Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

96
Delaprogramma | Rijnmond-Drechseden V erkenning Delascenar io’s voor he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden

Transcript of Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 1/96

Delaprogramma | Rijnmond-Drechseden

Verkenning Delascenario’s

voor he sedelijk gebiedRijnmond-Drechseden

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 2/96

Coloon

Opdrachgever:

Delaprogramma Rijnmond- Drechseden:

Emmy Meijers, Programmadireceur  Delaprogramma 

Rijnmond-Drechseden

Pieer de Gree, projecleider Verkenning Delascenario’s sedelijk gebied

Rijnmond-Drechseden

Marin Hulsebosch, plaasvervangend projecleider 

Begeleidingscommissie Delaprogramma

Rijnmond-Drechseden

Pieer de Gree, Marin Hulsebosch, Harry van Huu, Michelle

Hendriks, Annemarie van Hoorn, Hans Bongers en Ellen Kelder 

Opdrachnemers:

Proces en uiwerking: De Ruijer Sraegie

Paul de Ruijer 

Douwe van Rees

Jolanda van Heijningen

Saskia Solk 

 www.deruijer.ne

 Verbeeldingen: Sudio Marco Vermeulen

Marco Vermeulen

 Thijs van Spaandonk 

 www.marcovermeulen.nl

Foo voorkan: Theo Bos

 Voor meer inormaie mail naar:

[email protected]

Me medewerking van:

Deelnemers aan de inerviews:

Berci Florian, specialis in visie- en conceponwikkeling en communicaie bij

vasgoed- en gebiedsonwikkeling 

 Anke van Hal, hoogleraar duurzaam bouwen TU Delf/Nyenrode Business

Universiei 

 Alexandra van Huffelen, wehouder Duurzaamheid, binnensad en

buienruime van de gemeene RoterdamSimon Kal, besuurslid Siching Peak Oil Nederland

 Willem Ligvoe & Rob Folker, Planbureau voor de Leeomgeving

Eric Luien, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en

provinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland

Hans Oosers, dijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de

Krimpenerwaard

Peer van Rooy, iniiaienemer en codireceur van Siching

NederLandBovenWaer 

Paul Schnabel, direceur van he Sociaal en Culureel Planbureau

Rudy Sroink, voormalig CEO van TCN en simulaor maaschappelijke

vernieuwing

Pieer Tordoir, hoogleraar Economische Geografie en Planologie aan de UvA

Deelnemers aan de workshops:

Marin Aars, Gemeene Roterdam dS+V 

Frank van den Beuken, Gemeene Roterdam, dS+V 

Miriam Bode, Gemeene Zwijndrech 

Hans Bongers, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

Ger Jan van den Born, PBL

 Willem Bruggeman, Delares

Ed Dammers, PBL

Iris Dudok, Gemeene Roterdam dS+V 

Emma Forsen, Gemeene Dordrech 

Ingrid van Hanswijk Pennink, EDBR Roterdam

Rene Hoogerwer, TU Delf  Annemarie van Hoorn, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

Harry van Huu, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

Marije en Kae, Gemeene Roterdam dS+V 

Ellen Kelder, Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

 Arjan van de Lindeloo, Provincie Zuid-Holland

Hans Mani, Gemeene Roterdam, OBR

Paul Meijer, Sadsregio Roterdam 

Han Meyer, TU Delf 

Kim van Nieuwaal, Kennis voor Klimaa 

 Anne Loes Nillesen, Deaco Archiecuur en Sedenbouw

Jan-Willem van der Schans, Wageningen UR

Rein van Seeg, Direceur Seegrond BV 

Geer Teisman, Erasmus Universiei Roterdam Marc Verheijen, Hogeschool Roterdam

Leen Verschoor, Gemeene Capelle a/d IJssel

Frank Wagemans, Delaprogramma Zuid-Weselijke Dela

David van Zelm van Eldik, Miniserie van Inrasrucuur en Milieu

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQII

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 3/96

Delaprogramma | Rijnmond-Drechseden

Verkenning Delascenario’s

voor he sedelijk gebiedRijnmond-DrechsedenMogelijke oekomsen voor he sedelijk gebiedRijnmond-Drechseden

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ III

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 4/96

Disclaimer 

U heef de hemaische oekomsverkenning voor he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden gedown-

load, die is opgeseld in he kader van he Delaprogramma Rijnmond-Drechseden.

Deze rapporage beva een beschrijving van verschillende mogelijke oekomsen voor de exreem lange

ermijn (na 2040) voor he sedelijk gebied van Rijnmond-Drechseden.

De rapporage beva uidrukkelijk geen mogelijke inenies o ambiies van overheden in he gebied, he

gaa om een verkenning van mogelijke oekomsen.

De inhoud van de rapporage is o sand gekomen op basis van verkenning van besaande lierauur en

rapporen waarui vrij is gecieerd, inerviews me expers en workshops. He rappor beva een beschrijving

 van he resulaa hiervan en zal worden gebruik bij de verdere werkzaamheden .b.v. Delaprogramma

Rijnmond-Drechseden. Deze rapporage heef dan ook geen weenschappelijke oes ondergaan.

Bij he beschrijven van de mogelijke oekomsen zijn de Delascenario’s he uigangspun gewees. De

 voorliggende verkenning naar de versedelijking in Rijnmond-Drechseden zal worden gebruik als inpu

 voor de verdere inegrale, regionale uiwerking van de Delascenario’s. Deze verdere inegrale regionale

uiwerking zal saren rond de zomer van 2011.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQIV

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 5/96

Inhoud

Inleiding  1

1. Doel en werkwijze 2

1. Doel 2

2. Werkwijze 3

2. Beschrijving sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden 41. Kore erugblik: karaker van de regio 4

2. Huidige siuaie: de krach van de regio 5

3. Trends en onwikkelingen 6

4. Ambiies 7

3. De bandbreeden van de mogelijke oekomsen 8

4. Scenario VOL in Rijnmond- Drechseden 11

1. Economie: midech en zorg worden bepalend 13

2. Energie: ransiie naar de biobased economy 13

3. Bevolking: economische vluchelingen 14

4. Inrasrucuur en mobiliei: pluriorm elekrisch beeld 155. Schaal: besuur Noordwes-Europa vanui Brussel 15

6. He DNA van de regio: Dela-Valley 16

7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in VOL 16

5. Scenario STOOM in Rijnmond-Drechseden 20

1. Economie: haven, diensverlening & kennis 21

2. Energie: wel schaarse, geen ransiie 21

3. Bevolking: economische en klimaaimmigranen 23

4. Mobiliei: onvleching inrasrucuur  24

5. Schaal: onderdeel van de MegaMeropool 25

6. He DNA van de regio: Proud o be Harbour  26

7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in STOOM 26

6. Scenario RUST in Rijnmond-Drechseden 30

1. Economie: zelvoorziening en verdienselijking 31

2. Energie: duurzame zelvoorzienendheid 31

3. Bevolking: hoogopgeleiden kiezen voor rus en ruime 33

4. Mobiliei: schoon collecie vervoer  34

5. Schaal: serke kernen vormen gelegenheidsverbanden 34

6. He DNA van de regio: sad en land zijn verweven 35

7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in RUST 36

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ V

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 6/96

7. Scenario WARM in Rijnmond-Drechseden 40

1. Economie: geen kenniseconomie maar consruciecluser en creaieve ambachen 41

2. Energie: ossiele en kernenergie blijven belangrijk  43

3. Bevolking: hoger opgeleiden hebben de regio verlaen 43

4. Mobiliei: collecie vervoer als gedwongen alernaie  44

5. Schaal: kleine overheid bied kansen voor privae secor  45

6. He DNA van de regio: in Rijnmond-Drechseden kán he 45

7. Implicaies voor waerveiligheid en zoewaervoorziening in WARM 46

8. Samenvatingsabel scenario’s 50

9. Conclusies 51

Bijlagen 54

Bijlage I:

Huidige siuaie en exrapolaies o 2040  55

Bevolkingsomvang o 2040 55

Regionale economie o 2040 56

 Wonen: siuaie en onwikkelingen o 2040 57

Bijlage II: Kenmerken van de Delascenario’s 59

De kenmerken van VOL 59

De kenmerken van STOOM 60

De kenmerken van RUST 61De kenmerken van WARM 62

Bijlage III: 63

Inerviews 63

 Anke van Hal

hoogleraar duurzaam bouwen aan de TUDelf en op Nyenrode Business Universiei  63

 Alexandra van Huffelen

wehouder Duurzaamheid, binnensad en buienruime van de gemeene Roterdam 65

Simon Kal 

besuurslid van de Siching Peak Oil Nederland 67

Eric Luien

provinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en

direceur van Eric Luien Landschapsarchiec BNT. 70

Hans Oosers

dijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Daarnaas is hij voorziter van de STOWA

(Siching Toegepas Onderzoek Waerbeheer) en voorziter van de siching Waeropleidingen. 73

Peer van Rooy

iniiaienemer en codireceur van Siching NederLandBovenWaer  76

Paul Schnabel

direceur van he Sociaal en Culureel Planbureau en universieishoogleraar aan de Universiei Urech  79

Rudy Sroink 

 geboren Roterdammer, voormalig CEO van vasgoedonwikkelaar TCN en houd zich momeneel bezig me de maaschappe-

lijke vernieuwing van Nederland. 82

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQVI

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 7/96

De regio Rijnmond-Drechseden dank haar 

onsaan en onwikkeling aan de ligging in de dela.

Door coninue aanpassingen aan de dynamische

omsandigheden is de groose haven van Europa en

een nagenoeg aaneengesloen sedelijk gebied van

Rijnmond en Drechseden onsaan. He aanpassen

aan veranderende omsandigheden is een voordu-rend proces. He gebied kende in he verleden vele

oversromingen, maar ook nu worden we seeds

 vaker geconroneerd me de gevolgen van

klimaaverandering. Da ui zich in een sijgende

zeespiegel, in groe pieken en dalen in rivieravoe-

ren, en in exremere neerslag- en droogeparonen.

De klimaaverandering heef daarmee invloed op

zowel de (waer)veiligheid als de zoewaervoorzie-

ning. Daarnaas is de oekomsige onwikkeling van

he sedelijk gebied binnen de regio op lange

ermijn een bepalende acor bij de inriching van

he hoodwaersyseem – en omgekeerd.

He Delaprogramma is opgeze om Nederland voor 

e bereiden op deze oekoms. De regio Rijnmond-

Drechseden is één van de negen deelprogramma’s

binnen di Delaprogramma.

He doel van he delaprogramma Rijnmond-

Drechseden is:

He borgen van de waerveiligheid voor de lange ermijn en

he scheppen van de randvoorwaarden voor duurzame

 zoewaervoorziening in he gebied Rijnmond-Drechseden

als bijdrage aan duurzame en viale ruimelijke onwikkeling. 

In 2014 zal he Kabine een beslui nemen over dehoodonwikkelingsriching voor he hoodwaersy-

seem voor deze regio in samenhang me de andere

delaprogramma’s. Om di beslui voor e bereiden

 word onderzoek gedaan naar de probleemanalyse,

de lange ermijnscenario’s en kansrijke sraegieën.

De scope voor de onderhavige sudie blijf beperk

o de lange ermijnscenario’s voor he sedelijk 

gebied van Rijnmond-Drechseden.

Om o een goed en oekomsbesendig beslui e

kunnen komen, is inzich in de (verre) oekoms vande regio o 2100 nodig. Gegeven deze exreem

lange ermijn en de besaande plannen voor 

ambiies voor de regio o circa 2040, is er geen

ondubbelzinnig oekomsbeeld mogelijk. In drie

apare hemaische verkenningen worden daarom

oekomsige voorselbare onwikkelingen voor he

sedelijk gebied, he haven- en indusrieel cluser en

 voor he hema landbouw, nauur en recreaie

 verkend. De drie deelrajecen worden vana juli

2011 gebundeld en in samenhang verwerk in

regionale scenario’s. Hierdoor onsaan, behalve

nieuwe inzichen voor alle berokken parijen,

reereniepunen voor de zeer lange ermijn die

geschik moeen zijn om riching e geven aan

concree beleid op korere ermijn. De regionale

uiwerkingen van de Delascenario’s geven inpu

aan de probleemanalyse en aan de onwikkeling van

kansrijke sraegieën. Tevens vormen ze een

belangrijk insrumen voor de uieindelijke

robuusheidoes van deze kansrijke sraegieën.

Deze rapporage geef de resulaen weer van één

 van de drie deelrajecen: de verkenning van

mogelijke oekomsen voor he sedelijk gebied

Rijnmond-Drechseden o 2100.

Inleiding

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 8/96

1.

Doel

He doel van deze sudie is he op een heldere en

overzichelijke wijze in beeld brengen van de

 verschillende mogelijke oekomsen, voor de

exreem lange ermijn (na 2040) voor he sedelijk 

gebied van Rijnmond-Drechseden, als inpu voor 

de regionale uiwerking van de Delascenario’s.

In he Plan van Aanpak Delaprogramma Rijnmond-

Drechseden is beschreven waarom onderzoek naar 

lange ermijnscenario’s noodzakelijk is. De

middellange ermijnambiies voor de regio zijn o

2040 in vigerende plannen opgeschreven. Om de

opgave voor waerveiligheid en zoewaervoorzie-

ning he hood e bieden zal er inzich moeen

komen op de lange ermijn onwikkelingen voor de

regio voor de komende eeuw. Gezien deze exreme

ermijn is he nie de vraag wa dé oekoms is maar 

is de vraag: wa zijn de verschillende mogelijke 

oekomsen voor de regio?

He beschrijven van de verschillende oekomsen

gebeur nie vanui he nies. Begin 2011 is de

concepversie van de naionale Delascenario’s

gepubliceerd. De Dela-scenario’s zijn opgeseld

me als doel e verkennen wa mogelijke oekom-

sige onwikkelingen zijn en wa de consequenies

daarvan zijn voor de waerveiligheid en de

zoewaervoorziening.

Er zijn vier naionale Delascenario’s onwikkeld

(Vol, Soom, Rus en Warm). De klimaologische en

sociaaleconomische veranderingen worden

beschouwd als de belangrijkse drijvende krachen

 voor de onwikkeling van zeer uieenlopende

omsandigheden voor he waerbeheer in de

komende eeuw. De wee kernonzekerheden van de

Delascenario’s zijn dan ook:

1. Kom er een maige o een snelle

klimaaverandering?

2. Is er sprake van sociaaleconomische groei o sociaaleconomische krimp?

Deze kernonzekerheden vormen ook he geraame

 van de scenario’s van Rijnmond-Drechseden.

1. Doel en werkwijze

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 9/96

2.

 Werkwijze

Om o relevane en plausibele oekomsbeelden e

komen voor he sedelijk gebied in Rijnmond-

Drechseden in de periode 2050-2100 is allereers

lierauuronderzoek verrich binnen besaande

sudies. Vervolgens is een aanal speciaal geselec-

eerde deskundigen (ui de weenschappelijke

 wereld, de wereld van gebiedsonwikkeling en

berokken besuurders) geïnerviewd, die elk hun

eigen experise hebben binnen sedelijke onwikke-

ling, waerveiligheid o sociaaleconomische

onwikkelingen. De bevindingen van zowel de

lierauursudie als de inerviews vind u herkenbaar 

erug in de scenario’s. De samenvating van de

mees relevane bevindingen ui de lierauursudie

en van de kenmerken van de Delascenario’s en de

 volledige inerviewverslagen zijn als bijlagen bij di

rappor opgenomen.

 Tijdens wee workshops zijn deze bevindingen

 vervolgens geduid door zowel weenschappers van

kennisinsiuen als veregenwoordigers van

berokken parijen ui de regio. Da leverde een

zesal hoodhema’s op, die he sramien vormen

 voor de uiwerking van de vier mogelijke oekom-

sen voor he sedelijk gebied:

1. Economie

2. Energie

3. Bevolking/Sociaal-maaschappelijk 

4. Mobiliei

5. Besuurlijke schaal

6. Karakerisiek o DNA van de regio

In elk scenario worden aan he einde de implicaies

 van de onwikkelingen voor de waerveiligheid en

de zoewaervoorziening in kaar gebrach.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 10/96

 Voorda we onderzoeken welke mogelijke

oekomsen he gebied ken, is he goed om een

beeld e hebben van de huidige siuaie en van

rends en onwikkelingen die nu reeds spelen in

he sedelijk gebied van Rijnmond-Drechseden.

Ook is he van belang e begrijpen hoe he huidige

sedelijke gebied in elkaar zi en zich heef 

onwikkeld.

1.

Kore erugblik:

karaker van de regio

De regio Rijnmond-Drechseden dank haar 

onwikkeling aan de ligging in de Dela. De

onmoeing van zee en rivieren, de consane

dynamiek en he vermogen van de bewoners om

zich hieraan coninu aan e passen zijn belangrijke

 voorwaarden voor de onwikkeling van deze regio

gewees.

Door de eeuwen heen zijn de bewoners eraan

gewend geraak om me de karakerisieken van de

Dela om e gaan. De onginning van de veengebie-

den, he verbranden van he veen, he leegpompen

 van de veenplassen en he onsaan van de diepe

droogmakerijen heef in een groo deel van he

 wesen van Nederland enerzijds een karakerisiek 

 versedelijk landschap opgeleverd, maar anderzijds

de basis gelegd voor een coninue kwesbaarheid

 voor oversromingen en waerveiligheid.

Deze onwikkeling heef ons zeer karakerisiekekwalieien opgeleverd zoals de dijken, de op- en

aanwassen, de polders me koeien en weidevogels,

Beschrijving sedelijk gebied Rijnmond-

Drechseden

1

 

2.

  beschrijvingen en daa aangeleverd door he projecteam Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 11/96

de molens, de geijdengebieden me haar specifieke

nauurkwalieien. He bewus zijn van deze

geschiedenis leer ons evens da we hier e maken

hebben me omsandigheden die van ons ook in de

oekoms aanhoudende alerheid vragen, zoals de

coninue bodemdaling, he pompen, de diepe kwel,

de veiligheid, de verziling: he waren en zullen

dilemma’s zijn waar we ook in he sedelijk gebied

o in lenge van jaren mee e maken zullen hebben.

2.

Huidige siuaie:

de krach van de regio

Bevolking He huidige sedelijk gebied van de regio besaa ui

de versedelijke gebieden van Rijnmond en

Drechseden. Hierin liggen seden als Roterdam,

Schiedam, Vlaardingen, Ridderkerk, Krimpen en

Capelle aan de IJssel, Dordrech, Zwijndrech en

Sliedrech.

In 2010 wonen in de regio’s Groo-Rijnmond enzuidoos Zuid-Holland circa 1,8 miljoen mensen.

He overgroe deel hiervan woon acher de

hoodwaerkering, soms in diepe polders. He

groose deel van de bevolking word beschermd

door Dijkring 14 (beschermingsniveau van

1:10.000). He Eiland van IJsselmonde ken een

beschermingsniveau van 1: 4.000 en de bewoners

 van he Eiland van Dordrech, Hoeksche Waard en

De Waarden worden beschermd door een veilig-

heidsniveau van 1:2.000. Formeel onbeschermd

door dijken, maar effecie beschermd door de

Maeslankering wonen circa 60.000 mensen

buiendijks. Naas he door de overheid gegaran-

deerde veiligheidsniveau speel ook de omgang me

 waer een rol. Deze regio word gekenmerk door 

een groe variëei aan naionalieien. Zo ken

bijvoorbeeld Roterdam 166 naionalieien (COS

2011). De risicopercepie van bewoners kan serk 

 verschillen. Hier word momeneel onderzoek naar 

gedaan.

EconomieDe regio Rijnmond-Drechseden dank zoals

hierboven beschreven een belangrijk deel van haar 

onwikkeling aan de ligging in de Dela van de groerivieren. Opvallend is da een groo deel van de

economie waergerelaeerd is. He haven- en

indusrieel complex is hiervan de mees in he oog

springende exponen. De ligging van de havens en

opziche van he acherland, de goede bereikbaar-

heid vanui zee en de kwaliei van de acherlandver-

bindingen maken he haven- en indusrieel

complex o een spil in he (iner)naionale logisiek 

newerk. Door de sraegische ligging en de goede

 verbindingen is de haven van Roterdam de groose

 van Europa en de vijde van de wereld.

He haven- en indusrieel complex, de greenpor

 Wesland, de kenniseconomie, de zakelijke

diensverlening en he inernaionaal zakencenrum

dragen in belangrijke mae bij aan de inernaionale

concurrenieposiie van de Zuidvleugel en daarmee van de gehele Randsad. De regio Rijnmond-

Drechseden draag voor een belangrijk deel bij aan

de Nederlandse economie. Me de keuze voor de

economische opgebieden onderschrijf he

miniserie van EL&I he groe belang van de

Roterdamse regio voor de naionale economie.

Logisiek, waer, chemie, energie en Lie Sciences

zijn secoren me een serk profiel.

De economische srucuur word naas he

havengerelaeerde cluser serk bepaald door he

cluser medisch en zorg (Lie Sciences & Healh). Vanui de oorspronkelijke serk havengerelaeerde

bedrijvigheid zijn de serke secoren logisiek,

chemie, waer en energie nauw me elkaar 

 verbonden; ze verserken elkaar. Cleanech vorm

daarbij een dragend en verbindend concep.

Keenregie, handel en logisieke en mariieme

diensverlening vormen kansrijke onwikkelingen

binnen ranspor en logisiek.

He mees aansprekende onderdeel voor waergere-

laeerdheid is he cluser waer- en delaechnolo-

gie. Di cluser omva waerechnologie (winning en

disribuie van waer; avalwaerinzameling en

-behandeling) en delaechnologie (nate waer-

bouw, nieuwbouw en reparaie van schepen,

baggermaerieel en booreilanden, en echnisch

advies voor de grond-, waer- en wegenbouw). 17%

 van de producie van de waerbouwsecor word

gerealiseerd in Roterdam (producie € 91 miljoen).

200.000 banen in de regio (23% van de arbeidsplaa-

sen) zijn e vinden in de ‘produciekeen klimaa-

adapaie’. Di onderdeel vorm een belangrijke

bijdrage aan de naionale economie. Bedrijven in de

Nederlandse waersecor bieden werk aan 80.000

fe, werkzaam bij circa 1.500 bedrijven, overheidsor-ganisaies en andere insellingen op he gebied van

 waerechnologie en bij 450 bedrijven en andere

organisaies op he gebied van delaechnologie. De

Nederlandse waersecor draag 1,85% bij aan de

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 12/96

oale Nederlandse expor. He aandeel op de

 wereldwijde mark is 40% op he gebied van

 waerbouw en 6% op he gebied van delaechnolo-

gie. Wereldwijd word 400 o 500 miljard euro

omgeze in de waersecor. Daarvan is 120 miljard

 voor delaechnologie en de res voor waerechno-

logie. De wereldmark voor de waersecor groei

gesaag verder.

 Voor wa beref zoewaervoorziening voor he

sedelijk gebied is vooral he aanbod van drinkwaer 

 van belang. De drinkwaerbedrijven in de regio zijn

Evides, Oasen en Dunea. Gezamenlijk leveren zijjaarlijks 287 miljoen m3 drinkwaer in hun gehele

 voorzieningsgebied. In de regio Rijnmond is de

Maas de belangrijkse leverancier. 2% van he waer 

 van de Maas word voor drinkwaervoorziening

gebruik.

De indusrie in he havengebied heef zoe waer 

nodig als proceswaer. Di waer is voor he

belangrijkse deel aomsig ui he Brielse Meer.

3.

 Trends en onwikkelingen

De laase jaren zien we een aanal rends en

onwikkelingen die van belang zijn voor de opgave

 voor he Delaprogramma. Door de herwaardering

 van besaande seden zien we een serke verdich-

ingopgave binnen de besaande seden. Naas

 verdiching van de sad binnendijks zijn de laase

jaren vooral de buiendijkse locaies grooschalig

onwikkeld. Voorbeelden hiervan zijn de Kop van

Zuid, Schiehaven en Mullerpier en in de oekoms

de Sadshavens in Roterdam en Sadswerven in

Dordrech. Tevens zien we da de haven zich

erugrek ui de sad, in combinaie me een

schaalsprong en kennisinensivering in de haven.

Onwikkelingen als de Sadhavens en de aanleg van

de Tweede Maasvlake zijn hiervan he gevolg. Naas

de verdiching van de besaande seden zien we een

rend van oenemende aandach voor de Qualiy o 

Lie. Di ui zich in he vergroenen van de kades

(Boompjes), de oename van he openbaar vervoer 

over waer (zoals Faserry en Waerbus/Aqualiner)

en he gebruik van de rivier als publieke ruime

(denk aan Red Bull Air Race, Wereldhavendagen,

rondje Noordereiland.) Tevens zien we een rend van schaalvergroing op he gebied van samenwer-

king in verschillende secoren. De samenwerking

ussen he Havenbedrij Roterdam en de haven van

 Anwerpen, he DelTri-Plaorm en de meropoolre-

gio Zuidvleugel zijn hiervan voorbeelden.

 Voor de Nederlandse waerechnologie word voor 

de periode o 2016 een jaarlijkse groei van 5,6%

 verwach. He onwikkelen van oplossingen voor 

zeespiegelsijging en hoogwaerbescherming word

 wel beschouwd als belangrijke groeimarken voor 

Nederlandse bedrijven en de verbinding aan de

unieke kennis van de TU Delf en de Universiei van

 Wageningen is daarbij van cruciale beekenis voor 

de innovaiekeen.

Ruimelijk gezien is er sprake van een oenemendesegregaie van bevolkingsgroepen binnen de regio.

Da heef er onder meer oe geleid da de sociale

problemen me name in Roterdam-Zuid en de

aansluiende Delapoor relaie groo zijn. Negen

 van de in oaal 40 ‘krachwijken’ zijn in de regio

Rijnmond-Drechseden gelegen. Ook economisch

gezien is er een negaieve rend zichbaar. De vraag

naar koopwoningen neem a en er is veel leegsand

 van kanoren. Onwikkelaars en corporaies

kampen me minder inveseringscapaciei en

gemeenen kampen me rode cijers. De radiio-

nele aanbodgesuurde onwikkeling is als gevolg van de financieel-economische crisis behoorlijk 

 vasgelopen. Ook de kwaliei van de leeomgeving

in de mees brede zin (veiligheid, voorzieningen,

groen) saa in de regio onder druk. Er is bijvoor-

beeld een groo ekor aan oegankelijk recreaie 

groen in de Zuidelijke Randsad. In 2003 consa-

eerde he Planbureau voor de Leeomgeving da de

 vraag naar recreaie in en rond Roterdam 4 o 5

keer zo groo is als he aanbod.

De regio ken een regionaal-economische srucuur 

die serk geën is op de haven en de daaraan

gerelaeerde bedrijvigheid. Deze relaieve eenzijdig-

heid in de economische srucuur maak de regio in

di opzich kwesbaar. Veel bedrijvenerreinen zijn

 verouderd en moeen gehersrucureerd worden.

Zowel in Roterdam-Zuid als in delen van de

Drechseden besaa een mismach ussen vraag en

aanbod op de arbeidsmark. Er zijn wel banen maar 

de poeniële werknemers missen de juise

opleiding en ervaring.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 13/96

4.

 Ambiies

Naas deze rends en onwikkelingen zijn er voor 

deze regio ook ambiies o maximaal 2040

geormuleerd. Deze zijn benoemd in Noa Ruime,

Gebiedsagenda Zuidvleugel, Srucuurvisie

Zuid-Holland, Sadsvisie Roterdam, Srucuurvisie

Dordrech 2020 en de onwerpsrucuurvisie Ruime

en Inrasrucuur. Zonder uigebreid op al deze

 visies in e gaan, kan geconsaeerd worden da de

ambiies zoals geormuleerd in de GebiedsagendaZuidvleugel een goed beeld geven van ambiies voor 

deze regio.

De ambiies ui de Gebiedsagenda Zuidvleugel zijn

samengeva:

 Verserken van de economie Voor Rijnmond-Drechseden zijn de relevane

economische clusers: he haven- en indusrieel

complex , de greenpors en he mariieme cluser.

Daarnaas zijn er kansen voor opkomende secoren

in de kenniseconomie, zoals Lie & Healh Sciences,delaechnologie en energieransiie en voor 

kansrijke secoren als doorbraakechnologieën,

oerisme en de creaieve secor.

Inensiveren van besaand sedelijk gebiedIn Rijnmond-Drechseden beeken di sedelijk 

ransormeren, hersrucureren en inensiveren, o

een divers en samenhangend sedelijk newerk. De

binnensedelijke ruime voor wonen, werken en

 voorzieningen word opimaal benu en klimaabe-

sendig ingerich. Er vind beperke uileg van

seden plaas, om aan de reserende woningbehoe-

e e kunnen voldoen.

He landschap dicher bij huis brengenDi krijg vorm door de onwikkeling van groen-

blauwe woon- en werkmilieus en groenblauwe

 verbindingen bij de seden in de vorm van ‘mero-

poliane parken’. Een divers, aanrekkelijk en

klimaabesendig landschap moe behouden en

 verserk worden. Di beeken ook da de landbouw

zal moeen hersrucureren.

 Verbeeren bereikbaarheid

In de regio beref di bereikbaarheid van zowel dehaven als de sad, en dan vooral van de inensive-

ringsgebieden. De inernaionale posiie word

benu en verserk.

 Waer- en energieopgaven aanpakkenDe regioparners werken naar een duurzame,

klimaabesendige, innovaieve delaprovincie. Di

beeken onder andere verduurzaming van he

beheer van de haven en uibreiding van he

kenniscluser alernaieve energie (Arcadis, 2011).

Deze sudie gaa op zoek naar de verschillende

mogelijke oekomsen op de zeer lange ermijn. He

gaa hierbij nie om wa we willen da er gebeur,

maar om wa zou er kunnen gebeuren. O me

andere woorden: wa zijn de verschillende moge-

lijke oekomsen voor de zeer lange ermijn(2050-2100) voor deze regio?

 

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 14/96

3. De bandbreedenvan de mogelijke

oekomsen

Uigangspun voor de verschillende mogelijke

oekomsen voor he sedelijk gebied vanRijnmond-Drechseden zijn de Delascenario’s.

De Delascenario’s geven voor de wee belangrijkse

onzekerheden klimaaverandering en de sociaal-

economische onwikkeling de bandbreede aan

 voor 2050 en 2100. Di heef geleid o 4 delascena-

rio’s: Vol, Soom, Rus en Warm.

In de abel op de volgende pagina zijn de belangrijk-

se kenmerken van de verschillende Delascenario’ssamengeva.

De mae waarin he klimaa zal veranderen is onzeker.

Daarmee is ook onzeker in welke mae de effecen

 van klimaaverandering op he sedelijk gebied zich

zullen voordoen. Hezelde geld voor de sociaaleco-

Sociaal-

economische

krimp

Maige

klimaaverandering

soomvol

warmrus

Sociaal-

economische

groei

Snelle

klimaaverandering

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 15/96

nomische onwikkelingen. Er zijn echer ook een

aanal effecen zeker. Hieronder volg een opsom-

ming van de zekerheden op he gebied van

sedelijke onwikkelingen in he lich van de

klimaologische en sociaaleconomische onwikke-

lingen, in relaie o hun effecen op de waerveilig-

heid en zoewaervoorziening.

Zekerheden die volgen ui desociaaleconomische onwikkelingen:• Seden zullen er alijd oe doen (CPB, The

Neherlands o 2040). Nu en in de oekoms.• In komende srijd ussen sedelijke regio’s zullen

er succesvolle en nie succesvolle seden zijn. De

srijd ussen de verschillende sedelijke regio’s

om de bese en slimse arbeidskrachen zal zich

ussen sedelijke regio’s en nie ussen landen

plaasvinden. De vraag is dus vooral: is deze regio

in saa een succesvolle regio e blijven?

• In de oenemende concurreniesrijd ussen

seden zullen die sedelijke regio’s succesvol zijn

die de goed opgeleide arbeidskrachen aan zich

 ween e binden. Hiervoor moeen sedelijke

regio’s hun unieke posiie verserken en zullen ze

zich, inspelend op verschillende (mogelijke)

crises (energie, klimaa, sociaal/economisch, voedsel/gezondheid), opnieuw moeen

uivinden2.

Klimaaverandering reerenie STOOM WARM RUST VOL

Zichjaar 2000 2050 2100 2050 2100 2050 2100 2050 2100

gem. avoer Rijn in ebruari (m3 /s) 2.900 3.400 4.000 3.400 4.000 3.100 3.200 3.100 3.200

gem. avoer Rijn in sepember (m3 /s) 1.800 1.300 900 1.300 900 2.000 2.100 2.000 2.100

gem. avoerMaas in ebruari (m3 /s) 480 530 590 530 590 500 520 500 520

gem. avoerMaas in sepember (m3 /s) 89 48 30 48 30 92 94 92 94

zeespiegelsijging (cm) - 35 85 35 85 15 35 15 35

exreem hoge avoer Rijn 1/100 jaar (m 3 /s) 12.000 14.000 17.000 14.000 17.000 13.000 14.000 13.000 14.000

exreem hoge avoerMaas 1/100 jaar (m3 /s) 2.900 3.200 3.600 3.200 3.600 3.000 3.200 3.000 3.200

exreem lage avoer Rijn 1/10 jaar (m3 /s) 630 520 420 520 420 650 670 650 670

exreem lage avoerMaas 1/10 jaar (m3 /s) 18 10 6 10 6 18 18 18 18

gemiddelde neerslaghoeveelheid winer +14% +28% +14% +28% +4% +7% +4% +7%

gemiddelde neerslaghoeveelheid zomer -19% -38% -19% -38% +3% +6% +3% +6%

Sociaal-economische onwikkeling reerenie STOOM WARM RUST VOL

Zichjaar 2000 2050 2100 2050 2100 2050 2100 2050 2100

aanal inwoners NL (miljoen) 16 20 24 15 12 15 12 20 24

economische groei (% per jaar) 2,6 2,0 - 2,6 0,7 0 - 0,5 0,7 0 - 0,5 2,6 2,0 - 2,6

versedelijking (% oppervlak) 16 20 25 17 10 17 10 20 25

landbouwareaal (% oppervlak) 67 59 70 62 67 62 67 59 70

nauur (% oppervlak) 17 21 5 21 23 21 23 21 5

veel klimaaverandering (W+)

maige klimaaverandering (G)

hoge ruimedruk (Global Economy, en na 2050 groei van bevolking en economie)

lage ruimedruk (Regional Communiies, en na 2050 krimp van bevolking en economie)

Een beknope beschrijving van de verschillende scenario’s vind u in bijlage II

  vrij naar Richard Florida, schrijver o.a. van The Rise o he Creaive Class ()

Overzich kenallen Delascenario’s

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 9

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 16/96

• De ideniei van de regio Rijnmond-

Drechseden besaa nu en in de oekoms ui de

 volgende ingrediënen:

› Ligging in de dela en in/ussen karakerisieke

culuurlandschappen

 › Havensad, deze regio blijf in alle scenario’s

een havenregio, de vraag is alleen wa voor 

soor: in welke maa, in welke mae word de

energieransiie doorgemaak en wa is de

relaie me de sad? Hierin zullen de verschil-

lende sooren oekomsen verschillen, nie in

he ei da deze regio een serke havenuncie

heef, nu en in de oekoms › Handen ui de mouwen menaliei. He DNA

 van een regio is nie alleen geworeld in zijn

ysieke neerslag. Ook in de menaliei. Zowel

Dordrech als Roterdam zijn voorbeelden van

seden die gekenmerk worden in een serke

“nie lullen maar poesen” o “handen ui de

mouwen-menaliei”

• Voor een succesvolle regio zijn, nu en in de

oekoms, een aanal zaken randvoorwaardelijk:

 › Goede bereikbaarheid op alle schaalniveaus

en voor verschillende modalieien (de

 verhouding ussen de verschillende modaliei-en hang a van de economische groei en de

 wijze waarop de verschillende vervoerssro-

men zich hierbinnen onwikkelen)

 › Goed voorzieningenniveau (aankelijk van

he scenario zullen er verschillende cenra,

enkelvoudige, me een groo aanbod o een

klein aanbod zijn)

 › Goede scholing en opleidingsmogelijkheden

(aankelijk van de bevolkingsonwikkeling,

he ype inwoners en de vraag naar scholing

zal di wel per scenario verschillen)

 › Samenhangend en samenwerkend sedelijk 

 weesel (aankelijk van scenario zal di

 variëren ussen spreiding – de zogenaamde

‘urban sprawl’ – o geconcenreerd model me

de bijbehorende vervoerssysemen)

Zekerheden die volgen ui klimaaveranderingen:• Door sijging van de zeespiegel word he risico

op oversromingen in he buiendijks gebied

groer.

