Jaarverslag2013

JAA

RV

ER

SLA

G 2

01

3D

ELT

AR

ES

Onze missie

Het op topniveau ontwikkelen en

toepasbaar maken van kennis op het gebied

van water, ondergrond en infrastructuur

voor mens, milieu en maatschappij.

Deltares is daarbij onafhankelijk, stelt

hoge eisen aan de kwaliteit van de

kennis en adviezen en werkt nauw samen

met overheden, ondernemingen en

kennisinstellingen in binnen- en buitenland.

Bij Deltares is kennis de kern.

INHOUDSOPGAVE

02 VOORWOORD

04 PROJECTEN

Waterveiligheid 06 ‘Werken met de natuur’ in cruciale fase08 Korte berichten

Ecosystemen en milieukwaliteit10 Nieuwe methode herstel zeegras succesvol12 Korte berichten

Water en grondstoffen14 Eerste resultaten in strijd tegen verzilting16 Korte berichten

Bouwen in de delta18 Bodemdaling: onderschat probleem

met grote gevolgen20 Korte berichten

Duurzame inrichting deltagebieden22 Goed voorbereid investeren

in onzekere toekomst24 Korte berichten

Software26 Doorbraak in dijkbeheer28 Korte berichten

Faciliteiten30 ‘Elke opdracht is maatwerk’32 Korte berichten

34 KENNIS DELEN

36 Bezoeken

38 Samenwerkingsverbanden

40 JIP’s

41 Publicaties

42 Symposia/Opleidingen

44 ORGANISATIE

46 Toelichting cijfers 2013/Winst- en verliesrekening

47 Verdeling omzet/Balans

48 Cees Veerman: ‘Deltares maakt topkennis dienstbaar aan de maatschappij’

49 Raad van Toezicht/Adviesraad

50 Wetenschapsraad/Jonge Wetenschapsraad

51 Promovendi/Leerstoel

52 Medewerkers

54 Prijzen

55 Nieuwbouw

‘Enabling Delta Life’ is sinds de oprichting van Deltares ons motto. Ook in 2013 hebben we laten zien dat dit voor ons geen loos begrip is, maar dat we relevante kennis op topniveau inzetten en ontwikkelen om Nederland duurzaam bewoonbaar te houden. Zo hebben wij in 2013 cruciale bijdragen geleverd aan de onderbouwing van de Deltabeslissingen en aan het Wettelijk Toetsinstrumentarium, ontwikkelingen die in de komende jaren zeer bepalend zullen zijn voor de waterveiligheid en zoetwatervoorziening in Nederland.

Maar ook op andere gebieden hebben we ons laten zien, zoals bij de breed gewaardeerde beoordeling van de gevolgen van aardbevingen voor de infrastructuur in Groningen en bij het signaleren van bedreigingen van onze grondwaterkwaliteit. De kennis die we in Nederland hebben opgebouwd wordt internationaal erkend. We brengen onze ‘Enabling Delta Life’-kennis dan ook op veel plaatsen in de wereld in de praktijk. Dit komt overheden en inwoners van andere delta’s ten goede, maar opent ook deuren voor het bedrijfsleven.

ONTWIKKELING KENNISAGENDABij onze aanpak zoeken we voortdurend naar nieuwe mogelijkheden omdat het altijd (kosten)effectiever en efficiënter kan. Eén van die innovaties is ‘werken met de natuur’. Het bijzondere hiervan is dat diverse maatschappelijke waarden als waterveiligheid, kwaliteit van de leefomgeving, ecologie en economie met elkaar worden gecombineerd. Uit pilots is gebleken dat het concept werkt, maar er zijn nog veel onzekerheden. Het komt er nu op aan de kennis uit te breiden en instrumenten

te ontwikkelen voor ontwerp, toetsing, beheer en governance die de risico’s in kaart brengen en beter beheersbaar maken. De projecten die we in 2013 met diverse partners zijn gestart, gaan hieraan een belangrijke bijdrage leveren. Niet alleen in Nederland, maar bijvoorbeeld ook op Java bij het tegengaan van ernstige kusterosie.

In 2013 zijn ook goede resultaten geboekt bij de aanpak van verzilting. Op steeds meer plekken wordt zoet water zouter, waardoor sectoren als landbouw en industrie forse schade kunnen oplopen. Deltares was er al langer van overtuigd dat er methoden zijn waarmee de zoetwatervoorraad ondergronds kan worden vergroot. Met het Zeeuwse project GO-FRESH zijn de eerste bewijzen geleverd. De kennis die hier is ontwikkeld wordt inmiddels geëxporteerd, onder meer naar Bangladesh.

Regelmatig heeft Deltares in 2013 de aandacht gevraagd voor een probleem dat in veel delta-steden en kustgebieden een grotere bedreiging voor de inwoners vormt dan zeespiegelstijging: bodemdaling. Dat is hard nodig want de aandacht van overheden hiervoor is nog gering, terwijl bodemdaling in een aantal regio’s wel al ingrijpende gevolgen heeft voor de waterveiligheid, drinkwatervoorziening en economie. In New Orleans en Jakarta staat het probleem inmiddels op de kaart en zijn hiervoor projecten gestart waarbij Deltares betrokken is.

Waterkwaliteit is in delta’s vaak een groot probleem door de vele activiteiten die in de schaarse, dichtbevolkte ruimte gecombineerd moeten worden. In 2013 werd in Singapore samen met NUSDeltares, een

OP VEEL PLAATSEN EEN

ZICHTBARE IMPACT

02

DELTARES voorwoord

samenwerkingsverband van Deltares en de universiteit van Singapore, een innovatief monitoringssysteem voor de waterkwaliteit in gebruik genomen. Hierdoor wordt het mogelijk continu de waterkwaliteit in een heel gebied te monitoren en te voorspellen. De actuele informatie zorgt voor een beter beheer van de kustwateren en tijdige alarmering bij calamiteiten.

In een aantal landen zijn de gevolgen van klimaatverandering al merkbaar. In landen waar dat nog niet zo duidelijk is, zijn overheden zich er wel van bewust dat ze daar mee te maken gaan krijgen. Hoe klimaatverandering in het beleid moet worden verwerkt, is echter voor velen een open vraag. Nederland loopt met het Deltaprogramma wereldwijd voorop in klimaatadaptatie. Deltares werkte mee aan de methodes die hiervoor zijn ontwikkeld en past ze nu ook in het buitenland toe. In 2013 bijvoorbeeld in Thailand en Vietnam.

SAMENWERKINGKennis ontwikkelen doet Deltares altijd in samenwerking met andere kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en overheden. De kennisontwikkeling krijgt door onderzoeksprojecten die in kader van het Topsectorenbeleid worden uitgevoerd nog

een extra impuls. In de ‘Gouden Driehoek’ van overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen heeft Deltares een eigen rol als verbinder van fundamentele en toegepaste kennis, maar ook als verbinder van kennis met de markt. De samenwerking versterkt de internationale toppositie van Nederland op het gebied van deltatechnologie.

MEDEWERKERSOnze activiteiten in 2013 hebben er aan bijgedragen dat onze ambitie om in 2015 nationaal en internationaal erkend te worden als internationaal topinstituut, binnen handbereik ligt. We zien dat onze ideeën wereldwijd van invloed zijn bij de aanpak van actuele maatschappelijke vraagstukken en dat onze oplossingen enthousiast en succesvol worden toegepast. De hoogwaardige vakkennis en toewijding van alle medewerkers van Deltares leveren hier de belangrijkste bijdrage aan. We kunnen rekenen op ieders inzet. Daarom hebben wij er alle vertrouwen in dat de kennis van Deltares ook in 2014 op veel plaatsen een zichtbare impact zal hebben.

Directie Deltares

Vlnr: Maarten Smits, Erik Janse en Ron Thiemann.

Als toonaangevend kennis-

instituut werkt Deltares

op een maatschappelijk

verantwoorde manier. MVO

is de bestaansgrond van

de organisatie. Alles wat

Deltares doet staat in het

teken van duurzaamheid:

streven naar droge voeten,

voldoende schoon water en

een gezonde en duurzame

leefomgeving. Maar MVO

gaat verder. Het blijkt

ook uit de bedrijfsvoering:

doelmatig, integer en met

een minimale impact op

het milieu. MVO is dan ook

terug te vinden als rode

draad in dit jaarverslag.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)

03 Jaarverslag 2013

04

• Waterveiligheid

• Ecosystemen en milieukwaliteit

• Water en grondstoffen

• Bouwen in de delta

• Duurzame inrichting deltagebieden

• Software

• Faciliteiten

Projecten

Deltares nam in 2013 aan vele nationale en internationale projecten deel. Ze zijn zeer divers van aard, maar hebben één ding met elkaar gemeen: ze leveren een bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke problemen. Een aantal projecten is geselecteerd en wordt nader toegelicht. Ze geven een goed beeld van de vijf thema’s waarop Deltares zich richt.

05 Jaarverslag 2013

06

PROJECTEN waterveiligheid

Mindert de Vries, specialist ‘werken met de natuur’: ‘Wat gebruik maken van de natuur bij waterbouwkundige werken zo mooi maakt, is dat diverse maatschappelijke waarden als waterveiligheid, kwaliteit van de leefomgeving, ecologie en economie met elkaar worden gecombineerd en elkaar versterken.’‘Daarnaast biedt ‘werken met de natuur’ een aantal andere voordelen: het is vaak goedkoper dan harde infrastructuur, kan sneller worden aangelegd en gemakkelijker aangepast aan ontwikkelingen als zeespiegelstijging. Uit diverse pilots is gebleken dat het concept werkt, maar er zijn nog veel onzekerheden. Het komt er nu op aan de kennis uit te brei-den en veel gegevens te verzamelen zodat we instrumenten kunnen ontwikkelen voor ontwerp, toetsing, beheer en governance. Met de instrumenten worden de risico’s in kaart gebracht en beter beheersbaar. De projecten die we in 2013 zijn gestart, gaan hieraan een belangrijke bijdrage leveren.’

OESTERDAM‘Het gaat bijvoorbeeld om de pilot in de Oosterschelde bij de Oesterdam. De slikken langs de dam slinken door een tekort aan zand. Daardoor neemt de golfhoogte toe en daarmee de belasting op de dijk. Maar het verdwijnen van de slikken is ook slecht voor de biodiversiteit. De slikken zijn in 2013 opgehoogd door het aanbrengen van grote hoeveelheden zand, waardoor de golfbelasting zal afnemen. Samen met Rijkswaterstaat, NIOZ, IMARES en HZ University monitoren we nu de ontwikkeling van de platen en de golfbelasting op de dijk. Dit dient als basis voor modelkalibratie. Het is een welkome aanvulling op de huidige modellering voor kustbeheer met zandsuppleties, zodat rekening kan worden gehouden met de afwijkende condities in de Oosterschelde en de aanwezigheid van oesterriffen.’

HERSTEL MANGROVE‘Daarnaast zijn we, samen met internationale partners, in Indonesië een belangrijk project gestart om mangroves te

herstellen, waarvan wereldwijd vele kilometers langs de kust zijn verdwenen. Mangroves hebben een belangrijke rol bij de kustveiligheid, maar dragen ook bij aan het ecosysteem. Door een innovatieve techniek wordt het slib voor de kust vastgelegd, waardoor de kust weer aan kan groeien. Hierop kan de mangrove zich dan vrij snel herstellen.’‘Ook hebben we in 2013 het startsein gekregen voor een paar belangrijke Europese projecten. Eén daarvan is FAST, waarvan Deltares de coördinator is. Doel van FAST is een tool te ontwikkelen waarmee dijkbeheerders de stabiliteit van een dijk met een voorland kunnen berekenen. Hiervoor zullen op acht locaties in vier Europese landen de komende vier jaar metingen worden verricht.’‘Tevens is groen licht gegeven voor vier grote Nederlandse onderzoeksprojecten, waaronder de pilot zachte voor-landen bij de Houtribdijk (een project met Ecoshape in het Hoog waterbeschermingsprogramma) en BE SAFE (Bio- Engineering for Safety using vegetated foreshores, een NWO-project meegefinancierd door Ecoshape). Hierin werken we samen met TU Delft, andere kennisinstituten, het bedrijfsleven en terreinbeheerders. Dit project richt zich op het benutten van begroeide vooroevers, zoals schorren en ooibossen, om overstromingrisico’s te verlagen. We willen meer inzicht krijgen in de werking van vooroeversystemen en de wijze waarop deze kunnen bijdragen aan hoogwater-bescherming.’

KENNISPARTNER‘Werken met de natuur heeft tot ontwikkeling kunnen komen door de samenwerking van een groot aantal partijen, verenigd in de Stichting Ecoshape. De rol van Deltares is vooral die van kennispartner. Wij brengen proceskennis, experimentele faciliteiten en numerieke instrumenten in op het gebied van golven, sedimenttransport en ecosystemen. Vervolgens verwerken we in onze modellen de opgedane kennis van de pilots, zodat het concept straks grootschalig en veilig kan worden toegepast.’

De aandacht voor ‘werken met de natuur’ neemt wereldwijd snel toe. In 2013

is een aantal belangrijke grote projecten gestart die veel nieuwe kennis gaan

opleveren. Het komt er de komende jaren op aan deze kennis om te zetten in

toepasbare instrumenten voor ontwerp, toetsing, beheer en governance, zodat

het concept grootschalig en veilig kan worden toegepast.

‘WERKEN MET DE NATUUR’ IN CRUCIALE FASE

07 Jaarverslag 2013

“Natuurlijke oplossingen zijn vaak goedkoper

dan harde infrastructuur ”

Mindert de Vries (1960) is bioloog en heeft jarenlange ervaring met concepten waarbij veiligheid, landschap, milieu en mensen optimaal tot hun recht komen. Hij leverde een bijdrage aan ‘werken met de natuur’-projecten in onder meer de Mekong Delta, Amerika en Singapore en ontwikkelde concepten als de ‘rijke dijk’ en de ‘groene golfremmende dijk’. Naast specialistisch adviseur bij Deltares, is hij lector aan de HZ University of Applied Sciences.

CV

PROJECTEN waterveiligheid

08

STERKTE VEEN STEEDS BETER IN BEELDWereldwijd is er grote behoefte aan kennis over veen, met name als het om de draagkracht gaat. Want dat is belang-rijk voor het ontwerp van een dijk of andere infrastructuur, zoals wegen en spoorwegen. Deltares doet sinds een paar jaar onderzoek naar de sterkte van veen omdat er al geruime tijd wordt vermoed dat de ontwerpnormen te conservatief zijn en er onnodig kosten worden gemaakt. Uit een eerste veldonderzoek bij de Markermeerdijk in Noord-Holland in 2011 is al gebleken dat veen inderdaad sterker is dan verwacht. In 2013 is een vervolgonderzoek gestart voor dezelfde dijk. Dit richt zich op het implementeren van het resultaat uit het eerdere onderzoek en heeft tot doel een aangepaste ontwerp-methodiek voor de dijk te ontwikkelen.De stabiliteit van een waterkering levert in het ontwerp de grootste onzekerheid op. Voor veel dijken, zeker dijken op een veen ondergrond, is de vraag of de stabiliteit voldoende is tijdens hoogwater belangrijker dan de vraag of de dijk hoog genoeg is. Meer inzicht in de sterkte leidt op termijn

tot verbetering van ontwerp richtlijnen waardoor naar verwachting dijkversterkingen optimaler kunnen worden uitgevoerd. Dit heeft niet alleen financiële voordelen, maar ook minder impact op de omgeving.Deltares doet het onderzoek in opdracht van Rijkswater-staat en het Hoogheemraadschap Hollands Noorder-kwartier, beheerder van de Markermeerdijk.

BETERE BESCHERMING

EUROPESE KUSTENKustgebieden worden steeds kwetsbaarder voor overstro-mingen. Het risico neemt toe door zeespiegelstijging en klimaatverandering, maar er ontstaat tevens meer kans op schade door toenemende economische activiteiten en investeringen langs de kust. Veel Europese kustgebieden zijn echter nog onvoldoende beschermd. Met het EU-project RISC-KIT, dat van 2013 tot 2017 loopt, wil de EU de kust beheerders instrumenten aanreiken waarmee ze maatregelen kunnen nemen om de kustveilig-heid te vergroten. Deltares coördineert het project dat in totaal achttien Europese partners heeft, waaronder kennis-instituten, universiteiten, industrie en overheden. Er zal software ontwikkeld worden waarmee snel de zwakke plekken langs een kust kunnen worden vastgesteld. Een ander pakket, op basis van Delft-FEWS, Delft3D en XBeach, rekent door hoe deze locatie zich onder toekomstige omstandigheden ontwikkelt en wat de gevolgen zijn voor de veiligheid. Tevens wordt een inventarisatie gemaakt van de oplossingen die al worden toegepast, om duidelijk te krijgen welke maatregel onder welke omstandigheden het meest effectief is, zowel qua veiligheid als kosten. Ook komt er een database beschikbaar met fysische, demografische en economische gegevens. De software wordt op tien verschillende locaties in Europa getest, maar is wereldwijd te gebruiken. Alle software wordt open source en is vrij beschikbaar.

Scheuren meten in het veen.

WTI 2017VERDER DOORONTWIKKELDIn 2013 is het Wettelijk Toetsinstrumentarium 2017 (WTI) verder doorontwikkeld tot een hecht integraal programma. Alle onderzoeksprojecten, het datamanagement, probabilistisch rekenen (omgaan met onzekerheden) en softwareontwikkeling zijn in samenhang opgepakt. Ook is de relatie gelegd met aanverwante programma’s voor waterveiligheid. Resultaten van het onderzoek zijn immers ook van belang voor lopende beleidsprogramma’s en voor het ontwerpen en het beheren van de dijken, duinen en kunstwerken. Zo kon, mede door de resultaten van het WTI programma, relatief snel het ontwerpinstrumentarium voor de dijkverbeteringswerken in het Hoogwaterbeschermings-programma worden opgesteld.In het programma WTI 2017 wordt het nieuwe wettelijk toetsinstrumentarium voorbereid voor de vierde toetsronde die in 2017 begint. Waterkeringbeheerders toetsen daar-mee hun primaire waterkeringen (langs de kust, de rivieren en estuaria). Het WTI 2017 sluit aan op de nieuwe Waterwet van 2014. De overstap op nieuwe normen, gebaseerd op overstromingskansen, betekent dat een geheel nieuw instrumentarium moet worden ontwikkeld.Het WTI wordt in opdracht van het ministerie van Infra-structuur en Milieu uitgevoerd.

09 Jaarverslag 2013

DELFT-FEWS IN MEER DAN 35 LANDEN

RISICOANALYSE BRISBANE RIVERDe Australische Brisbane River had in 2011 te kampen met een enorme overstroming, waarbij 38 slachtoffers vielen en de economische schade opliep tot 2 biljoen dollar. Om herha-ling te voorkomen, schakelde de Australische overheid hulp van buiten in. Samen met Royal HaskoningDHV en twee Australische partners, kreeg Deltares in 2013 de opdracht te

onderzoeken hoe de waterveiligheid in het stroomgebied van de Brisbane River kan worden verbeterd.De eerste stap is een hydrologische studie van de rivier. Met behulp van het softwarepakket FEWS berekent Deltares een jaar lang de kansen op extreme waterstanden in het stroomgebied. Bekeken wordt waar de kritische waterstanden worden

overschreden, hoe vaak dat gebeurt en op welke locatie het mis kan gaan. Het is voor het eerst dat FEWS toepasbaar is gemaakt voor langeter-mijnvoorspellingen. Het model is de basis voor de maatregelen om water-overlast in de toekomst te beperken en zal straks door de rivierbeheerders zelf worden toegepast.

