Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
-
Upload
deltaprogramma -
Category
Documents
-
view
221 -
download
0
Transcript of Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 1/96
Delaprogramma | Rijnmond-Drechseden
Verkenning Delascenario’s
voor he sedelijk gebiedRijnmond-Drechseden
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 2/96
Coloon
Opdrachgever:
Delaprogramma Rijnmond- Drechseden:
Emmy Meijers, Programmadireceur Delaprogramma
Rijnmond-Drechseden
Pieer de Gree, projecleider Verkenning Delascenario’s sedelijk gebied
Rijnmond-Drechseden
Marin Hulsebosch, plaasvervangend projecleider
Begeleidingscommissie Delaprogramma
Rijnmond-Drechseden
Pieer de Gree, Marin Hulsebosch, Harry van Huu, Michelle
Hendriks, Annemarie van Hoorn, Hans Bongers en Ellen Kelder
Opdrachnemers:
Proces en uiwerking: De Ruijer Sraegie
Paul de Ruijer
Douwe van Rees
Jolanda van Heijningen
Saskia Solk
www.deruijer.ne
Verbeeldingen: Sudio Marco Vermeulen
Marco Vermeulen
Thijs van Spaandonk
www.marcovermeulen.nl
Foo voorkan: Theo Bos
Voor meer inormaie mail naar:
Me medewerking van:
Deelnemers aan de inerviews:
Berci Florian, specialis in visie- en conceponwikkeling en communicaie bij
vasgoed- en gebiedsonwikkeling
Anke van Hal, hoogleraar duurzaam bouwen TU Delf/Nyenrode Business
Universiei
Alexandra van Huffelen, wehouder Duurzaamheid, binnensad en
buienruime van de gemeene RoterdamSimon Kal, besuurslid Siching Peak Oil Nederland
Willem Ligvoe & Rob Folker, Planbureau voor de Leeomgeving
Eric Luien, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en
provinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland
Hans Oosers, dijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de
Krimpenerwaard
Peer van Rooy, iniiaienemer en codireceur van Siching
NederLandBovenWaer
Paul Schnabel, direceur van he Sociaal en Culureel Planbureau
Rudy Sroink, voormalig CEO van TCN en simulaor maaschappelijke
vernieuwing
Pieer Tordoir, hoogleraar Economische Geografie en Planologie aan de UvA
Deelnemers aan de workshops:
Marin Aars, Gemeene Roterdam dS+V
Frank van den Beuken, Gemeene Roterdam, dS+V
Miriam Bode, Gemeene Zwijndrech
Hans Bongers, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
Ger Jan van den Born, PBL
Willem Bruggeman, Delares
Ed Dammers, PBL
Iris Dudok, Gemeene Roterdam dS+V
Emma Forsen, Gemeene Dordrech
Ingrid van Hanswijk Pennink, EDBR Roterdam
Rene Hoogerwer, TU Delf Annemarie van Hoorn, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
Harry van Huu, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
Marije en Kae, Gemeene Roterdam dS+V
Ellen Kelder, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
Arjan van de Lindeloo, Provincie Zuid-Holland
Hans Mani, Gemeene Roterdam, OBR
Paul Meijer, Sadsregio Roterdam
Han Meyer, TU Delf
Kim van Nieuwaal, Kennis voor Klimaa
Anne Loes Nillesen, Deaco Archiecuur en Sedenbouw
Jan-Willem van der Schans, Wageningen UR
Rein van Seeg, Direceur Seegrond BV
Geer Teisman, Erasmus Universiei Roterdam Marc Verheijen, Hogeschool Roterdam
Leen Verschoor, Gemeene Capelle a/d IJssel
Frank Wagemans, Delaprogramma Zuid-Weselijke Dela
David van Zelm van Eldik, Miniserie van Inrasrucuur en Milieu
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQII
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 3/96
Delaprogramma | Rijnmond-Drechseden
Verkenning Delascenario’s
voor he sedelijk gebiedRijnmond-DrechsedenMogelijke oekomsen voor he sedelijk gebiedRijnmond-Drechseden
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ III
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 4/96
Disclaimer
U heef de hemaische oekomsverkenning voor he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden gedown-
load, die is opgeseld in he kader van he Delaprogramma Rijnmond-Drechseden.
Deze rapporage beva een beschrijving van verschillende mogelijke oekomsen voor de exreem lange
ermijn (na 2040) voor he sedelijk gebied van Rijnmond-Drechseden.
De rapporage beva uidrukkelijk geen mogelijke inenies o ambiies van overheden in he gebied, he
gaa om een verkenning van mogelijke oekomsen.
De inhoud van de rapporage is o sand gekomen op basis van verkenning van besaande lierauur en
rapporen waarui vrij is gecieerd, inerviews me expers en workshops. He rappor beva een beschrijving
van he resulaa hiervan en zal worden gebruik bij de verdere werkzaamheden .b.v. Delaprogramma
Rijnmond-Drechseden. Deze rapporage heef dan ook geen weenschappelijke oes ondergaan.
Bij he beschrijven van de mogelijke oekomsen zijn de Delascenario’s he uigangspun gewees. De
voorliggende verkenning naar de versedelijking in Rijnmond-Drechseden zal worden gebruik als inpu
voor de verdere inegrale, regionale uiwerking van de Delascenario’s. Deze verdere inegrale regionale
uiwerking zal saren rond de zomer van 2011.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQIV
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 5/96
Inhoud
Inleiding 1
1. Doel en werkwijze 2
1. Doel 2
2. Werkwijze 3
2. Beschrijving sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden 41. Kore erugblik: karaker van de regio 4
2. Huidige siuaie: de krach van de regio 5
3. Trends en onwikkelingen 6
4. Ambiies 7
3. De bandbreeden van de mogelijke oekomsen 8
4. Scenario VOL in Rijnmond- Drechseden 11
1. Economie: midech en zorg worden bepalend 13
2. Energie: ransiie naar de biobased economy 13
3. Bevolking: economische vluchelingen 14
4. Inrasrucuur en mobiliei: pluriorm elekrisch beeld 155. Schaal: besuur Noordwes-Europa vanui Brussel 15
6. He DNA van de regio: Dela-Valley 16
7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in VOL 16
5. Scenario STOOM in Rijnmond-Drechseden 20
1. Economie: haven, diensverlening & kennis 21
2. Energie: wel schaarse, geen ransiie 21
3. Bevolking: economische en klimaaimmigranen 23
4. Mobiliei: onvleching inrasrucuur 24
5. Schaal: onderdeel van de MegaMeropool 25
6. He DNA van de regio: Proud o be Harbour 26
7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in STOOM 26
6. Scenario RUST in Rijnmond-Drechseden 30
1. Economie: zelvoorziening en verdienselijking 31
2. Energie: duurzame zelvoorzienendheid 31
3. Bevolking: hoogopgeleiden kiezen voor rus en ruime 33
4. Mobiliei: schoon collecie vervoer 34
5. Schaal: serke kernen vormen gelegenheidsverbanden 34
6. He DNA van de regio: sad en land zijn verweven 35
7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in RUST 36
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ V
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 6/96
7. Scenario WARM in Rijnmond-Drechseden 40
1. Economie: geen kenniseconomie maar consruciecluser en creaieve ambachen 41
2. Energie: ossiele en kernenergie blijven belangrijk 43
3. Bevolking: hoger opgeleiden hebben de regio verlaen 43
4. Mobiliei: collecie vervoer als gedwongen alernaie 44
5. Schaal: kleine overheid bied kansen voor privae secor 45
6. He DNA van de regio: in Rijnmond-Drechseden kán he 45
7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in WARM 46
8. Samenvatingsabel scenario’s 50
9. Conclusies 51
Bijlagen 54
Bijlage I:
Huidige siuaie en exrapolaies o 2040 55
Bevolkingsomvang o 2040 55
Regionale economie o 2040 56
Wonen: siuaie en onwikkelingen o 2040 57
Bijlage II: Kenmerken van de Delascenario’s 59
De kenmerken van VOL 59
De kenmerken van STOOM 60
De kenmerken van RUST 61De kenmerken van WARM 62
Bijlage III: 63
Inerviews 63
Anke van Hal
hoogleraar duurzaam bouwen aan de TUDelf en op Nyenrode Business Universiei 63
Alexandra van Huffelen
wehouder Duurzaamheid, binnensad en buienruime van de gemeene Roterdam 65
Simon Kal
besuurslid van de Siching Peak Oil Nederland 67
Eric Luien
provinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en
direceur van Eric Luien Landschapsarchiec BNT. 70
Hans Oosers
dijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Daarnaas is hij voorziter van de STOWA
(Siching Toegepas Onderzoek Waerbeheer) en voorziter van de siching Waeropleidingen. 73
Peer van Rooy
iniiaienemer en codireceur van Siching NederLandBovenWaer 76
Paul Schnabel
direceur van he Sociaal en Culureel Planbureau en universieishoogleraar aan de Universiei Urech 79
Rudy Sroink
geboren Roterdammer, voormalig CEO van vasgoedonwikkelaar TCN en houd zich momeneel bezig me de maaschappe-
lijke vernieuwing van Nederland. 82
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQVI
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 7/96
De regio Rijnmond-Drechseden dank haar
onsaan en onwikkeling aan de ligging in de dela.
Door coninue aanpassingen aan de dynamische
omsandigheden is de groose haven van Europa en
een nagenoeg aaneengesloen sedelijk gebied van
Rijnmond en Drechseden onsaan. He aanpassen
aan veranderende omsandigheden is een voordu-rend proces. He gebied kende in he verleden vele
oversromingen, maar ook nu worden we seeds
vaker geconroneerd me de gevolgen van
klimaaverandering. Da ui zich in een sijgende
zeespiegel, in groe pieken en dalen in rivieravoe-
ren, en in exremere neerslag- en droogeparonen.
De klimaaverandering heef daarmee invloed op
zowel de (waer)veiligheid als de zoewaervoorzie-
ning. Daarnaas is de oekomsige onwikkeling van
he sedelijk gebied binnen de regio op lange
ermijn een bepalende acor bij de inriching van
he hoodwaersyseem – en omgekeerd.
He Delaprogramma is opgeze om Nederland voor
e bereiden op deze oekoms. De regio Rijnmond-
Drechseden is één van de negen deelprogramma’s
binnen di Delaprogramma.
He doel van he delaprogramma Rijnmond-
Drechseden is:
He borgen van de waerveiligheid voor de lange ermijn en
he scheppen van de randvoorwaarden voor duurzame
zoewaervoorziening in he gebied Rijnmond-Drechseden
als bijdrage aan duurzame en viale ruimelijke onwikkeling.
In 2014 zal he Kabine een beslui nemen over dehoodonwikkelingsriching voor he hoodwaersy-
seem voor deze regio in samenhang me de andere
delaprogramma’s. Om di beslui voor e bereiden
word onderzoek gedaan naar de probleemanalyse,
de lange ermijnscenario’s en kansrijke sraegieën.
De scope voor de onderhavige sudie blijf beperk
o de lange ermijnscenario’s voor he sedelijk
gebied van Rijnmond-Drechseden.
Om o een goed en oekomsbesendig beslui e
kunnen komen, is inzich in de (verre) oekoms vande regio o 2100 nodig. Gegeven deze exreem
lange ermijn en de besaande plannen voor
ambiies voor de regio o circa 2040, is er geen
ondubbelzinnig oekomsbeeld mogelijk. In drie
apare hemaische verkenningen worden daarom
oekomsige voorselbare onwikkelingen voor he
sedelijk gebied, he haven- en indusrieel cluser en
voor he hema landbouw, nauur en recreaie
verkend. De drie deelrajecen worden vana juli
2011 gebundeld en in samenhang verwerk in
regionale scenario’s. Hierdoor onsaan, behalve
nieuwe inzichen voor alle berokken parijen,
reereniepunen voor de zeer lange ermijn die
geschik moeen zijn om riching e geven aan
concree beleid op korere ermijn. De regionale
uiwerkingen van de Delascenario’s geven inpu
aan de probleemanalyse en aan de onwikkeling van
kansrijke sraegieën. Tevens vormen ze een
belangrijk insrumen voor de uieindelijke
robuusheidoes van deze kansrijke sraegieën.
Deze rapporage geef de resulaen weer van één
van de drie deelrajecen: de verkenning van
mogelijke oekomsen voor he sedelijk gebied
Rijnmond-Drechseden o 2100.
Inleiding
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 8/96
1.
Doel
He doel van deze sudie is he op een heldere en
overzichelijke wijze in beeld brengen van de
verschillende mogelijke oekomsen, voor de
exreem lange ermijn (na 2040) voor he sedelijk
gebied van Rijnmond-Drechseden, als inpu voor
de regionale uiwerking van de Delascenario’s.
In he Plan van Aanpak Delaprogramma Rijnmond-
Drechseden is beschreven waarom onderzoek naar
lange ermijnscenario’s noodzakelijk is. De
middellange ermijnambiies voor de regio zijn o
2040 in vigerende plannen opgeschreven. Om de
opgave voor waerveiligheid en zoewaervoorzie-
ning he hood e bieden zal er inzich moeen
komen op de lange ermijn onwikkelingen voor de
regio voor de komende eeuw. Gezien deze exreme
ermijn is he nie de vraag wa dé oekoms is maar
is de vraag: wa zijn de verschillende mogelijke
oekomsen voor de regio?
He beschrijven van de verschillende oekomsen
gebeur nie vanui he nies. Begin 2011 is de
concepversie van de naionale Delascenario’s
gepubliceerd. De Dela-scenario’s zijn opgeseld
me als doel e verkennen wa mogelijke oekom-
sige onwikkelingen zijn en wa de consequenies
daarvan zijn voor de waerveiligheid en de
zoewaervoorziening.
Er zijn vier naionale Delascenario’s onwikkeld
(Vol, Soom, Rus en Warm). De klimaologische en
sociaaleconomische veranderingen worden
beschouwd als de belangrijkse drijvende krachen
voor de onwikkeling van zeer uieenlopende
omsandigheden voor he waerbeheer in de
komende eeuw. De wee kernonzekerheden van de
Delascenario’s zijn dan ook:
1. Kom er een maige o een snelle
klimaaverandering?
2. Is er sprake van sociaaleconomische groei o sociaaleconomische krimp?
Deze kernonzekerheden vormen ook he geraame
van de scenario’s van Rijnmond-Drechseden.
1. Doel en werkwijze
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 9/96
2.
Werkwijze
Om o relevane en plausibele oekomsbeelden e
komen voor he sedelijk gebied in Rijnmond-
Drechseden in de periode 2050-2100 is allereers
lierauuronderzoek verrich binnen besaande
sudies. Vervolgens is een aanal speciaal geselec-
eerde deskundigen (ui de weenschappelijke
wereld, de wereld van gebiedsonwikkeling en
berokken besuurders) geïnerviewd, die elk hun
eigen experise hebben binnen sedelijke onwikke-
ling, waerveiligheid o sociaaleconomische
onwikkelingen. De bevindingen van zowel de
lierauursudie als de inerviews vind u herkenbaar
erug in de scenario’s. De samenvating van de
mees relevane bevindingen ui de lierauursudie
en van de kenmerken van de Delascenario’s en de
volledige inerviewverslagen zijn als bijlagen bij di
rappor opgenomen.
Tijdens wee workshops zijn deze bevindingen
vervolgens geduid door zowel weenschappers van
kennisinsiuen als veregenwoordigers van
berokken parijen ui de regio. Da leverde een
zesal hoodhema’s op, die he sramien vormen
voor de uiwerking van de vier mogelijke oekom-
sen voor he sedelijk gebied:
1. Economie
2. Energie
3. Bevolking/Sociaal-maaschappelijk
4. Mobiliei
5. Besuurlijke schaal
6. Karakerisiek o DNA van de regio
In elk scenario worden aan he einde de implicaies
van de onwikkelingen voor de waerveiligheid en
de zoewaervoorziening in kaar gebrach.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 10/96
Voorda we onderzoeken welke mogelijke
oekomsen he gebied ken, is he goed om een
beeld e hebben van de huidige siuaie en van
rends en onwikkelingen die nu reeds spelen in
he sedelijk gebied van Rijnmond-Drechseden.
Ook is he van belang e begrijpen hoe he huidige
sedelijke gebied in elkaar zi en zich heef
onwikkeld.
1.
Kore erugblik:
karaker van de regio
De regio Rijnmond-Drechseden dank haar
onwikkeling aan de ligging in de Dela. De
onmoeing van zee en rivieren, de consane
dynamiek en he vermogen van de bewoners om
zich hieraan coninu aan e passen zijn belangrijke
voorwaarden voor de onwikkeling van deze regio
gewees.
Door de eeuwen heen zijn de bewoners eraan
gewend geraak om me de karakerisieken van de
Dela om e gaan. De onginning van de veengebie-
den, he verbranden van he veen, he leegpompen
van de veenplassen en he onsaan van de diepe
droogmakerijen heef in een groo deel van he
wesen van Nederland enerzijds een karakerisiek
versedelijk landschap opgeleverd, maar anderzijds
de basis gelegd voor een coninue kwesbaarheid
voor oversromingen en waerveiligheid.
Deze onwikkeling heef ons zeer karakerisiekekwalieien opgeleverd zoals de dijken, de op- en
aanwassen, de polders me koeien en weidevogels,
Beschrijving sedelijk gebied Rijnmond-
Drechseden
1
2.
beschrijvingen en daa aangeleverd door he projecteam Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 11/96
de molens, de geijdengebieden me haar specifieke
nauurkwalieien. He bewus zijn van deze
geschiedenis leer ons evens da we hier e maken
hebben me omsandigheden die van ons ook in de
oekoms aanhoudende alerheid vragen, zoals de
coninue bodemdaling, he pompen, de diepe kwel,
de veiligheid, de verziling: he waren en zullen
dilemma’s zijn waar we ook in he sedelijk gebied
o in lenge van jaren mee e maken zullen hebben.
2.
Huidige siuaie:
de krach van de regio
Bevolking He huidige sedelijk gebied van de regio besaa ui
de versedelijke gebieden van Rijnmond en
Drechseden. Hierin liggen seden als Roterdam,
Schiedam, Vlaardingen, Ridderkerk, Krimpen en
Capelle aan de IJssel, Dordrech, Zwijndrech en
Sliedrech.
In 2010 wonen in de regio’s Groo-Rijnmond enzuidoos Zuid-Holland circa 1,8 miljoen mensen.
He overgroe deel hiervan woon acher de
hoodwaerkering, soms in diepe polders. He
groose deel van de bevolking word beschermd
door Dijkring 14 (beschermingsniveau van
1:10.000). He Eiland van IJsselmonde ken een
beschermingsniveau van 1: 4.000 en de bewoners
van he Eiland van Dordrech, Hoeksche Waard en
De Waarden worden beschermd door een veilig-
heidsniveau van 1:2.000. Formeel onbeschermd
door dijken, maar effecie beschermd door de
Maeslankering wonen circa 60.000 mensen
buiendijks. Naas he door de overheid gegaran-
deerde veiligheidsniveau speel ook de omgang me
waer een rol. Deze regio word gekenmerk door
een groe variëei aan naionalieien. Zo ken
bijvoorbeeld Roterdam 166 naionalieien (COS
2011). De risicopercepie van bewoners kan serk
verschillen. Hier word momeneel onderzoek naar
gedaan.
EconomieDe regio Rijnmond-Drechseden dank zoals
hierboven beschreven een belangrijk deel van haar
onwikkeling aan de ligging in de Dela van de groerivieren. Opvallend is da een groo deel van de
economie waergerelaeerd is. He haven- en
indusrieel complex is hiervan de mees in he oog
springende exponen. De ligging van de havens en
opziche van he acherland, de goede bereikbaar-
heid vanui zee en de kwaliei van de acherlandver-
bindingen maken he haven- en indusrieel
complex o een spil in he (iner)naionale logisiek
newerk. Door de sraegische ligging en de goede
verbindingen is de haven van Roterdam de groose
van Europa en de vijde van de wereld.
He haven- en indusrieel complex, de greenpor
Wesland, de kenniseconomie, de zakelijke
diensverlening en he inernaionaal zakencenrum
dragen in belangrijke mae bij aan de inernaionale
concurrenieposiie van de Zuidvleugel en daarmee van de gehele Randsad. De regio Rijnmond-
Drechseden draag voor een belangrijk deel bij aan
de Nederlandse economie. Me de keuze voor de
economische opgebieden onderschrijf he
miniserie van EL&I he groe belang van de
Roterdamse regio voor de naionale economie.
Logisiek, waer, chemie, energie en Lie Sciences
zijn secoren me een serk profiel.
De economische srucuur word naas he
havengerelaeerde cluser serk bepaald door he
cluser medisch en zorg (Lie Sciences & Healh). Vanui de oorspronkelijke serk havengerelaeerde
bedrijvigheid zijn de serke secoren logisiek,
chemie, waer en energie nauw me elkaar
verbonden; ze verserken elkaar. Cleanech vorm
daarbij een dragend en verbindend concep.
Keenregie, handel en logisieke en mariieme
diensverlening vormen kansrijke onwikkelingen
binnen ranspor en logisiek.
He mees aansprekende onderdeel voor waergere-
laeerdheid is he cluser waer- en delaechnolo-
gie. Di cluser omva waerechnologie (winning en
disribuie van waer; avalwaerinzameling en
-behandeling) en delaechnologie (nate waer-
bouw, nieuwbouw en reparaie van schepen,
baggermaerieel en booreilanden, en echnisch
advies voor de grond-, waer- en wegenbouw). 17%
van de producie van de waerbouwsecor word
gerealiseerd in Roterdam (producie € 91 miljoen).
200.000 banen in de regio (23% van de arbeidsplaa-
sen) zijn e vinden in de ‘produciekeen klimaa-
adapaie’. Di onderdeel vorm een belangrijke
bijdrage aan de naionale economie. Bedrijven in de
Nederlandse waersecor bieden werk aan 80.000
fe, werkzaam bij circa 1.500 bedrijven, overheidsor-ganisaies en andere insellingen op he gebied van
waerechnologie en bij 450 bedrijven en andere
organisaies op he gebied van delaechnologie. De
Nederlandse waersecor draag 1,85% bij aan de
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 12/96
oale Nederlandse expor. He aandeel op de
wereldwijde mark is 40% op he gebied van
waerbouw en 6% op he gebied van delaechnolo-
gie. Wereldwijd word 400 o 500 miljard euro
omgeze in de waersecor. Daarvan is 120 miljard
voor delaechnologie en de res voor waerechno-
logie. De wereldmark voor de waersecor groei
gesaag verder.
Voor wa beref zoewaervoorziening voor he
sedelijk gebied is vooral he aanbod van drinkwaer
van belang. De drinkwaerbedrijven in de regio zijn
Evides, Oasen en Dunea. Gezamenlijk leveren zijjaarlijks 287 miljoen m3 drinkwaer in hun gehele
voorzieningsgebied. In de regio Rijnmond is de
Maas de belangrijkse leverancier. 2% van he waer
van de Maas word voor drinkwaervoorziening
gebruik.
De indusrie in he havengebied heef zoe waer
nodig als proceswaer. Di waer is voor he
belangrijkse deel aomsig ui he Brielse Meer.
3.
Trends en onwikkelingen
De laase jaren zien we een aanal rends en
onwikkelingen die van belang zijn voor de opgave
voor he Delaprogramma. Door de herwaardering
van besaande seden zien we een serke verdich-
ingopgave binnen de besaande seden. Naas
verdiching van de sad binnendijks zijn de laase
jaren vooral de buiendijkse locaies grooschalig
onwikkeld. Voorbeelden hiervan zijn de Kop van
Zuid, Schiehaven en Mullerpier en in de oekoms
de Sadshavens in Roterdam en Sadswerven in
Dordrech. Tevens zien we da de haven zich
erugrek ui de sad, in combinaie me een
schaalsprong en kennisinensivering in de haven.
Onwikkelingen als de Sadhavens en de aanleg van
de Tweede Maasvlake zijn hiervan he gevolg. Naas
de verdiching van de besaande seden zien we een
rend van oenemende aandach voor de Qualiy o
Lie. Di ui zich in he vergroenen van de kades
(Boompjes), de oename van he openbaar vervoer
over waer (zoals Faserry en Waerbus/Aqualiner)
en he gebruik van de rivier als publieke ruime
(denk aan Red Bull Air Race, Wereldhavendagen,
rondje Noordereiland.) Tevens zien we een rend van schaalvergroing op he gebied van samenwer-
king in verschillende secoren. De samenwerking
ussen he Havenbedrij Roterdam en de haven van
Anwerpen, he DelTri-Plaorm en de meropoolre-
gio Zuidvleugel zijn hiervan voorbeelden.
Voor de Nederlandse waerechnologie word voor
de periode o 2016 een jaarlijkse groei van 5,6%
verwach. He onwikkelen van oplossingen voor
zeespiegelsijging en hoogwaerbescherming word
wel beschouwd als belangrijke groeimarken voor
Nederlandse bedrijven en de verbinding aan de
unieke kennis van de TU Delf en de Universiei van
Wageningen is daarbij van cruciale beekenis voor
de innovaiekeen.
Ruimelijk gezien is er sprake van een oenemendesegregaie van bevolkingsgroepen binnen de regio.
Da heef er onder meer oe geleid da de sociale
problemen me name in Roterdam-Zuid en de
aansluiende Delapoor relaie groo zijn. Negen
van de in oaal 40 ‘krachwijken’ zijn in de regio
Rijnmond-Drechseden gelegen. Ook economisch
gezien is er een negaieve rend zichbaar. De vraag
naar koopwoningen neem a en er is veel leegsand
van kanoren. Onwikkelaars en corporaies
kampen me minder inveseringscapaciei en
gemeenen kampen me rode cijers. De radiio-
nele aanbodgesuurde onwikkeling is als gevolg van de financieel-economische crisis behoorlijk
vasgelopen. Ook de kwaliei van de leeomgeving
in de mees brede zin (veiligheid, voorzieningen,
groen) saa in de regio onder druk. Er is bijvoor-
beeld een groo ekor aan oegankelijk recreaie
groen in de Zuidelijke Randsad. In 2003 consa-
eerde he Planbureau voor de Leeomgeving da de
vraag naar recreaie in en rond Roterdam 4 o 5
keer zo groo is als he aanbod.
De regio ken een regionaal-economische srucuur
die serk geën is op de haven en de daaraan
gerelaeerde bedrijvigheid. Deze relaieve eenzijdig-
heid in de economische srucuur maak de regio in
di opzich kwesbaar. Veel bedrijvenerreinen zijn
verouderd en moeen gehersrucureerd worden.
Zowel in Roterdam-Zuid als in delen van de
Drechseden besaa een mismach ussen vraag en
aanbod op de arbeidsmark. Er zijn wel banen maar
de poeniële werknemers missen de juise
opleiding en ervaring.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 13/96
4.
Ambiies
Naas deze rends en onwikkelingen zijn er voor
deze regio ook ambiies o maximaal 2040
geormuleerd. Deze zijn benoemd in Noa Ruime,
Gebiedsagenda Zuidvleugel, Srucuurvisie
Zuid-Holland, Sadsvisie Roterdam, Srucuurvisie
Dordrech 2020 en de onwerpsrucuurvisie Ruime
en Inrasrucuur. Zonder uigebreid op al deze
visies in e gaan, kan geconsaeerd worden da de
ambiies zoals geormuleerd in de GebiedsagendaZuidvleugel een goed beeld geven van ambiies voor
deze regio.
De ambiies ui de Gebiedsagenda Zuidvleugel zijn
samengeva:
Verserken van de economie Voor Rijnmond-Drechseden zijn de relevane
economische clusers: he haven- en indusrieel
complex , de greenpors en he mariieme cluser.
Daarnaas zijn er kansen voor opkomende secoren
in de kenniseconomie, zoals Lie & Healh Sciences,delaechnologie en energieransiie en voor
kansrijke secoren als doorbraakechnologieën,
oerisme en de creaieve secor.
Inensiveren van besaand sedelijk gebiedIn Rijnmond-Drechseden beeken di sedelijk
ransormeren, hersrucureren en inensiveren, o
een divers en samenhangend sedelijk newerk. De
binnensedelijke ruime voor wonen, werken en
voorzieningen word opimaal benu en klimaabe-
sendig ingerich. Er vind beperke uileg van
seden plaas, om aan de reserende woningbehoe-
e e kunnen voldoen.
He landschap dicher bij huis brengenDi krijg vorm door de onwikkeling van groen-
blauwe woon- en werkmilieus en groenblauwe
verbindingen bij de seden in de vorm van ‘mero-
poliane parken’. Een divers, aanrekkelijk en
klimaabesendig landschap moe behouden en
verserk worden. Di beeken ook da de landbouw
zal moeen hersrucureren.
Verbeeren bereikbaarheid
In de regio beref di bereikbaarheid van zowel dehaven als de sad, en dan vooral van de inensive-
ringsgebieden. De inernaionale posiie word
benu en verserk.
Waer- en energieopgaven aanpakkenDe regioparners werken naar een duurzame,
klimaabesendige, innovaieve delaprovincie. Di
beeken onder andere verduurzaming van he
beheer van de haven en uibreiding van he
kenniscluser alernaieve energie (Arcadis, 2011).
Deze sudie gaa op zoek naar de verschillende
mogelijke oekomsen op de zeer lange ermijn. He
gaa hierbij nie om wa we willen da er gebeur,
maar om wa zou er kunnen gebeuren. O me
andere woorden: wa zijn de verschillende moge-
lijke oekomsen voor de zeer lange ermijn(2050-2100) voor deze regio?
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 14/96
3. De bandbreedenvan de mogelijke
oekomsen
Uigangspun voor de verschillende mogelijke
oekomsen voor he sedelijk gebied vanRijnmond-Drechseden zijn de Delascenario’s.
De Delascenario’s geven voor de wee belangrijkse
onzekerheden klimaaverandering en de sociaal-
economische onwikkeling de bandbreede aan
voor 2050 en 2100. Di heef geleid o 4 delascena-
rio’s: Vol, Soom, Rus en Warm.
In de abel op de volgende pagina zijn de belangrijk-
se kenmerken van de verschillende Delascenario’ssamengeva.
De mae waarin he klimaa zal veranderen is onzeker.
Daarmee is ook onzeker in welke mae de effecen
van klimaaverandering op he sedelijk gebied zich
zullen voordoen. Hezelde geld voor de sociaaleco-
Sociaal-
economische
krimp
Maige
klimaaverandering
soomvol
warmrus
Sociaal-
economische
groei
Snelle
klimaaverandering
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 15/96
nomische onwikkelingen. Er zijn echer ook een
aanal effecen zeker. Hieronder volg een opsom-
ming van de zekerheden op he gebied van
sedelijke onwikkelingen in he lich van de
klimaologische en sociaaleconomische onwikke-
lingen, in relaie o hun effecen op de waerveilig-
heid en zoewaervoorziening.
Zekerheden die volgen ui desociaaleconomische onwikkelingen:• Seden zullen er alijd oe doen (CPB, The
Neherlands o 2040). Nu en in de oekoms.• In komende srijd ussen sedelijke regio’s zullen
er succesvolle en nie succesvolle seden zijn. De
srijd ussen de verschillende sedelijke regio’s
om de bese en slimse arbeidskrachen zal zich
ussen sedelijke regio’s en nie ussen landen
plaasvinden. De vraag is dus vooral: is deze regio
in saa een succesvolle regio e blijven?
• In de oenemende concurreniesrijd ussen
seden zullen die sedelijke regio’s succesvol zijn
die de goed opgeleide arbeidskrachen aan zich
ween e binden. Hiervoor moeen sedelijke
regio’s hun unieke posiie verserken en zullen ze
zich, inspelend op verschillende (mogelijke)
crises (energie, klimaa, sociaal/economisch, voedsel/gezondheid), opnieuw moeen
uivinden2.
Klimaaverandering reerenie STOOM WARM RUST VOL
Zichjaar 2000 2050 2100 2050 2100 2050 2100 2050 2100
gem. avoer Rijn in ebruari (m3 /s) 2.900 3.400 4.000 3.400 4.000 3.100 3.200 3.100 3.200
gem. avoer Rijn in sepember (m3 /s) 1.800 1.300 900 1.300 900 2.000 2.100 2.000 2.100
gem. avoerMaas in ebruari (m3 /s) 480 530 590 530 590 500 520 500 520
gem. avoerMaas in sepember (m3 /s) 89 48 30 48 30 92 94 92 94
zeespiegelsijging (cm) - 35 85 35 85 15 35 15 35
exreem hoge avoer Rijn 1/100 jaar (m 3 /s) 12.000 14.000 17.000 14.000 17.000 13.000 14.000 13.000 14.000
exreem hoge avoerMaas 1/100 jaar (m3 /s) 2.900 3.200 3.600 3.200 3.600 3.000 3.200 3.000 3.200
exreem lage avoer Rijn 1/10 jaar (m3 /s) 630 520 420 520 420 650 670 650 670
exreem lage avoerMaas 1/10 jaar (m3 /s) 18 10 6 10 6 18 18 18 18
gemiddelde neerslaghoeveelheid winer +14% +28% +14% +28% +4% +7% +4% +7%
gemiddelde neerslaghoeveelheid zomer -19% -38% -19% -38% +3% +6% +3% +6%
Sociaal-economische onwikkeling reerenie STOOM WARM RUST VOL
Zichjaar 2000 2050 2100 2050 2100 2050 2100 2050 2100
aanal inwoners NL (miljoen) 16 20 24 15 12 15 12 20 24
economische groei (% per jaar) 2,6 2,0 - 2,6 0,7 0 - 0,5 0,7 0 - 0,5 2,6 2,0 - 2,6
versedelijking (% oppervlak) 16 20 25 17 10 17 10 20 25
landbouwareaal (% oppervlak) 67 59 70 62 67 62 67 59 70
nauur (% oppervlak) 17 21 5 21 23 21 23 21 5
veel klimaaverandering (W+)
maige klimaaverandering (G)
hoge ruimedruk (Global Economy, en na 2050 groei van bevolking en economie)
lage ruimedruk (Regional Communiies, en na 2050 krimp van bevolking en economie)
Een beknope beschrijving van de verschillende scenario’s vind u in bijlage II
vrij naar Richard Florida, schrijver o.a. van The Rise o he Creaive Class ()
Overzich kenallen Delascenario’s
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 9
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 16/96
• De ideniei van de regio Rijnmond-
Drechseden besaa nu en in de oekoms ui de
volgende ingrediënen:
› Ligging in de dela en in/ussen karakerisieke
culuurlandschappen
› Havensad, deze regio blijf in alle scenario’s
een havenregio, de vraag is alleen wa voor
soor: in welke maa, in welke mae word de
energieransiie doorgemaak en wa is de
relaie me de sad? Hierin zullen de verschil-
lende sooren oekomsen verschillen, nie in
he ei da deze regio een serke havenuncie
heef, nu en in de oekoms › Handen ui de mouwen menaliei. He DNA
van een regio is nie alleen geworeld in zijn
ysieke neerslag. Ook in de menaliei. Zowel
Dordrech als Roterdam zijn voorbeelden van
seden die gekenmerk worden in een serke
“nie lullen maar poesen” o “handen ui de
mouwen-menaliei”
• Voor een succesvolle regio zijn, nu en in de
oekoms, een aanal zaken randvoorwaardelijk:
› Goede bereikbaarheid op alle schaalniveaus
en voor verschillende modalieien (de
verhouding ussen de verschillende modaliei-en hang a van de economische groei en de
wijze waarop de verschillende vervoerssro-
men zich hierbinnen onwikkelen)
› Goed voorzieningenniveau (aankelijk van
he scenario zullen er verschillende cenra,
enkelvoudige, me een groo aanbod o een
klein aanbod zijn)
› Goede scholing en opleidingsmogelijkheden
(aankelijk van de bevolkingsonwikkeling,
he ype inwoners en de vraag naar scholing
zal di wel per scenario verschillen)
› Samenhangend en samenwerkend sedelijk
weesel (aankelijk van scenario zal di
variëren ussen spreiding – de zogenaamde
‘urban sprawl’ – o geconcenreerd model me
de bijbehorende vervoerssysemen)
Zekerheden die volgen ui klimaaveranderingen:• Door sijging van de zeespiegel word he risico
op oversromingen in he buiendijks gebied
groer.