• Door sijging van de zeespiegel zullen maage-

 vende hoogwaersanden sijgen en zullenprimaire waerkeringen verhoogd moeen

 worden. Me name voor primaire waerkeringen

 waarin uncies zijn geïnegreerd, o waarin

bebouwing culuurhisorische beekenis heef,

zullen dijkverserkingen kosbaar en ingewikkeld

zijn.

• Als gevolg van zeespiegelsijging zullen vase

 voorzieningen zoals bruggenhooden e.d.

aangepas moeen worden.

• Als gevolg van klimaaverandering is de verwach-

ing da he sedelijk gebied kwesbaarder word

 voor zieken en plagen.

• Als gevolg van emperauursijging krijgen we

meer las van blauwalgen in meren en plassen

zoals de Kralingse Plas.

• Door sijging van de gemiddelde emperauur 

onsaa kans op hitesress in sedelijk gebied.• Door meer en hefiger buien zal de waerberging-

capaciei in sedelijk gebied vergroo moeen

 worden.

• Door meer en hefiger buien zullen pompsyse-

men (bv gemalen van boezems) aangepas

moeen worden.

• Toename waerbehoefe voor inlaa in sedelijk 

en regionaal oppervlake-waersyseem als gevolg

 van vergroing verdamping.

• Door langere ijden van drooge zal meer waer 

ingelaen moeen worden in he sedelijk gebied

om he oppervlakewaerpeil op peil e houden.Di is onder andere noodzakelijk om paalro (van

gebouwen) e voorkomen.

• Transormaie vegeaies in sedelijk gebied naar 

sooren die besand zijn egen zoue wind (zoals

esdoorn, wite paardenkasanje en ialiaanse es

en anderen).

• Toenemende verziling van de dela bied evens

kansen voor zile eelen en daaraan gekoppelde

exclusieve producen als kreef, mossels e.d.:

bied kansen voor regionale producen en slow

ood.

In de komende hoodsukken vind u de uiwerking

 van de scenario’s Vol, Soom, Rus en Warm voor 

Rijnmond-Drechseden. Deze scenario’s worden

beschreven aan de hand van enkele hema’s die

relevan zijn in sedelijke gebieden: Economie,

Energie, Bevolking/Sociaal-maaschappelijk,

Mobiliei, Besuurlijke schaal en DNA van de regio.

Ook de gevolgen voor de waeropgaven worden

beschreven.

De scenario’s zijn beleidsarme verhalen, die relevan

zijn voor de opgaven van he Delaprogramma en

plausibel zijn. Om e zorgen da ze nieuwe inzichenleveren is er bewus voor gekozen om de vier 

scenario’s duidelijk van elkaar e onderscheiden.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 17/96

4. Scenario VOLin Rijnmond-

Drechseden

 Voor he scenario VOL gaan we wereldwijd ui van

een serke economische groei en een aanzienlijke

bevolkingsgroei. In de eerse helf van de 21e eeuw 

draai de economie nog voornamelijk op

radiionele energiebronnen, maar als gevolg vande hoge energieprijzen en de daaraan gekoppelde

hoge vervoersprijzen vind mondiaal rond he 

midden van de 21e eeuw de ransiie naar de

biobased economy plaas. Opkomende economieën

in Azië zijn hierin oonaangevend gewees, de res 

 van de wereld volg.

Ook op naionale schaal zien we een serke

economische groei en een bevolkingsgroei o 24

miljoen inwoners. Voor he gebied Rijnmond-

Drechseden beeken da in he scenario VOL

een verdubbeling van he aanal inwoners in 2100,

dankzij de groeiende economie en de groe

sroom economische immigranen die als gevolg 

daarvan deze kan op kom. Seden verdichen en

groeien aan elkaar vas o een conurbaie. Door

de inze van de energieransiie op wereldschaal

 vana 2030, die egen 2050 is volooid, is de

klimaaverandering beperk gebleven. De haven

speel nog seeds een groe rol binnen de

 wereldeconomie, al heef perochemie plaas

gemaak voor biobrandsoffen. Rondom de haven

zorg de midtech-indusrie (he consruciecluser)

 voor veel werkgelegenheid. Ook zorg en culuur

zijn belangrijke peilers van de economie, vanwegehe nog alijd groe aandeel 50-plussers binnen de

bevolking. Welke hema’s zijn in di oekoms-

beeld relevan voor de sedelijke onwikkeling van

Rijnmond-Drechseden?

Sociaal-

economische

krimp

Matige

klimaatverandering

stoomvol

warmrust

Sociaal-

economische

groei

Snelle

klimaatverandering

De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario VOL

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 18/96

He sedelijk gebied in VOL

De onwikkeling van de regio zal gebaseerd zijn op

he bereikbaarheidprofel van de regio. De sedelijk

band van Amserdam o Brussel kan gezien worden

als één uigesreke newerksad. De knopen in di

newerk zullen onderling goed verbonden zijn door

middel van hoogwaardig openbaar vervoer. Di

openbaar vervoer bied ook oegang o he

ussenliggende recreaielandschap.

De moderne radiie van unciescheiding is

doorbroken. Wonen, werken en recreaie zullen zich

seeds meer mengen in deze policenrische sad. De

verbinding ussen haven en sad is eruggekeerd en

de rivier is een volwaardig onderdeel van de

openbare ruime.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 19/96

1.

Economie: midech en zorg

 worden bepalend

 To 2030 saa de economie in he eken van de

energiecrisis door de hoge olieprijzen. Transpor

 word onbeaalbaar en da heef zijn weerslag op de

bedrijvigheid in he gebied. In de decennia na 2050

zien we de vraag naar de inmiddels ruim beschik-

bare duurzame energiebronnen juis groeien,

erwijl er ook me de (beperke) gevolgen van de

klimaaverandering moe worden omgegaan. Beide

acoren bieden volop kansen voor de indusrieëndie zo yperend zijn voor Rijnmond-Drechseden:

 waermanagemen, scheepsbouw en mariieme

logisiek, de baggerindusrie en de offshore-indu-

srie. Deze midech-indusrieën zijn wereldwijd zeer 

succesvol en zorgen voor veel werkgelegenheid in

de regio. Onze kennis over waermanagemen is een

belangrijk exporproduc, nie in de laase plaas

door de persoonlijke berokkenheid van Koning

 Willem IV ijdens de eerse helf van de 21e eeuw. De

energieransiie heef werkgelegenheid gecreëerd

 voor zowel hoogopgeleide als midech-medewerkers.

De haven vervul nog seeds een cruciale rol in de

 wereld, me name in de overslag van biouels in de

biobased economy.

Naas de midech-indusrie zijn zorg en culuur 

belangrijke aanjagers van de werkgelegenheid. He

groere aandeel senioren binnen de bevolking

maak veelvuldig gebruik van de diensverlening in

deze secoren. Er is een groo en gedifferenieerd

aanbod aan culurele voorzieningen. Er is een

dynamische creaieve secor in de regio onsaan.

 Tevens is he zorgcluser in de regio serk gegroeid.

He Erasmus MC is egen 2100 een mulinaional

geworden me vesigingen in heel Europa.

2.

Energie: ransiie naar de biobased

economy

 Vana 2030 zal de rol van aardolie als belangrijkse

energiebron meer en meer worden overgenomen

door andere bronnen, waaronder biobrandsoffen,

zon, wind, aardwarme en waer. Me zijn sraegi-sche ligging ze he gebied Rijnmond-Drechseden

bewus in op deze ransiie en speel de regio een

belangrijke rol in de biomassa-indusrie, precies

zoals da de eeuw ervoor he geval was me de

perochemie. Omda er e weinig landoppervlak in

Nederland en de res van Noordwes-Europa is om

alle benodigde bio-energie zel op e wekken, moe

er geïmporeerd en gedisribueerd worden:

acivieien die de regio goed liggen.3

De ruime die voorheen door olieraffinaderijen en

opslagerminals werd ingenomen, word nu

gebruik voor de biochemie. De voormalige

energieschaarse, de ruime zoewaervoorziening in

he gebied en de sand van echniek binnen he

Nederlandse agrocluser maken de keuze voor 

opschaling van de landbouw logisch.

Nie alleen energie, maar ook hoogwaardig voedsel

 word weer bij voorkeur van eigen bodem berok-

ken. He bewus omgaan me energieverbruik heef

de impor van kunsmaig versgehouden voedsel ui

 verre landen impopulair gemaak. Nu ranspor

door de beschikbaarheid van duurzame energie

 weer economisch ineressan is, word een deel van

deze landbouwproducie zels weer geëxporeerd.

“De midech-indusrie is al van

oudsher de kern van de economische

onwikkeling van de Drechseden en

bied nog seeds kansen.”Pieer Tordoir, UvA

“Rijnmond-Drechseden zou een

specialisische niche voor zichzel 

kunnen creëren. He mees logische zou

zijn om e zoeken naar nijverheid die

een relaie heef me waer. Wan die

haven en he waer zijn er och.”

Peer van Rooy,

Siching NederLandBovenWaer 

  “Een pun apar is de eel van landbouwproducen voor biobrandsoen. In Energie is ruime (RPB, , blz. /) is becijerd da Nederland veel e klein is

om de benodigde biobrandso voor ranspor e produceren. (…)We mogen dus verwachen da biobrandso en biomassa zullen worden geïmporeerd. Di

leid in de exporerende landen o een oenemende ruimevraag.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 20/96

3.

Bevolking: economische

 vluchelingen

Europa blijf in economisch opzich een aanrek-

kende werking houden op armere delen van de

 wereld. Mede hierdoor heef Nederland in 2100 24

miljoen inwoners. Gezien de verdergaande

 versedelijking zijn de sedelijke regio’s, waaronder 

Rijnmond-Drechseden, relaie serker gegroeid

dan de landelijke gebieden zoals Noordoos-

Nederland. De bevolking van Rijnmond-Drechseden is zels verdubbeld. De groei van de

bevolking is onsaan doorda veel economische

immigranen in he gebied zijn neergesreken,4 die

door de verschillende al aanwezige bevolkingsgroe-

pen hiernaaroe zijn gehaald vanwege de bloeiende

dienseneconomie en de weer opkomende

landbouw (Kaapverdianen bijvoorbeeld). Een

weede groep die in omvang oeneem zijn

EU-migranen die seeds daar verblijven waar werk 

e vinden is in de midech-secor (offshore, scheeps-

bouw) en in de persoonlijke diensverlening.

Dankzij de groei van he inernaionale ranspor ende bloei van de binnenvaar hebben de bedrijven in

Rijnmond-Drechseden deze mensen ook hard

nodig.

De samenleving anno 2100 heef een heerogene en

conrasrijke samenselling. De verschillende

bevolkingsgroepen in deze regio leven op basis van

liesyle en ideniei in harmonie naas elkaar, in

 verschillende wijken me elk een eigen karaker. Da

is in de decennia ervoor zo gegroeid, oen er o

2050 vanwege de economische neergang en de

bevolkingsgroei pragmaische keuzes gemaak

moesen worden. Er zijn oen meerdere wijken

gebouwd op goedkope locaies, dichbij de

 werkgelegenheid.5 De locaies langs en aan de

rivierzones werden onwikkeld o relaie dure en

gewilde locaies. Bouwen aan he waer kan als

gevolg van de serke economische groei en de groe

 vraag naar kwaliaie goede woningen.

De crisis zorgde er desijds ook voor da mensen

seun zochen bij elkaar en dus dich bij elkaar en

bij he werk wilden wonen. Da heef er uieindelijk 

oe geleid da he gebied Rijnmond-Drechseden in2100 demografisch gezien een kleurige lappendeken

is geworden van wijken die allemaal door verschil-

lende bevolkingsgroepen gedomineerd worden.

Elke groep heef zijn eigen culuur en lever

daardoor een unieke bijdrage aan de economie. Da

bied een breed scala aan voorzieningen, van

dagelijkse versmarken o honderden verschillende

keukens in de horeca. Ook he aanbod aan muziek,

heaer en dans is divers en kleurrijk.

 Agezien van een incidenele clash ussen groepen

 van verschillende aoms, luk he redelijk goed

om in harmonie naas elkaar e leven. Wel moe de

oudere generaie mensen ui de regio nog alijd erg

 wennen aan de veelkleurigheid en de druke om

hen heen. Wie hierin nie zo flexibel is, voel zich

minder goed huis.

“Om kansen in de midech-indusrie e

verzilveren heb je mensen nodig. Die

zijn er in Nederland sraks nie meer (…)

Migraie zou een oplossing kunnen

zijn; arbeidskrachen ui he buienlandhalen.”

Pieer Tordoir, UvA

“Ik voorzie een ander sociaal-economisch model: regionalisering. (…)

Er zullen ook veel meer mensen in de

agrarische secor werken, en de

boonjes komen nie meer ui Kenia.”

Simon Kal, Siching Peak Oil

  Hoodrappor WLO scenario’s, pagina

  “Unskilled workers group ogeher along he boundaries o producion cenres. Hence, he availabiliy o work deermines where people live.” (CPB scenario’s

NL, deel II, pagina )

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 21/96

4.

Inrasrucuur en mobiliei:

pluriorm elekrisch beeld

Een verdubbeling van de bevolking vraag om

nieuwe oplossingen voor he mobilieisvraagsuk.

Nie alle acivieien kunnen immers me ‘digiale

mobiliei’ worden opgelos; in de persoonlijke

diensverlening zoals zorg en onderwijs is ysieke

aanwezigheid nog seeds noodzakelijk.

Een groo deel van he personenvervoer binnen hedelanewerk van sedelijke kernen gaa nu via een

supersnelle en coninue elekrische lighrail-verbin-

ding ussen de bijna aan elkaar gegroeide seden

 Amserdam, Urech, Den Haag en Roterdam.6 Di

 vervoer is nagenoeg grais en iedereen maak er 

gebruik van.7 Individueel elekrisch vervoer kan

 worden gecombineerd me di publieke syseem via

roll on-roll off. Daarnaas heef bijna iedereen een

booje op zonne-energie, omda men zich via he

 waer gemakkelijker door de sad verplaas. He

cenrum van de sad is ussen 9.00 en 21.00 uur 

auovrij. Bevoorrading van bedrijven gebeur ’snachs o per boo; overal rond de sad zijn hiervoor 

 waererminals gemaak.

Eigenlijk lijk de regio wel een beeje op de

Braziliaanse sad Curiiba, die in 2011 al gold als

schoolvoorbeeld van goede sadsplanning: er is een

efficiën syseem van openbaar vervoer, er is veel

groen da ecologisch veranwoord word beheerd en

 voorzieningen bevinden zich op sraegische

plaasen. Wonen, werken en recreaie zijn gemengd.

In he weekend is er een flinke uisroom van

mensen die me de hogesnelheidsrein de druke

 van de volle sad een paar dagen willen onvluchen

in hun weede huis elders in Nederland o daarbui-

en. Wan vol is he wel….

5.

Schaal: besuur Noordwes-Europa vanui Brussel

 To 2050 zien we he gebied Rijnmond-Drechseden

als onderdeel van he delanewerk Amserdam-

Brussel-Keulen flink uibreiden, vanwege alle

schaalvoordelen die da oplever.8 De economische

krach van bloeiende delameropolen in bijvoor-

beeld China is zo groo, da schaalvergroing

noodzakelijk is om mee e kunnen blijven doen.

Poliieke beslissingen, zoals de verdeling van

acivieien ussen de Roterdamse en de Anwerpse

haven, worden op EU-schaal door Brussel genomen.Lokale besuurders zijn eraan gewend geraak om

over hun eigen geografische grenzen heen e kijken,

omda he groe geheel daar uieindelijk van

profieer. Doorda de sedelijke gebieden seeds

meer aan elkaar zijn gegroeid, is he vanzelspre-

kend geworden om de scheiding van gebieden in

he besuur wa meer los e laen, onder he moto

‘een groere aar zorg vanzel voor een groere

eigen pun’. De berokkenheid en paricipaie van

he lokale besuur hebben ervoor gezorgd da de EU

haar regierol opimaal kan vervullen. Di samenspel

is ook nodig, wan de besuurders saan voor groe

uidagingen, bijvoorbeeld voor wa beref he

beheer van he waerpeil. In de periode na 2050

zeten de schaalvergroing en de verdeling van de

acivieien binnen he delanewerk zich verder 

door. Tegelijkerijd zien we dan, door de ransiie

naar duurzame energie, een decenralisaie en

regionalisering van de economie onsaan, wa om

een besuur vraag da seeds ussen die verschil-

lende schalen kan schakelen: meebeslissen op

EU-niveau, maar egelijkerijd de regionale

samenwerking acilieren.

  “Maar ook ussen de seden van de Randsad bied een hoogrequen spoorvervoer nieuwe mogelijkheden.” (Randsad , Sarnoiie, pagina II)

  “Voor he openbaar vervoer word veronderseld da voor de lange ermijn de capaciei word aangepas om aan de vraag e kunnen blijven voldoen”

(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “To creae sucien scale, he Neherlands may cooperae wih neighbouring regions in Belgium, Germany or he UK.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

“Vervoer over waer gaa he winnen

van vervoer over de weg, omda vervoer 

over waer minder energie kos en

omda nieuwe kanalen een oplossing

bieden voor de benodigdewaercapaciei op land in de

oekoms.”

Rudy Sroink, TCN

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 22/96

6.

He DNA van de regio:

Dela-Valley

De unieke posiie van de regio Rijnmond-

Drechseden aan he waer zorg er egen 2100 voor 

da de haven nog seeds een groe rol speel in de

 wereld. Echer, in plaas van olie, graan en bulkgoe-

deren worden er in de haven en op de drie maas-

 vlakes nu vooral biouels op- en overgeslagen. Da

maak de haven de schone moor van de gehele

regio.

De ligging in de dela word in zowel economisch en

sociaal als in ruimelijk opzich maximaal benu. De

haven is een belangrijk knooppun in de wereldeco-nomie, als onderdeel van he Amserdam-Brussel-

Keulen gebied me de bese verbindingen naar 

andere delameropolen in Shanghai, de Gol,

Singapore ec. Da rek, behalve de midech-wer-

kers in he havengebied, ook hoogopgeleide

mensen aan. Die komen a op de vele bedrijven die

zich maar al e graag in deze wereldregio vesigen.

He karaker van he gebied kan dan ook kosmopo-

liisch me een pluriorme bevolkingssamenselling

genoemd worden.9

Door de energieransiie, innovaie in he waerma-

nagemen en de delaechnologie val de klimaa-

 verandering mee en is he ussen 2050 en 2100

geluk om gegarandeerde waerveiligheid e

combineren me hoogwaardige woonvoorzienin-

gen aan he waer. Door de hoge ruimedruk heef

er in he buiendijks gebied een groe waardever-

meerdering plaas gevonden. Hier zijn relaie dure

en gewilde woon- en werklocaies onsaan. Delen

 van he havengebied, die vroeger vanwege de

perochemische indusrie nie bewoonbaar waren,

zijn nu aanrekkelijke woongebieden geworden.10 

7.

Implicaies voor waerveiligheid

en zoewaervoorziening in VOL

In de loop van de 21e eeuw onsond er een omslag

in de percepie van de risico’s van he waer in

Rijnmond-Drechseden. Tussen 2020 en 2030

heerse eers nog he idee da risico op waerover-

las en oversroming ‘erbij hoorde’ en da men

bereid moes zijn a en oe nate voeen e accepe-

ren, als men ervoor koos om op risicovolle plekken

in he gebied e gaan wonen. 11

 Toen de klimaaverandering merkbaar begon e

 worden – zo nam de kans op oversromingen ies

oe omda de zeespiegel o 2100 me 35 cm is

gesegen – en de bevolking flink in omvang

oenam, heef de overheid de veranwoordelijkheid

 voor acieve bescherming in verband me waervei-

ligheid in zijn geheel eruggenomen.

Immers: de risico’s van evenuele oversromingen in

Rijnmond-Drechseden namen oe door de groe

economische waarde en he gegroeide aanal

poeniële slachoffers. De vele nieuwe economi-

sche immigranen die zich in de regio hebben

gevesigd zijn nie gewend aan onverwache

omsandigheden me berekking o waer en onder 

hen heers veel onweendheid. Da zorg nog voor 

een exra oename van de risico’s.

Grooschalige waerschappen zorgen er onder 

overheidsregie – waarin gemeenen belangrijk zijn

– me de nieuwse oplossingen voor da iedereen in

“Ik denk da er in 2100 geen

olieranaderijen meer zijn. Shell is nu

al bezig om ranaderijen e verkopen!”

Simon Kal, Siching Peak Oil

“Juis me de nieuwe beschikbare

kennis en echnieken kunnen wijkenonder NAP in de oekoms veel veiliger 

gebouwd worden dan besaande

wijken, zoals bijvoorbeeld

 Alexanderpolder.”

Hans Oosers, Dijkgraa 

  “Roterdam hee zich verder onwikkeld o een moderne en innovaieve havensad. De mainporuncie van Roterdam is van groo belang voor de krach vande Randsad en de naionale economie.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)

  “De (nieuwe) kwalieien als woonsad vergroen de krach van Roterdam nog verder.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)

  Een raioneel veiligheidsbeleid leid o een diereniaie in beschermingsniveaus van de verschillende dijkringen.(…)Deze diereniaie bos echer me he

principe ‘gelijke bescherming egen oversromingen’ voor alle burgers.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 23/96

2100 droge voeen houd, ook in de gebieden onder 

NAP waar veel woningen werden gebouwd. De

overheid is door de groeiende economie en welvaar

ook financieel in saa prevenieve en adapieve

maaregelen e bekosigen om risico’s e vermijden o 

e beheersen en zo de waerveiligheid e garanderen.

De maaregelen zijn bovendien een exra simulans

 voor de economie en werkgelegenheid. De waerkan

dien egen 2100 als publiek domein voor de

pluriorme sadsbevolking, waar gerecreëerd,

gewoond en gewerk word.12 Door de economische

groei en de aandach voor duurzaamheid kan veel

besaande buiendijkse bebouwing aangepas

 worden aan nieuwe wensen en eisen. Waer word

bovendien gebruik voor de opwekking van energie.

 Als gevolg van de bevolkingsoename groei de

 vraag naar zoewaer. Ook de behoefe aan

koelwaer groei. De vraag naar oppervlakewaer 

 voor he in sand houden van he waerpeil in he

sedelijk gebied (en daarmee he voorkomen van

paalro) blijf min o meer gelijk. He ei da de

gevolgen van klimaaverandering beperk zijn

gebleven, zorg er gelukkig voor da er over he

algemeen voldoende zoewaer beschikbaar is.

Daardoor, en door de regionalisering van de

economie, krijg ook de landbouw in de weede

helf van de 21e eeuw een enorme impuls, waardoor 

de zoewaervraag oeneem. Zowel voor de

producie van biomassa als voor de voedselvoorzie-

ning speel de landbouw een belangrijke rol. Andere

delen van de wereld kampen me een groo ekor

aan zoewaer. Waerechnologie en producen die

 veel waer vergen worden daarom een belangrijk 

exporproduc van Noordwes-Europa.

  “Doorda klimaaverandering een sijging van de emperauur me zich meebreng in Nederland, kan he beoeenen van waerrecreaie aanrekkelijker worden.

[…]Klimaaverandering breng kansen me zich mee, maar de aard en omvang hiervan is serk aankelijk van de invulling van adapaieplannen. Recreaie kan

van adapaieplannen proferen, bijvoorbeeld als er nieuwe waerrecreaie voorzieningen worden gecreëerd o als he landschap mooier word.”

(Kenniscenrum Recreaie, De oekoms van oerisme, recreaie en vrije ijd, pagina )

Een vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario VOL

“Burgers zijn daar in goed verrouwen

gaan wonen. Dus he is een apare

veranwoordelijkheid van de overheid

om de gebieden e beschermen die zijn

bebouwd oen de eisen wa minder 

srik waren.”

Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 24/96

n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario VOL

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 25/96

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 26/96

5. Scenario STOOMin Rijnmond-

Drechseden

He scenario STOOM gaa ui van serke economi-

sche groei en een serke bevolkingsgroei. De

 wereldhandel is vrij en heef een giganische

omvang, mede door opkomende economieën

elders in de wereld. Als gevolg hiervan zijn deenergieprijzen hoog, de prijs van ranspor is

hoog en er is relaie veel CO2-uisoo. Me 

innovaieve echnieken, maar ook als gevolg van

he smelen van de ijskappen, worden groe

nieuwe olievoorraden ondek. De wereldwijde

energieransiie vind nauwelijks plaas omda de

noodzaak onbreek.

 Voor Nederland leid di o serke economische

groei en serke bevolkingsgroei o 24 miljoen

inwoners. In he gebied Rijnmond-Drechseden

zien we in he scenario STOOM een verdubbeling 

 van he aanal inwoners. Die verdubbeling word 

 vooral veroorzaak door de sroom klimaavluch-

elingen die deze kan op kom. Doorda de

energieransiie pas in de weede helf van de 21e 

eeuw en slechs en dele word gerealiseerd, is er

namelijk ook sprake van een snelle klimaaveran-

dering. Sinds he begin van de 21e eeuw is

Nederland als he ware lang doorgegaan op

dezelde weg. Een deel van de mark schakelde

over op duurzame alernaieven, maar he 

overgroe deel wilde nie in een dure ransiie

inveseren en ging op de oude voe verder me 

nieuwe en beaalbare ossiele energiebronnen.He gevolg: een snelle klimaaverandering. Welke

hema’s zijn in di scenario relevan voor de

onwikkeling van de sedelijke omgeving van

Rijnmond-Drechseden?

Sociaal-

economische

krimp

Matige

klimaatverandering

volvol

warmrust

Sociaal-

economische

groei

Snelle

klimaatverandering

stoom

De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario STOOM

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 27/96

1.

Economie: haven,

diensverlening & kennis

De Randsad is zwaar versedelijk. He gebied is

nagenoeg geheel aan elkaar gegroeid. In he

buienland is deze regio bekend als MegaMeropool

 Amserdam. He gebied van Amserdam, Den Haag,

Roterdam en Anwerpen uncioneer als één

sedelijk gebied me verschillende specialieien.

De haven draai in 2100 op volle oeren en vervul

een cruciale rol in de wereld. To 2050 overheers de

perochemie en daarna is ook de doorvoer van

biomassa een belangrijke aciviei. Er is veel

 werkgelegenheid in de mariieme diensverlening13 

en de insallaieechniek; hoogwaardige logisieke

oplossingen maken mensenwerk seeds vaker 

overbodig en verhogen de produciviei aanzien-

lijk. Laaggeschoolde arbeidskrachen moeen

daardoor hun heil zoeken in de persoonlijke

diensverlening, die nie ‘door een draadje kan’.

 Vana 2050 neem de aciviei in de landbouw weer 

oe, door de behoefe aan biomassa en aan een

basis voor eigen voedselvoorzieningen. Ook in die

secor is veel geauomaiseerd, al blijven er 

acivieien waar handen, voeen en hersenen voor 

nodig zijn.

 Voor he gebied en noorden van de Nieuwe Maas is

de kenniseconomie he belangrijks. Daar zijn de

bedrijven gevesigd die me hun oplossingen voor 

de klimaaoverlas en de problemaiek van de

 versedelijking en de onsluiing van de overbevolk-

e regio leading zijn in de wereld. Ook word er door 

de kennisinsiuen naarsig gezoch naar allerleioplossingen om de langverwache oale ransiie

naar duurzame energie definiie e realiseren, op

een beaalbare manier. Wan zoals he in de eerse

helf van de 21e eeuw ging, me de daarbij beho-

rende gevolgen voor he klimaa, kon he nie

langer.

2.

Energie: wel schaarse, geen

ransiieEen werkelijke ransiie naar duurzame energie ze

dus in de eerse helf van de 21e eeuw nie door; de

 wereldeconomie blijf vooral draaien op (innova-

ieve) ossiele brandsoffen.14 He milieu beaal

hiervoor de rekening.15 Anderzijds is luchvervuiling

 wel agenomen, omda nieuwe, schonere echnolo-

gieën en producen de oude hebben vervangen.

Omda de vraag groer is dan he aanbod, word

energie schaars en duur. Daardoor word de

 winning van moeilijk bereikbare seenkolen me

innovaieve, dure echnieken och lucraie.16 

Hezelde geld voor olie- en gasreserves op groe

diepes in de oceanen en biumen ui eerzanden,

bijvoorbeeld in Canada. Auo’s rijden vooral op

elekriciei, die nucleair en me kolen word

opgewek, erwijl olie veelal word gebruik voor 

kerosine.

“He onderwijs en de zorg zijn

mechanische processen waarvan de

arbeidsproduciviei sabiel is en

uisekend voorspeld kan worden. In

2100 houd iedereen zich bezig me

persoonlijke diensverlening; de res

van de economie is vrijwel vollediggeauomaiseerd.”

Pieer Tordoir, UvA

  “Roterdam verserk haar inernaionale posiie me name op he gebied van mariieme diensverlening en diverse sedelijke evenemenen.” (Randsad ,

Sarnoiie, pagina -)

  “ In he Global Economy scenario verdubbel he oliegebruik. De groei van he wereldwijde oliegebruik is daarmee groer dan in de agelopen winig jaar[…].”

(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “[Er] kom […] geen overeenkoms om grensoverschrijdende milieuvraagsukken aan e pakken. Di en de wereldwijde hoge economische groei leiden o orsemilieuvervuiling.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “Bij een goed uncionerende inernaionale energiemark voor olie en gas zoals in Global Economy, blij aardgas de komende decennia een belangrijke rol

spelen. De belangrijkse verschillen onsaan in de elekricieisopwekking. Daarbij krijgen nieuwe echnologieën een kans, maar de keuze word vooral bepaald

door de kosen.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 28/96

He sedelijk gebied in STOOM

Rijnmond – Drechseden ungeer als haven- en

produciecluser van de meropoolregio Amserdam.

In deze dichbevolke regio bevinden zich vier

sedelijke brandpunen, Amserdam, Roterdam,

Den Haag en Urech, welke door middel van zware

inrasrucuur (snelwegen en hogesnelheidsrein)

me elkaar en he cenrale vliegveld verbonden zijn.

De haven zal verder groeien aan de zuidoever van de

Maas en zich ook verder onkoppelen van de sad.

De rivier is onderdeel van de inrasrucuur om de

haven opimaal e laen uncioneren en bied geen

ruime voor recreaie.

Door de oenemende dreiging van he waer lig de

sad goed beschermd binnen de dijken, maar

agekeerd van he waer. He cenrale zakencenrum

bied plaas aan bedrijven die gerelaeerd zijn aan

de haven en handel. De openbare ruime in di

cenrum word bevolk door zeelieden en hande-

laars op zoek naar onspanning en verier. Hesedelijk gebied word verder vooral gekenmerk

door monouncionele woonwijken. He nog

overgebleven landschap is bedoeld voor recreaie.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 29/96

Door de hoge prijs van energie word he egelijker-

ijd ineressan om alernaieven e onwikkelen. De

paradox is da he uiblijven van een ransiie heef

geleid o innovaie: omda we geen oale

energieransiie hebben doorgemaak en ossiele

 voorraden schaars werden, moesen we he

besaande energiesyseem opimaliseren, onder 

meer door echnologische vooruigang. Carbon

capure and sorage (CCS) en kolenechnologie zijn aan

de orde van de dag. Verder zijn er nieuwe kerncen-

rales bijgebouwd; he gaa hierbij om een nieuwe

generaie horiumcenrales.

Door de alsmaar oenemende vraag en hoge prijzen

 van ossiele brandsoffen blee he zoals gezegd

lucraie om naar innovaieve winningmogelijkhe-

den en nieuwe ossiele energiebronnen e blijven

zoeken. Zo maake de vraag naar nieuwe  gas hydraes 

ussen 2020 en 2030 een serke sijging door. De

besaande inrasrucuur van de olie- en gasindu-

srie droeg daar ook in belangrijke mae aan bij.

Bovendien werden op voorheen moeilijk bereikbare

plekken in de Arcische gebieden nieuwe olie- en

gasvondsen gedaan. He aanbod van bio-energie

groeide weliswaar ook gesaag, omda deze

 voorheen nog e dure alernaieven economisch

ineressan werden. Hoewel ossiele brandsoffen

dominan blijven in de energiemix, sijg vana 2050

he aandeel duurzame energiebronnen naar zo’n 30

% van de oale mark. Die energiebronnen worden

nauurlijk ingeze omwille van hun duurzame

karaker, maar ook omda he economisch rendabel

is. Een van die duurzame energiebronnen is algen,

een andere is biomassa. Biomassa concurreer nie

langer me voedselgewassen om landbouwgrond: in

2100 hebben we e maken me de vijde generaie

biobrandsoffen, die de resproducen (sammejes,

blaadjes) van voedselgewassen gebruiken. Zo

kunnen de gewassen nog gebruik worden voor 

 voedsel en leveren ze in eie een dubbele

opbrengs. De bevolkingsgroei en oenemende

ruimedruk hebben geleid o meervoudig ruime-

gebruik: in 2100 zien we vaak kassen bovenop

gebouwen.

De schaarse aan grondsoffen zorg ervoor da deze

regio voordurend een srijd om deze grondsoffen

 voer me de res van de wereld. In die srijd is onze

serke economische posiie een roe. We hebben

serke relaies opgebouwd me Arika, Azië en heMidden-Oosen, die van groo belang zijn voor de

leveringszekerheid van grondsoffen en energie.

3.

Bevolking: economische en

klimaaimmigranen

Door he economische succes van deze regio en de

orse effecen van de klimaaverandering op andere

delen van de wereld, rek Rijnmond-Drechsedenwee groepen nieuwe inwoners aan: economische

immigranen en klimaavluchelingen.

Groe delen van Zuid-Europa zijn in 2100 onbe-

 woonbaar geworden. Vanui alle bedreigde hoeken

 van de wereld zijn vele klimaavluchelingen naar 

he noorden van Europa verhuisd, ook naar he

gebied Rijnmond-Drechseden. Hier hopen ze,

naas een leeare woonomgeving, werk e kunnen

 vinden in bijvoorbeeld de haven. Maar door 

 verregaande auomaisering van de logisieke secor 

en de perochemische procesindusrie is de

 werkgelegenheid daar juis agenomen. Door de

producie en expor van biomassa, is er de laase

decennia veel nieuwe werkgelegenheid in de

landbouw onsaan.