OVERSTROMINGSRISICO’SBETER VOORSPELBAAR Deltares heeft een nieuw mondiaal model ontwikkeld waar-mee tot honderd jaar vooruit kan worden berekend wat de gevolgen van klimaatverandering en socio-economische veranderingen betekenen voor de overstromingsrisico’s van rivieren. Voor de hele wereld wordt snel en nauwkeurig inzichtelijk gemaakt hoe vaak een rivier zal overstromen en hoe ernstig de overstroming van het gebied zal zijn. De behoefte aan een goed voor spellings model voor mondiale over stromingsrisico’s neemt toe. Alleen al de economische schade door overstromingen is ongeveer 28 miljard dollar per jaar. De verwachting is dat dit bedrag de komende decennia verder zal stijgen door klimaatveran-

dering en groeiende bevolking. Het is vooral voor investeerders, zoals de Wereldbank, bedrijven en herverzekeraars belangrijk te weten hoe het risicoprofiel in een gebied waarin zij opereren of portfolio beheren zich gaat ontwikkelen en hoeveel schade een over-stroming kan aanrichten. Zij kunnen dit meenemen in hun investerings- of bedrijfsbeleid. Maar ook overheden kunnen de informatie toepassen bij hun waterveiligheidsbeleid.Het model is ontwikkeld samen met het Instituut voor Milieuvraag stukken van de VU Amsterdam, de Universiteit Utrecht en het Plan bureau voor de Leefomgeving.

NetherlandsGermanyEnglandWalesScotlandIrelandSwitzerlandItalyAustriaSpainUSACanada

MexicoPanamaTrinidad & TobagoColombiaBoliviaBrasilArgentina/UruguayAustraliaGhanaSudanPakistanIran

TurkeyUnited Arab Emirates (Abu Dhabi)ThailandSingaporeSouth KoreaChinaTaiwanMekong river basin (Vietnam, Laos, Cambodia, Thailand)Niger river basinZambezi river basin

Delft-FEWS, het data-integratieplatform van Deltares voor voorspel-lingen en dagelijks water-beheer, wordt inmiddels in meer dan 35 landen gebruikt. Met Delft-FEWS kunnen waterbeheerders tijdig maatregelen nemen waardoor de schade door hoogwater en droogte kan worden beperkt. Gebruikers van Delft-FEWS communiceren sinds een aantal jaar met elkaar via een speciale community portal (www.delft-fews.nl). In 2013 waren hier bijna 1000 gebruikers bij aangesloten.

10

PROJECTEN ecosystemen en milieukwaliteit

Luca van Duren is marien bioloog en gespecialiseerd in de relatie tussen stroming en waterplanten en waterdieren. Namens Deltares is zij betrokken bij het project ‘Zeegras-herstel Waddenzee’. De sleutel voor het succesvolle herstel in de Waddenzee ligt volgens haar in het combineren van kennis over de plantensoort met kennis over de fysische omgeving. Voor het laatste stond Deltares aan de lat. ‘We hebben de factoren voor succesvol herstel in beeld. Deze kennis kan nu op andere locaties worden toegepast.’

Waarom is zeegras zo belangrijk voor de Waddenzee?‘De aanwezigheid van zeegras is een graadmeter voor de kwaliteit van het water, het gedijt alleen goed in een schone omgeving. Daarnaast is zeegras een biobouwer en vergroot het de biodiversiteit. Het beïnvloedt de structuur van de zeebodem en zorgt voor diversiteit van het land-schap. Dat trekt andere planten en dieren aan dan een kale zandplaat. Zeepaardjes en zeenaalden bijvoorbeeld vertoeven graag in een zeegrasveld. Ook is het de kraam-kamer voor verschillende vissoorten en schaaldieren.’

Hoe komt het dat zeegras praktisch is verdwenen en momenteel een beschermde status heeft?‘Rond 1930 heeft de zeegraspopulatie wereldwijd een enorme klap gehad door het uitbreken van een schimmel-ziekte. Op zich moet een soort dit kunnen hebben en zich hiervan kunnen herstellen. Dat is op een aantal locaties ook gebeurd. Maar niet op de vele locaties waar de condities voor zeegras door menselijke ingrepen zijn verslechterd. Decennialang zijn er nutriënten uitgespoeld door overbemesting. In Nederland heeft de bouw van de Afsluitdijk veel invloed gehad op de zeegraspopulatie in

de Waddenzee. Door de veranderde dynamiek kan het zeegras daar moeilijk terugkomen.’

Wat zijn de randvoorwaarden voor succesvol herstel?‘We hebben veel geleerd van eerdere projecten, ook al waren die niet succesvol. Heel belangrijk is een verbetering van de natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld door overbemesting aan te pakken. Op sommige locaties, zoals in Duitsland, heeft het zeegras zich hierdoor vanzelf hersteld. Ook in de Waddenzee is de natuurlijke omgeving sterk verbeterd, maar dat bleek niet voldoende. Je hebt namelijk voldoende zaadaanvoer nodig en die ontbrak. Voor een duurzaam herstel moet de zeegraspopulatie ook groot genoeg zijn om de jaren dat er weinig zaadproductie is te overbruggen.’‘Met de ‘Zeegraskansenkaart’ die al in 2005 door Rijks-waterstaat is ontwikkeld, hebben we vastgesteld welke plekken in de Waddenzee voldoen aan de eisen die zeegras aan zijn natuurlijke omgeving stelt. Vervolgens hebben we op basis van een stromingsmodel gekeken hoe zeegras-zaad zich vanuit verschillende locaties zou verspreiden. Je wilt immers dat het zaad op die plekken terecht komt waar de natuurlijke omstandigheden voor zeegras het meest gunstig zijn en de kans het grootst is dat het zich verder ontwikkelt.’

Hoe zijn de resultaten?‘We hebben ons gericht op groot zeegras dat groeit in het intergetijdengebied. Het zaad moest van elders aangevoerd en is door een groot aantal vrijwilligers van de Waddenvereniging onder begeleiding van experts verza-meld bij het Duitse Waddeneiland Sylt. Op verantwoorde wijze, zonder schade toe te brengen aan de populatie daar. Met een speciale, in Amerika al succesvol toegepaste, techniek is het zaad in 2011 voor het eerst uitgezaaid. De eerste resultaten in 2012 waren succesvol. In dat jaar hebben we opnieuw in Duitsland verzameld zaad uitge-zaaid. In 2013 is niet meer opnieuw uitgezaaid. In theorie moet er nu zoveel zeegras staan dat de soort zichzelf in stand houdt. Of dat gaat lukken, moet de toekomst uitwijzen.’

Zeegras is een belangrijke graadmeter

voor de kwaliteit van het water. Herstel

van de zeegraspopulatie is dan ook

één van de doelen van de Europese

Kaderrichtlijn Water. Dat is echter niet

eenvoudig en veel pogingen zijn op

niets uitgelopen. Met het project in de

Waddenzee lijkt het tij gekeerd.

NIEUWE METHODEHERSTEL ZEEGRAS SUCCESVOL

11 Jaarverslag 2013

Luca van Duren (1965) studeerde mariene biologie in Groningen en promoveerde op de relatie tussen stroming en plankton. Zij heeft acht jaar bij het toenmalige NIOO (nu NIOZ) in Yerseke gewerkt aan de relatie tussen stroming en ecologie. Zij werkt sinds 2008 bij Deltares. Zij deed onder meer onderzoek naar de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren en vogels, effecten van menselijke ingrepen op de natuur van het Schelde estuarium, en slibdynamiek en ecologie van de Waddenzee.

CV

Voor meer informatie over ‘Zeegrasherstel Waddenzee’,

scan de code

“De methode die voor de

Waddenzee is ontwikkeld, kan elders worden

toegepast”

WATERKWALITEIT

NOORDZEE Deltares ontwikkelde een methode om de meest kosteneffectieve strategie te bepalen om de water-kwaliteitsnormen in de Noordzee te halen. Dat is een belangrijke stap vooruit. De klassieke aanpak had veel berekeningen nodig met zware modellen en dan nog leverde deze vaak niet de voordeligste methode om alle doelen te halen. De nieuwe methode brengt individuele bronnen in beeld, de kosten om deze te sane-ren en het effect van die sanering. De methode kan ook worden toegepast in andere gebieden (zowel mariene als meren en zoetwaterreservoirs). De verwachting is dat verschillende buitenlandse partijen dezelfde methode zullen gaan toepassen voor de onder hun verantwoordelijkheid vallende delen van de Noordzee en stroomgebieden. Met de universiteit van Hamburg is hiervoor voor het Duitse gedeelte al een concreet project uitgewerkt.

HAALBAARHEID HERSTEL

WATERVOGELSTAND Voor het project ANT (Autonome Neergaande Trends) werd het eindadvies opgeleverd. ANT is in 2009 gestart in verband met de haalbaarheid van de herstelopgaven van de watervogelstand in het IJsselmeer, Markermeer en IJmeer. De populatie watervogels neemt in deze Natura2000-gebieden al sinds de jaren 90 af. De overheid wilde achter-halen wat hiervan de oorzaak was, voordat er afspraken worden gemaakt met Brussel over nieuwe normen. Na vier jaar onderzoek is duidelijk dat de oorzaak vooral in het afnemende voedselaanbod ligt. Door een succes-volle toepassing van de Wet Veront-

reiniging Oppervlaktewater (WVO) en de Kaderrichtijn Water (KRW) is de hoeveelheid voedingsstoffen voor algen en mosselen verminderd en daarmee de beschikbaarheid voor vogels. Ook de invloed van de visserij en klimaatverandering spelen een rol. Op basis van het onderzoek kunnen nu gerichter maat regelen worden ontworpen om deze neergaande trends te keren of een verdere afname te voorkomen. Het zal met name gaan om inrichtingsmaatregelen in het IJsselmeergebied, zoals het vergroten van land-waterovergangen en luw gelegen ondiepten.De kennis die is opgedaan in het

ANT-project wordt door Deltares ook toegepast bij andere projecten als MarkerWadden, MIRT-verkenning Hoornse Hop, oeverdijken Noord-Holland, versterking Houtribdijk en vismigratie rivier Afsluitdijk.Het ANT-onderzoek is uitgevoerd door een consortium van Deltares (project-management), de (toen malige) ministeries LNV en V&W, Building with Nature, NIOO, WUR, TUDelft en Imares.

VERBETEREN WATERKWALITEIT

Samen met SorbiSense en Alterra ontwikkelde Deltares een eenvoudig meetsysteem om nauwkeurig de bronnen van een stof als nitraat in landbouwgebieden op te sporen. De Flow-Cap wordt geplaatst op een landbouwdrain of lozingsbuis vanuit een kas en registreert de hoeveelheid uitstromend water en de gemiddelde verontreiniging. Het RIVM en het Productschap Tuinbouw hadden om een dergelijk meetsys-teem gevraagd om beter onderzoek te kunnen doen naar de invloed van de landbouw op de kwaliteit van het oppervlaktewater. De Flow-Cap zorgt ervoor dat een vast gedeelte van de totale lozing door een zogenaamde SorbiCell stroomt. Deze SorbiCell, gepatenteerd door Sorbisense, legt de te meten stof vast en registreert de hoeveelheid passerend water. Na analyse van de SorbiCell in het laboratorium is de verontreinigingsvracht over de periode van installatie bekend. Het meetsysteem gebruikt geen elektriciteit en is eenvoudig te instal-leren en weer weg te halen en dus gemakkelijk op veel plekken te gebruiken.

PROJECTEN ecosystemen en milieukwaliteit

12

Testen van de

Flow-Cap bij

verschillende

afvoeren.

RIJNWORDT TE WARM VOOR VISSENDe Rijn wordt op termijn structureel warmer dan 28°C en dat is te warm voor de visstand. Dat blijkt uit berekeningen die Deltares in opdracht van de Internationale Rijn Commissie heeft uitgevoerd. Aanleiding van het onderzoek waren de hoge water-temperaturen tijdens de hete zomers van 2003 en 2006 toen de watertemperatuur in de Middenrijn en de Duitse Nederrijn maxima bereikten van meer dan 28°C. Dat is boven de grenswaarde voor karperachtigen die Europa hanteert voor een gezonde visstand in rivieren. Uit bere-keningen, gebaseerd op klimaatscenario’s, blijkt dat de temperatuur van de Rijn tot 2050 nog incidenteel boven de 28°C zal uitkomen. De frequentie daarvan neemt echter in de loop der jaren toe en de hoge temperatuur wordt tussen 2050 en 2100 structureel.Oorzaak van de stijgende temperatuur van het Rijnwater zijn naast klimaatverandering, ook lozingen van warm water door bedrijven, zoals elektriciteitscentrales. Door de beheerders van de Rijn wordt nu nagedacht over maat regelen om de temperatuur onder controle te houden.

ECOSYSTEEM-DIENSTEN EN WATERBEHEEREr is de laatste jaren veel aandacht voor het concept ecosysteemdiensten en er is veel kennis ontwikkeld over het kwantificeren en waarderen van de diensten die het ecosysteem ons levert. Er is echter nog maar weinig erva-ring met de toepassing van die kennis in het waterbeheer. Daarom is Deltares samen met Duitse onderzoekers een pilot gestart waarin wordt onderzocht wat de meerwaarde zou kunnen zijn voor regionale waterbeheerders bij het waterbeheer.In 2013 is samen met de waterbeheerders en andere betrokkenen in de grensoverschrijdende Vechtregio onder-zocht wat de baten en kosten van uiterwaardeherstel zijn voor de diverse belanghebbenden. Nu wordt onderzocht of dit andere partijen interesseert om te investeren in maatre-gelen waarmee potentiële voordelen (bijvoorbeeld voor het toerisme) daadwerkelijk worden gerealiseerd en potentiële nadelen worden gecompenseerd.Het project wordt gefinancierd door het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Duitse ministerie van BMU (Milieu en Natuurbescherming) en wordt samen met Duitse onderzoekers uitgevoerd. Het wordt in 2014 afgerond.

CONTINU MONITOREN WATERKWALITEITDeltares ontwikkelt samen met NUSDeltares, een samenwerkingsverband van Deltares en de universiteit van Singapore, een meet- en voorspellingssysteem voor het verbeteren van de kwaliteit van de kustwateren rond

Singapore. In 2013 werd met het plaatsen van een achttal boeien rond de kust die continu de waterkwaliteit meten, een belangrijke mijlpaal bereikt.Singapore is één van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld en de kustwateren worden intensief gebruikt voor uiteenlopende activiteiten. Om al deze activiteiten met elkaar te combineren, is informatie over de waterkwaliteit van groot belang. Het nieuwe systeem geeft real-time informatie over de waterkwaliteit. Elke boei meet elk kwartier waterkwaliteits-parameters als zoutgehalte, temperatuur, nutriënten, troebelheid, chlorofyl, olie en bacteriën. Op basis van Delft-FEWS software is een infor-matiesysteem ontwikkeld dat de gegevens van alle boeien verzamelt en ze integreert met een driedimensionaal stro-mings- en waterkwaliteitsmodel. Dit informatiesysteem, het Operational Management System (OMS), geeft vier keer per dag de huidige en verwachte waterkwaliteit aan. OMS zal in april 2014 operationeel zijn. Het meet- en voorspellingssysteem wordt ontwikkeld in opdracht van het Singaporese ministerie van Milieu en Watermanagement.

De boeien functioneren als een chemisch laboratorium en meten elk kwartier waterkwaliteits-parameters als saliniteit, tempera-tuur, nutriënten, troebelheid, chlorofyl, olie en bacteriën.

13 Jaarverslag 2013

14

PROJECTEN water en grondstoffen

Het idee is eigenlijk vrij simpel: zoet water ondergronds opslaan als er een overschot is om te gebruiken als er een tekort is. Maar aan de praktische uitvoering van dit idee liggen jaren studie en kennisontwikkeling ten grondslag. Het resultaat mag er zijn: het project GO-FRESH dat in 2013 van start is gegaan. Op drie locaties in Zeeland worden drie verschillende methoden getest voor de ondergrondse opslag van zoet water. De eerste resultaten zijn veelbelovend en de methodiek wordt inmiddels ook in het buitenland toegepast. Esther van Baaren is namens Deltares bij GO-FRESH betrokken.

Waarom wordt ondergrondse opslag van zoet water steeds belangrijker?‘De vraag naar zoet water is groot en zal blijven toenemen, maar de voorraad neemt af en een tekort dreigt. Eén van de belangrijkste oorzaken hiervan is verzilting: zoet water dat zouter wordt door ontwikkelingen als zeespiegelstijging, extreem droge periodes, klimaatverandering en menselijke factoren als grondwateronttrekking. In sommige gebieden is verzilting al een probleem, andere zullen er pas over enkele decennia last van krijgen. Voor bepaalde sectoren als de fruit- of de bloembollenteelt is verzilting een groot probleem omdat zout bij deze gewassen heel veel schade veroorzaakt. Maar het kan ook voor de industrie een probleem zijn. Deltares is al een jaar of tien geleden begonnen met na te denken over oplossingen over ondergrondse opslag van zoet water. Want in gebieden als de Rijn-Maas-Scheldedelta valt doorgaans wel voldoende neerslag, alleen niet op het moment dat het nodig is. Er is voor ondergrondse opslag gekozen zodat de bovengrond, vaak schaars in deltagebieden, voor andere doeleinden kan worden gebruikt. Bovendien verdampt het water ondergronds niet en wordt het door het grondwater gezuiverd.’

Waarom heeft GO-FRESH in Zeeland plaatsgevonden?‘Als gebieden te zout worden, is doorspoelen met zoet water meestal de oplossing. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Noord-Holland in verband met de bollenteelt. Er zijn echter gebieden die onafhankelijk van het hoofdwatersysteem functioneren en dan is doorspoelen geen optie. Dat is in Zeeland het geval. Bovendien hebben de boeren hier door het zoetwatertekort al schade aan hun gewassen. De behoefte aan maatregelen is groot.’

Wat zijn de voorwaarden om zoet water succesvol op te slaan?‘De basis is een grondige kennis van het grondwater-systeem. Dat is op elke locatie anders en om het te modelleren heeft Deltares tools beschikbaar. Afhankelijk van het grondwatersysteem, wordt vervolgens de methode om de zoetwatervoorraad te vergroten bepaald. Er zijn dus geen standaardoplossingen.’‘Bij GO-FRESH worden drie nieuwe methoden toegepast, Deltares is bij twee locaties betrokken. Op de ene locatie maken we gebruik van de daar aanwezige kreekruggen om de zoetwaterbel te vergroten. Bij de andere locatie wordt met drainagebuizen de afvoer van zout water geregeld.’‘We hebben de resultaten nu een jaar gemonitord en het effect is het grootst bij de kreekrugmethode. Een jaar is echter tekort, omdat je nog niet exact weet wat de invloed is van de weersomstandigheden. Daarvoor moeten we langer monitoren.’‘Toch wordt onze methode al geëxporteerd. Singapore en Bangladesh bijvoorbeeld hebben ook in sterke mate te maken met verzilting. Voor deze landen brengen we momenteel het grondwatersysteem in kaart. Daarna gaan we kijken welke methode we kunnen toepassen om de zoetwatervoorraad te vergroten.’

Sommige regio’s hebben er nu al last van, maar de komende decennia krijgen

steeds meer deltagebieden er mee te maken: verzilting. Zoet water wordt zouter,

waardoor sectoren als landbouw en industrie forse schade kunnen oplopen.

Deltares was er al langer van overtuigd dat leven met zout water niet hoeft

en er methoden zijn waarmee de zoetwatervoorraad ondergronds kan worden

vergroot. Met het project GO-FRESH zijn de eerste bewijzen geleverd.

