volk heeft zo weinig invloed dat dit bijna verwaarloosbaar is in vergelijking met de macht die de regering heeft. Dit blijkt ook uit onderstaande citaat.

Grote kwaden vragen om krachtige middelen en dan mag het zo zijn dat het middel dat ik voorstel pijnlij kis, het kwaad dat ons belaagt is eenvoudigweg dodelijk. (José Saramago 2004, 75)

Deze woorden zijn van de premier, wanneer hij met het idee komt om de regering uit de hoofdstad te laten vertrekken. Het citaat laat zien dat er niet wordt gedacht aan wat het volk wil, maar de premier heeft een idee en die laat hij uitvoeren, welke gevolgen het ook heeft. De macht in ‘De Twee Getuigen’ §5.2.2 In ‘De Twee Getuigen’ komt er één centrale persoon naar voren als diegene die alle macht heeft: de Grote Leider. Door het gebruik van de regeringsinstanties kan hij alles gebruiken wat hij wil. Op deze manier vormt hij de staat naar zijn wens. Uit het volgende citaat blijkt dat zelfs een belangrijk persoon van de veiligheidsdienst geen macht heeft:

Een van de politiefunctionarissen, een gezette man van middelbare leeftijd met een kalend hoofd, schoof zijn stoel achteruit en ging hoofdschuddend staan. “Waar zijn we mee bezig? Jagen op volstrekt onschadelijk wild. Mensen in de waan brengen dat er een ondergrondse samenzwering tegen de Grote Leider bestaat. Hen opfokken met angst. Het wil er bij mij niet in dat Het Bewind daar beter van wordt.” (…) Geen van de aanwezigen keek hem aan of zei iets. “Kom nou,”schreeuwde hij. “Jullie laten mij toch niet vallen! Ik dacht dat ik jullie vertrouwen kon.” Hij liet zijn ogen over de aanwezigen gaan, maar vond geen respons. Plotseling leek hij ineen te schrompelen

V


XVIII

en kleiner te worden. Zijn rug kromde zich en hij begon te wankelen. Niemand schoot hem te hulp. Hij greep zich vast aan de tafel en liet zich als een gebroken man in zijn stoel zakken. Zijn stem daalde tot een gefluister. “Ik bedoelde het niet zo. Ik heb helemaal niets gezegd. Vergeet wat jullie gehoord hebben. Ik weet niet wat me bezielde. Het zal niet meer gebeuren.” Hij legde zijn armen op de tafel en liet zijn hoofd erop zakken. Zijn hele lichaam begon te schokken. “Beheers je” zei de majoor met de rode snor. Er klonk een gekraak van een luidspreker en een onpersoonlijke, metaalachtige stem drong het vertrek binnen. “U kunt nu de vergaderzaal verlaten.” De stalen deur schoof open, waarna de aanwezigen hun tas of diplomatenkoffertje pakten en in een ordelijke rij de ruimte verlieten, hun snikkende collega zonder pardon aan zijn lot overlatend. Toen de deur zich achter hen sloot, wisten ze dat ze hem nooit terug zouden zien. (Meint R. van den Berg 1997: 45/46)

Hieruit blijkt dat niemand in het land het recht en de macht heeft om kritiek te leveren op de regering. Doen ze het wel, dan moeten ze dat met hun leven bekopen. Het volk heeft helemaal geen macht!

In hoeverre heeft de regering invloed op het dagelijks leven? §5.3 De invloed van de regering in ‘De Stad der Zienden’ §5.3.1 In de Stad der Zienden heeft de regering niet veel invloed op het dagelijkse leven van de burger. Dit blijkt uit het feit dat de burgers zich niets aantrekken van de regering; Zelfs als de regering vertrekt, blijft het gewone leven in de stad gewoon doorgaan. Van individuele controle door een veiligheidsdienst is geen sprake. Wel is het zo, dat als de regering van iemand af wil, dat ze dat zonder veel moeite doen;