Slimme klimaavluchelingen waren meer dan

 welkom; hoogopgeleide kenniswerkers zijn naar de

regio geïmmigreerd om e werken in de kenniseco-

nomie. Een deel hiervan ging in he noordelijk deel

 van deze regio (Amserdam) aan he werk en langs

de A2 riching Eindhoven.17 Voor al deze mensen,

die zo nodig waren in he vergrijsde Nederland van

2050, waren woonplekken nodig, wa de versedelij-

“Er is wel genoeg ossiel, maar de

economisch winbare voorraad is

beperk. Da drijf de prijs op; er 

versrijk immers ijd voor je alle

inrasrucuur heb aangelegd.”

Willem Ligvoe,

Planbureau voor de Leeomgeving

  “In de scenario’s waar de immigraie oeneem (Global Economy en Srong Europe) groei de bevolking van de groe seden o me zo’n procen […].

[…] Daarbij gaa he in de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke vooral om hoogopgeleide arbeidsmigranen.” (Hoodrappor WLO scenario’s,

pagina -)

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 30/96

king binnen de Randsad (zoals he aan he begin

 van de 21e eeuw nog werd genoemd) verder heef

aangejaagd. Maar ook laagopgeleide klimaavluch-

elingen waren welkom: die vonden werk in

bijvoorbeeld de diensverlening aan de upper class en

de zorg.

In 2100 is er een groe onderklasse onsaan. Die

saa in scherp conras me de eveneens groeiendegroep succesvolle indusriëlen, die hun schaapjes

op he droge hebben dankzij bloeiende zaken in

bijvoorbeeld de logisiek en de CO2-opslag. Door de

groe verschillen in welvaar is er een maaschappe-

lijke en economische weedeling onder de

bevolking onsaan: de haves en de have-nos.18 Er is

een groe groep die profieer van de bloeiende

economie en een groeiende groep die de compeen-

ies mis om werk e vinden in de secoren die he

goed doen, zoals de zorg- en de diensensecor.19 De

mensen die he kunnen bealen, wonen ‘hoog en

droog’ in luxe gaed communiies me gelijkgesemden

aan de noordzijde van de Maas acher dijkring 14.

Ook de hoogbouw in de seden is populair bij de rich

and amous; de sadscenra zijn gewilde woonplekken

omda daar kruisbesuiving plaasvind op allerlei

gebieden.

De mensen die een marginaal inkomen hebben,

 wonen in de goedkopere lager gelegen wijken en in

de buiendijkse gebieden. Deze laase groep heefeen paar keer per jaar een ondergelopen kelder,

maar da hoor erbij. Ondanks he grooschalige

gebruik van ossiele brandsoffen is de luchkwali-

ei verbeerd door beere rookgasreiniging en

elekrificaie van he vervoer in de seden. De groe

groep senioren,20 die volop vrije ijd heef, heef

behoefe aan enerainmen en vermaak zich in de

 vele hemaparken die er e vinden zijn, zoals

‘Waeringen, De Verzonken Sad’.

4.Mobiliei: onvleching

inrasrucuur 

 Als gevolg van de serk gegroeide economie, de

groe hoeveelheid ranspor, he flink oegenomen

bevolkingsaanal en de hoge concenraie mensen

in he sedelijk gebied heef mobiliei een zeer 

groe vluch genomen. He is een seeds groere

uidaging geworden om dagelijks van A naar B e

komen. Binnen de seden kun je je he mees

efficiën verplaasen me he collecie vervoer. Als

auobeziter heb je een kosbare vergunning nodig

om de sad in e mogen; voor veel mensen is da

onbeaalbaar. Bovendien lopen de auosnelwegen

die de Noord- en de Zuidvleugel me elkaar 

 verbinden dagelijks vas. Buien de MegaMeropool

is een inernaionaal newerk aangelegd van groe

snelwegen en spoorwegen, die rechsreeks naar 

alle hoeken van he land leiden en direce aanslui-

“Wij zijn van mening da me de

economische krach de sedelijke

onwikkeling eerder word verserk

dan da zij zal anemen. In onze

scenario’s houden wij dan ook geen

rekening me de mogelijkheid da de

regio leegloop.”Hans Oosers, Dijkgraa 

“Mensen kiezen voor Roterdam om e

wonen, omda deze sad de bese heef me de economische waarde-

keen zoals die nu aan he onsaan is

voor de komende 100 jaar.”

Rudy Sroink, TCN

  “Income inequaliy is large, boh wihin he meropolis and beween he meropolis and he hinerland. This may pose serious social problems or a counry

wih a preerence or equiy, such as he Neherlands.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

  “The Duch income disribuion is uneven and dynamic. […] Less-alened workers earn relaively low ye reasonable incomes – bu are also vulnerable o

idiosyncraic shocks o heir specialisaion (…). These labour-marke characerisics increase inequaliy in wages and work condiions beween dierenproducion locaions.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

  “Because bes-pracice lie expecancy has increased by . years per decade or a cenury and a hal, one reasonable scenario would be ha his rend will

coninue in coming decades. I so, record lie expecancy will reach in abou six decades. ” (Broken Limis o Lie Expecancy, Jim Oeppen en James W.

Vaupel, Science May : -)

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 31/96

ing hebben op seden als Keulen, Brussel en

Parijs.21

 Auomobiliei is groendeels elekrisch. Die

elekriciei word vooral nucleair en me kolen

opgewek. Waerso ungeer als energiedrager:

daarin word energie opgeslagen, bijvoorbeeld ui

kolen, die me behulp van brandsocellen in de

auo word omgeze in elekriciei.

Olie is schaars geworden en men geef er de voorkeur aan die e gebruiken voor kerosine, die

benodigd is voor he vele vliegverkeer. Wan he

snels verplaas je je in 2100 door de luch: voor 

helikopers en vlieguigen zijn in he hele land

genoeg acilieien om 24/7 e kunnen landen en

opsijgen, bijvoorbeeld vana de hoge woon-werk-

orens.22 Da was in 2011 nog maar op enkele

plekken er wereld zo, bijvoorbeeld in São Paulo,

da desijds na Los Angeles de meese helikopers in

de luch had: he was immers oen al sneller en

 vooral veiliger om je er per helikoper e

 verplaasen.

Ook he openbaar vervoer heef de luch ondek; de

 ThalysAir vlieg ien maal per dag ussen Eindhoven

en verschillende hales in groo Amserdam.

Overigens is he woon-werkverkeer in zijn geheel

 wa agenomen. Veel mensen hebben namelijk een

pied-à-erre in de buur van hun werk. Anderen

hebben ook een weede huis, maar dan een

 vakaniewoning.

5.

Schaal: onderdeel van de

MegaMeropool

In de loop van deze eeuw groeien de sedelijke

gebieden seeds meer naar elkaar oe, zowel in

ruimelijk als in besuurlijk opzich. In 2100 doe

nog maar één regio er oe in de ‘sedensrijd’: de

MegaMeropool. Vana 2011 hebben we namelijk 

meropoolvorming gezien: de Randsad werd seeds

meer een geheel. Door de oename van he

 vliegverkeer, een onwikkeling die zich egelijkerijdme de meropoolvorming voordeed, is he belang

 van luchhavens voor de ruimelijke ordening

 verder gegroeid. In Eindhoven, Roterdam en

Lelysad bevinden zich luchhavens die gespeciali-

seerd zijn in charers o vrachverkeer, erwijl

Schiphol in de loop van de 21e eeuw seeds meer de

saus heef gekregen van he kloppende har van de

alsmaar groeiende meropool. De MegaMeropool

 waarvan in 2100 sprake is, word in de res van de

 wereld soms ook gemakshalve aangeduid als

 Amserdam.

De regio Rijnmond-Drechseden is een onderdeel

geworden van deze MegaMeropool. De haven is

onderdeel van he newerk da is opgebouwd

rondom de meropoolsad Amserdam. In deze

regio is er sprake van een onmenging van de

uncies van he havengebied en he sedelijke

gebied: de regio aan de noordzijde van de Maas

“He is van groo belang da we

inveseren in hogesnelheidslijnen naar 

Frankrijk en Duisland, omda Schiphol

in de oekoms een hybride vlieg- en

reinsaion word.”

Simon Kal,

Siching Peak Oil Nederland

  “High-qualiy inrasrucure aciliaes he exchange o ideas, inermediae goods and people wihin ciies. Cosmopolian ciies are conneced via high-qualiy

rade in inermediae and fnal goods, via high mobiliy o workers (and, o course, virually).” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

  “A meropolis ha encompasses a ew ciies siuaed several hundreds kilomeres away rom each oher needs requen air ranspor connecions beween

hese cenres. A one-day reurn business rip wihin such a meropolis aciliaes personal ineracion.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

“Waarom is Roterdam minder 

succesvol dan Amserdam, erwijl je in

Roterdam goedkoper en beer kan

worden? Da heef e maken me seer,

uisraling en de aanwezigheid van de

creaieve klasse. Roterdam is och

meer een arbeiderssad.”Paul Schnabel,

Sociaal en Culureel Planbureau

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 32/96

heef zich losgemaak van de zuidzijde en word

door de res van de wereld, evenals Den Haag,

beschouwd als een van de buienwijken van de

MegaMeropool. De bevolking woon en werk

 vooral aan de noordzijde van de Maas, in de

diensverlening o in de kenniseconomie die zich

daar heef onwikkeld (Rijswijk, Delf). De bevol-kingsomvang neem in di gebied dan ook aanzien-

lijk oe, wa een hoge druk op de beperke ruime

leg; hoogbouw is beeldbepalend binnen de

ruimelijke ordening. He havengebied en he

gebied en zuiden van de Maas worden voorname-

lijk gebruik voor de havenacivieien en gespeciali-

seerde mariieme diensverlening.

Op besuurlijk niveau worden dagelijkse zaken

geregeld door de MegaMeropool. De belangrijke

besuurlijke beslissingen worden in Brussel

genomen. Daarnaas is er genoeg ruime voor 

pariculier iniiaie: wie geld heef, kan zonder al e

 veel bureaucraie mooie projecen realiseren.

6.

He DNA van de regio:

Proud o be Harbour 

In he STOOM scenario heers in Rijnmond-

Drechseden nog seeds de menaliei ‘geen

 woorden maar daden’. Da moe ook wel, wan er 

zijn genoeg acue problemen op e lossen om de‘business as usual’ doorgang e kunnen laen vinden.

He noordelijke gebied slib dich me inwoners die

allemaal een plek willen om e leven en die zich

dagelijks moeen kunnen verplaasen.23 

De rose, serke en zeer groe haven, ook een

onderdeel van de MegaMeropool, vervul nog

seeds een spiluncie in he mondiale ransporne-

 werk. De sijgende druk van de effecen van de

klimaaverandering is hierbij een exra complice-

rende acor: hevige regenval en wind, agewisseld

me periodes van exreme drooge bezorgen de

havenauorieien en de kenniscenra voor 

 waermanagemen de nodige hoodbrekens. He verkeer in de haven, een belangrijke moor acher 

de economie, mag hier immers geen hinder van

ondervinden.

7.

Implicaies voor waerveiligheid

en zoewaervoorziening in

STOOM

De overheid heef in de eerse helf van de 21 e eeuw

 veel geïnveseerd in waerveiligheid. He risico

besond immers da in 2050, bij een zeespiegelsij-

ging van 35 cm, 30% van de dijken e laag zou zijn.

In 2100 blijk de zeespiegel zels me 85 cm gesegen

e zijn. Nie alleen de kans op, maar ook de

gevolgen van een oversroming zijn oegenomen als

gevolg van zowel de gegroeide economische waarde

als he oegenomen aanal poeniële slachoffers.

Een aanal relaie oudere woonwijken en havenge-bieden in he buiendijkse gebied was rond 2040

“De moeilijkse opgave voor 

Roterdam zou een siuaie zijn van

versnelde zeespiegelsijging in

combinaie me een hoog kwaliaieve

havenuncie.”

Willem Ligvoe,

Planbureau voor de Leeomgeving

“Zowel ysiek als maaschappelijk zijn

de haven en de sad seeds meer 

gescheiden. He zijn wee werelden

geworden. Daarmee is ook de

onwikkeling van de sad los komen e

saan van de onwikkeling van de

haven, zowel in economisch als insociaal opzich.”Eric Luien, Provincie Zuid-Holland

  “Dense urban areas have o deal wih […] surging housing prices ha may make living unaordable or low-income earners, and wih social problems ha

emerge in ciies.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 33/96

dusdanig laag gesiueerd da de seeds vaker 

 voorkomende waeroverlas een flink deel van de

bevolking ro: Noordereiland, Kop van Zuid,

 Waalhaven en Bolek. Kosen noch moeie werden

gespaard om hier aanrekkelijke waerrononwik-

kelingen o adapieve indusriegebieden e

realiseren. He koste veel geld, maar zorgde

egelijkerijd voor veel werkgelegenheid, wa deregio goed kon gebruiken in die ijd.

 Vana 2040 is een deel van de me waeroverlas

kampende buiendijkse woonwijken gesloop en

herbouwd, maar nu me adapieve echnieken. De

locaies aan en soms zels in he waer zijn zeer in

rek bij de bevolking.24 Door de economische groei

is de omloopsnelheid van gebouwen relaie hoog.

 Ageschreven gebouwen zijn gesloop en er 

 vervanging worden er nieuwe waerveilige wonin-

gen gebouwd, op plekken waar waerrisico’s en de

gevolgen van seeds vaker voorkomende exreme

weaher evens beheers kunnen worden. Di geld

 vooral voor he noordelijke deel van de regio.

Daarnaas zien we op de nieuwe bouwlocaies veel

eigen iniiaie in de vorm van adapieve maarege-

len en slimme oplossingen. Maar uieindelijk is de

overheid veranwoordelijk voor waerveiligheid, en

die voer dan ook een duidelijke regie middels

acieve bescherming. Bovendien is er srike

EU-normering. Ook gemeenen hebben een

proacieve houding en groe rol in waerveiligheid.

Risico’s worden zo veel mogelijk vermeden door 

prevenieve en adapieve maaregelen.

Door de sijging van de zeespiegel komen oversro-mingen van he buiendijkse gebied vaker voor.

“In de regio wonen maar lies 60.000

mensen buiendijks. De klimaa-

verandering heef van die gebieden

risicogebieden gemaak. Er moe een

prioriering komen: welke plekken

lopen he meese risico en wa kunnen

we doen om de dreiging e

verminderen?”

 Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei/TU Delf

  “Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol (…). He eerse beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee

bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen.”(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

Een vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario STOOM

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 34/96

Daarnaas is er sprake van meer en hefiger 

neerslag, zoda in de sedelijke gebieden een groe

behoefe aan waerbergend vermogen besaa. De

seden gebruiken deze opgave om veel exra waer 

oe e voegen. Dubbel grondgebruik speel daarin

een belangrijke rol, bijvoorbeeld in de vorm van

innovaieve oplossingen als waerpleinen en –

daken voor de avoer van regenwaer. Omda we

geld hebben om op een slimme manier me de

aanwezigheid van he waer om e gaan, kan waer 

een onderdeel blijven van onze leeomgeving.

 Ten zuiden van dijkring 14, aan de andere kan van

de Maas, bevinden zich vooral indusrie, logisieke

en havenacivieien. In da gebied word waervei-

ligheid privaa geregeld, bijvoorbeeld door 

ophoging van besaande dijken me privaa geld.

 Voor wa beref de omgang me risico’s van waer 

besaan er verschillen ussen de oorspronkelijke en

de nieuwe bewoners van de regio. De nieuwelingen

zijn nie gewend aan de omgang me waer, erwijl

er onder de oorspronkelijke bewoners nog seeds

 veel mensen zijn die graag bij he waer wonen en

ervoor kiezen om zich e vesigen in de buiendijkse

gebieden. Daar is immers meer ruime en rus. He

gaa dan om mensen die zich nie huis voelen in de

drukbevolke noordzijde van de Maas, bijvoorbeeld

door hun levenssijl. Deze burgers worden geach

ook zel oplossingen e bedenken voor evenuele

 waeroverlas en op die manier risico’s e beheer-

sen.25 De mark speel op deze behoefe in me

innovaieve oplossingen die voor pariculieren

beaalbaar zijn.

“Men wil zel zijn eigen geluk- enveiligheidsniveau organiseren en he

zou dus kunnen da er eigen

iniiaieven onsaan op da soor

gebieden, omda mensen zich daar 

pretig bij voelen.”

Berci Florian, Cooper Feldman

  “[in di scenario] benadruk de overheid […]de eigen veranwoordelijkheid van burgers.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario STOOM

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 35/96

 Als gevolg van de bevolkingsoename groei de vraag naar drinkwaer. Hezelde geld voor 

indusrieel waergebruik en behoeve van de

producie o koeling. En doorda we seeds vaker e

maken hebben me lange periodes van drooge en

me hitesress, groei ook de vraag naar oppervlak-

ewaer voor de koeling van seden en he op peil

houden van he oppervlakewaer. Deze enorme

behoefe aan he door de klimaaverandering

schaarser geworden zoewaer sel ons voor een

groe opgave.

Tijdslijn STOOM

Globalisering Groei ranspor

Onkoppelinghaven / sad Basisveiligheid

overheid, pluspakke

privae mark

Groeiperochemie

Klimaa &economischeimmigraie

Groeiwereldbevolking

Groei belangvliegranspor

Hoge energieprijzen

Innovaie in

ossieleenergiebronnen

DominaneNoordvleugel

Snelleklimaaverandering

Langzameenergieransiie

GroeiDiensenregio’s

Verdienselijkingeconomie

Groere behoeeproces- en koelwaer

Schemaische samenvating en eindbeeld STOOM

STOOM

Economie Kenniseconomie aan de noordzijde van deMaas en langs A2, weinig arbeid in haven

Energie Geen energieransiie; ossiel blij, CCS word groo, aandeel duurzaam maximaal 30%

Bevolking/ Sociaal maaschapp.

Verdubbeling aanal in 2100

Tweedeling in de maaschappij, segregaie

MobilieiVeel vliegverkeer en “radiionele vormen van vervoer” zoals de auo; onvleching inrasrucuur:

naionaal vs. regionaal

Schaal/besuur Roterdam onderdeel vanMegaMeropool

DNA Proud o be Harbour ; radiionele havensad

Waerveiligheid enzoewaervoorziening

Basisveiligheid gegarandeerd, word verder aan mark overgelaen. Groe zoewaeropgave door

sijgende vraag en dalend aanbod

Sadsype São Paolo

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 9

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 36/96

6. Scenario RUSTin Rijnmond-

Drechseden

 Voor de uiwerking van he Delascenario RUST

gaan we ui van een relaie lage economischegroei en mondiale regionalisering. Als gevolg van

schaarse in grondsoffen en de roep om zelvoor-

zienendheid heef zich een mondiale omslag naar

een regionale biobased economy voorgedaan.

Daardoor is er veel minder ranspor. He 

resulaa is een beperke klimaaverandering.

 Voor he gebied Rijnmond-Drechseden gaan we

in di scenario ui van minder ruimedruk: door

 verplaasing van economische acivieien,

 vergrijzing, minder immigraie en een aanal

mondiale epidemieën is er in 2100 sprake van een

significane daling van he aanal inwoners en

opziche van een eeuw eerder. Door de ijdig 

ingezete energieransiie – aangejaagd door

bewuswording en door de behoefe om de

ongewense aankelijkheid van ossiele energie

ui andere landen e verminderen – is de klimaa-

 verandering beperk gebleven. Welke hema’s zijn

in di scenario relevan voor de onwikkeling van

de sedelijke omgeving van

Rijnmond-Drechseden?

Sociaal-

economische

krimp

Matige

klimaatverandering

stoomvolvol

warm

Sociaal-

economische

groei

Snelle

klimaatverandering

rust

De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario RUST 

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 37/96

1.

Economie: zelvoorziening en

 verdienselijking

Op zowel lokaal als regionaal niveau is er sprake van

een hoge mae van gesloen kringlopen. Da geld

bijvoorbeeld voor voedsel, energie, grondsoffen en

 waer. Lokale bedrijvigheid heef aan belang

gewonnen en kose van de groe mulinaionals.

De crisis in de eerse helf van de 21e eeuw maake

duidelijk hoezeer we aankelijk waren van de

oelevering van belangrijke producen en grondso-en ui he buienland. Daardoor werd he land veel

e kwesbaar en moesen er regelmaig poliieke

concessies gedaan worden aan landen die de mach

hadden over schaarse grondsoffen. Da leidde o

gespannen verhoudingen, ook me bondgenoen.

Die aankelijkheid is sinds de weede helf van de

eeuw verleden ijd.

Doorda de regio vana 2050 veel minder aankelijk 

is geworden van de impor van goederen, is de

secor ranspor en logisiek gekrompen. Ook de

(zware) indusrie is geroffen. Uieraard heef di

gevolgen gehad voor de posiie van de Roterdamse

haven. Resulaa van deze onwikkelingen is da veel

 van de lager opgeleiden die vroeger werkzaam

 waren in de haven en de indusrie nu werkzaam zijn

in de zorg, me pensioen zijn gegaan o op laere

leefijd alsnog zijn bijgeschoold. In de regio hebben

zich nu andere secoren onwikkeld, zorg en

(persoonlijke) diensverlening voorop.27 De biobased

economy lever nieuwe werkgelegenheid op,

bijvoorbeeld op he gebied van duurzame energie

en voedselproducie, evenals de oerisische secor.

Er zijn ook hoogopgeleiden, die voornamelijk 

digiaal werken: zij wonen in Rijnmond-

Drechseden vanwege de kwaliei van he gebied,

maar werken voor werkgevers buien de regio. Anno

2100 is de heersende mening da he BNP nie

maagevend is: uieindelijk draai he om de riple

botom line ‘people, plane, profi’. Overigens is de

oale economie weliswaar gekrompen, maar 

kennen de bewoners individueel wel degelijk een

hogere welvaar dan in he begin van de 21e eeuw.

2.

Energie: duurzame

zelvoorzienendheid

De energieransiie die in de loop van de 21e eeuw

heef plaasgevonden hing in groe mae samen me

de bewuswording die onsond en de gedragsveran-

dering die zich volrok bij de inwoners. Ook op

energiegebied heef deze verandering zich gemani-

eseerd. De regio heef zoals gezegd een ransiie

doorgemaak naar een biobased economy: biomassa

heef als groene grondso voor een groo deel de

rol van aardolie overgenomen en lever bovendien

grondsoffen voor de chemie. De wereldwijde en

regionale energieransiie heef eraan bijgedragen

da de klimaaverandering relaie beperk is

gebleven.28 

“Er onsaa weer waardering voor 

zelvoorziening. We zullen misschiennie meer volledig zelvoorzienend

worden, maar we kunnen he wel meer 

zijn dan nu.”

Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau

“We zien da de zakelijke

diensverlening minder word op een

aanal erreinen, maar er komen ook

andere uncies voor in de plaas.

Bijvoorbeeld meer diensen in de

persoonlijke seer, die je nie kun

ousourcen.”

Paul Schnabel, Sociaal en Culureel Planbureau

  “Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB

scenario’s NL, deel II, pagina )

  “The Neherlands expands is comparaive advanage in business services and personal services, including enerainmen and oher creaive indusries.” (CPB

scenario’s NL, deel II, pagina )

  “De CO-emissie sabiliseer in he scenario me lage bevolkingsgroei, lagere economische groei en voorgaande besparing (Regional Communiies).”

(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 38/96

He sedelijk gebied in RUST

De krimpende bevolking hee zich gehuisves rond

knopen en kernen waar voorzieningen zich hebben

geconcenreerd en openbaar vervoer zorg voor een

goede verbinding me andere knopen.

Door de agenomen bevolking is er leterlijk meer

ruime onsaan in de sad.Mensen kunnen

beschikken over ruimere woningen en groere

kavels. Nie alleen kom di en goede aan he

wooncomor, maar deze ruime bied ook moge-

lijkheden voor een meer zelvoorzienend besaan.

Verbouwing van voedsel en biomassa voor de

energievoorziening zal zich o op de schaal van he

bouwblok mengen me de woon- en werkomgeving.

Schone echnologieën hebben eroe geleid da ook

producie in de sad plaas kan vinden. De uncie-

scheiding van de modernisische sedenbouw hee

plaas gemaak voor een gemengde sad. Door de

agenomen ruimedruk op he omliggende land-schap en de claim van de scheepvaar op de rivier

zijn waer en groen serk verweven me de gebouw-

de omgeving.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 39/96

 We zijn wijs geworden door de groe energiecrisis in

de eerse helf van de eeuw. Ne als op he gebied

 van voedsel en zorg saa op he gebied van energie

zelvoorzienendheid voorop. Die onaankelijkheid

is gerealiseerd door ossiele brandsoffen e

 vervangen door duurzame energie, bijvoorbeeld

door opwekking ui wind, zon en biomassa. De

groe inveseringen die werden gedaan in de

energieransiie leverden op zichzel direc al een

groe economische impuls op, en zorgen er nu voor 

da we “grais” energie hebben.

3.

Bevolking: hoogopgeleiden

kiezen voor rus en ruime

In de eerse helf van de 21e eeuw groeide de

bevolking in de regio Rijnmond-Drechseden nog.

Maar na 2050 kwam aan die groei een einde. Een

belangrijke oorzaak daarvoor was he ei da seeds

meer indusriële en logisieke werkgelegenheid zich

 vesigde in de Overgangszone (Noord-Braban,

Gelderland en Flevoland), wa eroe leidde da eendeel van de beroepsbevolking vanui Rijnmond-

Drechseden naar die economisch meer ineres-

sane gebieden verrok.29 Ook zijn mensen

geëmigreerd naar landen en regio’s waar nog wel

economische groei was. Daardoor blee vergrijzing

ook na 2040 een rol spelen. Da ziekes zich, als

gevolg van de mondialisering van desijds, seeds

 vaker als een epidemie verspreidden, droeg ook nie

bij aan bevolkingsgroei in de weede helf van de

eeuw.

 Ten gevolge van deze onwikkelingen is de ruime-

druk in de Randsad en in de regio Rijnmond-

Drechseden verminderd. Wie in de regio is

achergebleven, heef hier bewus voor gekozen:

omda de regio word gezien als een pretige

leeomgeving, me veel groen en waer, veel

 voorzieningen en werkgelegenheid in de zorg en

diensverlening.30 Vergeleken me honderd jaar 

eerder is er meer ruime per capia, zowel in ermen

 van land (kleinere bevolkingsdichheid) als in

ermen van vasgoed (groere huizen).

 Voor de inwoners van de regio Rijnmond-

Drechseden saa de kwaliei van leven voorop.

 Ten opziche van 2011 heef zich een ware gedrags-

 verandering volrokken: we leven bewuser. Da ui

zich op verschillende manieren. We kiezen

bijvoorbeeld beredeneerd voor schoon gekoppeld

 vervoer in plaas van voor vliegverkeer en we

hebben onze voedingsgewoonen drasisch

 veranderd, door bijvoorbeeld een verminderde vleesconsumpie. Slow ood is populair. Velen

 verbouwen hun eigen groenen, op dakuinen en

groene eages. En wa we zel kweken, vullen we aan

me sreekproducen. Meer dan vroeger een we

seizoensgebonden. Voor goederen geld ne als voor 

 voedsel da we proberen zo min mogelijk weg e

gooien: we hergebruiken maerialen en gunnen

spullen een weede leven. We hebben weloverwo-

gen gekozen voor een laag dynamische omgeving,

omda we beseffen da di bijdraag aan de

leeaarheid: de luch, he waer, onze gezond-

heid... Kwaliei is belangrijker voor ons dan

kwaniei. En he pretige is da he groose deel

 van de inwoners van di gebied gelijkgesemden

zijn.

De keerzijde van deze gelijkgesemdheid is da de

regio nie aanrekkelijk is voor mensen die een

dynamischer levenssijl preereren. Daardoor heef

de culuur van he ooi zo kleurrijke gebied een wa

  “In alle scenario’s zal de nauurlijke aanwas in de Overgangszone daarom boven he naionale gemiddelde liggen en in de Randsad eronder. […]Bij de

binnenlandse migraie word ervan uigegaan da de omvangrijke neto migraie vanui de Randsad naar de Overgangszone die we in he verleden hebben

gezien, zich zal voorzeten.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “Workers selec heir place o residence on he basis o atracive living condiions and conacs wih heir peers. People live ogeher o benef rom consump-

ion ameniies such as resaurans, heares, childcare cenres, schools, and so orh. […]All in all, hese developmens yield a endency owards scatered and

airly specialised setlemen paterns, which experience litle congesion.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

“In de 21e eeuw gaa he vooral over 

hergebruik, heronwikkeling en

heronwerp. We hebben heel veel.

Laen we nu eens kijken hoe we

benuting daarvan kunnen vergroen.”

Eric Luien, Provincie Zuid-Holland

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 33

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 40/96

 vlak, eenonig karaker gekregen; er is nauwelijks

diversiei en weinig dynamiek. Ook de creaieve

klasse is amper nog veregenwoordigd. Da veraal

zich onder andere in de homogeniei van de

(culurele) voorzieningen. He oerisme naar he

gebied is in 2100 dan ook beperk o mensen die

 van nauur en rus houden en chronisch zieken die

naar he Erasmus Medical Resor komen om een

behandeling e ondergaan en daarna e hersellen

in he naasgelegen kuuroord.

4.

Mobiliei: schoon collecie 

 vervoer 

 Aan he begin van de 21e eeuw was de me een

 verbrandingsmoor uigeruse auo me asand he

belangrijkse vervoersmiddel van de gemiddelde

inwoner van Rijnmond-Drechseden. Toen echer 

in de loop van de periode 2010-2050 de negaieve

milieu- (luchkwaliei, CO2-emissie) en geopoli-

ieke (oorlogen in Midden-Oosen) effecen hiervan

in hun volle omvang duidelijk werden, is men

langzaam maar zeker bewus overgesap op de

onwikkeling van schoon gekoppeld vervoer.

 Als gevolg van de krimp zijn flexibele collecieve

 vervoerssysemen onwikkeld zoals belbussen,

kleine axibusjes en riksja’s. Maar ook schone

personenauo’s kunnen hieraan gekoppeld worden.

De grens ussen individueel en collecie vervoer 

 vervaag hierdoor. Ook vervoer over waer kwam

 weer meer in beeld, erwijl he vliegverkeer serk is

 verminderd. Nauurlijk zijn we in de regio

Rijnmond-Drechseden in 2100 nog seeds mobiel– weliswaar vooral me elekrisch collecie vervoer –

maar de asanden zijn korer. Men gebruik dus ook 

 veel vaker de fies. He leven speel zich meer dan

 vroeger a in een relaie klein gebied: we wonen,

 werken en recreëren in en rondom de kernen.

ICT-onwikkelingen hebben daar nauurlijk ook aan

bijgedragen: we kunnen veel dingen virueel

regelen, zoda we ons nie ysiek hoeven e

 verplaasen. Dankzij de omarming van he cradle-

o-cradle (kringloop) principe in de economie is er 

bovendien minder goederenranspor nodig.

Hergebruik van producen en grondsoffen is ver 

dooronwikkeld.

5.

Schaal: serke kernen vormen

gelegenheidsverbanden

In 2100 is de regio Rijnmond-Drechseden een los

newerk van serke kernen, zoals Krimpen aan den

IJssel, Dordrech, Delshaven, Kralingen,

Hilligersberg, Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambach

en Ridderkerk.31 Die kernen hebben hun eigenspecialisaies en kwalieien. He zijn suk voor suk 

regionale cenra, waar mensen graag wonen,

“We hebben in seden een enorm

energieverslindende menaliei. Als je

ben opgegroeid in de nauur heb je

een ander bese dan wanneer je

gewend ben aan he consumeren van

de sedeling.”

Berci Florian, Cooper Feldman/DeVRBLDNG

“Klassieke mobiliei neem a; we

gaan seeds meer virueel doen en

seeds meer dingen spelen zich dich bij

huis a.”

Rudy Sroink, TCN

“Mobiliei en inrasrucuur zijn ookgeldverslindend; als je daar zou

onschoten en binnensedelijk gebruik

zou maken van nieuwe esvormen

(zoals riksja’s), hoe je minder e

inveseren in de ringwegen en bevorder 

 je egelijkerijd de volksgezondheid.”

Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer 

  “In he Wes, frms and people reside in relaively small Talen Towns.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 41/96

 werken en leven.32 Parallel aan de onwikkeling van

relaie kleine, serke kernen heef in de loop van de

eeuw verdere differeniaie plaasgevonden ussen

he noordelijke en he zuidelijke deel van de regio.

Ne als de kernen is he openbaar besuur pragma-

isch georganiseerd. Da heef geresuleerd in een

groendeels gedecenraliseerde overheid. Aangezien

de economie vooral regionaal van aard is – er is

sprake van een kringloopeconomie – is he lokale

besuur serk onwikkeld.

Besluivorming vind plaas in gelegenheidsverban-

den. He openbaar besuur werk volgens he

subsidiarieisbeginsel: hogere insanies doen over 

he algemeen geen dingen die door lagere insanies

kunnen worden agehandeld. Beslissingen worden

dus genomen op de schaal die voor he hema in

kwesie he mees logisch is; we ‘dansen ussen de

schalen’33 en aankelijk van he onderwerp worden

zaken lokaal, regionaal, naionaal o supranaionaal

aangepak. Da dansen gaa nie alijd even soepel:

sommige hema’s, zoals ruimelijke ordening, lopen

dwars door de schalen heen en da maak he voor 

de besuurders moeilijk om helder e krijgen bij wie

de eindbeslissing huis hoor. Hierdoor gaa

regelmaig veel ijd en slagvaardigheid verloren.

6.

He DNA van de regio: sad en

land zijn verweven

De inwoners van de regio Rijnmond-Drechseden

zijn ros op hun culuur en op hun bewuse

levensinselling. Ruime in de sad, zowel voor 

inwoners als voor groen en waer, respec voor 

 waer, bloeiende nauur: die combinaie maak de

 vele seden en dorpen in Rijnmond-Drechseden

een pretige, groene, duurzame leeomgeving.34 De

hisorische kwaliei van de kernen en unieke voorzieningen zoals winkels en culuur zijn

oerisische rekpleisers. De ransormaie naar een

kleinere en schone haven heef eroe geleid da

delen van he verlaen havengebied zich hebben

onwikkeld o een karakerisiek recreaiegebied.

He Emscherpark in he Ruhrgebied ui he begin

 van de 21e eeuw liep me deze onwikkeling

ienallen jaren voorop.

De aandach voor nauur en voor duurzaamheid

heef bijgedragen aan een hersel van de biodiversi-

ei, die in he begin van de 21e eeuw in he nauw

 was gekomen.35 De verwevenheid ussen sad en

land is groo: we leven dicher bij de nauur, al was

he maar omda we onze dagelijkse boodschappen

 vaker dan vroeger bij de boer halen in plaas van bij

supermarken. We onlenen onze ideniei dus voor 

een belangrijk deel aan de plek waar we wonen. We

 voelen ons verbonden me de regio, omda he onze

gebooregrond is o in elk geval de plek waar we

pretig samenleven me ‘ons soor mensen’. Da

“Wij worden he rusige leegebied van

Europa: een pretige, groene enduurzame leeomgeving waar verder 

nie al e veel gebeur op economisch

gebied. He Twene van Europa.”

Rudy Sroink, TCN

“De mobilieisseer, inrasrucuur:

daar zie je vooral upgrading. Maar op

andere maaschappelijke vragen en

ruimelijke kwesies krijg je juis een

downscaling. We gaan van he

‘regionale midden’ naar een siuaie

waarin verschillende hema’s ieder huneigen schaalniveau kennen.”