EERSTE RESULTATENIN STRIJD TEGEN VERZILTING

15 Jaarverslag 2013

Esther van Baaren (1982) studeerde toegepaste wiskunde in Delft en werkt sinds 2007 bij Deltares. Hier specialiseerde zij zich in grondwatermodellering en zoetwatervoorziening in zoute deltagebieden en deed projecten in Nederland en Azië. Van Baaren ziet de concepten die in het Zeeuwse Deltagebied worden ontwikkeld voor een klimaatrobuuste zoetwatervoorziening als mogelijkheden die wereldwijd kunnen worden toegepast.

CV

Voor meer informatie over GO-FRESH,

scan de code

“De basis is een grondige kennis van het

lokale grond water­systeem”

INNOVATIEVEZOUT-ZOET SCHEIDINGBij één van de twee Krammerjachtsluizen in de Oosterschel-de is een praktijkproef gestart voor een verbeterd zout-zoet-scheidingssysteem, dat uit een water- en luchtbellenscherm bestaat. Luchtbellenschermen worden bij sluizen die dicht bij zee liggen geplaatst om zout indringing tijdens het schut-ten tegen te gaan. In het innovatieve bellenscherm wordt de lucht die in het water wordt gepompt beter verdeeld en het scherm wordt gecombineerd met een waterscherm. Het lucht bellenscherm en het waterscherm samen scheiden het zoete en zoute water effectiever door onder water een barrière te vormen waar het zoute water beperkt doorheen dringt. Als de test goed verloopt, zal deze techniek bij het gehele Krammersluizencomplex worden toegepast. Het Krammersluizencomplex beschikt al over een systeem dat het zoute water van de Oosterschelde scheidt van het zoete water uit het Volkerak-Zoommeer, maar dit systeem leidt tot lange schuttijden. Door het nieuwe systeem worden deze aanmerkelijk bekort. Tevens levert het een besparing op beheer- en onderhoudskosten op. Het verbeterde bellenscherm is een samenwerkingsproject van Deltares, Rijkswaterstaat en Royal HaskoningDHV.

WKO­OPSLAG Bij het nieuwe Tetra-gebouw van Deltares in Delft is een warmte-koudeopslag (WKO) geïnstalleerd. WKO is een duurzame methode om gebouwen ‘s winters te verwarmen en ‘s zomers te koelen. Het levert tevens een aanzienlijke besparing op. Verwarmen kan wel tot 45 procent goedkoper en bij koelen kan de besparing oplopen tot 85 procent. WKO’s pompen in de winter warm grondwater omhoog. Via een warmtewisselaar wordt de warmte overgedragen aan het water in het verwarmingssysteem van het gebouw. Het afgekoelde grondwater gaat vervolgens via een andere put, de koude bron, terug de grond in. In de zomer wordt dat koude water juist weer omhoog gepompt voor de koeling van het gebouw. Deltares doet onderzoek om de systemen verder te optimaliseren. Het richt zich daarbij momenteel vooral op het verbeteren van het systeemrendement van bestaande systemen door het rendement van de afzonderlijke componenten te monitoren, regelingen te verbeteren en de haalbaarheid van kleine aanpassingen te evalueren, zoals aanpassingen om ’s zomers extra warmte en ’s winters extra koude te laden.

INTELLIGENTE

WARMTENETTENVerwarming en koeling zijn de twee grootste ‘energievreters’ in huis. Hier besparingen bereiken, kan op grote schaal profijt opleveren. Deltares doet mee aan een project waarbij vernieuwbare energiebronnen worden ingezet om de gebouwen van de Technische Universiteit Delft te verwarmen. Er wordt een ‘intelligent warmtenet’ ontwikkeld waarbij energiebronnen worden gebruikt die lage temperatuurwarmte produceren, zoals zonne-energie,

geothermie en restwarmte. Deltares doet het onderzoek samen met Imtech, Priva, Deerns en de Technische Universiteit Delft. In het onderzoek wordt exact in kaart gebracht wanneer in een gebouw op de campus welke energiebehoefte bestaat, hoe dat in voldoende mate geleverd kan worden en hoe er ook gebruik gemaakt kan worden van warmteopslag in gebouwen. Deltares breidde daarvoor de ‘leiding simulatie tool’ WANDA uit met een

module waarbij ook de temperatuur in de leidingen gesimuleerd kan worden en koppelde het aan het rekenprogramma H.E.N.K. (Het Energie Neutrale Kantoor) van Deerns dat voor elk gebouw in de TU-wijk de warmtevraag berekent. Met deze twee modellen wordt een controle systeem ontworpen waarmee een geothermische bron van 5 MW maximaal wordt benut.

WKO is een duurzame methode om gebouwen ‘s winters te verwarmen en ‘s zomers te koelen.

De bouw van luchtbellenscherm en waterscherm in de Krammer-jachtsluis.

PROJECTEN water en grondstoffen

16

INTERNATIONALE REGELS BULKVERVOER

IJZERERTS OVER ZEEOp basis van onderzoek van Deltares heeft de International Maritime Organisation (IMO) nieuwe regels vastgesteld om veilig vervoer van ijzererts over zee mogelijk te maken. In het verleden gingen meermalen schepen met bemanning verloren. Het leek erop dat deze ongelukken werden veroorzaakt doordat sommige ijzerertsen met een hoog vochtgehalte tijdens transport

vloeibaar gedrag kunnen vertonen (liquefactie) waardoor de lading kon gaan schuiven. Deltares deed onderzoek naar het liquefactiegedrag van verschillende ijzerertsen, en ontwikkelde betere regels voor het beladen. De nieuwe regels zijn in 2013 door een IMO-commissie vastgesteld als de internationale standaard. Het onderzoek werd uitgevoerd in

opdracht van het ijzerertsbedrijf Rio Tinto en in afstemming met andere bedrijven, zoals Vale en BHP Billiton. Deltares werkte hierbij samen met onderzoeksinstituut MARIN.

WATERSCHAARSTEBETER TE VOORSPELLENGLOWASIS, een Europees FP7 samenwerkingsproject voor het ontwikkelen van een Global Water Scarcity Information Service, werd afgerond. In dit project zijn wereldwijde pilotgegevens over de maatschappelijke vraag naar water gecombineerd met hydrologische modellen, lokale informatie en satelliet-informatie om zo een informatieportaal op te zetten over waterschaarste. Deltares heeft voor dit project historische tijdreeksen geproduceerd en hiermee een eerste stap gezet in het opzetten van wereldwijde, operationele water-schaarstevoorspellingen. Het project heeft een positieve bijdrage geleverd aan het verbeteren van de kwaliteit van de seizoensgebonden voorspellingen. De open data van het GLOWASIS-project kunnen gebruikt worden door nationale en internationale rivierbeheerders om zo hun onderzoek naar droogtevoorspelling te verbeteren. Een van de resultaten van het project is een website. Op deze website wordt de bewustwording van de complexiteit van waterschaarste vergroot door het visualiseren van data via animaties, blogs door experts en dagelijks nieuws over waterschaarste en droogte.

Onderzoek naar het liquefactiegedrag van verschillende ijzerertsen.

MILIEUADVIESSEDIMENTBEHEER CANADESE OLIEZANDENINDUSTRIEIn Alberta, Canada, is de winning van olie uit oliezanden de afgelopen veertig jaar gestaag toegenomen. Nadat het bitumen uit deze oliezanden is gewonnen, blijven er grote hoeveelheden zand en slib over. Deze reststromen van de olieproductie worden gestort in grote stortlocaties. Hierbij wordt aangenomen dat het zand en slib ontwateren en consolideren, zodat na verloop van tijd de stortbekkens weer in hun natuurlijk staat terugkeren. Doordat deze consolidatie nauwelijks optreedt, zijn omvangrijke stortlocaties nog steeds onbegaanbaar door het weke, ongeconsolideerde slib. De afgelopen jaren stelde de oliezandindustrie in Alberta steeds meer vragen aan

Deltares over de milieueffecten en de restauratie van hun stortlocaties om hun problemen op te lossen. Deltares kan bogen op tientallen jaren ervaring in fundamenteel onderzoek naar baggertechnologie, sedimentbeheer, grondverwerking en stortlocatieontwerp. Hierdoor kan het de olieproducenten in Alberta adviseren en assisteren in hun onderzoek en ontwikkeling om te komen tot een oplossing voor dit reststroomprobleem. Dit gebeurt op verzoek van het adviesbureau Barr Engineering and Environmental Science Ltd. Dit bureau zorgt ook voor de vertaalslag van de onderzoeksresultaten naar het advies aan de industrie.

17 Jaarverslag 2013

18

PROJECTEN bouwen in de delta

Hoe groot is het probleem en hoe ontstaat het?‘Bodemdaling komt in landelijk en stedelijk gebied voor. Het ontstaat door onttrekking van grondwater, delven van grondstoffen of draineren van de grond voor land- en akkerbouw. Deze activiteiten komen wereldwijd op grote schaal voor. Hoe snel de bodem daalt, verschilt per gebied. Het hangt af van de samenstelling van de grond en de intensiteit van de menselijke activiteiten.’‘Een bekend voorbeeld van hoe snel het kan gaan, is Jakarta. Door grondwateronttrekking is de bodem hier de afgelopen 35 jaar zo’n vier meter gedaald. Ter vergelijking: Nederland heeft daar een paar eeuwen overgedaan. Maar ook in steden als Bangkok, Mexico City en Ho Chi Minh Stad gaat het snel door een groeiende bevolking en toenemende economische activiteiten. Kalimantan is een schrijnend voorbeeld van sterke bodemdaling in landelijk gebied. Hier worden op grote schaal veengebieden gedraineerd om palmolieplantages mogelijk te maken. Dit leidt tot een bodemdaling van 5 cm per jaar.’

Wat zijn de gevolgen voor de inwoners van deze gebieden? ‘De kans op overstromingen neemt toe. Sommige kust-gebieden zijn al zover gedaald dat ze onder het zeeniveau zijn komen te liggen en permanent worden overstroomd. Dat is bijvoorbeeld langs de kust van Sumatra het geval. Ook heeft een aantal steden al de gevolgen van bodem-daling kunnen ervaren, al is men zich er vaak onvoldoende van bewust dat bodemdaling de oorzaak is. De orkaan Katrina heeft zoveel schade aan kunnen richten mede doordat New Orleans in sterke mate te maken heeft met bodemdaling en in feite in een soort badkuip ligt.’‘Maar door bodemdaling ontstaat ook ernstige schade aan de infrastructuur. Denk aan huizen, wegen, spoorwegen, waterleidingen, sluizen, pompinstallaties enzovoorts die gaan verzakken. Dat levert wereldwijd jaarlijks een kostenpost op van miljarden dollars.’

Hoe moeten we omgaan met bodemdaling?‘Belangrijk is dat overheden zich er meer bewust van worden dat in hun gebied bodemdaling kan voorkomen en welke problemen dit kan veroorzaken. Zonder dat bewustzijn, is de kans groot dat maatregelen zich uitsluitend richten op zeespiegelstijging. De reactie op een overstroming bijvoorbeeld is nu vaak het plannen van een waterkering. Maar als de overstroming mede is veroorzaakt door bodemdaling, zullen de keringen na verloop van tijd niet meer voldoen omdat de werkelijke oorzaak van het probleem - onttrekking van de grondwatervoorraad - niet wordt aangepakt. Bodemdaling moet ook, naast water-veiligheid, worden meegenomen in de planvorming voor de middellange en lange termijn. Veel overheden richten zich in de toekomstscenario’s alleen op de gevolgen van zeespiegelstijging, maar bodemdaling is een veel urgenter probleem. De zee stijgt hooguit 3 tot 10 mm per jaar, de bodem kan tot 10 cm per jaar dalen.’ ‘We moeten ons ook goed realiseren dat bodemdaling nagenoeg onomkeerbaar is: is de grond eenmaal inge-klonken, dan veert deze niet of nauwelijks meer terug. Maar het proces zelf kan wel worden gestopt. Bodemdaling wordt veroorzaakt door menselijk handelen en kan eindigen als het menselijk handelen verandert. Natuurlijk kun je de vraag naar water in de stad niet veranderen, maar je kunt wel bekijken of er een andere bron van watervoorziening is. Er zijn tal van alternatieven voor grondwateronttrekking.’‘De aanpak van bodemdaling moet echt nu beginnen. Want zelfs als we stoppen met pompen, stopt het proces van bodemdaling niet direct. De effecten ijlen nog tientallen jaren na.’

In veel deltasteden en kustgebieden is

bodemdaling een grotere bedreiging

voor de inwoners dan zeespiegelstijging.

Toch is de aandacht van overheden

hiervoor nog gering. Opmerkelijk, want

bodemdaling heeft nu al ingrijpende

gevolgen voor de waterveiligheid,

drinkwatervoorziening en economie. Drie

vragen over dit onderschatte fenomeen.

John Lambert, deskundige bodemdaling,

geeft de antwoorden.

BODEMDALINGONDERSCHAT

PROBLEEM MET GROTE GEVOLGEN

19 Jaarverslag 2013

John Lambert (1951) is gespecialiseerd in de stroming van water in de ondergrond. Hij was betrokken bij vele internationale projecten, onder meer in India, Argentinië, Japan en Suriname. Recent deed hij onderzoek naar de gevolgen van bodemdaling in Singapore en Groningen. Sinds 2011 is hij secretaris van UNESCO-Working Group on Land Subsidence.

CV

Voor meer informatie over Deltares en bodemdaling,

scan de code

“Bodemdaling is onomkeerbaar:

eenmaal ingeklonken veert de grond niet

meer terug”

KOSTENOFFSHORE WINDENERGIE KUNNEN OMLAAGDeltares participeert al enige jaren in het onderzoeksprogramma FLOW (Far and Large Offshore Wind energy). Doel is de ontwikkeling van offshore windenergie te versnellen en de kosten hiervan te verlagen. Binnen vier onderzoeksprojecten werden opmerkelijke resultaten behaald. Samen met Van Oord en Eneco is een methodiek ontwikkeld, die per offshore windpark bepaalt of het goedkoper is om bodembescherming aan te leggen rond de funderingen of ontgronding gewoon toe te staan en het funderingsontwerp aan te passen. Deze methodiek zal tijdens de bouw

van OWP Luchterduinen vanaf half 2014 gevalideerd gaan worden.Met BAM, Van Oord en RWE is er een uitgebreid modeltestprogramma uitgevoerd om de hydrodynamische belastingen en geotechnische respons van Gravity-Based-Structures te leren kennen. Samen met TU Delft en IHC Merwede worden de risico’s voor de vele kilometers elektriciteitskabels, die in de zeebodem worden aangebracht, in kaart gebracht. Tevens startte het ontwikkelen van een meetmethode op basis van glasvezel (DTS) om real-time de kabeldekking te monitoren. In

2015 zal deze methode gevalideerd worden met metingen uit OWP Egmond aan Zee. Tenslotte ontwikkelde Deltares een ‘meteodashboard-systeem’, waarmee de werkbaarheid in een windpark kan worden voorspeld.

NIEUWE ONTWERPREGELS

TEENCONSTRUCTIE GOLFBREKER Bij het testen van ontwerpen van golfbrekers, constateer-den onderzoekers van Deltares bij vrijwel elk ontwerp dat er schade ontstond aan de teen van de golfbreker. Dit leidde tot het inzicht dat de ontwerpregels voor de teenconstructie van golfbrekers niet nauwkeurig genoeg waren en moesten worden herzien.In 2012 startte Deltares een project met als doel nieuwe ontwerpregels op te stellen. De regels werden in 2013 gevalideerd en kunnen nu praktisch worden toegepast, zowel op golfbrekers als op dijken. De nieuwe regels zijn enthousiast ontvangen door de ingenieursbureaus en aannemers. Een nauwkeuriger ontwerp zorgt voor steviger dijken en golfbrekers en voorkomt onnodige herstelkosten.

VOORBEREIDING NIEUWE ZEESLUIS IJMUIDEN Eind 2015 wordt volgens planning gestart met de aanleg van een nieuwe zeesluis bij IJmuiden. Een nieuwe grote zeesluis aan de ingang van het Noordzeekanaal is nodig voor de ontwikkeling van de Amsterdamse havenregio en van groot belang voor het nationale en internationale goederentransport. De nieuwe sluis wordt gebouwd in het bestaande sluizen-complex en komt te liggen tussen de Middensluis en de Noordersluis, op de locatie waar nu het Middensluiseiland ligt. Tijdens de aanleg blijft het bestaande complex in gebruik. De inpassing is dan ook geen eenvoudige opgave.Daarom maakte Deltares in opdracht van Rijkswaterstaat een scan van de aanlegrisico’s voor de bestaande sluizen en de waterkering, aangevuld met geotechnische analyses om de invloed op de bestaande constructies vast te stellen. Gebleken is dat ondanks bijzondere grond-condities de aanleg met gangbare funderingstechnieken mogelijk is. Wel zijn op verschillende locaties aanvullende maa tregelen nodig. Ook doet Deltares onderzoek in het kader van het veilig passeren van de nieuwe sluis. Het gaat zowel om het manoeuvreren van de schepen bij invaren van de sluis aan de zeezijde als de krachten op de schepen tijdens het nivelleren in een zout/zoet watermilieu.

Het onderzoek naar de teenconstructie (in de foto de gekleurde stenen) heeft nauwkeuriger rekenregels opgeleverd waarmee veel geld kan worden bespaard.

PROJECTEN bouwen in de delta

20

VERBETEREN BEVAARBAARHEID

DONAU Deltares onderzoekt het effect van maatregelen om de bevaarbaarheid van de Donau te vergroten. Hierbij wordt rekening gehouden met de invloed van de maatregelen op de migratie van de steur. De Donau is een van de belangrijkste verkeersaders voor de Europese binnenvaart. In Roemenië heeft de hoofdtak van de Donau (de Oude Donau) al jaren te kampen met sedimentatie, waardoor steeds meer water naar de andere tak gaat (de Bala). Om de rivier bevaarbaar te houden moet er veel gebaggerd worden. De rivierbeheerder heeft daarom maatregelen ontwikkeld die een structurele oplossing moeten bieden. De belangrijkste maatregel is een onderwaterdam in de Bala. Het stroomgebied van de Donau is tevens belangrijk voor de steur; er paaien drie bedreigde steursoorten. De maatregelen mogen de steurmigratie niet hinderen.Met behulp van 2D/3D modelering (hydrodynamisch en morfologisch) onderzoekt Deltares de effectiviteit van de maatregelen. De resultaten vormen de basis voor de besluitvorming rond de bouw van de dam. Daarbij wordt het effect van de dam op de steur migratie door lokale experts beoordeeld.Het project is in 2011 gestart en gebeurt in opdracht van de rivierbeheerder, waarbij Deltares onderaannemer is van het National Institute for Research and Development in Environmental Protection (INCDPM).

GEVOLGEN KLIMAATVERANDERING VOOR

WEGENNETIN BEELDEen goed functionerend wegennet is essentieel voor de maatschappij. Door de gevolgen van klimaatverandering kan de doorstroom echter worden bedreigd. Het gaat dan bijvoorbeeld om overstromingen, aardverschuivingen en bosbranden, maar ook om spoorvorming, smeltend asfalt en klemmende bruggen. Begin 2013 is daarom het Europese project ROADAPT gestart, waarvan Deltares de coördinator is.ROADAPT gaat voor de Europese wegbeheerders een methodiek ontwikkelen, waarmee ze kunnen vaststellen of klimaatverandering gevolgen kan hebben voor het functioneren van het wegennetwerk en in welke mate. Tevens wordt aangegeven welke maatregelen kunnen worden genomen en wanneer, waarbij effectiviteit en acceptabele kosten het uitgangspunt zijn. Zo blijft het wegennet ook onder veranderende omstandigheden beschikbaar.Deltares doet het project samen met Egis (Frankrijk), SGI (Zweden) en KNMI. Het wordt in september 2014 afgerond.

