D E M O C RAT I E E N R E C H T S S TA AT

HOOFDSTUK 6

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Als de dictatuur een fel bekritiseerde staatsvorm is, welke dan wel?• Hoe ziet een goed regime er uit?• Waarom is dat regime dan zo goed?• Welke gevaren zijn er bij die staatsvorm?

Democratische rechtsstaat als ‘goede’ staatsvorm

Oef. p. 45 onderaan bekijk eens, stel jezelf de vraag wat dat te maken heeft met democratie.

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Kern van democratie: staatsvorm waarbij het volk zichzelf regeert

gebeurt dat in praktijk ook zo?

• Onderscheid tussen directe en indirecte democratie.

Volk wordt om antwoord representatieve gevraagd referendum democratie

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Referendum: besluitvormingsmiddel waarbij aan de stemgerechtigden een beleidskwestie ter goedkeuring of ter afkeuring wordt voorgelegd in de vorm van een vraag

kan bindend of niet bindend (of adviserend) zijn

raadgevend, raadplegend, correctief of keuzereferendum

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

(staat niet in cursus)

• Raadgevend referendum: door de bevolking aangevraagd referendum.• Raadplegend referendum: door de politiek

aangevraagd referendum. • Correctief referendum: waarbij een besluit van de

volksvertegenwoordiging tegengehouden kan worden.• Keuzereferendum: waarbij niet voor of tegen een

bepaald voorstel gestemd kan worden, maar gekozen kan worden tussen alternatieven.

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Contra’s voor referendum?

• Voorbeeld referendum: ‘Een beroemd/berucht Belgisch referendum was dat omtrent

de Koningskwestie, in 1950 waarbij de mening van de Vlaamse meerderheid door de Waalse vakbonden zwaar

aangevochten werd, en aanleiding gegeven heeft tot zware rellen, met doden als gevolg, zodat koning Leopold

III ondanks een instemming van de meerderheid van de bevolking, gedwongen was om troonsafstand te doen om de

monarchie te redden. Hij werd opgevolgd door de kroonprins, zijn oudste zoon Boudewijn I van België.’

Andere voorbeelden in België: http://nl.wikipedia.org/wiki/Volksraadpleging

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Indirectie democratie: nooit zal iedereen kunnen / willen bezig zijn met bestuur van zijn maatschappij. (cf. Plato vs Aristoteles)

kwestie van kennis, ervaring, tijd, zin, …

Volksvertegenwoordigers die in naam van volk beslissingen nemen: representatieve democratie

Parlementaire democratie presidentieel stelsel semi-presidentieel

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Parlementaire democratie: een representatieve democratie waarbij de burgers via gekozen vertegenwoordigers in het parlement, de wetgevende macht, invloed hebben op het beleid. (vb. België)

• Presidentieel stelsel:  regeringsvorm waarbij de uitvoerende-, wetgevende- en rechtsprekende macht strikt gescheiden zijn. De uitvoerende macht, (president), is geen verantwoording schuldig aan de wetgevende macht, gevestigd in het congres, maar kan de wetgevende macht nooit ontbinden. (vb. VSA)

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Semi-presidentieel stelsel: regeringsvorm waarbij de president en de minister-president van een land beide actief participeren in het dagelijks bestuur van de staat. In dit systeem dient de regering (minister-president en ministers) verantwoording af te leggen aan de volksvertegenwoordiging en kan zij ook vallen, bijvoorbeeld door een motie van wantrouwen.

(Vb. Frankrijk, Rusland, Egypte, Pakistan.)

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Is België een directe of indirecte democratie? Waarom heeft het deze vorm? (p.47 bovenaan)

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Voorwaarden voor democratie:

Als we geen criteria kunnen hanteren om te bepalen of een staat als dan niet democratisch is, kan het begrip een eigen leven gaan leiden:

• Hitler noemde het Derde Rijk de “waarachtige Germaanse democratie”.