Eric Luien, Provincie Zuid-Holland

  “Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB

scenario’s NL, deel II, pagina )

Verserking economische srucuur seden: de agendaInleiding congres Bouwsenen voor een nieuw sedenbeleid, Pieer Tordoir, juni

  “In he Groene Har, Laag-Holland (en noorden van Amserdam) en de Hoeksche Waard en de gehele Zeeuws-Zuid-Hollandse Dela (en zuiden van

Roterdam) is he unieke delakaraker verserk door waer e combineren me nauuronwikkeling.” (Randsad , Sarnoiie, pagina III)

  “Groere eenheden nauur dragen bij aan he behoud en hersel van biodiversiei.” (Randsad , Sarnoiie, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 35

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 42/96

zorg er ook voor da de sociale conrole groo is.

 We zien graag da de mensen om ons heen zich

conormeren aan onze bewuse manier van leven.

 Andersdenkenden lopen he risico om e worden

uigesloen.

Gezien he ei da de economie in de weede helf

 van de eeuw gekrompen is, is er uieraard geen geld

beschikbaar om alle “rode gebieden” ui he begin

 van de eeuw om e vormen o hoogwaardig

“groen”. Wanneer de middelen onbreken om

bijvoorbeeld vrijkomende bedrijvenerreinen e

heronwikkelen, worden deze gebieden agesloen. We hebben immers meer dan genoeg ruime, dus

 we concenreren ons op de kwalieisverbeering

 van besaande woongebieden. Vooral de ransor-

maie van he havengebied is lasig omda geld voor 

(bodem)sanering en sloop van de opsallen

onbreek. Vanwege de beperke middelen voegen

 we gerich waarde oe aan wa we al hebben.

7.

Implicaies voor waerveiligheid

en zoewaervoorziening in RUST

Omda de klimaaveranderingen gering zijn

gebleven, is ook de erns van he waerveiligheids-

 vraagsuk beperk. Nauurlijk is de kans op een

oversroming – de zeespiegel is immers me 35 cm

gesegen en opziche van 2011 – o op exreme

weaher even s aanwezig. Maar de risico’s daarvan zijn

agenomen, omda zowel de economische waarde

 van he gebied als he aanal poeniële slachoffersbeperk is. Er kan voldoende ruime aan he waer 

 worden gegeven. Da maak he makkelijker om

risico’s e acceperen en e beheren. Waar mogelijk 

bewegen we rusig mee me he waer en vorm

 waer een inegraal onderdeel van onze leeomge-

 ving, ook in de bebouwde kom.36 Op plekken waar 

da nodig is, nemen we prevenieve, adapieve en

evacuaiemaaregelen. He ei da de druk van

klimaaverandering zo beperk is, bied kansen voor n vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario RUST 

36

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 43/96

he berekken van waer in de woonomgeving en in

recreaievoorzieningen. Waer word weer gezien alseen kwaliei die woongebieden aanrekkelijk 

maak. He ecosyseem word ingeze voor de

omgang me waerrisico’s.

 Voor wa beref de organisaie van waerveiligheid:

di is een van die besuurlijke hema’s die op

 verschillende niveaus worden geregeld. De

naionale overheid zorg voor een basisniveau van

 veiligheid en heef een regierol. De verschillende

kernen nemen waar nodig aanvullende maarege-

len. Er is dus sprake van verschillende veiligheidsni-

 veaus. De slinger is weer erug: we hebben meer kleinschalige waerschappen me een hoge

berokkenheid. En ook woningcorporaies en

burgers nemen eigen veranwoordelijkheid voor he

bedenken van oplossingen voor he waerveilig-

heidsvraagsuk. Door de beperke economische

groei is de omloopsnelheid van sloop en nieuw-

bouw laag en de besaande bebouwing in buien-

dijkse gebieden is dus nie verdwenen.

Linbebouwing langs de dijken is nog seeds

mogelijk, omda de klimaaverandering beperk is.

In de buiendijkse gebieden lig de veranwoorde-

lijkheid voor waerveiligheid wel meer bij de

gebruiker; daar speel de overheid slechs een kleine

en passieve rol.

Bij he beheren van de risico’s van waeroverlas

sreven we innovaieve oplossingen na, die

bijdragen aan de leeaarheid van de omgeving en

die leiden o innovaieve en duurzame combinaies

 van wonen, waer en nauur. Er zijn bijvoorbeeld

 veel groene waerlopen aangelegd die he agekop-pelde regenwaer van de woningen vashouden en

 vervolgens verraagd avoeren naar bergingsvijvers.

 Woningcorporaies en bewoners spelen een

belangrijke rol bij he bedenken en he onwerpen

 van oplossingen. Daarnaas hebben bewoners de

 veranwoordelijkheid genomen voor he beheer van

he waersyseem. Door deze “blauw-groene”

herinriching is de leeaarheid en de aanrekkings-

krach voor woningzoekenden enorm oegeno-

men.37 De regio heef een voorbeeld genomen aan

de Zweedse sad Malmö. Daar werd in he begin van

de eeuw bij de herinriching van een groo deel vande sad op innovaieve wijze rekening gehouden

me de risico’s van waeroverlas, bijvoorbeeld door 

de aanleg van groene waerlopen, vegeaiedaken

en een ecocorridor.

Door de daling van he bevolkingsaanal is de vraag

naar drinkwaer in 2100 minder groo dan een eeuw

geleden. De verduurzaming van de energiesecor 

heef de behoefe aan koelwaer specaculair doen

anemen. De vraag naar oppervlakewaer blijf min

o meer gelijk; di is voor een deel e verklaren door 

de groei van agrarische acivieien. De oename van

de hoeveelheid groen in he sedelijk gebied zorg

daarnaas voor exra verdamping, waardoor de

 vraag naar oppervlakewaer om he waerniveau op

peil e houden (o.a. om paalro e voorkomen)

oeneem.

“Ik denk da je in de sad welmogelijkheden heb om de

waersaakundige opgaven e gaan

samenbrengen me de ruimelijke

opgaven.”

Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard

“De belangrijkse opgave voor de

komende honderd jaar? Ervoor zorgenda milieumaaregelen nie worden

gezien als een las, maar als een

win-winmogelijkheid.”

 Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei en TU Delf

  “Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol, waarvan he zwaarepun per scenario ies verschil. He eerse

beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen. In de

scenario’s TransalanicMarke en Global Economy is he accen hierop wa serker. He weede beginsel is he principe da alle burgers rech hebben op een

‘gelijke bescherming egen oversromingen’. In de scenario’s Srong Europe en Regional Communiies word aan di gelijkheidsbeginsel meer waarde gehech.”

(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “Ook in de Randsad lig een inke hersrucureringsopgave. Tegelijkerijd lig er een groe uidaging om meer groen en blauw in en rond de seden e

realiseren. Een innovaieve aanpak zoals inMalmö is oegepas, kan ons mogelijk inspireren om waeroverlas in he sedelijk gebied aan e pakken en

egelijkerijd de leeaarheid in de seden e vergroen.” (Randsad , Sarnoiie, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 37

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 44/96

n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario RUST 

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ38

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 45/96Tijdslijn RUST

Economischezwaarepun in‘BRIC’ landen

Schaalverkleining

Meer ruime voor‘groen’ en ‘blauw’

Meer ruime inhaven en seden

Groerezoewaerbehoee

Herselbiodiversiei

Demografschekrimp

Anemende

globalisering

Klimaaveranderinghoog op agenda

Hoge energieprijzen Snelleenergieransiie Energie-

onaankelijkheid

Duurzamereconsumpieparonen

Maigeklimaaverandering

Schemaische samenvating en eindbeeld RUST

Duurzameeconomie

Neto immigraieInnovaieve lokalewaerveiligheids-oplossingen

Minderranspor

Kringloopeconomie

RUST

EconomieZorg en diensverlening serk onwikkeld, serke zelvoorzienendheid, BNP is nie maagevend

(riple botom line)

EnergieEnergieransiie hee plaasgevonden: naar biobased economy: beperke kl imaaverandering.

Zelvoorzienendheid saa voorop. Slow ood 

Bevolking/ Sociaal maaschapp.

Krimp; minder ruimedruk

Kwaliei van leven saa voorop, mensen leven bewus, hoger opgeleiden zijn gebleven

Mobiliei Elekrisch, bewuse keuze voor vervoer over waer en OV, weinig vl iegverkeer

Schaal/besuur Los newerk van serke kernen (Krimpen, Ridderkerk); gelegenheidsverbanden.

DNA“Tros op de eigen culuur”; ruime in de sad, respec voor waer, veel ruime, lieijke nauur:

pretige groene duurzame leeomgeving. Serke verwevenheid sad-land

Waerveiligheid enzoewaervoorziening

Risico’s worden geaccepeerd; rusig meebewegen me waer waar mogelijk. Zoewaerbehoee

blij min o meer gelijk

Sadsype Malmö

39

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 46/96

7. Scenario WARMin Rijnmond-

Drechseden

 Voor he scenario WARM gaan we ervan ui da 

 Wes-Europa in de hevige mondiale concurrenienie kan meekomen. De opkomende economieën

groeien en Nederland heef de boo gemis. Als

gevolg van he onbreken van urgenie is wereld-

 wijd de ransiie naar een biobased economy nie 

gemaak. De gevolgen voor he klimaa zijn groo.

 Voor Nederland beeken di scenario een maige

economische groei en een bevolkingsdaling in

2100.

 Voor he gebied Rijnmond-Drechseden gaan we

in he scenario WARM ui van minder ruime-

druk: door he verlies van een aanal voor de

 werkgelegenheid zeer belangrijke secoren aan

opkomende regio’s elders in Nederland en he 

buienland is er in 2100 sprake van een daling van

he aanal inwoners. Omda door he uiblijven

 van grooschalige inveseringen in duurzaam-

heid de ossiele brandsoffen en gerelaeerde CO2 

-emissie o ver in de 21e eeuw dominan zijn

gebleven, zijn de gevolgen van klimaaverande-

ring in hun volle omvang merkbaar. Welke

hema’s zijn in di scenario relevan voor

Rijnmond-Drechseden?

Sociaal-

economische

krimp

Matige

klimaatverandering

stoomvolvol

rust

Sociaal-

economische

groei

Snelle

klimaatverandering

warm

De regio in mondiaal perspecie in 2100 in he scenario WARM

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 47/96

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 48/96

He sedelijk gebied in WARM

De sad zal veel conrasen veronen. Nie alleen zal

er ruimelijke segregaie plaasvinden ussen arm en

rijk, maar ook ussen binnen- en buiendijks. He

wassende waer zal de keuze orceren om de

economisch minder courane delen van he sedelijk

weesel minder e beschermen dan de viale delen

van de sad. He fnanciële cenrum en de wijken

me een belangrijke culuurhisorische waarde

bevinden zich goed beschermd acher dijkring

veerien en ook de haven zal als belangrijke

economische moor exra bescherming genieen.

De delen die vaker bloogeseld worden aan he

waer zullen een aanrekkingskrach hebben op een

nieuwe groep bewoners. Zij die risico’s zien als

uidaging zullen worden aangerokken door

goedkope huisvesing en he inormele karaker vandi deel van de sad. In deze delen is er ruime voor

creaiviei en experimenen, waardoor een nieuwe

culurele onderlaag zal onsaan.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 49/96

2.

Energie: ossiele en kernenergie

blijven belangrijk 

Noch op naionaal, noch op inernaionaal niveau

zijn in de 21e eeuw maaregelen genomen die een

energieransiie konden doen slagen. De economi-

sche crisis ui he begin van de 21e eeuw beperke de

inveseringsruime die noodzakelijk was voor een

energieransiie. De groe economische groei van de

opkomende indusrieën en de daarbij behorende

CO2-uisoo veroorzaken groe klimaaveranderin-gen. Als gevolg van he smelen van de ijskappen

 werden nieuwe olievoorraden op de Noordpool en

in Groenland ondek en ongonnen.

In de oenemende inernaionale energiebehoefe

 werd voorzien door seeds meer gebruik e maken

 van moeilijk winbare gas-, olie- en kolenvoorzienin-

gen. Daardoor hebben we nu op energiegebied nog

seeds e maken me veel relicen ui he ossiele

energieijdperk. Er zijn wel sappen geze in de

onwikkeling van duurzame energiebronnen zoals

biomassa, zonne- en windenergie, maar dezebeginnen pas sinds 2050 ech op groere schaal door 

e breken. De individuele inwoners van de regio

beschikken nie over de middelen om hun aanke-

lijkheid van ossiele brandsoffen erug e bren-

gen.40 Er heef zich dus nauwelijks en pas laa in de

21e eeuw een energieransiie voorgedaan en we zijn

nog seeds groendeels aankelijk van ossiele

brandsoffen. Ondanks de erughoudendheid die

men aan he begin van de eeuw nog had en aanzien

 van kernenergie, is men vana 2050 och weer 

begonnen me de impor van kernenergie ui

Frankrijk.41 Di was ononkoombaar om e kunnen

 voorzien in een zekere mae van onaankelijkheid

 van de impor van ossiele energie, waarvan de

beschikbaarheid me seeds meer onzekerheid

omgeven is.

Door he uiblijven van een energieransiie hebben

zich in snel empo ingrijpende klimaaveranderin-

gen volrokken. De gevolgen daarvan zijn groo.

3.

Bevolking: hoger opgeleiden

hebben de regio verlaen

He bevolkingsaanal van Nederland is in 2100

eruggelopen naar 12 miljoen. He inwoneraanal

 van de regio Rijnmond-Drechseden is nog serker dan gemiddeld gedaald omda velen de regio

hebben verruild voor andere, in hun ogen meer 

kansrijke gebieden.42 Vooral de hoger opgeleiden

zijn ui Rijnmond-Drechseden verrokken naar 

andere delen van he land. Kleinere seden in he

zuiden en oosen van Nederland zijn opgebloeid.43 44 

Rond de A2 heef zich een ware kennishub onwik-

keld. De regio Rijnmond-Drechseden is er nie in

geslaagd aan e haken bij de kenniseconomie. Voor 

acherblijvers – vooral lager opgeleiden – was he

geen bewuse keuze om in de regio e blijven: men

kon simpelweg nie anders.

  “In de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke loop he syseem van Europese emissiehandel a in , omda dan duidelijk is da er geen

inernaionaal klimaabeleid van de grond kom.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “In TransalanicMarke gaa naas kolenvermogen ook nieuw kernvermogen een rol spelen. Da kom doorda he accen kom e liggen op energiezelvoor-

ziening, als gevolg van blokkades in energiemarken.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “In alle scenario’s zal de nauurlijke aanwas in de Overgangszone daarom boven he naionale gemiddelde liggen en in de Randsad eronder. […]Bij debinnenlandse migraie word ervan uigegaan da de omvangrijke neto migraie vanui de Randsad naar de Overgangszone die we in he verleden hebben

gezien, zich zal voorzeten.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “In he Neherlands, medium-sized ciies ouside he Randsad gain imporance.” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

  “In he Neherlands, medium-sized ciies in he eas and souh o he counry ourish” (CPB scenario’s NL, deel II, pagina )

“Kenniswerkers ui de diensensecor 

en de innovaie rekenen genadeloos a 

me kwaliaie nie-hoogwaardige

gebieden. Ik zie de mogelijkheid da de

kenniswerkers massaal wegrekken en

alleen de kansarmeren overblijven.”Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer 

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 3

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 50/96

 Toen hoger opgeleiden wegrokken omda de regio

de boo van de kenniseconomie mise, is Rijnmond-

Drechseden erechgekomen in een neerwaarse

spiraal. Doorda he aanal bewoners daalde,

 verminderde ook he draagvlak voor voorzieningen.

Daardoor nam de aanrekkingskrach van de regio

a, wa weer een verdere daling van he aanal

bewoners o gevolg had – en zo verder. De

economische groei blee seeds verder acher bij de

res van Nederland. Er was geen serke overheid die

een uiweg bood ui deze oesand. In veel gevallen

heef da geleid o leegsand, verpaupering en

 verkroting van sedelijke gebieden; de overheid isimmers veel kleiner dan in 2011 en onerm zich

minder over (poeniële) probleemwijken.45 46 

Binnen de Meropoolregio Roterdam zijn verschil-

lende sedelijke kernen onsaan van middelgroe

omvang. Doorda de bevolkingsomvang is ageno-

men, is de ruimedruk minder groo dan in 2011.

Daardoor is er meer spreiding.47 Per inwoner zijn

meer vierkane meers beschikbaar. We wonen vaak 

op maar lies 250 vierkane meer. Ruime is

goedkoop en de huren zijn laag. Energieprijzen

daarenegen zijn enorm hoog en vormen he

groose deel van onze woonlasen.

Energiebespaarkunde is een populaire riching

geworden op de echnische universieien;

innovaies op di gebied zijn goud waard.

De onwikkelingen op he gebied van bevolking en

economie hebben eroe geleid da er een conra-

srijke sad is onsaan. Doorda de overheid nie

meer, zoals in 2011, als sociaal vangne uncioneer,

is he ieders eigen veranwoordelijkheid om zich e

redden.48 Di heef een egenbeweging in gang geze:er hebben zich communiies en gangs gevormd.

Mensen zoeken elkaar op en groeperen zich op basis

 van gemeenschappelijke kenmerken zoals aoms,

ineresse o leefijd. Deze communiies hebben in

zekere zin de uncie van sociaal vangne overgeno-

men van de overheid. Zulke botom-up verbanden

onsaan soms sponaan en ad hoc, vanui pragmai-

sche overwegingen. He bese da iedereen veran-

 woordelijk is voor zijn eigen welvaar heef daarnaas

de ondernemingszin onder de bevolking flink 

opgeschroed. Mensen proberen van alles om in hun

levensonderhoud e voorzien, alleen o in samen- werking me anderen. Hierdoor onsaa een groe,

aanrekkelijke diversiei aan voorzieningen.

4.

Mobiliei: collecie vervoer als

gedwongen alernaie 

He mobilieisnewerk da aan he begin van de 21e

eeuw besond, uncioneer nog seeds. He geld da

 voor inveseringen in inrasrucuur beschikbaar 

 was, is beseed aan he op orde houden en laen

uncioneren van he besaande: er zijn geen nieuwe

middelen gevonden voor vernieuwing o uibrei-

ding. He enige verschil en opziche van 2011 is da

er in 2100 op groe schaal gebruik word gemaak

“Na een lange periode van een kwaniaie en laer een kwaliaie woningekor moe he woningmarkbeleid voor he eers sinds de oorlog rekening houden

me de mogelijkheid van krimp, dus een aname van de woningvraag. In die siuaie zullen woningen die nie voldoen aan de behoee aan een bepaalde

kwaliei leeg komen e saan en snel in waarde dalen.Meer dan in he verleden geld da een verkeerde beslissing nu de probleemwijk schep van sraks. In

scenario’s me bevolkingskrimp is leegsand onvermijdelijk en lig verpaupering op de loer. Sloop is echer kosbaar, zoda pariculieren zonder exra prikkel

daar nie gauw oe zullen overgaan.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina -)

“De grondprijzen komen waarschijnlijk onder neerwaarse druk, he grondgebruik word exensiever en di zal wellich leiden o inormeel gebruik voor andere

uncies. Ook leegsand en verpaupering zijn denkbaar, als nie ijdig op deze onwikkeling word geanicipeerd.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “Economic aciviy spreads ou over medium-sized ciies ha hos medium-sized frms. […]Hence, living and working aciviies spread ou over space.” (CPB

scenario’s NL, deel II, pagina )

  “De individualisering, die in de groe seden verder is voorgeschreden dan elders, ze in de scenario’s Global Economy en TransalanicMarke serk door”

(Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

“Innovaie is een collecie proces

geworden da over grenzen en poliieke

overuigingen heen gaa. Dus ik kan

me voorsellen da wanneer he waer 

ons ech aan de lippen saa, we onssnel kunnen verbinden en

reorganiseren en snel kunnen doen wa

nodig is.”

Berci Florian, Cooper Feldman/DeVRBLDNG

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 51/96

 van collecie vervoer in verschillende vormen.

Knooppunen voor collecie vervoer zijn dan ook 

belangrijk. Maar he grooschalige gebruik van

collecie vervoer is geen vrije keuze: de inwoners

 van de regio gebruiken openbaar vervoer omda ze

nie anders kunnen, bijvoorbeeld omda individu-

eel ranspor voor hen e duur is. Degenen die zich

 wel een “auo” kunnen veroorloven, aarzelen nie

deze e gebruiken.49

Gelukkig hebben ICT-onwikkelingen er ook oe geleid da ysieke

mobiliei minder belangrijk is dan vroeger.

Omda de economie is gekrompen, is de omvang

 van he goederenvervoer eruggelopen. Di geld

zowel voor he ranspor binnen de regio als voor de

doorvoer van goederen door de regio.

5.

Schaal: kleine overheid bied

kansen voor privae secor 

De endens van schaalvergroing en de efficiencys-

lag die in he begin van de 21e eeuw door gemeenes

 werd ingeze hebben eroe geleid da de regio

Rijnmond-Drechseden in 2100 deel uimaak van

de Meropoolregio Roterdam. Er is sprake van een

serke weedeling ussen de noordzijde en de

zuidzijde van de regio. Rijnmond-Drechseden is

nie aangehaak bij de onwikkeling van een

kenniseconomie in de res van Nederland, me

name langs de A2. De gevolgen daarvan zijn

duidelijk merkbaar: de economie is achergebleven,

de bevolking is gekrompen en de regio doe er nieech meer oe in de wereld.

In he openbaar besuur word veel overgelaen aan

de individuele veranwoordelijkheid van de burgers.

Er is weliswaar nog een naionale overheid, maar 

die is klein. He rijk heef een regieuncie en neem

alleen de basisaken voor haar rekening. Deze

erughoudende opselling bied kansen aan de

privae secor.

6.

He DNA van de regio: inRijnmond-Drechseden kán he

Me de sagnerende economie, he dalende

inwoneral en he voorzieningenniveau da onder 

druk kwam e saan blijk de krach van deze regio e

ziten in een de seer van “hier kan he”. Er heef

zich als he ware een nieuwe sad onwikkeld,

 vergelijkbaar me he Berlijn ui he begin van de 21 e 

eeuw, die een voedingsbodem bied voor creaieve

en innovaieve grassroos ideeën. Er is sprake van een

bloeiende inormele economie me allerlei

diensen, producen en culurele voorzieningen. Er 

is een nieuwe culurele onderlaag opgekomen. De

 vrijgekomen ruime word gebruik voor (dance)

evens die hun gelijke in Nederland nie kennen.

Deze aanrekkelijke kan van de regio rek veel

oerisme aan, wa de inkomsen van de onderne-

mende burgers en goede kom.

 Waar he gaa om waer en nauur kun je de regio in

2100 als een wildernis beschouwen.50 Nauurbeheer 

 was ies van de eerse helf van de 21e eeuw, oen de

overheid de nauur nog culiveerde. De nauur heef

  “He aandeel van de auo in de personenmobiliei neem in alle scenario’s oe.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

  “He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede hel van de eeuw neem de ruimedruk nog verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze

gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgelaen, waardoor ze langzaam vernaten en waardoor dynamische nauur onsaa en welandachige

gebieden.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina )

“Ik voorzie een heel ander sociaal-economisch model: regionalisering.

Momeneel zoeken we alijd naar de

laagse kosprijs, maar in de oekoms

zal ranspor zo kosbaar worden door 

prijs en beschikbaarheid van energie

da we producen dicher bij huis gaan

zoeken.”Simon Kal, Siching Peak Oil

“We zien de overheid seeds meer alseen parij in een groer amalgaam van

krachen, mechanismes en belangen,

die zich soms ook egen he individu

kunnen keren.”

Eric Luien, Provincie Zuid-Holland

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 52/96

inmiddels de avonuurlijke kwaliei van oernauur 

gekregen. De waerkan is nu een publiek domein

 voor de pluriorme sadsbevolking. Er is verwilderde

maar overvloedige nauur en er is veel ruime, zowel

in de sad als op he waer.

De onwikkeling die Rijnmond-Drechseden in de

21e eeuw heef doorgemaak is een beeje vergelijk-

baar me die van Liverpool een eeuw eerder: na een

periode van hoge werkloosheidscijers, onder meer 

 vanwege he einde van de uncie als wereldhaven,

onwikkelde die sad zich weer o een moderne

bruisende sad zonder zware indusrie.

7.

Implicaies voor waerveiligheid

en zoewaervoorziening in

 WARM

Door de erughoudende overheid, die de veran-

 woordelijkheid meer en meer bij de burger leg, is

de grens ussen publiek en privaa vervaagd. Da is

bijvoorbeeld duidelijk e zien in he beleid en

aanzien van waerveiligheid. De gevolgen van de

klimaaverandering zijn serk merkbaar. Dezeespiegel is me 85 cm gesegen, me alle gevolgen

 van dien voor de waerveiligheid. De consequenies

 van een evenuele oversroming zijn minder groo

dan in 2011: zowel de economische waarde van he

gebied als he aanal poeniële slachoffers is

immers agenomen. Over he geheel genomen zijn

de risico’s ongeveer gelijk gebleven: de kans is

gegroeid, maar de impac is verminderd.

n vogelvluch over de regio in 2100 in he scenario WARM

6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 53/96

Hoewel de ruimedruk lager is dan vroeger, blijk

he och erg lasig om een hoog niveau van

 waerveiligheid e handhaven. De requenie van

exreme weaher evens is veel hoger dan vroeger.

Periodes van exreme drooge o juis hevige

regenval kwamen in de 20e eeuw nog maar eens in

de honderd jaar voor, erwijl we er nu gemiddeld

drie keer per decennium mee e maken hebben.

Door sijging van de zeespiegel en hogere pieka-

 voer door de rivieren komen oversromingen van

he buiendijkse gebied vaker voor. Hoewel de

inwoners van de regio Rijnmond-Drechseden in

de loop van de ijd gewend zijn geraak aan de

risico’s van he waer en he omgaan me onver-

 wache omsandigheden, zien velen van hen waer 

als onveilig. Er besaa veel angs voor he waer.

De kleine rijksoverheid bied op he gebied van

 waerveiligheid alleen de minimale basisproecie

en daarop voer he rijk duidelijk de regie middels

passieve bescherming. De gemeene speel slechs

een marginale rol bij waerveiligheid. Er zijn

onvoldoende middelen beschikbaar voor preven-

ieve (dijkverhoging) en adapieve maaregelen;

daarom zoek de overheid haar heil vooral in he

 verbeeren van de evacuaieroues. Verder is he

‘ieder voor zich’: zelredzaamheid van burgers speel

een belangrijke rol.51

Groe delen van de regio Rijnmond-Drechseden

zijn aangewezen als oversromingsgebieden; hun

economische waarde is immers och beperk.

 Wanneer mensen ervoor kiezen zich och in deze

gebieden e vesigen, zijn de waerveiligheidsrisico’s

 voor eigen rekening. Door de economische krimp is

de omloopsnelheid van sloop en nieuwbouw

eruggelopen; besaande woningen in buiendijks

gebied zijn dus blijven saan. De overheid regel he

basisniveau aan veiligheid slechs voor een aanal

binnendijkse kerngebieden, waarvan de economi-

sche waarde dusdanig groo is da oversroming o 

 waerschade negaieve economische gevolgen zou

hebben. De dijkring ui he begin van de 21e eeuw is

in sand gehouden; de middelen om een nieuw

dijksyseem aan e leggen onbraken.

De risico’s van waerveiligheid zijn ransparan en

de veranwoordelijkheid voor waerveiligheid lig

 veel meer dan een eeuw ervoor bij de burgers zel.

Die hebben zich dan ook massaal verzekerd egen

 waerschade. De schadeverzekeraars op hun beur

hebben hierdoor een veel groere rol gekregen in

 waerveiligheid. Burgers nemen daarnaas zel 

kleinschalige maaregelen egen waeroverlas. Ze

“Een ineressan vraagsuk is da vande eigen veranwoordelijkheid. In welke

mae ben je als burger zel 

veranwoordelijk voor je

waerveiligheid en de schade als gevolg

van oversromingen?”

Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard

“Een gedierenieerd veiligheidsniveau

klink aanrekkelijk, omda een deel

van de veranwoordelijkheid naar de

burger verschuif, die er zel voor kan

kiezen om zich bij e verzekeren. Er 

zullen groepen zijn die hier de dupe van

worden.”

Peer van Rooy, Siching NederLandBovenWaer 

“Waeroverlas is nie he enige gevolg

van klimaaverandering waarmee wein 2100 e maken kunnen hebben. Ook

voor drooge en hite is he sedelijk

gebied kwesbaar, bijvoorbeeld vanui

he oogpun van gezondheid.”

 Anke van Hal, Nyenrode Business Universiei en TU Delf

  “Bij de uiwerking van de veiligheidsmaaregelen na spelen vooral wee beginselen een rol, waarvan he zwaarepun per scenario ies verschil. He eerse

beginsel is ‘economische raionaliei’. Daarmee bedoelen we da de overheid in veiligheid inveseer o de baen nie meer opwegen egen de kosen. In de

scenario’s TransalanicMarke en Global Economy is he accen hierop wa serker.” (Hoodrappor WLO scenario’s, pagina )

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 54/96

 vesigen zich bijvoorbeeld op erpen, leggen goen

aan o gaan op de eerse verdieping wonen in plaas

 van de op de begane grond – ruime om zich erug

e rekken van he waer hebben ze immers genoeg.

Zo proberen ze hun verzekeringspremie omlaag e

brengen. Maar nie iedere bewoner is bang voor he

 waer en risicomijdend: er zijn ook vrijbuiers, die

he risico soms zels opzoeken en experimeneer-

ruime verkiezen boven opgelegde

 veiligheidsmaaregelen.

He ei da de bevolking en de economie zijn

gekrompen en opziche van 2050 heef geleid oeen minder groe vraag naar drink- en koelwaer.

Echer: als gevolg van langere periodes van drooge

en van hitesress is de behoefe aan oppervlakewa-

er voor de koeling van woongebieden wel groo.

Da zorg voor problemen, wan de klimaaverande-

ring heef negaieve gevolgen gehad voor de

zoewaervoorziening. Omda de zoewaervoorraad

is geslonken door drooge en verziling, is er 

bijvoorbeeld minder waer beschikbaar om

 waersysemen door e spoelen.52 Er is geen geld

meer om verzile gebieden van zoewaer e

 voorzien. Di zorg ervoor da landbouw gebonden

is aan de eigenschappen van he nauurlijke

 waersyseem. Door oenemende verziling kom de

zoewaeroelevering onder druk e saan. De groe

inlaapunen kunnen nie alijd waer leveren van

de beoogde kwaliei.

  Inerview me Hans Oosers, Dijkgraa Schieland en de Krimpenerwaard

n ooghoogeperspecie van de regio in 2100 in he scenario WARM

8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 55/96Tijdslijn WARM

Schemaische samenvating en eindbeeld WARM

Economischezwaarepun in‘BRIC’ landen

Meer ruime

Minder mensen eneconomische waarde

Privaisering

Lagere priorieiwaerveiligheid

Markwerkingwaerveiligheid

Emigraie

Groei

wereldbevolking

Hoge energieprijzen Serkegroepsvorming

Snelle

klimaaverandering

Langzameenergieransiie

Besuurlijkeschaalvergroing

Innovaie inossieleenergiebronnen

Meer ruime voor‘groen’ en ‘blauw’

Economischekrimp

WARM

Economie Zorgsecor is serk onwikkeld, regionale haven, midech (consruciecluser) is serk onwikkeld

Energie Energieransiie hee nie plaasgevonden: groe klimaaverandering

Bevolking/ Sociaal maaschapp.

Gedwongen krimp, acherblijvers hebben geen keuze, conrasrijke sad.

Communiy-/gang-vorming. Focus op eigen veranwoordelijkheid

Mobiliei OV omda je nie anders kan, veel auomobiliei

Schaal/besuurMeropoolregio Roterdam me serke weedeling ussen he noordelijke en zuidelijke deel van

de regio

DNA“Hier kan alles”; waer is wildernis, waerkan als publiek domein voor pluriorme sadsbevolking,

lieijke nauur: veel ruime in de sad en op he waer

Waerveiligheid enzoewaervoorziening

Waer word als onveilig gezien: angs voor waer. Oversromingsgebieden,

ieder voor zich.

Overheid bied minimale basisproecie. Zoewaervoorziening is een probleem.

Sadsype Liverpool

9

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 56/96

VOL STOOM  RUST  WARM 

Economie Midech serk onwikkeld,

zorg en culuur

Kenniseconomie in

Noordvleugel en langs A2,

weinig arbeid in haven

Zorg en diensverlening serk

onwikkeld, serke zelvoor-

zienendheid, BNP is niemaagevend (riple botom

line)

Zorgsecor is serk onwik-

keld, regionale haven,

midech (vooral consrucie-cluser) is serk onwikkeld

Energie Energie ransiie naar

biobased, zon, wind en waer;

regionalisering

voedselproducie

Geen energieransiie; ossiel

blij, CCS word groo,

aandeel duurzaam maximaal

30%

Energieransiie hee

plaasgevonden naar

biobased economy.

Zelvoorzienendheid saa

voorop. Slow ood

Energieransiie hee nie

plaasgevonden: groe

klimaaverandering

Bevolking/ 

Sociaal maaschapp.

Verdubbeling inwoneraanal

Groepen leven naas elkaar,

conras in harmonie

Verdubbeling aanal in 2100

Tweedeling in de maaschap-

pij, segregaie

Krimp; minder ruimedruk

Kwaliei van leven saa

voorop, mensen leven

bewus, hoger opgeleiden zijn

gebleven

Gedwongen krimp, acherblij-

vers hebben geen keuze,

conrasrijke sad.

Communiy-/gang-vorming.

Focus op eigenveranwoordelijkheid

Mobiliei Pluriorm beeld; grens

collecie en individueel

vervaag

Veel vliegverkeer en

“radiionele vormen van

vervoer” zoals de auo;

onvleching inrasrucuur:

naionaal vs. regionaal

Elekrisch, bewuse keuze

voor vervoer over waer en

OV, weinig vliegverkeer

OV omda je nie anders kan,

veel auomobiliei

Schaal/besuur Besuur vanui Brussel,

Amserdam-Brussel-Keulen-

newerk

Roterdam onderdeel van

MegaMeropool

Los newerk van serke kernen

(Krimpen, Ridderkerk);

gelegenheidsverbanden.

Meropoolregio Roterdam

me serke weedeling ussen

he noordelijke en zuidelijke

deel van de regio

DNA Dela-Valley;

modern knooppun in een

wereldwijd newerk

Proud o be Harbour;

radiionele havensad

“Tros op de eigen culuur”;

ruime in de sad, respec voor

waer, veel ruime, lieijke

nauur. Serke verwevenheid

sad - land

“Hier kan alles”; waer is

wildernis, waerkan als

publiek domein voor

pluriorme sadsbevolking,

lieijke nauur: veel ruime in

de sad en op he waer

Waerveiligheid en

zoewaer-voorzie-

ning

‘Iedereen droge voeen’,

zoewaervraag en

-aanbod redelijk in balans

Basisveiligheid gegarandeerd,

word verder aan mark

overgelaen. Groe zoewaer-

opgave door sijgende vraag

en dalend aanbod

Risico’s worden geaccepeerd;

rusig meebewegen me

waer waar mogelijk. .

Zoewaerbehoee blij min

o meer gelijk

Waer word als onveilig

gezien: angs voor waer.

Oversromingsgebieden, ieder

voor zich.

Overheid bied minimale

basisproecie. .