KOELWATERSYSTEEM

KERNCENTRALESGEOPTIMALISEERD

In Zuid-Korea was Deltares betrokken bij de koelwater-voorziening van de nieuwe kerncentrales Shin Ulchin en Shin Kori. De centrales worden ontwikkeld door de Korean Electricity Production Company (Kepco). Voor Shin Ulchin werd het ontwerp van het koelwater-systeem geoptimaliseerd en geverifieerd. Onderzocht werd of de inlaatsystemen op de zeebodem, pomp-stations, bodembescherming en uitlaatsystemen, ook onder extreme weersomstandigheden en tijdens diverse operationele handelingen veilig blijven functioneren. Falen van het koelsysteem kan leiden tot het nood-gedwongen stoppen van de elektriciteitsproductie of in het ergste geval zelfs tot een meltdown van de centrale. Op basis van de bevindingen is het ontwerp aangepast.In verband met mogelijke milieueffecten werd voor Shin Kori onderzocht in hoeverre de regionale zeewater-temperatuur wordt verhoogd door de koelwaterlozingen. Door een innovatieve rekenmethode toe te passen op het verspreiden van de warmtepluim, kon Deltares dit nauwkeuriger dan tot nu toe mogelijk was, vaststellen.

21 Jaarverslag 2013

22

PROJECTEN duurzame inrichting deltagebieden

De gevolgen van klimaatverandering lijken nu al merkbaar: met name de steeds grilliger neerslagpatronen en extreme rivierpeilen veroorzaken wereldwijd veel slachtoffers en schade. Veel overheden zijn zich er wel van bewust dat dit deze eeuw gaat doorzetten en dat daar nu al rekening mee moet worden gehouden. Maar hoe klimaatverandering in het beleid moet worden verwerkt, is voor velen een open vraag. Want toekomstige ontwikkelingen hebben immers een grote onzekerheidsmarge. Hoe weet je dat je de juiste besluiten neemt en de juiste investeringen doet? Nederland loopt met het Deltaprogramma voorop in het ontwikkelen van beleid voor de lange termijn en aanpas-sing aan klimaatverandering. Deltares werkte mee aan de methodes die hiervoor zijn ontwikkeld. Ze worden nu ook steeds vaker in het buitenland toegepast. Ad Jeuken, deskundige klimaatadaptatie, licht de Nederlandse aanpak voor klimaatadaptatie toe. BANDBREEDTE RISICO’S‘We beginnen met mogelijke ontwikkelingen op het gebied van klimaat, bevolking en economie in meerdere scenario’s in kaart te brengen. Vervolgens rekenen we met modellen door of het huidige niveau van zoetwatervoorziening en waterveiligheid nog steeds voldoet over een termijn van 50 tot 100 jaar bij de scenario’s. Omdat we met meerdere scenario’s rekenen krijgen bestuurders een goed beeld van de bandbreedte van toekomstige ontwikkelingen. Dat maakt een onzekere toekomst hanteerbaar.‘‘Door veranderende omstandigheden en risico’s te combineren met de doelstellingen voor overstromings-risico’s, watervoorziening en dergelijke, kunnen we bestuurders inzicht geven wanneer bij bepaalde ontwik-kelingen doelstellingen niet meer worden gehaald en maatregelen moeten worden genomen. Zo’n moment waarop doel stellingen niet meer gehaald kunnen worden, noemen we een knikpunt.’

‘Om een knikpunt te voorkomen, kunnen verschillende maatregelen worden genomen. Deze reeks aan maat-regelen noemen we een adaptatiepad. Omdat klimaat-verandering onzeker is, worden de maatregelen stapsgewijs geïmplementeerd. Er kan daardoor zo nodig nog op een andere maatregel worden overgestapt.’

VERBINDING MET BELEID‘Met deze aanpak sluiten we aan op de denkwereld van bestuurders. We verbinden onze berekeningen aan hun beleid en maken de gevolgen van klimaatverandering concreet. Ze krijgen van ons niet alleen een rapport met data over veranderingen van de waterbeschikbaarheid in hun gebied, maar we geven ze ook inzicht welke veranderingen van invloed zijn op hun (geplande) activiteiten en op welke termijn dit tot problemen leidt. We merken dat zo’n prioritering en het in beeld brengen van een breed pakket aan maatregelen, rust geeft.’‘Wel wijzen we overheden erop dat als ze nu investeringen doen in de watersector of infrastructuur, ze verder moeten kijken dan de gebruikelijke kosten-batenanalyse en ook rekening moeten houden met toekomstige gevolgen van klimaatverandering. Dat is vooral belangrijk richting poten-tiële investeerders. Zeker als het om grote investeringen gaat, willen zij weten of het gebied wel klimaatbestendig is.’

TOEPASSING‘De aanpak van scenario’s, knikpunten en adaptiepaden wordt ook buiten Nederland toegepast, bijvoorbeeld in Thailand, Vietnam, Colombia en Bangladesh. Klimaat-adaptie heeft ook de aandacht van de Europese Commissie. Er zijn twee Europese projecten gestart, BASE en RISES, waarmee op Europees niveau adaptatiemaatregelen in beeld worden gebracht met een goede inschatting van kosten en baten. Deltares levert hier een flinke bijdrage aan.’

Met concepten als toekomstscenario’s, knikpunten en adaptatiepaden,

ondersteunt Deltares overheden die willen anticiperen op de gevolgen

van klimaatverandering. Hiermee krijgen ze meer grip op onzekere

toekomstige ontwikkelingen en nemen robuustere besluiten. Een

aanpak die aanspreekt en steeds vaker wordt toegepast.

GOED VOORBEREID INVESTEREN IN ONZEKERE TOEKOMST

23 Jaarverslag 2013

Ad Jeuken (1968) studeerde milieuhygiëne aan de Universiteit Wageningen en promoveerde aan de Universiteit Eindhoven op klimaatonderzoek, uitgevoerd bij het KNMI. Nadat hij zich bij Rijkswaterstaat heeft gespecialiseerd in waterbeheer, heeft hij zich ontwikkeld tot expert op het gebied van klimaatadaptatie en overstromingsrisico’s. Jeuken is bij Deltares coördinator van het programma ‘Klimaat, water en ruimte’, consortiumleider van het Kennis voor Klimaatthema zoetwatervoorziening, projectleider van een klimaatadaptatiestudie in Colombia en betrokken bij onder meer het Deltaprogramma Rijnmond Drechtsteden en het EU-project BASE.

CV

Voor meer informatie over BASE,

scan de code

“Met deze aanpak sluiten we aan op de

denkwereld van bestuurders”

PROJECTEN duurzame inrichting deltagebieden

24

KLIMAATPROEF MAKENIJSSEL-VECHTDELTA De IJssel-Vechtdelta moet een aantrekkelijke delta blijven om te leven en te werken. De aantrekkelijkheid staat onder druk door de toe name van de overstro-mingsrisico’s en problemen in het regionale bodem- en watersysteem door extremere natte en droge perioden. Daarom wordt er nu hard nagedacht hoe op een duurzame manier kan worden omgegaan met de gevolgen van klimaatverandering. In 2013 is een verkenning van de te verwachten problemen gemaakt en zijn kansrijke adaptatiemaatregelen

geformuleerd. Centrale vragen hierbij waren: hoe kunnen we de regionale waterhuishouding verduurzamen en het stedelijk gebied klimaatbestendig maken? Er is expliciet aandacht gegeven aan de rol die de ondergrond kan spelen. Richtinggevend bij het formuleren van de strategieën zijn de Deltaprinciples: dit zijn vuistregels voor de invulling van toekomstbestendige, duurzame water- en bodemsystemen. Hoe zorgen we ervoor dat we optimaal gebruik kunnen maken van de eco systeemdiensten die ze leveren, zonder de natuurlijke systemen uit te hollen en zelfs zo mogelijk te versterken. Eind september 2014 zal het project zijn afgerond. Het wordt uitgevoerd in opdracht van de gemeente Zwolle, de provincie Overijssel en SKB (Stichting Kennisontwikkeling en Kennisoverdracht Bodem). Er wordt samengewerkt met Waterschap Groot Salland en Vitens.

VERDIEN-MODELLEN‘WORKING WITH NATURE’ Voor ‘Working with nature-concepten’ werden verdienmodellen verkend en ontwikkeld en een inschatting gemaakt van de wereldwijde marktpotentie. Doel was inzicht krijgen in de haalbaarheid en draagvlak voor ‘Working with nature-concepten’ en de toepasbaar-heid vergroten.Het project heeft een data base opge-leverd van 35 projecten met informatie over het project, de motivatie om working with nature te gebruiken en de kosten. Aan de hand van de projecten zijn vijf generieke ‘working with nature-concepten’ geïdentificeerd en uitgewerkt in Deltafacts van STOWA. Per concept is beschreven wat de achtergrond, strategie, technische specificaties, kosten en baten, governance en lopend onderzoek zijn. Het gaat om restoratie van mangro-vebossen, hergebruik van gebaggerd materiaal, ruimte voor de rivier, zandsuppleties en dijkterugleggingen (managed realignment). Voor elk concept zijn in workshops met experts verdienmodellen geïdentificeerd met behulp van het Business Model Canvas. In 2014 zal een vervolgproject worden opgestart om de verdienmodellen verder uit te werken. Het project is uitgevoerd in opdracht van Climate-KIC, in samenwerking met de WUR, Imperial College UK, Arcadis, Technical Univer-sity of Valencia, Spain, en Jan Brooke Environmental Consultant Ltd., UK.

KENNISCOCREATIEIN KUSTPROJECTEN Kenniscocreatie wordt als middel gezien om te komen tot effectieve, breed gedragen oplossingen. Het gaat om een proces van kennisontwikkeling waarin onderzoekers, beleids-makers en maatschappelijke partijen betrokken worden. Elke groep is hierin essentieel: zonder onderzoekers eindig je met onjuiste oplossingen, zonder beleidsmakers eindig je met irrelevante oplossingen en zonder maatschappelijke partijen eindig je met onacceptabele oplossingen.Deltares onderzoekt hoe kenniscocreatie werkt in kustprojecten. Hiervoor wordt de toepassing in drie verschillende projecten bestudeerd: dijkversterking op Texel, natuurherstel in de baai van San Francisco en gebiedsontwikkeling bij Delfzijl. In 2013 werden de eerste resultaten duidelijk.Kenniscocreatie blijkt een taai proces te zijn. Maar met kenniscocreatie aan de ‘voorkant’ gaat implementatie aan de ‘achterkant’ vlotter. Aandachtspunten om kenniscocreatie effectief te organiseren zijn het reserveren van extra tijd en geld, een facilitator en een vertaalslag van moeilijke kennis in eenvoudige termenDeltares werkt bij dit onderzoek samen met Universiteit Twente en WUR. Het wordt in 2014 afgerond.

De IJssel.

De Map Table ondersteunt de besluitvorming

van ruimtelijke planprocessen.

25 Jaarverslag 2013

BROWNFIELD NAVIGATORVOOR ONDERBENUTTE LOCATIESVoor het Europese HOMBRE-project ontwikkelde Deltares de Brownfield Navigator (BFN). De BFN is een softwaretool die beleidsmakers helpt keuzes te maken bij de vernieuwing van brownfields en een plan van aanpak op te stellen. Brownfields zijn voormalige bedrijfsterreinen waarbij

sociale, economische en omgevings-aspecten de herontwikkeling van het terrein bemoeilijken. Brownfields komen voor in oude industriegebie-den, maar ook in stedelijk gebied en voormalige defensie- of mijngebieden. Het HOMBRE-project richt zich op de herontwikkeling van deze gebieden. De Brownfield Navigator is daarbij een ondersteunende tool en informeert en inspireert de betrokkenen. De BFN structureert het proces, geeft voor elke fase informatie en instrumenten en laat voorbeelden van succesvolle vernieuwingen zien. De BFN wordt in 2014 in de praktijk getest. Als HOMBRE eind 2014 is afgerond, zijn de resultaten voor iedereen vrij beschikbaar.

DUURZAAM STEDELIJK

WATERSYSTEEMVOOR MEXICO De Mexicaanse staat Oaxaca wil meer grip krijgen op het overstromingsvraagstuk in de stedelijke gebieden. Daarom is een pilot gestart in de stad Oaxaca de Juárez en om ringende gemeenten. Jaarlijks worden ze geconfronteerd met overstromingen, veroorzaakt door zware regenval en hoge rivierafvoeren. De stedelijke watersystemen kunnen de hoeveelheid water niet beheerst afvoeren en dit levert veel schade op.In 2013 is een begin gemaakt met een integrale aanpak om de stad Oaxaca de Juárez, de mensen en de omgeving zo goed mogelijk te beschermen tegen overstromingen, maar vooral ook op een duurzame manier weerbaarder te maken. De methode, kennis en samenwerking die in deze pilot-studie worden opgedaan, kunnen ook worden toegepast in andere steden in Mexico en elders in stedelijke regio’s met een vergelijkbare problematiek.Deltares werkt in dit project samen met Arcadis en MAP Urban Strategies. In Mexico wordt er samengewerkt met CEA (Comisión Estatal del Agua), CONAGU (Comisión Naci-onal del Agua), het waterbedrijf Adosapaco, de gemeente Oaxaca de Juárez, de universiteit van Oaxaca en lokale NGO’s en burgerorganisaties. Het project wordt gefinan-cierd door Partners voor Water, aangevuld met bijdragen van de uitvoerende partijen en van de staat Oaxaca.

DELTA SCENARIO’SVOOR VIETNAM Met het tot stand komen van het Mekong Deltaplan Vietnam is voor de eerste keer het Nederlandse Delta-programma geëxporteerd en wordt het toegepast in een andere regio. Het Mekong Deltaplan bevat een lange termijnvisie en praktische aanbevelingen voor een duurzame en veilige ontwikkeling van de rivierdelta. Deltares leverde een bijdrage aan het tot stand komen van vier deltascenario’s. Het heeft hiervoor kennis overgedragen door middel van trainingen en workshops. De scenario’s laten vier varianten van sociaal-economische ontwikkelingen zien: van meer landbouw tot meer industrie en van inefficiënt watergebruik naar efficiënt watergebruik. Daarnaast zijn managementstrategieën voor overstromings risico’s, zoetwatervoorziening en de kust beschreven.Het Mekong Delta Plan kwam tot stand in nauwe samen-werking tussen de Nederlandse en Vietnamese overheid. Het werd opgesteld door een consortium dat naast Deltares bestond uit Royal HaskoningDHV, WUR en Rebel groep.

DE MAPTABLEMet de MapTable ondersteunt Deltares de besluitvorming bij ruimte lijke planprocessen. Het instrument maakt informatie beschikbaar op diverse niveaus die met betrokkenen wordt besproken. Dit helpt om gezamenlijk probleemanalyses te maken. Met het instrument kunnen ook gezamenlijke adaptatiestrategieën worden ontwikkeld. Deze kunnen worden getoetst aan scenario’s (bijvoorbeeld sociaal-economisch of klimaatverandering) onder meer door middel van gekoppelde impactmodellen. De MapTable wordt onder meer toegepast in het Deltaplan Bangladesh, stedelijke waterproblematiek in Oaxaca (Mexico) en Beira (Mozambique).

26

PROJECTEN software

Voor het bepalen van de sterke van een dijk zijn veel bere-keningen nodig, die ook nog eens tijdrovend zijn. Dit bracht enkele jaren geleden Deltares op het idee om te onderzoe-ken of deze berekeningen geautomatiseerd zouden kunnen worden. Directe aanleiding was de verplichte toetsing van de regionale keringen, een exercitie die zowel qua uitvoering als financieel een enorme opgave betekende voor de water-schappen. Het gaat immers om vele duizenden kilometers dijk die moesten worden getoetst aan de veiligheidsnorm. Met diverse waterschappen en STOWA, het kenniscentrum voor regionale waterbeheerders, werd de afgelopen jaren gewerkt aan DAM, een softwareprogramma dat het berekenen van dijksterktes automatiseert. Na pilots bij diverse waterschappen kon de eerste versie van DAM in juni 2013 officieel worden gelanceerd. En met succes. Inmiddels is DAM door 14 waterschappen gebruikt en wordt het toegepast in het buitenland, bijvoorbeeld bij de Gele Rivier in China en de Mississippi.

BESPARINGErik Vastenburg: ‘Rekenen met DAM biedt veel voordelen. Er kunnen gedetailleerde berekeningen worden gemaakt over grote dijkstrekkingen. Beheerders krijgen zo een veel beter beeld van hun dijk dan met de traditionele werkwijze. Dat betekent dat ze ook beter weten welke stukken voldoen aan de norm en welke niet, maar bijvoorbeeld ook waar nader grondonderzoek noodzakelijk is. En dat levert winst

op. Doordat de verdachte stukken nauwkeuriger konden worden vastgesteld en alleen die locaties nader zijn onderzocht, heeft een waterschap meer dan een miljoen euro kunnen besparen op grondonderzoek.’‘Met DAM kunnen veel scenario’s worden doorgerekend, waardoor gebruikers kunnen uitrekenen welke maatregel het meeste effect heeft op de veiligheid op een bepaalde locatie. Zo kunnen er betere besluiten worden genomen voor de waterveiligheid, maar beheerders leren hun dijken ook beter kennen. DAM laat voor een specifieke locatie zien welke factoren invloed hebben op de veiligheid en welk faalmechanisme dominant is.’‘Naast het toetsen van regionale keringen, kan DAM ook bij andere processen worden ingezet. Bijvoorbeeld bij het doorrekenen van verschillende toekomstscenario’s of het opstellen van leggers. Hierin worden ruimtelijke reserveringen bij een waterkering vastgesteld. Deze toepassing hebben we samen met Witteveen + Bos en Royal HaskoningDHV ontwikkeld in opdracht van ver schillende waterschappen.’

GEREEDSCHAPSKIST Tom The: ‘Uitgangspunt bij DAM is het slim combineren van bestaande data. Voorwaarde is wel dat de benodigde databestanden op orde moeten zijn. Voor de water-schappen zijn hun Geografische Informatie Systemen (GIS) een goede basis. Het mes snijdt hierbij aan twee kanten: we halen voor DAM gegevens uit GIS, maar voegen ook nieuwe ruimtelijke kennis toe. Zo ontstaat een gebiedsdekkend verbeterd systeem, waarvan de gegevens ook voor andere doeleinden kunnen worden ingezet, zoals bijvoorbeeld bemalingsstudies.’ ‘Vanuit de basisgegevens wordt de werkelijkheid geschematiseerd. Bij de traditionele aanpak is dit het meest tijdrovend en is het risico op fouten aanwezig. Met DAM wordt op beide punten een enorme efficiëntieslag gemaakt.’‘Voor de ingenieur is DAM een gereedschapskist waarmee hij als expert snel en transparant verschillende schematisaties en oplossingsrichtingen kan uitproberen en onderzoeken. Hierdoor houdt hij veel meer tijd over voor het echte ingenieurswerk, waardoor hij tot beter afgewogen adviezen kan komen.’

ONTWIKKELINGENErik Vastenburg: ‘DAM heeft een modulaire opbouw waar-door relatief eenvoudig nieuwe functionaliteiten kunnen worden toegevoegd, afgestemd op vragen uit de markt. Zo richten we ons nu op het gebruik van real-time meet-gegevens uit sensoren. Dan kan DAM nog beter worden ingezet als zich een calamiteit voordoet. Daarnaast is DAM een belangrijke kennisdrager voor Deltares, waarmee snel nieuwe kennis voor de markt ontsloten kan worden.’

Sommigen noemen het de meest nuttige

innovatie op het gebied van dijkbeheer

sinds jaren. Met de introductie van de

‘Dijksterkte Analyse Module’, kortweg

DAM, is het standaard rekenwerk voor

dijksterktes eindelijk geautomatiseerd.