• Door sijging van de zeespiegel zullen maage-
vende hoogwaersanden sijgen en zullenprimaire waerkeringen verhoogd moeen
worden. Me name voor primaire waerkeringen
waarin uncies zijn geïnegreerd, o waarin
bebouwing culuurhisorische beekenis heef,
zullen dijkverserkingen kosbaar en ingewikkeld
zijn.
• Als gevolg van zeespiegelsijging zullen vase
voorzieningen zoals bruggenhooden e.d.
aangepas moeen worden.
• Als gevolg van klimaaverandering is de verwach-
ing da he sedelijk gebied kwesbaarder word
voor zieken en plagen.
• Als gevolg van emperauursijging krijgen we
meer las van blauwalgen in meren en plassen
zoals de Kralingse Plas.
• Door sijging van de gemiddelde emperauur
onsaa kans op hitesress in sedelijk gebied.• Door meer en hefiger buien zal de waerberging-
capaciei in sedelijk gebied vergroo moeen
worden.
• Door meer en hefiger buien zullen pompsyse-
men (bv gemalen van boezems) aangepas
moeen worden.
• Toename waerbehoefe voor inlaa in sedelijk
en regionaal oppervlake-waersyseem als gevolg
van vergroing verdamping.
• Door langere ijden van drooge zal meer waer
ingelaen moeen worden in he sedelijk gebied
om he oppervlakewaerpeil op peil e houden.Di is onder andere noodzakelijk om paalro (van
gebouwen) e voorkomen.
• Transormaie vegeaies in sedelijk gebied naar
sooren die besand zijn egen zoue wind (zoals
esdoorn, wite paardenkasanje en ialiaanse es
en anderen).
• Toenemende verziling van de dela bied evens
kansen voor zile eelen en daaraan gekoppelde
exclusieve producen als kreef, mossels e.d.:
bied kansen voor regionale producen en slow
ood.
In de komende hoodsukken vind u de uiwerking
van de scenario’s Vol, Soom, Rus en Warm voor
Rijnmond-Drechseden. Deze scenario’s worden
beschreven aan de hand van enkele hema’s die
relevan zijn in sedelijke gebieden: Economie,
Energie, Bevolking/Sociaal-maaschappelijk,
Mobiliei, Besuurlijke schaal en DNA van de regio.
Ook de gevolgen voor de waeropgaven worden
beschreven.
De scenario’s zijn beleidsarme verhalen, die relevan
zijn voor de opgaven van he Delaprogramma en
plausibel zijn. Om e zorgen da ze nieuwe inzichenleveren is er bewus voor gekozen om de vier
scenario’s duidelijk van elkaar e onderscheiden.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 17/96
4. Scenario VOLin Rijnmond-
Drechseden
Voor he scenario VOL gaan we wereldwijd ui van
een serke economische groei en een aanzienlijke
bevolkingsgroei. In de eerse helf van de 21e eeuw
draai de economie nog voornamelijk op
radiionele energiebronnen, maar als gevolg vande hoge energieprijzen en de daaraan gekoppelde
hoge vervoersprijzen vind mondiaal rond he
midden van de 21e eeuw de ransiie naar de
biobased economy plaas. Opkomende economieën
in Azië zijn hierin oonaangevend gewees, de res
van de wereld volg.
Ook op naionale schaal zien we een serke
economische groei en een bevolkingsgroei o 24
miljoen inwoners. Voor he gebied Rijnmond-
Drechseden beeken da in he scenario VOL
een verdubbeling van he aanal inwoners in 2100,
dankzij de groeiende economie en de groe
sroom economische immigranen die als gevolg
daarvan deze kan op kom. Seden verdichen en
groeien aan elkaar vas o een conurbaie. Door
de inze van de energieransiie op wereldschaal
vana 2030, die egen 2050 is volooid, is de
klimaaverandering beperk gebleven. De haven
speel nog seeds een groe rol binnen de
wereldeconomie, al heef perochemie plaas
gemaak voor biobrandsoffen. Rondom de haven
zorg de midtech-indusrie (he consruciecluser)
voor veel werkgelegenheid. Ook zorg en culuur
zijn belangrijke peilers van de economie, vanwegehe nog alijd groe aandeel 50-plussers binnen de
bevolking. Welke hema’s zijn in di oekoms-
beeld relevan voor de sedelijke onwikkeling van
Rijnmond-Drechseden?
Sociaal-
economische
krimp
Matige
klimaatverandering
stoomvol
warmrust
Sociaal-
economische
groei
Snelle
klimaatverandering
De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario VOL
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 18/96
He sedelijk gebied in VOL
De onwikkeling van de regio zal gebaseerd zijn op
he bereikbaarheidprofel van de regio. De sedelijk
band van Amserdam o Brussel kan gezien worden
als één uigesreke newerksad. De knopen in di
newerk zullen onderling goed verbonden zijn door
middel van hoogwaardig openbaar vervoer. Di
openbaar vervoer bied ook oegang o he
ussenliggende recreaielandschap.
De moderne radiie van unciescheiding is
doorbroken. Wonen, werken en recreaie zullen zich
seeds meer mengen in deze policenrische sad. De
verbinding ussen haven en sad is eruggekeerd en
de rivier is een volwaardig onderdeel van de
openbare ruime.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 19/96
1.
Economie: midech en zorg
worden bepalend
To 2030 saa de economie in he eken van de
energiecrisis door de hoge olieprijzen. Transpor
word onbeaalbaar en da heef zijn weerslag op de
bedrijvigheid in he gebied. In de decennia na 2050
zien we de vraag naar de inmiddels ruim beschik-
bare duurzame energiebronnen juis groeien,
erwijl er ook me de (beperke) gevolgen van de
klimaaverandering moe worden omgegaan. Beide
acoren bieden volop kansen voor de indusrieëndie zo yperend zijn voor Rijnmond-Drechseden:
waermanagemen, scheepsbouw en mariieme
logisiek, de baggerindusrie en de offshore-indu-
srie. Deze midech-indusrieën zijn wereldwijd zeer
succesvol en zorgen voor veel werkgelegenheid in
de regio. Onze kennis over waermanagemen is een
belangrijk exporproduc, nie in de laase plaas
door de persoonlijke berokkenheid van Koning
Willem IV ijdens de eerse helf van de 21e eeuw. De
energieransiie heef werkgelegenheid gecreëerd
voor zowel hoogopgeleide als midech-medewerkers.
De haven vervul nog seeds een cruciale rol in de
wereld, me name in de overslag van biouels in de
biobased economy.
Naas de midech-indusrie zijn zorg en culuur
belangrijke aanjagers van de werkgelegenheid. He
groere aandeel senioren binnen de bevolking
maak veelvuldig gebruik van de diensverlening in
deze secoren. Er is een groo en gedifferenieerd
aanbod aan culurele voorzieningen. Er is een
dynamische creaieve secor in de regio onsaan.
Tevens is he zorgcluser in de regio serk gegroeid.
He Erasmus MC is egen 2100 een mulinaional
geworden me vesigingen in heel Europa.
2.
Energie: ransiie naar de biobased
economy
Vana 2030 zal de rol van aardolie als belangrijkse
energiebron meer en meer worden overgenomen
door andere bronnen, waaronder biobrandsoffen,
zon, wind, aardwarme en waer. Me zijn sraegi-sche ligging ze he gebied Rijnmond-Drechseden
bewus in op deze ransiie en speel de regio een
belangrijke rol in de biomassa-indusrie, precies
zoals da de eeuw ervoor he geval was me de
perochemie. Omda er e weinig landoppervlak in
Nederland en de res van Noordwes-Europa is om
alle benodigde bio-energie zel op e wekken, moe
er geïmporeerd en gedisribueerd worden:
acivieien die de regio goed liggen.3
De ruime die voorheen door olieraffinaderijen en
opslagerminals werd ingenomen, word nu
gebruik voor de biochemie. De voormalige
energieschaarse, de ruime zoewaervoorziening in
he gebied en de sand van echniek binnen he
Nederlandse agrocluser maken de keuze voor
opschaling van de landbouw logisch.
Nie alleen energie, maar ook hoogwaardig voedsel
word weer bij voorkeur van eigen bodem berok-
ken. He bewus omgaan me energieverbruik heef
de impor van kunsmaig versgehouden voedsel ui
verre landen impopulair gemaak. Nu ranspor
door de beschikbaarheid van duurzame energie
weer economisch ineressan is, word een deel van
deze landbouwproducie zels weer geëxporeerd.
“De midech-indusrie is al van
oudsher de kern van de economische
onwikkeling van de Drechseden en
bied nog seeds kansen.”Pieer Tordoir, UvA
“Rijnmond-Drechseden zou een
specialisische niche voor zichzel
kunnen creëren. He mees logische zou
zijn om e zoeken naar nijverheid die
een relaie heef me waer. Wan die
haven en he waer zijn er och.”
Peer van Rooy,
Siching NederLandBovenWaer
“Een pun apar is de eel van landbouwproducen voor biobrandsoen. In Energie is ruime (RPB, , blz. /) is becijerd da Nederland veel e klein is
om de benodigde biobrandso voor ranspor e produceren. (…)We mogen dus verwachen da biobrandso en biomassa zullen worden geïmporeerd. Di
leid in de exporerende landen o een oenemende ruimevraag.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 20/96
3.
Bevolking: economische
vluchelingen
Europa blijf in economisch opzich een aanrek-
kende werking houden op armere delen van de
wereld. Mede hierdoor heef Nederland in 2100 24
miljoen inwoners. Gezien de verdergaande
versedelijking zijn de sedelijke regio’s, waaronder
Rijnmond-Drechseden, relaie serker gegroeid
dan de landelijke gebieden zoals Noordoos-
Nederland. De bevolking van Rijnmond-Drechseden is zels verdubbeld. De groei van de
bevolking is onsaan doorda veel economische
immigranen in he gebied zijn neergesreken,4 die
door de verschillende al aanwezige bevolkingsgroe-
pen hiernaaroe zijn gehaald vanwege de bloeiende
dienseneconomie en de weer opkomende
landbouw (Kaapverdianen bijvoorbeeld). Een
weede groep die in omvang oeneem zijn
EU-migranen die seeds daar verblijven waar werk
e vinden is in de midech-secor (offshore, scheeps-
bouw) en in de persoonlijke diensverlening.
Dankzij de groei van he inernaionale ranspor ende bloei van de binnenvaar hebben de bedrijven in
Rijnmond-Drechseden deze mensen ook hard
nodig.
De samenleving anno 2100 heef een heerogene en
conrasrijke samenselling. De verschillende
bevolkingsgroepen in deze regio leven op basis van
liesyle en ideniei in harmonie naas elkaar, in
verschillende wijken me elk een eigen karaker. Da
is in de decennia ervoor zo gegroeid, oen er o
2050 vanwege de economische neergang en de
bevolkingsgroei pragmaische keuzes gemaak
moesen worden. Er zijn oen meerdere wijken
gebouwd op goedkope locaies, dichbij de
werkgelegenheid.5 De locaies langs en aan de
rivierzones werden onwikkeld o relaie dure en
gewilde locaies. Bouwen aan he waer kan als
gevolg van de serke economische groei en de groe
vraag naar kwaliaie goede woningen.
De crisis zorgde er desijds ook voor da mensen
seun zochen bij elkaar en dus dich bij elkaar en
bij he werk wilden wonen. Da heef er uieindelijk
oe geleid da he gebied Rijnmond-Drechseden in2100 demografisch gezien een kleurige lappendeken
is geworden van wijken die allemaal door verschil-
lende bevolkingsgroepen gedomineerd worden.
Elke groep heef zijn eigen culuur en lever
daardoor een unieke bijdrage aan de economie. Da
bied een breed scala aan voorzieningen, van
dagelijkse versmarken o honderden verschillende
keukens in de horeca. Ook he aanbod aan muziek,
heaer en dans is divers en kleurrijk.
Agezien van een incidenele clash ussen groepen
van verschillende aoms, luk he redelijk goed
om in harmonie naas elkaar e leven. Wel moe de
oudere generaie mensen ui de regio nog alijd erg
wennen aan de veelkleurigheid en de druke om
hen heen. Wie hierin nie zo flexibel is, voel zich
minder goed huis.
“Om kansen in de midech-indusrie e
verzilveren heb je mensen nodig. Die
zijn er in Nederland sraks nie meer (…)
Migraie zou een oplossing kunnen
zijn; arbeidskrachen ui he buienlandhalen.”
Pieer Tordoir, UvA
“Ik voorzie een ander sociaal-economisch model: regionalisering. (…)
Er zullen ook veel meer mensen in de
agrarische secor werken, en de
boonjes komen nie meer ui Kenia.”
Simon Kal, Siching Peak Oil
Hoodrappor WLO scenario’s, pagina
“Unskilled workers group ogeher along he boundaries o producion cenres. Hence, he availabiliy o work deermines where people live.” (CPB scenario’s
NL, deel II, pagina )
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 21/96
4.
Inrasrucuur en mobiliei:
pluriorm elekrisch beeld
Een verdubbeling van de bevolking vraag om
nieuwe oplossingen voor he mobilieisvraagsuk.
Nie alle acivieien kunnen immers me ‘digiale
mobiliei’ worden opgelos; in de persoonlijke
diensverlening zoals zorg en onderwijs is ysieke
aanwezigheid nog seeds noodzakelijk.
Een groo deel van he personenvervoer binnen hedelanewerk van sedelijke kernen gaa nu via een
supersnelle en coninue elekrische lighrail-verbin-
ding ussen de bijna aan elkaar gegroeide seden
Amserdam, Urech, Den Haag en Roterdam.6 Di
vervoer is nagenoeg grais en iedereen maak er
gebruik van.7 Individueel elekrisch vervoer kan
worden gecombineerd me di publieke syseem via
roll on-roll off. Daarnaas heef bijna iedereen een
booje op zonne-energie, omda men zich via he
waer gemakkelijker door de sad verplaas. He
cenrum van de sad is ussen 9.00 en 21.00 uur
auovrij. Bevoorrading van bedrijven gebeur ’snachs o per boo; overal rond de sad zijn hiervoor
waererminals gemaak.
Eigenlijk lijk de regio wel een beeje op de
Braziliaanse sad Curiiba, die in 2011 al gold als
schoolvoorbeeld van goede sadsplanning: er is een
efficiën syseem van openbaar vervoer, er is veel
groen da ecologisch veranwoord word beheerd en
voorzieningen bevinden zich op sraegische
plaasen. Wonen, werken en recreaie zijn gemengd.
In he weekend is er een flinke uisroom van
mensen die me de hogesnelheidsrein de druke
van de volle sad een paar dagen willen onvluchen
in hun weede huis elders in Nederland o daarbui-
en. Wan vol is he wel….
5.
Schaal: besuur Noordwes-Europa vanui Brussel
To 2050 zien we he gebied Rijnmond-Drechseden
als onderdeel van he delanewerk Amserdam-
Brussel-Keulen flink uibreiden, vanwege alle
schaalvoordelen die da oplever.8 De economische
krach van bloeiende delameropolen in bijvoor-
beeld China is zo groo, da schaalvergroing
noodzakelijk is om mee e kunnen blijven doen.
Poliieke beslissingen, zoals de verdeling van
acivieien ussen de Roterdamse en de Anwerpse
haven, worden op EU-schaal door Brussel genomen.Lokale besuurders zijn eraan gewend geraak om
over hun eigen geografische grenzen heen e kijken,
omda he groe geheel daar uieindelijk van
profieer. Doorda de sedelijke gebieden seeds
meer aan elkaar zijn gegroeid, is he vanzelspre-
kend geworden om de scheiding van gebieden in
he besuur wa meer los e laen, onder he moto
‘een groere aar zorg vanzel voor een groere
eigen pun’. De berokkenheid en paricipaie van
he lokale besuur hebben ervoor gezorgd da de EU
haar regierol opimaal kan vervullen. Di samenspel
is ook nodig, wan de besuurders saan voor groe
uidagingen, bijvoorbeeld voor wa beref he
beheer van he waerpeil. In de periode na 2050
zeten de schaalvergroing en de verdeling van de
acivieien binnen he delanewerk zich verder
door. Tegelijkerijd zien we dan, door de ransiie
naar duurzame energie, een decenralisaie en
regionalisering van de economie onsaan, wa om
een besuur vraag da seeds ussen die verschil-
lende schalen kan schakelen: meebeslissen op
EU-niveau, maar egelijkerijd de regionale
samenwerking acilieren.
“Maar ook ussen de seden van de Randsad bied een hoogrequen spoorvervoer nieuwe mogelijkheden.” (Randsad , Sarnoiie, pagina II)
“Voor he openbaar vervoer word veronderseld da voor de lange ermijn de capaciei word aangepas om aan de vraag e kunnen blijven voldoen”
(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“To creae sucien scale, he Neherlands may cooperae wih neighbouring regions in Belgium, Germany or he UK.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“Vervoer over waer gaa he winnen
van vervoer over de weg, omda vervoer
over waer minder energie kos en
omda nieuwe kanalen een oplossing
bieden voor de benodigdewaercapaciei op land in de
oekoms.”
Rudy Sroink, TCN
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 22/96
6.
He DNA van de regio:
Dela-Valley
De unieke posiie van de regio Rijnmond-
Drechseden aan he waer zorg er egen 2100 voor
da de haven nog seeds een groe rol speel in de
wereld. Echer, in plaas van olie, graan en bulkgoe-
deren worden er in de haven en op de drie maas-
vlakes nu vooral biouels op- en overgeslagen. Da
maak de haven de schone moor van de gehele
regio.
De ligging in de dela word in zowel economisch en
sociaal als in ruimelijk opzich maximaal benu. De
haven is een belangrijk knooppun in de wereldeco-nomie, als onderdeel van he Amserdam-Brussel-
Keulen gebied me de bese verbindingen naar
andere delameropolen in Shanghai, de Gol,
Singapore ec. Da rek, behalve de midech-wer-
kers in he havengebied, ook hoogopgeleide
mensen aan. Die komen a op de vele bedrijven die
zich maar al e graag in deze wereldregio vesigen.
He karaker van he gebied kan dan ook kosmopo-
liisch me een pluriorme bevolkingssamenselling
genoemd worden.9
Door de energieransiie, innovaie in he waerma-
nagemen en de delaechnologie val de klimaa-
verandering mee en is he ussen 2050 en 2100
geluk om gegarandeerde waerveiligheid e
combineren me hoogwaardige woonvoorzienin-
gen aan he waer. Door de hoge ruimedruk heef
er in he buiendijks gebied een groe waardever-
meerdering plaas gevonden. Hier zijn relaie dure
en gewilde woon- en werklocaies onsaan. Delen
van he havengebied, die vroeger vanwege de
perochemische indusrie nie bewoonbaar waren,
zijn nu aanrekkelijke woongebieden geworden.10
7.
Implicaies voor waerveiligheid
en zoewaervoorziening in VOL
In de loop van de 21e eeuw onsond er een omslag
in de percepie van de risico’s van he waer in
Rijnmond-Drechseden. Tussen 2020 en 2030
heerse eers nog he idee da risico op waerover-
las en oversroming ‘erbij hoorde’ en da men
bereid moes zijn a en oe nate voeen e accepe-
ren, als men ervoor koos om op risicovolle plekken
in he gebied e gaan wonen. 11
Toen de klimaaverandering merkbaar begon e
worden – zo nam de kans op oversromingen ies
oe omda de zeespiegel o 2100 me 35 cm is
gesegen – en de bevolking flink in omvang
oenam, heef de overheid de veranwoordelijkheid
voor acieve bescherming in verband me waervei-
ligheid in zijn geheel eruggenomen.
Immers: de risico’s van evenuele oversromingen in
Rijnmond-Drechseden namen oe door de groe
economische waarde en he gegroeide aanal
poeniële slachoffers. De vele nieuwe economi-
sche immigranen die zich in de regio hebben
gevesigd zijn nie gewend aan onverwache
omsandigheden me berekking o waer en onder
hen heers veel onweendheid. Da zorg nog voor
een exra oename van de risico’s.
Grooschalige waerschappen zorgen er onder
overheidsregie – waarin gemeenen belangrijk zijn
– me de nieuwse oplossingen voor da iedereen in
“Ik denk da er in 2100 geen
olieranaderijen meer zijn. Shell is nu
al bezig om ranaderijen e verkopen!”
Simon Kal, Siching Peak Oil
“Juis me de nieuwe beschikbare
kennis en echnieken kunnen wijkenonder NAP in de oekoms veel veiliger
gebouwd worden dan besaande
wijken, zoals bijvoorbeeld
Alexanderpolder.”
Hans Oosers, Dijkgraa
“Roterdam hee zich verder onwikkeld o een moderne en innovaieve havensad. De mainporuncie van Roterdam is van groo belang voor de krach vande Randsad en de naionale economie.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)
“De (nieuwe) kwalieien als woonsad vergroen de krach van Roterdam nog verder.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)
Een raioneel veiligheidsbeleid leid o een diereniaie in beschermingsniveaus van de verschillende dijkringen.(…)Deze diereniaie bos echer me he
principe ‘gelijke bescherming egen oversromingen’ voor alle burgers.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 23/96
2100 droge voeen houd, ook in de gebieden onder
NAP waar veel woningen werden gebouwd. De
overheid is door de groeiende economie en welvaar
ook financieel in saa prevenieve en adapieve
maaregelen e bekosigen om risico’s e vermijden o
e beheersen en zo de waerveiligheid e garanderen.
De maaregelen zijn bovendien een exra simulans
voor de economie en werkgelegenheid. De waerkan
dien egen 2100 als publiek domein voor de
pluriorme sadsbevolking, waar gerecreëerd,
gewoond en gewerk word.12 Door de economische
groei en de aandach voor duurzaamheid kan veel
besaande buiendijkse bebouwing aangepas
worden aan nieuwe wensen en eisen. Waer word
bovendien gebruik voor de opwekking van energie.
Als gevolg van de bevolkingsoename groei de
vraag naar zoewaer. Ook de behoefe aan
koelwaer groei. De vraag naar oppervlakewaer
voor he in sand houden van he waerpeil in he
sedelijk gebied (en daarmee he voorkomen van
paalro) blijf min o meer gelijk. He ei da de
gevolgen van klimaaverandering beperk zijn
gebleven, zorg er gelukkig voor da er over he
algemeen voldoende zoewaer beschikbaar is.
Daardoor, en door de regionalisering van de
economie, krijg ook de landbouw in de weede
helf van de 21e eeuw een enorme impuls, waardoor
de zoewaervraag oeneem. Zowel voor de
producie van biomassa als voor de voedselvoorzie-
ning speel de landbouw een belangrijke rol. Andere
delen van de wereld kampen me een groo ekor
aan zoewaer. Waerechnologie en producen die
veel waer vergen worden daarom een belangrijk
exporproduc van Noordwes-Europa.
“Doorda klimaaverandering een sijging van de emperauur me zich meebreng in Nederland, kan he beoeenen van waerrecreaie aanrekkelijker worden.
[…]Klimaaverandering breng kansen me zich mee, maar de aard en omvang hiervan is serk aankelijk van de invulling van adapaieplannen. Recreaie kan
van adapaieplannen proferen, bijvoorbeeld als er nieuwe waerrecreaie voorzieningen worden gecreëerd o als he landschap mooier word.”
(Kenniscenrum Recreaie, De oekoms van oerisme, recreaie en vrije ijd, pagina )
Een vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario VOL
“Burgers zijn daar in goed verrouwen
gaan wonen. Dus he is een apare
veranwoordelijkheid van de overheid
om de gebieden e beschermen die zijn
bebouwd oen de eisen wa minder
srik waren.”
Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 24/96
n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario VOL
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 25/96
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 26/96
5. Scenario STOOMin Rijnmond-
Drechseden
He scenario STOOM gaa ui van serke economi-
sche groei en een serke bevolkingsgroei. De
wereldhandel is vrij en heef een giganische
omvang, mede door opkomende economieën
elders in de wereld. Als gevolg hiervan zijn deenergieprijzen hoog, de prijs van ranspor is
hoog en er is relaie veel CO2-uisoo. Me
innovaieve echnieken, maar ook als gevolg van
he smelen van de ijskappen, worden groe
nieuwe olievoorraden ondek. De wereldwijde
energieransiie vind nauwelijks plaas omda de
noodzaak onbreek.
Voor Nederland leid di o serke economische
groei en serke bevolkingsgroei o 24 miljoen
inwoners. In he gebied Rijnmond-Drechseden
zien we in he scenario STOOM een verdubbeling
van he aanal inwoners. Die verdubbeling word
vooral veroorzaak door de sroom klimaavluch-
elingen die deze kan op kom. Doorda de
energieransiie pas in de weede helf van de 21e
eeuw en slechs en dele word gerealiseerd, is er
namelijk ook sprake van een snelle klimaaveran-
dering. Sinds he begin van de 21e eeuw is
Nederland als he ware lang doorgegaan op
dezelde weg. Een deel van de mark schakelde
over op duurzame alernaieven, maar he
overgroe deel wilde nie in een dure ransiie
inveseren en ging op de oude voe verder me
nieuwe en beaalbare ossiele energiebronnen.He gevolg: een snelle klimaaverandering. Welke
hema’s zijn in di scenario relevan voor de
onwikkeling van de sedelijke omgeving van
Rijnmond-Drechseden?
Sociaal-
economische
krimp
Matige
klimaatverandering
volvol
warmrust
Sociaal-
economische
groei
Snelle
klimaatverandering
stoom
De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario STOOM
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 27/96
1.
Economie: haven,
diensverlening & kennis
De Randsad is zwaar versedelijk. He gebied is
nagenoeg geheel aan elkaar gegroeid. In he
buienland is deze regio bekend als MegaMeropool
Amserdam. He gebied van Amserdam, Den Haag,
Roterdam en Anwerpen uncioneer als één
sedelijk gebied me verschillende specialieien.
De haven draai in 2100 op volle oeren en vervul
een cruciale rol in de wereld. To 2050 overheers de
perochemie en daarna is ook de doorvoer van
biomassa een belangrijke aciviei. Er is veel
werkgelegenheid in de mariieme diensverlening13
en de insallaieechniek; hoogwaardige logisieke
oplossingen maken mensenwerk seeds vaker
overbodig en verhogen de produciviei aanzien-
lijk. Laaggeschoolde arbeidskrachen moeen
daardoor hun heil zoeken in de persoonlijke
diensverlening, die nie ‘door een draadje kan’.
Vana 2050 neem de aciviei in de landbouw weer
oe, door de behoefe aan biomassa en aan een
basis voor eigen voedselvoorzieningen. Ook in die
secor is veel geauomaiseerd, al blijven er
acivieien waar handen, voeen en hersenen voor
nodig zijn.
Voor he gebied en noorden van de Nieuwe Maas is
de kenniseconomie he belangrijks. Daar zijn de
bedrijven gevesigd die me hun oplossingen voor
de klimaaoverlas en de problemaiek van de
versedelijking en de onsluiing van de overbevolk-
e regio leading zijn in de wereld. Ook word er door
de kennisinsiuen naarsig gezoch naar allerleioplossingen om de langverwache oale ransiie
naar duurzame energie definiie e realiseren, op
een beaalbare manier. Wan zoals he in de eerse
helf van de 21e eeuw ging, me de daarbij beho-
rende gevolgen voor he klimaa, kon he nie
langer.
2.
Energie: wel schaarse, geen
ransiieEen werkelijke ransiie naar duurzame energie ze
dus in de eerse helf van de 21e eeuw nie door; de
wereldeconomie blijf vooral draaien op (innova-
ieve) ossiele brandsoffen.14 He milieu beaal
hiervoor de rekening.15 Anderzijds is luchvervuiling
wel agenomen, omda nieuwe, schonere echnolo-
gieën en producen de oude hebben vervangen.
Omda de vraag groer is dan he aanbod, word
energie schaars en duur. Daardoor word de
winning van moeilijk bereikbare seenkolen me
innovaieve, dure echnieken och lucraie.16
Hezelde geld voor olie- en gasreserves op groe
diepes in de oceanen en biumen ui eerzanden,
bijvoorbeeld in Canada. Auo’s rijden vooral op
elekriciei, die nucleair en me kolen word
opgewek, erwijl olie veelal word gebruik voor
kerosine.
“He onderwijs en de zorg zijn
mechanische processen waarvan de
arbeidsproduciviei sabiel is en
uisekend voorspeld kan worden. In
2100 houd iedereen zich bezig me
persoonlijke diensverlening; de res
van de economie is vrijwel vollediggeauomaiseerd.”
Pieer Tordoir, UvA
“Roterdam verserk haar inernaionale posiie me name op he gebied van mariieme diensverlening en diverse sedelijke evenemenen.” (Randsad ,
Sarnoiie, pagina -)
“ In he Global Economy scenario verdubbel he oliegebruik. De groei van he wereldwijde oliegebruik is daarmee groer dan in de agelopen winig jaar[…].”
(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“[Er] kom […] geen overeenkoms om grensoverschrijdende milieuvraagsukken aan e pakken. Di en de wereldwijde hoge economische groei leiden o orsemilieuvervuiling.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“Bij een goed uncionerende inernaionale energiemark voor olie en gas zoals in Global Economy, blij aardgas de komende decennia een belangrijke rol
spelen. De belangrijkse verschillen onsaan in de elekricieisopwekking. Daarbij krijgen nieuwe echnologieën een kans, maar de keuze word vooral bepaald
door de kosen.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 28/96
He sedelijk gebied in STOOM
Rijnmond – Drechseden ungeer als haven- en
produciecluser van de meropoolregio Amserdam.
In deze dichbevolke regio bevinden zich vier
sedelijke brandpunen, Amserdam, Roterdam,
Den Haag en Urech, welke door middel van zware
inrasrucuur (snelwegen en hogesnelheidsrein)
me elkaar en he cenrale vliegveld verbonden zijn.
De haven zal verder groeien aan de zuidoever van de
Maas en zich ook verder onkoppelen van de sad.
De rivier is onderdeel van de inrasrucuur om de
haven opimaal e laen uncioneren en bied geen
ruime voor recreaie.
Door de oenemende dreiging van he waer lig de
sad goed beschermd binnen de dijken, maar
agekeerd van he waer. He cenrale zakencenrum
bied plaas aan bedrijven die gerelaeerd zijn aan
de haven en handel. De openbare ruime in di
cenrum word bevolk door zeelieden en hande-
laars op zoek naar onspanning en verier. Hesedelijk gebied word verder vooral gekenmerk
door monouncionele woonwijken. He nog
overgebleven landschap is bedoeld voor recreaie.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 29/96
Door de hoge prijs van energie word he egelijker-
ijd ineressan om alernaieven e onwikkelen. De
paradox is da he uiblijven van een ransiie heef
geleid o innovaie: omda we geen oale
energieransiie hebben doorgemaak en ossiele
voorraden schaars werden, moesen we he
besaande energiesyseem opimaliseren, onder
meer door echnologische vooruigang. Carbon
capure and sorage (CCS) en kolenechnologie zijn aan
de orde van de dag. Verder zijn er nieuwe kerncen-
rales bijgebouwd; he gaa hierbij om een nieuwe
generaie horiumcenrales.
Door de alsmaar oenemende vraag en hoge prijzen
van ossiele brandsoffen blee he zoals gezegd
lucraie om naar innovaieve winningmogelijkhe-
den en nieuwe ossiele energiebronnen e blijven
zoeken. Zo maake de vraag naar nieuwe gas hydraes
ussen 2020 en 2030 een serke sijging door. De
besaande inrasrucuur van de olie- en gasindu-
srie droeg daar ook in belangrijke mae aan bij.
Bovendien werden op voorheen moeilijk bereikbare
plekken in de Arcische gebieden nieuwe olie- en
gasvondsen gedaan. He aanbod van bio-energie
groeide weliswaar ook gesaag, omda deze
voorheen nog e dure alernaieven economisch
ineressan werden. Hoewel ossiele brandsoffen
dominan blijven in de energiemix, sijg vana 2050
he aandeel duurzame energiebronnen naar zo’n 30
% van de oale mark. Die energiebronnen worden
nauurlijk ingeze omwille van hun duurzame
karaker, maar ook omda he economisch rendabel
is. Een van die duurzame energiebronnen is algen,
een andere is biomassa. Biomassa concurreer nie
langer me voedselgewassen om landbouwgrond: in
2100 hebben we e maken me de vijde generaie
biobrandsoffen, die de resproducen (sammejes,
blaadjes) van voedselgewassen gebruiken. Zo
kunnen de gewassen nog gebruik worden voor
voedsel en leveren ze in eie een dubbele
opbrengs. De bevolkingsgroei en oenemende
ruimedruk hebben geleid o meervoudig ruime-
gebruik: in 2100 zien we vaak kassen bovenop
gebouwen.
De schaarse aan grondsoffen zorg ervoor da deze
regio voordurend een srijd om deze grondsoffen
voer me de res van de wereld. In die srijd is onze
serke economische posiie een roe. We hebben
serke relaies opgebouwd me Arika, Azië en heMidden-Oosen, die van groo belang zijn voor de
leveringszekerheid van grondsoffen en energie.
3.
Bevolking: economische en
klimaaimmigranen
Door he economische succes van deze regio en de
orse effecen van de klimaaverandering op andere
delen van de wereld, rek Rijnmond-Drechsedenwee groepen nieuwe inwoners aan: economische
immigranen en klimaavluchelingen.
Groe delen van Zuid-Europa zijn in 2100 onbe-
woonbaar geworden. Vanui alle bedreigde hoeken
van de wereld zijn vele klimaavluchelingen naar
he noorden van Europa verhuisd, ook naar he
gebied Rijnmond-Drechseden. Hier hopen ze,
naas een leeare woonomgeving, werk e kunnen
vinden in bijvoorbeeld de haven. Maar door
verregaande auomaisering van de logisieke secor
en de perochemische procesindusrie is de
werkgelegenheid daar juis agenomen. Door de
producie en expor van biomassa, is er de laase
decennia veel nieuwe werkgelegenheid in de
landbouw onsaan.