Zoewaervoorziening is een

probleem

Sadsype Curiiba São Paolo  Malmö Liverpool 

8. Samenvatingsabelscenario’s

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 57/96

9. Conclusies

Ui deze sudie naar de uiwerking van de

Delascenario’s voor he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden is een aanal conclusies e rekken. De

conclusies hebben berekking op:

- de zekerheden voor de onwikkeling van he

sedelijk gebied op de zeer lange ermijn;

- de consequenies van de mogelijke sociaalecono-

mische onwikkelingen op de zeer lange ermijn

 voor de waerveiligheidsopgave en de

zoewaervoorziening;

- he inzich in de relevanie van he gebruik en de

 verdere onwikkeling van scenario’s voor he

gebied.

De zekerheden in he lich van alleonzekerhedenOp de eerse plaas is he van belang om e

consaeren da er naas een groo aanal onzeker-

heden ook een aanal zekerheden zijn, ook en juis

op de lange ermijn. De belangrijkse zekerheden

zijn:

1. Seden zullen er alijd oe doen (CPB, he

Neherlands o 2040), nu en in de oekoms.

2. De komende srijd ussen de verschillendesedelijke regio’s om de bese en slimse

arbeidskrachen zal nie plaasvinden ussen

landen, maar ussen sedelijke regio’s. De vraag is

dus vooral: is deze regio in saa een succesvolle

regio e blijven?

3. In de oenemende concurreniesrijd ussenseden zullen die sedelijke regio’s die de goed

opgeleide arbeidskrachen aan zich ween e

binden succesvol zijn. Hiervoor moeen sedelijke

regio’s hun unieke posiie verserken en zullen ze

zichzel, inspelend op verschillende (mogelijke)

crises (energie, klimaa, sociaal-economisch,

 voedsel/gezondheid) opnieuw moeen uivinden.

4. In alle scenario’s is he van belang da de regio

aanrekkelijk blijf als woon- en werklocaie. In

alle scenario’s is he van groo belang om he

karaker en de ideniei van he gebied e

 verserken.

5. De effecen van klimaaverandering op de

 versedelijking zullen sowieso merkbaar zijn.

Onzeker is nog o di geleidelijke en beperke o 

snelle en omvangrijke effecen zullen zijn.

De vier scenario’s hebben verschillendeinvloeden op de waerveiligheid en dezoewaervoorziening He denken in scenario’s vergroo he bewuszijn

da de maaregelen voor he oplossen van de

 waerveiligheids- en zoewaeropgaven juis in he

lich gezien moeen worden van de verschillendemogelijke oekomsen in he algemeen en in he

lich van de sociaaleconomische en ecologische

onwikkeling van deze regio in he bijzonder. Op de

eerse plaas kunnen we consaeren da de

59HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 58/96

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 59/96

beperk zijn;

• We verwachen een oename van de vraag naar 

zoewaer voor inlaa in he sedelijk waersy-

seem als gevolg van langer opredende droogen

en door de aanwezigheid van meer “groen” in de

sad (als gevolg van minder ruimedruk);

• Een differeniaie van he veiligheidsniveau lig

 voor de hand, vanwege een serkere scheiding

ussen sad en land: lege en volle gebieden. In de

gebieden me een bewus lager veiligheidsniveau

egen oversromingen kan de dynamiek van he

 waer, inclusie oversromingen, oerisisch en

recreaie ineressan zijn.

 Van hemaische oekomsverkenningennaar regionale uiwerking Naas deze sudie naar de onwikkeling van he

sedelijk gebied zijn in de eerse helf van 2011 zijn

nog wee andere hemaische lange ermijn

oekomsverkenningen uigevoerd voor he

landelijk gebied (nauur, landbouw en recreaie) en

he havengebied. Gedrieën vormen deze sudies de

inpu voor de regionale uiwerking van de

Delascenario’s. Deze uiwerking zal in he najaar  van 2011 zijn beslag krijgen.

De regionale scenario’s vormen een belangrijke

basis en inspiraiebron voor he ormuleren van

kansrijke sraegieën. Ze bieden inzich in de

elemenen, randvoorwaarden en kansen die van

belang zijn voor mogelijke maaregelen. Ze kunnen

inzichen leveren in mogelijkheden voor adapie 

delamanagemen (knikpunen, sign poss ec.). De

ormulering en de onderlinge vergelijking van

mogelijke sraegieën zal in 2012 cenraal saan.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 53

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 60/96

Bijlagen

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ5

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 61/96

Bijlage I:Huidige siuaie en

exrapolaies o204053

Deze bijlage beschrijf he gebied Rijnmond-Drechseden in cijers voor de onderwerpen

bevolkingsonwikkeling, regionale economie en wonen. De siuaie anno 2010/2011 en de mogelijkesiuaie in 2040 is volgens de WLO scenario’s op kwaniaieve wijze beschreven. Voor de beschrijving van de

huidige siuaie zijn de gegevens ui de daabase van he CBS leidend gewees. De gegevens voor 2040-2050

zijn aomsig ui de WLO scenariosudie en ui de ‘ruimescanner’ van he Planbureau voor de

Leeomgeving. De geografische scope van he sedelijk gebied Rijnmond-Drechseden beref de COROP-

gebieden ‘Groo Rijnmond’ en ‘Zuidoos- Zuid-Holland’. In deze beschrijving worden de resulaen geoond

 van he GE scenario en he RC scenario (mees exreme groei en mees exreme krimp scenario’s van de WLO

sudie). De verschillen ussen he GE scenario en he RC scenario in ermen van bevolkingsaanallen,

economische eenheden en wooneenheden geven een beeld van de e verwachen bandbreedes in di

gebied.

Bevolkingsomvang o 2040

In 2010 wonen in de provincie Zuid-Holland in oaal ruim 3,5 miljoen mensen. Hiervan wonen ongeveer 

1,5 miljoen mensen (1.404.352) mensen in regio Groo Rijnmond en ongeveer 400 duizend mensen in regio

Zuidoos Zuid-Holland (395.996).

In de Delascenario’s VOL en STOOM groei de bevolking serk: me 161.529 mensen in Groo Rijnmond en

me 36.450 mensen in Zuidoos Zuid-Holland o 2040. De maximale bevolkingsgroei voor he gebied

Rijnmond-Drechseden is daarmee rond de 200.000 mensen o 2040.

In de Delascenario’s WARM en RUST dalen de bevolkingsaanallen. De maximale krimp is voor Groo

Rijnmond -100.188 en voor Zuidoos Zuid-Holland -65.234; een oale daling in Rijnmond-Drechseden van

ongeveer 165 duizend mensen.

  DoorMarin Hulsebosch, projecteam Delaprogramma Rijnmond-Drechseden

559HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 62/96

De bandbreedes voor bevolkingsonwikkeling o 2040 zijn daarmee als volg:

Bevolkingsonwikkeling o 2040 GE (VOL en STOOM) RC (RUST en WARM) Bandbreede

1 Nederland 19,7 15,8 3.9

29 Groo-Rijnmond 161.529 -100.188 261.717

30 Zuidoos-Zuid-Holland 36.450 -65.234 101.684

Toaal Rijnmond Drechseden (sedelijk gebied) 197.979 -165.444 363.401

 

Regionale economie o 2040

 Allereers is een overzich gegeven van he aanal vesigingen in verschillende secoren die in he gebiedRijnmond-Drechseden gevesigd zijn anno 2010. In di gebied zijn de secoren bouwnijverheid, handel en

specialisische zakelijke diensverlening he serks veregenwoordigd.

Groo Rijnmond 2010:

Zuidoos Zuid-Holland 2010:

 

A Landbouw, bosbouw en visserij

B Delfstoffenwinning

C Industrie

D Energievoorziening

E Waterbedrijven en afvalbeheer

F Bouwnijverheid

G Handel

GHandel23%

5%4%4%

2%2%

MSpecialistische

zakelijkediensten

18%

NVerhuur en overige

zakelijke diensten5%

0%3%

5%1%

5% 4% 0%5%

0%0%

FBouwnijverheid12%

H Vervoer en opslag

I Horeca

J Informatie en communicatieK Financiële dienstverlening

L Verhuur en handel van onroerend goed

M Specialistische zakelijke diensten

N Verhuur en overige zakelijke diensten

O Openbaar bestuur en overheidsdiensten

P Onderwijs

Q Gezondheids- en welzijnszorg

R Cultuur, sport en recreatie

S Overige dienstverlening

A Landbouw, bosbouw en visserij

B Delfstoffenwinning

C Industrie

D Energievoorziening

E Waterbedrijven en afvalbeheer

F Bouwnijverheid

G Handel

G

Handel22%HVervoeren opslag

3%

3%

3%

3%

MSpecialistische

zakelijkediensten

14%

NVerhuur en overige

zakelijke diensten5%

0%2%

5%1% 5% 5% 0%

6%

0%0%

FBouwnijverheid16%

H Vervoer en opslag

I Horeca

J Informatie en communicatie

K Financiële dienstverlening

L Verhuur en handel van onroerend goed

M Specialistische zakelijke diensten

N Verhuur en overige zakelijke diensten

O Openbaar bestuur en overheidsdiensten

P Onderwijs

Q Gezondheids- en welzijnszorg

R Cultuur, sport en recreatie

S Overige dienstverlening

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ56

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 63/96

 Voor de siuaie in 2040-2050 is in de WLO-scenario’s een prognose gemaak van de veranderingen in

 werkgelegenheid per secor. De secoren zijn hierbij nie in deail uigesplis maar voor drie hoodsecoren

beschreven: indusrie, logisiek en diensen.

 Veranderingen in arbeidsplaasen in de verschillende scenario’s:

 WLO Scenario Global Economy (VOL en STOOM):

Arbeidsplaasonwikkeling in GE n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen

Nederland 1.020.664 -358.007 190.560 1.188.111

Groo-Rijnmond 24.430 -27.288 -12.970 64.688

Zuidoos-Zuid-Holland 6.229 -12.113 741 17.602

 WLO Scenario Regional Communiies (RUST en WARM):

Arbeidsplaasonwikkeling in RC n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen

Nederland -1.009.132 -418.834 -140.824 -449.474

Groo Rijnmond -98.676 -29.863 -36.167 -32.646

Zuidoos- Zuid-Holland -44.967 -14.236 -8.919 -21.811

Bandbreedes werkgelegenheid (verschil ussen GE en RC):

Arbeidsplaasonwikkeling n arbeidsplaasen oaal n indusrie n Logisiek n Diensen

Nederland 2.029.796 60.827 331.384 1.637.585

Rijnmond Drechseden 174.302 4.698 32.857 136.747

Ui de bovensaande gegevens val e concluderen da er in beide scenario’s significan minder werkgelegen-

heid in de indusrie zal zijn in heel Nederland en ook in he gebied Rijnmond-Drechseden. Opvallend is

ook da in he Global Economy (GE)-scenario de werkgelegenheid in de logisiek in Rijnmond-Drechseden

daal, erwijl er landelijk meer banen in de logisiek in Nederland vrij komen. De diensensecor blijk

enorm gevoelig voor bevolkingsgroei en economische groei. Hier zullen de groose veranderingen

plaasvinden. He is opvallend da he gebied Rijnmond-Drechseden op basis van deze cijers acherblijf

in vergelijking me de landelijke economische groei. In he GE-scenario groei he aanal arbeidsplaasen

en opziche van he aanal inwoners me 6,38%, erwijl de groei in arbeidsplaasen en opziche van he

aanal inwoners in he gebied voor Rijnmond-Drechseden acherblijf me 1,5%.

 Wonen: siuaie en onwikkelingen o 2040

Huidige siuaie:

Woningen Woonruimenvoorraad op 1 januari 2010 Woningen nog gereed e komen

Groo-Rijnmond 637.477 13.983

Zuidoos Zuid-Holland 167.266 3.295

Op di momen besaa in Groo Rijnmond ongeveer 45% van de oale woningvoorraad ui koopwoningen

en in Zuidoos Zuid-Holland besaa 56% van de oale voorraad ui koopwoningen. In Groo Rijnmond

besaa 50% ui huurwoningen, en in Zuidoos Zuid-Holland is he percenage huurwoningen 41% . Van dereserende percenages is he onbekend hoe de eigendomssiuaie is.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 57

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 64/96

GE-Scenario: VOL en STOOM

COROP gebied Woningen oaal N inbreiding N Uileg Ha uileg

Groo-Rijnmond 149.809 54.995 94.813 5.494

Zuidoos-Zuid-Holland 42.923 23.377 19.546 1.003

RC-Scenario: RUST en WARM

COROP gebied Woningen oaal N inbreiding N Uileg Ha uileg

Groo-Rijnmond -42.326 -66.415 24.088 1.390

Zuidoos-Zuid-Holland -17.948 -22.243 4.295 255

Bandbreede woningonwikkelingen 2040 (oaal):

COROP gebied Woningen oaal

Groo Rijnmond 192.135

Zuidoos-Zuid-Holland 60.871

Rijnmond Drechseden 253.006

In de bovensaande gegevens is e zien da de verandering van he aanal woningen in he gebied kan

 variëren van een sijging van ongeveer 200.000 woningen in Rijnmond-Drechseden in he GE-scenario en

een daling van ongeveer 60.000 woningen in he RC-scenario in de periode o 2040/2050.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ58

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 65/96

Bijlage II:Kenmerken van de

Delascenario’s

De kenmerken van VOL

“De Europese Unie breid zich verder naar he oosen ui en er is sprake van serke wereldwijde economi-

sche inegraie. Opkomende economische cenra als China, India en Brazilië groeien nog verder. Wes-

Europa gaa mee op deze gol, waardoor de economie serk groei. He vesigingsklimaa voor bedrijven

 word – mede door de sraegische ligging aan de Noordzee en de groe Europese rivieren – aanrekkelijker.

 Wereldwijd onsaa er schaarse aan energie en voedsel. Er is nauwelijks sprake van inernaionale

overeenkomsen om milieuvraagsukken aan e pakken.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)

“De groei van zowel de bevolking als de maeriële welvaar is in di scenario hoog. De bevolkingsomvang

neem oe o bijna 24 miljoen en de economie blijf (per inwoner) lineair groeien. Vooral economische

immigranen vesigen zich hier vanwege de bloeiende economie. He vesigingsklimaa voor bedrijven in

Nederland word seeds aanrekkelijker.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)

“Hierdoor versedelijk he land seeds meer […]. Vooral de Randsad groei geleidelijk dich, hoewel nog

seeds dichbevolke seden en verspreide bebouwing elkaar awisselen. Door de oenamen in welvaar

kunnen ook seeds meer mensen zich een woning o buienhuis in een landelijke omgeving permiteren,

dich bij waer en nauur.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)

“Landbouwgrond neem halverwege de eeuw a vanwege dalende renabiliei. Na 2050 neem he

landbouwareaal juis seeds meer oe […] vanwege de omschakeling naar he verbouwen van biomassa voor 

de energievoorziening. Door de energieschaarse lever di per hecare voldoende op. Ook schakel de

landbouw op naar kwaliaie hoogwaardig voedsel waar behoefe aan is in de nabijgelegen seden en als

expor voor de wereldmark.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 38)

“De resanen nauur en culuurlandschap worden parkachig en vervullen een belangrijke uncie voor 

recreaie. Ze worden goed beschermd en beheerd.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 39)

“He inernaionale ranspor neem oe. De zeehavens breiden verder ui en de binnenvaar word

inensiever en grooschaliger. Deze onwikkelingen sellen hogere eisen aan de zekerheid, de bevaarbaar-

heid en de ransporsnelheid.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 39)

599HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 66/96

“Hoewel de klimaaverandering maar beperk blijf, worden er wel hogere eisen geseld aan de waerveilig-

heid. Di word veroorzaak door de groere economische belangen en he oenemen aanal inwoners.

 Vooral in de kwesbare gebieden in laag Wes Nederland, langs de rivieren, de kusregio’s en he

IJsselmeergebied worden de eisen voor waerveiligheid hoger, maar nie zo hoog als in he scenario

STOOM.” (scenario VOL, Delascenario’s concep, pagina 40)

“Door de versedelijkingsdruk en de hogere grondprijzen neem he landbouwareaal in de eerse helf van

de eeuw a. Maar in de weede helf onsaa er juis in de versedelijke Dela een zeer inensieve landbouw.

De permanene beschikbaarheid van voldoende zoewaer van hoge kwaliei vorm een belangrijke

producieacor. De oenemende verwevenheid van sad en land leid bovendien o serk uieenlopende

lokale eisen aan he waerpeil. De verdere schaalvergroing van de scheepvaar sel hogere eisen aan he

rivierwaerpeil. Di sel hogere eisen aan he waerbeheer en maak he beheer complexer, maar nie zo

serk als in scenario STOOM, omda de klimaaverandering beperk blijf.” (scenario VOL, Delascenario’sconcep, pagina 40)

De kenmerken van STOOM

“De klimaaverandering word redelijk snel merkbaar. He ui zich in hogere gemiddelde emperauren. […]

Ook de zeespiegel sijg aanzienlijk, waardoor de kansen op hoogwaer langs de kus en de benedenrivieren

oenemen. Hierdoor heef men langs de kus meer las van verziling.” (scenario STOOM, Delascenario’s

concep, pagina 24-5)

“Seeds requener komen perioden me zeer veel neerslag voor in he hele sroomgebied van de rivieren.

Nederland moe hierdoor al snel meer rekening gaan houden me zowel exreem lage als exreem hogeavoeren van Rijn en Maas.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)

“De combinaie van serke bevolkingsgroei en economische groei aan de ene kan en een snelle klimaaver-

andering aan de andere kan lever groere veiligheidsrisico’s op. Di geld vooral voor de laaggelegen

gebieden in Wes-Nederland, die dich bevolk zijn en inensie worden gebruik en egelijkerijd worden

geconroneerd me zeespiegelsijging, groere en onregelmaigere rivieravoeren en andere gevolgen van

de klimaaverandering.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)

“ Door de druk van versedelijking en de hogere grondprijzen neem he landbouwareaal in de eerse helf

 van de eeuw a, maar in de weede helf onsaa er juis in de versedelijke Dela zeer inensieve landbouw.

De permanene beschikbaarheid van voldoende zoewaer van hoge kwaliei vorm daarbij een belangrijke

producieacor.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 25)

“De oenemende verwevenheid van sad en land leid o hogere en meer uieenlopende lokale eisen me

berekking o waerpeil, waardoor he peilbeheer seeds complexer word.” (scenario STOOM,

Delascenario’s concep, pagina 25)

“De bevolkingsomvang [neem] oe o bijna 24 miljoen […]. Hierdoor versedelijk he land seeds meer.

 Vooral de Randsad groei geleidelijk dich […]”. (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 23)

“Vooral economische immigranen vesigen zich hier vanwege de bloeiende economie” (scenario STOOM,

Delascenario’s concep, pagina 23)

“Door de oenamen in welvaar kunnen ook seeds meer mensen zich een woning o buienhuis in een

landelijke omgeving permiteren, dich bij waer en nauur.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep,

pagina 23)

“De resanen nauur en culuurlandschap worden parkachig en vervullen een belangrijke uncie voor 

recreaie” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 24)

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 67/96

“Na 2050 neem he landbouwareaal […] seeds meer oe vanwege de omschakeling naar he verbouwen van

biomassa voor de energievoorziening. Door de energieschaarse lever di per hecare genoeg op. Ook 

schakel de landbouw op naar kwaliaie hoogwaardig voedsel waar behoefe aan is in de nabijgelegen

seden en als expor voor de wereldmark.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 23)

“He inernaionale ranspor neem aanzienlijk oe. De zeehavens breiden verder ui en de binnenvaar

 word seeds grooschaliger en inensiever.” (scenario STOOM, Delascenario’s concep, pagina 24)

De kenmerken van RUST

“Wes-Europa kan in de hevige mondiale concurrenie nie mee komen, waardoor de economie in de

weede helf van de eeuw krimp. Ook de Nederlandse economie krimp in de weede helf van de eeuw, waardoor he seeds minder aanrekkelijk [word] om in Nederland e wonen en werken. Hierdoor onsaa

economische migraie naar de goed draaiende economieën in he buienland.” (scenario RUST,

Delascenario’s concep, pagina 33)

“De mondiale energievoorziening en voedselproducie saan onder druk. Nederland onwikkel zich in de

riching van kleinschalig en regionaal zelvoorzienend.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)

“In de weede helf [van de eeuw] krimp de bevolkingsomvang o 12 miljoen inwoners. […] Veel mensen

emigreren naar de nieuwe economische cenra in de wereld. He vesigingsklimaa van Nederland is nie

meer zo ineressan voor bedrijven.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)

“De versedelijking in Nederland neem geleidelijk a. Hoewel in absolue zin de meese mensen in deRandsad blijven wonen, neem de krimp daar sneller oe dan in de Ooselijke en Zuidelijke gebieden.

Kennisinensieve bedrijven vesigen zich bij voorkeur in high-ech-omgevingen van Noord-, Oos- en

Zuid-Nederland. Anemende werkgelegenheid in de Randsad zorg er ook voor da meer mensen riching

deze plekken verhuizen. Aan he einde van de eeuw wonen en werken veel minder mensen in een zwaar 

 versedelijke omgeving o in verouderde nieuwbouwwijken in he lage wesen van he land.” (scenario

RUST, Delascenario’s concep, pagina 33)

“ De landbouw is doorgaans exensie en gerich op de voedselvoorziening in de eigen regio. Geleidelijk aan

 word er een hoog niveau van lokale en regionale zelvoorziening opgebouwd, op he errein van voedsel-

 voorziening, energie, grondsoffen en waer.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 34)

“He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede helf van de eeuw neem de ruimedruk nog

 verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgela-

en, waardoor ze langzaam vernaten en er dynamische nauur en nieuwe welands onsaan.” (scenario

RUST, Delascenario’s concep, pagina 34)

“Door de rend naar regionale zelvoorziening neem he inernaionale ranspor a. Hoewel de scheep-

 vaar krimp, blijven de indusrieën rond de zeehavens he goed doen. Doorda groere schepen onvoldoen-

de vrach hebben, reed er schaalverkleining op maar nie zo serk als in scenario WARM.” (scenario RUST,

Delascenario’s concep, pagina 35)

“Wereldwijd verander he klimaa maar weinig. Als gevolg hiervan sijg de zeespiegel l ich. He neerslag-

paroon in Wes-Europa verander wel, maar desondanks variëren de rivieravoeren nauwelijks meer dan in

he begin van de 21e eeuw.” (scenario RUST, Delascenario’s concep, pagina 35)

“Omda de bevolkingsomvang in delen van he land krimp en de economie aneem, worden er minder 

eisen aan de waerveiligheid geseld, minde dan in scenario WARM.” (scenario RUST, Delascenario’s

concep, pagina 35)

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 68/96

De kenmerken van WARM

“Wes-Europa kan in de hevige mondiale concurrenie nie mee komen, waardoor de economie in de

weede helf van de eeuw krimp. Ook de Nederlandse economie krimp in de weede helf van de eeuw,

 waardoor he seeds minder aanrekkelijk [word] om in Nederland e wonen en werken. Hierdoor onsaa

economische migraie naar de goed draaiende economieën in he buienland.” (scenario WARM,

Delascenario’s concep, pagina 28)

“De mondiale energievoorziening en voedselproducie saan onder druk. Nederland onwikkel zich in de

riching van kleinschalig en regionaal zelvoorzienend.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina

28)

“In de weede helf [van de eeuw] krimp de bevolkingsomvang o 12 miljoen inwoners. […] Veel mensenemigreren naar de nieuwe economische cenra in de wereld. He vesigingsklimaa van Nederland is nie

meer zo ineressan voor bedrijven.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 28)

“De versedelijking in Nederland neem geleidelijk a. Hoewel in absolue zin de meese mensen in de

Randsad blijven wonen, neem de krimp daar sneller oe dan in de Ooselijke en Zuidelijke gebieden.

Kennisinensieve bedrijven vesigen zich bij voorkeur in high-ech-omgevingen van Noord-, Oos- en

Zuid-Nederland. Anemende werkgelegenheid in de Randsad zorg er ook voor da meer mensen riching

deze plekken verhuizen. Aan he einde van de eeuw wonen en werken veel minder mensen in een zwaar 

 versedelijke omgeving o in verouderde nieuwbouwwijken in he lage wesen van he land.” (scenario

 WARM, Delascenario’s concep, pagina 28)

“ De landbouw is doorgaans exensie en gerich op de voedselvoorziening in de eigen regio. Geleidelijk aan word er een hoog niveau van lokale en regionale zelvoorziening opgebouwd, op he errein van voedsel-

 voorziening, energie, grondsoffen en waer.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 28-29)

“He areaal nauur neem almaar oe […]. […] In de weede helf van de eeuw neem de ruimedruk nog

 verder a en kom er seeds meer grond vrij. Deze gronden worden aan de nauurlijke dynamiek overgela-

en, waardoor ze langzaam vernaten en waardoor dynamische nauur onsaa en welandachige gebie-

den.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 29)

“Vanwege de rend naar regionale zelvoorziening krimp he inernaionale ranspor. Hoewel de scheep-

 vaar eveneens aneem, blijven de indusrieën rond de zeehavens he goed doen. Doorda groere schepen

onvoldoende vrach hebben en door he flucuerende waerpeil in de rivieren nie alijd kunnen varen,

reed er schaalverkleining op.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 29)

“De klimaaverandering word redelijk snel merkbaar. He ui zich in hogere gemiddelde emperauren.

Droge zomers die voorheen exreem geach werden, komen seeds vaker voor.” (scenario WARM,

Delascenario’s concep, pagina 30)

“Ook de zeespiegel sijg aanzienlijk, waardoor de kansen op hoogwaer langs de kus en benedenrivieren

oenemen. Hierdoor reed er langs de kus meer verziling op. Ook de awaering op zee […] word lasiger.”

(scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)

“Seeds requener komen perioden me zeer veel neerslag voor in he hele sroomgebied van de rivieren.

Nederland moe hierdoor al snel meer rekening gaan houden me zowel exreem lage als exreem hoge

avoeren van Rijn en Maas.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)

“De snelle klimaaverandering maak he lasiger om he hoge veiligheidsniveau e handhaven. Maar 

egelijkerijd worden er minder eisen geseld, omda de bevolkingsomvang in delen van he land krimp en

de economische waarde aneem.” (scenario WARM, Delascenario’s concep, pagina 30)

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 69/96

Bijlage III:InerviewsIn alabeische volgorde op achernaam

In gesprek me

 Anke van Halhoogleraar duurzaam bouwen aan de TUDelf en op Nyenrode Business Universiei 

Sedelijke bebouwing in 2100: geen groe veranderingen“Hoe zien seden er over honderd jaar ui? Ik denk da ze wa beref bebouwing nie zo veel verschillen van

de seden van nu. De vervangingsgraad van de woningvoorraad is heel laag. Voor de crisis was er 1%

nieuwbouw, waarvan een kwar vervangingsnieuwbouw. Momeneel lig da percenage nog lager. De

levensduur van onze woningen is dus onzetend lang: wij bouwen eigenlijk woningen die vierhonderd jaar 

moeen blijven saan. He ei da in de bebouwing de ocus op nieuwbouw zo gering is, beeken da over 

honderd jaar veel bebouwing dezelde is als nu. Ik denk wel da er op ransporgebied veel veranderingen

zullen plaasvinden. Een doorbraak van de elekrische auo bijvoorbeeld zal groe gevolgen hebben voor de

sad.”

 Waeroverlas egengaan op maaiveldniveau“Zowel bij (vervangings)nieuwbouw als bij renovaie is klimaaadapaie essenieel. Zel geloo ik vooral in

aanpassingen die we op maaiveldniveau kunnen doen om waeroverlas in woongebieden e verminderen.

Me behulp van echnische aanpassingen kunnen we vooral de woonomgeving bebouwing minder 

kwesbaar maken voor hefige regenval. Ons doel is om woongebieden aanrekkelijk en leeaarder e

maken, op een manier die onder andere ook klimaaveranderingbesendig is.

Soms bosen maaregelen egen waeroverlas me de wensen van bewoners. Een maaregel als he creëren

 van ruimes die mogen onderlopen op de begane grond, leid snel o anonieme ruimes en da, sui op

bezwaren: men zie op de begane grond liever gezellige winkels en horeca. De ideale maaregelen egen

 waeroverlas dragen minimale kosen en asen de leeaarheid nie aan. Er zijn vele voorbeelden enoemen van zulke maaregelen. Je kun bijvoorbeeld denken aan he aanbrengen van een glooiing in he

errein zoda he waer die kan op loop waar je he wil hebben. Als je dergelijke wadi’s aanleg op een

momen da je och de boel moe openleggen zijn de meerkosen erg gering. Ook een geul om woningen,

me daaroverheen een groe egel vorm een simpele oplossing: bij hefige regenval voer de geul he waer 

639HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 70/96

a en verander he senen pad in een bruggeje. Ook parkeerplaasen bieden verschillende mogelijkheden

 voor waeravoer. Verder kun je planenbakken op he rotoir dusdanig onwerpen da ze he waer 

opvangen bij hefige regenval zoda he rotoirs droog blijf. Di zijn allemaal kleine ingrepen die zowel

esheisch als kosenechnisch veranwoord zijn, maar wel een groe bijdrage kunnen leveren aan he

 verkleinen van de waeroverlas én he vergroen van de leeaarheid in wijken.”

 Waer moe even hoog op de agenda als energie“Er is veel aandach voor verduurzaming van woningen en wijken op he gebied van energie, maar veel

minder voor aanpassingen om egemoe e komen aan waeroverlas. Ik vind da de aandach voor he

maaiveld omhoog moe, wan he word seeds belangrijker da we kunnen omgaan me hevige regenval.

Bovendien word de waarde van een zorgvuldige inriching van de direce woonomgeving voor he

 wooncomor vaak onderscha. In Duisland zijn maaregelen egen waeroverlas in woningen en wijken al

een vanzelsprekend onderdeel van de gebiedsonwikkeling; ik hoop da he in Nederland ook die kanopgaa.

Mochen we in de nabije oekoms weer geconroneerd worden me waerproblemaiek, dan moeen we

deze meeen gelegenheid aangrijpen om he onderwerp hoger op de agenda e krijgen. Op di momen

onbreek een gevoel van urgenie en da maak he lasig om aandach e krijgen voor he hema. We

kunnen nu nauurlijk wel beginnen he in he onderwijs e inegreren.”

 Transormaie van buiendijkse woongebieden“Ik kom zel ui deze regio. He buiendijkse gebied was vroeger overloopgebied, waar slechs nauur was.

Die gebieden zijn nu allemaal volgebouwd! In de recene geschiedenis hebben we ons erg gerich op

uibreiding van de bebouwde omgeving. In de regio Rijnmond-Drechseden wonen maar lies 60.000

mensen buiendijks. De klimaaverandering heef van die gebieden risicogebieden gemaak. Er moe mijnsinziens een prioriering komen: welke plekken lopen he meese risico en wa kunnen we daar concree

doen om de dreiging van waeroverlas e verminderen?

Hoewel he gemakkelijker is om maaregelen egen waeroverlas ui e voeren in nieuwbouw dan in

besaande bouw, is slopen in de prakijk maar zelden een opie. Als je zag hoeveel proes er al kwam egen

he laen onderlopen van landbouwgronden dan wee je da er onoverkomelijke weersand zal onsaan als

he om woongebieden gaa. Laen we daarom de mogelijkheden zorgvuldig invenariseren. We denken nu

 vooral aan he ophogen van dijken, maar misschien zijn er echnieken e onwikkelen die he in de

oekoms mogelijk maken om een gebied in zijn geheel ‘op e illen’. In elk geval moeen we op maaiveldni-

 veau sandaard al he mogelijke doen om ervoor e zorgen da he waer naar plekken sroom waar he

geen kwaad kan en dan word weggeleid – di kan me relaie goedkope maaregelen. He lijk mij

 versandig om op de langere ermijn in de buiendijkse gebieden nies meer bij e bouwen en in plaas

daarvan slimmer om e gaan me de besaande bebouwde omgeving.”

Duurzaamheid en waerveiligheid: samen om de ael“De duurzaamheidsopgave vereis da we bij gebiedsonwikkeling rekening houden me meer parijen dan

alleen vraag en aanbod. Daarom is he belangrijk da we onze krachen en kennis bundelen en belangen

 vanui een breder perspecie bekijken. Al die verschillende parijen moeen me elkaar om de ael! Op di

momen onbreek de koppeling ussen waer en ruimelijke inriching nog vaak: er is veel deskundigheid

op he gebied van waer, maar die kennis word nog nie vanzelsprekend ingebrach bij bouwen, ruime-

lijke ordening en archiecuur.

Om de ocus bij gebiedsonwikkeling e verbreden is onderwijs heel belangrijk. We hebben expers nodig

die gespecialiseerd zijn in he snijvlak ussen woonomgeving, gebiedsonwikkeling en waer. In de

agelopen winig jaar is energie als onderwerp geïnroduceerd in he bouwkundig onderwijs. Ik hoop dada in de oekoms ook gaa gelden voor waer.”

Seden leeaar houden“Waeroverlas is nie he enige gevolg van klimaaverandering waarmee we in 2100 e kunnen hebben. Ook 

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ6

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 71/96

 voor drooge en hite is he sedelijk gebied kwesbaar, bijvoorbeeld vanui he oogpun van gezondheid.

Mijns inziens lig ook voor deze problemen de sleuel o de oplossing in de openbare ruime. In de

 Verenigde Saen zijn ze daarmee al wa verder dan wij. Projecen voor de adopie van bomen (New York) en

groene daken (Chicago) moeen eraan bijdragen da Amerikaanse seden leeaar blijven.”

Milieumaaregelen als win-winsiuaie“De belangrijkse opgave voor de komende honderd jaar? Ervoor zorgen da milieumaaregelen nie

 worden gezien als een las , maar als een win-winmogelijkheid. Terwijl onwikkelaars erg zijn gerich op

bouwen, ween we ui ervaring da wa de bewoners he mees waarderen aan hun woonomgeving nie de

 woning zel is, maar juis de inriching van de openbare ruime daaromheen. Mensen sellen waer en

groen in hun omgeving op prijs. Laen we da ei als uigangspun nemen! Milieumaaregelen die

problemen op de langere ermijn kunnen voorkomen o minimaliseren, moeen op de kore ermijn

egemoe komen aan behoefen en wensen van de huidige bewoners. We moeen proberen om nie alleene redeneren vanui oekomsige problemen, maar egelijkerijd de kwaliei van de leeomgeving voor nu

e vergroen. He waerveiligheidsvraagsuk is een puzzel die per locaie en per opgave moe worden

opgelos. Technisch is er veel mogelijk, maar er is nie alijd één oplossing. He is seeds essenieel da de

bebouwde omgeving nie alleen op de langere ermijn beschermd is egen waeroverlas, maar ook op de

korere ermijn leeaar en beaalbaar is.

Om e komen o oplossingen die leiden o een win-winsiuaie is creaiviei ononbeerlijk. Wan door 

buien de gebaande paden e denken groei de kans da we komen o ineressane oplossingen, die

egemoe komen aan meer dan één kwesie. Neem als voorbeeld de buiendijkse gebieden. Hoe zou je daar 

oekomsbesendige bescherming egen waeroverlas kunnen combineren me een direce verhoging van

de woonkwaliei? Bijvoorbeeld door van dijken een plek e maken waar iedereen wil zijn!