Dat scheelt veel tijd en kosten, en levert

nauwkeuriger berekeningen en besluiten op.

Erik Vastenburg en Tom The, specialisten

DAM, leggen uit wat DAM zo bijzonder maakt.

DOORBRAAKIN DIJKBEHEER

27 Jaarverslag 2013

Erik Vastenburg (l) (1978) studeerde civiele techniek aan de Hogeschool Alkmaar en hydrografie aan de Hogeschool van Amsterdam. Bij Deltares is hij senior-adviseur dijkveiligheid en projectleider ontwikkeling en implementatie DAM 1.0. Hij was intensief betrokken bij de ontwikkeling van DAM vanaf het eerste moment (2005). Daarnaast heeft hij een groot aantal projecten met DAM uitgevoerd, zowel nationaal als internationaal.

Tom The (1959) behaalde zijn BSc civiele techniek aan de TU Delft. Hij is bij Deltares projectleider softwareontwikkeling en productmanager van de D-Serie, de in de geotechniek veel toegepaste software op het gebied van aardebanen, dijkveiligheid, funderingen en bemalingen dat door Deltares is ontwikkeld. The is vanaf het begin betrokken geweest bij de ontwikkeling van DAM, van de pilot fase tot de start van de implementering en oplevering van DAM 1.0.

CV

“Uitgangspunt bij DAM is het

slim combineren van bestaande

data”

PROJECTEN software

28

RELEASE MORPHAN 1.1Met de release van MorphAn 1.1 is een softwaretool beschikbaar gekomen om data van zandige kusten eenvoudig en snel te analyseren en te visualiseren. Hierdoor kan de ontwikkeling van de kustlijn goed worden gevolgd en kunnen kustbeheerders tijdig maatregelen nemen, bijvoorbeeld in de vorm van een zandsuppletie. Door MorphAn kunnen zandige kusten nauwkeuriger en kostenefficiënter worden beheerd.De software is toegepast bij diverse projecten in Neder-land, maar is voor elke zandige kust geschikt. Hij is gratis te downloaden van morphan.deltares.nl. Op deze site is ook een gebruikersforum waar kennis en ervaringen kunnen worden uitgewisseld. Deltares ontwikkelde MorphAn in opdracht van Rijkswaterstaat en STOWA.

SOBEK 3.2Met het uitbrengen van SOBEK 3.2 is een aantal verbeterde modules van het huidige SOBEK op de markt gebracht. Het gaat om D-Flow Open Water, D-Rainfall Runoff Open Water, D-Water Quality en D-Real Time Control. In deze modules zijn de user interface, het editen van het gebied en het sturingsmodel aanmerkelijk sneller en gebruikersvriendelijker geworden. SOBEK 3.2 is een belangrijke mijlpaal van het Next Generation Hydro Software project. Onder deze naam werkt Deltares sinds 2011 aan het integreren en verbeteren van zijn hydro software.

DELWAQ OPEN SOURCEMet het open source maken van DELWAQ werd een volgende stap gezet in het open source beleid van Deltares. DELWAQ is het onderdeel van Delft3D voor waterkwaliteit en ecologie. Met het vrij beschikbaar stellen van de broncode van DELWAQ wil Deltares de gebruikersgroep vergroten en kennisontwikkeling stimuleren. Naast DELWAQ kunnen via de open source portal ook andere pakketten worden gedownload. Ontwikkelaars en gebruikers kunnen eenvoudig informatie over het pakket met elkaar uitwisselen via de open source community. De community groeit snel en telde eind 2013 bijna 5000 leden. De portal is bereikbaar via http://oss.delft3d.nl

NIEUWE VERSIES

GEOTECHNISCHE SOFTWARE De D-Serie, een serie softwarepakket-ten voor het werkproces van de geotechnische ingenieur, wordt continu vernieuwd.Bij D-Settlement, dat zettingen bere-kent, is de methodiek van de zakbaak-fit sterk verbeterd. Er zijn daarnaast ook verbeteringen aangebracht voor het bepalen van horizontale verplaat-singen en in het modelleren van het gedrag van watervoerende lagen in combinatie met verticale drainage.

D-Geo Stability, dat gebruikt wordt voor het ontwerpen en controleren op stabiliteit van ophogingen en dijken op slappe ondergrond, kan de effecten van aardbevingen nu ook in rekening brengen bij de berekeningsmethode ‘Uplift Van’. De stabiliteitsberekening voor niet-cirkelvormige Spencer glijvakken is verder geoptimaliseerd met een genetisch algoritme.D-Foundations, voor het ontwerpen en toetsen van funderingen, is aan de

meest recente versie van de Eurocode aangepast. De belangrijkste wijziging zijn de paalklassefactoren voor zowel druk- als trekpalen.In het programma D-Sheetpiling, een de facto standaard in Nederland en België voor het ontwerpen van damwandconstructies, is de dam wandenbibliotheek uitgebreid met onder andere kunst-stof damwanden.

PILOTS D-FLOW FLEXIBLE MESH In 2013 zijn succesvolle pilots met D-Flow Flexible Mesh uitgevoerd. D-Flow Flexible Mesh is innovatieve software voor de simulatie van waterstroming in oppervlaktewater op basis van een onregelmatig reken-rooster. Hiermee kunnen complexe deltagebieden integraal en realistisch gemodelleerd worden. Een model op basis van D-Flow Flexible Mesh kan zowel rivieren en uiterwaarden als estuaria en de zee bevatten. Hierdoor kan snel inzicht worden verkregen op het effect van maatregelen voor het hele stroomgebied.De pilots werden uitgevoerd in Venetië, Schotland, Senegal, de Verenigde Staten, België en Australië.

Doel van de pilots was externe partijen kennis te laten maken met de nieuwe software en testen waar verbeteringen of veranderingen nodig zijn. In 2014 zal opnieuw een aantal pilots worden uitgevoerd. D-Flow Flexible Mesh komt in 2015 beschikbaar.

Met D-Flow Flexible Mesh kunnen complexe deltagebieden integraal en realistisch gemodelleerd worden.

29 Jaarverslag 2013

DIGITALE DELTA Voor een effectiever en efficiënter waterbeheer worden op steeds grotere schaal data verzameld. Deze groei in de hoeveelheid beschikbare data leidt tot fragmentatie, incompatibiliteit en ondoorzichtigheid van oplossingen. Dit beperkt de effectiviteit van de integrale waterbeheerders. Met de groeiende wateropgaven in het vizier is niets doen geen optie. Samen met Rijks-waterstaat, IBM, Waterschap Delfland en TU Delft, startte Deltares daarom het project ‘Digitale Delta’. In dit programma onderzoeken Nederlandse partijen hoe het integreren en analyseren van waterdata uit een breed scala aan bestaande en nieuwe gegevensbronnen kunnen helpen om de kosten van het toekomstige waterbeheer met 20 tot 30 procent te verminderen.De Digitale Delta richt zich in eerste instantie op zes cases bij Deltares, TU Delft, Rijkswaterstaat, Hoogheemraad-schap Delfland en IBM. Hierbij worden diverse mogelijke oplossingen in de praktijk getoetst. De Digitale Delta zal leiden tot een blauwdruk hoe informatiedeling binnen de watersector op landelijk niveau kan worden geoptimaliseerd.

AUGMENTED

REALITY Augmented Reality is een technologie waarbij een grafische informatielaag over een real-time camera beeld wordt geprojecteerd zodat de gebruiker beter inzicht in de werkelijkheid krijgt. De techniek is interessant voor iedereen die data wil visualiseren op locatie. Deltares experimenteert al geruime tijd met deze techniek, die steeds populairder wordt. In 2013 werd de ‘Kunstwerken inspectie app’ ontwikkeld voor Rijkswaterstaat. Door gegevens over de kunstwerken te leggen, kan de inspectie nauwkeuriger gebeuren. Ook loopt er een project om resultaten van de Dijksterkte Analyse Module (DAM) te visualiseren op locatie, zodat men op locatie sneller inzicht krijgt welke dijken niet voldoen aan de wettelijke normen.

NIEUWESERIOUS GAMES Serious games zijn simulatiespellen waarbij de deel nemers met realistische problemen worden geconfronteerd waarvoor ze een oplossing moeten zoeken. Ze kunnen hierbij verschillende keuzes uitproberen en zien direct wat de praktische gevolgen zijn. Deltares ontwikkelt serious games met diverse doelen: ter voorbereiding van strategische besluiten, als ondersteuning van operationele werkzaamheden of ter bewustwording van duurzame keuzes.In 2013 werd onder meer gewerkt aan games over:

FLEXIBELE ARRANGEMENTEN De game biedt regionale partijen (waterschappen, gemeenten, belangenorganisaties, ondernemingen) de mogelijkheid om te verkennen hoe zij flexibele afspraken kunnen maken over de implementatie van klimaat adaptatiemaatregelen. Flexibiliteit is nodig om adaptief te kunnen reageren op de effecten van klimaatverandering en economische, maatschappelijke en beleids ontwikkelingen op de lange termijn.

MEERLAAGSVEILIGHEID Deze game werd ontwikkeld voor bestuurders en beleidsmakers die het nieuwe concept meerlaagsveilig-heid willen toepassen bij hun waterveiligheidsbeleid. Bij meerlaagsveiligheid wordt niet alleen ingezet op preventie (dijken), maar ook op ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing. De game leert met welke governance-aspecten en keuzes men te maken krijgt en hoe daarmee kan worden omgegaan.

OOSTERSCHELDEKERING In opdracht van Rijkswaterstaat werd een game ontwikkeld om de beste aanpak te bepalen voor aanleg, beheer en onderhoud voor het bodembeschermings-systeem van de Oosterscheldekering. Er kan gevarieerd worden met materiaalkeuzes, monitoringsmethodieken en het uitzetten van kennisvragen. De game is gemaakt om snel een breed publiek inzicht te laten krijgen over de werking van de bodem-bescherming van de Oosterscheldekering.

Met het projecteren van een extra informatielaag over real-

time beeld, wordt beter inzicht in de werkelijkheid verkregen.

Er werd een game ontwikkeld om de beste aanpak te bepalen voor het bodembeschermingssysteem van de Oosterscheldekering.

30

PROJECTEN faciliteiten

Het juiste moment bepalen voor het afzinken van de caissons waarop de stormvloedkering van Venetië moet worden geplaatst, was een van de proeven die in 2013 in het Atlantic Basin van Deltares plaatsvond. In het bassin werden daar-voor de lokale omstandigheden van stroming en golven van de lagune op schaal nauwkeurig nagebootst. De proef bleek heel nuttig: er kwam een ander optimaal plaatsingsmoment uit dan aanvankelijk werd aangenomen.

KOSTENEFFICIËNT‘Optimaliseren staat voor ons centraal bij elke opdracht,’ vertelt onderzoeker Bas Hofland, die regelmatig bij schaal-proeven in de bassins betrokken is. ‘Doorgaans gaat het om het testen van een ontwerp, bij Venetië ging het om het juiste moment voor het afzinken van de caissons. Optimaal betekent voor ons veilig genoeg, maar ook kostenefficiënt. Bij grote infrastructurele ontwerpen als golfbrekers, haven-dammen of dijken heb je het al gauw over miljoenen als een ontwerp een paar procent economischer kan. Aanpassen van het ontwerp is eerder regel dan uitzondering. Het samenspel van golven, bewegingen en krachten is heel complex en moeilijk te voorspellen op de tekentafel. Het werkelijke effect zie je pas goed bij een schaalproef.’

REALISTISCHHet opbouwen van een proef is geen sinecure. Hofland: ‘Elke opdracht is maatwerk. De constructie zelf is al een hele uitda-ging, maar ook de bodem, de golfslag enzovoorts moeten realistisch worden nagebootst. Elk detail moet kloppen.’‘Hoe groter de schaal waarop je kunt nabouwen, hoe meer je de realistische situatie benadert en hoe kleiner de kans is op verstorende effecten. Daarom zijn de bassins ook zo groot en bouwen we nu in Delft de grootste golfgoot ter wereld. De nieuwe Deltagoot zal in de loop van 2014 in gebruik worden genomen.’

MILIEULABORATORIUMVan heel andere schaal zijn de onderzoeken in het milieu-laboratorium waarbij microbiologische en chemische processen die van nature in het water- en bodemsysteem voorkomen centraal staan. Hiermee wil Deltares steeds beter inzicht krijgen in deze processen om de juiste maatregelen te ontwikkelen voor problemen die ze in de omgeving veroor-zaken. Zo is er bijvoorbeeld veel onderzoek gedaan naar algenbloei door fosfaat in de waterbodem en een effectieve methode ontwikkeld om de algenbloei tegen te gaan. Ook wordt er onderzoek gedaan naar microbiële corrosie aan ondergrondse leidingen om goed te kunnen voorspellen waar en in welke mate het gaat optreden.

PASSIVE SAMPLERSJasperien de Weert is een van de onderzoekers van Deltares die gebruik maakt van het laboratorium. Samen met collega’s houdt zij zich al geruime tijd bezig met passive samplers, velletjes die in het water hangen om de water-kwaliteit te meten. De Weert: ‘Uit jarenlang labonderzoek is gebleken dat siliconenrubber goed werkt als sampler. We hebben onderzocht welke stoffen door de sampler worden opgenomen en hoe dat gebeurt. Er komen echter elke keer weer nieuwe stoffen in het water, bijvoorbeeld van nieuwe bestrijdingsmiddelen of geneesmiddelen. Het siliconen rubber blijkt niet alles op te nemen. We onderzoeken nu in het lab welk materiaal dat wel doet.’‘Met passive sampling kunnen waterschappen beter de waterkwaliteit monitoren dan met het nemen van water-monsters. De samplers hangen een paar weken op een bepaalde locatie en nemen voortdurend stoffen op. Ook stoffen, die in een lage concentratie voorkomen. Zo werken we samen aan een goede waterkwaliteit van de stroom-gebieden. ’

Deltares beschikt over een groot aantal bassins, goten en laboratoria om

(innovatieve) infrastructurele ontwerpen te testen, computermodellen te

valideren of om goed inzicht te krijgen in water- en bodemprocessen en

grondgedrag. Qua omvang en mogelijkheden zijn de faciliteiten uniek.

Een kijkje in de wereld van schaalproeven en laboratoriumonderzoek.

‘ELKE OPDRACHT IS

MAATWERK’

Bas Hofland (1974)promoveerde aan de TU Delft op gedetailleerde metingen aan bodembeschermingen. Hij werkt sinds 2005 bij Deltares en deed onder meer proeven aan schaalmodellen van de harde zeewering van de tweede Maasvlakte, golfbrekers in onder meer Australië, Rusland, Spanje, Portugal, Saudi-Arabië, Italië en Nederland, en van dijken. Ook verrichtte hij proeven op ware grootte met brekende golven op verticale wanden en is hij betrokken bij een groot Europees project over betere technieken voor schaalmodellen. Daarnaast was hij betrokken bij proeven aan overlaten, rietmatten, energie-boeien, zeewiertuinen en visnetten.

Jasperien de Weert (1976)studeerde aan de Universiteit Wageningen. Na een korte carrière bij een adviesbureau heeft zij promotieonderzoek gedaan bij TNO en de WUR. In 2009 is zij gepromoveerd op onderzoek naar de afbraak en het massatransport van de hormoonverstorende stof nonylfenol in sediment. Zij deed in het verleden, naast het onderzoek aan passive sampling, onder meer onderzoek naar afbraak van verontreinigingen in (water)bodems en het afdekken van waterbodems tegen fosfaatemissies.

CV

31 Jaarverslag 2013

Voor meer informatie over de faciliteiten,

scan de code

“Bij grote infrastructurele werken gaat het

gauw over miljoenen als een ontwerp een paar procent

economischer kan”

Fysisch model van een pompstation.

PROJECTEN faciliteiten

32

ATLANTIC BASIN

GBSIn het Atlantic Basin werd een nieuwe funderingsconstructie voor offshore windmolens getest en een ontwerp voor de bodembescherming geopti-maliseerd. Het gaat om Gravity Based Structures (GBS), een funde-ringsconstructie voor windmolens die drijvend kan worden aangevoerd en ter plaatse wordt afgezonken. De

proeven hebben aangetoond dat de richtlijnen voor bodembescherming voor dit ontwerp veel te conservatief zijn en dat het benodigde steen-volume gemakkelijk gehalveerd kan worden. Ook kunnen er veel kleinere stenen worden gebruikt. Om het ontwerp verder te optimaliseren heeft Deltares tevens onderzoek

gedaan naar de golfbelasting op de GBS-constructie. Op basis van de fysieke testen zijn diverse numerieke modellen gevalideerd, waardoor de kennis breed toepasbaar wordt voor diverse typen offshore constructies.

SCHELDEGOOT

PRIMAIRE WATERKERINGEN

In de Scheldegoot werden in opdracht van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier verschil-lende ontwerpen voor een primaire waterkering getest. Doel was het optimaliseren van het ontwerp voor een dijkverbeteringstraject. De focus lag op innovatieve methoden om de hoeveelheid golfoverslag tijdens stormcondities te reduceren. De testen wezen uit dat een trapvormig talud een significante weerstand (ruwheid) opwekt voor de oplopende golven waardoor de kruinhoogte van de dijk lager kan blijven.

DELTAGOOT

GRASDIJKEN

In opdracht van Rijkswaterstaat werden grootschalige modeltesten op grasdijken uitgevoerd in het kader van het project WTI (Wettelijke Toetsinstrumentarium)-2017. Het doel van deze testen was om de reststerkte van grasdijken onder golfaanval te bepalen. Dit draagt bij aan een verbeterde toetsmethode van grasbekledingen onder golfaanval. Hierdoor zullen in de toekomst minder dijken onterecht afgekeurd worden, wat resulteert in lagere maatschap-pelijke kosten. Voor de test werden grasmoten uit twee verschillende bestaande dijken gehaald en naar de Deltagoot gebracht. In de Deltagoot is hiermee een grastalud opgebouwd dat beproefd werd met verschillende typen golven.

IOS BASIN

KOELWATERPOMP KERNCENTRALEVoor de Barakah kerncentrale in Abu Dhabi is met fysische modelproeven het ontwerp van de watertoevoerkanalen naar de koelwaterpompen geverifieerd en geoptimaliseerd. De verificatie bevestigde dat de ontwerpspecificaties gehaald worden en het koelwatersysteem veilig is. De optimalisatie draagt bij aan de duurzaamheid van de centrale door vermindering van het energieverbruik en benodigde onderhoud. Dit project is uitgevoerd met schaalmodellen van de drie Barakah pompstations in het IOS basin in combinatie met verscheidene numerieke modellen.

33 Jaarverslag 2013

DELTA BASIN

HAVENDAM MADEIRA Voor de jachthaven van Lugar de Baixo op het eiland Madeira werd het ontwerp van een nieuwe havendam getest op sterkte en golfoverslag. De huidige dam is niet berekend op zware golfbelasting waardoor veel schade ontstaat en de haven niet gebruikt kan worden. Deltares heeft enige jaren geleden een golfklimaatstudie voor deze haven uitgevoerd. Het nieuwe ontwerp bouwt verder op deze studie.

GEOCENTRIFUGE

DRAAG-VERMOGENFUNDERINGSPALEN Er werden twee centrifugeproeven uitgevoerd om het draagvermogen van funderingspalen nader te onderzoeken. Bij funderingspalen die diep in het zand staan, blijkt dat de draagkracht in de loop van de tijd toeneemt. Deels is dit een verklaring voor de ‘verborgen veiligheid’ van funderingspalen waar recent veel aandacht voor is. In deze centrifugeproeven is de toename van het draagvermogen nu voor het eerst vastgesteld.