Slimme klimaavluchelingen waren meer dan
welkom; hoogopgeleide kenniswerkers zijn naar de
regio geïmmigreerd om e werken in de kenniseco-
nomie. Een deel hiervan ging in he noordelijk deel
van deze regio (Amserdam) aan he werk en langs
de A2 riching Eindhoven.17 Voor al deze mensen,
die zo nodig waren in he vergrijsde Nederland van
2050, waren woonplekken nodig, wa de versedelij-
“Er is wel genoeg ossiel, maar de
economisch winbare voorraad is
beperk. Da drijf de prijs op; er
versrijk immers ijd voor je alle
inrasrucuur heb aangelegd.”
Willem Ligvoe,
Planbureau voor de Leeomgeving
“In de scenario’s waar de immigraie oeneem (Global Economy en Srong Europe) groei de bevolking van de groe seden o me zo’n procen […].
[…] Daarbij gaa he in de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke vooral om hoogopgeleide arbeidsmigranen.” (Hoodrappor WLO scenario’s,
pagina -)
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 30/96
king binnen de Randsad (zoals he aan he begin
van de 21e eeuw nog werd genoemd) verder heef
aangejaagd. Maar ook laagopgeleide klimaavluch-
elingen waren welkom: die vonden werk in
bijvoorbeeld de diensverlening aan de upper class en
de zorg.
In 2100 is er een groe onderklasse onsaan. Die
saa in scherp conras me de eveneens groeiendegroep succesvolle indusriëlen, die hun schaapjes
op he droge hebben dankzij bloeiende zaken in
bijvoorbeeld de logisiek en de CO2-opslag. Door de
groe verschillen in welvaar is er een maaschappe-
lijke en economische weedeling onder de
bevolking onsaan: de haves en de have-nos.18 Er is
een groe groep die profieer van de bloeiende
economie en een groeiende groep die de compeen-
ies mis om werk e vinden in de secoren die he
goed doen, zoals de zorg- en de diensensecor.19 De
mensen die he kunnen bealen, wonen ‘hoog en
droog’ in luxe gaed communiies me gelijkgesemden
aan de noordzijde van de Maas acher dijkring 14.
Ook de hoogbouw in de seden is populair bij de rich
and amous; de sadscenra zijn gewilde woonplekken
omda daar kruisbesuiving plaasvind op allerlei
gebieden.
De mensen die een marginaal inkomen hebben,
wonen in de goedkopere lager gelegen wijken en in
de buiendijkse gebieden. Deze laase groep heefeen paar keer per jaar een ondergelopen kelder,
maar da hoor erbij. Ondanks he grooschalige
gebruik van ossiele brandsoffen is de luchkwali-
ei verbeerd door beere rookgasreiniging en
elekrificaie van he vervoer in de seden. De groe
groep senioren,20 die volop vrije ijd heef, heef
behoefe aan enerainmen en vermaak zich in de
vele hemaparken die er e vinden zijn, zoals
‘Waeringen, De Verzonken Sad’.
4.Mobiliei: onvleching
inrasrucuur
Als gevolg van de serk gegroeide economie, de
groe hoeveelheid ranspor, he flink oegenomen
bevolkingsaanal en de hoge concenraie mensen
in he sedelijk gebied heef mobiliei een zeer
groe vluch genomen. He is een seeds groere
uidaging geworden om dagelijks van A naar B e
komen. Binnen de seden kun je je he mees
efficiën verplaasen me he collecie vervoer. Als
auobeziter heb je een kosbare vergunning nodig
om de sad in e mogen; voor veel mensen is da
onbeaalbaar. Bovendien lopen de auosnelwegen
die de Noord- en de Zuidvleugel me elkaar
verbinden dagelijks vas. Buien de MegaMeropool
is een inernaionaal newerk aangelegd van groe
snelwegen en spoorwegen, die rechsreeks naar
alle hoeken van he land leiden en direce aanslui-
“Wij zijn van mening da me de
economische krach de sedelijke
onwikkeling eerder word verserk
dan da zij zal anemen. In onze
scenario’s houden wij dan ook geen
rekening me de mogelijkheid da de
regio leegloop.”Hans Oosers, Dijkgraa
“Mensen kiezen voor Roterdam om e
wonen, omda deze sad de bese heef me de economische waarde-
keen zoals die nu aan he onsaan is
voor de komende 100 jaar.”
Rudy Sroink, TCN
“Income inequaliy is large, boh wihin he meropolis and beween he meropolis and he hinerland. This may pose serious social problems or a counry
wih a preerence or equiy, such as he Neherlands.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“The Duch income disribuion is uneven and dynamic. […] Less-alened workers earn relaively low ye reasonable incomes – bu are also vulnerable o
idiosyncraic shocks o heir specialisaion (…). These labour-marke characerisics increase inequaliy in wages and work condiions beween dierenproducion locaions.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“Because bes-pracice lie expecancy has increased by . years per decade or a cenury and a hal, one reasonable scenario would be ha his rend will
coninue in coming decades. I so, record lie expecancy will reach in abou six decades. ” (Broken Limis o Lie Expecancy, Jim Oeppen en James W.
Vaupel, Science May : -)
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 31/96
ing hebben op seden als Keulen, Brussel en
Parijs.21
Auomobiliei is groendeels elekrisch. Die
elekriciei word vooral nucleair en me kolen
opgewek. Waerso ungeer als energiedrager:
daarin word energie opgeslagen, bijvoorbeeld ui
kolen, die me behulp van brandsocellen in de
auo word omgeze in elekriciei.
Olie is schaars geworden en men geef er de voorkeur aan die e gebruiken voor kerosine, die
benodigd is voor he vele vliegverkeer. Wan he
snels verplaas je je in 2100 door de luch: voor
helikopers en vlieguigen zijn in he hele land
genoeg acilieien om 24/7 e kunnen landen en
opsijgen, bijvoorbeeld vana de hoge woon-werk-
orens.22 Da was in 2011 nog maar op enkele
plekken er wereld zo, bijvoorbeeld in São Paulo,
da desijds na Los Angeles de meese helikopers in
de luch had: he was immers oen al sneller en
vooral veiliger om je er per helikoper e
verplaasen.
Ook he openbaar vervoer heef de luch ondek; de
ThalysAir vlieg ien maal per dag ussen Eindhoven
en verschillende hales in groo Amserdam.
Overigens is he woon-werkverkeer in zijn geheel
wa agenomen. Veel mensen hebben namelijk een
pied-à-erre in de buur van hun werk. Anderen
hebben ook een weede huis, maar dan een
vakaniewoning.
5.
Schaal: onderdeel van de
MegaMeropool
In de loop van deze eeuw groeien de sedelijke
gebieden seeds meer naar elkaar oe, zowel in
ruimelijk als in besuurlijk opzich. In 2100 doe
nog maar één regio er oe in de ‘sedensrijd’: de
MegaMeropool. Vana 2011 hebben we namelijk
meropoolvorming gezien: de Randsad werd seeds
meer een geheel. Door de oename van he
vliegverkeer, een onwikkeling die zich egelijkerijdme de meropoolvorming voordeed, is he belang
van luchhavens voor de ruimelijke ordening
verder gegroeid. In Eindhoven, Roterdam en
Lelysad bevinden zich luchhavens die gespeciali-
seerd zijn in charers o vrachverkeer, erwijl
Schiphol in de loop van de 21e eeuw seeds meer de
saus heef gekregen van he kloppende har van de
alsmaar groeiende meropool. De MegaMeropool
waarvan in 2100 sprake is, word in de res van de
wereld soms ook gemakshalve aangeduid als
Amserdam.
De regio Rijnmond-Drechseden is een onderdeel
geworden van deze MegaMeropool. De haven is
onderdeel van he newerk da is opgebouwd
rondom de meropoolsad Amserdam. In deze
regio is er sprake van een onmenging van de
uncies van he havengebied en he sedelijke
gebied: de regio aan de noordzijde van de Maas
“He is van groo belang da we
inveseren in hogesnelheidslijnen naar
Frankrijk en Duisland, omda Schiphol
in de oekoms een hybride vlieg- en
reinsaion word.”
Simon Kal,
Siching Peak Oil Nederland
“High-qualiy inrasrucure aciliaes he exchange o ideas, inermediae goods and people wihin ciies. Cosmopolian ciies are conneced via high-qualiy
rade in inermediae and fnal goods, via high mobiliy o workers (and, o course, virually).” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“A meropolis ha encompasses a ew ciies siuaed several hundreds kilomeres away rom each oher needs requen air ranspor connecions beween
hese cenres. A one-day reurn business rip wihin such a meropolis aciliaes personal ineracion.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“Waarom is Roterdam minder
succesvol dan Amserdam, erwijl je in
Roterdam goedkoper en beer kan
worden? Da heef e maken me seer,
uisraling en de aanwezigheid van de
creaieve klasse. Roterdam is och
meer een arbeiderssad.”Paul Schnabel,
Sociaal en Culureel Planbureau
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 32/96
heef zich losgemaak van de zuidzijde en word
door de res van de wereld, evenals Den Haag,
beschouwd als een van de buienwijken van de
MegaMeropool. De bevolking woon en werk
vooral aan de noordzijde van de Maas, in de
diensverlening o in de kenniseconomie die zich
daar heef onwikkeld (Rijswijk, Delf). De bevol-kingsomvang neem in di gebied dan ook aanzien-
lijk oe, wa een hoge druk op de beperke ruime
leg; hoogbouw is beeldbepalend binnen de
ruimelijke ordening. He havengebied en he
gebied en zuiden van de Maas worden voorname-
lijk gebruik voor de havenacivieien en gespeciali-
seerde mariieme diensverlening.
Op besuurlijk niveau worden dagelijkse zaken
geregeld door de MegaMeropool. De belangrijke
besuurlijke beslissingen worden in Brussel
genomen. Daarnaas is er genoeg ruime voor
pariculier iniiaie: wie geld heef, kan zonder al e
veel bureaucraie mooie projecen realiseren.
6.
He DNA van de regio:
Proud o be Harbour
In he STOOM scenario heers in Rijnmond-
Drechseden nog seeds de menaliei ‘geen
woorden maar daden’. Da moe ook wel, wan er
zijn genoeg acue problemen op e lossen om de‘business as usual’ doorgang e kunnen laen vinden.
He noordelijke gebied slib dich me inwoners die
allemaal een plek willen om e leven en die zich
dagelijks moeen kunnen verplaasen.23
De rose, serke en zeer groe haven, ook een
onderdeel van de MegaMeropool, vervul nog
seeds een spiluncie in he mondiale ransporne-
werk. De sijgende druk van de effecen van de
klimaaverandering is hierbij een exra complice-
rende acor: hevige regenval en wind, agewisseld
me periodes van exreme drooge bezorgen de
havenauorieien en de kenniscenra voor
waermanagemen de nodige hoodbrekens. He verkeer in de haven, een belangrijke moor acher
de economie, mag hier immers geen hinder van
ondervinden.
7.
Implicaies voor waerveiligheid
en zoewaervoorziening in
STOOM
De overheid heef in de eerse helf van de 21 e eeuw
veel geïnveseerd in waerveiligheid. He risico
besond immers da in 2050, bij een zeespiegelsij-
ging van 35 cm, 30% van de dijken e laag zou zijn.
In 2100 blijk de zeespiegel zels me 85 cm gesegen
e zijn. Nie alleen de kans op, maar ook de
gevolgen van een oversroming zijn oegenomen als
gevolg van zowel de gegroeide economische waarde
als he oegenomen aanal poeniële slachoffers.
Een aanal relaie oudere woonwijken en havenge-bieden in he buiendijkse gebied was rond 2040
“De moeilijkse opgave voor
Roterdam zou een siuaie zijn van
versnelde zeespiegelsijging in
combinaie me een hoog kwaliaieve
havenuncie.”
Willem Ligvoe,
Planbureau voor de Leeomgeving
“Zowel ysiek als maaschappelijk zijn
de haven en de sad seeds meer
gescheiden. He zijn wee werelden
geworden. Daarmee is ook de
onwikkeling van de sad los komen e
saan van de onwikkeling van de
haven, zowel in economisch als insociaal opzich.”Eric Luien, Provincie Zuid-Holland
“Dense urban areas have o deal wih […] surging housing prices ha may make living unaordable or low-income earners, and wih social problems ha
emerge in ciies.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 33/96
dusdanig laag gesiueerd da de seeds vaker
voorkomende waeroverlas een flink deel van de
bevolking ro: Noordereiland, Kop van Zuid,
Waalhaven en Bolek. Kosen noch moeie werden
gespaard om hier aanrekkelijke waerrononwik-
kelingen o adapieve indusriegebieden e
realiseren. He koste veel geld, maar zorgde
egelijkerijd voor veel werkgelegenheid, wa deregio goed kon gebruiken in die ijd.
Vana 2040 is een deel van de me waeroverlas
kampende buiendijkse woonwijken gesloop en
herbouwd, maar nu me adapieve echnieken. De
locaies aan en soms zels in he waer zijn zeer in
rek bij de bevolking.24 Door de economische groei
is de omloopsnelheid van gebouwen relaie hoog.
Ageschreven gebouwen zijn gesloop en er
vervanging worden er nieuwe waerveilige wonin-
gen gebouwd, op plekken waar waerrisico’s en de
gevolgen van seeds vaker voorkomende exreme
weaher evens beheers kunnen worden. Di geld
vooral voor he noordelijke deel van de regio.
Daarnaas zien we op de nieuwe bouwlocaies veel
eigen iniiaie in de vorm van adapieve maarege-
len en slimme oplossingen. Maar uieindelijk is de
overheid veranwoordelijk voor waerveiligheid, en
die voer dan ook een duidelijke regie middels
acieve bescherming. Bovendien is er srike
EU-normering. Ook gemeenen hebben een
proacieve houding en groe rol in waerveiligheid.
Risico’s worden zo veel mogelijk vermeden door
prevenieve en adapieve maaregelen.
Door de sijging van de zeespiegel komen oversro-mingen van he buiendijkse gebied vaker voor.
“In de regio wonen maar lies 60.000
mensen buiendijks. De klimaa-
verandering heef van die gebieden
risicogebieden gemaak. Er moe een
prioriering komen: welke plekken
lopen he meese risico en wa kunnen
we doen om de dreiging e
verminderen?”
Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei/TU Delf
“Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol (…). He eerse beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee
bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen.”(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
Een vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario STOOM
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 34/96
Daarnaas is er sprake van meer en hefiger
neerslag, zoda in de sedelijke gebieden een groe
behoefe aan waerbergend vermogen besaa. De
seden gebruiken deze opgave om veel exra waer
oe e voegen. Dubbel grondgebruik speel daarin
een belangrijke rol, bijvoorbeeld in de vorm van
innovaieve oplossingen als waerpleinen en –
daken voor de avoer van regenwaer. Omda we
geld hebben om op een slimme manier me de
aanwezigheid van he waer om e gaan, kan waer
een onderdeel blijven van onze leeomgeving.
Ten zuiden van dijkring 14, aan de andere kan van
de Maas, bevinden zich vooral indusrie, logisieke
en havenacivieien. In da gebied word waervei-
ligheid privaa geregeld, bijvoorbeeld door
ophoging van besaande dijken me privaa geld.
Voor wa beref de omgang me risico’s van waer
besaan er verschillen ussen de oorspronkelijke en
de nieuwe bewoners van de regio. De nieuwelingen
zijn nie gewend aan de omgang me waer, erwijl
er onder de oorspronkelijke bewoners nog seeds
veel mensen zijn die graag bij he waer wonen en
ervoor kiezen om zich e vesigen in de buiendijkse
gebieden. Daar is immers meer ruime en rus. He
gaa dan om mensen die zich nie huis voelen in de
drukbevolke noordzijde van de Maas, bijvoorbeeld
door hun levenssijl. Deze burgers worden geach
ook zel oplossingen e bedenken voor evenuele
waeroverlas en op die manier risico’s e beheer-
sen.25 De mark speel op deze behoefe in me
innovaieve oplossingen die voor pariculieren
beaalbaar zijn.
“Men wil zel zijn eigen geluk- enveiligheidsniveau organiseren en he
zou dus kunnen da er eigen
iniiaieven onsaan op da soor
gebieden, omda mensen zich daar
pretig bij voelen.”
Berci Florian, Cooper Feldman
“[in di scenario] benadruk de overheid […]de eigen veranwoordelijkheid van burgers.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario STOOM
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 35/96
Als gevolg van de bevolkingsoename groei de vraag naar drinkwaer. Hezelde geld voor
indusrieel waergebruik en behoeve van de
producie o koeling. En doorda we seeds vaker e
maken hebben me lange periodes van drooge en
me hitesress, groei ook de vraag naar oppervlak-
ewaer voor de koeling van seden en he op peil
houden van he oppervlakewaer. Deze enorme
behoefe aan he door de klimaaverandering
schaarser geworden zoewaer sel ons voor een
groe opgave.
Tijdslijn STOOM
Globalisering Groei ranspor
Onkoppelinghaven / sad Basisveiligheid
overheid, pluspakke
privae mark
Groeiperochemie
Klimaa &economischeimmigraie
Groeiwereldbevolking
Groei belangvliegranspor
Hoge energieprijzen
Innovaie in
ossieleenergiebronnen
DominaneNoordvleugel
Snelleklimaaverandering
Langzameenergieransiie
GroeiDiensenregio’s
Verdienselijkingeconomie
Groere behoeeproces- en koelwaer
Schemaische samenvating en eindbeeld STOOM
STOOM
Economie Kenniseconomie aan de noordzijde van deMaas en langs A2, weinig arbeid in haven
Energie Geen energieransiie; ossiel blij, CCS word groo, aandeel duurzaam maximaal 30%
Bevolking/ Sociaal maaschapp.
Verdubbeling aanal in 2100
Tweedeling in de maaschappij, segregaie
MobilieiVeel vliegverkeer en “radiionele vormen van vervoer” zoals de auo; onvleching inrasrucuur:
naionaal vs. regionaal
Schaal/besuur Roterdam onderdeel vanMegaMeropool
DNA Proud o be Harbour ; radiionele havensad
Waerveiligheid enzoewaervoorziening
Basisveiligheid gegarandeerd, word verder aan mark overgelaen. Groe zoewaeropgave door
sijgende vraag en dalend aanbod
Sadsype São Paolo
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 9
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 36/96
6. Scenario RUSTin Rijnmond-
Drechseden
Voor de uiwerking van he Delascenario RUST
gaan we ui van een relaie lage economischegroei en mondiale regionalisering. Als gevolg van
schaarse in grondsoffen en de roep om zelvoor-
zienendheid heef zich een mondiale omslag naar
een regionale biobased economy voorgedaan.
Daardoor is er veel minder ranspor. He
resulaa is een beperke klimaaverandering.
Voor he gebied Rijnmond-Drechseden gaan we
in di scenario ui van minder ruimedruk: door
verplaasing van economische acivieien,
vergrijzing, minder immigraie en een aanal
mondiale epidemieën is er in 2100 sprake van een
significane daling van he aanal inwoners en
opziche van een eeuw eerder. Door de ijdig
ingezete energieransiie – aangejaagd door
bewuswording en door de behoefe om de
ongewense aankelijkheid van ossiele energie
ui andere landen e verminderen – is de klimaa-
verandering beperk gebleven. Welke hema’s zijn
in di scenario relevan voor de onwikkeling van
de sedelijke omgeving van
Rijnmond-Drechseden?
Sociaal-
economische
krimp
Matige
klimaatverandering
stoomvolvol
warm
Sociaal-
economische
groei
Snelle
klimaatverandering
rust
De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario RUST
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 37/96
1.
Economie: zelvoorziening en
verdienselijking
Op zowel lokaal als regionaal niveau is er sprake van
een hoge mae van gesloen kringlopen. Da geld
bijvoorbeeld voor voedsel, energie, grondsoffen en
waer. Lokale bedrijvigheid heef aan belang
gewonnen en kose van de groe mulinaionals.
De crisis in de eerse helf van de 21e eeuw maake
duidelijk hoezeer we aankelijk waren van de
oelevering van belangrijke producen en grondso-en ui he buienland. Daardoor werd he land veel
e kwesbaar en moesen er regelmaig poliieke
concessies gedaan worden aan landen die de mach
hadden over schaarse grondsoffen. Da leidde o
gespannen verhoudingen, ook me bondgenoen.
Die aankelijkheid is sinds de weede helf van de
eeuw verleden ijd.
Doorda de regio vana 2050 veel minder aankelijk
is geworden van de impor van goederen, is de
secor ranspor en logisiek gekrompen. Ook de
(zware) indusrie is geroffen. Uieraard heef di
gevolgen gehad voor de posiie van de Roterdamse
haven. Resulaa van deze onwikkelingen is da veel
van de lager opgeleiden die vroeger werkzaam
waren in de haven en de indusrie nu werkzaam zijn
in de zorg, me pensioen zijn gegaan o op laere
leefijd alsnog zijn bijgeschoold. In de regio hebben
zich nu andere secoren onwikkeld, zorg en
(persoonlijke) diensverlening voorop.27 De biobased
economy lever nieuwe werkgelegenheid op,
bijvoorbeeld op he gebied van duurzame energie
en voedselproducie, evenals de oerisische secor.
Er zijn ook hoogopgeleiden, die voornamelijk
digiaal werken: zij wonen in Rijnmond-
Drechseden vanwege de kwaliei van he gebied,
maar werken voor werkgevers buien de regio. Anno
2100 is de heersende mening da he BNP nie
maagevend is: uieindelijk draai he om de riple
botom line ‘people, plane, profi’. Overigens is de
oale economie weliswaar gekrompen, maar
kennen de bewoners individueel wel degelijk een
hogere welvaar dan in he begin van de 21e eeuw.
2.
Energie: duurzame
zelvoorzienendheid
De energieransiie die in de loop van de 21e eeuw
heef plaasgevonden hing in groe mae samen me
de bewuswording die onsond en de gedragsveran-
dering die zich volrok bij de inwoners. Ook op
energiegebied heef deze verandering zich gemani-
eseerd. De regio heef zoals gezegd een ransiie
doorgemaak naar een biobased economy: biomassa
heef als groene grondso voor een groo deel de
rol van aardolie overgenomen en lever bovendien
grondsoffen voor de chemie. De wereldwijde en
regionale energieransiie heef eraan bijgedragen
da de klimaaverandering relaie beperk is
gebleven.28
“Er onsaa weer waardering voor
zelvoorziening. We zullen misschiennie meer volledig zelvoorzienend
worden, maar we kunnen he wel meer
zijn dan nu.”
Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau
“We zien da de zakelijke
diensverlening minder word op een
aanal erreinen, maar er komen ook
andere uncies voor in de plaas.
Bijvoorbeeld meer diensen in de
persoonlijke seer, die je nie kun
ousourcen.”
Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau
“Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB
scenario’s NL, deel II, pagina )
“The Neherlands expands is comparaive advanage in business services and personal services, including enerainmen and oher creaive indusries.” (CPB
scenario’s NL, deel II, pagina )
“De CO-emissie sabiliseer in he scenario me lage bevolkingsgroei, lagere economische groei en voorgaande besparing (Regional Communiies).”
(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 38/96
He sedelijk gebied in RUST
De krimpende bevolking hee zich gehuisves rond
knopen en kernen waar voorzieningen zich hebben
geconcenreerd en openbaar vervoer zorg voor een
goede verbinding me andere knopen.
Door de agenomen bevolking is er leterlijk meer
ruime onsaan in de sad.Mensen kunnen
beschikken over ruimere woningen en groere
kavels. Nie alleen kom di en goede aan he
wooncomor, maar deze ruime bied ook moge-
lijkheden voor een meer zelvoorzienend besaan.
Verbouwing van voedsel en biomassa voor de
energievoorziening zal zich o op de schaal van he
bouwblok mengen me de woon- en werkomgeving.
Schone echnologieën hebben eroe geleid da ook
producie in de sad plaas kan vinden. De uncie-
scheiding van de modernisische sedenbouw hee
plaas gemaak voor een gemengde sad. Door de
agenomen ruimedruk op he omliggende land-schap en de claim van de scheepvaar op de rivier
zijn waer en groen serk verweven me de gebouw-
de omgeving.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 39/96
We zijn wijs geworden door de groe energiecrisis in
de eerse helf van de eeuw. Ne als op he gebied
van voedsel en zorg saa op he gebied van energie
zelvoorzienendheid voorop. Die onaankelijkheid
is gerealiseerd door ossiele brandsoffen e
vervangen door duurzame energie, bijvoorbeeld
door opwekking ui wind, zon en biomassa. De
groe inveseringen die werden gedaan in de
energieransiie leverden op zichzel direc al een
groe economische impuls op, en zorgen er nu voor
da we “grais” energie hebben.
3.
Bevolking: hoogopgeleiden
kiezen voor rus en ruime
In de eerse helf van de 21e eeuw groeide de
bevolking in de regio Rijnmond-Drechseden nog.
Maar na 2050 kwam aan die groei een einde. Een
belangrijke oorzaak daarvoor was he ei da seeds
meer indusriële en logisieke werkgelegenheid zich
vesigde in de Overgangszone (Noord-Braban,
Gelderland en Flevoland), wa eroe leidde da eendeel van de beroepsbevolking vanui Rijnmond-
Drechseden naar die economisch meer ineres-
sane gebieden verrok.29 Ook zijn mensen
geëmigreerd naar landen en regio’s waar nog wel
economische groei was. Daardoor blee vergrijzing
ook na 2040 een rol spelen. Da ziekes zich, als
gevolg van de mondialisering van desijds, seeds
vaker als een epidemie verspreidden, droeg ook nie
bij aan bevolkingsgroei in de weede helf van de
eeuw.
Ten gevolge van deze onwikkelingen is de ruime-
druk in de Randsad en in de regio Rijnmond-
Drechseden verminderd. Wie in de regio is
achergebleven, heef hier bewus voor gekozen:
omda de regio word gezien als een pretige
leeomgeving, me veel groen en waer, veel
voorzieningen en werkgelegenheid in de zorg en
diensverlening.30 Vergeleken me honderd jaar
eerder is er meer ruime per capia, zowel in ermen
van land (kleinere bevolkingsdichheid) als in
ermen van vasgoed (groere huizen).
Voor de inwoners van de regio Rijnmond-
Drechseden saa de kwaliei van leven voorop.
Ten opziche van 2011 heef zich een ware gedrags-
verandering volrokken: we leven bewuser. Da ui
zich op verschillende manieren. We kiezen
bijvoorbeeld beredeneerd voor schoon gekoppeld
vervoer in plaas van voor vliegverkeer en we
hebben onze voedingsgewoonen drasisch
veranderd, door bijvoorbeeld een verminderde vleesconsumpie. Slow ood is populair. Velen
verbouwen hun eigen groenen, op dakuinen en
groene eages. En wa we zel kweken, vullen we aan
me sreekproducen. Meer dan vroeger een we
seizoensgebonden. Voor goederen geld ne als voor
voedsel da we proberen zo min mogelijk weg e
gooien: we hergebruiken maerialen en gunnen
spullen een weede leven. We hebben weloverwo-
gen gekozen voor een laag dynamische omgeving,
omda we beseffen da di bijdraag aan de
leeaarheid: de luch, he waer, onze gezond-
heid... Kwaliei is belangrijker voor ons dan
kwaniei. En he pretige is da he groose deel
van de inwoners van di gebied gelijkgesemden
zijn.
De keerzijde van deze gelijkgesemdheid is da de
regio nie aanrekkelijk is voor mensen die een
dynamischer levenssijl preereren. Daardoor heef
de culuur van he ooi zo kleurrijke gebied een wa
“In alle scenario’s zal de nauurlijke aanwas in de Overgangszone daarom boven he naionale gemiddelde liggen en in de Randsad eronder. […]Bij de
binnenlandse migraie word ervan uigegaan da de omvangrijke neto migraie vanui de Randsad naar de Overgangszone die we in he verleden hebben
gezien, zich zal voorzeten.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“Workers selec heir place o residence on he basis o atracive living condiions and conacs wih heir peers. People live ogeher o benef rom consump-
ion ameniies such as resaurans, heares, childcare cenres, schools, and so orh. […]All in all, hese developmens yield a endency owards scatered and
airly specialised setlemen paterns, which experience litle congesion.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“In de 21e eeuw gaa he vooral over
hergebruik, heronwikkeling en
heronwerp. We hebben heel veel.
Laen we nu eens kijken hoe we
benuting daarvan kunnen vergroen.”
Eric Luien, Provincie Zuid-Holland
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 33
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 40/96
vlak, eenonig karaker gekregen; er is nauwelijks
diversiei en weinig dynamiek. Ook de creaieve
klasse is amper nog veregenwoordigd. Da veraal
zich onder andere in de homogeniei van de
(culurele) voorzieningen. He oerisme naar he
gebied is in 2100 dan ook beperk o mensen die
van nauur en rus houden en chronisch zieken die
naar he Erasmus Medical Resor komen om een
behandeling e ondergaan en daarna e hersellen
in he naasgelegen kuuroord.
4.
Mobiliei: schoon collecie
vervoer
Aan he begin van de 21e eeuw was de me een
verbrandingsmoor uigeruse auo me asand he
belangrijkse vervoersmiddel van de gemiddelde
inwoner van Rijnmond-Drechseden. Toen echer
in de loop van de periode 2010-2050 de negaieve
milieu- (luchkwaliei, CO2-emissie) en geopoli-
ieke (oorlogen in Midden-Oosen) effecen hiervan
in hun volle omvang duidelijk werden, is men
langzaam maar zeker bewus overgesap op de
onwikkeling van schoon gekoppeld vervoer.
Als gevolg van de krimp zijn flexibele collecieve
vervoerssysemen onwikkeld zoals belbussen,
kleine axibusjes en riksja’s. Maar ook schone
personenauo’s kunnen hieraan gekoppeld worden.
De grens ussen individueel en collecie vervoer
vervaag hierdoor. Ook vervoer over waer kwam
weer meer in beeld, erwijl he vliegverkeer serk is
verminderd. Nauurlijk zijn we in de regio
Rijnmond-Drechseden in 2100 nog seeds mobiel– weliswaar vooral me elekrisch collecie vervoer –
maar de asanden zijn korer. Men gebruik dus ook
veel vaker de fies. He leven speel zich meer dan
vroeger a in een relaie klein gebied: we wonen,
werken en recreëren in en rondom de kernen.
ICT-onwikkelingen hebben daar nauurlijk ook aan
bijgedragen: we kunnen veel dingen virueel
regelen, zoda we ons nie ysiek hoeven e
verplaasen. Dankzij de omarming van he cradle-
o-cradle (kringloop) principe in de economie is er
bovendien minder goederenranspor nodig.
Hergebruik van producen en grondsoffen is ver
dooronwikkeld.
5.
Schaal: serke kernen vormen
gelegenheidsverbanden
In 2100 is de regio Rijnmond-Drechseden een los
newerk van serke kernen, zoals Krimpen aan den
IJssel, Dordrech, Delshaven, Kralingen,
Hilligersberg, Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambach
en Ridderkerk.31 Die kernen hebben hun eigenspecialisaies en kwalieien. He zijn suk voor suk
regionale cenra, waar mensen graag wonen,
“We hebben in seden een enorm
energieverslindende menaliei. Als je
ben opgegroeid in de nauur heb je
een ander bese dan wanneer je
gewend ben aan he consumeren van
de sedeling.”
Berci Florian, Cooper Feldman/DeVRBLDNG
“Klassieke mobiliei neem a; we
gaan seeds meer virueel doen en
seeds meer dingen spelen zich dich bij
huis a.”
Rudy Sroink, TCN
“Mobiliei en inrasrucuur zijn ookgeldverslindend; als je daar zou
onschoten en binnensedelijk gebruik
zou maken van nieuwe esvormen
(zoals riksja’s), hoe je minder e
inveseren in de ringwegen en bevorder
je egelijkerijd de volksgezondheid.”
Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer
“In he Wes, frms and people reside in relaively small Talen Towns.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 41/96
werken en leven.32 Parallel aan de onwikkeling van
relaie kleine, serke kernen heef in de loop van de
eeuw verdere differeniaie plaasgevonden ussen
he noordelijke en he zuidelijke deel van de regio.
Ne als de kernen is he openbaar besuur pragma-
isch georganiseerd. Da heef geresuleerd in een
groendeels gedecenraliseerde overheid. Aangezien
de economie vooral regionaal van aard is – er is
sprake van een kringloopeconomie – is he lokale
besuur serk onwikkeld.
Besluivorming vind plaas in gelegenheidsverban-
den. He openbaar besuur werk volgens he
subsidiarieisbeginsel: hogere insanies doen over
he algemeen geen dingen die door lagere insanies
kunnen worden agehandeld. Beslissingen worden
dus genomen op de schaal die voor he hema in
kwesie he mees logisch is; we ‘dansen ussen de
schalen’33 en aankelijk van he onderwerp worden
zaken lokaal, regionaal, naionaal o supranaionaal
aangepak. Da dansen gaa nie alijd even soepel:
sommige hema’s, zoals ruimelijke ordening, lopen
dwars door de schalen heen en da maak he voor
de besuurders moeilijk om helder e krijgen bij wie
de eindbeslissing huis hoor. Hierdoor gaa
regelmaig veel ijd en slagvaardigheid verloren.
6.
He DNA van de regio: sad en
land zijn verweven
De inwoners van de regio Rijnmond-Drechseden
zijn ros op hun culuur en op hun bewuse
levensinselling. Ruime in de sad, zowel voor
inwoners als voor groen en waer, respec voor
waer, bloeiende nauur: die combinaie maak de
vele seden en dorpen in Rijnmond-Drechseden
een pretige, groene, duurzame leeomgeving.34 De
hisorische kwaliei van de kernen en unieke voorzieningen zoals winkels en culuur zijn
oerisische rekpleisers. De ransormaie naar een
kleinere en schone haven heef eroe geleid da
delen van he verlaen havengebied zich hebben
onwikkeld o een karakerisiek recreaiegebied.
He Emscherpark in he Ruhrgebied ui he begin
van de 21e eeuw liep me deze onwikkeling
ienallen jaren voorop.
De aandach voor nauur en voor duurzaamheid
heef bijgedragen aan een hersel van de biodiversi-
ei, die in he begin van de 21e eeuw in he nauw
was gekomen.35 De verwevenheid ussen sad en
land is groo: we leven dicher bij de nauur, al was
he maar omda we onze dagelijkse boodschappen
vaker dan vroeger bij de boer halen in plaas van bij
supermarken. We onlenen onze ideniei dus voor
een belangrijk deel aan de plek waar we wonen. We
voelen ons verbonden me de regio, omda he onze
gebooregrond is o in elk geval de plek waar we
pretig samenleven me ‘ons soor mensen’. Da
“Wij worden he rusige leegebied van
Europa: een pretige, groene enduurzame leeomgeving waar verder
nie al e veel gebeur op economisch
gebied. He Twene van Europa.”