Een van de belangrijkse duurzaamheidsopgaven is de biodiversiei. Veel mensen realiseren zich bijvoor-

beeld nie da he ei da de hoeveelheid bijensooren in een razend empo aneem groe impac kan

hebben op de voedselproducie. De ineracie ussen de sad en he waer kan een sleuelrol spelen in zowel

he waerveiligheid- als he biodiversieivraagsuk. Dijken bijvoorbeeld vormen een vanzelsprekende

ecologische hoodsrucuur. En hier zijn de relaies ussen verschillende berokken parijen weer van

doorslaggevend belang voor de kans van slagen.”

Gesprek op 21 maar 2011 me Paul de Ruijer & Pieer de Gree,

verslag door Saskia Solk 

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

 

In gesprek me

 Alexandra van Huffelenwehouder Duurzaamheid, binnensad en buienruime van de gemeene Roterdam

Inzich in de opelsom van effecen“Heel belangrijk voor de onwikkeling van de regio Rijnmond-Drechseden op de lange ermijn zijn alle

 veranderingen die he klimaa me zich meebreng: exreem weer, de sand van de zeespiegel, verdroging…

Een ander belangrijk hema is de onwikkeling van de sad zel. He lijk erop da we in de komende jaren

 versedelijking blijven zien: meer mensen willen in de sad wonen, werken en recreëren. Da heef allerlei

consequenies voor de economische onwikkeling en bereikbaarheid.

 We denken relaie nog weinig na over wa de combinaie van allerlei effecen kan zijn, bijvoorbeeld op he

gebied van versedelijking en waerveiligheid, erwijl juis inzich in de opelsom van die effecen heel

relevan is. Die opelsom kan dingen ingewikkelder maken, maar ook makkelijker. Wanneer je er vanui

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 65

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 72/96

gaa da we heel veel versedelijking krijgen en da die alleen maar zal plaasvinden in laaggelegen gebie-

den, leid da in combinaie me klimaaverandering o de noodzaak van exra maaregelen. Maar wanneer 

je je voorsel da mensen in de oekoms meer huiswerken en da disribuie anders word georganiseerd,

kan da ook leiden o posiieve effecen. We hoeven dan minder me goederen e slepen en minder e

reizen en er hoeven minder nieuwe kanoren en abrieken gebouwd e worden.”

Nie ‘meer’, maar ‘anders’“Als he gaa over economische groei o versedelijking denken we vaak vooral in ermen van ‘meer, meer,

meer’: onze haven gaa meer ransporeren, onze economie gaa hard groeien, onze woningbouw word

groer, we krijgen meer bezoekers en meer mensen die hier werken, he klimaaprobleem word groer.

Maar he kan ook anders. Ik kan me voorsellen we een veel groer deel van de voedselbehoefe regionaal o 

lokaal gaan invullen en da we kringlopen van grond- en ressoffen proberen e sluien. He is ook goed

denkbaar da we onze woningbouwopgave op een andere manier gaan realiseren, door drijvend e bouwenin plaas van radiioneel. Zo hebben we minder las van problemen die he klimaa me zich meebreng.

He is daarbij belangrijk om e kijken naar he inpassen van duurzame vormen van energie, zoals wind- en

zonne-energie en biomassa.

De wereld van ‘anders’ in plaas van ‘meer ’ zou kunnen beekenen da ysiek vervoer me schepen vervan-

gen word door ranspor via pijpleidingen. In de haven neem de handel in gas dan de plaas in van groe

schepen me kolen. Ook in krimpscenario’s heef onze regio immers een krach: wij zijn goed in energie en

logisiek. Roterdam blijf een mooie poor naar een heleboel anemers; da maak he een ineressane

plek om voe aan de grond e hebben. Als je producen en diensen in Europa wil verkopen, dan is de haven

 van Roterdam een heel logische plek om e beginnen.”

Meer samenwerken me privae parijen“Ui he Roterdam Climae Iniiaive kan he Delaprogramma volgens mij wee lessen rekken. De eerse

les is da je bij he ormuleren van de opgaven die er liggen veel verschillende parijen nodig heb. Da zie ik 

gelukkig erug in he Delaprogramma. De weede les, die ik helaas in de prakijk wa minder erugzie, is he

belang van samenwerking me parijen die ineresse hebben om e inveseren. Da zijn in de Nederlandse

conex de projeconwikkelaars, groe pensioenondsen en verzekeraars. Een van de groose herverzeke-

raars er wereld, Munich Re, heef ongelooflijk veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van klimaaveran-

dering. Munich Re heef er belang bij da de kosen van klimaaverandering nie ui de klauwen lopen, wan

dan gaa he bedrij aillie. Volgend op da onderzoek heef Munich Re onder meer, samen me een heel

sel andere bedrijven, geïnveseerd in Deserec, een projec da zonne-energie in de Sahara wil inzeten voor 

duurzame voorziening in de Europese energiebehoefe. Da soor parijen zijn mijns inziens heel ineres-

san om mee e praen: en eerse om e ween e komen wa hun beelden zijn van de oekoms, en en

weede om eracher e komen hoe zij mee zouden willen inveseren in he realiseren van de noodzakelijke

maaregelen.

Ik verwach da we een periode ingaan waarin de rol van overheid kleiner word. We zullen seeds meer 

kijken naar privae inveseringen en inveseerders, ook vanui andere werelddelen. Als je kijk naar de groei

die in India en China plaasvind en de behoefe die daar besaa om e inveseren in andere gebieden om

een azemark e creëren voor hun producen en diensen, dan is he goed mogelijk da in de komende ijd

meer inveseringen vanui India en China hier plaas zullen vinden. Ik kan me bijvoorbeeld voorsellen da

he aanpakken van een suk van de sad, bijvoorbeeld een indusrieerrein, een privae aciviei word.

Hoe verleid je als overheid privae parijen? De kern is da je randvoorwaarden schep die he voor hen

ineressan maken om e inveseren, bijvoorbeeld door aan e onen da di een plek is waarvandaan je heel

goed je klanen in de res van Europa kun bedienen. He gaa rouwens nie alleen om individuele privae

inveseerders, maar juis ook om conglomeraen van bedrijven, privae collecieven. Zulke clusering zie ik al onsaan, bijvoorbeeld bij he opzeten van nieuwe havengebieden en indusrieerreinen elders in de

 wereld, en ik denk da we da in de komende jaren vaker zullen zien. Privae organisaies hebben vaak 

belang bij samenwerking, bijvoorbeeld om droge voeen e houden.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ66

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 73/96

Om de ineresse van privae parijen e wekken help he als overheid en bedrijsleven een gedeelde visie

onwikkelen. Me een visie op hoodlijnen kun je newerken uilokken om die visie e verwezenlijken.

 Vervolgens moe je nadenken over regelgeving die maak da inveseerders daadwerkelijk geld beschikbaar 

e sellen. Klimaaverandering en de bescherming daaregen zijn nie alleen een kwesie van publieke

kosen, maar ook een business opporuniy. Door publiek-privae samenwerking kunnen we bovendien

 voorkomen da de risico’s zo groo worden da we ze nie meer kunnen verzekeren o dragen. Alleen gaan

 we he nooi voor elkaar krijgen!”

Gebrek aan aandach “Er zijn wee dingen waar ik wakker van lig. He eerse is he gebrek aan aandach voor de effecen van

klimaaverandering en versedelijking. Een doemscenario is da we nie op ijd nadenken over de vraag hoe

 we omgaan me de veranderde klimaaomsandigheden. Ik verwach da op de kore ermijn exremer weer 

– groere buien in kore ijd, agewisseld me heel droge periodes – een groo probleem word, erwijl dezeespiegelsijging op de langere ermijn een rol gaa spelen. Ik merk da di nog nie heel serieus genomen

 word, en da word nog verserk doorda er weinig geld is bij de overheid. Da vind ik zorgelijk. He weede

 waarover ik me zorgen maak is da we onvoldoende werken in slimme privaa-publieke combinaies om die

effecen aan e pakken. Tradiioneel overheidsdenken gaa er e veel vanui da we he allemaal maar zel 

moeen doen.”

Gesprek op 23 mei 2011 me Paul de Ruijer & Pieer de Gree,

verslag door Saskia Solk 

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

 

In gesprek me

Simon Kal besuurslid van de Siching Peak Oil Nederland

“We hebben e maken me een klimaaprobleem en een energieprobleem” Voor de weede helf van de 21se eeuw zie ik wee mondiale onzekerheden: en eerse de klimaaproblema-

iek en en weede de energieproblemaiek. Beide worden serk beïnvloed door he aanal mensen da op

deze aarde woon en hun energieverbruik. We kunnen in da verbruik een exponeniële groei consaeren

die me name gesale heef gekregen na de Tweede Wereldoorlog. In die periode is he aanal inwoners

serk gesegen en zijn mensen meer energie gaan verbruiken.

He aanpakken van de Klimaaproblemaiek, vergroo in eerse insanie de Energieproblemaiek, bijv. me

he uiaseren van kolencenrales. Als we echer inveseren in duurzame, hernieuwbare bronnen kunnen we

wee vliegen in een klap slaan. De prijsonwikkeling van ossiele brandsoffen is daarbij van cruciaal belang,

omda we nog seeds “geregeerd worden” door kore ermijn rendemenseisen. Olie is daar een goed

 voorbeeld van in he kader van de ransiie naar de elekrische auo.

Bij ASPO (Associaion or he Sudy o Peak Oil & gas) beschouwen we $150-$175 per va olie als de boven-

grens. Als de prijs daar boven kom, zal er auomaisch een correcie plaasvinden waardoor de prijs weer 

lager word. In 2008 was de olieprijs $ 150 per va en oen kregen we de eerse klap van de economische

crisis en een enorm ‘rebound-effec’ op he oliegebruik. (Minder rijden, meer elekrisch rijden.) De olieprijs

is nu $115 per va en als di zo doorgaa ziten we op he randje van een volgende economische crisis.

“Bij een ‘business as usual’ scenario hebben we in 2050 wee keer zoveel energie verbruik als er nu aan reserves beschikbaar zijn” We verbruiken in 2009 mondiaal 540 exajoule energie. Als we blijven doorgaan zoals nu, business as usual,

dan groeien we naar een verbruik van 950 exajoule energie in 2050. Di word me name veroorzaak door 

he sijgende energieverbruik in opkomende economieën als Brazilië, Rusland, India en China (zogenaam-

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 67

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 74/96

de BRIC landen). Als je uireken wa da beeken voor de huidige energiemix van grondsoffen (kolen, olie

en gas) dan hebben we in 2050 wee keer zoveel verbruik als er nu aan reserves beschikbaar zijn. Mijns

inziens worden resources en reserves vaak me elkaar verward. Als een resource op geen enkele manier 

economisch ‘winbaar’ kan worden , dan kan je he namelijk nooi een reserve noemen. He winbaar zijn

 van reserves heef e maken me prijs en echniek, maar ook de geologische seting heef een belangrijke

invloed (bijv. oliewinning op de Noordpool).

 Ten aanzien van resources besaan er nogal wa misversanden. Mensen roepen wel eens: we hebben voor 

de komende 500 jaar kolen! Da kan misschien wel zo zijn, maar da zijn wel kolen die op 5 kilomeer diepe

ziten en daar kunnen wij ze nie economisch, o zels echnisch, winbaar vandaan halen. Daarbij kom da

de kwaliei van de beschikbare kolenreserves seeds minder word. De verschillende sooren kolen hebben

een andere energeische waarde (da kan wel o een acor 5 verschillen) en bij gebruik van de slechse

soor gaa he rendemen omlaag. Daarbij kom nog da de prijs van kolen in de agelopen ien jaar, bij

gelijk rendemen, is gesegen van $40 naar $200 per on. He is mij dus een raadsel hoe iemand de bouw van een kolencenrale voor de komende 40 jaar kan veranwoorden. Ui sudies blijk da we in 2025-2030

op de piek ziten van de reserves van seenkool en we ziten nu al op de piek van de reserves van olie. Gas is

een beeje onzeker. He radiionele gas heef ook een piek in 2030, maar er besaa egenwoordig scha-

liegas en da verander he plaaje een beeje. Hoewel we ons er nie eveel bij voor moeen sellen; in

Europa kom he een suk minder voor dan in Amerika. Bovendien moe he winbaar zijn en da breng bij

deze soor wa moeilijkheden me zich mee, me name in dichbevolke gebieden. Daarnaas zien we da bij

deze gassoor he rendemen van de bron erg snel aneem, waardoor je na 3 o 4 jaar weer moe verplaa-

sen naar een nieuwe plek. Di maak he lasig om een idee e vormen over de gaspiek.

“We moeen a van kolencenrales en gas gebruiken als ransiion uel” Wa mij beref zou er wel wa meer gascenrales mogen zijn in plaas van de kolencenrales, die hebben

immers een CO2 uisoo die wee keer zo hoog is dan gasgesooke. Bovendien komen die kolencenralesnie boven een rendemen van 30-35%. De combined cycle gascenrales (CCGT) komen al op een rendemen

 van 65% en hebben de helf van de CO2-uisoo. Dus ik ben er ech voor om gas e gebruiken als ransiion

 uel en we moeen a van de kolencenrales. Ik vind da we daar als samenleving geld voor over moeen

hebben.

“De rein word he nieuwe ranspormiddel”De ransiie van deze samenleving gaa volgens mij van ossiele brandsoffen naar, op duurzame (= Zon en

 Wind) wijze geproduceerde, elekriciei. Da beeken eers he mees simpele; elekrische personenauo’s.

 Voor vrachwagens elekrisch rijden veel moeilijker in verband me he gewich. Dus we moeen daarvoor 

naar hele andere modalieien, zoals de rein als he ranspormiddel. Om da e realiseren hebben we

slimme opslag- en disribuie sysemen nodig voor aan- en avoer, op basis van kleine en groe conainers

en roll-on/roll-off modalieien.

“We blijven aankelijk van grondsoffen ui insabiele gebieden”Op onze breedegraad is zon en wind zo onzeker da we daar nie op kunnen verrouwen. We blijven dus

aankelijk van grondsoffen ui insabiele gebieden zoals he Midden-Oosen en Arika. Er zijn nu veel

iniiaieven die werken aan win-win siuaies. We kunnen immers nie alle grondsoffen aan die landen

ontrekken me als gevolg da ze zel nies e een hebben. Zo word nu bijvoorbeeld de reswarme van

cenrales gebruik om zeewaer e onzilen.

“Als we oversappen op gelijksroom verliezen we minder elekriciei” We halen onze elekriciei in 2100 voornamelijk ui de Sahara en van ons eigen dak. He voordeel van

elekriciei opwekken in de Sahara is da daar de direce zoninsraling heel hoog is. He opwekken word

egenwoordig seeds minder me PV gedaan, maar meer me behulp van zonnewarme gecombineerd me

soomurbines. De opgeweke sroom moe over lange asanden geransporeerd worden en da kan nieme wisselsroom maar da moe me gelijksroom, wan anders heb je eveel verlies. Da beeken da he

wee keer omgeze moe worden, enzij we besluien he hele ne op gelijksroom e zeten. Da zou

beekenen da we al onze apparaen moeen vervangen.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ68

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 75/96

Elekriciei is dus de oekoms. He enige probleem is de specifieke grondsoffen die nodig zijn om he op

e wekken en e ransporeren. We hebben koper en een aanal zeldzame aardmealen nodig en daar zou

 wel eens een ekor aan kunnen onsaan in de oekoms. Bovendien is de koperprijs geëxplodeerd de

agelopen jaren.

“Er is Europees beleid nodig om smar grids mogelijk e maken”Er besaan veel misversanden en aanzien van wind- en zonne-energie. He zijn inermiterende energie-

bronnen, dus je heb alijd een basislas nodig voor als he nie waai en de zon nie schijn. Maar als de

bronnen inermiterend zijn, moe je basislas da ook zijn. Da zou kunnen beekenen da je soms

opwekkers moe kunnen uizeten; anders heb je eveel energie. Hier moe op Europees niveau inegraal

beleid op komen, zoda we samen kunnen werken me bijvoorbeeld smar grids. We hebben nie alleen in

he hoogspanningsne, maar ook in he laagspanningsne smar grids nodig, omda we daarmee de vraag

kunnen beïnvloeden. Op huishoudenniveau zouden we de aanvoer moeen kunnen regelen me eencompuerje die aan he smar grid hang. Nederland is daar momeneel heel goed in; universieien van

Delf en Eindhoven en KEMA zijn de groe research rekkers en kunnen daar veel in gaan beekenen als ze de

kans krijgen.

“Energie opwekken me saellieen heef poenie, maar is nu nog e gevaarlijk”Me saellieen in banen rond de aarde energie opwekken heef wel poenie, maar bij he erugbrengen

naar de aarde kom zoveel elekromagneische sraling vrij da he e gevaarlijk is. He is bes mogelijk da

 we daar in de oekoms ies op verzinnen, maar dan moeen we wel opschieen wan zonder ossiele

brandso krijgen we rake de luch meer in. We hebben ossiele brandso dus nodig om de ransiie voor 

elkaar e krijgen.

“De aarde kan nie meer dan 2 miljard bewoners dragen”Demograen voorspellen da er in 2050 9,5 miljard mensen op de aarde leven, maar volgens mij kan deze

aarde op den duur nie meer dan 2 miljard bewoners dragen en aanzien van alle grondsoffen. Bovendien

moeen deze 2 miljard mensen hun energiegebruik op z’n mins halveren. In he boek “Grenzen aan de

groei” ui 1972 sond een model waarin sond da we ussen 2010 en 2020 over de grenzen van de groei heen

zouden gaan. En inderdaad; we zien he gebeuren. In de periode na WOII en nu zijn we zo waanzinnig slech

me onze grondsoffen omgegaan. En dan e bedenken da we he wel kunnen voorkomen. Helaas word de

oepassing van echniek gedreven door prijs. En energie is gewoon veel e goedkoop gewees.

“De producie van ruwe olie neem a: een probleem voor de Roterdamse haven”De IEA heef in de World Energy Oulook van 2010 voorspeld da de producie van ruwe olie serk erugloop

de komende jaren. Roterdam heef wee problemen wa da beref. Roterdam heef wee groe onvangs-

en mengerminals voor ruwe olie en grooschalige chemische indusrie. Roterdam bevoorraad ach

raffinaderijen, vij in Roterdam zel, wee in Duisland en een in België. Als er een derde minder olie word

aangevoerd, heef da een enorme impac op he geheel. Bovendien kunnen de raffinaderijen nie zo goed

me hele zware olie overweg. Lichere olie kom me name ui Saoedi-Arabië en we zien da die olie seeds

minder naar he Wesen kom. Wa er overblijf is hele zware olie, en die kan Roterdam me de huidige

inrasrucuur nie aan. Een andere mogelijkheid is hele liche olie die meekom me de producie van “na

gas”. Maar de nieuwe gasvelden zijn me name droog gas, dus daar zi weinig oekoms in. Ik denk da er 

geen raffinaderijen meer zijn in 2100. Shell is nu al bezig om raffinaderijen e verkopen!

“Roterdam word een belangrijk op- en overslagpun voor biouels”Roterdam wil zich nu gaan richen op biomassa, maar ze plannen da naas olie e gaan doen. Ze zouden

da in plaas van de olie-indusrie moeen onwikkelen. We hebben in Nederland e weinig landoppervlake

om alle (biochemische) energie die we nodig hebben zel op e wekken; he zal geïmporeerd moeen

 worden. De Roterdamse haven word daaroe een belangrijk op- en overslagpun voor biouels. Er zal in debiochemie ook werkgelegenheid onsaan, maar he een zeer kapiaalinensieve indusrie is da in

 verhouding weinig arbeid oplever. Dus he is e hopen da er in de oekoms nie eveel mensen in die

regio wonen die om werk vragen.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 69

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 76/96

“We gaan producen dicher bij huis zoeken, ranspor word e duur”Door de verdergaande globalisering zullen we ophouden me he imporeren van boujes en moerjes van

 verre landen. Ik voorzie een heel ander sociaal-economisch model: regionalisering. Momeneel zoeken we

alijd naar de laagse kosprijs, maar in de oekoms zal ranspor zo kosbaar worden door prijs en

beschikbaarheid van energie da we producen dicher bij huis gaan zoeken. Da heef een groe impac op

de conainerschepen in de Roterdamse haven. Regionalisering beeken da bedrijven seeds meer 

zelvoorzienend worden en de oelevering houd je wel, maar in een hele andere conex dan nu.

Dus we gaan naar regionalisering me uiwisseling ussen regio’s via reinen in Europa. He is van groo

belang da we inveseren in hogesnelheidslijnen naar Frankrijk en Duisland, omda Schiphol een hybride

 vlieg- en reinsaion word in de oekoms. Ten Seeds meer vliegverkeer word nu al via Frankrijk geleid.

Inerconinenaal vliegen zal nog een ijdje door blijven gaan. In 2025 hebben we sraks drie hubs: Londen,

Parijs en Frankur. De res gaa allemaal me de rein. We moeen aansluien op he newerk.

“He inwoneral van de regio is aankelijk van de acivieien in die regio”Er wonen zoveel mensen in een regio als een regio kan hebben, da is weer aankelijk van wa er gebeur in

een regio. We gaan erug naar arbeidsinensievere, gemengde agrarische bedrijven in plaas van de

gemechaniseerde bedrijven. Er zullen dus veel meer mensen in de agrarische secor werken, en de boonjes

komen nie meer ui Kenia.

Groe spaarbekkens o ruime voor rivieren saan op gespannen voe me de agrarische behoefe. De manier 

 waarop we me waer omgaan is erg aankelijk van he landgebruik.

Gesprek op 7 maar 2011 me Douwe van Rees

verslag door Lineke Boterhuis

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 12 

In gesprek me

Eric Luienprovinciaal adviseur ruimelijke kwaliei in Zuid-Holland, hoogleraar Ergoed en Ruimelijk Onwerp aan de TU Delf en

direceur van Eric Luien Landschapsarchiec BNT.

Einde aan he paradigma rood-groen“He gebied Rijnmond-Drechseden heef voor mij de agelopen jaren relië gekregen. De eerse observaie

die daarbij in mij opkom, is da he binnen de Drechseden wel heel erg draai om Dordrech. Da is en

blijf vanwege de hisorische kwaliei en de locaie de kwaliaieve drager voor de zwerm aan woongebie-

den eromheen. O he landschap rond Dordrech zo blijf o da he de komende honderd jaar als gevolg

 van sedelijke druk och onwikkeld word, is serk aankelijk van de regionale beekenis als mogelijke

locaie voor woningbouw. Zowel de noordkan als de zuidkan van Roterdam zijn eigenlijk heilige grond

geworden. Je kun nie meer bouwen in Midden-Delfland, Hoeksche Waard en he Groene Har. Er zijn nog

maar een paar venieljes waarlangs evenuele aanzwellende woningvraag geaccommodeerd zou kunnen

 worden. Mijn bijdrage aan de discussie: ik vind da men zich minder rechlijnig moe opsellen. Die

rijksbufferzone van IJsselmonde verhoud zich nu eenmaal lasig o de logische nieuwsgierigheid naar da

gebied. We moeen onderzoeken hoe je woningbouw daar kun inzeten om vooral de kwalieisverbeering

 vorm e geven. Dus nie als een soor volgende uirol van he ‘senen enenkamp’, zoals Carel Weeber da

noemde, maar door he opbouwen van nieuwe kwalieien.

Mijns inziens moeen we de dichoomie ussen rood en groen egen he lich houden. Er kunnen verbindin-gen worden gelegd ussen die wee secoren, om uieindelijk de kwaliei van bijvoorbeeld sads- en

dorpsranden e verbeeren. Ik associeer he resricieve beleid van die comparimenen rood en groen heel

erg me naoorlogse wederopbouw. In he comparimen rood heef di geleid o nieuwe sedelijkheid; in

he comparimen groen heef he geleid o drasische herverkaveling van he landschap. He landelijke

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 77/96

gebied is daardoor undameneel van srucuur veranderd en heef een enorme ransormaie doorgemaak.

 Vanui een naoorlogs perspecie – ‘Nederland moe er weer bovenop komen’ – is da verklaarbaar, maar 

inmiddels is he volsrek acherhaald. Er zijn allerlei redenen om he paradigma rood-groen in e ruilen

 voor een beer paradigma. He gaa egenwoordig nie meer om de wederopbouw van dingen die verloren

zijn gegaan. We moeen veel meer op kwaliei dan op kwaniei gaan suren. Wildernis en sedelijkheid

kunnen elkaar als een conraskwaliei gaan reffen en als wee uiersen naas elkaar besaan, zoals in he

geval van de Nieuwe Biesbosch.

Hoewel o nu oe werd verrouwd op ‘rood blijf rood en groen blijf groen’, saa die overuiging seeds

 vaker er discussie. Da geld bijvoorbeeld voor he Groene Har, omda daar sprake is van krimp: as we speak 

is in de kernen van he Groene Har de woningvraag aan he ombuigen. Kernen die alijd gemik hebben op

‘he gemiddelde’, moeen nu op zoek naar een manier om zich in de oekoms e profileren. He is

ineressan om na e denken over de vraag wa nu bepaal o een gebied als Delapoor van kleur gaa verschieen. Een drijvende krach daaracher is denk ik de havenaciviei. De haven, die o nu oe de

neiging heef gehad om landuiwaars e denken en e handelen, heef nu zijn buiengrens bereik en is

seeds meer geneigd om landinwaars en verder weg dan alleen Roterdam sraegische posiies in e

nemen, riching de Beuwelijn, de A15-corridor, de rivieren… Daar gaan nieuwe knooppunen onsaan die

de Roterdamse haven o aan Nijmegen en zels verder gaan beïnvloeden. Dus de A15, de Beuwelijn en

Maas-Waalcorridor is een belangrijke as en die zal zijn dynamiek behouden. He is lasig om da inzich e

 verbinden aan een bufferzonesaus: die wee verdragen elkaar eigenlijk nie. Je kun nauurlijk zeggen: de

bufferzonesaus is een sok acher de deur waaraan we als principe vashouden. Wanneer je dan och ies

 wil onwikkelen in zo’n gebied, moe da op hoogwaardige wijze. ‘Bufferzone’ is dan nie meer synoniem

aan ‘nooi meer versedelijken’.”

Bereikbaarheid als drijvende krach De Zuidvleugel is een ander verhaal dan he Groene Har, maar ook daar vinden verschuivingen plaas. De

belangrijkse rend die zich daar voordoe is herschikking van woningvraag en -aanbod. De belangrijkse

krachen daaracher zijn sabilisaie van de demografische groei, nabijheid van werk en he mobilieis-

 vraagsuk. Compace seden worden compacer en bereikbaarheid en oegankelijkheid worden belangrijke

crieria. Gezien op de as Amserdam-Anwerpen lig Roterdam op een goede plek. Ik denk da he inra-

srucuurnewerk in de oekoms nog nadrukkelijker surend zal zijn voor de plek waar mensen zich willen

 vesigen.

Zowel ysiek als maaschappelijk zijn de haven en sad seeds meer gescheiden. He zijn wee werelden

geworden. Daarmee is ook de onwikkeling van de sad los komen e saan van de onwikkeling van de

haven: zowel in economisch als in sociaal opzich. Ook voor wa beref sedelijk en landelijk gebied denk ik 

da de conrasen groer zullen worden. He Groene Har gaa een oekoms als jungle egemoe. Wa mij

beref kan he nie vroeg genoeg een inegraal waerbergingsgebied worden: da is goed voor he Groene

Har, voor de mensen, voor he waer, voor de nauur…

Zaken als de onwikkeling van de Zuidplaspolder zijn in essenie geen duurzame oplossing, wan je pomp

jezel su. Maar vanui he bereikbaarheidsperspecie is de onwikkeling van die polder wel begrijpelijk.

Dus da is ineressan: wa worden de nieuwe concurrerende mechanismen? Onder welke omsandigheden

kan de prioriering van zaken als bereikbaarheid en waerveiligheid veranderen?”

Ruimelijk kwaliei: eenheid van handelen“Kwaliei is voor mij vooral een nutig begrip in conexuele zin: in de realisaie van glas- en uinbouw heb

je he over andere kwaliaieve aspecen dan in de realisaie van een nauuronwikkelingsgebied. Ten

weede: ruimelijke kwaliei heef geen avoriee secor. He is dus nie zo da uibreiding van de nauur 

auomaisch bijdraag aan ruimelijke kwaliei. Ik ken nauurgebieden die me lage ruimelijke kwalieizijn uigevoerd en sedelijke gebieden die om door een ringeje e halen zijn. Mijn selling is seeds: he

maak nie ui welke kleur sif je in je hand heb: binnen alle opgaven is er sprake van een kwaliaieve

ambiie. Dus zowel sadsonwikkeling en aanleg van inrasrucuur als de aanleg van nieuwe nauur moeen

aan kwaliaieve crieria voldoen.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 78/96

Meer in he algemeen associeer ik ruimelijke kwaliei me eenheid van handelen: onder dezelde

ruimelijke omsandigheden hezelde blijven doen. Di principe is hisorisch gezien alijd volgehouden en

je zie he bijvoorbeeld erug in de Nederlandse veenweidecomplexen en droogmakerijen: al die gebieden,

me ongeveer dezelde ysieke eigenschappen, zijn op dezelde wijze ongonnen, als een eindeloze

herhaling van zeten. Maar wij leven in een ijdsgewrich waarin we geen eenheid van handelen meer 

nasreven, omda de ruimelijke orde en de ruimelijke inveseringen in Nederland egenwoordige in kleine

sukjes zijn opgedeeld.

Suren op ruimelijke kwaliei beeken dus voor mij: proberen eenheid van handelen e bereiken binnen

de respecievelijke programma’s. Nauurlijk realiseer ik me da de aanleg van provinciale weg X weer door 

andere acoren word beïnvloed dan de aanleg van provinciale weg Y. Maar wa mij beref mogen in de

kwaliaieve beoordeling ervan principes van eenheid van handelen de oon zeten. Di klink absrac,maar he kom in eie neer op: hezelde blijven doen oda de omsandigheden werkelijk anders

aangeven. En he beeken dus ook: geen arisiek gedoe, geen vormwil, geen beeldende kuns. Da zijn

allemaal onsnappinkjes. Eche ruimelijke kwaliei zi nie in een kunswerk, maar in he rajec zel:

ruimelijke kwaliei bereik je door heel goed e begrijpen waar de opgave over gaa en zo dich mogelijk 

egen de essenie van die opgave e blijven aanschurken.

Ik heb gemerk da ruimelijke kwaliei in de wandelgangen verengd is geraak o visuele kwaliei. Maar 

ruimelijke kwaliei is ook voor blinden: eisen aan ruimelijke kwaliei gaan verder dan hoe ies erui zie.

De doelmaigheidskan vind ik buiengewoon belangrijk: he moe goed in elkaar ziten en duurzaam

kunnen blijven uncioneren.”

21e

eeuw: hergebruik en heronwikkeling “In he algemeen dur ik wel e zeggen da in conras me de 20e eeuw, waarin he vooral ging over ‘nieuw ’,

he in de 21e eeuw vooral gaa over hergebruik, heronwikkeling en heronwerp. De 20e eeuw was de eeuw

 van de sadsuibreidingen, de nieuwe Flevopolders, de Delawerken, Schiphol, de Roterdamse haven… alles

 vermenigvuldigde zich bijna grenzeloos. Da gaan we in de komende eeuw nie meer meemaken. We

hebben heel veel. Laen we nu eens kijken hoe we de benuting daarvan kunnen vergroen. We zullen seeds

 vaker inerveniëren in wa er al is, en die inervenie mag bes gromazig zijn en een drasische renovaie o 

ransormaie impliceren. We zullen veel meer op een spoor gaan ziten van he beer inzeten, verraaien

en verbeeren van wa we hebben.”

Democraie van waerveiligheid en risicoaccepaie“Voor de organisaie van waerveiligheid spelen er naas de ysieke aspecen ook kwesies als: wa vind de

burger een zinvolle manier om aan de waerkwesie e werken? Hoe berokken voel de burger zich hierbij?

 Wa is de schaal waarop mensen hun veiligheid beoordelen? Ik denk da de schaal waarop we werken aan

 waerveiligheid in de oekoms kleiner word. Omda he gaa om orse inveseringen van gemeenschaps-

geld, willen burgers concree zien hoe die veiligheid om hen heen gesale krijg. Je kun een vergelijking

rekken me de discussie over de energievoorziening. Hoewel men enerzijds nog redeneer in ermen van

‘groer en cenraler’, zijn er anderzijds al veel iniiaieven voor decenrale energievoorziening. Wijken

hebben hun eigen cenrale en organiseren hun energievoorziening efficiën. Ik kan me voorsellen da ook 

in de discussie over waerveiligheid zo’n soor beweging van schaalopimalisaie gaa opreden – mede als

gevolg van de opselling van de burger en aanzien van veiligheid en he verrouwen in de overheid.

Uieindelijk zal de schaalverkleining van de waerveiligheidsorganisaie ook ruimelijke consequenies

hebben. En da leid weer o vragen als: hoe kunnen we hergeschike woningvraag- en aanbod koppelen

aan die schaalverkleining?

Er zullen egelijkerijd endensen van schaalvergroing blijven. De mobilieisseer, groe inrasrucuur:daar zie je vooral upgrading. Maar op andere maaschappelijke vragen en ruimelijke kwesies krijg je juis

een downscaling. We gaan van he ‘regionale midden’ naar een siuaie waarin verschillende hema’s ieder 

hun eigen schaalniveau kennen.

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 79/96

In een essay in he door VROM uigegeven Ruimelijk onwerpen me Waer sches ik wee sporen waarlangs

 waerveiligheid in de oekoms gesale zou kunnen krijgen. In he eerse scenario word de waeropgave

gezien als ies wa je nie lokaal kun organiseren, maar waarvoor je de groere samenhang der dingen

moeen oppakken. Ik vind da een aanrekkelijk vergezich, omda daarmee de versnippering die zich heef

 voorgedaan in de Nederlandse ruimelijke inriching misschien weer wa compenserende krachen krijg.

He luk ons in di scenario om de bovenlokale kan van de waeropgave onder de aandach e brengen.

He andere scenario is een siuaie waarin de Nederlandse ruimelijke orde en daarmee ook de inveserin-

gen in waerbeheersing en –veiligheid lokaal gedefinieerd en gedimensioneerd e zijn. He Nederlandse

culuurlandschap en de Nederlandse sad worden seeds meer een amalgaam van kleine dingen, die – welis-

 waar in he kader van een veel groere opgave – lokaal worden bedach, beaald en uigevoerd. Je zie deze

onwikkeling bijvoorbeeld in he programma Ruime voor de Rivier, da is opgedeeld in meer dan 30

projecen die heel lokaal gedimensioneerd zijn. Is me al die verschillende projecen uieindelijk helandschap van he rivierengebied in zijn oaliei gediend? O verkruimel he seeds verder? In mijn opiek 

leid he onbreken van eenheid van handelen o acheruigang van de kwaliei van he landschap.”

 Anemend verrouwen in de overheid verander eisen aan waerveiligheid“De bereidwilligheid van de samenleving om e rekenen op de overheid neem a. Mijn buurvrouw, die

hoogopgeleid is, zei: ‘Ik leg och gewoon een roeiboo op zolder. Wan iedereen zeg wel da he veilig is,

maar wa nou als och een groe oversroming kom?’ He verrouwen in ‘we hebben he onder conrole,

gaa u maar rusig slapen’ blijk een grens e hebben, me alle gevolgen van dien voor de capaciy o ac van de

overheid. We hebben honderd jaar verrouwd op een overheid die he goede me ons voor had. Maar ik 

signaleer een rend da we de overheid seeds meer zien als een parij in een groer amalgaam van krachen,

mechanismes en belangen, die zich soms ook egen he individu kunnen keren. Er kom ussen nu en 2100

sowieso een oversroming. Dan gaan mensen opnieuw denken: hoe is de waerveiligheid nu eigenlijk georganiseerd? Hoe is he mogelijk da ik me mijn aankelijkheid van oppervlakewaer moe verrouwen

op een burgemeeser sroomopwaars? Da soor dingen maken de burger ongerus .”