GEOMODELHAL

ONDER­GRONDSE LEIDINGEN In de Geomodelhal werden de eerste experimenten uitgevoerd voor een nieuw systeem om te voorspellen wanneer ondergrondse leidingen aan vervanging toe zijn. Deltares werkt al sinds 2011 samen met TNO en Kiwa Technology aan dit IJknet-systeem. Met dit geavanceerde monitoringssysteem kan de status van ondergrondse leidingen worden beoordeeld. Met behulp van modellen waarin de ondergrond centraal staat, alarmeert het systeem tijdig als leidingen aan vervanging toe zijn en of er mogelijk een gevaarlijke situatie dreigt te ontstaan. Bij de testen wordt zowel naar de natuurlijke beweging van de ondergrond als naar de effecten van bouwactiviteiten gekeken.

MILIEULABORATORIUM

MICROBIËLE CORROSIE Microbiële corrosie (MIC) wordt veroorzaakt door chemische en microbiologische processen en kan flinke schade veroorzaken aan ondergrondse infrastruc-tuur, zoals stalen leidingen en damwanden. Met speciaal aange-paste sensoren - ER-probes - is de corrosie snelheid van een stalen oppervlak in het laboratorium en in het veld gemeten. Tevens is met specifieke DNA-detectiemethoden gekeken naar de aanwezigheid van groepen micro-organismen en hun enzymen die verantwoordelijk zijn voor het MIC-proces. Zo kunnen factoren die voor MIC van belang zijn systematisch en snel getest worden. Door het detecteren van de factoren die voor MIC van belang zijn, kan beter worden voorspeld waar en wanneer MIC kan optreden.

Het meten van microbiële corrosie in grondwater.

• Bezoeken

• Samenwerkingsverbanden

• JIP’s

• Publicaties

• Symposia/Opleidingen

34

Kennis delen

35 Jaarverslag 2013

Alle kennis van Deltares is voor iedereen beschikbaar. Zo vergroot Deltares het innovatieve vermogen van overheden en bedrijven. In 2013 ontving Deltares een groot aantal bezoekers, ging nationale en internationale samenwerkingsverbanden aan, organiseerde talloze symposia en cursussen en publiceerde diverse uitgaven. Een selectie van de vele activiteiten.

KENNIS DELEN bezoeken

36

KONINGIN BEATRIX Tijdens het staatsbezoek van Koningin Beatrix, Prins Willem-Alexander en Prinses Máxima op 24 en 25 januari aan Singapore, bezochten zij ook NUSDeltares, het samenwerkingsverband van Deltares en National University of Singapore (NUS). Hierin bundelen zij hun kennis over waterbeheer voor de regio Singapore en Zuidoost-Azië.Het koninklijk gezelschap kreeg op 25 januari in het NUSDeltares Aquatic Science Centre, het centrum voor onderzoek en opleiding, presentaties over stedelijk waterbeheer en Building with nature. Na afloop van de rondleiding door het Centre was er een afsluitende ceremonie waarbij de Prins van Oranje samen met de president van NUS de nieuwe naam voor het Aquatic Centre onthulde. Voortaan zal het onderzoekscentrum de naam ‘Van Kleef Centre’ dragen.

MINISTERSShaun Donovan, de Amerikaanse minister van Volkshuisvesting en stedelijke ontwikkeling bracht op 2 januari een bezoek aan Deltares. Hij werd begeleid door Henk Ovink, waarnemend directeur-generaal ruimte en water bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Donovan kwam zich oriënteren op het waterbeheer in Nederland. Donovan is na orkaan Sandy door Obama aangewezen om de hulp voor de lange termijn te coördineren en de getroffen gebieden weer te herstellen. Nederlandse kennis kan daarbij van belang zijn.

Op 6 juni kreeg Deltares bezoek van Rene Ramirez, de minister van Onderwijs, Wetenschap, Techno-logie en Innovatie van Ecuador. De minister werd vergezeld door de ambassadeur van Ecuador in Neder-land. Ramirez bezocht Deltares om kennis te maken met het instituut en om mogelijk heden voor verdere samenwerking te onderzoeken.

BEZOEK UIT

INDONESIËEen delegatie van het Indonesische PusAir bezocht Deltares om zich te verdiepen in de kennis op het gebied van kustmodellering, het opzetten en uitvoeren van fysiek onderzoek aan kusten en havens, en numerieke modellering van stroming (Delft3D) en golven (SWAN). PusAir is onderdeel van de overheid (ministry of Public Works), maar heeft ook een commerciële tak. Met Deltares wordt er op het gebied van water resources al 30 jaar samengewerkt.

Koninklijke belangstelling voor het onderzoek van NUSDeltares in Singapore.

Shaun Donovan (l) en Henk Ovink bekijken een demonstratie van 3Di Waterbeheer.

Links Rene Ramirez, minister van Ecuador.

37 Jaarverslag 2013

STUDIEREISHERINRICHTING

LA RIVERIn verband met de herinrichting van de Los Angeles River kwam er een Amerikaanse delegatie langs bij Deltares. In een rond-de-tafel-discussie werden de vragen vanuit Los Angeles over de herinrichting van de LA rivier met Deltares experts besproken. Het bezoek aan Deltares was voor de delegatie de voorberei-ding voor een tweedaags congres later in 2013 over Ruimte voor de Los Angeles River in Los Angeles.

BRUNEIECONOMIC DEVELOPMENT BOARDEen delegatie uit Brunei kwam op bezoek om nader kennis te maken en de mogelijkheden voor samenwerking te onderzoeken. De delegatie werd geleid door Dato Paduka Hj Ali Apong, Chairman van de Brunei Economic Development Board (BEDB) en Deputy Minister van de Prime Minister’s Office.

KENNISMAKINGSBEZOEK Hans Schutte, directeur-generaal Hoger Onderwijs, Beroepsonderwijs, Wetenschap en Emancipatie bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bracht een kennismakingsbezoek aan Deltares. Schutte kreeg onder meer informatie over Deltares als toegepast kennisinstituut en de samenwerking met universiteiten en andere kennisinstellingen.

WERKBEZOEK GEDEPUTEERDE

VELDHUIJZENGovert Veldhuijzen, gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland, heeft een werkbezoek gebracht aan Deltares. Hij werd hierbij vergezeld door enkele ambtenaren van de provincie. Er is onder meer gesproken over gezamenlijk onderzoek, klimaatadaptie, toekomstscenario’s en de afstemming van regionale ontwikkelingen op ontwik-kelingen in de topsector Water.

Een delegatie uit Brunei kwam de mogelijkheden voor samenwerking bespreken (delegatieleider Dato Ali Apong (rechts) met Tom Schilperoort van Deltares).

Hans Schutte (3e van links) tijdens de rond-leiding in de faciliteitenhal van Deltares.

KENNIS DELEN samenwerkingsverbanden

38

DNV KEMADeltares tekende een raamover-eenkomst met DNV KEMA, dat zich bezighoudt met adviseren, testen en certificeren van de energie-waardeketen en de offshore. Met deze overeenkomst streven beide partijen een versterking van elkaars positie na en een efficiënte samenwerking.

WATERSCHAPPENBesloten werd de samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier te verstevigen. Om dit te formaliseren werd een convenant voor strategische samenwerking getekend. De afgelopen jaren werkte Deltares al bij verschillende projecten vanuit verschillende vakdisciplines intensief met het Hoogheemraadschap samen. Bijvoorbeeld bij ‘3DI watermanagement’, ‘DAM’ of het ‘Kaderrichtlijn Water Volg en Stuur Systeem’. Ook met Waterschap Rivierenland werd een dergelijke raamovereenkomst getekend.

TNO Met TNO werd een overeenkomst getekend om meer samen te werken op het gebied van bouwen en stede-lijke ontwikkeling in deltagebieden. Problemen rondom infrastructuur en gebiedsinrichting kunnen hiermee

voortaan vanuit de expertises van beide organisaties worden onder-zocht: TNO met haar kennis over harde constructies en Deltares met kennis over grond en water.

ARCADISIngenieursorganisatie Arcadis en Deltares tekenden een samenwer-kingsovereenkomst om de drempel om gezamenlijk projecten uit te voeren te verlagen. Zo kunnen beide partijen elkaars expertise beter benutten.

HEALTHY URBAN LIVINGSamen met vier andere organisaties (TNO, RIVM, KNMI en Universiteit Utrecht) werd in de provincie Utrecht het kenniscentrum Healthy Urban Living opgericht. Het richt zich op de inrichting en verdere ontwikkeling

van gezonde en duurzame leefomgevingen in stedelijk gebied, in Nederland en elders in de wereld. Door de kennis te bundelen hopen de organisaties sneller en betere oplossingen te vinden.

DIENST

METROMet de Amsterdam Dienst Metro (voorheen Dienst Noord/Zuidlijn) werd afgesproken dat Deltares haar indien nodig adviseert en ondersteunt op het gebied van geotechnische vraagstukken met betrekking tot de aanleg van metro- en tramverbindingen.

RIMESMet RIMES (Regional Integrated Multi-Hazard Early Warning System for Africa and Asia) werd een samen-werkingsovereenkomst getekend om de waarschuwingssystemen voor Azië en Afrika te verbeteren. In deze samenwerking worden onderzoeksprojecten uitgevoerd en kennis ontwikkeld en gedeeld door middel van congressen, cursussen en uitwisseling van wetenschappers. Van RIMES maken onder andere deel uit: Bangladesh, Cambodja, Comoren, India, Laos PDR, Malediven, Mongolië, Papua New Guinea, Philipijnen, Seychellen, Sri Lanka en Oost-Timor.

Erik Janse van Deltares (l) en Frank Goossensen van Arcadis.

39 Jaarverslag 2013

BIJZONDERE

SAMENWERKINGEN

BRAZILIËMet CEMADEN werd een vier jaar durende samenwerkings-overeenkomst getekend om in Brazilië natuurrampen zoals overstromingen en aardverschuivingen beter te voorspellen. CEMADEN is het nationale centrum in Brazilië voor het waarschuwen voor en monitoren van natuurrampen. De samenwerking richt zich in eerste instantie op kennis delen over integraal databeheer en softwaremodellen voor early warning van water gerelateerde natuurrampen. Daarnaast gaan CEMADEN en Deltares ook ervaringen delen over flood risk management , governance en participatie en communicatie aspecten.Ook heeft Deltares in Brazilië een letter of Intent getekend met INPE/CPTEC – Weather Forecast and Climate Studies Center. Afgesproken is dat partijen kennis delen

door samen numerieke modellen te ontwikkelen voor golfslag langs de kust, sediment transport, kusterosie en waterkwaliteit.

INDONESIËNederland en Indonesië hebben de samenwerking op water, weer en klimaat in 2013 versterkt.Indonesië kampt met waterbeheerproblemen zoals bodemdaling, grondwateronttrekking, wateroverlast en droogte. Kennisinstituten in Nederland en Indonesië gaan hun samenwerking intensiveren om oplossingen te ontwikkelen. Deze nieuwe overeenkomst is een uitbreiding van de lopende samenwerking tussen Deltares, KNMI, BMKG (Indonesische KNMI) en PusAir die in 2011 gestart is. In de eerste fase is onder andere gewerkt aan een operationeel waarschuwingssysteem voor de overstromingen in Jakarta en een droogte informatie systeem.

KENIAIn Kenia is een samenwerkings-overeenkomst getekend met vier Keniaanse kennispartners. Deltares en deze vier instituten gaan hun kennis op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur met elkaar delen. Duurzaam water en

bodembeheer staan hoog op de agenda van de Keniaanse overheid. Deltares heeft kennis in huis op het gebied van duurzaam water- en bodembeheer in deltasteden en kan door deze samenwerking zijn kennis op dit vlak verder ontwikkelen.

De overeenkomst is getekend met Kenya Water Towers Agency, Ramogi Institute of Advanced Technology, Greening Kenya Initiative Trust en African Collaborative Centre for Earth System Science.

Suzanne van der Meulen, adviseur bij Deltares, werd co-lead van de werkgroep Freshwater systems, van het Ecosystem Services Partnership (ESP). Het ESP is een internationaal netwerk van onderzoekers op het gebied van ecosysteemdiensten.

Ap van Dongeren, specialist kustsystemen bij Deltares, werd lid van een speciale commissie van de US National Research Council of the National Academies. Deze commis-sie adviseert het US Army Corps of Engineers (het Amerikaanse Rijks-waterstaat) over het verminderen van overstromingsrisico’s aan de kust.

De samenwerking met Brazilie richt zich in eerste instantie op integraal databeheer en early warning softwaremodellen.

Kennisinstituten in Nederland en Indonesië gaan samenwerken om oplossingen te vinden voor de waterbeheerproblemen in Indonesië.

KENNIS DELEN jip’s

40

ARCTIC OPERATIONSHANDBOOK Deltares sloot zich aan bij het ‘Arctic Operations Handbook Joint Industry Project’, een samenwerkingsverband tussen Nederlandse bedrijven die actief zijn in de offshore (o.a. Heerema, Boskalis, Shell, Allseas) en kennisinstituten (MARIN, IMARES, TNO, TU Delft). Het belangrijkste product is het handboek ‘Arctic Marine Operations Challenges & Recommendations’, dat eind 2013 verscheen. Dit handboek bevat richtlijnen voor het veilig en duurzaam uitvoeren van installatie- en onderhoudswerkzaamheden in Arctische gebieden.

BIOSEALING In het Joint Industry Project Bio Sealing werkt Deltares samen met acht bedrijven om de werking van BioSealing nader te onderzoeken en een aantal praktijkprojecten te starten. De werking van BioSealing is al bewezen en het is al bij meerdere projecten toegepast, onder meer bij

het dichten van een lekkage van de Amsterdamse Noord/Zuidlijn en door Züblin Spezialtiefbau bij een dam in de Donau in Oostenrijk. Maar nog niet alle vragen zijn beant-woord. Daar zal de JIP BioSealing die in 2013 is gestart nader op ingaan. Onderzocht zal worden wat de duur

van de werking van BioSealing is en welke verbeteringen aan het proces nog mogelijk zijn. Dit onderzoek zal in het Milieulaboratorium van Deltares in Utrecht plaatsvinden, waarbij wordt samengewerkt met Oostenrijke en Nederlandse onderzoekers van Zuckerforschung Tulln en Bioclear.

WIFIWindmolens op zee kunnen een stuk goedkoper. Dat denken de leden van het Joint Industry Project ‘Wave impact on Fixed turbine’. De rekenregels die gebruikt worden om de belasting van brekende golven op de windmolens vast te stellen zijn nu erg conservatief. De inschatting is dat door verbeterde ontwerprichtlijnen en meer inzicht van de interactie tussen de windturbine en de maximale golfbelasting de materiaalkosten met 10 procent omlaag kunnen. Met schaalproeven wordt dit onderzocht. Onderzoekers kijken heel gedetailleerd naar de kracht van steile en brekende golven op de paalconstructie. Ook wordt gekeken naar de invloed van stroming en bodemvormen. Met de data uit het onderzoek kunnen risico’s beter worden ingeschat en de rekenregels verbeterd. Hiermee kunnen ontwerpers en bouwers van offshore windturbines hun ontwerp optimaliseren.

WIND JACKIn het Wind Jack project wordt onderzocht wat de invloed is van golven en de zeebodem op de poten van jack-up schepen. Als de poten met een te harde klap op de zeebodem worden geplaatst, bijvoorbeeld bij hoge golven of een stevige zeebodem, kan er schade ontstaan. Met het onderzoek wordt het mogelijk om te voorspellen wanneer jack-up’s zich nog kunnen verplaatsen. Nu wordt vaak het zekere voor het onzekere genomen en de schepen bij twijfel niet ingezet. Het stilleggen van een jack-up is voor de gebruikers echter een flinke kostenpost. Het Wind Jack project is vooral belangrijk voor de offshore windindustrie, omdat de schepen zich bij de aanleg van windmolenparken vaak verplaatsen. Wind Jack is een samenwerking met MARIN, ingenieursbureaus, scheepsbouwers en -eigenaren, en contractors uit Nederland, België, Duitsland en Singapore.

JIP Wind Jack onderzoekt de invloed van golven en de zeebodem op de poten van jack-up schepen.

Proef in de faciliteitenhal van Deltares voor de JIP Wifi.

WAT ZIJNJIP’S?

Joint Industry Projects (JIP’s) zijn samenwerkingsver-banden waarin bedrijven en kennisinstituten oplossingen

ontwikkelen voor een gemeenschappelijke vraag van de bedrijven. Het mes snijdt hierbij aan twee kanten:

Deltares ontwikkelt nieuwe kennis, bedrijven krijgen een innovatieve oplossing waarmee ze wereldwijd kosten-efficiënter, beter en veiliger kunnen bouwen. De kosten

van het onderzoek worden over alle deelnemers gespreid. In 2013 nam Deltares aan verschillende JIP’s deel.

publicatiesKENNIS DELEN

41 Jaarverslag 2013

RISK-INFORMED MANAGEMENT OF EUROPEAN RIVER BASINSIn dit handboek voor het verbeteren van de kwaliteit van Europese stroomgebieden wordt een aanpak geïntroduceerd waarmee waterbeheerders flinke verbeterslagen kunnen maken in de kwaliteit van hun stroomgebied en voldoen aan veel doelen van de Europese regelgeving. De eerste editor van het boek is Jos Brils, specialist integraal stroomgebiedbeheer bij Deltares. Hij ontwikkelde samen met anderen de nieuwe beheermethode op basis van de ervaringen die werden opgedaan tijdens het Europese project RISKBASE. Het unieke van Risk-Informed Management of European River Basins is dat de auteurs de verbinding leggen tussen systeemkennis en stroomgebiedbeheer in de praktijk. Het gaat er niet alleen om welke maatregelen mogelijk zijn, maar ook hoe een beheerder die daadwerkelijk kan realiseren.

DIEPE ONTGRAVINGEN Mandy Korff, Deltares specialist ondergronds bouwen, promoveerde in Cambridge UK op een proefschrift over de gevolgen van diepe ontgravingen (bouwputten) voor op palen gefundeerde bouwwerken in de directe omgeving. De aanleiding voor het onderzoek was dat in binnenstedelijke gebieden steeds diepere bouwputten worden gemaakt steeds dichter bij de belendende percelen. Aan de hand van meetgegevens bij drie diepe bouwputten in de Noord/Zuid lijn in Amsterdam is een analytisch model ontwikkeld, dat het gedrag van de nabijgelegen bouwwerken beschrijft. Opmerkelijk resultaat van de studie is dat de grootste effecten op de omgeving optreden bij de voorbereidende werkzaamheden (verleggen kabels, verwijderen obstakels, installeren wanden) en niet tijdens de ontgraving van de bouwput.

VOORSPELLEN VAN DUINEROSIEDeel 12 uit de Deltares Select Series is het proefschrift van Deltariaan Kees den Heijer over de rol van bodemligging, scheve golfinval en kustkromming in duinafslagvoorspelling. Duinen beschermen als primaire zeewering het achterland tegen overstromingen langs het grootste deel van de Nederlandse kust. Voor de toetsing van deze waterkeringen zijn we aangewezen op modellen. Dit proefschrift beschrijft een verbetering van de modellering van de duinsafslag bij maatgevende stormomstandigheden door beter rekening te houden met scheve golfinval en kustkromming. Het blijkt dat deze factoren kunnen leiden tot aanzienlijk grotere duinafslagvolumes en dus grotere duinfaalkansen.

LEVEE HANDBOOK Een internationaal team van experts op het gebied van overstromings-risico’s, waaronder Deltares medewerkers Derk van Ree en Meindert Van, heeft gewerkt aan het International Levee Handbook.Dit handboek is het resultaat van activiteiten van 25 organisaties uit de UK, USA, Frankrijk, Nederland en Duitsland. Het boek werd gepresenteerd tijdens de FloodProBE-ILH workshop in oktober 2013. FloodProbe was een door de Europese Commissie gefinancierd FP7-project gericht op de bescherming van de gebouwde omgeving tegen overstromingen, dat gelopen heeft van november 2009 tot oktober 2013.