Rudy Sroink, TCN
“De mobilieisseer, inrasrucuur:
daar zie je vooral upgrading. Maar op
andere maaschappelijke vragen en
ruimelijke kwesies krijg je juis een
downscaling. We gaan van he
‘regionale midden’ naar een siuaie
waarin verschillende hema’s ieder huneigen schaalniveau kennen.”
Eric Luien, Provincie Zuid-Holland
“Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB
scenario’s NL, deel II, pagina )
Verserking economische srucuur seden: de agendaInleiding congres Bouwsenen voor een nieuw sedenbeleid, Pieer Tordoir, juni
“In he Groene Har, Laag-Holland (en noorden van Amserdam) en de Hoeksche Waard en de gehele Zeeuws-Zuid-Hollandse Dela (en zuiden van
Roterdam) is he unieke delakaraker verserk door waer e combineren me nauuronwikkeling.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)
“Groere eenheden nauur dragen bij aan he behoud en hersel van biodiversiei.” (Randsad , Sarnoiie, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 35
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 42/96
zorg er ook voor da de sociale conrole groo is.
We zien graag da de mensen om ons heen zich
conormeren aan onze bewuse manier van leven.
Andersdenkenden lopen he risico om e worden
uigesloen.
Gezien he ei da de economie in de weede helf
van de eeuw gekrompen is, is er uieraard geen geld
beschikbaar om alle “rode gebieden” ui he begin
van de eeuw om e vormen o hoogwaardig
“groen”. Wanneer de middelen onbreken om
bijvoorbeeld vrijkomende bedrijvenerreinen e
heronwikkelen, worden deze gebieden agesloen. We hebben immers meer dan genoeg ruime, dus
we concenreren ons op de kwalieisverbeering
van besaande woongebieden. Vooral de ransor-
maie van he havengebied is lasig omda geld voor
(bodem)sanering en sloop van de opsallen
onbreek. Vanwege de beperke middelen voegen
we gerich waarde oe aan wa we al hebben.
7.
Implicaies voor waerveiligheid
en zoewaervoorziening in RUST
Omda de klimaaveranderingen gering zijn
gebleven, is ook de erns van he waerveiligheids-
vraagsuk beperk. Nauurlijk is de kans op een
oversroming – de zeespiegel is immers me 35 cm
gesegen en opziche van 2011 – o op exreme
weaher even s aanwezig. Maar de risico’s daarvan zijn
agenomen, omda zowel de economische waarde
van he gebied als he aanal poeniële slachoffersbeperk is. Er kan voldoende ruime aan he waer
worden gegeven. Da maak he makkelijker om
risico’s e acceperen en e beheren. Waar mogelijk
bewegen we rusig mee me he waer en vorm
waer een inegraal onderdeel van onze leeomge-
ving, ook in de bebouwde kom.36 Op plekken waar
da nodig is, nemen we prevenieve, adapieve en
evacuaiemaaregelen. He ei da de druk van
klimaaverandering zo beperk is, bied kansen voor n vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario RUST
36
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 43/96
he berekken van waer in de woonomgeving en in
recreaievoorzieningen. Waer word weer gezien alseen kwaliei die woongebieden aanrekkelijk
maak. He ecosyseem word ingeze voor de
omgang me waerrisico’s.
Voor wa beref de organisaie van waerveiligheid:
di is een van die besuurlijke hema’s die op
verschillende niveaus worden geregeld. De
naionale overheid zorg voor een basisniveau van
veiligheid en heef een regierol. De verschillende
kernen nemen waar nodig aanvullende maarege-
len. Er is dus sprake van verschillende veiligheidsni-
veaus. De slinger is weer erug: we hebben meer kleinschalige waerschappen me een hoge
berokkenheid. En ook woningcorporaies en
burgers nemen eigen veranwoordelijkheid voor he
bedenken van oplossingen voor he waerveilig-
heidsvraagsuk. Door de beperke economische
groei is de omloopsnelheid van sloop en nieuw-
bouw laag en de besaande bebouwing in buien-
dijkse gebieden is dus nie verdwenen.
Linbebouwing langs de dijken is nog seeds
mogelijk, omda de klimaaverandering beperk is.
In de buiendijkse gebieden lig de veranwoorde-
lijkheid voor waerveiligheid wel meer bij de
gebruiker; daar speel de overheid slechs een kleine
en passieve rol.
Bij he beheren van de risico’s van waeroverlas
sreven we innovaieve oplossingen na, die
bijdragen aan de leeaarheid van de omgeving en
die leiden o innovaieve en duurzame combinaies
van wonen, waer en nauur. Er zijn bijvoorbeeld
veel groene waerlopen aangelegd die he agekop-pelde regenwaer van de woningen vashouden en
vervolgens verraagd avoeren naar bergingsvijvers.
Woningcorporaies en bewoners spelen een
belangrijke rol bij he bedenken en he onwerpen
van oplossingen. Daarnaas hebben bewoners de
veranwoordelijkheid genomen voor he beheer van
he waersyseem. Door deze “blauw-groene”
herinriching is de leeaarheid en de aanrekkings-
krach voor woningzoekenden enorm oegeno-
men.37 De regio heef een voorbeeld genomen aan
de Zweedse sad Malmö. Daar werd in he begin van
de eeuw bij de herinriching van een groo deel vande sad op innovaieve wijze rekening gehouden
me de risico’s van waeroverlas, bijvoorbeeld door
de aanleg van groene waerlopen, vegeaiedaken
en een ecocorridor.
Door de daling van he bevolkingsaanal is de vraag
naar drinkwaer in 2100 minder groo dan een eeuw
geleden. De verduurzaming van de energiesecor
heef de behoefe aan koelwaer specaculair doen
anemen. De vraag naar oppervlakewaer blijf min
o meer gelijk; di is voor een deel e verklaren door
de groei van agrarische acivieien. De oename van
de hoeveelheid groen in he sedelijk gebied zorg
daarnaas voor exra verdamping, waardoor de
vraag naar oppervlakewaer om he waerniveau op
peil e houden (o.a. om paalro e voorkomen)
oeneem.
“Ik denk da je in de sad welmogelijkheden heb om de
waersaakundige opgaven e gaan
samenbrengen me de ruimelijke
opgaven.”
Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard
“De belangrijkse opgave voor de
komende honderd jaar? Ervoor zorgenda milieumaaregelen nie worden
gezien als een las, maar als een
win-winmogelijkheid.”
Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei en TU Delf
“Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol, waarvan he zwaarepun per scenario ies verschil. He eerse
beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen. In de
scenario’s TransalanicMarke en Global Economy is he accen hierop wa serker. He weede beginsel is he principe da alle burgers rech hebben op een
‘gelijke bescherming egen oversromingen’. In de scenario’s Srong Europe en Regional Communiies word aan di gelijkheidsbeginsel meer waarde gehech.”
(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“Ook in de Randsad lig een inke hersrucureringsopgave. Tegelijkerijd lig er een groe uidaging om meer groen en blauw in en rond de seden e
realiseren. Een innovaieve aanpak zoals inMalmö is oegepas, kan ons mogelijk inspireren om waeroverlas in he sedelijk gebied aan e pakken en
egelijkerijd de leeaarheid in de seden e vergroen.” (Randsad , Sarnoiie, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 37
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 44/96
n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario RUST
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ38
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 45/96Tijdslijn RUST
Economischezwaarepun in‘BRIC’ landen
Schaalverkleining
Meer ruime voor‘groen’ en ‘blauw’
Meer ruime inhaven en seden
Groerezoewaerbehoee
Herselbiodiversiei
Demografschekrimp
Anemende
globalisering
Klimaaveranderinghoog op agenda
Hoge energieprijzen Snelleenergieransiie Energie-
onaankelijkheid
Duurzamereconsumpieparonen
Maigeklimaaverandering
Schemaische samenvating en eindbeeld RUST
Duurzameeconomie
Neto immigraieInnovaieve lokalewaerveiligheids-oplossingen
Minderranspor
Kringloopeconomie
RUST
EconomieZorg en diensverlening serk onwikkeld, serke zelvoorzienendheid, BNP is nie maagevend
(riple botom line)
EnergieEnergieransiie hee plaasgevonden: naar biobased economy: beperke kl imaaverandering.
Zelvoorzienendheid saa voorop. Slow ood
Bevolking/ Sociaal maaschapp.
Krimp; minder ruimedruk
Kwaliei van leven saa voorop, mensen leven bewus, hoger opgeleiden zijn gebleven
Mobiliei Elekrisch, bewuse keuze voor vervoer over waer en OV, weinig vl iegverkeer
Schaal/besuur Los newerk van serke kernen (Krimpen, Ridderkerk); gelegenheidsverbanden.
DNA“Tros op de eigen culuur”; ruime in de sad, respec voor waer, veel ruime, lieijke nauur:
pretige groene duurzame leeomgeving. Serke verwevenheid sad-land
Waerveiligheid enzoewaervoorziening
Risico’s worden geaccepeerd; rusig meebewegen me waer waar mogelijk. Zoewaerbehoee
blij min o meer gelijk
Sadsype Malmö
39
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 46/96
7. Scenario WARMin Rijnmond-
Drechseden
Voor he scenario WARM gaan we ervan ui da
Wes-Europa in de hevige mondiale concurrenienie kan meekomen. De opkomende economieën
groeien en Nederland heef de boo gemis. Als
gevolg van he onbreken van urgenie is wereld-
wijd de ransiie naar een biobased economy nie
gemaak. De gevolgen voor he klimaa zijn groo.
Voor Nederland beeken di scenario een maige
economische groei en een bevolkingsdaling in
2100.
Voor he gebied Rijnmond-Drechseden gaan we
in he scenario WARM ui van minder ruime-
druk: door he verlies van een aanal voor de
werkgelegenheid zeer belangrijke secoren aan
opkomende regio’s elders in Nederland en he
buienland is er in 2100 sprake van een daling van
he aanal inwoners. Omda door he uiblijven
van grooschalige inveseringen in duurzaam-
heid de ossiele brandsoffen en gerelaeerde CO2
-emissie o ver in de 21e eeuw dominan zijn
gebleven, zijn de gevolgen van klimaaverande-
ring in hun volle omvang merkbaar. Welke
hema’s zijn in di scenario relevan voor
Rijnmond-Drechseden?
Sociaal-
economische
krimp
Matige
klimaatverandering
stoomvolvol
rust
Sociaal-
economische
groei
Snelle
klimaatverandering
warm
De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario WARM
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 47/96
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 48/96
He sedelijk gebied in WARM
De sad zal veel conrasen veronen. Nie alleen zal
er ruimelijke segregaie plaasvinden ussen arm en
rijk, maar ook ussen binnen- en buiendijks. He
wassende waer zal de keuze orceren om de
economisch minder courane delen van he sedelijk
weesel minder e beschermen dan de viale delen
van de sad. He fnanciële cenrum en de wijken
me een belangrijke culuurhisorische waarde
bevinden zich goed beschermd acher dijkring
veerien en ook de haven zal als belangrijke
economische moor exra bescherming genieen.
De delen die vaker bloogeseld worden aan he
waer zullen een aanrekkingskrach hebben op een
nieuwe groep bewoners. Zij die risico’s zien als
uidaging zullen worden aangerokken door
goedkope huisvesing en he inormele karaker vandi deel van de sad. In deze delen is er ruime voor
creaiviei en experimenen, waardoor een nieuwe
culurele onderlaag zal onsaan.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 49/96
2.
Energie: ossiele en kernenergie
blijven belangrijk
Noch op naionaal, noch op inernaionaal niveau
zijn in de 21e eeuw maaregelen genomen die een
energieransiie konden doen slagen. De economi-
sche crisis ui he begin van de 21e eeuw beperke de
inveseringsruime die noodzakelijk was voor een
energieransiie. De groe economische groei van de
opkomende indusrieën en de daarbij behorende
CO2-uisoo veroorzaken groe klimaaveranderin-gen. Als gevolg van he smelen van de ijskappen
werden nieuwe olievoorraden op de Noordpool en
in Groenland ondek en ongonnen.
In de oenemende inernaionale energiebehoefe
werd voorzien door seeds meer gebruik e maken
van moeilijk winbare gas-, olie- en kolenvoorzienin-
gen. Daardoor hebben we nu op energiegebied nog
seeds e maken me veel relicen ui he ossiele
energieijdperk. Er zijn wel sappen geze in de
onwikkeling van duurzame energiebronnen zoals
biomassa, zonne- en windenergie, maar dezebeginnen pas sinds 2050 ech op groere schaal door
e breken. De individuele inwoners van de regio
beschikken nie over de middelen om hun aanke-
lijkheid van ossiele brandsoffen erug e bren-
gen.40 Er heef zich dus nauwelijks en pas laa in de
21e eeuw een energieransiie voorgedaan en we zijn
nog seeds groendeels aankelijk van ossiele
brandsoffen. Ondanks de erughoudendheid die
men aan he begin van de eeuw nog had en aanzien
van kernenergie, is men vana 2050 och weer
begonnen me de impor van kernenergie ui
Frankrijk.41 Di was ononkoombaar om e kunnen
voorzien in een zekere mae van onaankelijkheid
van de impor van ossiele energie, waarvan de
beschikbaarheid me seeds meer onzekerheid
omgeven is.
Door he uiblijven van een energieransiie hebben
zich in snel empo ingrijpende klimaaveranderin-
gen volrokken. De gevolgen daarvan zijn groo.
3.
Bevolking: hoger opgeleiden
hebben de regio verlaen
He bevolkingsaanal van Nederland is in 2100
eruggelopen naar 12 miljoen. He inwoneraanal
van de regio Rijnmond-Drechseden is nog serker dan gemiddeld gedaald omda velen de regio
hebben verruild voor andere, in hun ogen meer
kansrijke gebieden.42 Vooral de hoger opgeleiden
zijn ui Rijnmond-Drechseden verrokken naar
andere delen van he land. Kleinere seden in he
zuiden en oosen van Nederland zijn opgebloeid.43 44
Rond de A2 heef zich een ware kennishub onwik-
keld. De regio Rijnmond-Drechseden is er nie in
geslaagd aan e haken bij de kenniseconomie. Voor
acherblijvers – vooral lager opgeleiden – was he
geen bewuse keuze om in de regio e blijven: men
kon simpelweg nie anders.
“In de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke loop he syseem van Europese emissiehandel a in , omda dan duidelijk is da er geen
inernaionaal klimaabeleid van de grond kom.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“In TransalanicMarke gaa naas kolenvermogen ook nieuw kernvermogen een rol spelen. Da kom doorda he accen kom e liggen op energiezelvoor-
ziening, als gevolg van blokkades in energiemarken.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“In alle scenario’s zal de nauurlijke aanwas in de Overgangszone daarom boven he naionale gemiddelde liggen en in de Randsad eronder. […]Bij debinnenlandse migraie word ervan uigegaan da de omvangrijke neto migraie vanui de Randsad naar de Overgangszone die we in he verleden hebben
gezien, zich zal voorzeten.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“In he Neherlands, medium-sized ciies ouside he Randsad gain imporance.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“In he Neherlands, medium-sized ciies in he eas and souh o he counry ourish” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )
“Kenniswerkers ui de diensensecor
en de innovaie rekenen genadeloos a
me kwaliaie nie-hoogwaardige
gebieden. Ik zie de mogelijkheid da de
kenniswerkers massaal wegrekken en
alleen de kansarmeren overblijven.”Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 50/96
Toen hoger opgeleiden wegrokken omda de regio
de boo van de kenniseconomie mise, is Rijnmond-
Drechseden erechgekomen in een neerwaarse
spiraal. Doorda he aanal bewoners daalde,
verminderde ook he draagvlak voor voorzieningen.
Daardoor nam de aanrekkingskrach van de regio
a, wa weer een verdere daling van he aanal
bewoners o gevolg had – en zo verder. De
economische groei blee seeds verder acher bij de
res van Nederland. Er was geen serke overheid die
een uiweg bood ui deze oesand. In veel gevallen
heef da geleid o leegsand, verpaupering en
verkroting van sedelijke gebieden; de overheid isimmers veel kleiner dan in 2011 en onerm zich
minder over (poeniële) probleemwijken.45 46
Binnen de Meropoolregio Roterdam zijn verschil-
lende sedelijke kernen onsaan van middelgroe
omvang. Doorda de bevolkingsomvang is ageno-
men, is de ruimedruk minder groo dan in 2011.
Daardoor is er meer spreiding.47 Per inwoner zijn
meer vierkane meers beschikbaar. We wonen vaak
op maar lies 250 vierkane meer. Ruime is
goedkoop en de huren zijn laag. Energieprijzen
daarenegen zijn enorm hoog en vormen he
groose deel van onze woonlasen.
Energiebespaarkunde is een populaire riching
geworden op de echnische universieien;
innovaies op di gebied zijn goud waard.
De onwikkelingen op he gebied van bevolking en
economie hebben eroe geleid da er een conra-
srijke sad is onsaan. Doorda de overheid nie
meer, zoals in 2011, als sociaal vangne uncioneer,
is he ieders eigen veranwoordelijkheid om zich e
redden.48 Di heef een egenbeweging in gang geze:er hebben zich communiies en gangs gevormd.
Mensen zoeken elkaar op en groeperen zich op basis
van gemeenschappelijke kenmerken zoals aoms,
ineresse o leefijd. Deze communiies hebben in
zekere zin de uncie van sociaal vangne overgeno-
men van de overheid. Zulke botom-up verbanden
onsaan soms sponaan en ad hoc, vanui pragmai-
sche overwegingen. He bese da iedereen veran-
woordelijk is voor zijn eigen welvaar heef daarnaas
de ondernemingszin onder de bevolking flink
opgeschroed. Mensen proberen van alles om in hun
levensonderhoud e voorzien, alleen o in samen- werking me anderen. Hierdoor onsaa een groe,
aanrekkelijke diversiei aan voorzieningen.
4.
Mobiliei: collecie vervoer als
gedwongen alernaie
He mobilieisnewerk da aan he begin van de 21e
eeuw besond, uncioneer nog seeds. He geld da
voor inveseringen in inrasrucuur beschikbaar
was, is beseed aan he op orde houden en laen
uncioneren van he besaande: er zijn geen nieuwe
middelen gevonden voor vernieuwing o uibrei-
ding. He enige verschil en opziche van 2011 is da
er in 2100 op groe schaal gebruik word gemaak
“Na een lange periode van een kwaniaie en laer een kwaliaie woningekor moe he woningmarkbeleid voor he eers sinds de oorlog rekening houden
me de mogelijkheid van krimp, dus een aname van de woningvraag. In die siuaie zullen woningen die nie voldoen aan de behoee aan een bepaalde
kwaliei leeg komen e saan en snel in waarde dalen.Meer dan in he verleden geld da een verkeerde beslissing nu de probleemwijk schep van sraks. In
scenario’s me bevolkingskrimp is leegsand onvermijdelijk en lig verpaupering op de loer. Sloop is echer kosbaar, zoda pariculieren zonder exra prikkel
daar nie gauw oe zullen overgaan.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina -)
“De grondprijzen komen waarschijnlijk onder neerwaarse druk, he grondgebruik word exensiever en di zal wellich leiden o inormeel gebruik voor andere
uncies. Ook leegsand en verpaupering zijn denkbaar, als nie ijdig op deze onwikkeling word geanicipeerd.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB
scenario’s NL, deel II, pagina )
“De individualisering, die in de groe seden verder is voorgeschreden dan elders, ze in de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke serk door”
(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“Innovaie is een collecie proces
geworden da over grenzen en poliieke
overuigingen heen gaa. Dus ik kan
me voorsellen da wanneer he waer
ons ech aan de lippen saa, we onssnel kunnen verbinden en
reorganiseren en snel kunnen doen wa
nodig is.”
Berci Florian, Cooper Feldman/DeVRBLDNG
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 51/96
van collecie vervoer in verschillende vormen.
Knooppunen voor collecie vervoer zijn dan ook
belangrijk. Maar he grooschalige gebruik van
collecie vervoer is geen vrije keuze: de inwoners
van de regio gebruiken openbaar vervoer omda ze
nie anders kunnen, bijvoorbeeld omda individu-
eel ranspor voor hen e duur is. Degenen die zich
wel een “auo” kunnen veroorloven, aarzelen nie
deze e gebruiken.49
Gelukkig hebben ICT-onwikkelingen er ook oe geleid da ysieke
mobiliei minder belangrijk is dan vroeger.
Omda de economie is gekrompen, is de omvang
van he goederenvervoer eruggelopen. Di geld
zowel voor he ranspor binnen de regio als voor de
doorvoer van goederen door de regio.
5.
Schaal: kleine overheid bied
kansen voor privae secor
De endens van schaalvergroing en de efficiencys-
lag die in he begin van de 21e eeuw door gemeenes
werd ingeze hebben eroe geleid da de regio
Rijnmond-Drechseden in 2100 deel uimaak van
de Meropoolregio Roterdam. Er is sprake van een
serke weedeling ussen de noordzijde en de
zuidzijde van de regio. Rijnmond-Drechseden is
nie aangehaak bij de onwikkeling van een
kenniseconomie in de res van Nederland, me
name langs de A2. De gevolgen daarvan zijn
duidelijk merkbaar: de economie is achergebleven,
de bevolking is gekrompen en de regio doe er nieech meer oe in de wereld.
In he openbaar besuur word veel overgelaen aan
de individuele veranwoordelijkheid van de burgers.
Er is weliswaar nog een naionale overheid, maar
die is klein. He rijk heef een regieuncie en neem
alleen de basisaken voor haar rekening. Deze
erughoudende opselling bied kansen aan de
privae secor.
6.
He DNA van de regio: inRijnmond-Drechseden kán he
Me de sagnerende economie, he dalende
inwoneral en he voorzieningenniveau da onder
druk kwam e saan blijk de krach van deze regio e
ziten in een de seer van “hier kan he”. Er heef
zich als he ware een nieuwe sad onwikkeld,
vergelijkbaar me he Berlijn ui he begin van de 21 e
eeuw, die een voedingsbodem bied voor creaieve
en innovaieve grassroos ideeën. Er is sprake van een
bloeiende inormele economie me allerlei
diensen, producen en culurele voorzieningen. Er
is een nieuwe culurele onderlaag opgekomen. De
vrijgekomen ruime word gebruik voor (dance)
evens die hun gelijke in Nederland nie kennen.
Deze aanrekkelijke kan van de regio rek veel
oerisme aan, wa de inkomsen van de onderne-
mende burgers en goede kom.
Waar he gaa om waer en nauur kun je de regio in
2100 als een wildernis beschouwen.50 Nauurbeheer
was ies van de eerse helf van de 21e eeuw, oen de
overheid de nauur nog culiveerde. De nauur heef
“He aandeel van de auo in de personenmobiliei neem in alle scenario’s oe.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
“He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede hel van de eeuw neem de ruimedruk nog verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze
gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgelaen, waardoor ze langzaam vernaten en waardoor dynamische nauur onsaa en welandachige
gebieden.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina )
“Ik voorzie een heel ander sociaal-economisch model: regionalisering.
Momeneel zoeken we alijd naar de
laagse kosprijs, maar in de oekoms
zal ranspor zo kosbaar worden door
prijs en beschikbaarheid van energie
da we producen dicher bij huis gaan
zoeken.”Simon Kal, Siching Peak Oil
“We zien de overheid seeds meer alseen parij in een groer amalgaam van
krachen, mechanismes en belangen,
die zich soms ook egen he individu
kunnen keren.”
Eric Luien, Provincie Zuid-Holland
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 52/96
inmiddels de avonuurlijke kwaliei van oernauur
gekregen. De waerkan is nu een publiek domein
voor de pluriorme sadsbevolking. Er is verwilderde
maar overvloedige nauur en er is veel ruime, zowel
in de sad als op he waer.
De onwikkeling die Rijnmond-Drechseden in de
21e eeuw heef doorgemaak is een beeje vergelijk-
baar me die van Liverpool een eeuw eerder: na een
periode van hoge werkloosheidscijers, onder meer
vanwege he einde van de uncie als wereldhaven,
onwikkelde die sad zich weer o een moderne
bruisende sad zonder zware indusrie.
7.
Implicaies voor waerveiligheid
en zoewaervoorziening in
WARM
Door de erughoudende overheid, die de veran-
woordelijkheid meer en meer bij de burger leg, is
de grens ussen publiek en privaa vervaagd. Da is
bijvoorbeeld duidelijk e zien in he beleid en
aanzien van waerveiligheid. De gevolgen van de
klimaaverandering zijn serk merkbaar. Dezeespiegel is me 85 cm gesegen, me alle gevolgen
van dien voor de waerveiligheid. De consequenies
van een evenuele oversroming zijn minder groo
dan in 2011: zowel de economische waarde van he
gebied als he aanal poeniële slachoffers is
immers agenomen. Over he geheel genomen zijn
de risico’s ongeveer gelijk gebleven: de kans is
gegroeid, maar de impac is verminderd.
n vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario WARM
6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 53/96
Hoewel de ruimedruk lager is dan vroeger, blijk
he och erg lasig om een hoog niveau van
waerveiligheid e handhaven. De requenie van
exreme weaher evens is veel hoger dan vroeger.
Periodes van exreme drooge o juis hevige
regenval kwamen in de 20e eeuw nog maar eens in
de honderd jaar voor, erwijl we er nu gemiddeld
drie keer per decennium mee e maken hebben.
Door sijging van de zeespiegel en hogere pieka-
voer door de rivieren komen oversromingen van
he buiendijkse gebied vaker voor. Hoewel de
inwoners van de regio Rijnmond-Drechseden in
de loop van de ijd gewend zijn geraak aan de
risico’s van he waer en he omgaan me onver-
wache omsandigheden, zien velen van hen waer
als onveilig. Er besaa veel angs voor he waer.
De kleine rijksoverheid bied op he gebied van
waerveiligheid alleen de minimale basisproecie
en daarop voer he rijk duidelijk de regie middels
passieve bescherming. De gemeene speel slechs
een marginale rol bij waerveiligheid. Er zijn
onvoldoende middelen beschikbaar voor preven-
ieve (dijkverhoging) en adapieve maaregelen;
daarom zoek de overheid haar heil vooral in he
verbeeren van de evacuaieroues. Verder is he
‘ieder voor zich’: zelredzaamheid van burgers speel
een belangrijke rol.51
Groe delen van de regio Rijnmond-Drechseden
zijn aangewezen als oversromingsgebieden; hun
economische waarde is immers och beperk.
Wanneer mensen ervoor kiezen zich och in deze
gebieden e vesigen, zijn de waerveiligheidsrisico’s
voor eigen rekening. Door de economische krimp is
de omloopsnelheid van sloop en nieuwbouw
eruggelopen; besaande woningen in buiendijks
gebied zijn dus blijven saan. De overheid regel he
basisniveau aan veiligheid slechs voor een aanal
binnendijkse kerngebieden, waarvan de economi-
sche waarde dusdanig groo is da oversroming o
waerschade negaieve economische gevolgen zou
hebben. De dijkring ui he begin van de 21e eeuw is
in sand gehouden; de middelen om een nieuw
dijksyseem aan e leggen onbraken.
De risico’s van waerveiligheid zijn ransparan en
de veranwoordelijkheid voor waerveiligheid lig
veel meer dan een eeuw ervoor bij de burgers zel.
Die hebben zich dan ook massaal verzekerd egen
waerschade. De schadeverzekeraars op hun beur
hebben hierdoor een veel groere rol gekregen in
waerveiligheid. Burgers nemen daarnaas zel
kleinschalige maaregelen egen waeroverlas. Ze
“Een ineressan vraagsuk is da vande eigen veranwoordelijkheid. In welke
mae ben je als burger zel
veranwoordelijk voor je
waerveiligheid en de schade als gevolg
van oversromingen?”
Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard
“Een gedierenieerd veiligheidsniveau
klink aanrekkelijk, omda een deel
van de veranwoordelijkheid naar de
burger verschuif, die er zel voor kan
kiezen om zich bij e verzekeren. Er
zullen groepen zijn die hier de dupe van
worden.”
Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer
“Waeroverlas is nie he enige gevolg
van klimaaverandering waarmee wein 2100 e maken kunnen hebben. Ook
voor drooge en hite is he sedelijk
gebied kwesbaar, bijvoorbeeld vanui
he oogpun van gezondheid.”
Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei en TU Delf
“Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol, waarvan he zwaarepun per scenario ies verschil. He eerse
beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen. In de
scenario’s TransalanicMarke en Global Economy is he accen hierop wa serker.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 54/96
vesigen zich bijvoorbeeld op erpen, leggen goen
aan o gaan op de eerse verdieping wonen in plaas
van de op de begane grond – ruime om zich erug
e rekken van he waer hebben ze immers genoeg.
Zo proberen ze hun verzekeringspremie omlaag e
brengen. Maar nie iedere bewoner is bang voor he
waer en risicomijdend: er zijn ook vrijbuiers, die
he risico soms zels opzoeken en experimeneer-
ruime verkiezen boven opgelegde
veiligheidsmaaregelen.
He ei da de bevolking en de economie zijn
gekrompen en opziche van 2050 heef geleid oeen minder groe vraag naar drink- en koelwaer.
Echer: als gevolg van langere periodes van drooge
en van hitesress is de behoefe aan oppervlakewa-
er voor de koeling van woongebieden wel groo.
Da zorg voor problemen, wan de klimaaverande-
ring heef negaieve gevolgen gehad voor de
zoewaervoorziening. Omda de zoewaervoorraad
is geslonken door drooge en verziling, is er
bijvoorbeeld minder waer beschikbaar om
waersysemen door e spoelen.52 Er is geen geld
meer om verzile gebieden van zoewaer e
voorzien. Di zorg ervoor da landbouw gebonden
is aan de eigenschappen van he nauurlijke
waersyseem. Door oenemende verziling kom de
zoewaeroelevering onder druk e saan. De groe
inlaapunen kunnen nie alijd waer leveren van
de beoogde kwaliei.
Inerview me Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard
n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario WARM
8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 55/96Tijdslijn WARM
Schemaische samenvating en eindbeeld WARM
Economischezwaarepun in‘BRIC’ landen
Meer ruime
Minder mensen eneconomische waarde
Privaisering
Lagere priorieiwaerveiligheid
Markwerkingwaerveiligheid
Emigraie
Groei
wereldbevolking
Hoge energieprijzen Serkegroepsvorming
Snelle
klimaaverandering
Langzameenergieransiie
Besuurlijkeschaalvergroing
Innovaie inossieleenergiebronnen
Meer ruime voor‘groen’ en ‘blauw’
Economischekrimp
WARM
Economie Zorgsecor is serk onwikkeld, regionale haven, midech (consruciecluser) is serk onwikkeld
Energie Energieransiie hee nie plaasgevonden: groe klimaaverandering
Bevolking/ Sociaal maaschapp.
Gedwongen krimp, acherblijvers hebben geen keuze, conrasrijke sad.
Communiy-/gang-vorming. Focus op eigen veranwoordelijkheid
Mobiliei OV omda je nie anders kan, veel auomobiliei
Schaal/besuurMeropoolregio Roterdam me serke weedeling ussen he noordelijke en zuidelijke deel van
de regio
DNA“Hier kan alles”; waer is wildernis, waerkan als publiek domein voor pluriorme sadsbevolking,
lieijke nauur: veel ruime in de sad en op he waer
Waerveiligheid enzoewaervoorziening
Waer word als onveilig gezien: angs voor waer. Oversromingsgebieden,
ieder voor zich.
Overheid bied minimale basisproecie. Zoewaervoorziening is een probleem.
Sadsype Liverpool
9
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 56/96
VOL STOOM RUST WARM
Economie Midech serk onwikkeld,
zorg en culuur
Kenniseconomie in
Noordvleugel en langs A2,
weinig arbeid in haven
Zorg en diensverlening serk
onwikkeld, serke zelvoor-
zienendheid, BNP is niemaagevend (riple botom
line)
Zorgsecor is serk onwik-
keld, regionale haven,
midech (vooral consrucie-cluser) is serk onwikkeld
Energie Energie ransiie naar
biobased, zon, wind en waer;
regionalisering
voedselproducie
Geen energieransiie; ossiel
blij, CCS word groo,
aandeel duurzaam maximaal
30%
Energieransiie hee
plaasgevonden naar
biobased economy.
Zelvoorzienendheid saa
voorop. Slow ood
Energieransiie hee nie
plaasgevonden: groe
klimaaverandering
Bevolking/
Sociaal maaschapp.
Verdubbeling inwoneraanal
Groepen leven naas elkaar,
conras in harmonie
Verdubbeling aanal in 2100
Tweedeling in de maaschap-
pij, segregaie
Krimp; minder ruimedruk
Kwaliei van leven saa
voorop, mensen leven
bewus, hoger opgeleiden zijn
gebleven
Gedwongen krimp, acherblij-
vers hebben geen keuze,
conrasrijke sad.
Communiy-/gang-vorming.
Focus op eigenveranwoordelijkheid
Mobiliei Pluriorm beeld; grens
collecie en individueel
vervaag
Veel vliegverkeer en
“radiionele vormen van
vervoer” zoals de auo;
onvleching inrasrucuur:
naionaal vs. regionaal
Elekrisch, bewuse keuze
voor vervoer over waer en
OV, weinig vliegverkeer
OV omda je nie anders kan,
veel auomobiliei
Schaal/besuur Besuur vanui Brussel,
Amserdam-Brussel-Keulen-
newerk
Roterdam onderdeel van
MegaMeropool
Los newerk van serke kernen
(Krimpen, Ridderkerk);
gelegenheidsverbanden.
Meropoolregio Roterdam
me serke weedeling ussen
he noordelijke en zuidelijke
deel van de regio
DNA Dela-Valley;
modern knooppun in een
wereldwijd newerk
Proud o be Harbour;
radiionele havensad
“Tros op de eigen culuur”;
ruime in de sad, respec voor
waer, veel ruime, lieijke
nauur. Serke verwevenheid
sad - land
“Hier kan alles”; waer is
wildernis, waerkan als
publiek domein voor
pluriorme sadsbevolking,
lieijke nauur: veel ruime in
de sad en op he waer
Waerveiligheid en
zoewaer-voorzie-
ning
‘Iedereen droge voeen’,
zoewaervraag en
-aanbod redelijk in balans
Basisveiligheid gegarandeerd,
word verder aan mark
overgelaen. Groe zoewaer-
opgave door sijgende vraag
en dalend aanbod
Risico’s worden geaccepeerd;
rusig meebewegen me
waer waar mogelijk. .
Zoewaerbehoee blij min
o meer gelijk
Waer word als onveilig
gezien: angs voor waer.
Oversromingsgebieden, ieder
voor zich.
Overheid bied minimale
basisproecie. .