Gesprek op 22 maar 2011 me Douwe van Rees & Marco Vermeulen

verslag door Saskia Solk 

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

 

In gesprek me

Hans Oosersdijkgraa van he Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Daarnaas is hij voorziter van de STOWA

(Siching Toegepas Onderzoek Waerbeheer) en voorziter van de siching Waeropleidingen.

 Als je de lijnen vanui de geschiedenis doorrek, ze de sedelijke onwikkeling zich door“ Voor onze aak op he gebied van ruimelijke advisering kijken wij ook 50 o 100 jaar voorui. Wij zijn van

mening da me de economische krach de sedelijke onwikkeling eerder word verserk dan da zij a zal

nemen. In onze scenario’s houden wij dan ook geen rekening me de mogelijkheid da de regio leegloop

en iedereen naar Arnhem verrek. In onze ogen is da nie plausibel. Dergelijke bewegingen heb je in de

geschiedenis ook nooi gezien.

 Als je naar de scenario’s van de haven kijk is krimp ook zeer onwaarschijnlijk. Roterdam is een van de

groose havens er wereld en de verwachingen zijn da ze nog verder doorgroeien. Nie alleen op de

Maasvlake, maar ook he havengebied zel.Juis doorda je honderd jaar voorui kijk, kan je de lijn van de agelopen decennia wel doorrekken. In he

 verleden zijn er nauurlijk wee wereldoorlogen gewees en economische crises die de onwikkelingen

geremd hebben en he is nie ui e sluien da da in de komende honderd jaar zich ook voor zal doen. Maar 

in groe lijnen is de rend verdiching en versedelijking en die rein dender wel door.”

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 73

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 80/96

Hoeveel geld hebben we over voor he garanderen van waerveiligheid?“Een onzekerheid die mij bezighoud, mede doorda hij zich al in de prakijk voordoe, is he garanderen

 van waerveiligheid in di gebied. Naas een echnische vraag is da och vooral een kwesie van “Hoeveel

geld hebben we daar voor over?”. De oplossingen die we over honderd jaar gebruiken, hangen hier serk 

mee samen.

 We bealen nu 20 o 25 miljoen euro per kilomeer dijk. Da is inernaionaal gezien de hoodprijs! Deze

hoge kosen zijn voorgekomen ui een enorm welvarende samenleving die landschappelijke en culuurhis-

orische waarden willen beschermen. Wij bouwen de dijken om alle huizen o andere objecen heen. Di

maak de aanleg van onze dijken erg kosbaar.”

Mij val op da als er daadwerkelijk geïnveseerd moe worden in dijken, men liever voor

radiionele mehodes kies die zich bewezen hebben.“Een andere belangrijke onwikkeling die we nie kunnen voorspellen is de echnologische onwikkeling.

Gaan we radiioneel door me he ophogen van de dijken o sappen we over op een syseem van meer 

beweegbare keringen? Da beeken da we nog meer moeen inveseren in he beheersbaar maken van

deze dela. Als we de dela beheersbaar willen maken, zijn die echnische innovaies noodzakelijk.

In Nederland zijn we bes goed in he onwikkelen van nieuwe echnieken. Mij val echer op da als er 

daadwerkelijk geïnveseerd moe worden in nieuwe dijken, men liever voor radiionele mehodes kies.

He is ypisch Nederlands om ‘door e breien’ op besaande echnieken en dus blijven we de oude dijken

ophogen. Ik verwach da da over honderd jaar nog seeds zo is. Wel zullen er dan nieuwe, bewezen

echnieken zijn, waardoor dijken misschien smaller zijn o zo robuus zijn da er ook op gebouwd kan

 worden. Dan open je ineens een nieuw scala aan mogelijkheden. Tussen nu en honderd jaar zullen hier 

meer mogelijkheden door onsaan.

He bijzondere bij de Ooserscheldedam is da nie de innovaie en echniek dominan zijn gewees, maar de maaschappelijke wens om de ecologie de ruime e geven. Ik denk da innovaies in Nederland serk 

gedreven worden door he zoveel mogelijk openhouden van opies en he acilieren van zoveel mogelijk 

uncies. Di is ypisch een gevolg van he Nederlandse polderen. De wens om iedereen evreden e houden

maak radicale innovaies mogelijk.

Daarnaas versnellen rampen de besluivorming. Als hier opnieuw een waersnoodramp als in 1953

plaasvind, zal men heel snel overgaan o radicale maaregelen.”

Hersrucurering van besaande gebieden is een groe uidaging “Ik ben lang bezig gewees me discussies over he bouwen van nieuwe wijken op een niveau van 7 meer 

onder NAP. De Zuidplaspolder is hier een voorbeeld van. Negen van de ien expers zeiden “Hier moeen we

nooi aan beginnen. Op he laagse pun van Nederland en me de verwache klimaaverandering, moe je

daar nie willen bouwen”. Wij hebben ons daar alijd egen verze. Juis me de nieuwe beschikbare kennis

en echnieken kunnen deze wijken veel veiliger gebouwd worden dan de besaande wijken in bijvoorbeeld

 Alexanderpolder o Capelle aan de IJssel. Hier liggen wijken namelijk ook meer dan zes meer onder NAP,

maar deze zijn nie gebouwd me de inzichen van nu, maar van honderd jaar geleden. Juis hier kom je

 voor groe hersrucureringsopgaven als je kijk naar de hoeveelheid oppervlakewaer en de kwaliei van

de keringen rond die wijken.”

De periodiciei ussen waersaakundige opgaven en ruimelijke ordening zou rechge-rokken moeen worden“Ik denk da je in de sad wel mogelijkheden heb om de waersaakundige opgaven e gaan samenbrengen

me de ruimelijke opgaven. Nu zijn die sporen volsrek los van elkaar, ze hebben een hele andere

periodiciei. He zou dom zijn als we voor de komende honderd jaar die sporen nie gelijk rekken. De

Maasboulevard bijvoorbeeld zal nog wel 30 o 40 jaar goed blijven liggen. We ween dus da we die dijk 

rond 2040 moeen verhogen. Daar moe je op ijd over gaan praen me de sad Roterdam, zoda hier rekening mee gehouden kan worden me de ruimelijke planning. Zo is er langs de Hollandse IJssel

ongeveer 20 kilomeer linbebouwing. Voor he verbreden en versevigen van die dijken zullen huizen

plaas moeen maken voor de dijk o moe de dijk om huizen heen gebouwd worden. Als je een horizon van

winig o derig jaar heb, is een goede en goedkope realisaie van de dijk gemakkelijker dan als je een

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ7

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 81/96

horizon haneer van vij jaar.”

Er zullen zich alijd rampen blijven voordoen. Di leid echer nie o radicaal andere keuzesop he gebied van ruimelijke ordening in Nederland“Groe rampen zoals de waersnoodramp in 1953, maar ook incidenen als in Wilnis, flakkeren alijd direc

de discussie aan over he veiligheidsniveau en voorzieningen die geroffen moeen worden. He ‘Ruime

 voor de rivier programma’ en de ‘noodwe dijkverserkingen’ zijn voorbeelden van maaregelen die door 

incidenen zijn geïniieerd. Als je op lange ermijn kijk naar de impac, zie je echer da mensen och alijd

bij he waer blijven wonen en da de risico’s die da me zich meebreng voor lie worden genomen.

Na de ramp van 1953 zijn de veranwoordelijkheden van de waerschappen eruggehaald naar de overheid.

Door deze opschaling is he mogelijk gewees om grooschalige projecen als de delawerken e realiseren.

 Wa je nu zie is da deze veranwoordelijkheden juis weer meer naar de waerschappen worden verscho-

 ven. Di beeken nie da he in de oekoms nie meer mogelijk is dergelijke groe projecen neer e zeten.De overheid zal dan namelijk he voorouw nemen en opdrach geven aan de waerschappen.”

Deladruke en Delahaas “Er zijn heel veel mensen die zich willen bemoeien me he delaprogramma, bijvoorbeeld de gedepueer-

den. Zij worden echer beïnvloed door besuursperiodes die aflopen en waarna resulaen gepreseneerd

moeen worden. Di is srijdig me de ijdshorizon van honderd jaar van he delaprogramma. He delapro-

gramma is nie een programma waar je als besuurder mee kan scoren en da moe je dus ook nie willen.”

 Welk veiligheidsniveau is accepabel?“Voor mij is de crux hoe de gemiddelde Roterdammer erui zie in 2100 en wa zijn houding is en opziche

 van waerveiligheid. Welk veiligheidsniveau is accepabel? We leven nu in een samenleving waarin maar 

heel weinig risico’s worden geaccepeerd. Trek die lijn zich door? Wa daarmee samenhang is de welvaar.Is er geld om de risico’s a e dekken en hoeveel heef men daar dan voor over?

Je kan je ook voorsellen da de houding en opziche van oversromingen verander. Je zie da nu al bij he

Noordereiland in Roterdam. Di is een eiland in de Nieuwe Maas waar geen dijk omheen saa. Gemiddeld

eens in de wee jaar kom he waer zo hoog e saan da de gemeene alle bewoners oproep hun auo’s weg

e halen omda he waer op de kade kom e saan. Hier vinden de mensen da normaal en zien da nie als

probleem. Terwijl da nie word geaccepeerd als je nu een wijk buiendijks gaa onwerpen.”

De veranwoordelijkheid kom seeds meer bij de burger e liggen“Een ineressan vraagsuk da hier doorheen loop is die van de eigen veranwoordelijkheid. In welke mae

ben je als burger zel veranwoordelijk voor je waerveiligheid en de schade als gevolg van oversromingen?

He Hoogheemraadschap word wel eens aangesproken door belanghebbenden die schade o las hebben

door hoge waersanden. Over he algemeen winnen wij al deze zaken. He Hoogheemraadschap heef

namelijk een inspanningsverpliching en geen resulaaverpliching. In Wilnis loop nu ook een zaak egen

he waerschap. De uikoms is zeer belangrijk voor de aansprakelijkheid van waerschappen in Nederland.”

Hoe houden we voldoende zoewaervoorziening van hoge kwaliei?“Verziling is geen probleem voor de sysemen in de sad maar heef vooral impac op he landelijk gebied

en de indusrie. He minder voorradig hebben van zoewaer en daar zuiniger mee omgaan, is wel ies waar 

men zich seeds meer mee bezig gaa houden. De waercyclus sluien kan een onwikkeling zijn die zich

 verder doorze. O di gebeur hang a van de oekomsige beschikbaarheid van zoewaer. Anderhal jaar 

geleden had ik hier een Turkse delegaie op bezoek en verelde hen hoe we hier dagelijks honderd miljoen

lier avalwaer schoonmaken en wegpompen in de Maas. Da is ies da zij nie konden geloven, omda de

prijs van schoon waer in Turkije erg hoog is. In Nederland is de prijs van schoon waer relaie verwaarloos-

baar. Aankelijk van hoe de klimaasverandering zich doorze, kan de prijs van schoon waer in Nederland

ook kunnen sijgen, waardoor he lonend word om de cyclus e gaan sluien.”

Gesprek op16 maar 2011 me Paul de Ruijer en Marin Hulsebosch

verslag door Douwe Bekenkamp

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 75

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 82/96

In gesprek me

Peer van Rooyiniiaienemer en codireceur van Siching NederLandBovenWaer 

Projeconwikkelaars denken da de bouw van dure huizen genoeg is, maar he is he  voorzieningenniveau da een buur aanrekkelijk maak “Wij doen al jaren onderzoek en daarui blijk keer op keer; de overheidsgelden worden seeds schaarser,

omda je seeds meer uigaven heb aan bijvoorbeeld beheer, onderhoud, behoud, reconsrucie en

hersrucering van de gebouwde omgeving. Daarnaas heb je demografische uidagingen: krimp lig op de

loer, vooral in de zuidvleugel van de Randsad, die er minder florissan voor saa dan bijvoorbeeld

 Amserdam en Urech. Ik ben zeer scepisch over de ambiies en dromen over di gebied en vrees da he er 

nie van gaa komen. Projeconwikkelaars blijven de denkou maken da kwaliaie hoogwaardige huizenhe belangrijks zijn voor een succesvol projec, maar he gaa ook om de omgeving waarin da huis saa.

En de inriching van die omgeving word nog seeds overgelaen aan de overheid, maar die kan he

simpelweg nie meer bealen.

Je zul alijd een hoeveelheid nieuwbouw van huizen en kanoren nodig hebben, en daarnaas moe er ook 

ransormaie van besaande bouw plaasvinden. Oude woningen en kanoren voldoen op een gegeven

momen nie meer. De aanallen die we de laase 10 à 15 jaar voor nieuwbouw hebben gehoord, kloppen

echer nie. Prognoses van woningcorporaies van 90.000 nieuwe woningen per jaar zijn mijns inziens ech

 veel e hoog; misschien da je o de helf kom. En voor kanoren is he weer een ander verhaal, daar is

geen oename meer gewens. Al zul je in de oekoms door veroudering alijd nieuwbouw nodig hebben,

om per saldo op hezelde aanal kanoren ui e kunnen komen.”

De spiraal Kwaliei-Kapiaal-Kennis lig vooral op de A2-as en nie inRijnmond-Drechseden“Trends in de hele wereld laen zien da he voorzieningenniveau van een gebied seeds meer aan belang

oeneem. Als je nie in de 3K-spiraal Kwaliei-Kapiaal-Kennis mee kun draaien, heb je als sad Roterdam

een probleem. Die spiraal lig naar mijn mening nu al meer op A2-as: Amserdam, Urech, Den Bosch en

Eindhoven. Dáár is he momeneel aan he gebeuren en da jaag elkaar seeds meer aan. Jongeren hebben

al decennialang een voorkeur voor di gebied, vanwege de aanwezigheid van voorzieningen waarvan ze

aankelijk zijn. Roterdam kom nie mee in de spiraal Kennis-Kapiaal-Kwaliei: de kenniswerkers willen

er wel werken, maar liever nie wonen, dus kapiaal is er e weinig. De kwaliei van de regio laa ook e

 wensen over, dus de volgende generaie voel zich nog minder aangerokken. Hoodkanoren rekken weg

naar Amserdam, Londen o Parijs. Als je dan uigaa van he maximale scenario van 24 miljoen, dan zie ik al

die exra inwoners vooral naar die A2-as rekken, en kiezen voor een woning ussen Amserdam en Urech,

zoals he Gooi, o och ook misschien Almere. En in zuidelijke riching worden plaasen als Geldermalsen

aanrekkelijk.

Ik zie ze nie snel kiezen voor een woning in een havensad als Roterdam, waar relaie weinig kwaliei e

 vinden is. Om deze beweging een hal oe e roepen en kwaliei e behouden, zou je als Roterdam ies

onorhodox moeen gaan doen, zoals men ook in havensad Hamburg heef gedaan: regelluwe zones

creëren, o hemawijken opzeten, waar mensen voor weinig geld een woning kunnen kopen en

opknappen.”

 Als je ech werk maak van energieneurale woningen, rek da mensen weg ui dure sedenals Amserdam en Urech “Ik heb in Kroaië krimpgebieden gezien en denk nie da he hier zo erg zal worden. Je heb daar een

beperkere economie dan hier. De overheid kies daar voor inveseren in de economisch serkse regio’s, da

zie je hier in Nederland overigens ook. Je zul dus als regio ies bijzonders moeen laen zien, wil je nieauomaisch in die neerwaarse spiraal erechkomen.

Sel bijvoorbeeld da je ech werk maak van energieneurale woningen, die ook nog eens beaalbaar zijn,

koop én huur, dan rek da mensen weg ui seden als Amserdam en Urech, waar wonen duur is. Als je

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ76

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 83/96

dan ook nog werk kun aanbieden me een zekere allure, heb je he weer aardig op de ri.

 Aan de andere kan van he specrum voor de oekoms zie ik de mogelijkheid da de kenniswerkers massaal

 wegrekken en alleen de kansarmeren overblijven. Daar moe wel werk voor besaan. Er zal nauurlijk alijd

 werk in de haven blijven besaan, maar da is nie genoeg voor de hele regio. De diensverleningssecor zi

 vooral langs de eerdergenoemde A2-as. Misschien moe je voor he Rijnmond gebied denken aan bijzon-

dere vormen van nijverheid: MKB-bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in een bepaalde indusriële

niche. Je zie da ook langs de A59, waar zich een concenraie van bedrijven in meaal bevind, die Meal

Valley word genoemd. Rijnmond-Drechseden zou ook zo’n specialisische niche voor zichzel moeen

creëren. He mees logische zou zijn om e zoeken naar nijverheid die een relaie heef me waer. Wan die

haven en he waer zijn er och. Benu de kansen die he waer je bied om innovaieve diensen e leveren!

Dan kun je de spiraal doorbreken.”

Emoie speel een nie e onderschaten rol bij de keuzes die he besuur maak “Er zijn bij de overheid egengeselde bewegingen aan de gang. Noodgedwongen zullen overheden meer los

moeen laen omda men anders de vooruigang versik. Beuteling leid er immers oe da elk iniiaie 

doodslaa.

He mechanisme om risico’s e mijden, verserk door de veeleisendheid van de Tweede Kamer, zal nog even

zo blijven. Echer, op langere ermijn zullen overheden moeen leren zaken los e laen en vooral een

acilierende rol e vervullen, anders belemmer je de onwikkeling van de economie.

Zolang de overheid blijf doen wa ze nu doe, is Nederland een van de veiligse dela’s van de wereld. Je

loop hier een minimale kans om e verdrinken. Hoe lang de overheid hiermee kan doorgaan gezien de

hoge kosen, is een poliieke kwesie die vooral om emoie draai. Als er een ramp gebeur, is er even alleaandach voor de waerveiligheid in da gebied, maar vijfien jaar laer, als de emoies zijn bedaard, kan er 

in hezelde gebied och weer besloen worden om e gaan bouwen. Emoie speel een nie e onderscha-

en rol bij de besuurlijke besluivorming.”

100% waerveiligheid besaa gewoon nie; je mag soms bes even merken da je leef me  waer“Hoe ver moe de overheid gaan in haar sreven naar waerveiligheid? Er word in di verband vaak 

gesproken over een gedifferenieerd veiligheidsniveau. Da klink heoreisch aanrekkelijk, omda een deel

 van de veranwoordelijkheid naar de burger verschuif, die er zel voor kan kiezen om zich bij e verzekeren.

Maar he maak de och al groeiende complexiei in de samenleving nog groer en he is de vraag o burgers

deze complexiei aankunnen. Er zullen groepen zijn die hier de dupe van worden. Bovendien zullen de

 verzekeraars deze veranwoordelijkheid ook nie graag op zich nemen, wan de risico’s zijn groo. Je zul dus

in elk geval een sevige basisveiligheid moeen nasreven, zonder door e slaan; verhalen over 6 meer 

zeespiegelsijging zijn ech onveranwoord.

 Wa Roterdam goed doe, is op bepaalde plekken in de sad duidelijk maken da een flinke regenbui nie

onmiddellijk wegloop, en da er dus even waer op die plek blijf saan. He word daardoor duidelijk da je

als bewoner in da gebied een relaie me waer heb. Daarmee groei he bese da 100% veiligheid gewoon

nie besaa, ook al woon je in de veiligse dela er wereld. Je mag a en oe bes even merken da je leef

me waer. Als men da nie accepeer, moe men bereid zijn om 300% meer rioolheffing e bealen. Wan

da is de keuze: drie keer per jaar waer op sraa acceperen o ors hogere kosen voor de riolering bealen.”

Zoewaerschaarse is geen issue; aan koelwaer kan wel een gebrek onsaan“Als he klimaa in he empo verander da we de laase decennia hebben gezien, voorzie ik geen proble-

men voor de zoewaervoorziening in he gebied Rijnmond-Drechseden, op voorwaarde da we een suk slimmer omgaan me grondwaer en he vashouden van regenwaer; er zijn genoeg bekkens in de buur.

Koelwaer is een ander verhaal: in de exreem warme zomer van 2003 was da voor sommige bedrijven een

probleem. Toen moesen er maaregelen genomen worden, zoals he ’s nachs irrigeren in de landbouw.

Da soor maaregelen bleek ook adoende.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 77

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 84/96

Kinderen moeen weer gaan fiesen in de sad, da is gezonder en ze worden er volwassen van!“Voor he behoud van een gezonde economie en daarbij behorende versedelijking, kun je de groose

klappers maken me energieproducie. Als er genoeg beaalbare energie is, blijf de koopkrach van mensen

en gebieden op peil. Zorg is ook een belangrijke driver voor de manier waarop de versedelijking vorm gaa

krijgen. Als we, me hulp van bijvoorbeeld de zorgverzekeraars, zorgen voor levensloopbesendige

 woningen en meer groen in de sad, kunnen we mensen langer ui de zorginsellingen houden en daar 

enorme besparingen realiseren.

Mobiliei en inrasrucuur zijn ook geldverslindend; als je daar zou onschoten en binnensedelijk 

gebruik zou maken van nieuwe fiesvormen (zoals riksja’s ), hoe je minder e inveseren in de ringwegen en

bevorder je egelijkerijd de volksgezondheid. Kinderen moeen weer gaan fiesen in de sad, da is

gezonder en ze worden er volwassen van. Maar me de huidige fiesonvriendelijke inrasrucuur binnen desedelijke gebieden zijn mensen bang om hun kind op de fies e laen gaan.

 Als je di nie op de ri krijg, en je e weinig geld heb om kwaliei oe e voegen aan die ruime, loop je

gebied leeg. Wan kenniswerkers ui de diensensecor en de innovaie rekenen genadeloos a me

kwaliaie nie-hoogwaardige gebieden. Die zijn zo verrokken naar Parijs, Londen o Berlijn. En wa krijg

je ervoor erug? Zijn da gelukszoekers o mensen die een bijdrage komen leveren aan de Nederlandse

economie?

 We kunnen die kenniswerkers alleen behouden, als besuurders naar de bewoners en de samenleving

luiseren, en nie me hun eigen agenda bezig zijn. Alleen dan kun je een omslag acilieren. Een besuur 

da duidelijk en in wijsheid kies voor een paar ‘parels’, da genoeg vrijheid bied, en ervoor zorg da de

sad ies unieks e bieden heef en opziche van andere gebieden. Roterdam is daar redelijk goed meebezig, maar helaas verrekken er, ondanks de inspanningen, nog seeds meer mensen dan er binnenkomen.

De Drechseden is een ander verhaal; er is geen onwikkelaar e vinden die daar nu nog in wil inveseren.

 Wa er nu nog loop, word agemaak, maar daarna sop he, vrees ik.”

Maak van de regio een inernaionale proefuin voor dredging: Dredge Valley“Bedrijven als Smi, Van Oord en IHC hebben zeker nog oekoms; dela’s zijn populaire plekken om e

 wonen, in de gehele wereld. Delaechnologie zou echer nie alleen op de TU Delf groo moeen zijn, maar 

ook bij de ambachslieden in de regio zel, die geen universiaire opleiding hebben en op ROC-niveau

 werken. Zij zijn de mees logische oeleveranciers voor de dredging indusrie, waardoor er vanzel een Dredge

Valley onsaa. Zeker in verbinding me de Zeeuwse, Brabanse en Hollandse dela kan er een karakerisiek 

 wereldlaboraorium voor dela’s en dredging onsaan. Dan heef de regio me een geweldig exporproduc

zijn niche gevonden. Je kun da uibouwen me bijvoorbeeld inernaionale inormaievoorziening over 

 waerveiligheid en educaieve ochen naar een opgespoen eilandje waar demonsraies gegeven kunnen

 worden van wa er echnisch mogelijk is. Dan maak je van waer een kans in plaas van een bedreiging. Als

je da in de volle breede posiioneer, zou da een van de weinige opies kunnen zijn om ui die neerwaar-

se spiraal e blijven. Wan dan willen de ingenieurs er wel blijven wonen. Da beeken wel da men nú de

juise keuzes moe maken, en da bepaalde vesigingsregels moeen worden versoepeld, anders mis je de

boo.”

Gesprek op 15 april 2011 me Paul de Ruijer en Pieer de Gree 

verslag door Jolanda van Heijningen

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ78

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 85/96

In gesprek me

Paul Schnabeldireceur van he Sociaal en Culureel Planbureau en universieishoogleraar aan de Universiei Urech 

In de agelopen 100 jaar is he inwonersaanal verdrievoudigd, da zal de komende 100 jaarnie gebeuren“Als we kijken naar hoe Nederland er 100 jaar geleden ui zag, dan bese je hoeveel er is veranderd in 100

jaar. He inwonersaanal is drie keer zo groo geworden en da is uniek; er is geen enkel Europees land da

zo hard is gegroeid. In 1950 was he geboorecijer ongeveer 25 per 1000 en sinds 40 jaar is da geal ruim de

helf lager geworden. De generaies van na 1970 zijn daardoor veel kleiner. Da heef nies e maken me

grenzen aan ruime; mensen krijgen gewoon minder kinderen. De eche daling van he geboorecijer 

begon in Nederland me de inroducie van de pil. Nederland is nog alijd he pil-land bij uisek; we zijn degroose en bese gebruikers van de aniconcepiepil. En als he gezin complee is, word er zowel bij

mannen als vrouwen geseriliseerd. Bovendien is de levensverwaching aanzienlijk gesegen.

De bevolking zal de komende jaren blijven groeien door migraie, een relaie hoog geboorecijer en een

laag serfecijer, maar he zal wel minder hard gaan. Bovendien zal na 2040 de groe groep babyboomers

uiserven. Men gaa er nu vanui da de eller op 17 o 18 miljoen zal blijven hangen. Maximaal bijna 1,5

miljoen mensen meer dan nu dus.

Migraiesromen zijn serk aankelijk van economische omsandigheden in ons land, maar ook van de

onzekerheid en onrus in andere landen. We zien nu vooral een influx vanui Oos-Europa; Polen, en in

mindere mae Bulgaren, Roemenen. We ween echer nooi zeker hoe de migraie zich onwikkel. Een paar 

jaar lang gingen meer mensen weg dan erbij kwamen.”

He aanal huishoudens is vervijvoudigd in 100 jaar en onze huizen zijn groer“Voor ruimelijke onwikkeling is he belangrijk da we ons realiseren da he aanal huishoudens is

 vervijvoudigd de agelopen 100 jaar. Vooral als je je bedenk da de huizen die we vandaag bouwen

gemiddeld vele malen groer zijn dan vroeger.”

De levensverwaching blijf sijgen, maar ouderen zijn vialer dan vroeger“Onze levensverwaching is in 150 jaar ijd verdubbeld: van 40 naar 80 jaar. De groose wins is da

kinderserfe enorm is agenomen. Nu heef bijna iedereen een groere kans om ouder e worden. Da kom

nie alleen omda de gezondheidszorg is verbeerd, maar vooral omda de leeomsandigheden zijn

 verbeerd: minder zwaar en gevaarlijk werk, minder vervuiling, beer onderwijs, meer welvaar, beere

 voeding en gezondere leesijl. De levensverwaching neem veel sneller oe dan verwach en sijg nu naar 

rond 85 jaar. En de verwaching is da he alleen nog maar oeneem. In 2020 is 20% van de bevolking ouder 

dan 65 jaar. Daarna groei hun aandeel naar 25% en daarna gaa he weer wa dalen. Bovendien hebben we

he lichamelijk verval ween ui e sellen en daardoor zijn ouderen veel vialer dan vroeger.”

Mensen beseffen nie da we in een kunsmaige wereld wonen“Mensen die in de Randsad wonen beseffen helemaal nie da ze in een kunsmaige wereld wonen. Men

denk da he polderlandschap he nauurlijke landschap is en realiseren zich nie da ze eigenlijk in een

moeras wonen. Als da gebied nie onderhouden word, ziten we binnen de korse keren me nate

 voeen. Doorda he waer o nu oe zo perec beheers word, hebben we nie zoveel overlas in vergelij-

king o andere landen. He kan hier prima vij dagen regenen. Di voorjaar zouden we da zels graag zien

gebeuren.

In Zeeland beseffen mensen zich da he land onder kan lopen, maar in de res van Nederland nie. Men verondersel da men veilig is, omda he gevaar nie voelbaar is. Onderussen bouwen we op ien meer 

onder de zeespiegel. Ook in de regio Rijnmond-Drechseden moeen ze er vanui gaan da he er nog wel

eens goed na zou kunnen worden. He lijk mij dus nie versandig om op al e lage delen e bouwen. Er 

 word wel seeds meer gekeken naar alernaieve woonvormen zoals drijvende huizen o bouwen op palen,

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 79

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 86/96

maar ik moe zeggen da ik daar nie zoveel in zie. In de prakijk zal da vooral erg duur worden en zal he

 weinig opleveren. We ween da de zeespiegel sijg, maar we ween nie hoeveel. En hoe hoger de zeespie-

gel, hoe moeilijker ook he avoeren van de rivieren word. He gevaar kom van wee kanen!”

 We hebben diepe polders nodig voor de berging van overollig waer“We moeen voorzichig moeen zijn me wonen in laagliggende gebieden. Ten eerse omda een dijk 

inderdaad zou kunnen doorbreken en en weede omda we behoefe hebben aan opvangbekkens voor 

overollig waer. He lijk mij goed als we een diep bekken hebben; we hebben immers veel oppervlake

 waer, maar weinig diepliggende plekken waarin we ech veel waer kwij kunnen. Ik denk da we die

plekken bewus moeen kiezen en verder bijvoorbeeld vooral voor landbouw o recreaie moeen

gebruiken.

Er word veel gesloop in Nederland. Me name in de krimpgebieden en weinig in de kerngebieden van deRandsad. We slopen dus op relaie veilige gebieden en aanzien van waer en we bouwen onveilige

plekken vol.”

Mensen hebben veel meer bezitingen dan vroeger, waardoor de impac van oversroming  veel groer is“Veiligheid is momeneel een van de belangrijkse hema’s in de poliiek. Sociaal, maar ook geografisch.

Dijken zijn er om veiligheid e waarborgen. Dus ook al is er geen direc gevaar, er is alijd een posiieve

reacie op veiligheid en da word alleen maar serker. Helemaal nu mensen veel meer bezitingen hebben.

In de jaren vijfig oen Zeeland oversroomde was he nauurlijk vreselijk, maar die mensen hadden nog

heel weinig bezitingen. Da is wel veranderd; als huizen van nu oversromen, heef da een veel groere

impac dan vroeger. Nies van wa we in huis hebben, kan waer verdragen. Denk aan de kwesbaarheid van

moderne keukens, de dure parkevloeren en de overal aanwezige elekronica. Waer is hun groose vijand.

Ik heb geen zich op de impac van een waerspiegelsijging van 1,5 meer o meer. We hebben wel gezien

da de aanleg van de rivierdijken leidde o een discussie over de schade die da veroorzaake aan he

landschap en de ligging van huizen. Aan de andere kan: als he noodzaak is, moeen we da och gewoon

doen.”

De overheid heef de veranwoordelijkheid om gebieden egen waer e beschermen“In Nederland krijgen burgers o corporaies oesemming van de overheid om ergens e gaan bouwen.

 Alles is gepland; wij kennen geen vrije vesiging, Da beeken da de overheid een serke veranwoordelijk-

heid heef als er ies mis gaa. Immers, burgers zijn daar in goed verrouwen gaan wonen. Dus he is een

apare veranwoordelijkheid om de gebieden e beschermen die zijn bebouwd oen de eisen wa minder 

srik waren.

 We willen bezitingen en culuurhisorie beschermen egen waer, maar he bouwen van dijken is nauurlijk 

ook enorm kosbaar. Ik denk da we culuurhisorie alijd wel belangrijk blijven vinden, wij vinden

geschiedenis mooi. Europa koeser haar geschiedenis, ook omda he een economische waarde veregen-

 woordig. En er zijn ook seden, zoals Keulen, die gewoon acceperen da de sad a en oe onderloop. En

de bewoners sellen zich daarop in. Kijk naar een sad als Veneië, daar word de sad seeds meer een

monumen en er wonen seeds minder mensen. Da willen wij nie in Amserdam o Gouda.”

Ook Nederlandse groe seden kunnen krimpen, da gebeurde ook in 18e eeuw “Als we kijken naar hoe versedelijking zich heef onwikkeld, zien we daar wel golewegingen in. Zo was

 Amserdam in de 17e eeuw een van de 5 groose seden van de wereld. In de 18e eeuw begonnen seden als

Haarlem, Enkhuizen en Leiden enorm e krimpen doorda er geen economische aciviei was. En da kan

nu ook gebeuren. Kijk naar Deroi, die sad is gekrompen van 2,5 miljoen naar minder dan een miljoeninwoners. Da is nu bijna ondenkbaar in Europa, maar he is in de 18e eeuw wel gebeurd in Nederland.

 We mogen er nie vanui gaan da Nederland, da op zo’n sraegische posiie in Europa lig, ech inwoners

 verlies. Dela’s zijn zeer geliede woongebieden. Nietemin, ook bij ons zijn rampen denkbaar zoals de

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 87/96

recene sunami in Japan. Als een dichbevolke, hoogcomplexe samenleving word verwoes, gaa alles

 verloren en uncioneer er nies meer.”

 

Seden hebben de oekoms “Er is vaak gezegd da de ijd van de seden voorbij was, maar wa mij beref hebben seden de oekoms.

Overal er wereld zie je da mensen naar seden rekken. Ook Nederland is een bijzonder versedelijk land.

Bovendien zijn we ook nog omringd door zwaar versedelijke regio’s; in Nederland, Vlaanderen en

Noordrijn-Wesalen wonen bij elkaar 40 miljoen mensen. Er zijn nie veel gebieden die zo’n hoge

bevolkingsdichheid hebben.

De redenen da mensen naar de seden oe blijven rekken zijn de dingen die voor individuen belangrijk zijn

zoals werk, voorzieningen, uigaansleven, onderwijs. Maar ook dingen die voor groepen belangrijk zijn.

 Wan waarom is Roterdam och minder succesvol dan Amserdam, erwijl je in Roterdam goedkoper enbeer kan wonen? Da heef e maken me seer, uisraling en de aanwezigheid van de creaieve klasse.

Roterdam is och meer een arbeiderssad, me wel een indrukwekkende skyline, maar geen aanrekkelijk 

hisorisch cenrum meer.”

Er onsaa meer waardering voor zelvoorziening “Hoe secoren zich zullen onwikkelen vind ik lasig e voorspellen. Da we nie weer allemaal in de

landbouw gaan werken lijk me duidelijk, maar we beseffen geleidelijk weer wel da de maakindusrie

belangrijk blijf voor de economie. Da heef zeker e maken me de agelopen crises en he bese van

aankelijkheid van prijzen op de wereldmark. Er onsaa weer waardering voor zelvoorziening. We zullen

nooi meer volledig zelvoorzienend worden, maar we kunnen he wel meer zijn dan nu.

He zou kunnen da er dan minder ranspor is, maar we blijven de ransporeurs van Europa. Da lijk mijeen van onze speerpunen die we zeker nie kwij willen. Daar moeen we in blijven inveseren. We zien wel

da de zakelijke diensverlening minder word op een aanal erreinen, maar er komen ook andere uncies

 voor in de plaas. Bijvoorbeeld meer diensen in de persoonlijke seer die je nie kan ousourcen.