KENNIS DELEN symposia / opleidingen

42

CONSTRUCTIES IN DIJKENSamen met Rijkswaterstaat Water-dienst werd het Symposium ‘Een stap vooruit bij het toepassen van constructies in dijken’ georganiseerd. Het Technisch Rapport Eindige Elementen Methode (TREEM) stond hierbij centraal. Deze richtlijn kreeg begin 2013 de status van Technisch Rapport. Tijdens het symposium werd de koppeling gemaakt tussen de toets- en de ontwerppraktijk.

PROBABILISTIC FLOOD HAZARD ASSESSMENT Het drama met de kerncentrale in het Japanse Fukushima was voor de Amerikaanse Nuclear Regulatory Commission reden om de situatie in eigen land onder de loep te nemen en organiseerde hierover een seminar. Deltares nam hier deel aan de work-shop die onderzocht welke methoden voorhanden zijn om de kans op

een overstroming bij Amerikaanse kerncentrales te berekenen.De workshop werd bezocht door een groot aantal experts op het gebied van overstromingen van Ameri-kaanse overheidsinstellingen, zoals USACE, USGS, FEMA, NWS en NOAA, Amerikaanse universiteiten en gespecialiseerde ingenieursbureaus.

PLANOLOGEN NEW JERSEY

INFORMEREN OVER DELTAPROGRAMMADe American Planning Association-New Jersey organiseerde een conferentie over diverse planologische ontwikkelingen in deze staat, waaronder waterveiligheid, urgent geworden door de orkaan Sandy. Jaap

Kwadijk, wetenschapsdirecteur van Deltares, hield een inleiding over het Nederlandse waterveiligheidsbeleid. Met name het langetermijnbeleid, zoals het Deltaprogramma, kwam aan de orde.

RELEASE

KRW-VERKENNER 2.0Tijdens een speciaal symposium werd de nieuwe 2.0 versie van de Kader Richtlijn Water Verkenner officieel opgeleverd. Er is met het Planbureau voor de Leefomgeving en Alterra ruim twee jaar aan gewerkt. Op hetzelfde symposium werd ook het ruimtelijk analyse instrument van de planningstool HABITAT gelan-ceerd. Hiermee kunnen verschillende scenario’s worden getoetst op eco logische doelstellingen.

WERELDWATERDAG 2013Nederland was gastland voor de viering van Wereldwaterdag op 22 maart, een initiatief van de VN. De viering stond in het teken van het internationale jaar van de samenwerking op het gebied van water. In het kader van de kennis-ontwikkeling voor private partijen en de ondersteuning bij water governance aspecten organiseerde Deltares één van de rondetafelbijeenkomsten.

KENNISPROEVERIJ VOOR

DE WATERSCHAPPENVoor beleidsmakers en bestuurders van waterschappen werd de Kennisproeverij georganiseerd. Deltares ontwikkelt met een aantal waterschappen al innovatieve concepten om efficiënter te werken en kosten te besparen. Het doel van de Kennisproeverij was deze kennis te delen met andere waterschappen.

DELTARES SOFTWARE DAGEN In juni werden voor de tweede maal de Deltares Software Dagen gehouden. Ze richten zich op de Nederlandse gebruikers en ontwikkelaars van Deltares software. Hier worden de nieuwste wetenschappelijke inzichten gedeeld over modelleren en data- en kennismanagement systemen. Tijdens de Geo Klanten-dag werd DAM 1.0 (Dijksterkte Analyse Module) gelanceerd.

Lancering van DAM 1.0 tijdens Deltares Software Dagen.

Veel belangstelling voor de demontratie-goot van Deltares tijdens de Kennis-proeverij.

43 Jaarverslag 2013

DELTARES ACADEMYDe Deltares Academy, het opleidings-instituut van Deltares, organiseerde in 2013 meer dan 60 cursussen en 10 webinars. Enkelen daarvan werden samen met Delft Software Australië en Singapore (NUSDeltares)

georganiseerd. Er was vooral veel belangstelling voor cursussen over Delft3D, SOBEK, WANDA, XBeach, Delft-FEWS, OpenDA en geotechniek. Een groot aantal cursussen werd op locatie gegeven.

EGU2013Tijdens de jaarlijkse conventie van de EGU, de Europese Aardwetenschappelijke Vereniging, organiseerde Deltares samen met andere kennisinstellingen een aantal sessies. Deltares-medewerkers presenteerden onder meer hun nieuwste inzichten op het gebied van hydrologie.De EGU heeft ruim 10.000 bezoekers. Deskundigen van binnen en buiten Europa bespreken hier met elkaar de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van de aardwetenschappen.

AQUA CON SOILHelmholtz Centre for Environmental Research en Deltares organiseerden samen de Aqua Con Soil bijeenkomst. Ruim duizend vertegenwoordigers uit meer dan 40 landen kwamen tijdens deze bijeenkomst naar Barcelona om kennis te delen op het gebied van water-, bodem- en ondergrond systemen.

AFRIKAANS SYMPOSIUMTijdens een Wereldbank studietour met Afrikaanse delegaties uit vier landen organiseerde Deltares samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken en NWP een symposium over ‘Integrated Urban Development in the context of Climate Change and Flood Control Management’.

DELFT SOFTWARE DAYS Voor de derde keer werden bij Deltares de Delft Software Days georganiseerd. Tijdens dit 12-daagse evenement wisselen leden van de internationale software community van Deltares-software met elkaar de nieuwste weten-schappelijke kennis uit. Er worden diverse cursussen, workshops en gebruikersbijeenkomsten gehouden.

BODEMDALING NEW ORLEANSSamen met The Water Institute of the Gulf, Tulane University, Waggonner and Ball architecten en de Nederlandse ambassade in de USA, organiseerde Deltares een symposium over bodemdaling. Het richtte zich met name op de gevolgen van bodemdaling voor steden (waaronder New Orleans) in de Mississippidelta.

AGU EN SOFTWARE DAYS-USATijdens de grote internationale geofysische conferentie ‘AGU’ in San Francisco lanceerde Deltares naast presentaties, postersessies en workshops voor het eerst een grootschalig software evenement: ‘de Deltares Software Days-USA’. Deze dagen trokken meer dan 100 deelnemers.

WIND- EN ZONNE-ENERGIE

IN HET WATERBEHEERSamen met de Unie van Waterschappen werd een internationale matchmaking bijeenkomst tussen waterschappen en innovatieve bedrijven op het gebied van wind en zonne-energie georganiseerd. De bijeenkomst was in het kader van het Europese Platform Climate-KIC.

De Delft Software Days werden voor de derde keer bij Deltares gehouden.

• Cijfers

• Raad van Toezicht/Adviesraad

• Wetenschapsraad/ Jonge Wetenschapsraad

• Promovendi/Leerstoel

• Medewerkers

• Prijzen

• Nieuwbouw

44

Organisatie

45 Jaarverslag 2013

Het nieuwe Tetra­gebouw in Delft werd feestelijk door minister Schultz van Haegen geopend en bij de nieuwbouw van Deltagoot, Geohal en Milieulaboratorium werd flinke vooruitgang geboekt. Cees Veerman nam afscheid als voorzitter van de Raad van Toezicht. Hij is opgevolgd door Karla Peijs, oud­CdK van Zeeland en oud­minister van Verkeer en Waterstaat.

ORGANISATIE cijfers

46

TOELICHTINGDe afgelopen jaren is er gewerkt aan het realiseren van de nieuwe behuizing in Delft, de introductie van een flexibel kantoorconcept en het digitaliseren van de werkprocessen. In juni is het nieuwe kantoor in Delft ‘de Tetra’ opgeleverd en in de zomer is het kantoor in Utrecht aan de Princetonlaan aangepast. Eind september zijn de verhuizingen in zowel Utrecht als Delft afgerond, waarmee het aantal kantoorlocaties van vier naar twee is teruggebracht en is het flexibele kantoorconcept voor heel Deltares doorgevoerd.

In 2013 bedroeg de netto omzet 106 miljoen euro, waarvan ruim 20 miljoen aan derden is uitbesteed. Dit is 5 miljoen euro lager dan de netto omzet van 2012. De afname is geheel veroorzaakt door een lagere uitbesteding, omdat Deltares in internationale projecten minder als consortiumtrekker is opgetreden. De bruto marge bedroeg 86 miljoen euro en is daarmee iets hoger dan in 2012. Door hogere personeelskosten en kosten die met de verhuizingen en digitalisering van het werkproces gemoeid waren, zijn de bedrijfskosten hoger dan in 2012. Het bedrijfsresultaat bleef daardoor lager dan in 2012. De financiële baten en lasten zijn lager door afgenomen rentebaten. Het jaar werd afgesloten met een positief netto resultaat van €731.000. Dit bedrag is toegevoegd aan het eigen vermogen.

Van de totale omzet is ruim 39 procent afkomstig van vraaggestuurd onderzoek voor de rijksoverheid. De bijdrage voor het strategisch onderzoeksprogramma, waarvan het ministerie van Economische Zaken penvoerder is, bedroeg net als in 2012 12 miljoen euro. Voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu ontwikkelt Deltares kennis voor het primaire proces. De bijdrage hiervoor nam in 2013 met 4 miljoen euro af en bedroeg 30 miljoen, exclusief btw. De overige binnenlandse omzet was afkomstig van vragen van overheden zoals waterschappen, provincies, gemeenten en het bedrijfsleven.

Het internationale aandeel in de omzet steeg van 23 procent in 2012 naar 26 procent in 2013. Deze stijging werd vooral behaald door een toegenomen opdrachtenportefeuille voor onderzoekprogramma’s voor de Europese Unie en projecten in Latijns-Amerika en Australië.

Het aantal medewerkers bleef in 2013 met 755 fte nagenoeg constant.

WINST- EN VERLIESREKENING PER 31 DECEMBER 2013 (NA RESULTAATBESTEMMING)

WINST- EN VERLIESREKENING 31 December 2013 31 December 2012(x € 1.000) (x € 1.000)

Netto omzet 106.026 110.867

Uitbesteed werk 20.014 25.374

Bruto marge 86.012 85.493

Som der bedrijfslasten 84.796 83.703

Bedrijfsresultaat 1.216 1.790

Financiële baten en lasten -485 -22

Netto resultaat 731 1.768

47 Jaarverslag 2013

BALANS PER 31 DECEMBER 2013 (NA RESULTAATBESTEMMING)

ACTIVA 31 December 2013 31 December 2012(x € 1.000) (x € 1.000)

Vaste activa

Materiële vaste activa 75.431 47.053

Financiële vaste activa 190 213

Vlottende activa

Voorraden 185 162

Vorderingen 17.915 20.779

Liquide middelen 31.679 46.362

Totaal activazijde 125.400 114.569

PASSIVA

Eigen vermogen

Vrij vermogen 42.813 42.082

Voorzieningen 3.673 3.822

Langlopende schulden 40.427 30.736

Kortlopende schulden 38.487 37.929

Totaal passivazijde 125.400 114.569

VERDELING VAN DE OMZET 2013

Vraaggestuurd onderzoek Rijk 39%

Overheden Nederland 20%

Overheden buitenland 13%

Bedrijfsleven Nederland 15%

Bedrijfsleven buitenland 13%

U hebt vier jaar deel uitgemaakt van de Raad van Toezicht. Is Deltares in die tijd veranderd?‘Toen ik aantrad als voorzitter was de opbouw-fase van Deltares net voorbij. Er waren nog wel verschillen tussen de fusiepartners en die moesten worden overbrugd. Er is in vier jaar veel integratie tot stand gekomen. Natuurlijk zijn er nog steeds verschillen, soms is de herkomst nog herkenbaar, maar de culturen zijn naar elkaar toegegroeid. Werkwijzen zijn gestandaardiseerd en medewerkers zijn in het algemeen tevreden, het ziekteverzuim is gering. Daarbij heeft voormalig algemeen directeur Harry Baayen zich altijd sterk gemaakt voor het delen van kennis: kennis delen is kennis vermenigvuldigen. Ook dat heeft de integratie bevorderd. Ik vind delen voor een kennisinstituut ook een goed uitgangspunt. In de wetenschappelijke wereld geldt sterk ‘voor wat hoort wat’ en door te delen haalt Deltares tevens kennis van buiten naar binnen.’

Deltares wil door de buitenwereld her- en erkend worden als internationaal gezag-hebbend kennisinstituut. Vindt u dat Deltares daarin is geslaagd? ‘Deltares is gegroeid in kwaliteit en doet meer internationale projecten. Mede gezien de terugtredende overheid is het essentieel dat Deltares internationaal meer opdrachten krijgt. Maar dat is niet gemakkelijk, want internationaal is de concurrentie groot. Deltares moet goed neer zetten dat het een unieke rol heeft als hoogwaardig kennisinstituut dat toepasbare concepten ontwikkelt. Universiteiten

doen dat - noodgedwongen - ook, maar zijn toch minder gericht op de toepasbaarheid. En de ingenieursbureaus zijn gericht op de toepassing en nauwelijks op de kennisontwikkeling. Ik vind dat met name de overheid dat onderscheid onvoldoende voor ogen heeft.’‘Deltares moet zich sterker in de rol van kennispartner profileren. De directie doet dat wel en de Raad van Toezicht draagt zijn steentje bij, maar de medewerkers zijn hiervoor cruciaal. Zij ver beteren met hun kennis de positie van overheden, ingenieursbureaus en aannemers. Zij moeten uitstralen dat zij de concurrentie-positie van de BV Nederland helpen versterken, nationaal en internationaal.‘

Tegenwoordig draait het om maat schappe-lijke impact. Heeft Deltares impact en kan dit nog verbeterd?‘Deltares zou zijn maatschappelijke impact meer kunnen benadrukken. Het werk nog meer in het perspectief zetten van het dienstbaar maken van topkennis aan maatschappelijke problemen. Voor mij is het optreden van Deltares bij de Noord-Zuidlijn hiervan een schoolvoorbeeld. Ik was daar vanuit een andere rol bij betrokken en de kernvraag was of de diepe stations al dan niet onder verhoogde luchtdruk moesten worden ontgraven. Dat scheelde 70 miljoen. Frits van Tol gaf de bestuurders de overtuiging wat vanuit de meest geavanceerde kennis de meest verantwoorde beslissing was. Deltares als gezag hebbend, onafhankelijk instituut, adviserend over een vraagstuk met een grote maatschappelijke impact.’‘De Noord-Zuidlijn is tevens een goede illustratie dat Deltares over een breed kennisveld beschikt. Ik vind dat Deltares, ook internationaal, veel meer zou moeten uitventen dat het zich niet alleen met water bezighoudt, maar ook met de ondergrond en sociaal-economische aspecten.‘

Vanaf 2010 was Cees Veerman voorzitter van

de Raad van Toezicht van Deltares. Onlangs

nam hij afscheid. Een goed moment om met

hem terug te blikken op deze periode en op de

positionering van Deltares.

‘DELTARES MAAKT TOPKENNIS DIENSTBAAR

AAN MAATSCHAPPIJ’ Cees Veerman: ‘Deltares moet goed neerzetten dat het een unieke rol heeft als hoogwaardig kennisinstituut dat toepasbare concepten ontwikkelt.’

ORGANISATIE interview

48

raad van toezicht / adviesraadORGANISATIE

49 Jaarverslag 2013

RAAD VAN TOEZICHTSAMENSTELLING:• prof. dr. Cees Veerman, voorzitter (CEO Bracamonte bv)

(t/m 31 december 2013) • drs. ing. Jan Bout (oud-voorzitter raad van bestuur

Royal Haskoning)• drs. Dorine Burmanje (Kadaster)• prof. dr. Anneke van Doorne-Huiskes (partner Van Door-

neHuiskes en partners, emeritus hoogleraar sociologie, Universiteit Utrecht)

• ir. Karien van Gennip MBA (ING)• drs. Ton Nelissen (oud-lid raad van bestuur Dura

Vermeer Groep nv) (t/m 31 december 2013)• ing. Koos van Oord (oud-directievoorzitter Van Oord nv)

TOELICHTINGEind 2013 hebben prof. dr. C.P. Veerman en drs. A.L.M. Nelissen afscheid genomen als voorzitter, respectievelijk lid van de Raad van Toezicht. De Raad dankt hen voor de prettige en collegiale samenwerking in de afgelopen jaren. Per 1 januari 2014 is mevr. drs. K.H.M. Peijs benoemd als voorzitter en drs. L.H.M. Kohsiek als lid van de Raad van Toezicht.De Raad is in 2013 viermaal bijeengekomen, de auditcom-missie vergaderde ook vier keer.

De Raad van Toezicht volgt nauwlettend de ontwikkelingen bij de overheid en de markt, en de wijze waarop de directie daarop inspeelt. In 2013 is met de directie besproken in hoeverre Deltares op koers ligt bij de uitvoering van het Strategisch Plan 2012-2015. Daarbij is onder meer gekeken naar recente politiek/bestuurlijke ontwikkelingen in Nederland en naar de wijze waarop wordt omgegaan met ontwikkelingen op de buitenlandse markt.

De Raad van Toezicht constateert dat Nederland met Deltares een efficiënt werkend en internationaal gezag-hebbend kennisinstituut op het gebied van delta technologie en watermanagement in huis heeft. De kennisontwikkeling bij Deltares draagt bij aan de duurzame inrichting van Nederland, de marktgerichte rol wordt goed ingevuld en nationaal en internationaal wordt Deltares beschouwd als gezaghebbend. Deze kennispositie opent deuren voor het Nederlandse bedrijfsleven. De positionering van Deltares ten opzichte van de private kennisaanbieders wordt in de recente beleidsvisie van EZ over de Toegepaste Kennis-instellingen als best practice genoemd. Deltares werkt aan een goede inbedding in de Topsector Water, onder meer via een groeiend aantal publiek private samenwerkingen.

De Raad van Toezicht heeft op basis van een in 2012 uitge-voerde zelfevaluatie besloten een aantal wijzigingen in de werkwijze door te voeren, waaronder het toevoegen van een aantal thematische bijeenkomsten, het instellen van een

social audit committee en het geleidelijk terugbrengen van het aantal leden van de Raad van 7 naar 5.

De Raad van Toezicht heeft grote waardering voor de wijze waarop medewerkers en directie dagelijks werken aan het ontwikkelen en verspreiden van kennis voor het oplossen van vraagstukken die spelen in delta’s. Daarmee heeft Deltares een onmisbare maatschappelijke functie.

ADVIESRAADSAMENSTELLING:• prof. dr. ir. Jacob Fokkema, voorzitter (TU Delft)• ir. Piet Besselink (DHV)• prof. dr. Rietje van Dam-Mieras (Universiteit Leiden)• prof. ir. Aad van der Horst (BAM Infraconsult)• ir. Kees Slingerland (Alterra Wageningen UR)• prof. dr. ir. Marcel Stive (TU Delft)• prof. dr. Robert van Kempen (decaan Faculteit Geowe-

tenschappen, Universiteit Utrecht)

TOELICHTINGHet ontwikkelen en toegankelijk maken van maat-schappelijk relevante kennis op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur is de missie van Deltares. De externe Adviesraad fungeert als klankbord voor de directie voor het effectief realiseren van deze missie.

De Raad kwam in 2013 tweemaal bijeen. Onderwerpen van gesprek waren onder meer de maatschappelijke rol van Deltares, de rol van de Wetenschapsraad en de Jonge Wetenschapsraad en de betrokkenheid van Deltares bij het Topsectorenbeleid. Verder zijn in de Raad toekomstverkenningen gemaakt van kennisontwikkeling op het gebied van microplastics, arctic engineering en bodemdaling.