Hij sloeg de panden van zijn regenjas over zijn benen een maakte zich gemakkelijk, met een zucht van tevredenheid. De man met de blauwe das met witte stippen naderde van achteren en schoot hem in het hoofd. (José Saramago 2004, 313)

De commissaris wordt vermoord door een man met een blauwe das met witte stippen. Deze man (met blauwe das en witte stippen) komt vaker voor in het verhaal, als ‘hulpje’ van de minister van Binnenlandse zaken. De invloed van de regering in ‘De Twee Getuigen’ §5.3.2 Een opvallend punt dat duidelijk wijst naar het Totalitarisme in ‘De Twee Getuigen’ is het feit dat de staat (de veiligheidsdienst) alles en iedereen in de gaten houdt. In elk openbaar gebouw heerst de identificatieplicht, zodat elke burger kan worden getraceerd. Ook is het zo dat, als het nodig is, de veiligheidsdienst niet moeilijk doet over het ‘herschrijven van de geschiedenis van een persoon’, waardoor de persoon in kwestie bijvoorbeeld ten onrechte als crimineel kan worden afgeschilderd.

…”Ook hier is wat extra druk op de ketel nodig,” zei de kolonel. “Dat geldt eveneens voor de criminalisering van Esther Korporaal. Hebt u al een idee welke kant u daarmee uit wilt?” De majoor glimlachte. “Mijn mensen zijn met man en macht bezig haar levensgeschiedenis te herschrijven, die vervlochten zal worden met een reeks misdaden in de categorie valsheid in geschrifte en oplichting. Het wordt een prachtig werkstuk. Als u wilt kunnen we de eerste aanzet ervoor al laten meedraaien in de nieuwsuitzending van vanavond.” (Meint R. van den Berg 1997, 82)

Het leven van de burger draait volledig om Het Bewind en de Grote Leider. Dit blijkt ook uit het volgende citaat, een tekst voorgelezen door een meisje van vijftien jaar:


XIX

‘De Grote Leider is mijn idool. Hij betekent voor mij nog meer dan de popgroep The Black Mamba en dat wil wat zeggen. Zonder hem zou mijn leven leeg en onherbergzaam zijn. Hij geeft er glans aan’ (Meint R. van den Berg 1997: 57)

Conclusie §5.4 Uit bovenstaande zaken blijkt dat de staatsvorm in ‘De Twee Getuigen’ een dictatoriale totalitarisme is; alle kenmerken die in hoofdstuk 2 aan de orde komen zijn terug te vinden in ‘De Twee Getuigen’. Dit in tegenstelling tot ‘De Stad der Zienden’; de staatsvorm die daar Democratie zou moeten voorstellen is niet de Democratie zoals deze in hoofdstuk 1 beschreven is. Zo hebben de burgers niet veel te zeggen (inbreng van de burger) en de regering doet niet moeilijk om mensen te executeren als ze een mening hebben die in strijd is met de staat (recht op een eigen mening). In het volgende hoofdstuk wordt getracht deze zaken te verklaren.


XX

Democratie óf Totalitarisme? Verklaring van de verschillen en overeenkomsten.

Verklaring §6.1 In dit hoofdstuk zal ik een antwoord proberen te vinden op de vraag: ‘Waarom verschillen de staatsvormen in ‘de Stad der Zienden’ en ‘De Twee Getuigen’ op sommigen punten heel erg van elkaar, en waarom vertonen ze op sommige punten overeenkomsten? Om te beginnen is hier een citaat van Perikles:

‘Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen. In plaats van anderen na te bootsen, zijn wij juist een voorbeeld van hen. Onze staatsvorm heet een democratie, omdat ze in handen is van velen en niet van

enkelen.’ (Perikles)