 Als Nederland inernaionaal wil blijven concurreren, moeen we daar harder aan werken dan we in he

 verleden hebben gedaan. Je zie he nu al; de arbeidsparicipaie is hoger dan ooi, de werkloosheid is heel

laag en de eielijke pensioenleefijd schuif seeds verder op.”

Regulering van waer word meer een aandachspun dan he ekor aan waer“Ik kan me voorsellen da onregelmaigheid van neerslag een probleem gaa worden in de oekoms.

Hefige regenbuien, droge zomers, nate winers. In seden kan daardoor meer kordurende waeroverlas

onsaan; de riolering kan he waer nie aan, kelders lopen onder, sraen saan blank. De regulering van

 waer word dus meer een aandachspun dan he ekor aan waer. Echer, op wereldschaal word zoe

 waer wel degelijk een probleem. He zou kunnen da waer een exporproduc gaa worden, maar he

probleem is da he zo volumineus is en dus duur om e verplaasen.”

De verdunning van huishoudens ze door“We sreven ernaar mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving e laen wonen. Doorsroom is een

anasie van beleidsmakers, mensen willen da nie. Er zijn nu minder verzorgingshuisplekken dan 20 jaar 

geleden. De gemiddelde leefijd van mensen in verzorg- en verpleeghuizen is me 85 jaar ook erg hoog.”

De as waar de Nederlandse economie om draai is de A2“Wa bijzonder is aan de regio Rijnmond-Drechseden is de lage ligging aan he waer. Die ligging breng

enorme risico’s me zich mee. Daarnaas is deze regio nie he zich bes onwikkelende gebied van de

Randsad, da is och de regio-Amserdam en Urech. De as waar de Nederlandse economie om draai is de A2 van Amserdam naar Eindhoven. En daarnaas zijn er nog drie dwars-assen, de Brabanse sedenrij, de

 A12 en de A 15. Da is de verbinding ussen Roterdam en Duisland en dan gaa he vooral om vervoer.

 Veel kanoren- en bedrijvenerreinen zouden gehersrucureerd kunnen worden. Er zi zoveel loze ruime in

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 88/96

bedrijvenerreinen die beer gebruik kan worden. En bovendien word zo’n gebied maar 40 uur per week 

gebruik. Indusriële gebieden als havens hebben veel hisorie en kunnen ook uigroeien o ineressane

 woongebieden. Een belangrijke voorwaarde om zo’n nieuw woongebied o een succes e maken is geld:

hoe gaan we da bealen? Maar me name in een regio als Rijnmond-Drechseden waar he gemiddeld och

beduidend minder aanrekkelijk is om e bouwen, liggen hier nog kansen. Een probleem blijf he

 vrijeijdsaanbod in di gebied, er zijn weinig bossen en er is wel veel waer, maar er zijn geen meren.”

Dordrech is de belangrijkse asse van deze regio wa beref culuurhisorie“Seden als Roterdam zijn voor Nederlanders misschien wel bijzonder, omda he zo’n nieuwe en moderne

sad is. Maar voor buienlandse oerisen is he nie ineressan, wan er zijn over de hele wereld van da

soor moderne seden. Seden als Delf en Amserdam zijn veel spannender. Wa da beref is Dordrech

och een van de belangrijkse asses van deze regio. Culuurhisorie is een rekker en ook een binder. Maar 

ja, Dordrech is ech wa de Duisers noemen een ‘Geheimip’.”

De hindermach neem oe en de doorzetingsmach neem a “He ei da in Nederland alles zo georganiseerd en gepland is da je nie zomaar overal mag bouwen en

 wonen, schep een hele bijzondere veranwoordelijkheid. Da beeken da je als overheid onzetend

 voorzichig moe zijn, wan pariculieren gaan er van ui da de overheid he heef geregeld en als he mis

gaa, zowel veranwoordelijk als aansprakelijk is. Je zie ook da mensen gelijk naar de overheid wijzen als

er ies nie goed gaa. En de mach van de burger is ook nog eens enorm oegenomen. Iedereen heef zoveel

hindermach da de overheid nie alijd kan ingrijpen als da noodzakelijk is; de doorzetingsmach is

agenomen. Ies groos als de Delawerken zouden we nu nie meer voor elkaar kunnen krijgen.”

Gesprek op16 maar 2011 me Paul de Ruijer en Marin Hulsebosch (Gemeene Dordrech en Delaprogramma)

verslag door Lineke BoterhuisDe Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14 

In gesprek me

Rudy Sroink  geboren Roterdammer, voormalig CEO van vasgoedonwikkelaar TCN en houd zich momeneel bezig me de maaschappelijke

vernieuwing van Nederland.

Ik zie wee scenario’s voor de komende honderd jaar: o he Mona-oeje o Nederland, Twene van Europa“Om honderd jaar voorui e kijken is he volgens mij noodzakelijk om e denken in een lijn waar Nederland

zich langs zou kunnen onwikkelen de komende 100 jaar. Ik kan wee scenario’s bedenken. He eerse is da

Nederland over 100 jaar de groene regio van Europa is. Wij worden he rusige leegebied van Europa: een

pretige, groene en duurzame leeomgeving waar verder nie al e veel gebeur op economisch gebied. He

Twene van Europa. Di zou beekenen da wij uieindelijk de huidige sedelijke en economische srijd

 verliezen van andere Europese sedelijke regio’s als he Ruhrgebied, Londen, Brussel en Parijs.

He weede scenario da ik kan bedenken is da wij in Nederland de komende jaren de mees ideale sad van

de hele wereld gaan bedenken. Ik zie die ideale vorm voor me als een luchig geheel, een soor Mona-oeje.

Er zi veel groen ussen de bebouwing en er is ruime voor verkeer ussen de seden. Wij hebben da in

Nederland handig aangepak: er lig een luchhaven midden in ons Cenral Park! En Nederland heef me

haar ligging aan zee veel kansen. Ik zie daarom een kansrijk urbaan model me wel de voordelen, maar nie

de nadelen van groe meropool.”

 We zullen moeen kiezen ussen duurzaamheid en economische groei“He eerse scenario’s onsaa door een economische srijd die op di momen speel. He weede scenario

is he resulaa van een srijd rondom duurzaamheid en grondsoffen. Als de wereld rijker word gaan we di

 volgens mij verliezen, als de wereld armer maar bewuser word, dan gaan we he winnen. Ik denk da we

een duidelijke keuze moeen maken: duurzaamheid o economische groei. Een middenweg besaa nie.”

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 89/96

De deflaie van de sad is een enorme kans voor verduurzaming “Op di momen zie ik enorme deflaie van de waarde van sad in Nederland. We hebben van alles eveel:

eveel winkels, eveel kanoren en eveel van dezelde woningen. De grondprijzen zakken daardoor enorm.

Da kunnen we zien als kans voor verduurzaming, o als economische neergang. En uieindelijk hebben we

zel in de hand in welke riching zich di gaa onwikkelen.”

“Roterdam heef de kans om zich e onwikkelen o inernaionale handelssad o nu oelaen lopen”De ideale sad heef een opimale fi me de economische processen van de sad op da momen. Als we

kijken naar de geschiedenis was da he uigangspun van seden. In he geval van Roterdam draai he om

de haven: de sad was daar omheen gedrapeerd en georganiseerd. De onwikkeling van de haven saa nu

helemaal los van de sedelijke onwikkeling. De haven profieer wel van de sad, maar nie andersom. De

haven is geprivaiseerd, waardoor he lo van de haven is losgekoppeld van he lo van de regio. Da wil niezeggen da we da nie meer kunnen verbinden. In he verleden zijn er verkeerde keuzes gemaak en hebben

 we kansen om Rijnmond o de inernaionale handelssad e maken, laen lopen. Roterdam heef de

 verdienselijking nie opgepak. De onwikkeling van Kop van Zuid is wa da beref geen goede keuze

gewees. Aan de binnenkan van de Randsad liggen de kansen aan de Noordzijde van de regio, nie aan de

Zuidkan.

“Roterdam vrijsad; een broedplaas van Ooserse culuren”In he Mona-oeje model moe Roterdam inzeten op een open sad me inernaionale oriënaie, vooral

gerich op Azië. Ooserse culuren moeen naar binnen worden gehaald. Deze sad draai om globalisering,

mobiliei, connecies en aankelijkheid. Ook in de oekoms zal de haven een belangrijk knooppun zijn

in de wereldeconomie; ik geloo da boen de mees duurzame vorm van ranspor zijn. Maar de sad moe

ook inhoud krijgen. Er zou een campus moeen komen me inernaionale allure waar je als Chinees allesover globale economie, financiering, inrasrucuur en markeing kun leren. Da zou een hele posiieve

proposiie kunnen zijn voor Roterdam.

 Als wij in Nederland de ideale sad onwikkelen, dan zal da mensen ui de hele wereld aanrekken. He

inwoneral van Nederland zal anderhal keer zo groo worden en groeien o 24 miljoen inwoners. Mijns

inziens is deze groei mogelijk als we Mona-oeje-achige, fluffy seden onwikkelen. In di model heef

Roterdam over 100 jaar ne zoveel inwoners als nu, misschien een racie meer. De regio echer heef

anderhal keer zoveel inwoners. Die groei kom door immigraie en nie door nauurlijke groei. Wa mij

beref word he: Roterdam vrijsad. In Twene van Europa blijf he inwonersaanal gelijk, hoewel de

samenselling waarschijnlijk anders zal zijn; de kwalificaies zijn hoger. In Twene van Europa hebben we

dezelde srucuur, maar veel dunner; we blijven dan op hezelde inwoneral ziten. Maar ook Twene van

Europa heef seden.

“Groe innovaie kom op he gebied van managemen van seden, nie op he gebied vanechnologie”Ik geloo da de groe innovaies van de komende 100 jaar nie in de echniek komen, maar vooral in he

managemen van seden. We gaan seden, mobiliei en culuur veel slimmer managen. Nauurlijk zal er 

echnologische onwikkeling zijn in verbindingen en elekronica, maar de kuns zal ‘m ziten in da we nie

meer vechen egen auo’s, maar da we de auo gewoon minder nodig hebben. Vliegende helikopers zijn

 wa mij beref volsrek zinloos, volgens mij moeen we ervoor zorgen da mensen minder de deur ui

hoeven en meer vanui huis kunnen doen. Klassieke mobiliei neem a en we gaan seeds meer virueel

doen en seeds meer dingen dicher bij huis.

“De sad word he kanoor van de oekoms”

Boen worden de belangrijkse vervoersmiddelen van de oekoms en boen vanui Roterdam gaan de hele wereld over. Mensen kiezen ook voor Roterdam om e wonen, omda deze sad de bese fi heef me de

economische waardekeen zoals die nu aan he onsaan is voor de komende 100 jaar. Groe bedrijven zijn

nu me hun laase levensase bezig en wa onsaa is een newerk van bedrijes die me vlagen wel en nie

me elkaar samenwerken. De sad word he kanoor van de oekoms.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 83

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 90/96

 We moeen proberen nie e hoog e bouwen in de seden. Volgens mij is er nog voldoende ruime zonder 

da e doen. Ook he bouwen van enorme kanoorgebouwen midden in he cenrum, zoals ze da doen in

Roterdam, is een heel slech idee. Iedereen moe dan me de auo de sad in!

“Vervoer over waer win he van vervoer over de weg”De overslag en de binnenvaar zijn essenieel onderdeel van he syseem. Vervoer over waer gaa he

 winnen van vervoer over de weg. Ten eerse omda vervoer over waer minder energie kos en en weede

omda nieuwe kanalen een oplossing bieden voor de benodigde waercapaciei op land in de oekoms.

Da beeken ook da seeds meer mensen in seden gaan wonen, kijk maar naar China: daar laen ze de

dorpen en he landschap gewoon onder waer lopen en behoeve van energie voor de sad. De sad is de

mees effecieve leevorm die we kennen, ook wa beref energie: een sedeling verbruik de helf minder 

energie dan een dorpeling.

“De sadsmanagers van de oekoms ween hoe we kunnen meebewegen me waer”Nederland word overheers door dijkenbouwers; he groe ingenieursdenken. Da zijn mensen die dijken

hoger maken als he waer sijg en miljarden uigeven om problemen op e lossen. De oekoms is aan de

managers; zij managen problemen. We moeen waer managen in plaas van “ingenieuren”, en we moeen

seden managen in plaas van “ingenieuren”. Managen in plaas van maken. Managen beeken zorgen da de

sad morgen beer is dan vandaag en de dag erna weer een sukje beer; elke dag een klein sapje verder,

zorgen voor de sad en luiseren naar de mensen die er wonen en werken. We kunnen dan vriendelijk en

organisch groeien. Maken beeken helikopers en gebouwen verzinnen die er och nooi komen: daar 

hebben we de middelen nie voor! We moeen eers groei managen en daarna bijbouwen en

heronwikkelen.

Bij he sijgen van he waerpeil kunnen deze managers acceperen da er a en oe een polder onderloop.Ik kan me voorsellen da in plaas van he wegpoesen en wegpompen van waer da we seeds beer ween

hoe we he waer moeen managen in ermen van he verhogen van waercapaciei op land. We zorgen

ervoor da we kunnen meebewegen me he waer. Ga geen aa morgana verzinnen, maar onwikkel de sad

 vanui de krachen die ze vandaag al heef. Blij zo dich mogelijk bij he eigen DNA van de sad. Er onsaan

kunnen waerrijke gebieden onsaan waar mensen graag wonen. We moeen he zien als een posiieve

proposiie me he oog op duurzaamheid. Verbeeren, opwaarderen, amaken, opruimen, imago opvijze-

len, sad en haven naar elkaar oe managen.

De iniiaieven zullen nie komen van de poliiek. Mijns inziens loop de poliiek acher de eien aan. De

sad heef rekkers nodig, helden. Er zullen een paar mensen moeen opsaan en die zie ik nu nog nie. De

poliiek zal uieindelijk weer volgen. Mark en Saa zullen zich volgens mij aan de hand van een heel

aansprekend idee weer me elkaar verbinden. Di soor bewegingen kom alijd o sand vanui een

sedelijk milieu en da zal nu weer zo zijn.

“We ziten nu acherin he peloon, dus we kunnen alleen maar winnen” We zullen van mensen moeen aanrekken die in eerse insanie nie aan Roterdam denken als inernaio-

nale aanrekkelijke vesigingsplaas. Om da e realiseren moeen we ons bewus zijn van de huidige

 waardekeens en daar moeen we op aansluien. We ziten momeneel nie meer in de groeimodus vandaar 

de deflaie van de sad en da moeen we zien als kans. Jane Jacobs zei al: oude economieën hebben nieuwe

gebouwen nodig, nieuwe economieën hebben oude gebouwen nodig. We ziten nu acherin he peloon,

dus we kunnen eielijk alleen maar winnen.

“Landen zijn irrelevan, in de seden liggen de wereldkansen!”Ik voorspel da Nederland over 100 jaar nog seeds verdeeld is in sedelijke gebieden. Naas Amserdam en

Roterdam, moeen we ook de regio Eindhoven nie uivlakken. Deze regio’s zullen op inernaionaalniveau mee concurreren. Roterdam zal nauurlijk wel uibreiden, maar ik voorspel da Den Haag zich

 verder rich op inernaionaal rech en daarmee los van Roterdam blijf besaan. We denken alijd da er 

srijd is ussen landen, maar eielijk is er srijd ussen seden. Landen worden door de Europese eenwor-

ding seeds irrelevaner en sedelijke agglomeraen srijden me elkaar. En ook binnen seden is er ruime

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ8

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 91/96

 voor saamhorigheid van culuren. We moeen a van he idee da iedereen die in de sad woon zielig is, da

der sad een sociaal projec is.

Mijn ideaal is da Roterdam en haar regio morgen verklaren da ze een sad zijn en bereid zijn samen e

gaan. Als we een groere sad zijn, kunnen we ech concurreren me andere Europese groosedelijke

gebieden. Om di e realiseren moeen we regelmaig rappor uibrengen aan de inwoners van die regio me

daarin de voorgang: wa hebben we in deze periode gedaan om ons doel e bereiken? Als we de progressie

inzichelijk maken zal da bindend werken voor de inwoners.

 Wa mij beref mogen ze de Hoeksewaard vol laen lopen en kunnen Schiedam en Vlaardingen aangepak

 worden. Wied maar op de zwakke plekken! Gee ongebruik land erug aan he waer, wan da is beer dan

die lege kades.

Gesprek op 7 maar 2011 me Paul de Ruijer & Douwe van Rees, verslag door Lineke Boterhuis

De Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

In gesprek me

Pieer Tordoirhoogleraar Economische Geografie en Planologie aan de Universiei van Amserdam

Seden groeien naar elkaar oe waardoor de werking van de arbeidsmark en he aanbod van voorzieningen verbeeren

“Allereers: wa versa je egenwoordig onder ‘sedelijk gebied’? Di gesprek gaa in eie over de zuidvleugel

 van de Randsad, een complexe conurbaie, zoals je wel meer in de wereld zie: groe seden die dich op

elkaar ziten en serk bij elkaar berokken zijn, maar allemaal een eigen hisorische achergrond hebben. Degehele Randsad uncioneer soms als conurbaie, maar is he nog nie ech. Je zie da Roterdam en Den

Haag, als zuidvleugel, in gesprek zijn me elkaar, en ook Amserdam en Urech, als noordvleugel, en da

wee vleugels naar elkaar oe rekken. Da proces is heel belangrijk, ook voor de oekoms van de sad en de

 welvaar, wan die uibreiding geef seeds meer mogelijkheden voor specialisaie, de werking van de

arbeidsmark en draagvlak voor een seeds breder aanbod aan voorzieningen. Korom: de basis voor een

hoogwaardige kennis- en dienseneconomie. Da bese word ook door he besuur opgepik en de seden

spelen erop in.”

In 2100 is iedereen werkzaam binnen de persoonlijke diensverlening; de res van deeconomie is geauomaiseerd“He groosedelijk Delapoorgebied, zoals he gebied van Rijnmond en Drechseden ook genoemd word,

is verbonden me de waeroegang en heef een specifieke uncie en culuur. Di gebied word al decennia

zwaar geroffen door srucuurproblemen. Van oudsher is he gebied hoog geïndusrialiseerd en gespeciali-

seerd in acivieien die belang hebben bij de waeronsluiing, zowel aan de land- als aan de zeezijde.

Consrucienijverheid, midech in de brede zin van he woord: civiele echniek, mariieme echniek,

scheepsbouw en machinebouw. He gebied speel hier van oudsher een groe rol in, ook mondiaal. Maar er 

hebben zich belangrijke onwikkelingen voorgedaan, mede onder invloed van beleid en inernaionale

arbeidsdeling. De laase 50 jaar zijn de hoogproducieve acivieien serk gaan domineren, waardoor de

arbeidsproduciviei serk gesegen is. Er word dankzij echnologische onwikkelingen seeds meer 

geproduceerd me seeds minder mensen, vooral in de procesindusrie. En da zorg voor veel

 werkeloosheid.

In he onderwijs en de zorg speel di nie, da zijn mechanische processen waarvan de arbeidsproduciviei

sabiel is en uisekend voorspeld kan worden. In 2100 houd iedereen zich bezig me persoonlijke

diensverlening; de res van de economie is vrijwel volledig geauomaiseerd. He werk zal ziten in he verzinnen van nieuwe producen en oepassingen, en in wa je nie kun auomaiseren, ofewel de

persoonlijke diensverlening.”

 Als de economische srucuur de mensen nie meer nodig heef, dan is de sad e groo 

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 85

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 92/96

“Wa je zie in de Delapoor is da de iniiële economische srucuur van he gebied, die serk op ranspor

en indusrie gebaseerd is, van oudsher de besaansreden van he sedelijk gebied heef bepaald. Vroeger 

 waren veel arbeiders nodig, en die werden vooral ui Braban aangerokken. De Brabanse amilies waren

radiioneel wa groer, dus onsond er een massale migraie, vooral naar de wijken in Roterdam-Zuid. Na

de oorlog is de producivieisonwikkeling in een sroomversnelling geraak: denk aan de koms van de

conainer, die immense gevolgen heef gehad voor he logisieke proces.

Enerzijds heef deze onwikkeling de posiie van Roterdam verserk, als een van de belangrijke plekken in

de wereld waar he mondiale logisieke syseem me elkaar verknoop is. Anderzijds heef he geleid o

serke veranderingen in de manier van werken en de hoeveelheid werknemers die daarbij nodig is. De

besaansgrond van de sad is hierdoor aangeas. Versedelijking onsaa immers doorda er economische

acivieien plaasvinden waar mensen op a komen, wa weer meer economische aciviei aanrek, en zo

gaa de wisselwerking verder. Als de economische srucuur de mensen nie meer nodig heef, dan is de sade groo. Door de veranderde economische srucuur drijf de haven leterlijk van de sad a, omda er meer 

ruime nodig is en er vernieuwd moe worden: nieuwe acilieien, groere bedrijvenerreinen, diepere

havens, nieuwe milieu-eisen. Da is e vinden aan de rand van de sad. Langzamerhand drijven de economi-

sche acivieien de sad ui.

He naionale indusriebeleid heef deze onwikkeling verserk, doorda er geocus word op schaalvergro-

ing, kosenverlaging en producivieisverbeering, in de vorm van zeer zware inrasrucuur me groe

schaal. Da is een logisch beleid, omda he je posiie als mondiale verknoping verserk. Maar je zie da he

deel van de sad da aankelijk was van die economie hierdoor in de knel is gekomen. Deze problemaiek 

speel al een hele ijd en nie alleen in Roterdam, maar in he hele gebied en zuiden van de Maas, van

Hoogvlie o en me sommige Drechseden. Ten noorden van de Maas speel di nie. Daar zie je een

andere bevolking en een andersoorige economie.”

Door de veranderde economie drijf de haven leterlijk van de sad weg “He Delapoorgebied heef wee gezichen: enerzijds is he de geavanceerde, mees sraegische machine-

kamer van de Europese economie, een economisch complex van mondiale beekenis. Da bleek ook ui

 Wikileaks documenen: als men Europa wil reffen, zal di gebied als eerse worden gebombardeerd.

 Anderzijds zien we door de veranderde economie een sijgende werkeloosheid en sociale problemen.

 Tegenwoordig heef de haven de sad dus nie meer nodig en hebben ze zels las van elkaar. Wan de

acivieien in de haven zijn nie alijd gunsig voor de verblijskwaliei van de sad. Da zie je overigens bij

knooppunen op de hele wereld: Dubai, Sjanghai, maar ook Boson, New York en Los Angeles. De beekenis

 van de sad voor de haven word minder, de bevolking in he Delapoorgebied blijf zonder werk acher,

 wan de onwikkeling van de (geavanceerde) diensensecor is geheel aan he gebied voorbijgegaan. Da

heef ook e maken me de samenselling van de bevolking en me he ei da he cenrum van de geavan-

ceerde diensensecor zich och meer aan de noordkan van de Maas bevind. Er is wel een geavanceerde

diensensecor acie voor de haven, om de insallaies e onwerpen en e onderhouden, maar da zijn

 veelal ingenieursbureaus ui Den Haag, Delf o Rijswijk. Ook de handelskanoren en financiële diensverle-

ners, die zaken doen me de bedrijven in de haven, hoeven nie in he Delapoor gebied gevesigd e zijn. Er 

zi dan ook, op één na, geen enkele HBO-inselling in da gebied van een hal miljoen inwoners. En ook qua

leelimaa is he gebied weinig aanrekkelijk: ondernemende sarers, ype direceur/grooaandeelhouder,

kiezen nie voor di gebied.”

De midtech-indusrie is al van oudsher de kern van de economische onwikkeling van deDrechseden en bied nog seeds kansen“Er zijn een paar mogelijkheden waardoor deze siuaie zich zou kunnen omdraaien. He hele logisieke

indusriële complex heef zich zwaar onwikkeld riching de massale sromen van energie, van ranspor. Allemaal in de processeer. Da was alijd verbonden me de maakindusrie, de nijverheid. Wan he gebied

ken een enorme verzameling kapiaalgoederen (ussen de 500 en 100 miljard geïnveseerd vermogen) die

ook onderhouden en vernieuwd moe worden. Door he diepe vaarwaer leen he gebied zich ook bij

uisek voor de consruciesecor, zoals scheepsbouw, de bouw van boorplaorms, bruggen, maar ook 

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ86

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 93/96

onderdelen van vlieguigen. Deze indusrie, die ik midech noem, is al van oudsher de kern van de economi-

sche onwikkeling van de Drechseden. Vakmanschap en ervaring zijn hier sleuelwoorden. Die midech-

secor heef in de agelopen decennia een moeizaam besaan geleid, omda de secor in een verzadigings-

ase is geraak, gevoelig is voor loonkosen en arbeidsinensie is. Er is zware concurrenie onsaan door de

opkoms van o.a. Polen en China: landen me veel vakmanschap en lage lonen. De bedrijven in de

Delapoor hebben moeie he hood boven waer e houden. Voor de komende decennia verwach ik 

 vooral in de energiesecor veel inveseringen in nieuwe echnologieën voor alernaieve energieopwekking

en he moderniseren van verouderde sysemen, die voor 70% en goede zullen komen aan de consrucie-

en insallaiesecor. Ook de opkomende mondiale verdeling van energieopwekking suw de vraag naar 

disribuieoplossingen. Nederland heef hier een concurrenievoordeel, wan wij bouwen de bese en mees

duurzame elekricieismasen van de wereld. Nederland heef een kerncompeenie op he algemene

gebied van disribuie, waaronder ook de disribuie van energie en energiedragers, en profieer daarom

serk van (oenemende) mondiale delingen, van arbeid, grondsoffen, energie ec. Kijk bijvoorbeeld naar  Tenne: da neem overal in Europa elekricieisneten over en word sraks dé Europese nebeheerder.

Deze compeenies komen in de Delapoor duidelijk o uiing, mede vanwege he oenemende belang van

de waeronsluiing. Zeeranspor en overslag blijven namelijk srucureel groeien zolang producie- en

disribuiekeens verder mondialiseren. Ook word de zee seeds belangrijker als vindplaas voor grondso-

en en als locaie voor energieproducie.

Na Japan saa kernenergie als alernaie zwaar er discussie. De verwaching was da in de oekoms

ongeveer 20% van de energiebehoefe ui kernenergie gehaald zou kunnen worden, maar da is nu nie

meer vanzelsprekend. Er zal dus naarsig worden gezoch naar alernaieve bronnen en de winning en

disribuie daarvan bied veel kansen voor de offshore- en consruciesecor. Deze onwikkelingen geven de

mariieme consruciesecor (schepen, offshore, pijpleidingen, ec.) weer wind in de zeilen; deze secor is

zel ook gevoelig voor ligging aan diep vaarwaer.

Maar ook de recycling indusrie en de onmaneling van insallaies hoor hierbij. Als je groe consrucies

kun bouwen, kun je ze ook goed onmanelen en recyclen. Er is een massale behoefe aan dure maerialen,

o.a. composiemaerialen, die beer aan de hoge eisen voldoen. Recycling word dus ineressaner, wan

grondsoffen zijn schaars en duur. Da zijn de groe kansen voor de Delapoor. Ook waermanagemen en

op langere ermijn climae engineering zouden kansen kunnen opleveren. In de energie moe je hoe dan ook 

inveseren, maar he is nog onzeker welke kan he op gaa. Je zou insallaies moeen kunnen consrueren

die in verschillende richingen bruikbaar zijn. Als je da kan, ben je alijd winnaar.”

Om kansen in de economie e verzilveren heb je mensen nodig die vuile handen willenmakenHoe kunnen we die kansen verzilveren? Er is een serk mariiem consruciecluser; als die bedrijven de

komende 20 jaar me de mark meegaan, hun compeenies goed benuten en markaandeel kunnen

erugwinnen door nieuwe echnologie, kunnen ze vij o ien keer meer omze genereren en o vier keer 

meer arbeidsplaasen creëren. Da zou een groei van de huidige 25.000 naar 100.000 arbeidsplaasen

beekenen. We hebben alle ysieke condiies, kennisinrasrucuur en compeenies in huis om de wereld

klimaaveiliger en energieneuraler e maken vanui he Delapoorgebied.

Maar er is een groe voorwaarde: je heb er ‘de sad’ voor nodig, en me name mensen die vuile handen

 willen maken. De 25.000 mensen die er nu werkzaam zijn, gaan de komende decennia massaal me

pensioen en de insroom vanui he echnisch onderwijs is werkelijk minimaal. Lassers worden nauwelijks

ageleverd. Als je al nie eens de vervanging van de uitreders kun opvangen, hoe kun je dan een evenuele

groei van de secor bemannen? Da word de groe uidaging voor de oekoms: hoe zorgen we da die

mooie kansen in de consruciesecor nie aan onze neus voorbijgaan omda we de mensen nie hebben?

Een andere kans die he waer bied is he gebruik van de sadshavens om een zeer ineressan woonklimaa

e onwikkelen. Da gebeur ook al in de oude havengebieden. Je zul de onsluiing me de binnensad en

me Den Haag en de angeniële verbindingen dan goed moeen regelen. Ook voor snelgroeiende innova-

ieve bedrijvigheid zie ik mogelijkheden. De beonnen vloeren liggen er al, dus een bedrij is snel opgeze.

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 87

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 94/96

Maar ook di saa o val me he arbeidspoenieel en de kwaliei en de mogelijkheden van he onderwijs.

Hoe krijgen we deze oekomskansen en onwikkelingsmogelijkheden ‘in de hooden’ van de bevolking,

zoda meer jongeren gemoiveerd raken om een opleiding e kiezen in deze riching? Migraie zou een

oplossing kunnen zijn: arbeidskrachen ui he buienland halen.”

Een viaal economisch cenrum is alijd gebaseerd op economische gelukszoekers“Vanwege de haven is Roterdam van oudsher een belangrijke handelssad me een kosmopoliisch

karaker. He kunnen leggen van culurele verbindingen is hierin onmisbaar. Des e ironischer is de

opkoms van he gedachegoed van Leeaar Nederland, da ingegeven is door de werkloosheid en sociale

problemaiek in he zuidelijke gebied, waar we he aan he begin over hadden. Wa ook speel is da de

culurele samenselling van de bevolking, veelal ui de Maghreb-landen, nie overeenkom me de

herkoms van de handelsparners, veelal ui Aziaische landen. Al kom daar inmiddels verandering in nu

 Turkije zich opwerp als nieuw logisiek schakelpun ussen he rans-Alanisch gebied en he bassin van deIndische oceaan. Dan is he belangrijk da er een groe Turkse gemeenschap is. De grenzen zullen vooral

open moeen blijven voor economische gelukszoekers, wan die zijn onmisbaar voor een viaal economisch

cenrum. De Gouden Eeuw in Nederland is immers ook he resulaa van economische gelukszoekers.”

He nieuwe sadscenrum is een kruispun van snelwegen ussen wee seden in“‘Bedrijvenerrein’ is een verzamelnaam waar we ascheid van moeen nemen, ne als ‘kanoor’. Je praa

namelijk alijd over verschillende sooren. Voor he Delapoorgebied is he indusrieel logisieke complex van

belang. Kernmerkend voor zo’n complex is da de acivieien serk aankelijk zijn van grooschalige,

hoogwaardige voorzieningen zoals onsluiingen, kades, pijpleidingen. Er moeen miljoenen worden

geïnveseerd voorda zo’n complex levenskansen heef. He bouwen van di soor erreinen is een groei-

mark, kijk naar Moerdijk, de 2e Maasvlake en Werksad A4. Dan gaa he om 800 hecare o meer; groo-

schalige inveseringen voor sraegische acivieien waar je inernaionale inveseringen mee kunaanrekken. De arbeidsproduciviei is hoog en de relaie me de sad klein. He reguliere bedrijvenerrein

is voor 95% gevuld me acivieien die een daily urban sysem verzorgen. Deze bedrijven bewegen mee me de

schaalvergroing en verplaasen vanui de sad naar erreinen op sadsrandlocaies. In Roterdam is deze

beweging vanui zuid riching noord, om de files e omzeilen en Den Haag en Delf mee e kunnen pakken

in he werkgebied. En dan is er nog een caegorie bedrijvenerreinen waar wonen en werken gemengd is. De

creaieve secor, zoals onwerpers en archiecen, leen zich daar goed voor. Di soor erreinen is enorm in

opkoms: kijk naar de Zuidas en naar de onwikkelingen aan de IJ-oever in Amserdam Noord. Van

sadshavens in he Delapoorgebied kun je op zich prima werklandschappen maken, de economisch

geriche ysieke kwalieien zijn er namelijk van wereldklasse. Echer, de mensgeriche ysieke kwalieien

 van he gebied zijn belabberd en daar zi he probleem.”

Een op he oog duurdere oplossing voor waerveiligheid zou de economie wel eens he dubbele aan baen kunnen opleveren“Als de economische oekoms van he gebied blijf aangen van de waeronsluiing en de vervoerswaarde

 van he waer, voor personen en goederen, wa sellen de sociaaleconomische kansen en bedreigingen dan

 voor voorwaarden aan de oplossingen en aanzien van de klimaageoriëneerde waerpoliiek in he

gebied? Die vraag is cruciaal en die wil ik graag onderzoeken. Ik zou de verschillende scenario’s ui deze

 verkenning daar op beoordelen. In hoeverre saan de oplossingen de benuting van de economische kansen

in de weg o verserken ze die juis? Ook indirec: de op-één-na bese oplossing voor de waerveiligheid, die

100 miljoen meer kos, zou wel eens 200 miljoen meer baen kunnen opleveren voor de economie. Daar 

liggen groe belangen, kansen en bedreigingen, vanwege de sraegische rol die he waer speel, en nie

alleen voor de zoewaervoorziening.”

Gesprek op 23 maar 2011 me Douwe van Rees en Marin Hulsebosch

verslag door Jolanda van HeijningenDe Ruijer Sraegie, Amselveen (020) 625 02 14

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ88

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 95/96

9HUNHQQLQJ'HOWDVFHQDULR·VYRRUKHWVWHGHOLMNJHELHG5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ 89

8/3/2019 Delta Scenarios Stedelijk Gebied Rijnmond-Drechtsteden

http://slidepdf.com/reader/full/delta-scenarios-stedelijk-gebied-rijnmond-drechtsteden 96/96

'HOWDSURJUDPPD_5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

+HW'HOWDSURJUDPPDLVHHQQDWLRQDDOSURJUDPPD

5LMNVRYHUKHLGSURYLQFLHVJHPHHQWHQHQZDWHUVFKDSSHQ

ZHUNHQKLHULQVDPHQPHWLQEUHQJYDQGHPDDWVFKDSSHOLMNH

RUJDQLVDWLHVHQKHWEHGULMIVOHYHQ+HWGRHOLVRP1HGHUODQGRRN

YRRUGHYROJHQGHJHQHUDWLHVWHEHVFKHUPHQWHJHQKRRJZDWHU

HQWH]RUJHQYRRUYROGRHQGH]RHWZDWHU

+HW'HOWDSURJUDPPDNHQWQHJHQGHHOSURJUDPPD·V

�9HLOLJKHLG

�=RHWZDWHU

�1LHXZERXZHQKHUVWUXFWXUHULQJ

�5LMQPRQG'UHFKWVWHGHQ

�=XLGZHVWHOLMNH'HOWD

�,-VVHOPHHUJHELHG

�5LYLHUHQ

�.XVW

�:DGGHQJHELHG

+HW'HOWDSURJUDPPDVWDDWRQGHUUHJLHYDQ

GHGHOWDFRPPLVVDULVUHJHULQJVFRPPLVVDULVYRRU

KHW'HOWDSURJUDPPD

ZZZULMNVRYHUKHLGQOGHOWDSURJUDPPD