De Raad concludeert dat Deltares er steeds beter in slaagt zijn maatschappelijke rol voor de buitenwereld zichtbaar te maken en tegelijkertijd zijn inhoudelijke excellentie te versterken via de Wetenschapsraad en de Jonge Weten-schapsraad. In 2013 heeft Deltares mede vorm gegeven aan de Topsector Water, in het bijzonder op het gebied van deltatechnologie. Dit heeft onder meer geresulteerd in een substantiële TKI-aanvraag, waar deze sector in de toekomst van kan profiteren.

drs. Karla Peijs is de nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht.

prof. dr. ir. Jacob Fokkema.

wetenschapsraad / jonge wetenschapsraadORGANISATIE

50

WETENSCHAPSRAADSAMENSTELLING:• prof. dr. Jaap Kwadijk, voorzitter (waterbeheer en

klimaatverandering)• dr.ir. Peter van den Berg, secretaris (geotechniek)• prof.ir. Eelco van Beek (integraal waterbeheer)• prof.dr.ir. Marc Bierkens ((geo)hydrologie)• dr. Frans Klijn (waterveiligheid en klimaatadaptatie)• prof. dr. Remi Laane (mariene biogeochemie)• prof.dr.ir. Huub Rijnaarts (milieutechnologie)• prof.dr.ir. Dano Roelvink (hydrodynamica en morfologie)• prof.ir. Frits van Tol (funderingstechniek)• dr.ir. Rob Uittenbogaard (hydrodynamica)

De belangrijkste opdracht van de Wetenschapsraad is het bewaken en verbeteren van de wetenschappelijke kwaliteit van Deltares. Hiervoor toetst de raad of Deltares voor al zijn kennisdisciplines de nieuwste en meest relevante wetenschappelijke ontwikkelingen oppakt en toepast en of het wetenschappelijk potentieel van de medewerkers opti-maal wordt ingezet. Leden van de Wetenschapsraad zijn toonaangevend op hun vakgebied en zijn verbonden aan de wetenschappelijke wereld, nationaal en internationaal.

In 2013 heeft de Wetenschapsraad alle onderzoeks-thema’s van Deltares op hun wetenschappelijke kwaliteit en maatschappelijke invloed getoetst. Uit de toetsing is duidelijk geworden op welke onderzoeksterreinen Deltares wereldwijd toonaangevend is. Tevens heeft de Weten-schapsraad de Jonge Wetenschapsraad gevraagd naar nieuwe ontwikkelingen in de wetenschappelijke wereld. Op basis van beide onderzoeken zijn de kenniszwaartepunten van Deltares voor de komende tijd vastgesteld. Het gaat om werken met de natuur, multi-resolutie modellering en klimaatadaptatie water.

JONGEWETENSCHAPSRAADSAMENSTELLING:• dr. ir. Mandy Korff, voorzitter (geotechniek/ondergronds

bouwen)• dr. ir. Karin de Bruijn (overstromingsrisico-

analyse/hydrologie)• dr. Gilles Erkens (fysische geografie/geologie)• dr. Marjolijn Haasnoot (klimaatadaptatie/beleidsanalyse)• dr. ir. Ivo Pothof (hydrodynamica/energie)• dr. Bregje van Wesenbeeck (ecologie/eco-engineering)• dr. ir. Hessel Winsemius (stroomgebiedshydrologie)

De Jonge Wetenschapsraad bestaat uit jonge talentvolle academici en adviseert de Wetenschapsraad gevraagd en ongevraagd over de kennisontwikkeling van Deltares. Zo wordt het kennisniveau optimaal geborgd. Tevens bevordert de Jonge Wetenschapsraad de onderlinge samenwerking en interdisciplinair onderzoek.

In 2013 bevorderde de Jonge Wetenschapsraad de kennis-positie en wetenschappelijke impact van Deltares door het publiceren van onderzoeksresultaten te stimuleren, met name in vooraanstaande tijdschriften. Hiervoor werd een interne cursus georganiseerd en is op de website van Delta-res een rubriek gemaakt waarin belangrijke publicaties worden uitgelicht. In 2013 zijn meer dan 150 papers gepu-bliceerd in internationale tijdschriften (20 procent stijging ten opzichte van 2012), waaronder in zeer vooraanstaande bladen zoals Nature, Nature Climate Change en Nature Geoscience.Inspiratie voor nieuwe onderwerpen werd gedeeld in een ‘What’s New sessie’. Verder werkte de Jonge Weten-schapsraad mee aan de review van de kennisthema’s van Deltares.

prof. dr. Jaap Kwadijk. dr. ir. Mandy Korff.

promovendi / leerstoelORGANISATIE

51 Jaarverslag 2013

ALEX ROHE PROMOVEERDE OP 30 JANUARI AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: Towards parameter limits of displacement boundary value problems for Mohr-Coulomb models.

Promotor: prof. dr.ir. F. Molenkamp.

KEES DEN HEIJER PROMOVEERDE OP 7 MEI AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: The role of bathymetry, wave obliquity and coastal curvature in dune erosion prediction.

Promotores: prof.dr.ir. M. J. F. Stive, prof.dr.ir. A. J. H. M. Reniers.

FEDOR BAART PROMOVEERDE OP 5 JUNI AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: Confidence in coastal forecasts.

Promotor: prof.dr.ir. M. J. F. Stive.

HARUN KURSAT ENGIN PROMOVEERDE OP 10 JUNI AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: Modelling Pile Instal-lation Effects – A numerical approach.

Promotor: prof. ir. A.F. van Tol.

MARJOLIJN HAASNOOT PROMOVEERDE OP 20 JUNI AAN DE UNIVERSITEIT TWENTE.

Onderwerp: Anticipa-ting change: sustainable water policy pathways for an uncer-tain future.

Promotores: prof. ir. E. van Beek, prof. dr. H. Middelkoop.

MANDY KORFF PROMOVEERDE OP 20 JULI AAN DE UNIVERSITY OF CAMBRIDGE (UK).

Onderwerp: Response of piled buildings to the construction of deep excavations.

Promotor: prof. dr. R.J. Mair.

LUCIANO RASO IS OP 16 SEPTEMBER GEPROMOVEERD AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: Optimal Control of Water Systems Under Forecasts Uncertainty.

Promotor: prof.dr.ir. N.C. van de Giesen.

WILLEM TOONEN IS OP 4 OKTOBER GEPROMOVEERD AAN DE UNIVERSITEIT UTRECHT.

Onderwerp: A Holocene flood record of the Lower Rhine.

Promotor: prof. dr. H. Middelkoop.

HYLKE BECK IS OP 16 OKTOBER GEPROMOVEERD AAN DE VU AMSTERDAM.

Onderwerp: Linkages between streamflow, climate, and catchment characteristics: a global analysis.

Promotor: prof. dr. L.A. Bruijnzeel.

WILLEM OTTEVANGER IS OP 25 OKTOBER GEPROMOVEERD AAN DE TU DELFT.

Onderwerp: Modeling and para meterizing the hydro- and morpho dynamics of curved open channels.

Promotores: prof.dr.ir. W.S.J. Uijtte-waal, prof.dr.ir. H.J. de Vriend.

ANJA VERSCHOOR IS OP 4 DECEMBER GEPROMOVEERD AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN.

Onderwerp: The power of biotic ligand models: Site-specific impact of metals on aquatic communities.

Promotor: prof. dr. G.R. de Snoo.

XUAN ZHU IS OP 5 DECEMBER GEPROMOVEERD BIJ UNESCO-IHE.

Onderwerp: Web-based Virtual Environments for Decision Support in Water Based Systems.

Promotor: prof. dr. A. Mynett.

PERRY DE LOUW IS OP 6 DECEMBER GEPROMOVEERD AAN DE VU AMSTERDAM.

Onderwerp: Saline seepage in deltaic areas.

Promotores: prof. dr. P.J. Stuyfzand, prof. dr. S.E.A.T.M. van der Zee.

THORSTEN BALKE IS OP 18 DECEMBER GEPROMOVEERD AAN DE RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN.

Onderwerp: Establishment of biogeomorphic ecosystems. a study on mangrove and salt marsh pioneer vegetation.

Promotores: prof. dr. P.M.J. Herman, prof. E.L. Webb.

LEERSTOEL

Jaap Kwadijk is sinds 1 augustus hoogleraar modellering klimaat en waterbeheer aan de Universiteit Twente.

medewerkersORGANISATIE

52

MAN/VROUW VERHOUDING LEEFTIJDSOPBOUW

72,4% man

27,6% vrouw

55-64 jaar: 24,76%

45-54 jaar: 22,44%

35-44 jaar: 28,89%

25-34 jaar: 23,10%

<25 jaar: 0,80%

AANTAL MEDEWERKERS

In dienst: 47Uit dienst: 51 (waarvan 14 met pensioen)

DuitslandItalië Groot-BrittanniëFrankrijkVerenigde StatenChinaPortugalSpanjeEgypteOverig ¹

totaal

1698764443

30

91

NATIONALITEIT (IN AANTALLEN MEDEWERKERS)

In totaal werken er bij Deltares 32 nationaliteiten (naast de Nederlandse).

¹ Overige nationaliteiten:Albanië, Australië, België, Canada. Denemarken, Griekenland, Ierland, India, Indonesië, Iran, Japan, Malta, Marokko, Mexico, Nepal, Nicaragua, Oekraïne, Polen, Roemenië, Tjechië, Venezuela, Zwitserland.

OPLEIDINGSNIVEAU MEDEWERKERS

Gepromoveerd Academisch HBO Overig

22,7%48,1%

9,5%19,7%

821

757,75

819

755

Medewerkers in dienst 1 januari 2013

aantal fte

Medewerkers in dienst 31 december 2013

aantal fte

53 Jaarverslag 2013

KENNISDISCIPLINES

Medewerkers in het primaire proces, ingedeeld naar hun eerste disipline.

System InformaticsNumerieke methoden

RisicoanalyseMeten en monitoren

Environmental sciences and engineering

Chemie en microbiologieEcologie

Eco-engineering

Geo sciences and engineeringGrondmechanica en grondconstructies

Geologie

Hydro- and morphodynamicsHydrodynamica

Sedimenttransport en morfologie

Hydrological sciencesHydrologie

Geohydrologie

Hydraulic and geo-engineeringConstructieve waterbouw

Funderingstechniek en ondergronds bouwen

Social sciences and policy analysisMaatschappijwetenschappen en beleidsanalyse

TU Delft Universiteit UtrechtWageningen Universiteit en Research Centre (WUR) Universiteit TwenteUNESCO-IHEVU AmsterdamOverige universiteiten NederlandUniversiteiten buitenland

totaal

2810

8

653

104

77

56

129

87

40

69

43

17

72 72

23

40 16

44

60

85 17163 23

10733 1658

PROMOVENDI (IN AANTALLEN MEDEWERKERS)

prijzenORGANISATIE

54

FRANZ EDELMAN AWARDHet project ‘Economically Efficient Flood Standards to Protect the Netherlands against Flooding’ won de prestigieuze Franz Edelman Award. Het project is voor het Deltaprogramma uitgevoerd door een consortium dat onder leiding van Deltares stond. In ‘Economically Efficient Flood Standards to Protect the Netherlands against Flooding’ is een nieuwe rekenmethode ontwik-keld en gebruikt voor het berekenen

van de economisch optimale niveaus voor de bescherming van Nederland tegen overstromingen. De Franz Edelman Award wordt jaar-lijks uitgereikt door het Amerikaanse Institute for Operations Research and Management Sciences (INFORMS®), een internationaal wetenschap-pelijke vereniging dat ook Nobelprijswinnaars onder haar leden telt.

WOWPRIJSHet onderzoek ‘Dijken op Veen’, dat aantoont dat de veenbodem onder de Markeermeerdijken sterker is dan gedacht, eindigde als tweede bij de Water-ontmoet-Waterprijs (WoW). WoW is een initiatief van verschil-lende waterbeheerders.‘Dijken op Veen’ kreeg de tweede prijs omdat bouwen op onstabiele grond een van de grote opgaven is van deze tijd. Het onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van de versterking van de Markermeerdijk tussen Hoorn en Amsterdam. Deltares werkt hier samen met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en Rijkswaterstaat.

WATERINNOVATIEPRIJS 2013‘Verticaal zanddicht geotextiel’ won de Waterinnovatieprijs 2013. ‘Verticaal zanddicht geotextiel’ is een innovatieve preventiemaatregel tegen piping. Deltares won de prijs samen met het Waterschap Rivierenland, Stichting IJkdijk, Ten Cate en de programmadirectie van Ruimte voor de River. De Waterinnovatieprijs is een initiatief van de Unie van Waterschappen. DUITSE

GAMING AWARDHet proefschrift ‘Making sense of virtual risks. A quasi-experimental investigation into game-based training’ ontving in Duitsland de ‘Simulation and Gaming’ award. In het proefschrift, geschreven door Carper Harteveld, is de effectiviteit van de door Deltares ontwikkelde serious game ‘Dijk Patrouille’ onderzocht. Wereldwijd wordt deze serious game ingezet om dijkwachten te trainen.

PRIJZEN VOOR PUBLICATIES DELTARES-MEDEWERKERS• De Universiteit Leiden kende Jos Vink en Anja Verschoor

de eerste prijs toe van de ‘meest wetenschappelijk relevante publicatie 2012’ voor het artikel ‘Simplification of biotic ligand models of Cu, Ni and Zn by 1-, 2-, and 3-parameter transfer functions’. In het artikel, dat werd gepubliceerd in Integrated Environmental Assessment and Management, wordt een methode uitgewerkt waar-mee de effecten van zware metalen in het oppervlakte-water kunnen worden beoordeeld.

• De paper van Thijs Kessel, senior onderzoeker morfologie en sediment, werd tijdens het World Dredging Congres uitgeroepen tot de ‘beste paper’ van het congres. In de paper wordt voor het eerst beschreven wat de gevolgen zijn voor het ecosysteem van veelvuldig baggeren in

hetzelfde gebied. Basis hiervoor was het onderzoek dat Deltares deed voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte.

• Het artikel over paalmatrassen van Suzanne van Eekelen, Adam Bezuijen, Frits van Tol en Herman-Jaap Lodder (RPS) in Geotextiles and Geomembranes werd uitgeroepen tot beste artikel dat in 2012 in het tijdschrift verscheen. De auteurs presenteren een serie paalmatrasproeven die is uitgevoerd in de modelhal van Deltares.

• Cor Zwanenburg won de Keverling Buismanprijs in de categorie beste wetenschappelijke publicatie. ‘Failure of a trial embankment on peat in Booneschans’ in het gezaghebbende journal Geotechnique werd gewaardeerd vanwege de uitgebreide monito-ringsresultaten en de internationale impact.

EUREKA Elk jaar organiseert Deltares voor zijn medewerkers de wedstrijd Eureka. Doel is om innovatieve ideeën een stap verder te brengen en het ondernemerschap te stimuleren. In 2013 won ‘Magnetische speurneuzen in het grondwater’ van Jasperien de Weert, Victor Hopman, Huub de Bruijn en Jan Gerritse. De winnaars krijgen een budget om hun idee verder uit te werken.

Doel van Eureka is nieuwe ideeën een stap verder te brengen.

nieuwbouwORGANISATIE

55 Jaarverslag 2013

OPENING TETRAMinister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu opende in september het nieuwe Tetra-gebouw in Delft. Met de ingebruikname van het Tetragebouw zijn alle activiteiten in Delft nu op één locatie gevestigd. Naast de kantoorruimtes, zijn op de Delftse campus tevens diverse testfaciliteiten aanwezig. Ook de twee vestigingen in Utrecht werden samengevoegd. Doel van het samenvoegen is de samen werking en kennisuitwisseling tussen de diverse kennisdisciplines verder te bevorderen.Het nieuwe gebouw symboliseert de transparante manier waarop Deltares wil werken. Het bestaat uit drie bouwlagen, met ramen vanaf de vloer. Vanuit de centrale trap zijn per verdieping drie vleugels gecreëerd met concentratieplekken, open werkplekken en overlegplekken.De nieuwbouw is ontworpen door Jeanne Dekkers Architectuur uit Delft.

Minister Schultz van Haegen in gesprek met architect Jeanne Dekkers.

nieuwbouwORGANISATIE

DELTAGOOTDe bouw van de nieuwe Deltagoot in Delft vorderde in 2013 gestaag. Deze onderzoeksfaciliteit zal de huidige faciliteit in de Noordoostpolder vervangen. Qua omvang en testmogelijkheden is de nieuwe Deltagoot uniek in de wereld.

In de Deltagoot verricht Deltares proeven voor waterbouwkundige projecten, zoals golfbrekers en dijkbekledingen. Het gaat om het meten van golfhoogtes, golfdrukken, stroomsnelheden, golfoverslag en profielmetingen. De nieuwe testfaciliteit maakt het mogelijk om het effect van golfslag op constructies op ware grootte te beproeven, waardoor er minder kans is op verstorende effecten in de resultaten. Opdrachtgevers zijn zowel overheden als bedrijven, nationaal en internationaal.

De nieuwe Deltagoot wordt 300 m lang, 9,5 m diep en 5 m breed. De lengte van de faciliteit is noodzakelijk om golfvervorming over gelei-delijk oplopende kustprofielen goed te kunnen simuleren. Het nieuwe ontwerp is aanzienlijk groter dan het bestaande, dat een lengte heeft van 220 m, 7 m diep is en 5 m breed.

De nieuwe goot wordt gebouwd door Ballast Nedam Infra. MTS System Corp (USA) is verantwoordelijk voor de bouw van het golfschot. De Deltagoot wordt in de loop van 2014 opgeleverd.

56

GEMEENSCHAPPELIJKMILIEULABORATORIUM

De bouw van het Gemeenschappelijk Milieulabora-torium (GML) in Utrecht werd in december 2013 afgerond. Begin 2014 kon het Milieulaboratorium van Deltares naar het nieuwe onderkomen verhuizen.

In het GML werkt Deltares nauw samen met de laboratoria van de faculteit aardwetenschappen van de Universiteit Utrecht, GeoLab, en TNO, Applied Environmental Chemistry. Door de expertise en voorzieningen te bundelen is een hightech laboratorium ontstaan waar geavanceerde chemische en microbiologische experimentele onderzoeken en analyses kunnen worden uitgevoerd op internationaal topniveau.

Het Gemeenschappelijk Milieulaboratorium is ontworpen door Architectenbureau RAU en zal in 2014 officieel worden geopend.

DELTARES, APRIL 2014Aan de samenstelling van deze uitgave is veel zorg besteed. Overnemen van de tekst of delen daarvan is toegestaan, mits met bronvermelding. Hergebruik van de informatie is de verantwoordelijkheid van de gebruiker.

ADRESDeltaresPostbus 1772600 MH Delftwww.deltares.nl

REDACTIEAfdeling communicatie Deltaresinfo@deltares.nl

FOTOVERANTWOORDING

Deltares blz. 8, 9, 12, 13, 16, 17, 20, 21, 28, 29, 32, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 43, 44, 51, 54, 55, 56

Dirk Hol blz. 8, 48

Erik van Vilsteren, blz. 56

Guus Schoonewille blz. 21, 33, 55

Mike Woning blz. 40

Rijkswaterstaat blz. 16, 24

Sam Rentmeester blz. 3, 7, 11, 14, 19, 23, 25, 27, 31, 50

van Beek Images blz. 4, 17, 20, 21, 24, 25, 39

VORMGEVINGDeltares

DRUKKoninklijke BDU Grafisch Bedrijf B.V.

Postbus 177 2600 MH Delft T +31 (0)88 335 82 73info@deltares.nlwww.deltares.nl

JAA

RV

ER

SLA

G 2

01

3D

ELT

AR

ES