Perikles heeft het hier over een staatsvorm die in handen is van velen en niet van enkelen. Maar, hij zegt niet: ‘Onze staatsvorm is in handen van het volk en niet van enkelen.’ Dit geeft dus al aan dat niet iedereen (evenveel) politieke invloed heeft. We moeten niet vergeten dat in het oude Griekenland kinderen, vrouwen en slaven geen enkel recht hebben. Onder democratie verstaat men (in elk geval de oude Grieken!) niet dat iedereen van het volk (evenveel) politieke invloed heeft. Daarnaast is het erg lastig om dé Ideale Democratie te krijgen. Zo schreef Aristoteles het volgende:

…(En) Wanneer de meerderheid de polis leidt met hun gemeenschapsbelang voor

ogen, wordt dit aangeduid met de algemene naam voor staatsvormen, politeia oftewel

‘burgergemeenschap’. Daar zijn goede redenen voor. Dat één persoon, of een klein

aantal, zich onderin de perfectie beheerst, is nauwelijks mogelijk; het eerst nog

militaire voortreffelijkheid, want die komt in een massa tot ontwikkeling. Daarom is

in die staatsvorm het meest gezaghebbende bevolkingsdeel dat wat de staat

verdedigt, en zijn het hier de wapenbezitters die burgerrecht hebben.

De ontaarding van de genoemde vormen zijn: van het koningschap tirannie,

van de aristocratie oligarchie en van de politeia democratie. Tirannie is namelijk

alleenheerschappij in het belang van de alleenheerser, oligarchie is gericht op het

belang van rijken en democratie op dat van de armen: geen van drieën richt zich op

het voordeel van de gemeenschap. (Aristoteles 350 v. Chr. : 22)

Hieruit blijkt dat Aristoteles Democratie ziet als een mislukte Politeia of Burgergemeenschap. Democratie is volgens hem dus vooral gericht op het welzijn van de armen (en niet op het creëren van een goede gemeenschap). Een mogelijke uitleg van deze tekst kan zijn dat Aristoteles met de politeia hetzelfde bedoeld als dat men tegenwoordig ziet als de ‘Ideale Democratie’. Maar

wat is dé Ideale Democratie? Een mogelijke ‘theorie’ is die van Cor Bijl, die hierover een artikel

schreef (zie bijlage achterin). Een paar citaten:

In wezen is de democratie ontstaan vanuit de behoefte het diepste ideaal van de mens(heid) te realiseren. Dat ideaal is de balans in alle tegenstellingen, de volmaakte vrijheid en verantwoordelijkheid, het Goede zijn en doen, de hemel op aarde, het zijn wie je echt bent of kortweg het Zijn.

VI


XXI

De vraag is echter of de democratie dit ideaal kan realiseren. Zeker nu de mensheid haar eigen voortbestaan bedreigt en daarmee verder van het ideaal verwijderd lijkt dan ooit. Het antwoord daarop is nee, dat kan de democratie niet. De reden daarvan is het feit dat de democratie een systeem is. Een systeem bestaat namelijk uit en is gericht op vormen zoals gedrag en voorzieningen. Daardoor bevindt het zich op het niveau van de tegenstellingen (de dualiteit). Het Zijn daarentegen bevindt zich op het niveau van de eenpuntigheid (de singulariteit) en staat daardoor los van vormen en tegenstellingen. Het Zijn wordt dan ook niet gerealiseerd door een systeem oftewel door de verandering van dat wat is, maar door overgave aan dat wat is. Anders gezegd, het wordt niet gerealiseerd door de mens (vanuit ideeën over goed en kwaad

oftewel met dogma's) te veranderen, maar door te laten zijn wie hij/zij echt is. (Cor

Bijl 2007: internet)

Conclusie §6.2 De Ideale Democratie is dus moeilijk te realiseren, waardoor het altijd wat overeenkomsten met een andere staatsvorm vertoont; in het geval van ‘de Stad der Zienden’ lijkt de staatsvorm veel op het Totalitarisme. Hiermee hebben we ook een antwoord op de vraag: ‘Waarom verschillen de staatsvormen in ‘de Stad der Zienden’ en ‘De Twee Getuigen’ op

sommigen punten heel erg van elkaar, en waarom vertonen ze op sommige punten overeenkomsten?