• Saddam Hoessein noemde het een “democratische zege” toen 99,9% van de kiezers zich in gecontroleerde verkiezingen voor zijn presidentschap uitsprak.

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

Om het democratische gehalte van een samenleving of organisatie te bepalen, zou men kunnen gebruikmaken van een soort checklist van criteria. (p.47 onderaan)

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• België voldoet nog aan een aantal andere criteria:er zijn vrije verkiezingen voor een parlementer is een meerpartijenstelsel (<-> dictatuur)de regering wordt gecontroleerd door de gekozen

volksvertegenwoordiging en kan door haar naar huis gestuurd worden

de burgers zijn voor de wet gelijk

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Stemrecht of stemplicht?

NIEUWSITEM VRT: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/journaal/2.30592?video=1.1764821

ARTIKEL:"Democratie mag ook gepaard gaan met plichten"

België: recht en plicht van meerderjarige om zijn volksvertegenwoordiger aan te duiden. In de praktijk geen STEMPLICHT maar een OPKOMSTPLICHT omdat je blanco of ongeldig mag stemmen.

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Argumenten tegen stemplicht

Vrijheid om niet mee te doen wordt ontnomen Invloed van media wordt groter (cf. Berlusconi) Opinies van bekende mensen en drukkingsgroepen wordt

groterAantal stemmende mensen is graadmeter voor interesse

en vertrouwen in volksvertegenwoordigers.Aanmoediging om proteststem uit te brengen

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Argumenten voor stemplicht:Burgerschap impliceert naast rechten ook plichten.Zonder stemplicht gaan de sociaal zwakkeren minder

stemmen waardoor verkiezing niet representatief is.Zij die reeds machtig zijn zullen systematisch meer

winnen terwijl zij net niet de nood aan politieke vertegenwoordiging hebbenStemplicht versterkt de sociale rechtsvaardigheid en de

representativiteit Je behoedt democratie voor ‘vermarkting’ van de

verkiezingen.Stemplicht stimuleert verantwoordelijkheidsgevoel

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Voor- en nadelen van democratie:In 1900 was er geen enkele democratie in de wereld, nu zijn het er circa 120.• Amartya Sen: democratie is meer dan principe, helpt een

staat ook praktisch vooruit.

Toch zijn er valkuilen en nadelen verbonden met de democratie.

Korte termijnlogicaNiet altijd rationele beslissingVersnippering van eenheid van een land…

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Rechtsstaat:De wet geldt voor iedereen. Niemand staat er boven en

niemand kan de wet eenzijdig aanpassen.

Niet alle democratische landen zijn rechtsstaten:

5 voorwaarden:o Regels zijn billijk / rechtvaardig voor het samenleveno Regels worden door de meerderheid opgesteld (al dan niet

representatief)o Geen willekeur bij toepassing van de regels (consequent)o Geen discriminatieo Toepassen van regels moet openbaar, controleerbaar en

afdwingbaar zijn

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Belangrijkste element van rechtstaat: grondwet.bij meeste moderne rechtsstaten. (niet bij Engeland en Israël)

Grondrechten van de burger zijn hierin opgenomen Grondslag van onze staatsinrichting wordt er in beschreven

Grondwet + aantal andere ongeschreven en geschreven regels = constitutie

België is een constitutionele monarchie EN

een parlementaire representatieve democratie.

Ook de scheiding der machten is een vereiste voor de rechtsstaat.

DEMOCRATIE EN RECHTSSTAAT

• Inbreuken op regels rechtsstaat:

George W. Bush over ‘alternative methods’ in Guantanamo.http://www.youtube.com/watch?v=pDh0tz3tfKc

Brandon Neely; Guantanamo guard speaks:http://www.youtube.com/watch?v=eV6jMCASgGc

Obama on Guantanamo:http://www.youtube.com/watch?v=K5YdOglPBtw