Zoewaervoorziening is een
probleem
Sadsype Curiiba São Paolo Malmö Liverpool
8. Samenvatingsabelscenario’s
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 57/96
9. Conclusies
Ui deze sudie naar de uiwerking van de
Delascenario’s voor he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden is een aanal conclusies e rekken. De
conclusies hebben berekking op:
- de zekerheden voor de onwikkeling van he
sedelijk gebied op de zeer lange ermijn;
- de consequenies van de mogelijke sociaalecono-
mische onwikkelingen op de zeer lange ermijn
voor de waerveiligheidsopgave en de
zoewaervoorziening;
- he inzich in de relevanie van he gebruik en de
verdere onwikkeling van scenario’s voor he
gebied.
De zekerheden in he lich van alleonzekerhedenOp de eerse plaas is he van belang om e
consaeren da er naas een groo aanal onzeker-
heden ook een aanal zekerheden zijn, ook en juis
op de lange ermijn. De belangrijkse zekerheden
zijn:
1. Seden zullen er alijd oe doen (CPB, he
Neherlands o 2040), nu en in de oekoms.
2. De komende srijd ussen de verschillendesedelijke regio’s om de bese en slimse
arbeidskrachen zal nie plaasvinden ussen
landen, maar ussen sedelijke regio’s. De vraag is
dus vooral: is deze regio in saa een succesvolle
regio e blijven?
3. In de oenemende concurreniesrijd ussenseden zullen die sedelijke regio’s die de goed
opgeleide arbeidskrachen aan zich ween e
binden succesvol zijn. Hiervoor moeen sedelijke
regio’s hun unieke posiie verserken en zullen ze
zichzel, inspelend op verschillende (mogelijke)
crises (energie, klimaa, sociaal-economisch,
voedsel/gezondheid) opnieuw moeen uivinden.
4. In alle scenario’s is he van belang da de regio
aanrekkelijk blijf als woon- en werklocaie. In
alle scenario’s is he van groo belang om he
karaker en de ideniei van he gebied e
verserken.
5. De effecen van klimaaverandering op de
versedelijking zullen sowieso merkbaar zijn.
Onzeker is nog o di geleidelijke en beperke o
snelle en omvangrijke effecen zullen zijn.
De vier scenario’s hebben verschillendeinvloeden op de waerveiligheid en dezoewaervoorziening He denken in scenario’s vergroo he bewuszijn
da de maaregelen voor he oplossen van de
waerveiligheids- en zoewaeropgaven juis in he
lich gezien moeen worden van de verschillendemogelijke oekomsen in he algemeen en in he
lich van de sociaaleconomische en ecologische
onwikkeling van deze regio in he bijzonder. Op de
eerse plaas kunnen we consaeren da de
59HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 58/96
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 59/96
beperk zijn;
• We verwachen een oename van de vraag naar
zoewaer voor inlaa in he sedelijk waersy-
seem als gevolg van langer opredende droogen
en door de aanwezigheid van meer “groen” in de
sad (als gevolg van minder ruimedruk);
• Een differeniaie van he veiligheidsniveau lig
voor de hand, vanwege een serkere scheiding
ussen sad en land: lege en volle gebieden. In de
gebieden me een bewus lager veiligheidsniveau
egen oversromingen kan de dynamiek van he
waer, inclusie oversromingen, oerisisch en
recreaie ineressan zijn.
Van hemaische oekomsverkenningennaar regionale uiwerking Naas deze sudie naar de onwikkeling van he
sedelijk gebied zijn in de eerse helf van 2011 zijn
nog wee andere hemaische lange ermijn
oekomsverkenningen uigevoerd voor he
landelijk gebied (nauur, landbouw en recreaie) en
he havengebied. Gedrieën vormen deze sudies de
inpu voor de regionale uiwerking van de
Delascenario’s. Deze uiwerking zal in he najaar van 2011 zijn beslag krijgen.
De regionale scenario’s vormen een belangrijke
basis en inspiraiebron voor he ormuleren van
kansrijke sraegieën. Ze bieden inzich in de
elemenen, randvoorwaarden en kansen die van
belang zijn voor mogelijke maaregelen. Ze kunnen
inzichen leveren in mogelijkheden voor adapie
delamanagemen (knikpunen, sign poss ec.). De
ormulering en de onderlinge vergelijking van
mogelijke sraegieën zal in 2012 cenraal saan.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 53
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 60/96
Bijlagen
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ5
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 61/96
Bijlage I:Huidige siuaie en
exrapolaies o204053
Deze bijlage beschrijf he gebied Rijnmond-Drechseden in cijers voor de onderwerpen
bevolkingsonwikkeling, regionale economie en wonen. De siuaie anno 2010/2011 en de mogelijkesiuaie in 2040 is volgens de WLO scenario’s op kwaniaieve wijze beschreven. Voor de beschrijving van de
huidige siuaie zijn de gegevens ui de daabase van he CBS leidend gewees. De gegevens voor 2040-2050
zijn aomsig ui de WLO scenariosudie en ui de ‘ruimescanner’ van he Planbureau voor de
Leeomgeving. De geografische scope van he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden beref de COROP-
gebieden ‘Groo Rijnmond’ en ‘Zuidoos- Zuid-Holland’. In deze beschrijving worden de resulaen geoond
van he GE scenario en he RC scenario (mees exreme groei en mees exreme krimp scenario’s van de WLO
sudie). De verschillen ussen he GE scenario en he RC scenario in ermen van bevolkingsaanallen,
economische eenheden en wooneenheden geven een beeld van de e verwachen bandbreedes in di
gebied.
Bevolkingsomvang o 2040
In 2010 wonen in de provincie Zuid-Holland in oaal ruim 3,5 miljoen mensen. Hiervan wonen ongeveer
1,5 miljoen mensen (1.404.352) mensen in regio Groo Rijnmond en ongeveer 400 duizend mensen in regio
Zuidoos Zuid-Holland (395.996).
In de Delascenario’s VOL en STOOM groei de bevolking serk: me 161.529 mensen in Groo Rijnmond en
me 36.450 mensen in Zuidoos Zuid-Holland o 2040. De maximale bevolkingsgroei voor he gebied
Rijnmond-Drechseden is daarmee rond de 200.000 mensen o 2040.
In de Delascenario’s WARM en RUST dalen de bevolkingsaanallen. De maximale krimp is voor Groo
Rijnmond -100.188 en voor Zuidoos Zuid-Holland -65.234; een oale daling in Rijnmond-Drechseden van
ongeveer 165 duizend mensen.
DoorMarin Hulsebosch, projecteam Delaprogramma Rijnmond-Drechseden
559HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 62/96
De bandbreedes voor bevolkingsonwikkeling o 2040 zijn daarmee als volg:
Bevolkingsonwikkeling o 2040 GE (VOL en STOOM) RC (RUST en WARM) Bandbreede
1 Nederland 19,7 15,8 3.9
29 Groo-Rijnmond 161.529 -100.188 261.717
30 Zuidoos-Zuid-Holland 36.450 -65.234 101.684
Toaal Rijnmond Drechseden (sedelijk gebied) 197.979 -165.444 363.401
Regionale economie o 2040
Allereers is een overzich gegeven van he aanal vesigingen in verschillende secoren die in he gebiedRijnmond-Drechseden gevesigd zijn anno 2010. In di gebied zijn de secoren bouwnijverheid, handel en
specialisische zakelijke diensverlening he serks veregenwoordigd.
Groo Rijnmond 2010:
Zuidoos Zuid-Holland 2010:
A Landbouw, bosbouw en visserij
B Delfstoffenwinning
C Industrie
D Energievoorziening
E Waterbedrijven en afvalbeheer
F Bouwnijverheid
G Handel
GHandel23%
5%4%4%
2%2%
MSpecialistische
zakelijkediensten
18%
NVerhuur en overige
zakelijke diensten5%
0%3%
5%1%
5% 4% 0%5%
0%0%
FBouwnijverheid12%
H Vervoer en opslag
I Horeca
J Informatie en communicatieK Financiële dienstverlening
L Verhuur en handel van onroerend goed
M Specialistische zakelijke diensten
N Verhuur en overige zakelijke diensten
O Openbaar bestuur en overheidsdiensten
P Onderwijs
Q Gezondheids- en welzijnszorg
R Cultuur, sport en recreatie
S Overige dienstverlening
A Landbouw, bosbouw en visserij
B Delfstoffenwinning
C Industrie
D Energievoorziening
E Waterbedrijven en afvalbeheer
F Bouwnijverheid
G Handel
G
Handel22%HVervoeren opslag
3%
3%
3%
3%
MSpecialistische
zakelijkediensten
14%
NVerhuur en overige
zakelijke diensten5%
0%2%
5%1% 5% 5% 0%
6%
0%0%
FBouwnijverheid16%
H Vervoer en opslag
I Horeca
J Informatie en communicatie
K Financiële dienstverlening
L Verhuur en handel van onroerend goed
M Specialistische zakelijke diensten
N Verhuur en overige zakelijke diensten
O Openbaar bestuur en overheidsdiensten
P Onderwijs
Q Gezondheids- en welzijnszorg
R Cultuur, sport en recreatie
S Overige dienstverlening
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ56
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 63/96
Voor de siuaie in 2040-2050 is in de WLO-scenario’s een prognose gemaak van de veranderingen in
werkgelegenheid per secor. De secoren zijn hierbij nie in deail uigesplis maar voor drie hoodsecoren
beschreven: indusrie, logisiek en diensen.
Veranderingen in arbeidsplaasen in de verschillende scenario’s:
WLO Scenario Global Economy (VOL en STOOM):
Arbeidsplaasonwikkeling in GE n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen
Nederland 1.020.664 -358.007 190.560 1.188.111
Groo-Rijnmond 24.430 -27.288 -12.970 64.688
Zuidoos-Zuid-Holland 6.229 -12.113 741 17.602
WLO Scenario Regional Communiies (RUST en WARM):
Arbeidsplaasonwikkeling in RC n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen
Nederland -1.009.132 -418.834 -140.824 -449.474
Groo Rijnmond -98.676 -29.863 -36.167 -32.646
Zuidoos- Zuid-Holland -44.967 -14.236 -8.919 -21.811
Bandbreedes werkgelegenheid (verschil ussen GE en RC):
Arbeidsplaasonwikkeling n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen
Nederland 2.029.796 60.827 331.384 1.637.585
Rijnmond Drechseden 174.302 4.698 32.857 136.747
Ui de bovensaande gegevens val e concluderen da er in beide scenario’s significan minder werkgelegen-
heid in de indusrie zal zijn in heel Nederland en ook in he gebied Rijnmond-Drechseden. Opvallend is
ook da in he Global Economy (GE)-scenario de werkgelegenheid in de logisiek in Rijnmond-Drechseden
daal, erwijl er landelijk meer banen in de logisiek in Nederland vrij komen. De diensensecor blijk
enorm gevoelig voor bevolkingsgroei en economische groei. Hier zullen de groose veranderingen
plaasvinden. He is opvallend da he gebied Rijnmond-Drechseden op basis van deze cijers acherblijf
in vergelijking me de landelijke economische groei. In he GE-scenario groei he aanal arbeidsplaasen
en opziche van he aanal inwoners me 6,38%, erwijl de groei in arbeidsplaasen en opziche van he
aanal inwoners in he gebied voor Rijnmond-Drechseden acherblijf me 1,5%.
Wonen: siuaie en onwikkelingen o 2040
Huidige siuaie:
Woningen Woonruimenvoorraad op 1 januari 2010 Woningen nog gereed e komen
Groo-Rijnmond 637.477 13.983
Zuidoos Zuid-Holland 167.266 3.295
Op di momen besaa in Groo Rijnmond ongeveer 45% van de oale woningvoorraad ui koopwoningen
en in Zuidoos Zuid-Holland besaa 56% van de oale voorraad ui koopwoningen. In Groo Rijnmond
besaa 50% ui huurwoningen, en in Zuidoos Zuid-Holland is he percenage huurwoningen 41% . Van dereserende percenages is he onbekend hoe de eigendomssiuaie is.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 57
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 64/96
GE-Scenario: VOL en STOOM
COROP gebied Woningen oaal N inbreiding N Uileg Ha uileg
Groo-Rijnmond 149.809 54.995 94.813 5.494
Zuidoos-Zuid-Holland 42.923 23.377 19.546 1.003
RC-Scenario: RUST en WARM
COROP gebied Woningen oaal N inbreiding N Uileg Ha uileg
Groo-Rijnmond -42.326 -66.415 24.088 1.390
Zuidoos-Zuid-Holland -17.948 -22.243 4.295 255
Bandbreede woningonwikkelingen 2040 (oaal):
COROP gebied Woningen oaal
Groo Rijnmond 192.135
Zuidoos-Zuid-Holland 60.871
Rijnmond Drechseden 253.006
In de bovensaande gegevens is e zien da de verandering van he aanal woningen in he gebied kan
variëren van een sijging van ongeveer 200.000 woningen in Rijnmond-Drechseden in he GE-scenario en
een daling van ongeveer 60.000 woningen in he RC-scenario in de periode o 2040/2050.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ58
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 65/96
Bijlage II:Kenmerken van de
Delascenario’s
De kenmerken van VOL
“De Europese Unie breid zich verder naar he oosen ui en er is sprake van serke wereldwijde economi-
sche inegraie. Opkomende economische cenra als China, India en Brazilië groeien nog verder. Wes-
Europa gaa mee op deze gol, waardoor de economie serk groei. He vesigingsklimaa voor bedrijven
word – mede door de sraegische ligging aan de Noordzee en de groe Europese rivieren – aanrekkelijker.
Wereldwijd onsaa er schaarse aan energie en voedsel. Er is nauwelijks sprake van inernaionale
overeenkomsen om milieuvraagsukken aan e pakken.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)
“De groei van zowel de bevolking als de maeriële welvaar is in di scenario hoog. De bevolkingsomvang
neem oe o bijna 24 miljoen en de economie blijf (per inwoner) lineair groeien. Vooral economische
immigranen vesigen zich hier vanwege de bloeiende economie. He vesigingsklimaa voor bedrijven in
Nederland word seeds aanrekkelijker.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)
“Hierdoor versedelijk he land seeds meer […]. Vooral de Randsad groei geleidelijk dich, hoewel nog
seeds dichbevolke seden en verspreide bebouwing elkaar awisselen. Door de oenamen in welvaar
kunnen ook seeds meer mensen zich een woning o buienhuis in een landelijke omgeving permiteren,
dich bij waer en nauur.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)
“Landbouwgrond neem halverwege de eeuw a vanwege dalende renabiliei. Na 2050 neem he
landbouwareaal juis seeds meer oe […] vanwege de omschakeling naar he verbouwen van biomassa voor
de energievoorziening. Door de energieschaarse lever di per hecare voldoende op. Ook schakel de
landbouw op naar kwaliaie hoogwaardig voedsel waar behoefe aan is in de nabijgelegen seden en als
expor voor de wereldmark.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)
“De resanen nauur en culuurlandschap worden parkachig en vervullen een belangrijke uncie voor
recreaie. Ze worden goed beschermd en beheerd.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 39)
“He inernaionale ranspor neem oe. De zeehavens breiden verder ui en de binnenvaar word
inensiever en grooschaliger. Deze onwikkelingen sellen hogere eisen aan de zekerheid, de bevaarbaar-
heid en de ransporsnelheid.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 39)
599HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 66/96
“Hoewel de klimaaverandering maar beperk blijf, worden er wel hogere eisen geseld aan de waerveilig-
heid. Di word veroorzaak door de groere economische belangen en he oenemen aanal inwoners.
Vooral in de kwesbare gebieden in laag Wes Nederland, langs de rivieren, de kusregio’s en he
IJsselmeergebied worden de eisen voor waerveiligheid hoger, maar nie zo hoog als in he scenario
STOOM.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 40)
“Door de versedelijkingsdruk en de hogere grondprijzen neem he landbouwareaal in de eerse helf van
de eeuw a. Maar in de weede helf onsaa er juis in de versedelijke Dela een zeer inensieve landbouw.
De permanene beschikbaarheid van voldoende zoewaer van hoge kwaliei vorm een belangrijke
producieacor. De oenemende verwevenheid van sad en land leid bovendien o serk uieenlopende
lokale eisen aan he waerpeil. De verdere schaalvergroing van de scheepvaar sel hogere eisen aan he
rivierwaerpeil. Di sel hogere eisen aan he waerbeheer en maak he beheer complexer, maar nie zo
serk als in scenario STOOM, omda de klimaaverandering beperk blijf.” (scenario VOL, Delascenario’sconcep, pagina 40)
De kenmerken van STOOM
“De klimaaverandering word redelijk snel merkbaar. He ui zich in hogere gemiddelde emperauren. […]
Ook de zeespiegel sijg aanzienlijk, waardoor de kansen op hoogwaer langs de kus en de benedenrivieren
oenemen. Hierdoor heef men langs de kus meer las van verziling.” (scenario STOOM, Delascenario’s
concep, pagina 24-5)
“Seeds requener komen perioden me zeer veel neerslag voor in he hele sroomgebied van de rivieren.
Nederland moe hierdoor al snel meer rekening gaan houden me zowel exreem lage als exreem hogeavoeren van Rijn en Maas.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)
“De combinaie van serke bevolkingsgroei en economische groei aan de ene kan en een snelle klimaaver-
andering aan de andere kan lever groere veiligheidsrisico’s op. Di geld vooral voor de laaggelegen
gebieden in Wes-Nederland, die dich bevolk zijn en inensie worden gebruik en egelijkerijd worden
geconroneerd me zeespiegelsijging, groere en onregelmaigere rivieravoeren en andere gevolgen van
de klimaaverandering.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)
“ Door de druk van versedelijking en de hogere grondprijzen neem he landbouwareaal in de eerse helf
van de eeuw a, maar in de weede helf onsaa er juis in de versedelijke Dela zeer inensieve landbouw.
De permanene beschikbaarheid van voldoende zoewaer van hoge kwaliei vorm daarbij een belangrijke
producieacor.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)
“De oenemende verwevenheid van sad en land leid o hogere en meer uieenlopende lokale eisen me
berekking o waerpeil, waardoor he peilbeheer seeds complexer word.” (scenario STOOM,
Delascenario’s concep, pagina 25)
“De bevolkingsomvang [neem] oe o bijna 24 miljoen […]. Hierdoor versedelijk he land seeds meer.
Vooral de Randsad groei geleidelijk dich […]”. (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 23)
“Vooral economische immigranen vesigen zich hier vanwege de bloeiende economie” (scenario STOOM,
Delascenario’s concep, pagina 23)
“Door de oenamen in welvaar kunnen ook seeds meer mensen zich een woning o buienhuis in een
landelijke omgeving permiteren, dich bij waer en nauur.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep,
pagina 23)
“De resanen nauur en culuurlandschap worden parkachig en vervullen een belangrijke uncie voor
recreaie” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 24)
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 67/96
“Na 2050 neem he landbouwareaal […] seeds meer oe vanwege de omschakeling naar he verbouwen van
biomassa voor de energievoorziening. Door de energieschaarse lever di per hecare genoeg op. Ook
schakel de landbouw op naar kwaliaie hoogwaardig voedsel waar behoefe aan is in de nabijgelegen
seden en als expor voor de wereldmark.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 23)
“He inernaionale ranspor neem aanzienlijk oe. De zeehavens breiden verder ui en de binnenvaar
word seeds grooschaliger en inensiever.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 24)
De kenmerken van RUST
“Wes-Europa kan in de hevige mondiale concurrenie nie mee komen, waardoor de economie in de
weede helf van de eeuw krimp. Ook de Nederlandse economie krimp in de weede helf van de eeuw, waardoor he seeds minder aanrekkelijk [word] om in Nederland e wonen en werken. Hierdoor onsaa
economische migraie naar de goed draaiende economieën in he buienland.” (scenario RUST,
Delascenario’s concep, pagina 33)
“De mondiale energievoorziening en voedselproducie saan onder druk. Nederland onwikkel zich in de
riching van kleinschalig en regionaal zelvoorzienend.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)
“In de weede helf [van de eeuw] krimp de bevolkingsomvang o 12 miljoen inwoners. […] Veel mensen
emigreren naar de nieuwe economische cenra in de wereld. He vesigingsklimaa van Nederland is nie
meer zo ineressan voor bedrijven.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)
“De versedelijking in Nederland neem geleidelijk a. Hoewel in absolue zin de meese mensen in deRandsad blijven wonen, neem de krimp daar sneller oe dan in de Ooselijke en Zuidelijke gebieden.
Kennisinensieve bedrijven vesigen zich bij voorkeur in high-ech-omgevingen van Noord-, Oos- en
Zuid-Nederland. Anemende werkgelegenheid in de Randsad zorg er ook voor da meer mensen riching
deze plekken verhuizen. Aan he einde van de eeuw wonen en werken veel minder mensen in een zwaar
versedelijke omgeving o in verouderde nieuwbouwwijken in he lage wesen van he land.” (scenario
RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)
“ De landbouw is doorgaans exensie en gerich op de voedselvoorziening in de eigen regio. Geleidelijk aan
word er een hoog niveau van lokale en regionale zelvoorziening opgebouwd, op he errein van voedsel-
voorziening, energie, grondsoffen en waer.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 34)
“He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede helf van de eeuw neem de ruimedruk nog
verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgela-
en, waardoor ze langzaam vernaten en er dynamische nauur en nieuwe welands onsaan.” (scenario
RUST, Delascenario’s concep, pagina 34)
“Door de rend naar regionale zelvoorziening neem he inernaionale ranspor a. Hoewel de scheep-
vaar krimp, blijven de indusrieën rond de zeehavens he goed doen. Doorda groere schepen onvoldoen-
de vrach hebben, reed er schaalverkleining op maar nie zo serk als in scenario WARM.” (scenario RUST,
Delascenario’s concep, pagina 35)
“Wereldwijd verander he klimaa maar weinig. Als gevolg hiervan sijg de zeespiegel l ich. He neerslag-
paroon in Wes-Europa verander wel, maar desondanks variëren de rivieravoeren nauwelijks meer dan in
he begin van de 21e eeuw.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 35)
“Omda de bevolkingsomvang in delen van he land krimp en de economie aneem, worden er minder
eisen aan de waerveiligheid geseld, minde dan in scenario WARM.” (scenario RUST, Delascenario’s
concep, pagina 35)
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 68/96
De kenmerken van WARM
“Wes-Europa kan in de hevige mondiale concurrenie nie mee komen, waardoor de economie in de
weede helf van de eeuw krimp. Ook de Nederlandse economie krimp in de weede helf van de eeuw,
waardoor he seeds minder aanrekkelijk [word] om in Nederland e wonen en werken. Hierdoor onsaa
economische migraie naar de goed draaiende economieën in he buienland.” (scenario WARM,
Delascenario’s concep, pagina 28)
“De mondiale energievoorziening en voedselproducie saan onder druk. Nederland onwikkel zich in de
riching van kleinschalig en regionaal zelvoorzienend.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina
28)
“In de weede helf [van de eeuw] krimp de bevolkingsomvang o 12 miljoen inwoners. […] Veel mensenemigreren naar de nieuwe economische cenra in de wereld. He vesigingsklimaa van Nederland is nie
meer zo ineressan voor bedrijven.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 28)
“De versedelijking in Nederland neem geleidelijk a. Hoewel in absolue zin de meese mensen in de
Randsad blijven wonen, neem de krimp daar sneller oe dan in de Ooselijke en Zuidelijke gebieden.
Kennisinensieve bedrijven vesigen zich bij voorkeur in high-ech-omgevingen van Noord-, Oos- en
Zuid-Nederland. Anemende werkgelegenheid in de Randsad zorg er ook voor da meer mensen riching
deze plekken verhuizen. Aan he einde van de eeuw wonen en werken veel minder mensen in een zwaar
versedelijke omgeving o in verouderde nieuwbouwwijken in he lage wesen van he land.” (scenario
WARM, Delascenario’s concep, pagina 28)
“ De landbouw is doorgaans exensie en gerich op de voedselvoorziening in de eigen regio. Geleidelijk aan word er een hoog niveau van lokale en regionale zelvoorziening opgebouwd, op he errein van voedsel-
voorziening, energie, grondsoffen en waer.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 28-29)
“He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede helf van de eeuw neem de ruimedruk nog
verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgela-
en, waardoor ze langzaam vernaten en waardoor dynamische nauur onsaa en welandachige gebie-
den.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 29)
“Vanwege de rend naar regionale zelvoorziening krimp he inernaionale ranspor. Hoewel de scheep-
vaar eveneens aneem, blijven de indusrieën rond de zeehavens he goed doen. Doorda groere schepen
onvoldoende vrach hebben en door he flucuerende waerpeil in de rivieren nie alijd kunnen varen,
reed er schaalverkleining op.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 29)
“De klimaaverandering word redelijk snel merkbaar. He ui zich in hogere gemiddelde emperauren.
Droge zomers die voorheen exreem geach werden, komen seeds vaker voor.” (scenario WARM,
Delascenario’s concep, pagina 30)
“Ook de zeespiegel sijg aanzienlijk, waardoor de kansen op hoogwaer langs de kus en benedenrivieren
oenemen. Hierdoor reed er langs de kus meer verziling op. Ook de awaering op zee […] word lasiger.”
(scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)
“Seeds requener komen perioden me zeer veel neerslag voor in he hele sroomgebied van de rivieren.
Nederland moe hierdoor al snel meer rekening gaan houden me zowel exreem lage als exreem hoge
avoeren van Rijn en Maas.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)
“De snelle klimaaverandering maak he lasiger om he hoge veiligheidsniveau e handhaven. Maar
egelijkerijd worden er minder eisen geseld, omda de bevolkingsomvang in delen van he land krimp en
de economische waarde aneem.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 69/96
Bijlage III:InerviewsIn alabeische volgorde op achernaam
In gesprek me
Anke van Halhoogleraar duurzaam bouwen aan de TUDelf en op Nyenrode Business Universiei
Sedelijke bebouwing in 2100: geen groe veranderingen“Hoe zien seden er over honderd jaar ui? Ik denk da ze wa beref bebouwing nie zo veel verschillen van
de seden van nu. De vervangingsgraad van de woningvoorraad is heel laag. Voor de crisis was er 1%
nieuwbouw, waarvan een kwar vervangingsnieuwbouw. Momeneel lig da percenage nog lager. De
levensduur van onze woningen is dus onzetend lang: wij bouwen eigenlijk woningen die vierhonderd jaar
moeen blijven saan. He ei da in de bebouwing de ocus op nieuwbouw zo gering is, beeken da over
honderd jaar veel bebouwing dezelde is als nu. Ik denk wel da er op ransporgebied veel veranderingen
zullen plaasvinden. Een doorbraak van de elekrische auo bijvoorbeeld zal groe gevolgen hebben voor de
sad.”
Waeroverlas egengaan op maaiveldniveau“Zowel bij (vervangings)nieuwbouw als bij renovaie is klimaaadapaie essenieel. Zel geloo ik vooral in
aanpassingen die we op maaiveldniveau kunnen doen om waeroverlas in woongebieden e verminderen.
Me behulp van echnische aanpassingen kunnen we vooral de woonomgeving bebouwing minder
kwesbaar maken voor hefige regenval. Ons doel is om woongebieden aanrekkelijk en leeaarder e
maken, op een manier die onder andere ook klimaaveranderingbesendig is.
Soms bosen maaregelen egen waeroverlas me de wensen van bewoners. Een maaregel als he creëren
van ruimes die mogen onderlopen op de begane grond, leid snel o anonieme ruimes en da, sui op
bezwaren: men zie op de begane grond liever gezellige winkels en horeca. De ideale maaregelen egen
waeroverlas dragen minimale kosen en asen de leeaarheid nie aan. Er zijn vele voorbeelden enoemen van zulke maaregelen. Je kun bijvoorbeeld denken aan he aanbrengen van een glooiing in he
errein zoda he waer die kan op loop waar je he wil hebben. Als je dergelijke wadi’s aanleg op een
momen da je och de boel moe openleggen zijn de meerkosen erg gering. Ook een geul om woningen,
me daaroverheen een groe egel vorm een simpele oplossing: bij hefige regenval voer de geul he waer
639HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 70/96
a en verander he senen pad in een bruggeje. Ook parkeerplaasen bieden verschillende mogelijkheden
voor waeravoer. Verder kun je planenbakken op he rotoir dusdanig onwerpen da ze he waer
opvangen bij hefige regenval zoda he rotoirs droog blijf. Di zijn allemaal kleine ingrepen die zowel
esheisch als kosenechnisch veranwoord zijn, maar wel een groe bijdrage kunnen leveren aan he
verkleinen van de waeroverlas én he vergroen van de leeaarheid in wijken.”
Waer moe even hoog op de agenda als energie“Er is veel aandach voor verduurzaming van woningen en wijken op he gebied van energie, maar veel
minder voor aanpassingen om egemoe e komen aan waeroverlas. Ik vind da de aandach voor he
maaiveld omhoog moe, wan he word seeds belangrijker da we kunnen omgaan me hevige regenval.
Bovendien word de waarde van een zorgvuldige inriching van de direce woonomgeving voor he
wooncomor vaak onderscha. In Duisland zijn maaregelen egen waeroverlas in woningen en wijken al
een vanzelsprekend onderdeel van de gebiedsonwikkeling; ik hoop da he in Nederland ook die kanopgaa.
Mochen we in de nabije oekoms weer geconroneerd worden me waerproblemaiek, dan moeen we
deze meeen gelegenheid aangrijpen om he onderwerp hoger op de agenda e krijgen. Op di momen
onbreek een gevoel van urgenie en da maak he lasig om aandach e krijgen voor he hema. We
kunnen nu nauurlijk wel beginnen he in he onderwijs e inegreren.”
Transormaie van buiendijkse woongebieden“Ik kom zel ui deze regio. He buiendijkse gebied was vroeger overloopgebied, waar slechs nauur was.
Die gebieden zijn nu allemaal volgebouwd! In de recene geschiedenis hebben we ons erg gerich op
uibreiding van de bebouwde omgeving. In de regio Rijnmond-Drechseden wonen maar lies 60.000
mensen buiendijks. De klimaaverandering heef van die gebieden risicogebieden gemaak. Er moe mijnsinziens een prioriering komen: welke plekken lopen he meese risico en wa kunnen we daar concree
doen om de dreiging van waeroverlas e verminderen?
Hoewel he gemakkelijker is om maaregelen egen waeroverlas ui e voeren in nieuwbouw dan in
besaande bouw, is slopen in de prakijk maar zelden een opie. Als je zag hoeveel proes er al kwam egen
he laen onderlopen van landbouwgronden dan wee je da er onoverkomelijke weersand zal onsaan als
he om woongebieden gaa. Laen we daarom de mogelijkheden zorgvuldig invenariseren. We denken nu
vooral aan he ophogen van dijken, maar misschien zijn er echnieken e onwikkelen die he in de
oekoms mogelijk maken om een gebied in zijn geheel ‘op e illen’. In elk geval moeen we op maaiveldni-
veau sandaard al he mogelijke doen om ervoor e zorgen da he waer naar plekken sroom waar he
geen kwaad kan en dan word weggeleid – di kan me relaie goedkope maaregelen. He lijk mij
versandig om op de langere ermijn in de buiendijkse gebieden nies meer bij e bouwen en in plaas
daarvan slimmer om e gaan me de besaande bebouwde omgeving.”
Duurzaamheid en waerveiligheid: samen om de ael“De duurzaamheidsopgave vereis da we bij gebiedsonwikkeling rekening houden me meer parijen dan
alleen vraag en aanbod. Daarom is he belangrijk da we onze krachen en kennis bundelen en belangen
vanui een breder perspecie bekijken. Al die verschillende parijen moeen me elkaar om de ael! Op di
momen onbreek de koppeling ussen waer en ruimelijke inriching nog vaak: er is veel deskundigheid
op he gebied van waer, maar die kennis word nog nie vanzelsprekend ingebrach bij bouwen, ruime-
lijke ordening en archiecuur.
Om de ocus bij gebiedsonwikkeling e verbreden is onderwijs heel belangrijk. We hebben expers nodig
die gespecialiseerd zijn in he snijvlak ussen woonomgeving, gebiedsonwikkeling en waer. In de
agelopen winig jaar is energie als onderwerp geïnroduceerd in he bouwkundig onderwijs. Ik hoop dada in de oekoms ook gaa gelden voor waer.”
Seden leeaar houden“Waeroverlas is nie he enige gevolg van klimaaverandering waarmee we in 2100 e kunnen hebben. Ook
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 71/96
voor drooge en hite is he sedelijk gebied kwesbaar, bijvoorbeeld vanui he oogpun van gezondheid.
Mijns inziens lig ook voor deze problemen de sleuel o de oplossing in de openbare ruime. In de
Verenigde Saen zijn ze daarmee al wa verder dan wij. Projecen voor de adopie van bomen (New York) en
groene daken (Chicago) moeen eraan bijdragen da Amerikaanse seden leeaar blijven.”
Milieumaaregelen als win-winsiuaie“De belangrijkse opgave voor de komende honderd jaar? Ervoor zorgen da milieumaaregelen nie
worden gezien als een las , maar als een win-winmogelijkheid. Terwijl onwikkelaars erg zijn gerich op
bouwen, ween we ui ervaring da wa de bewoners he mees waarderen aan hun woonomgeving nie de
woning zel is, maar juis de inriching van de openbare ruime daaromheen. Mensen sellen waer en
groen in hun omgeving op prijs. Laen we da ei als uigangspun nemen! Milieumaaregelen die
problemen op de langere ermijn kunnen voorkomen o minimaliseren, moeen op de kore ermijn
egemoe komen aan behoefen en wensen van de huidige bewoners. We moeen proberen om nie alleene redeneren vanui oekomsige problemen, maar egelijkerijd de kwaliei van de leeomgeving voor nu
e vergroen. He waerveiligheidsvraagsuk is een puzzel die per locaie en per opgave moe worden
opgelos. Technisch is er veel mogelijk, maar er is nie alijd één oplossing. He is seeds essenieel da de
bebouwde omgeving nie alleen op de langere ermijn beschermd is egen waeroverlas, maar ook op de
korere ermijn leeaar en beaalbaar is.
Om e komen o oplossingen die leiden o een win-winsiuaie is creaiviei ononbeerlijk. Wan door
buien de gebaande paden e denken groei de kans da we komen o ineressane oplossingen, die
egemoe komen aan meer dan één kwesie. Neem als voorbeeld de buiendijkse gebieden. Hoe zou je daar
oekomsbesendige bescherming egen waeroverlas kunnen combineren me een direce verhoging van
de woonkwaliei? Bijvoorbeeld door van dijken een plek e maken waar iedereen wil zijn!
Een van de belangrijkse duurzaamheidsopgaven is de biodiversiei. Veel mensen realiseren zich bijvoor-
beeld nie da he ei da de hoeveelheid bijensooren in een razend empo aneem groe impac kan
hebben op de voedselproducie. De ineracie ussen de sad en he waer kan een sleuelrol spelen in zowel
he waerveiligheid- als he biodiversieivraagsuk. Dijken bijvoorbeeld vormen een vanzelsprekende
ecologische hoodsrucuur. En hier zijn de relaies ussen verschillende berokken parijen weer van
doorslaggevend belang voor de kans van slagen.”