Het land in ‘de Stad der Zienden’ heet een democratische staatsvorm; het volk mag een volksvertegenwoordiging, een ministerraad en een gemeenteraad kiezen. Maar daarmee houdt de macht van het volk op. Dit is te verklaren uit het feit dat het in de praktijk erg lastig is om een ideale democratie te creëren. Hierdoor vertoond de ‘democratische’ staatsvorm overeenkomsten met andere staatsvormen. Ook in Nederland heeft het volk niet meer macht dan het kiezen van een volksvertegenwoordiging. Ook Nederland beschikt niet over de Ideale Democratie;

Nederland zal geschiedenis schrijven als ze formeel overgaat tot het loslaten van

het tot nu toe gehanteerde en toch al betwijfelde maakbaarheididee als grondslag van

ontwikkeling en probleemoplossing en overgaan op zijnsontwikkeling. Want dan

slaat ze de weg in naar de realisering van het diepste ideaal van de mensheid en

daarmee naar de ideale democratie en de echte oplossing van (de) problemen. (Cor



XXII

Bibliografie

• Perikles Lijkrede, 430 v. Chr. Uit: De kwetsbare Democratie, Tjitske Akkerman (Samenstelling) Amsterdam, Aksant, 2001

• Aristoteles Politica, 350 v. Chr. Uit: De kwetsbare Democratie, Tjitske Akkerman (Samenstelling) Amsterdam, Aksant, 2001

• Cicero De Re Publica, 54 v. Chr. Uit: De kwetsbare Democratie, Tjitske Akkerman (Samenstelling) Amsterdam, Aksant, 2001

• Rechten van de Mens en van de Burger van 26 augustus 1789 Uit: De kwetsbare Democratie, Tjitske Akkerman (Samenstelling) Amsterdam, Aksant, 2001

• Meint R. van den Berg De Twee Getuigen Kampen, Kok Voorhoeve, 1997

• Tjitske Akkerman De kwetsbare Democratie Amsterdam, Aksant, 2001

• Hans Werkman. In Memoriam Meint R. van den Berg

Nederlands Dagblad, 13 April 2001

• Encarta Encyclopedia Winkler Prins Microsoft, versie 12.0.0.0602, 2002

• José Saramago De Stad der Zienden J.M. Meulenhoff, Amsterdam, 2005-2, 319 blz. (eerste druk 2004, Portugal)

• Johanneke Braam Ziende blind – Vraagtekens bij de democratie, 2005

http://www.8weekly.nl/index.php?art=2960

• WorldWideBase.com Wisetogo, 2006

• Cor Bijl De ideale democratie, 2007-12-15

http://www.forumdemocratie.nl/de_ideale_democratie

• Van Dale Online woordenboek www.vandale.nl Van Dale Lexicografie bv, 2007


XXIII

Bijlage

De Ideale Democratie

We kunnen de democratie eigenlijk niet verbeteren zonder te weten wat de ideale

democratie is en hoe het gerealiseerd wordt. Aangezien hier niet of nauwelijks over

gesproken wordt, zal ik hiernavolgend uitleggen wat naar mijn idee en ook mijn

ervaring de ideale democratie is en hoe het gerealiseerd wordt.

In wezen is de democratie ontstaan vanuit de behoefte het diepste ideaal van de

mens(heid) te realiseren. Dat ideaal is de balans in alle tegenstellingen, de volmaakte

vrijheid en verantwoordelijkheid, het Goede zijn en doen, de hemel op aarde, het zijn

wie je echt bent of kortweg het Zijn.