Gesprek op 21 maar 2011 me Paul de Ruijer & Pieer de Gree,
verslag door Saskia Solk
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
In gesprek me
Alexandra van Huffelenwehouder Duurzaamheid, binnensad en buienruime van de gemeene Roterdam
Inzich in de opelsom van effecen“Heel belangrijk voor de onwikkeling van de regio Rijnmond-Drechseden op de lange ermijn zijn alle
veranderingen die he klimaa me zich meebreng: exreem weer, de sand van de zeespiegel, verdroging…
Een ander belangrijk hema is de onwikkeling van de sad zel. He lijk erop da we in de komende jaren
versedelijking blijven zien: meer mensen willen in de sad wonen, werken en recreëren. Da heef allerlei
consequenies voor de economische onwikkeling en bereikbaarheid.
We denken relaie nog weinig na over wa de combinaie van allerlei effecen kan zijn, bijvoorbeeld op he
gebied van versedelijking en waerveiligheid, erwijl juis inzich in de opelsom van die effecen heel
relevan is. Die opelsom kan dingen ingewikkelder maken, maar ook makkelijker. Wanneer je er vanui
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 65
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 72/96
gaa da we heel veel versedelijking krijgen en da die alleen maar zal plaasvinden in laaggelegen gebie-
den, leid da in combinaie me klimaaverandering o de noodzaak van exra maaregelen. Maar wanneer
je je voorsel da mensen in de oekoms meer huiswerken en da disribuie anders word georganiseerd,
kan da ook leiden o posiieve effecen. We hoeven dan minder me goederen e slepen en minder e
reizen en er hoeven minder nieuwe kanoren en abrieken gebouwd e worden.”
Nie ‘meer’, maar ‘anders’“Als he gaa over economische groei o versedelijking denken we vaak vooral in ermen van ‘meer, meer,
meer’: onze haven gaa meer ransporeren, onze economie gaa hard groeien, onze woningbouw word
groer, we krijgen meer bezoekers en meer mensen die hier werken, he klimaaprobleem word groer.
Maar he kan ook anders. Ik kan me voorsellen we een veel groer deel van de voedselbehoefe regionaal o
lokaal gaan invullen en da we kringlopen van grond- en ressoffen proberen e sluien. He is ook goed
denkbaar da we onze woningbouwopgave op een andere manier gaan realiseren, door drijvend e bouwenin plaas van radiioneel. Zo hebben we minder las van problemen die he klimaa me zich meebreng.
He is daarbij belangrijk om e kijken naar he inpassen van duurzame vormen van energie, zoals wind- en
zonne-energie en biomassa.
De wereld van ‘anders’ in plaas van ‘meer ’ zou kunnen beekenen da ysiek vervoer me schepen vervan-
gen word door ranspor via pijpleidingen. In de haven neem de handel in gas dan de plaas in van groe
schepen me kolen. Ook in krimpscenario’s heef onze regio immers een krach: wij zijn goed in energie en
logisiek. Roterdam blijf een mooie poor naar een heleboel anemers; da maak he een ineressane
plek om voe aan de grond e hebben. Als je producen en diensen in Europa wil verkopen, dan is de haven
van Roterdam een heel logische plek om e beginnen.”
Meer samenwerken me privae parijen“Ui he Roterdam Climae Iniiaive kan he Delaprogramma volgens mij wee lessen rekken. De eerse
les is da je bij he ormuleren van de opgaven die er liggen veel verschillende parijen nodig heb. Da zie ik
gelukkig erug in he Delaprogramma. De weede les, die ik helaas in de prakijk wa minder erugzie, is he
belang van samenwerking me parijen die ineresse hebben om e inveseren. Da zijn in de Nederlandse
conex de projeconwikkelaars, groe pensioenondsen en verzekeraars. Een van de groose herverzeke-
raars er wereld, Munich Re, heef ongelooflijk veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van klimaaveran-
dering. Munich Re heef er belang bij da de kosen van klimaaverandering nie ui de klauwen lopen, wan
dan gaa he bedrij aillie. Volgend op da onderzoek heef Munich Re onder meer, samen me een heel
sel andere bedrijven, geïnveseerd in Deserec, een projec da zonne-energie in de Sahara wil inzeten voor
duurzame voorziening in de Europese energiebehoefe. Da soor parijen zijn mijns inziens heel ineres-
san om mee e praen: en eerse om e ween e komen wa hun beelden zijn van de oekoms, en en
weede om eracher e komen hoe zij mee zouden willen inveseren in he realiseren van de noodzakelijke
maaregelen.
Ik verwach da we een periode ingaan waarin de rol van overheid kleiner word. We zullen seeds meer
kijken naar privae inveseringen en inveseerders, ook vanui andere werelddelen. Als je kijk naar de groei
die in India en China plaasvind en de behoefe die daar besaa om e inveseren in andere gebieden om
een azemark e creëren voor hun producen en diensen, dan is he goed mogelijk da in de komende ijd
meer inveseringen vanui India en China hier plaas zullen vinden. Ik kan me bijvoorbeeld voorsellen da
he aanpakken van een suk van de sad, bijvoorbeeld een indusrieerrein, een privae aciviei word.
Hoe verleid je als overheid privae parijen? De kern is da je randvoorwaarden schep die he voor hen
ineressan maken om e inveseren, bijvoorbeeld door aan e onen da di een plek is waarvandaan je heel
goed je klanen in de res van Europa kun bedienen. He gaa rouwens nie alleen om individuele privae
inveseerders, maar juis ook om conglomeraen van bedrijven, privae collecieven. Zulke clusering zie ik al onsaan, bijvoorbeeld bij he opzeten van nieuwe havengebieden en indusrieerreinen elders in de
wereld, en ik denk da we da in de komende jaren vaker zullen zien. Privae organisaies hebben vaak
belang bij samenwerking, bijvoorbeeld om droge voeen e houden.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ66
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 73/96
Om de ineresse van privae parijen e wekken help he als overheid en bedrijsleven een gedeelde visie
onwikkelen. Me een visie op hoodlijnen kun je newerken uilokken om die visie e verwezenlijken.
Vervolgens moe je nadenken over regelgeving die maak da inveseerders daadwerkelijk geld beschikbaar
e sellen. Klimaaverandering en de bescherming daaregen zijn nie alleen een kwesie van publieke
kosen, maar ook een business opporuniy. Door publiek-privae samenwerking kunnen we bovendien
voorkomen da de risico’s zo groo worden da we ze nie meer kunnen verzekeren o dragen. Alleen gaan
we he nooi voor elkaar krijgen!”
Gebrek aan aandach “Er zijn wee dingen waar ik wakker van lig. He eerse is he gebrek aan aandach voor de effecen van
klimaaverandering en versedelijking. Een doemscenario is da we nie op ijd nadenken over de vraag hoe
we omgaan me de veranderde klimaaomsandigheden. Ik verwach da op de kore ermijn exremer weer
– groere buien in kore ijd, agewisseld me heel droge periodes – een groo probleem word, erwijl dezeespiegelsijging op de langere ermijn een rol gaa spelen. Ik merk da di nog nie heel serieus genomen
word, en da word nog verserk doorda er weinig geld is bij de overheid. Da vind ik zorgelijk. He weede
waarover ik me zorgen maak is da we onvoldoende werken in slimme privaa-publieke combinaies om die
effecen aan e pakken. Tradiioneel overheidsdenken gaa er e veel vanui da we he allemaal maar zel
moeen doen.”
Gesprek op 23 mei 2011 me Paul de Ruijer & Pieer de Gree,
verslag door Saskia Solk
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
In gesprek me
Simon Kal besuurslid van de Siching Peak Oil Nederland
“We hebben e maken me een klimaaprobleem en een energieprobleem” Voor de weede helf van de 21se eeuw zie ik wee mondiale onzekerheden: en eerse de klimaaproblema-
iek en en weede de energieproblemaiek. Beide worden serk beïnvloed door he aanal mensen da op
deze aarde woon en hun energieverbruik. We kunnen in da verbruik een exponeniële groei consaeren
die me name gesale heef gekregen na de Tweede Wereldoorlog. In die periode is he aanal inwoners
serk gesegen en zijn mensen meer energie gaan verbruiken.
He aanpakken van de Klimaaproblemaiek, vergroo in eerse insanie de Energieproblemaiek, bijv. me
he uiaseren van kolencenrales. Als we echer inveseren in duurzame, hernieuwbare bronnen kunnen we
wee vliegen in een klap slaan. De prijsonwikkeling van ossiele brandsoffen is daarbij van cruciaal belang,
omda we nog seeds “geregeerd worden” door kore ermijn rendemenseisen. Olie is daar een goed
voorbeeld van in he kader van de ransiie naar de elekrische auo.
Bij ASPO (Associaion or he Sudy o Peak Oil & gas) beschouwen we $150-$175 per va olie als de boven-
grens. Als de prijs daar boven kom, zal er auomaisch een correcie plaasvinden waardoor de prijs weer
lager word. In 2008 was de olieprijs $ 150 per va en oen kregen we de eerse klap van de economische
crisis en een enorm ‘rebound-effec’ op he oliegebruik. (Minder rijden, meer elekrisch rijden.) De olieprijs
is nu $115 per va en als di zo doorgaa ziten we op he randje van een volgende economische crisis.
“Bij een ‘business as usual’ scenario hebben we in 2050 wee keer zoveel energie verbruik als er nu aan reserves beschikbaar zijn” We verbruiken in 2009 mondiaal 540 exajoule energie. Als we blijven doorgaan zoals nu, business as usual,
dan groeien we naar een verbruik van 950 exajoule energie in 2050. Di word me name veroorzaak door
he sijgende energieverbruik in opkomende economieën als Brazilië, Rusland, India en China (zogenaam-
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 67
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 74/96
de BRIC landen). Als je uireken wa da beeken voor de huidige energiemix van grondsoffen (kolen, olie
en gas) dan hebben we in 2050 wee keer zoveel verbruik als er nu aan reserves beschikbaar zijn. Mijns
inziens worden resources en reserves vaak me elkaar verward. Als een resource op geen enkele manier
economisch ‘winbaar’ kan worden , dan kan je he namelijk nooi een reserve noemen. He winbaar zijn
van reserves heef e maken me prijs en echniek, maar ook de geologische seting heef een belangrijke
invloed (bijv. oliewinning op de Noordpool).
Ten aanzien van resources besaan er nogal wa misversanden. Mensen roepen wel eens: we hebben voor
de komende 500 jaar kolen! Da kan misschien wel zo zijn, maar da zijn wel kolen die op 5 kilomeer diepe
ziten en daar kunnen wij ze nie economisch, o zels echnisch, winbaar vandaan halen. Daarbij kom da
de kwaliei van de beschikbare kolenreserves seeds minder word. De verschillende sooren kolen hebben
een andere energeische waarde (da kan wel o een acor 5 verschillen) en bij gebruik van de slechse
soor gaa he rendemen omlaag. Daarbij kom nog da de prijs van kolen in de agelopen ien jaar, bij
gelijk rendemen, is gesegen van $40 naar $200 per on. He is mij dus een raadsel hoe iemand de bouw van een kolencenrale voor de komende 40 jaar kan veranwoorden. Ui sudies blijk da we in 2025-2030
op de piek ziten van de reserves van seenkool en we ziten nu al op de piek van de reserves van olie. Gas is
een beeje onzeker. He radiionele gas heef ook een piek in 2030, maar er besaa egenwoordig scha-
liegas en da verander he plaaje een beeje. Hoewel we ons er nie eveel bij voor moeen sellen; in
Europa kom he een suk minder voor dan in Amerika. Bovendien moe he winbaar zijn en da breng bij
deze soor wa moeilijkheden me zich mee, me name in dichbevolke gebieden. Daarnaas zien we da bij
deze gassoor he rendemen van de bron erg snel aneem, waardoor je na 3 o 4 jaar weer moe verplaa-
sen naar een nieuwe plek. Di maak he lasig om een idee e vormen over de gaspiek.
“We moeen a van kolencenrales en gas gebruiken als ransiion uel” Wa mij beref zou er wel wa meer gascenrales mogen zijn in plaas van de kolencenrales, die hebben
immers een CO2 uisoo die wee keer zo hoog is dan gasgesooke. Bovendien komen die kolencenralesnie boven een rendemen van 30-35%. De combined cycle gascenrales (CCGT) komen al op een rendemen
van 65% en hebben de helf van de CO2-uisoo. Dus ik ben er ech voor om gas e gebruiken als ransiion
uel en we moeen a van de kolencenrales. Ik vind da we daar als samenleving geld voor over moeen
hebben.
“De rein word he nieuwe ranspormiddel”De ransiie van deze samenleving gaa volgens mij van ossiele brandsoffen naar, op duurzame (= Zon en
Wind) wijze geproduceerde, elekriciei. Da beeken eers he mees simpele; elekrische personenauo’s.
Voor vrachwagens elekrisch rijden veel moeilijker in verband me he gewich. Dus we moeen daarvoor
naar hele andere modalieien, zoals de rein als he ranspormiddel. Om da e realiseren hebben we
slimme opslag- en disribuie sysemen nodig voor aan- en avoer, op basis van kleine en groe conainers
en roll-on/roll-off modalieien.
“We blijven aankelijk van grondsoffen ui insabiele gebieden”Op onze breedegraad is zon en wind zo onzeker da we daar nie op kunnen verrouwen. We blijven dus
aankelijk van grondsoffen ui insabiele gebieden zoals he Midden-Oosen en Arika. Er zijn nu veel
iniiaieven die werken aan win-win siuaies. We kunnen immers nie alle grondsoffen aan die landen
ontrekken me als gevolg da ze zel nies e een hebben. Zo word nu bijvoorbeeld de reswarme van
cenrales gebruik om zeewaer e onzilen.
“Als we oversappen op gelijksroom verliezen we minder elekriciei” We halen onze elekriciei in 2100 voornamelijk ui de Sahara en van ons eigen dak. He voordeel van
elekriciei opwekken in de Sahara is da daar de direce zoninsraling heel hoog is. He opwekken word
egenwoordig seeds minder me PV gedaan, maar meer me behulp van zonnewarme gecombineerd me
soomurbines. De opgeweke sroom moe over lange asanden geransporeerd worden en da kan nieme wisselsroom maar da moe me gelijksroom, wan anders heb je eveel verlies. Da beeken da he
wee keer omgeze moe worden, enzij we besluien he hele ne op gelijksroom e zeten. Da zou
beekenen da we al onze apparaen moeen vervangen.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ68
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 75/96
Elekriciei is dus de oekoms. He enige probleem is de specifieke grondsoffen die nodig zijn om he op
e wekken en e ransporeren. We hebben koper en een aanal zeldzame aardmealen nodig en daar zou
wel eens een ekor aan kunnen onsaan in de oekoms. Bovendien is de koperprijs geëxplodeerd de
agelopen jaren.
“Er is Europees beleid nodig om smar grids mogelijk e maken”Er besaan veel misversanden en aanzien van wind- en zonne-energie. He zijn inermiterende energie-
bronnen, dus je heb alijd een basislas nodig voor als he nie waai en de zon nie schijn. Maar als de
bronnen inermiterend zijn, moe je basislas da ook zijn. Da zou kunnen beekenen da je soms
opwekkers moe kunnen uizeten; anders heb je eveel energie. Hier moe op Europees niveau inegraal
beleid op komen, zoda we samen kunnen werken me bijvoorbeeld smar grids. We hebben nie alleen in
he hoogspanningsne, maar ook in he laagspanningsne smar grids nodig, omda we daarmee de vraag
kunnen beïnvloeden. Op huishoudenniveau zouden we de aanvoer moeen kunnen regelen me eencompuerje die aan he smar grid hang. Nederland is daar momeneel heel goed in; universieien van
Delf en Eindhoven en KEMA zijn de groe research rekkers en kunnen daar veel in gaan beekenen als ze de
kans krijgen.
“Energie opwekken me saellieen heef poenie, maar is nu nog e gevaarlijk”Me saellieen in banen rond de aarde energie opwekken heef wel poenie, maar bij he erugbrengen
naar de aarde kom zoveel elekromagneische sraling vrij da he e gevaarlijk is. He is bes mogelijk da
we daar in de oekoms ies op verzinnen, maar dan moeen we wel opschieen wan zonder ossiele
brandso krijgen we rake de luch meer in. We hebben ossiele brandso dus nodig om de ransiie voor
elkaar e krijgen.
“De aarde kan nie meer dan 2 miljard bewoners dragen”Demograen voorspellen da er in 2050 9,5 miljard mensen op de aarde leven, maar volgens mij kan deze
aarde op den duur nie meer dan 2 miljard bewoners dragen en aanzien van alle grondsoffen. Bovendien
moeen deze 2 miljard mensen hun energiegebruik op z’n mins halveren. In he boek “Grenzen aan de
groei” ui 1972 sond een model waarin sond da we ussen 2010 en 2020 over de grenzen van de groei heen
zouden gaan. En inderdaad; we zien he gebeuren. In de periode na WOII en nu zijn we zo waanzinnig slech
me onze grondsoffen omgegaan. En dan e bedenken da we he wel kunnen voorkomen. Helaas word de
oepassing van echniek gedreven door prijs. En energie is gewoon veel e goedkoop gewees.
“De producie van ruwe olie neem a: een probleem voor de Roterdamse haven”De IEA heef in de World Energy Oulook van 2010 voorspeld da de producie van ruwe olie serk erugloop
de komende jaren. Roterdam heef wee problemen wa da beref. Roterdam heef wee groe onvangs-
en mengerminals voor ruwe olie en grooschalige chemische indusrie. Roterdam bevoorraad ach
raffinaderijen, vij in Roterdam zel, wee in Duisland en een in België. Als er een derde minder olie word
aangevoerd, heef da een enorme impac op he geheel. Bovendien kunnen de raffinaderijen nie zo goed
me hele zware olie overweg. Lichere olie kom me name ui Saoedi-Arabië en we zien da die olie seeds
minder naar he Wesen kom. Wa er overblijf is hele zware olie, en die kan Roterdam me de huidige
inrasrucuur nie aan. Een andere mogelijkheid is hele liche olie die meekom me de producie van “na
gas”. Maar de nieuwe gasvelden zijn me name droog gas, dus daar zi weinig oekoms in. Ik denk da er
geen raffinaderijen meer zijn in 2100. Shell is nu al bezig om raffinaderijen e verkopen!
“Roterdam word een belangrijk op- en overslagpun voor biouels”Roterdam wil zich nu gaan richen op biomassa, maar ze plannen da naas olie e gaan doen. Ze zouden
da in plaas van de olie-indusrie moeen onwikkelen. We hebben in Nederland e weinig landoppervlake
om alle (biochemische) energie die we nodig hebben zel op e wekken; he zal geïmporeerd moeen
worden. De Roterdamse haven word daaroe een belangrijk op- en overslagpun voor biouels. Er zal in debiochemie ook werkgelegenheid onsaan, maar he een zeer kapiaalinensieve indusrie is da in
verhouding weinig arbeid oplever. Dus he is e hopen da er in de oekoms nie eveel mensen in die
regio wonen die om werk vragen.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 69
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 76/96
“We gaan producen dicher bij huis zoeken, ranspor word e duur”Door de verdergaande globalisering zullen we ophouden me he imporeren van boujes en moerjes van
verre landen. Ik voorzie een heel ander sociaal-economisch model: regionalisering. Momeneel zoeken we
alijd naar de laagse kosprijs, maar in de oekoms zal ranspor zo kosbaar worden door prijs en
beschikbaarheid van energie da we producen dicher bij huis gaan zoeken. Da heef een groe impac op
de conainerschepen in de Roterdamse haven. Regionalisering beeken da bedrijven seeds meer
zelvoorzienend worden en de oelevering houd je wel, maar in een hele andere conex dan nu.
Dus we gaan naar regionalisering me uiwisseling ussen regio’s via reinen in Europa. He is van groo
belang da we inveseren in hogesnelheidslijnen naar Frankrijk en Duisland, omda Schiphol een hybride
vlieg- en reinsaion word in de oekoms. Ten Seeds meer vliegverkeer word nu al via Frankrijk geleid.
Inerconinenaal vliegen zal nog een ijdje door blijven gaan. In 2025 hebben we sraks drie hubs: Londen,
Parijs en Frankur. De res gaa allemaal me de rein. We moeen aansluien op he newerk.
“He inwoneral van de regio is aankelijk van de acivieien in die regio”Er wonen zoveel mensen in een regio als een regio kan hebben, da is weer aankelijk van wa er gebeur in
een regio. We gaan erug naar arbeidsinensievere, gemengde agrarische bedrijven in plaas van de
gemechaniseerde bedrijven. Er zullen dus veel meer mensen in de agrarische secor werken, en de boonjes
komen nie meer ui Kenia.
Groe spaarbekkens o ruime voor rivieren saan op gespannen voe me de agrarische behoefe. De manier
waarop we me waer omgaan is erg aankelijk van he landgebruik.
Gesprek op 7 maar 2011 me Douwe van Rees
verslag door Lineke Boterhuis
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 12
In gesprek me
Eric Luienprovinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en
direceur van Eric Luien Landschapsarchiec BNT.
Einde aan he paradigma rood-groen“He gebied Rijnmond-Drechseden heef voor mij de agelopen jaren relië gekregen. De eerse observaie
die daarbij in mij opkom, is da he binnen de Drechseden wel heel erg draai om Dordrech. Da is en
blijf vanwege de hisorische kwaliei en de locaie de kwaliaieve drager voor de zwerm aan woongebie-
den eromheen. O he landschap rond Dordrech zo blijf o da he de komende honderd jaar als gevolg
van sedelijke druk och onwikkeld word, is serk aankelijk van de regionale beekenis als mogelijke
locaie voor woningbouw. Zowel de noordkan als de zuidkan van Roterdam zijn eigenlijk heilige grond
geworden. Je kun nie meer bouwen in Midden-Delfland, Hoeksche Waard en he Groene Har. Er zijn nog
maar een paar venieljes waarlangs evenuele aanzwellende woningvraag geaccommodeerd zou kunnen
worden. Mijn bijdrage aan de discussie: ik vind da men zich minder rechlijnig moe opsellen. Die
rijksbufferzone van IJsselmonde verhoud zich nu eenmaal lasig o de logische nieuwsgierigheid naar da
gebied. We moeen onderzoeken hoe je woningbouw daar kun inzeten om vooral de kwalieisverbeering
vorm e geven. Dus nie als een soor volgende uirol van he ‘senen enenkamp’, zoals Carel Weeber da
noemde, maar door he opbouwen van nieuwe kwalieien.
Mijns inziens moeen we de dichoomie ussen rood en groen egen he lich houden. Er kunnen verbindin-gen worden gelegd ussen die wee secoren, om uieindelijk de kwaliei van bijvoorbeeld sads- en
dorpsranden e verbeeren. Ik associeer he resricieve beleid van die comparimenen rood en groen heel
erg me naoorlogse wederopbouw. In he comparimen rood heef di geleid o nieuwe sedelijkheid; in
he comparimen groen heef he geleid o drasische herverkaveling van he landschap. He landelijke
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 77/96
gebied is daardoor undameneel van srucuur veranderd en heef een enorme ransormaie doorgemaak.
Vanui een naoorlogs perspecie – ‘Nederland moe er weer bovenop komen’ – is da verklaarbaar, maar
inmiddels is he volsrek acherhaald. Er zijn allerlei redenen om he paradigma rood-groen in e ruilen
voor een beer paradigma. He gaa egenwoordig nie meer om de wederopbouw van dingen die verloren
zijn gegaan. We moeen veel meer op kwaliei dan op kwaniei gaan suren. Wildernis en sedelijkheid
kunnen elkaar als een conraskwaliei gaan reffen en als wee uiersen naas elkaar besaan, zoals in he
geval van de Nieuwe Biesbosch.
Hoewel o nu oe werd verrouwd op ‘rood blijf rood en groen blijf groen’, saa die overuiging seeds
vaker er discussie. Da geld bijvoorbeeld voor he Groene Har, omda daar sprake is van krimp: as we speak
is in de kernen van he Groene Har de woningvraag aan he ombuigen. Kernen die alijd gemik hebben op
‘he gemiddelde’, moeen nu op zoek naar een manier om zich in de oekoms e profileren. He is
ineressan om na e denken over de vraag wa nu bepaal o een gebied als Delapoor van kleur gaa verschieen. Een drijvende krach daaracher is denk ik de havenaciviei. De haven, die o nu oe de
neiging heef gehad om landuiwaars e denken en e handelen, heef nu zijn buiengrens bereik en is
seeds meer geneigd om landinwaars en verder weg dan alleen Roterdam sraegische posiies in e
nemen, riching de Beuwelijn, de A15-corridor, de rivieren… Daar gaan nieuwe knooppunen onsaan die
de Roterdamse haven o aan Nijmegen en zels verder gaan beïnvloeden. Dus de A15, de Beuwelijn en
Maas-Waalcorridor is een belangrijke as en die zal zijn dynamiek behouden. He is lasig om da inzich e
verbinden aan een bufferzonesaus: die wee verdragen elkaar eigenlijk nie. Je kun nauurlijk zeggen: de
bufferzonesaus is een sok acher de deur waaraan we als principe vashouden. Wanneer je dan och ies
wil onwikkelen in zo’n gebied, moe da op hoogwaardige wijze. ‘Bufferzone’ is dan nie meer synoniem
aan ‘nooi meer versedelijken’.”
Bereikbaarheid als drijvende krach De Zuidvleugel is een ander verhaal dan he Groene Har, maar ook daar vinden verschuivingen plaas. De
belangrijkse rend die zich daar voordoe is herschikking van woningvraag en -aanbod. De belangrijkse
krachen daaracher zijn sabilisaie van de demografische groei, nabijheid van werk en he mobilieis-
vraagsuk. Compace seden worden compacer en bereikbaarheid en oegankelijkheid worden belangrijke
crieria. Gezien op de as Amserdam-Anwerpen lig Roterdam op een goede plek. Ik denk da he inra-
srucuurnewerk in de oekoms nog nadrukkelijker surend zal zijn voor de plek waar mensen zich willen
vesigen.
Zowel ysiek als maaschappelijk zijn de haven en sad seeds meer gescheiden. He zijn wee werelden
geworden. Daarmee is ook de onwikkeling van de sad los komen e saan van de onwikkeling van de
haven: zowel in economisch als in sociaal opzich. Ook voor wa beref sedelijk en landelijk gebied denk ik
da de conrasen groer zullen worden. He Groene Har gaa een oekoms als jungle egemoe. Wa mij
beref kan he nie vroeg genoeg een inegraal waerbergingsgebied worden: da is goed voor he Groene
Har, voor de mensen, voor he waer, voor de nauur…
Zaken als de onwikkeling van de Zuidplaspolder zijn in essenie geen duurzame oplossing, wan je pomp
jezel su. Maar vanui he bereikbaarheidsperspecie is de onwikkeling van die polder wel begrijpelijk.
Dus da is ineressan: wa worden de nieuwe concurrerende mechanismen? Onder welke omsandigheden
kan de prioriering van zaken als bereikbaarheid en waerveiligheid veranderen?”
Ruimelijk kwaliei: eenheid van handelen“Kwaliei is voor mij vooral een nutig begrip in conexuele zin: in de realisaie van glas- en uinbouw heb
je he over andere kwaliaieve aspecen dan in de realisaie van een nauuronwikkelingsgebied. Ten
weede: ruimelijke kwaliei heef geen avoriee secor. He is dus nie zo da uibreiding van de nauur
auomaisch bijdraag aan ruimelijke kwaliei. Ik ken nauurgebieden die me lage ruimelijke kwalieizijn uigevoerd en sedelijke gebieden die om door een ringeje e halen zijn. Mijn selling is seeds: he
maak nie ui welke kleur sif je in je hand heb: binnen alle opgaven is er sprake van een kwaliaieve
ambiie. Dus zowel sadsonwikkeling en aanleg van inrasrucuur als de aanleg van nieuwe nauur moeen
aan kwaliaieve crieria voldoen.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 78/96
Meer in he algemeen associeer ik ruimelijke kwaliei me eenheid van handelen: onder dezelde
ruimelijke omsandigheden hezelde blijven doen. Di principe is hisorisch gezien alijd volgehouden en
je zie he bijvoorbeeld erug in de Nederlandse veenweidecomplexen en droogmakerijen: al die gebieden,
me ongeveer dezelde ysieke eigenschappen, zijn op dezelde wijze ongonnen, als een eindeloze
herhaling van zeten. Maar wij leven in een ijdsgewrich waarin we geen eenheid van handelen meer
nasreven, omda de ruimelijke orde en de ruimelijke inveseringen in Nederland egenwoordige in kleine
sukjes zijn opgedeeld.
Suren op ruimelijke kwaliei beeken dus voor mij: proberen eenheid van handelen e bereiken binnen
de respecievelijke programma’s. Nauurlijk realiseer ik me da de aanleg van provinciale weg X weer door
andere acoren word beïnvloed dan de aanleg van provinciale weg Y. Maar wa mij beref mogen in de
kwaliaieve beoordeling ervan principes van eenheid van handelen de oon zeten. Di klink absrac,maar he kom in eie neer op: hezelde blijven doen oda de omsandigheden werkelijk anders
aangeven. En he beeken dus ook: geen arisiek gedoe, geen vormwil, geen beeldende kuns. Da zijn
allemaal onsnappinkjes. Eche ruimelijke kwaliei zi nie in een kunswerk, maar in he rajec zel:
ruimelijke kwaliei bereik je door heel goed e begrijpen waar de opgave over gaa en zo dich mogelijk
egen de essenie van die opgave e blijven aanschurken.
Ik heb gemerk da ruimelijke kwaliei in de wandelgangen verengd is geraak o visuele kwaliei. Maar
ruimelijke kwaliei is ook voor blinden: eisen aan ruimelijke kwaliei gaan verder dan hoe ies erui zie.
De doelmaigheidskan vind ik buiengewoon belangrijk: he moe goed in elkaar ziten en duurzaam
kunnen blijven uncioneren.”
21e
eeuw: hergebruik en heronwikkeling “In he algemeen dur ik wel e zeggen da in conras me de 20e eeuw, waarin he vooral ging over ‘nieuw ’,
he in de 21e eeuw vooral gaa over hergebruik, heronwikkeling en heronwerp. De 20e eeuw was de eeuw
van de sadsuibreidingen, de nieuwe Flevopolders, de Delawerken, Schiphol, de Roterdamse haven… alles
vermenigvuldigde zich bijna grenzeloos. Da gaan we in de komende eeuw nie meer meemaken. We
hebben heel veel. Laen we nu eens kijken hoe we de benuting daarvan kunnen vergroen. We zullen seeds
vaker inerveniëren in wa er al is, en die inervenie mag bes gromazig zijn en een drasische renovaie o
ransormaie impliceren. We zullen veel meer op een spoor gaan ziten van he beer inzeten, verraaien
en verbeeren van wa we hebben.”
Democraie van waerveiligheid en risicoaccepaie“Voor de organisaie van waerveiligheid spelen er naas de ysieke aspecen ook kwesies als: wa vind de
burger een zinvolle manier om aan de waerkwesie e werken? Hoe berokken voel de burger zich hierbij?
Wa is de schaal waarop mensen hun veiligheid beoordelen? Ik denk da de schaal waarop we werken aan
waerveiligheid in de oekoms kleiner word. Omda he gaa om orse inveseringen van gemeenschaps-
geld, willen burgers concree zien hoe die veiligheid om hen heen gesale krijg. Je kun een vergelijking
rekken me de discussie over de energievoorziening. Hoewel men enerzijds nog redeneer in ermen van
‘groer en cenraler’, zijn er anderzijds al veel iniiaieven voor decenrale energievoorziening. Wijken
hebben hun eigen cenrale en organiseren hun energievoorziening efficiën. Ik kan me voorsellen da ook
in de discussie over waerveiligheid zo’n soor beweging van schaalopimalisaie gaa opreden – mede als
gevolg van de opselling van de burger en aanzien van veiligheid en he verrouwen in de overheid.
Uieindelijk zal de schaalverkleining van de waerveiligheidsorganisaie ook ruimelijke consequenies
hebben. En da leid weer o vragen als: hoe kunnen we hergeschike woningvraag- en aanbod koppelen
aan die schaalverkleining?
Er zullen egelijkerijd endensen van schaalvergroing blijven. De mobilieisseer, groe inrasrucuur:daar zie je vooral upgrading. Maar op andere maaschappelijke vragen en ruimelijke kwesies krijg je juis
een downscaling. We gaan van he ‘regionale midden’ naar een siuaie waarin verschillende hema’s ieder
hun eigen schaalniveau kennen.
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 79/96
In een essay in he door VROM uigegeven Ruimelijk onwerpen me Waer sches ik wee sporen waarlangs
waerveiligheid in de oekoms gesale zou kunnen krijgen. In he eerse scenario word de waeropgave
gezien als ies wa je nie lokaal kun organiseren, maar waarvoor je de groere samenhang der dingen
moeen oppakken. Ik vind da een aanrekkelijk vergezich, omda daarmee de versnippering die zich heef
voorgedaan in de Nederlandse ruimelijke inriching misschien weer wa compenserende krachen krijg.
He luk ons in di scenario om de bovenlokale kan van de waeropgave onder de aandach e brengen.
He andere scenario is een siuaie waarin de Nederlandse ruimelijke orde en daarmee ook de inveserin-
gen in waerbeheersing en –veiligheid lokaal gedefinieerd en gedimensioneerd e zijn. He Nederlandse
culuurlandschap en de Nederlandse sad worden seeds meer een amalgaam van kleine dingen, die – welis-
waar in he kader van een veel groere opgave – lokaal worden bedach, beaald en uigevoerd. Je zie deze
onwikkeling bijvoorbeeld in he programma Ruime voor de Rivier, da is opgedeeld in meer dan 30
projecen die heel lokaal gedimensioneerd zijn. Is me al die verschillende projecen uieindelijk helandschap van he rivierengebied in zijn oaliei gediend? O verkruimel he seeds verder? In mijn opiek
leid he onbreken van eenheid van handelen o acheruigang van de kwaliei van he landschap.”
Anemend verrouwen in de overheid verander eisen aan waerveiligheid“De bereidwilligheid van de samenleving om e rekenen op de overheid neem a. Mijn buurvrouw, die
hoogopgeleid is, zei: ‘Ik leg och gewoon een roeiboo op zolder. Wan iedereen zeg wel da he veilig is,
maar wa nou als och een groe oversroming kom?’ He verrouwen in ‘we hebben he onder conrole,
gaa u maar rusig slapen’ blijk een grens e hebben, me alle gevolgen van dien voor de capaciy o ac van de
overheid. We hebben honderd jaar verrouwd op een overheid die he goede me ons voor had. Maar ik
signaleer een rend da we de overheid seeds meer zien als een parij in een groer amalgaam van krachen,
mechanismes en belangen, die zich soms ook egen he individu kunnen keren. Er kom ussen nu en 2100
sowieso een oversroming. Dan gaan mensen opnieuw denken: hoe is de waerveiligheid nu eigenlijk georganiseerd? Hoe is he mogelijk da ik me mijn aankelijkheid van oppervlakewaer moe verrouwen
op een burgemeeser sroomopwaars? Da soor dingen maken de burger ongerus .”