De vraag is echter of de democratie dit ideaal kan realiseren. Zeker nu de mensheid

haar eigen voortbestaan bedreigt en daarmee verder van het ideaal verwijderd lijkt

dan ooit. Het antwoord daarop is nee, dat kan de democratie niet. De reden daarvan

is het feit dat de democratie een systeem is. Een systeem bestaat namelijk uit en is

gericht op vormen zoals gedrag en voorzieningen. Daardoor bevindt het zich op het

niveau van de tegenstellingen (de dualiteit). Het Zijn daarentegen bevindt zich op het

niveau van de eenpuntigheid (de singulariteit) en staat daardoor los van vormen en

tegenstellingen. Het Zijn wordt dan ook niet gerealiseerd door een systeem oftewel

door de verandering van dat wat is, maar door overgave aan dat wat is. Anders

gezegd, het wordt niet gerealiseerd door de mens (vanuit ideeën over goed en kwaad

oftewel met dogma's) te veranderen, maar door te laten zijn wie hij/zij echt is.

Dit wordt vanzelfsprekend gerealiseerd door bewustwording, door zelfacceptatie.

Oftewel door de onvoorwaardelijke acceptatie van iedere ervaring, dus van iedere

gedachte en gevoel die het leven, die op niets anders uit blijkt te zijn dan het Zijn,

biedt. Deze acceptatie houdt het volgende in: a) Er wordt geen gevolg gegeven aan de

wil van de ervaring. Want die wil de ervaring vermijden en bestrijden en deze

daardoor, paradoxaal genoeg, in stand houden (de wil van bijvoorbeeld de angst wil

de angst vermijden en bestrijden en zodoende in stand houden), b) De ervaring wordt

volledig, dat wil zeggen tot het punt van bevrijding, aangegaan/doorleefd. c) Er

wordt tot overgave gekomen aan de wil van het Ware Zelf die de innerlijke

waarnemer, het bewustzijn, is van de ervaring en bestaat uit de wil van het

Geheel/God/Allah. Een wil die niet gekend maar wel ervaren kan worden en bestaat

uit de (energie)impuls tot manifestatie in het hier en nu. Oftewel uit de volmaakt vrije

spontaniteit, het zijn van de "flow" van verandering.

Conclusie.

Op grond van het voorgaande kan worden geconcludeerd dat de ideale democratie

de democratie is die uit mensen bestaat die het Zijn hebben gerealiseerd. Tevens kan

worden geconcludeerd dat het ideaal van de mens en daarmee ook de ideale

democratie niet door het democratisch systeem, dus niet door systeemverandering,

gerealiseerd kan worden. Dit betekent niet dat het systeem niet verbeterd mag

worden, maar wel dat de ontwikkeling van het Zijn onontbeerlijk is voor de

verbetering van de democratie. Gesteld kan zelfs worden dat deze ontwikkeling,


XXIV

vanwege het feit dat deze de eenwording met het Geheel tot stand brengt, de enige is

die tot echte probleemoplossing leidt en dus nu, nu de problemen de mensheid als

geheel bedreigen, van cruciaal belang is voor het voortbestaan van de mensheid.

Aanbeveling.

Laten we daarom de discussie over de verbetering van de democratie (ook) richten op

het toegepast krijgen van zijnsontwikkeling, want die ontwikkeling ontbreekt nu

volledig in de reguliere wereld. Zelfs nu iedereen echt zichzelf wil zijn en dat vooral

vraagt van politici als zijnde cultuurdragers van de samenleving.

Nederland zal geschiedenis schrijven als ze formeel overgaat tot het loslaten van het

tot nu toe gehanteerde en toch al betwijfelde maakbaarheididee als grondslag van

ontwikkeling en probleemoplossing en overgaan op zijnsontwikkeling. Want dan

slaat ze de weg in naar de realisering van het diepste ideaal van de mensheid en

daarmee naar de ideale democratie en de echte oplossing van (de) problemen,. (Cor


Democratie versus · 2010. 11. 5. · Democratie oorspronkelijk bedoeld had, hoe ze Democratie...

Documents

Transcript of Democratie versus · 2010. 11. 5. · Democratie oorspronkelijk bedoeld had, hoe ze Democratie...