Gesprek op 22 maar 2011 me Douwe van Rees & Marco Vermeulen
verslag door Saskia Solk
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
In gesprek me
Hans Oosersdijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Daarnaas is hij voorziter van de STOWA
(Siching Toegepas Onderzoek Waerbeheer) en voorziter van de siching Waeropleidingen.
Als je de lijnen vanui de geschiedenis doorrek, ze de sedelijke onwikkeling zich door“ Voor onze aak op he gebied van ruimelijke advisering kijken wij ook 50 o 100 jaar voorui. Wij zijn van
mening da me de economische krach de sedelijke onwikkeling eerder word verserk dan da zij a zal
nemen. In onze scenario’s houden wij dan ook geen rekening me de mogelijkheid da de regio leegloop
en iedereen naar Arnhem verrek. In onze ogen is da nie plausibel. Dergelijke bewegingen heb je in de
geschiedenis ook nooi gezien.
Als je naar de scenario’s van de haven kijk is krimp ook zeer onwaarschijnlijk. Roterdam is een van de
groose havens er wereld en de verwachingen zijn da ze nog verder doorgroeien. Nie alleen op de
Maasvlake, maar ook he havengebied zel.Juis doorda je honderd jaar voorui kijk, kan je de lijn van de agelopen decennia wel doorrekken. In he
verleden zijn er nauurlijk wee wereldoorlogen gewees en economische crises die de onwikkelingen
geremd hebben en he is nie ui e sluien da da in de komende honderd jaar zich ook voor zal doen. Maar
in groe lijnen is de rend verdiching en versedelijking en die rein dender wel door.”
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 73
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 80/96
Hoeveel geld hebben we over voor he garanderen van waerveiligheid?“Een onzekerheid die mij bezighoud, mede doorda hij zich al in de prakijk voordoe, is he garanderen
van waerveiligheid in di gebied. Naas een echnische vraag is da och vooral een kwesie van “Hoeveel
geld hebben we daar voor over?”. De oplossingen die we over honderd jaar gebruiken, hangen hier serk
mee samen.
We bealen nu 20 o 25 miljoen euro per kilomeer dijk. Da is inernaionaal gezien de hoodprijs! Deze
hoge kosen zijn voorgekomen ui een enorm welvarende samenleving die landschappelijke en culuurhis-
orische waarden willen beschermen. Wij bouwen de dijken om alle huizen o andere objecen heen. Di
maak de aanleg van onze dijken erg kosbaar.”
Mij val op da als er daadwerkelijk geïnveseerd moe worden in dijken, men liever voor
radiionele mehodes kies die zich bewezen hebben.“Een andere belangrijke onwikkeling die we nie kunnen voorspellen is de echnologische onwikkeling.
Gaan we radiioneel door me he ophogen van de dijken o sappen we over op een syseem van meer
beweegbare keringen? Da beeken da we nog meer moeen inveseren in he beheersbaar maken van
deze dela. Als we de dela beheersbaar willen maken, zijn die echnische innovaies noodzakelijk.
In Nederland zijn we bes goed in he onwikkelen van nieuwe echnieken. Mij val echer op da als er
daadwerkelijk geïnveseerd moe worden in nieuwe dijken, men liever voor radiionele mehodes kies.
He is ypisch Nederlands om ‘door e breien’ op besaande echnieken en dus blijven we de oude dijken
ophogen. Ik verwach da da over honderd jaar nog seeds zo is. Wel zullen er dan nieuwe, bewezen
echnieken zijn, waardoor dijken misschien smaller zijn o zo robuus zijn da er ook op gebouwd kan
worden. Dan open je ineens een nieuw scala aan mogelijkheden. Tussen nu en honderd jaar zullen hier
meer mogelijkheden door onsaan.
He bijzondere bij de Ooserscheldedam is da nie de innovaie en echniek dominan zijn gewees, maar de maaschappelijke wens om de ecologie de ruime e geven. Ik denk da innovaies in Nederland serk
gedreven worden door he zoveel mogelijk openhouden van opies en he acilieren van zoveel mogelijk
uncies. Di is ypisch een gevolg van he Nederlandse polderen. De wens om iedereen evreden e houden
maak radicale innovaies mogelijk.
Daarnaas versnellen rampen de besluivorming. Als hier opnieuw een waersnoodramp als in 1953
plaasvind, zal men heel snel overgaan o radicale maaregelen.”
Hersrucurering van besaande gebieden is een groe uidaging “Ik ben lang bezig gewees me discussies over he bouwen van nieuwe wijken op een niveau van 7 meer
onder NAP. De Zuidplaspolder is hier een voorbeeld van. Negen van de ien expers zeiden “Hier moeen we
nooi aan beginnen. Op he laagse pun van Nederland en me de verwache klimaaverandering, moe je
daar nie willen bouwen”. Wij hebben ons daar alijd egen verze. Juis me de nieuwe beschikbare kennis
en echnieken kunnen deze wijken veel veiliger gebouwd worden dan de besaande wijken in bijvoorbeeld
Alexanderpolder o Capelle aan de IJssel. Hier liggen wijken namelijk ook meer dan zes meer onder NAP,
maar deze zijn nie gebouwd me de inzichen van nu, maar van honderd jaar geleden. Juis hier kom je
voor groe hersrucureringsopgaven als je kijk naar de hoeveelheid oppervlakewaer en de kwaliei van
de keringen rond die wijken.”
De periodiciei ussen waersaakundige opgaven en ruimelijke ordening zou rechge-rokken moeen worden“Ik denk da je in de sad wel mogelijkheden heb om de waersaakundige opgaven e gaan samenbrengen
me de ruimelijke opgaven. Nu zijn die sporen volsrek los van elkaar, ze hebben een hele andere
periodiciei. He zou dom zijn als we voor de komende honderd jaar die sporen nie gelijk rekken. De
Maasboulevard bijvoorbeeld zal nog wel 30 o 40 jaar goed blijven liggen. We ween dus da we die dijk
rond 2040 moeen verhogen. Daar moe je op ijd over gaan praen me de sad Roterdam, zoda hier rekening mee gehouden kan worden me de ruimelijke planning. Zo is er langs de Hollandse IJssel
ongeveer 20 kilomeer linbebouwing. Voor he verbreden en versevigen van die dijken zullen huizen
plaas moeen maken voor de dijk o moe de dijk om huizen heen gebouwd worden. Als je een horizon van
winig o derig jaar heb, is een goede en goedkope realisaie van de dijk gemakkelijker dan als je een
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 81/96
horizon haneer van vij jaar.”
Er zullen zich alijd rampen blijven voordoen. Di leid echer nie o radicaal andere keuzesop he gebied van ruimelijke ordening in Nederland“Groe rampen zoals de waersnoodramp in 1953, maar ook incidenen als in Wilnis, flakkeren alijd direc
de discussie aan over he veiligheidsniveau en voorzieningen die geroffen moeen worden. He ‘Ruime
voor de rivier programma’ en de ‘noodwe dijkverserkingen’ zijn voorbeelden van maaregelen die door
incidenen zijn geïniieerd. Als je op lange ermijn kijk naar de impac, zie je echer da mensen och alijd
bij he waer blijven wonen en da de risico’s die da me zich meebreng voor lie worden genomen.
Na de ramp van 1953 zijn de veranwoordelijkheden van de waerschappen eruggehaald naar de overheid.
Door deze opschaling is he mogelijk gewees om grooschalige projecen als de delawerken e realiseren.
Wa je nu zie is da deze veranwoordelijkheden juis weer meer naar de waerschappen worden verscho-
ven. Di beeken nie da he in de oekoms nie meer mogelijk is dergelijke groe projecen neer e zeten.De overheid zal dan namelijk he voorouw nemen en opdrach geven aan de waerschappen.”
Deladruke en Delahaas “Er zijn heel veel mensen die zich willen bemoeien me he delaprogramma, bijvoorbeeld de gedepueer-
den. Zij worden echer beïnvloed door besuursperiodes die aflopen en waarna resulaen gepreseneerd
moeen worden. Di is srijdig me de ijdshorizon van honderd jaar van he delaprogramma. He delapro-
gramma is nie een programma waar je als besuurder mee kan scoren en da moe je dus ook nie willen.”
Welk veiligheidsniveau is accepabel?“Voor mij is de crux hoe de gemiddelde Roterdammer erui zie in 2100 en wa zijn houding is en opziche
van waerveiligheid. Welk veiligheidsniveau is accepabel? We leven nu in een samenleving waarin maar
heel weinig risico’s worden geaccepeerd. Trek die lijn zich door? Wa daarmee samenhang is de welvaar.Is er geld om de risico’s a e dekken en hoeveel heef men daar dan voor over?
Je kan je ook voorsellen da de houding en opziche van oversromingen verander. Je zie da nu al bij he
Noordereiland in Roterdam. Di is een eiland in de Nieuwe Maas waar geen dijk omheen saa. Gemiddeld
eens in de wee jaar kom he waer zo hoog e saan da de gemeene alle bewoners oproep hun auo’s weg
e halen omda he waer op de kade kom e saan. Hier vinden de mensen da normaal en zien da nie als
probleem. Terwijl da nie word geaccepeerd als je nu een wijk buiendijks gaa onwerpen.”
De veranwoordelijkheid kom seeds meer bij de burger e liggen“Een ineressan vraagsuk da hier doorheen loop is die van de eigen veranwoordelijkheid. In welke mae
ben je als burger zel veranwoordelijk voor je waerveiligheid en de schade als gevolg van oversromingen?
He Hoogheemraadschap word wel eens aangesproken door belanghebbenden die schade o las hebben
door hoge waersanden. Over he algemeen winnen wij al deze zaken. He Hoogheemraadschap heef
namelijk een inspanningsverpliching en geen resulaaverpliching. In Wilnis loop nu ook een zaak egen
he waerschap. De uikoms is zeer belangrijk voor de aansprakelijkheid van waerschappen in Nederland.”
Hoe houden we voldoende zoewaervoorziening van hoge kwaliei?“Verziling is geen probleem voor de sysemen in de sad maar heef vooral impac op he landelijk gebied
en de indusrie. He minder voorradig hebben van zoewaer en daar zuiniger mee omgaan, is wel ies waar
men zich seeds meer mee bezig gaa houden. De waercyclus sluien kan een onwikkeling zijn die zich
verder doorze. O di gebeur hang a van de oekomsige beschikbaarheid van zoewaer. Anderhal jaar
geleden had ik hier een Turkse delegaie op bezoek en verelde hen hoe we hier dagelijks honderd miljoen
lier avalwaer schoonmaken en wegpompen in de Maas. Da is ies da zij nie konden geloven, omda de
prijs van schoon waer in Turkije erg hoog is. In Nederland is de prijs van schoon waer relaie verwaarloos-
baar. Aankelijk van hoe de klimaasverandering zich doorze, kan de prijs van schoon waer in Nederland
ook kunnen sijgen, waardoor he lonend word om de cyclus e gaan sluien.”
Gesprek op16 maar 2011 me Paul de Ruijer en Marin Hulsebosch
verslag door Douwe Bekenkamp
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 75
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 82/96
In gesprek me
Peer van Rooyiniiaienemer en codireceur van Siching NederLandBovenWaer
Projeconwikkelaars denken da de bouw van dure huizen genoeg is, maar he is he voorzieningenniveau da een buur aanrekkelijk maak “Wij doen al jaren onderzoek en daarui blijk keer op keer; de overheidsgelden worden seeds schaarser,
omda je seeds meer uigaven heb aan bijvoorbeeld beheer, onderhoud, behoud, reconsrucie en
hersrucering van de gebouwde omgeving. Daarnaas heb je demografische uidagingen: krimp lig op de
loer, vooral in de zuidvleugel van de Randsad, die er minder florissan voor saa dan bijvoorbeeld
Amserdam en Urech. Ik ben zeer scepisch over de ambiies en dromen over di gebied en vrees da he er
nie van gaa komen. Projeconwikkelaars blijven de denkou maken da kwaliaie hoogwaardige huizenhe belangrijks zijn voor een succesvol projec, maar he gaa ook om de omgeving waarin da huis saa.
En de inriching van die omgeving word nog seeds overgelaen aan de overheid, maar die kan he
simpelweg nie meer bealen.
Je zul alijd een hoeveelheid nieuwbouw van huizen en kanoren nodig hebben, en daarnaas moe er ook
ransormaie van besaande bouw plaasvinden. Oude woningen en kanoren voldoen op een gegeven
momen nie meer. De aanallen die we de laase 10 à 15 jaar voor nieuwbouw hebben gehoord, kloppen
echer nie. Prognoses van woningcorporaies van 90.000 nieuwe woningen per jaar zijn mijns inziens ech
veel e hoog; misschien da je o de helf kom. En voor kanoren is he weer een ander verhaal, daar is
geen oename meer gewens. Al zul je in de oekoms door veroudering alijd nieuwbouw nodig hebben,
om per saldo op hezelde aanal kanoren ui e kunnen komen.”
De spiraal Kwaliei-Kapiaal-Kennis lig vooral op de A2-as en nie inRijnmond-Drechseden“Trends in de hele wereld laen zien da he voorzieningenniveau van een gebied seeds meer aan belang
oeneem. Als je nie in de 3K-spiraal Kwaliei-Kapiaal-Kennis mee kun draaien, heb je als sad Roterdam
een probleem. Die spiraal lig naar mijn mening nu al meer op A2-as: Amserdam, Urech, Den Bosch en
Eindhoven. Dáár is he momeneel aan he gebeuren en da jaag elkaar seeds meer aan. Jongeren hebben
al decennialang een voorkeur voor di gebied, vanwege de aanwezigheid van voorzieningen waarvan ze
aankelijk zijn. Roterdam kom nie mee in de spiraal Kennis-Kapiaal-Kwaliei: de kenniswerkers willen
er wel werken, maar liever nie wonen, dus kapiaal is er e weinig. De kwaliei van de regio laa ook e
wensen over, dus de volgende generaie voel zich nog minder aangerokken. Hoodkanoren rekken weg
naar Amserdam, Londen o Parijs. Als je dan uigaa van he maximale scenario van 24 miljoen, dan zie ik al
die exra inwoners vooral naar die A2-as rekken, en kiezen voor een woning ussen Amserdam en Urech,
zoals he Gooi, o och ook misschien Almere. En in zuidelijke riching worden plaasen als Geldermalsen
aanrekkelijk.
Ik zie ze nie snel kiezen voor een woning in een havensad als Roterdam, waar relaie weinig kwaliei e
vinden is. Om deze beweging een hal oe e roepen en kwaliei e behouden, zou je als Roterdam ies
onorhodox moeen gaan doen, zoals men ook in havensad Hamburg heef gedaan: regelluwe zones
creëren, o hemawijken opzeten, waar mensen voor weinig geld een woning kunnen kopen en
opknappen.”
Als je ech werk maak van energieneurale woningen, rek da mensen weg ui dure sedenals Amserdam en Urech “Ik heb in Kroaië krimpgebieden gezien en denk nie da he hier zo erg zal worden. Je heb daar een
beperkere economie dan hier. De overheid kies daar voor inveseren in de economisch serkse regio’s, da
zie je hier in Nederland overigens ook. Je zul dus als regio ies bijzonders moeen laen zien, wil je nieauomaisch in die neerwaarse spiraal erechkomen.
Sel bijvoorbeeld da je ech werk maak van energieneurale woningen, die ook nog eens beaalbaar zijn,
koop én huur, dan rek da mensen weg ui seden als Amserdam en Urech, waar wonen duur is. Als je
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ76
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 83/96
dan ook nog werk kun aanbieden me een zekere allure, heb je he weer aardig op de ri.
Aan de andere kan van he specrum voor de oekoms zie ik de mogelijkheid da de kenniswerkers massaal
wegrekken en alleen de kansarmeren overblijven. Daar moe wel werk voor besaan. Er zal nauurlijk alijd
werk in de haven blijven besaan, maar da is nie genoeg voor de hele regio. De diensverleningssecor zi
vooral langs de eerdergenoemde A2-as. Misschien moe je voor he Rijnmond gebied denken aan bijzon-
dere vormen van nijverheid: MKB-bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in een bepaalde indusriële
niche. Je zie da ook langs de A59, waar zich een concenraie van bedrijven in meaal bevind, die Meal
Valley word genoemd. Rijnmond-Drechseden zou ook zo’n specialisische niche voor zichzel moeen
creëren. He mees logische zou zijn om e zoeken naar nijverheid die een relaie heef me waer. Wan die
haven en he waer zijn er och. Benu de kansen die he waer je bied om innovaieve diensen e leveren!
Dan kun je de spiraal doorbreken.”
Emoie speel een nie e onderschaten rol bij de keuzes die he besuur maak “Er zijn bij de overheid egengeselde bewegingen aan de gang. Noodgedwongen zullen overheden meer los
moeen laen omda men anders de vooruigang versik. Beuteling leid er immers oe da elk iniiaie
doodslaa.
He mechanisme om risico’s e mijden, verserk door de veeleisendheid van de Tweede Kamer, zal nog even
zo blijven. Echer, op langere ermijn zullen overheden moeen leren zaken los e laen en vooral een
acilierende rol e vervullen, anders belemmer je de onwikkeling van de economie.
Zolang de overheid blijf doen wa ze nu doe, is Nederland een van de veiligse dela’s van de wereld. Je
loop hier een minimale kans om e verdrinken. Hoe lang de overheid hiermee kan doorgaan gezien de
hoge kosen, is een poliieke kwesie die vooral om emoie draai. Als er een ramp gebeur, is er even alleaandach voor de waerveiligheid in da gebied, maar vijfien jaar laer, als de emoies zijn bedaard, kan er
in hezelde gebied och weer besloen worden om e gaan bouwen. Emoie speel een nie e onderscha-
en rol bij de besuurlijke besluivorming.”
100% waerveiligheid besaa gewoon nie; je mag soms bes even merken da je leef me waer“Hoe ver moe de overheid gaan in haar sreven naar waerveiligheid? Er word in di verband vaak
gesproken over een gedifferenieerd veiligheidsniveau. Da klink heoreisch aanrekkelijk, omda een deel
van de veranwoordelijkheid naar de burger verschuif, die er zel voor kan kiezen om zich bij e verzekeren.
Maar he maak de och al groeiende complexiei in de samenleving nog groer en he is de vraag o burgers
deze complexiei aankunnen. Er zullen groepen zijn die hier de dupe van worden. Bovendien zullen de
verzekeraars deze veranwoordelijkheid ook nie graag op zich nemen, wan de risico’s zijn groo. Je zul dus
in elk geval een sevige basisveiligheid moeen nasreven, zonder door e slaan; verhalen over 6 meer
zeespiegelsijging zijn ech onveranwoord.
Wa Roterdam goed doe, is op bepaalde plekken in de sad duidelijk maken da een flinke regenbui nie
onmiddellijk wegloop, en da er dus even waer op die plek blijf saan. He word daardoor duidelijk da je
als bewoner in da gebied een relaie me waer heb. Daarmee groei he bese da 100% veiligheid gewoon
nie besaa, ook al woon je in de veiligse dela er wereld. Je mag a en oe bes even merken da je leef
me waer. Als men da nie accepeer, moe men bereid zijn om 300% meer rioolheffing e bealen. Wan
da is de keuze: drie keer per jaar waer op sraa acceperen o ors hogere kosen voor de riolering bealen.”
Zoewaerschaarse is geen issue; aan koelwaer kan wel een gebrek onsaan“Als he klimaa in he empo verander da we de laase decennia hebben gezien, voorzie ik geen proble-
men voor de zoewaervoorziening in he gebied Rijnmond-Drechseden, op voorwaarde da we een suk slimmer omgaan me grondwaer en he vashouden van regenwaer; er zijn genoeg bekkens in de buur.
Koelwaer is een ander verhaal: in de exreem warme zomer van 2003 was da voor sommige bedrijven een
probleem. Toen moesen er maaregelen genomen worden, zoals he ’s nachs irrigeren in de landbouw.
Da soor maaregelen bleek ook adoende.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 77
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 84/96
Kinderen moeen weer gaan fiesen in de sad, da is gezonder en ze worden er volwassen van!“Voor he behoud van een gezonde economie en daarbij behorende versedelijking, kun je de groose
klappers maken me energieproducie. Als er genoeg beaalbare energie is, blijf de koopkrach van mensen
en gebieden op peil. Zorg is ook een belangrijke driver voor de manier waarop de versedelijking vorm gaa
krijgen. Als we, me hulp van bijvoorbeeld de zorgverzekeraars, zorgen voor levensloopbesendige
woningen en meer groen in de sad, kunnen we mensen langer ui de zorginsellingen houden en daar
enorme besparingen realiseren.
Mobiliei en inrasrucuur zijn ook geldverslindend; als je daar zou onschoten en binnensedelijk
gebruik zou maken van nieuwe fiesvormen (zoals riksja’s ), hoe je minder e inveseren in de ringwegen en
bevorder je egelijkerijd de volksgezondheid. Kinderen moeen weer gaan fiesen in de sad, da is
gezonder en ze worden er volwassen van. Maar me de huidige fiesonvriendelijke inrasrucuur binnen desedelijke gebieden zijn mensen bang om hun kind op de fies e laen gaan.
Als je di nie op de ri krijg, en je e weinig geld heb om kwaliei oe e voegen aan die ruime, loop je
gebied leeg. Wan kenniswerkers ui de diensensecor en de innovaie rekenen genadeloos a me
kwaliaie nie-hoogwaardige gebieden. Die zijn zo verrokken naar Parijs, Londen o Berlijn. En wa krijg
je ervoor erug? Zijn da gelukszoekers o mensen die een bijdrage komen leveren aan de Nederlandse
economie?
We kunnen die kenniswerkers alleen behouden, als besuurders naar de bewoners en de samenleving
luiseren, en nie me hun eigen agenda bezig zijn. Alleen dan kun je een omslag acilieren. Een besuur
da duidelijk en in wijsheid kies voor een paar ‘parels’, da genoeg vrijheid bied, en ervoor zorg da de
sad ies unieks e bieden heef en opziche van andere gebieden. Roterdam is daar redelijk goed meebezig, maar helaas verrekken er, ondanks de inspanningen, nog seeds meer mensen dan er binnenkomen.
De Drechseden is een ander verhaal; er is geen onwikkelaar e vinden die daar nu nog in wil inveseren.
Wa er nu nog loop, word agemaak, maar daarna sop he, vrees ik.”
Maak van de regio een inernaionale proefuin voor dredging: Dredge Valley“Bedrijven als Smi, Van Oord en IHC hebben zeker nog oekoms; dela’s zijn populaire plekken om e
wonen, in de gehele wereld. Delaechnologie zou echer nie alleen op de TU Delf groo moeen zijn, maar
ook bij de ambachslieden in de regio zel, die geen universiaire opleiding hebben en op ROC-niveau
werken. Zij zijn de mees logische oeleveranciers voor de dredging indusrie, waardoor er vanzel een Dredge
Valley onsaa. Zeker in verbinding me de Zeeuwse, Brabanse en Hollandse dela kan er een karakerisiek
wereldlaboraorium voor dela’s en dredging onsaan. Dan heef de regio me een geweldig exporproduc
zijn niche gevonden. Je kun da uibouwen me bijvoorbeeld inernaionale inormaievoorziening over
waerveiligheid en educaieve ochen naar een opgespoen eilandje waar demonsraies gegeven kunnen
worden van wa er echnisch mogelijk is. Dan maak je van waer een kans in plaas van een bedreiging. Als
je da in de volle breede posiioneer, zou da een van de weinige opies kunnen zijn om ui die neerwaar-
se spiraal e blijven. Wan dan willen de ingenieurs er wel blijven wonen. Da beeken wel da men nú de
juise keuzes moe maken, en da bepaalde vesigingsregels moeen worden versoepeld, anders mis je de
boo.”
Gesprek op 15 april 2011 me Paul de Ruijer en Pieer de Gree
verslag door Jolanda van Heijningen
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ78
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 85/96
In gesprek me
Paul Schnabeldireceur van he Sociaal en Culureel Planbureau en universieishoogleraar aan de Universiei Urech
In de agelopen 100 jaar is he inwonersaanal verdrievoudigd, da zal de komende 100 jaarnie gebeuren“Als we kijken naar hoe Nederland er 100 jaar geleden ui zag, dan bese je hoeveel er is veranderd in 100
jaar. He inwonersaanal is drie keer zo groo geworden en da is uniek; er is geen enkel Europees land da
zo hard is gegroeid. In 1950 was he geboorecijer ongeveer 25 per 1000 en sinds 40 jaar is da geal ruim de
helf lager geworden. De generaies van na 1970 zijn daardoor veel kleiner. Da heef nies e maken me
grenzen aan ruime; mensen krijgen gewoon minder kinderen. De eche daling van he geboorecijer
begon in Nederland me de inroducie van de pil. Nederland is nog alijd he pil-land bij uisek; we zijn degroose en bese gebruikers van de aniconcepiepil. En als he gezin complee is, word er zowel bij
mannen als vrouwen geseriliseerd. Bovendien is de levensverwaching aanzienlijk gesegen.
De bevolking zal de komende jaren blijven groeien door migraie, een relaie hoog geboorecijer en een
laag serfecijer, maar he zal wel minder hard gaan. Bovendien zal na 2040 de groe groep babyboomers
uiserven. Men gaa er nu vanui da de eller op 17 o 18 miljoen zal blijven hangen. Maximaal bijna 1,5
miljoen mensen meer dan nu dus.
Migraiesromen zijn serk aankelijk van economische omsandigheden in ons land, maar ook van de
onzekerheid en onrus in andere landen. We zien nu vooral een influx vanui Oos-Europa; Polen, en in
mindere mae Bulgaren, Roemenen. We ween echer nooi zeker hoe de migraie zich onwikkel. Een paar
jaar lang gingen meer mensen weg dan erbij kwamen.”
He aanal huishoudens is vervijvoudigd in 100 jaar en onze huizen zijn groer“Voor ruimelijke onwikkeling is he belangrijk da we ons realiseren da he aanal huishoudens is
vervijvoudigd de agelopen 100 jaar. Vooral als je je bedenk da de huizen die we vandaag bouwen
gemiddeld vele malen groer zijn dan vroeger.”
De levensverwaching blijf sijgen, maar ouderen zijn vialer dan vroeger“Onze levensverwaching is in 150 jaar ijd verdubbeld: van 40 naar 80 jaar. De groose wins is da
kinderserfe enorm is agenomen. Nu heef bijna iedereen een groere kans om ouder e worden. Da kom
nie alleen omda de gezondheidszorg is verbeerd, maar vooral omda de leeomsandigheden zijn
verbeerd: minder zwaar en gevaarlijk werk, minder vervuiling, beer onderwijs, meer welvaar, beere
voeding en gezondere leesijl. De levensverwaching neem veel sneller oe dan verwach en sijg nu naar
rond 85 jaar. En de verwaching is da he alleen nog maar oeneem. In 2020 is 20% van de bevolking ouder
dan 65 jaar. Daarna groei hun aandeel naar 25% en daarna gaa he weer wa dalen. Bovendien hebben we
he lichamelijk verval ween ui e sellen en daardoor zijn ouderen veel vialer dan vroeger.”
Mensen beseffen nie da we in een kunsmaige wereld wonen“Mensen die in de Randsad wonen beseffen helemaal nie da ze in een kunsmaige wereld wonen. Men
denk da he polderlandschap he nauurlijke landschap is en realiseren zich nie da ze eigenlijk in een
moeras wonen. Als da gebied nie onderhouden word, ziten we binnen de korse keren me nate
voeen. Doorda he waer o nu oe zo perec beheers word, hebben we nie zoveel overlas in vergelij-
king o andere landen. He kan hier prima vij dagen regenen. Di voorjaar zouden we da zels graag zien
gebeuren.
In Zeeland beseffen mensen zich da he land onder kan lopen, maar in de res van Nederland nie. Men verondersel da men veilig is, omda he gevaar nie voelbaar is. Onderussen bouwen we op ien meer
onder de zeespiegel. Ook in de regio Rijnmond-Drechseden moeen ze er vanui gaan da he er nog wel
eens goed na zou kunnen worden. He lijk mij dus nie versandig om op al e lage delen e bouwen. Er
word wel seeds meer gekeken naar alernaieve woonvormen zoals drijvende huizen o bouwen op palen,
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 79
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 86/96
maar ik moe zeggen da ik daar nie zoveel in zie. In de prakijk zal da vooral erg duur worden en zal he
weinig opleveren. We ween da de zeespiegel sijg, maar we ween nie hoeveel. En hoe hoger de zeespie-
gel, hoe moeilijker ook he avoeren van de rivieren word. He gevaar kom van wee kanen!”
We hebben diepe polders nodig voor de berging van overollig waer“We moeen voorzichig moeen zijn me wonen in laagliggende gebieden. Ten eerse omda een dijk
inderdaad zou kunnen doorbreken en en weede omda we behoefe hebben aan opvangbekkens voor
overollig waer. He lijk mij goed als we een diep bekken hebben; we hebben immers veel oppervlake
waer, maar weinig diepliggende plekken waarin we ech veel waer kwij kunnen. Ik denk da we die
plekken bewus moeen kiezen en verder bijvoorbeeld vooral voor landbouw o recreaie moeen
gebruiken.
Er word veel gesloop in Nederland. Me name in de krimpgebieden en weinig in de kerngebieden van deRandsad. We slopen dus op relaie veilige gebieden en aanzien van waer en we bouwen onveilige
plekken vol.”
Mensen hebben veel meer bezitingen dan vroeger, waardoor de impac van oversroming veel groer is“Veiligheid is momeneel een van de belangrijkse hema’s in de poliiek. Sociaal, maar ook geografisch.
Dijken zijn er om veiligheid e waarborgen. Dus ook al is er geen direc gevaar, er is alijd een posiieve
reacie op veiligheid en da word alleen maar serker. Helemaal nu mensen veel meer bezitingen hebben.
In de jaren vijfig oen Zeeland oversroomde was he nauurlijk vreselijk, maar die mensen hadden nog
heel weinig bezitingen. Da is wel veranderd; als huizen van nu oversromen, heef da een veel groere
impac dan vroeger. Nies van wa we in huis hebben, kan waer verdragen. Denk aan de kwesbaarheid van
moderne keukens, de dure parkevloeren en de overal aanwezige elekronica. Waer is hun groose vijand.
Ik heb geen zich op de impac van een waerspiegelsijging van 1,5 meer o meer. We hebben wel gezien
da de aanleg van de rivierdijken leidde o een discussie over de schade die da veroorzaake aan he
landschap en de ligging van huizen. Aan de andere kan: als he noodzaak is, moeen we da och gewoon
doen.”
De overheid heef de veranwoordelijkheid om gebieden egen waer e beschermen“In Nederland krijgen burgers o corporaies oesemming van de overheid om ergens e gaan bouwen.
Alles is gepland; wij kennen geen vrije vesiging, Da beeken da de overheid een serke veranwoordelijk-
heid heef als er ies mis gaa. Immers, burgers zijn daar in goed verrouwen gaan wonen. Dus he is een
apare veranwoordelijkheid om de gebieden e beschermen die zijn bebouwd oen de eisen wa minder
srik waren.
We willen bezitingen en culuurhisorie beschermen egen waer, maar he bouwen van dijken is nauurlijk
ook enorm kosbaar. Ik denk da we culuurhisorie alijd wel belangrijk blijven vinden, wij vinden
geschiedenis mooi. Europa koeser haar geschiedenis, ook omda he een economische waarde veregen-
woordig. En er zijn ook seden, zoals Keulen, die gewoon acceperen da de sad a en oe onderloop. En
de bewoners sellen zich daarop in. Kijk naar een sad als Veneië, daar word de sad seeds meer een
monumen en er wonen seeds minder mensen. Da willen wij nie in Amserdam o Gouda.”
Ook Nederlandse groe seden kunnen krimpen, da gebeurde ook in 18e eeuw “Als we kijken naar hoe versedelijking zich heef onwikkeld, zien we daar wel golewegingen in. Zo was
Amserdam in de 17e eeuw een van de 5 groose seden van de wereld. In de 18e eeuw begonnen seden als
Haarlem, Enkhuizen en Leiden enorm e krimpen doorda er geen economische aciviei was. En da kan
nu ook gebeuren. Kijk naar Deroi, die sad is gekrompen van 2,5 miljoen naar minder dan een miljoeninwoners. Da is nu bijna ondenkbaar in Europa, maar he is in de 18e eeuw wel gebeurd in Nederland.
We mogen er nie vanui gaan da Nederland, da op zo’n sraegische posiie in Europa lig, ech inwoners
verlies. Dela’s zijn zeer geliede woongebieden. Nietemin, ook bij ons zijn rampen denkbaar zoals de
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 87/96
recene sunami in Japan. Als een dichbevolke, hoogcomplexe samenleving word verwoes, gaa alles
verloren en uncioneer er nies meer.”
Seden hebben de oekoms “Er is vaak gezegd da de ijd van de seden voorbij was, maar wa mij beref hebben seden de oekoms.
Overal er wereld zie je da mensen naar seden rekken. Ook Nederland is een bijzonder versedelijk land.
Bovendien zijn we ook nog omringd door zwaar versedelijke regio’s; in Nederland, Vlaanderen en
Noordrijn-Wesalen wonen bij elkaar 40 miljoen mensen. Er zijn nie veel gebieden die zo’n hoge
bevolkingsdichheid hebben.
De redenen da mensen naar de seden oe blijven rekken zijn de dingen die voor individuen belangrijk zijn
zoals werk, voorzieningen, uigaansleven, onderwijs. Maar ook dingen die voor groepen belangrijk zijn.
Wan waarom is Roterdam och minder succesvol dan Amserdam, erwijl je in Roterdam goedkoper enbeer kan wonen? Da heef e maken me seer, uisraling en de aanwezigheid van de creaieve klasse.
Roterdam is och meer een arbeiderssad, me wel een indrukwekkende skyline, maar geen aanrekkelijk
hisorisch cenrum meer.”
Er onsaa meer waardering voor zelvoorziening “Hoe secoren zich zullen onwikkelen vind ik lasig e voorspellen. Da we nie weer allemaal in de
landbouw gaan werken lijk me duidelijk, maar we beseffen geleidelijk weer wel da de maakindusrie
belangrijk blijf voor de economie. Da heef zeker e maken me de agelopen crises en he bese van
aankelijkheid van prijzen op de wereldmark. Er onsaa weer waardering voor zelvoorziening. We zullen
nooi meer volledig zelvoorzienend worden, maar we kunnen he wel meer zijn dan nu.
He zou kunnen da er dan minder ranspor is, maar we blijven de ransporeurs van Europa. Da lijk mijeen van onze speerpunen die we zeker nie kwij willen. Daar moeen we in blijven inveseren. We zien wel
da de zakelijke diensverlening minder word op een aanal erreinen, maar er komen ook andere uncies
voor in de plaas. Bijvoorbeeld meer diensen in de persoonlijke seer die je nie kan ousourcen.
Als Nederland inernaionaal wil blijven concurreren, moeen we daar harder aan werken dan we in he
verleden hebben gedaan. Je zie he nu al; de arbeidsparicipaie is hoger dan ooi, de werkloosheid is heel
laag en de eielijke pensioenleefijd schuif seeds verder op.”
Regulering van waer word meer een aandachspun dan he ekor aan waer“Ik kan me voorsellen da onregelmaigheid van neerslag een probleem gaa worden in de oekoms.
Hefige regenbuien, droge zomers, nate winers. In seden kan daardoor meer kordurende waeroverlas
onsaan; de riolering kan he waer nie aan, kelders lopen onder, sraen saan blank. De regulering van
waer word dus meer een aandachspun dan he ekor aan waer. Echer, op wereldschaal word zoe
waer wel degelijk een probleem. He zou kunnen da waer een exporproduc gaa worden, maar he
probleem is da he zo volumineus is en dus duur om e verplaasen.”
De verdunning van huishoudens ze door“We sreven ernaar mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving e laen wonen. Doorsroom is een
anasie van beleidsmakers, mensen willen da nie. Er zijn nu minder verzorgingshuisplekken dan 20 jaar
geleden. De gemiddelde leefijd van mensen in verzorg- en verpleeghuizen is me 85 jaar ook erg hoog.”
De as waar de Nederlandse economie om draai is de A2“Wa bijzonder is aan de regio Rijnmond-Drechseden is de lage ligging aan he waer. Die ligging breng
enorme risico’s me zich mee. Daarnaas is deze regio nie he zich bes onwikkelende gebied van de
Randsad, da is och de regio-Amserdam en Urech. De as waar de Nederlandse economie om draai is de A2 van Amserdam naar Eindhoven. En daarnaas zijn er nog drie dwars-assen, de Brabanse sedenrij, de
A12 en de A 15. Da is de verbinding ussen Roterdam en Duisland en dan gaa he vooral om vervoer.
Veel kanoren- en bedrijvenerreinen zouden gehersrucureerd kunnen worden. Er zi zoveel loze ruime in
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 88/96
bedrijvenerreinen die beer gebruik kan worden. En bovendien word zo’n gebied maar 40 uur per week
gebruik. Indusriële gebieden als havens hebben veel hisorie en kunnen ook uigroeien o ineressane
woongebieden. Een belangrijke voorwaarde om zo’n nieuw woongebied o een succes e maken is geld:
hoe gaan we da bealen? Maar me name in een regio als Rijnmond-Drechseden waar he gemiddeld och
beduidend minder aanrekkelijk is om e bouwen, liggen hier nog kansen. Een probleem blijf he
vrijeijdsaanbod in di gebied, er zijn weinig bossen en er is wel veel waer, maar er zijn geen meren.”
Dordrech is de belangrijkse asse van deze regio wa beref culuurhisorie“Seden als Roterdam zijn voor Nederlanders misschien wel bijzonder, omda he zo’n nieuwe en moderne
sad is. Maar voor buienlandse oerisen is he nie ineressan, wan er zijn over de hele wereld van da
soor moderne seden. Seden als Delf en Amserdam zijn veel spannender. Wa da beref is Dordrech
och een van de belangrijkse asses van deze regio. Culuurhisorie is een rekker en ook een binder. Maar
ja, Dordrech is ech wa de Duisers noemen een ‘Geheimip’.”
De hindermach neem oe en de doorzetingsmach neem a “He ei da in Nederland alles zo georganiseerd en gepland is da je nie zomaar overal mag bouwen en
wonen, schep een hele bijzondere veranwoordelijkheid. Da beeken da je als overheid onzetend
voorzichig moe zijn, wan pariculieren gaan er van ui da de overheid he heef geregeld en als he mis
gaa, zowel veranwoordelijk als aansprakelijk is. Je zie ook da mensen gelijk naar de overheid wijzen als
er ies nie goed gaa. En de mach van de burger is ook nog eens enorm oegenomen. Iedereen heef zoveel
hindermach da de overheid nie alijd kan ingrijpen als da noodzakelijk is; de doorzetingsmach is
agenomen. Ies groos als de Delawerken zouden we nu nie meer voor elkaar kunnen krijgen.”
Gesprek op16 maar 2011 me Paul de Ruijer en Marin Hulsebosch (Gemeene Dordrech en Delaprogramma)
verslag door Lineke BoterhuisDe Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
In gesprek me
Rudy Sroink geboren Roterdammer, voormalig CEO van vasgoedonwikkelaar TCN en houd zich momeneel bezig me de maaschappelijke
vernieuwing van Nederland.
Ik zie wee scenario’s voor de komende honderd jaar: o he Mona-oeje o Nederland, Twene van Europa“Om honderd jaar voorui e kijken is he volgens mij noodzakelijk om e denken in een lijn waar Nederland
zich langs zou kunnen onwikkelen de komende 100 jaar. Ik kan wee scenario’s bedenken. He eerse is da
Nederland over 100 jaar de groene regio van Europa is. Wij worden he rusige leegebied van Europa: een
pretige, groene en duurzame leeomgeving waar verder nie al e veel gebeur op economisch gebied. He
Twene van Europa. Di zou beekenen da wij uieindelijk de huidige sedelijke en economische srijd
verliezen van andere Europese sedelijke regio’s als he Ruhrgebied, Londen, Brussel en Parijs.
He weede scenario da ik kan bedenken is da wij in Nederland de komende jaren de mees ideale sad van
de hele wereld gaan bedenken. Ik zie die ideale vorm voor me als een luchig geheel, een soor Mona-oeje.
Er zi veel groen ussen de bebouwing en er is ruime voor verkeer ussen de seden. Wij hebben da in
Nederland handig aangepak: er lig een luchhaven midden in ons Cenral Park! En Nederland heef me
haar ligging aan zee veel kansen. Ik zie daarom een kansrijk urbaan model me wel de voordelen, maar nie
de nadelen van groe meropool.”
We zullen moeen kiezen ussen duurzaamheid en economische groei“He eerse scenario’s onsaa door een economische srijd die op di momen speel. He weede scenario
is he resulaa van een srijd rondom duurzaamheid en grondsoffen. Als de wereld rijker word gaan we di
volgens mij verliezen, als de wereld armer maar bewuser word, dan gaan we he winnen. Ik denk da we
een duidelijke keuze moeen maken: duurzaamheid o economische groei. Een middenweg besaa nie.”
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 89/96
De deflaie van de sad is een enorme kans voor verduurzaming “Op di momen zie ik enorme deflaie van de waarde van sad in Nederland. We hebben van alles eveel:
eveel winkels, eveel kanoren en eveel van dezelde woningen. De grondprijzen zakken daardoor enorm.
Da kunnen we zien als kans voor verduurzaming, o als economische neergang. En uieindelijk hebben we
zel in de hand in welke riching zich di gaa onwikkelen.”
“Roterdam heef de kans om zich e onwikkelen o inernaionale handelssad o nu oelaen lopen”De ideale sad heef een opimale fi me de economische processen van de sad op da momen. Als we
kijken naar de geschiedenis was da he uigangspun van seden. In he geval van Roterdam draai he om
de haven: de sad was daar omheen gedrapeerd en georganiseerd. De onwikkeling van de haven saa nu
helemaal los van de sedelijke onwikkeling. De haven profieer wel van de sad, maar nie andersom. De
haven is geprivaiseerd, waardoor he lo van de haven is losgekoppeld van he lo van de regio. Da wil niezeggen da we da nie meer kunnen verbinden. In he verleden zijn er verkeerde keuzes gemaak en hebben
we kansen om Rijnmond o de inernaionale handelssad e maken, laen lopen. Roterdam heef de
verdienselijking nie opgepak. De onwikkeling van Kop van Zuid is wa da beref geen goede keuze
gewees. Aan de binnenkan van de Randsad liggen de kansen aan de Noordzijde van de regio, nie aan de
Zuidkan.
“Roterdam vrijsad; een broedplaas van Ooserse culuren”In he Mona-oeje model moe Roterdam inzeten op een open sad me inernaionale oriënaie, vooral
gerich op Azië. Ooserse culuren moeen naar binnen worden gehaald. Deze sad draai om globalisering,
mobiliei, connecies en aankelijkheid. Ook in de oekoms zal de haven een belangrijk knooppun zijn
in de wereldeconomie; ik geloo da boen de mees duurzame vorm van ranspor zijn. Maar de sad moe
ook inhoud krijgen. Er zou een campus moeen komen me inernaionale allure waar je als Chinees allesover globale economie, financiering, inrasrucuur en markeing kun leren. Da zou een hele posiieve
proposiie kunnen zijn voor Roterdam.
Als wij in Nederland de ideale sad onwikkelen, dan zal da mensen ui de hele wereld aanrekken. He
inwoneral van Nederland zal anderhal keer zo groo worden en groeien o 24 miljoen inwoners. Mijns
inziens is deze groei mogelijk als we Mona-oeje-achige, fluffy seden onwikkelen. In di model heef
Roterdam over 100 jaar ne zoveel inwoners als nu, misschien een racie meer. De regio echer heef
anderhal keer zoveel inwoners. Die groei kom door immigraie en nie door nauurlijke groei. Wa mij
beref word he: Roterdam vrijsad. In Twene van Europa blijf he inwonersaanal gelijk, hoewel de
samenselling waarschijnlijk anders zal zijn; de kwalificaies zijn hoger. In Twene van Europa hebben we
dezelde srucuur, maar veel dunner; we blijven dan op hezelde inwoneral ziten. Maar ook Twene van
Europa heef seden.
“Groe innovaie kom op he gebied van managemen van seden, nie op he gebied vanechnologie”Ik geloo da de groe innovaies van de komende 100 jaar nie in de echniek komen, maar vooral in he
managemen van seden. We gaan seden, mobiliei en culuur veel slimmer managen. Nauurlijk zal er
echnologische onwikkeling zijn in verbindingen en elekronica, maar de kuns zal ‘m ziten in da we nie
meer vechen egen auo’s, maar da we de auo gewoon minder nodig hebben. Vliegende helikopers zijn
wa mij beref volsrek zinloos, volgens mij moeen we ervoor zorgen da mensen minder de deur ui
hoeven en meer vanui huis kunnen doen. Klassieke mobiliei neem a en we gaan seeds meer virueel
doen en seeds meer dingen dicher bij huis.
“De sad word he kanoor van de oekoms”
Boen worden de belangrijkse vervoersmiddelen van de oekoms en boen vanui Roterdam gaan de hele wereld over. Mensen kiezen ook voor Roterdam om e wonen, omda deze sad de bese fi heef me de
economische waardekeen zoals die nu aan he onsaan is voor de komende 100 jaar. Groe bedrijven zijn
nu me hun laase levensase bezig en wa onsaa is een newerk van bedrijes die me vlagen wel en nie
me elkaar samenwerken. De sad word he kanoor van de oekoms.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 83
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 90/96
We moeen proberen nie e hoog e bouwen in de seden. Volgens mij is er nog voldoende ruime zonder
da e doen. Ook he bouwen van enorme kanoorgebouwen midden in he cenrum, zoals ze da doen in
Roterdam, is een heel slech idee. Iedereen moe dan me de auo de sad in!
“Vervoer over waer win he van vervoer over de weg”De overslag en de binnenvaar zijn essenieel onderdeel van he syseem. Vervoer over waer gaa he
winnen van vervoer over de weg. Ten eerse omda vervoer over waer minder energie kos en en weede
omda nieuwe kanalen een oplossing bieden voor de benodigde waercapaciei op land in de oekoms.
Da beeken ook da seeds meer mensen in seden gaan wonen, kijk maar naar China: daar laen ze de
dorpen en he landschap gewoon onder waer lopen en behoeve van energie voor de sad. De sad is de
mees effecieve leevorm die we kennen, ook wa beref energie: een sedeling verbruik de helf minder
energie dan een dorpeling.
“De sadsmanagers van de oekoms ween hoe we kunnen meebewegen me waer”Nederland word overheers door dijkenbouwers; he groe ingenieursdenken. Da zijn mensen die dijken
hoger maken als he waer sijg en miljarden uigeven om problemen op e lossen. De oekoms is aan de
managers; zij managen problemen. We moeen waer managen in plaas van “ingenieuren”, en we moeen
seden managen in plaas van “ingenieuren”. Managen in plaas van maken. Managen beeken zorgen da de
sad morgen beer is dan vandaag en de dag erna weer een sukje beer; elke dag een klein sapje verder,
zorgen voor de sad en luiseren naar de mensen die er wonen en werken. We kunnen dan vriendelijk en
organisch groeien. Maken beeken helikopers en gebouwen verzinnen die er och nooi komen: daar
hebben we de middelen nie voor! We moeen eers groei managen en daarna bijbouwen en
heronwikkelen.
Bij he sijgen van he waerpeil kunnen deze managers acceperen da er a en oe een polder onderloop.Ik kan me voorsellen da in plaas van he wegpoesen en wegpompen van waer da we seeds beer ween
hoe we he waer moeen managen in ermen van he verhogen van waercapaciei op land. We zorgen
ervoor da we kunnen meebewegen me he waer. Ga geen aa morgana verzinnen, maar onwikkel de sad
vanui de krachen die ze vandaag al heef. Blij zo dich mogelijk bij he eigen DNA van de sad. Er onsaan
kunnen waerrijke gebieden onsaan waar mensen graag wonen. We moeen he zien als een posiieve
proposiie me he oog op duurzaamheid. Verbeeren, opwaarderen, amaken, opruimen, imago opvijze-
len, sad en haven naar elkaar oe managen.
De iniiaieven zullen nie komen van de poliiek. Mijns inziens loop de poliiek acher de eien aan. De
sad heef rekkers nodig, helden. Er zullen een paar mensen moeen opsaan en die zie ik nu nog nie. De
poliiek zal uieindelijk weer volgen. Mark en Saa zullen zich volgens mij aan de hand van een heel
aansprekend idee weer me elkaar verbinden. Di soor bewegingen kom alijd o sand vanui een
sedelijk milieu en da zal nu weer zo zijn.
“We ziten nu acherin he peloon, dus we kunnen alleen maar winnen” We zullen van mensen moeen aanrekken die in eerse insanie nie aan Roterdam denken als inernaio-
nale aanrekkelijke vesigingsplaas. Om da e realiseren moeen we ons bewus zijn van de huidige
waardekeens en daar moeen we op aansluien. We ziten momeneel nie meer in de groeimodus vandaar
de deflaie van de sad en da moeen we zien als kans. Jane Jacobs zei al: oude economieën hebben nieuwe
gebouwen nodig, nieuwe economieën hebben oude gebouwen nodig. We ziten nu acherin he peloon,
dus we kunnen eielijk alleen maar winnen.
“Landen zijn irrelevan, in de seden liggen de wereldkansen!”Ik voorspel da Nederland over 100 jaar nog seeds verdeeld is in sedelijke gebieden. Naas Amserdam en
Roterdam, moeen we ook de regio Eindhoven nie uivlakken. Deze regio’s zullen op inernaionaalniveau mee concurreren. Roterdam zal nauurlijk wel uibreiden, maar ik voorspel da Den Haag zich
verder rich op inernaionaal rech en daarmee los van Roterdam blijf besaan. We denken alijd da er
srijd is ussen landen, maar eielijk is er srijd ussen seden. Landen worden door de Europese eenwor-
ding seeds irrelevaner en sedelijke agglomeraen srijden me elkaar. En ook binnen seden is er ruime
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 91/96
voor saamhorigheid van culuren. We moeen a van he idee da iedereen die in de sad woon zielig is, da
der sad een sociaal projec is.
Mijn ideaal is da Roterdam en haar regio morgen verklaren da ze een sad zijn en bereid zijn samen e
gaan. Als we een groere sad zijn, kunnen we ech concurreren me andere Europese groosedelijke
gebieden. Om di e realiseren moeen we regelmaig rappor uibrengen aan de inwoners van die regio me
daarin de voorgang: wa hebben we in deze periode gedaan om ons doel e bereiken? Als we de progressie
inzichelijk maken zal da bindend werken voor de inwoners.
Wa mij beref mogen ze de Hoeksewaard vol laen lopen en kunnen Schiedam en Vlaardingen aangepak
worden. Wied maar op de zwakke plekken! Gee ongebruik land erug aan he waer, wan da is beer dan
die lege kades.
Gesprek op 7 maar 2011 me Paul de Ruijer & Douwe van Rees, verslag door Lineke Boterhuis
De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
In gesprek me
Pieer Tordoirhoogleraar Economische Geografie en Planologie aan de Universiei van Amserdam
Seden groeien naar elkaar oe waardoor de werking van de arbeidsmark en he aanbod van voorzieningen verbeeren
“Allereers: wa versa je egenwoordig onder ‘sedelijk gebied’? Di gesprek gaa in eie over de zuidvleugel
van de Randsad, een complexe conurbaie, zoals je wel meer in de wereld zie: groe seden die dich op
elkaar ziten en serk bij elkaar berokken zijn, maar allemaal een eigen hisorische achergrond hebben. Degehele Randsad uncioneer soms als conurbaie, maar is he nog nie ech. Je zie da Roterdam en Den
Haag, als zuidvleugel, in gesprek zijn me elkaar, en ook Amserdam en Urech, als noordvleugel, en da
wee vleugels naar elkaar oe rekken. Da proces is heel belangrijk, ook voor de oekoms van de sad en de
welvaar, wan die uibreiding geef seeds meer mogelijkheden voor specialisaie, de werking van de
arbeidsmark en draagvlak voor een seeds breder aanbod aan voorzieningen. Korom: de basis voor een
hoogwaardige kennis- en dienseneconomie. Da bese word ook door he besuur opgepik en de seden
spelen erop in.”
In 2100 is iedereen werkzaam binnen de persoonlijke diensverlening; de res van deeconomie is geauomaiseerd“He groosedelijk Delapoorgebied, zoals he gebied van Rijnmond en Drechseden ook genoemd word,
is verbonden me de waeroegang en heef een specifieke uncie en culuur. Di gebied word al decennia
zwaar geroffen door srucuurproblemen. Van oudsher is he gebied hoog geïndusrialiseerd en gespeciali-
seerd in acivieien die belang hebben bij de waeronsluiing, zowel aan de land- als aan de zeezijde.
Consrucienijverheid, midech in de brede zin van he woord: civiele echniek, mariieme echniek,
scheepsbouw en machinebouw. He gebied speel hier van oudsher een groe rol in, ook mondiaal. Maar er
hebben zich belangrijke onwikkelingen voorgedaan, mede onder invloed van beleid en inernaionale
arbeidsdeling. De laase 50 jaar zijn de hoogproducieve acivieien serk gaan domineren, waardoor de
arbeidsproduciviei serk gesegen is. Er word dankzij echnologische onwikkelingen seeds meer
geproduceerd me seeds minder mensen, vooral in de procesindusrie. En da zorg voor veel
werkeloosheid.
In he onderwijs en de zorg speel di nie, da zijn mechanische processen waarvan de arbeidsproduciviei
sabiel is en uisekend voorspeld kan worden. In 2100 houd iedereen zich bezig me persoonlijke
diensverlening; de res van de economie is vrijwel volledig geauomaiseerd. He werk zal ziten in he verzinnen van nieuwe producen en oepassingen, en in wa je nie kun auomaiseren, ofewel de
persoonlijke diensverlening.”
Als de economische srucuur de mensen nie meer nodig heef, dan is de sad e groo
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 85
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 92/96
“Wa je zie in de Delapoor is da de iniiële economische srucuur van he gebied, die serk op ranspor
en indusrie gebaseerd is, van oudsher de besaansreden van he sedelijk gebied heef bepaald. Vroeger
waren veel arbeiders nodig, en die werden vooral ui Braban aangerokken. De Brabanse amilies waren
radiioneel wa groer, dus onsond er een massale migraie, vooral naar de wijken in Roterdam-Zuid. Na
de oorlog is de producivieisonwikkeling in een sroomversnelling geraak: denk aan de koms van de
conainer, die immense gevolgen heef gehad voor he logisieke proces.
Enerzijds heef deze onwikkeling de posiie van Roterdam verserk, als een van de belangrijke plekken in
de wereld waar he mondiale logisieke syseem me elkaar verknoop is. Anderzijds heef he geleid o
serke veranderingen in de manier van werken en de hoeveelheid werknemers die daarbij nodig is. De
besaansgrond van de sad is hierdoor aangeas. Versedelijking onsaa immers doorda er economische
acivieien plaasvinden waar mensen op a komen, wa weer meer economische aciviei aanrek, en zo
gaa de wisselwerking verder. Als de economische srucuur de mensen nie meer nodig heef, dan is de sade groo. Door de veranderde economische srucuur drijf de haven leterlijk van de sad a, omda er meer
ruime nodig is en er vernieuwd moe worden: nieuwe acilieien, groere bedrijvenerreinen, diepere
havens, nieuwe milieu-eisen. Da is e vinden aan de rand van de sad. Langzamerhand drijven de economi-
sche acivieien de sad ui.
He naionale indusriebeleid heef deze onwikkeling verserk, doorda er geocus word op schaalvergro-
ing, kosenverlaging en producivieisverbeering, in de vorm van zeer zware inrasrucuur me groe
schaal. Da is een logisch beleid, omda he je posiie als mondiale verknoping verserk. Maar je zie da he
deel van de sad da aankelijk was van die economie hierdoor in de knel is gekomen. Deze problemaiek
speel al een hele ijd en nie alleen in Roterdam, maar in he hele gebied en zuiden van de Maas, van
Hoogvlie o en me sommige Drechseden. Ten noorden van de Maas speel di nie. Daar zie je een
andere bevolking en een andersoorige economie.”
Door de veranderde economie drijf de haven leterlijk van de sad weg “He Delapoorgebied heef wee gezichen: enerzijds is he de geavanceerde, mees sraegische machine-
kamer van de Europese economie, een economisch complex van mondiale beekenis. Da bleek ook ui
Wikileaks documenen: als men Europa wil reffen, zal di gebied als eerse worden gebombardeerd.
Anderzijds zien we door de veranderde economie een sijgende werkeloosheid en sociale problemen.
Tegenwoordig heef de haven de sad dus nie meer nodig en hebben ze zels las van elkaar. Wan de
acivieien in de haven zijn nie alijd gunsig voor de verblijskwaliei van de sad. Da zie je overigens bij
knooppunen op de hele wereld: Dubai, Sjanghai, maar ook Boson, New York en Los Angeles. De beekenis
van de sad voor de haven word minder, de bevolking in he Delapoorgebied blijf zonder werk acher,
wan de onwikkeling van de (geavanceerde) diensensecor is geheel aan he gebied voorbijgegaan. Da
heef ook e maken me de samenselling van de bevolking en me he ei da he cenrum van de geavan-
ceerde diensensecor zich och meer aan de noordkan van de Maas bevind. Er is wel een geavanceerde
diensensecor acie voor de haven, om de insallaies e onwerpen en e onderhouden, maar da zijn
veelal ingenieursbureaus ui Den Haag, Delf o Rijswijk. Ook de handelskanoren en financiële diensverle-
ners, die zaken doen me de bedrijven in de haven, hoeven nie in he Delapoor gebied gevesigd e zijn. Er
zi dan ook, op één na, geen enkele HBO-inselling in da gebied van een hal miljoen inwoners. En ook qua
leelimaa is he gebied weinig aanrekkelijk: ondernemende sarers, ype direceur/grooaandeelhouder,
kiezen nie voor di gebied.”
De midtech-indusrie is al van oudsher de kern van de economische onwikkeling van deDrechseden en bied nog seeds kansen“Er zijn een paar mogelijkheden waardoor deze siuaie zich zou kunnen omdraaien. He hele logisieke
indusriële complex heef zich zwaar onwikkeld riching de massale sromen van energie, van ranspor. Allemaal in de processeer. Da was alijd verbonden me de maakindusrie, de nijverheid. Wan he gebied
ken een enorme verzameling kapiaalgoederen (ussen de 500 en 100 miljard geïnveseerd vermogen) die
ook onderhouden en vernieuwd moe worden. Door he diepe vaarwaer leen he gebied zich ook bij
uisek voor de consruciesecor, zoals scheepsbouw, de bouw van boorplaorms, bruggen, maar ook
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ86
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 93/96
onderdelen van vlieguigen. Deze indusrie, die ik midech noem, is al van oudsher de kern van de economi-
sche onwikkeling van de Drechseden. Vakmanschap en ervaring zijn hier sleuelwoorden. Die midech-
secor heef in de agelopen decennia een moeizaam besaan geleid, omda de secor in een verzadigings-
ase is geraak, gevoelig is voor loonkosen en arbeidsinensie is. Er is zware concurrenie onsaan door de
opkoms van o.a. Polen en China: landen me veel vakmanschap en lage lonen. De bedrijven in de
Delapoor hebben moeie he hood boven waer e houden. Voor de komende decennia verwach ik
vooral in de energiesecor veel inveseringen in nieuwe echnologieën voor alernaieve energieopwekking
en he moderniseren van verouderde sysemen, die voor 70% en goede zullen komen aan de consrucie-
en insallaiesecor. Ook de opkomende mondiale verdeling van energieopwekking suw de vraag naar
disribuieoplossingen. Nederland heef hier een concurrenievoordeel, wan wij bouwen de bese en mees
duurzame elekricieismasen van de wereld. Nederland heef een kerncompeenie op he algemene
gebied van disribuie, waaronder ook de disribuie van energie en energiedragers, en profieer daarom
serk van (oenemende) mondiale delingen, van arbeid, grondsoffen, energie ec. Kijk bijvoorbeeld naar Tenne: da neem overal in Europa elekricieisneten over en word sraks dé Europese nebeheerder.
Deze compeenies komen in de Delapoor duidelijk o uiing, mede vanwege he oenemende belang van
de waeronsluiing. Zeeranspor en overslag blijven namelijk srucureel groeien zolang producie- en
disribuiekeens verder mondialiseren. Ook word de zee seeds belangrijker als vindplaas voor grondso-
en en als locaie voor energieproducie.
Na Japan saa kernenergie als alernaie zwaar er discussie. De verwaching was da in de oekoms
ongeveer 20% van de energiebehoefe ui kernenergie gehaald zou kunnen worden, maar da is nu nie
meer vanzelsprekend. Er zal dus naarsig worden gezoch naar alernaieve bronnen en de winning en
disribuie daarvan bied veel kansen voor de offshore- en consruciesecor. Deze onwikkelingen geven de
mariieme consruciesecor (schepen, offshore, pijpleidingen, ec.) weer wind in de zeilen; deze secor is
zel ook gevoelig voor ligging aan diep vaarwaer.
Maar ook de recycling indusrie en de onmaneling van insallaies hoor hierbij. Als je groe consrucies
kun bouwen, kun je ze ook goed onmanelen en recyclen. Er is een massale behoefe aan dure maerialen,
o.a. composiemaerialen, die beer aan de hoge eisen voldoen. Recycling word dus ineressaner, wan
grondsoffen zijn schaars en duur. Da zijn de groe kansen voor de Delapoor. Ook waermanagemen en
op langere ermijn climae engineering zouden kansen kunnen opleveren. In de energie moe je hoe dan ook
inveseren, maar he is nog onzeker welke kan he op gaa. Je zou insallaies moeen kunnen consrueren
die in verschillende richingen bruikbaar zijn. Als je da kan, ben je alijd winnaar.”
Om kansen in de economie e verzilveren heb je mensen nodig die vuile handen willenmakenHoe kunnen we die kansen verzilveren? Er is een serk mariiem consruciecluser; als die bedrijven de
komende 20 jaar me de mark meegaan, hun compeenies goed benuten en markaandeel kunnen
erugwinnen door nieuwe echnologie, kunnen ze vij o ien keer meer omze genereren en o vier keer
meer arbeidsplaasen creëren. Da zou een groei van de huidige 25.000 naar 100.000 arbeidsplaasen
beekenen. We hebben alle ysieke condiies, kennisinrasrucuur en compeenies in huis om de wereld
klimaaveiliger en energieneuraler e maken vanui he Delapoorgebied.
Maar er is een groe voorwaarde: je heb er ‘de sad’ voor nodig, en me name mensen die vuile handen
willen maken. De 25.000 mensen die er nu werkzaam zijn, gaan de komende decennia massaal me
pensioen en de insroom vanui he echnisch onderwijs is werkelijk minimaal. Lassers worden nauwelijks
ageleverd. Als je al nie eens de vervanging van de uitreders kun opvangen, hoe kun je dan een evenuele
groei van de secor bemannen? Da word de groe uidaging voor de oekoms: hoe zorgen we da die
mooie kansen in de consruciesecor nie aan onze neus voorbijgaan omda we de mensen nie hebben?
Een andere kans die he waer bied is he gebruik van de sadshavens om een zeer ineressan woonklimaa
e onwikkelen. Da gebeur ook al in de oude havengebieden. Je zul de onsluiing me de binnensad en
me Den Haag en de angeniële verbindingen dan goed moeen regelen. Ook voor snelgroeiende innova-
ieve bedrijvigheid zie ik mogelijkheden. De beonnen vloeren liggen er al, dus een bedrij is snel opgeze.
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 87
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 94/96
Maar ook di saa o val me he arbeidspoenieel en de kwaliei en de mogelijkheden van he onderwijs.
Hoe krijgen we deze oekomskansen en onwikkelingsmogelijkheden ‘in de hooden’ van de bevolking,
zoda meer jongeren gemoiveerd raken om een opleiding e kiezen in deze riching? Migraie zou een
oplossing kunnen zijn: arbeidskrachen ui he buienland halen.”
Een viaal economisch cenrum is alijd gebaseerd op economische gelukszoekers“Vanwege de haven is Roterdam van oudsher een belangrijke handelssad me een kosmopoliisch
karaker. He kunnen leggen van culurele verbindingen is hierin onmisbaar. Des e ironischer is de
opkoms van he gedachegoed van Leeaar Nederland, da ingegeven is door de werkloosheid en sociale
problemaiek in he zuidelijke gebied, waar we he aan he begin over hadden. Wa ook speel is da de
culurele samenselling van de bevolking, veelal ui de Maghreb-landen, nie overeenkom me de
herkoms van de handelsparners, veelal ui Aziaische landen. Al kom daar inmiddels verandering in nu
Turkije zich opwerp als nieuw logisiek schakelpun ussen he rans-Alanisch gebied en he bassin van deIndische oceaan. Dan is he belangrijk da er een groe Turkse gemeenschap is. De grenzen zullen vooral
open moeen blijven voor economische gelukszoekers, wan die zijn onmisbaar voor een viaal economisch
cenrum. De Gouden Eeuw in Nederland is immers ook he resulaa van economische gelukszoekers.”
He nieuwe sadscenrum is een kruispun van snelwegen ussen wee seden in“‘Bedrijvenerrein’ is een verzamelnaam waar we ascheid van moeen nemen, ne als ‘kanoor’. Je praa
namelijk alijd over verschillende sooren. Voor he Delapoorgebied is he indusrieel logisieke complex van
belang. Kernmerkend voor zo’n complex is da de acivieien serk aankelijk zijn van grooschalige,
hoogwaardige voorzieningen zoals onsluiingen, kades, pijpleidingen. Er moeen miljoenen worden
geïnveseerd voorda zo’n complex levenskansen heef. He bouwen van di soor erreinen is een groei-
mark, kijk naar Moerdijk, de 2e Maasvlake en Werksad A4. Dan gaa he om 800 hecare o meer; groo-
schalige inveseringen voor sraegische acivieien waar je inernaionale inveseringen mee kunaanrekken. De arbeidsproduciviei is hoog en de relaie me de sad klein. He reguliere bedrijvenerrein
is voor 95% gevuld me acivieien die een daily urban sysem verzorgen. Deze bedrijven bewegen mee me de
schaalvergroing en verplaasen vanui de sad naar erreinen op sadsrandlocaies. In Roterdam is deze
beweging vanui zuid riching noord, om de files e omzeilen en Den Haag en Delf mee e kunnen pakken
in he werkgebied. En dan is er nog een caegorie bedrijvenerreinen waar wonen en werken gemengd is. De
creaieve secor, zoals onwerpers en archiecen, leen zich daar goed voor. Di soor erreinen is enorm in
opkoms: kijk naar de Zuidas en naar de onwikkelingen aan de IJ-oever in Amserdam Noord. Van
sadshavens in he Delapoorgebied kun je op zich prima werklandschappen maken, de economisch
geriche ysieke kwalieien zijn er namelijk van wereldklasse. Echer, de mensgeriche ysieke kwalieien
van he gebied zijn belabberd en daar zi he probleem.”
Een op he oog duurdere oplossing voor waerveiligheid zou de economie wel eens he dubbele aan baen kunnen opleveren“Als de economische oekoms van he gebied blijf aangen van de waeronsluiing en de vervoerswaarde
van he waer, voor personen en goederen, wa sellen de sociaaleconomische kansen en bedreigingen dan
voor voorwaarden aan de oplossingen en aanzien van de klimaageoriëneerde waerpoliiek in he
gebied? Die vraag is cruciaal en die wil ik graag onderzoeken. Ik zou de verschillende scenario’s ui deze
verkenning daar op beoordelen. In hoeverre saan de oplossingen de benuting van de economische kansen
in de weg o verserken ze die juis? Ook indirec: de op-één-na bese oplossing voor de waerveiligheid, die
100 miljoen meer kos, zou wel eens 200 miljoen meer baen kunnen opleveren voor de economie. Daar
liggen groe belangen, kansen en bedreigingen, vanwege de sraegische rol die he waer speel, en nie
alleen voor de zoewaervoorziening.”
Gesprek op 23 maar 2011 me Douwe van Rees en Marin Hulsebosch
verslag door Jolanda van HeijningenDe Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ88
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 95/96
9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 89
8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden
http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 96/96
'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
+HW'HOWDSURJUDPPDLVHHQQDWLRQDDOSURJUDPPD
5LMNVRYHUKHLGSURYLQFLHVJHPHHQWHQHQZDWHUVFKDSSHQ
ZHUNHQKLHULQVDPHQPHWLQEUHQJYDQGHPDDWVFKDSSHOLMNH
RUJDQLVDWLHVHQKHWEHGULMIVOHYHQ+HWGRHOLVRP1HGHUODQGRRN
YRRUGHYROJHQGHJHQHUDWLHVWHEHVFKHUPHQWHJHQKRRJZDWHU
HQWH]RUJHQYRRUYROGRHQGH]RHWZDWHU
+HW'HOWDSURJUDPPDNHQWQHJHQGHHOSURJUDPPD·V
�9HLOLJKHLG
�=RHWZDWHU
�1LHXZERXZHQKHUVWUXFWXUHULQJ
�5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ
�=XLGZHVWHOLMNH'HOWD
�,-VVHOPHHUJHELHG
�5LYLHUHQ
�.XVW
�:DGGHQJHELHG
+HW'HOWDSURJUDPPDVWDDWRQGHUUHJLHYDQ
GHGHOWDFRPPLVVDULVUHJHULQJVFRPPLVVDULVYRRU
KHW'HOWDSURJUDPPD
ZZZULMNVRYHUKHLGQOGHOWDSURJUDPPD