Deel 2 Geneesmiddelengroepen - link.springer.com978-90-313-6616-3/1.pdf · Pruritus senilis...

Deel

2

Gen

eesm

idd

ele

ngro

ep

en

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en

Geneesmiddelengroepen

329


alfa-receptorblokkerende sympathicolyticaWerkzaamheidBemoeilijkte mictie bij oudere mannen Alle alfareceptorblokke-rende middelen hebben enig gunstig effect op de klachten. De nhg-Standaard Bemoeilijkte mictie geeft de voorkeur aan alfuzo-sine en tamsulosineRaynaud-fenomeen Enkele kleine onderzoeken geven aan dat prazosine (2-3 x daags 1 mg) enig gunstig effect heeft bij het feno-meen van Raynaud: vermindering van het aantal, de ernst en de duur van de aanvallen.Urinesteenlijden Aangetoond is dat tamsulosine de kans op spon-tane lozing, vooral van distale ureterstenen, met 20-30% kan ver-groten.WerkingSelectieve alfa-1-receptorblokkers geven vaatverwijding.Ketanserine heeft naast een zwakke alfareceptor blokkerende werking ook een serotinerge werking.BijwerkingenOrthostatische hypotensie in het begin van de behandeling (‘fi rst-dose effect’). Verder: misselijkheid, duizeligheid, diarree, hoofd-pijn en palpitaties.InteractiesCombinaties met bètablokkers en calciumantagonisten verster-ken het anthypertensieve effect.AandachtspuntenIn verband met de kans op orthostatische hypotensie in het begin van de behandeling (‘fi rst-dose effect’) moet de medicatie voor-zichtig gestart worden.

allylaminenWerkingWerkingsspectrum: terbinafi ne is (fungicide) werkzaam tegen der-matofyten en Aspergillus; in vitro minder werkzaam tegen Can-dida albicans.


330

BijwerkingenBij terbinafi ne oraal: maag-darmstoornissen (> 10%), huidreac-ties als rash, erytheem, jeuk en urticaria, smaakverlies (meestal reversibel) en verhoging van leverenzymen. Zelden ernstige lever-schade. Bij leverfunctiestoornis het middel staken.InteractiesBij terbinafi ne oraal: cimetidine kan versnelde klaring geven. Bij gelijktijdig gebruik met orale anticonceptiva kunnen doorbraak-bloedingen en spotting optreden.Terbinafi ne kan de plasmaspiegels van tricylische antidepressiva verhogen. Contra-indicatiesNiet geven bij leverschade en bij zwangerschap en borstvoeding.AandachtspuntenBij gebruik langer dan een maand leverfuncties controleren.

amantadineWerkzaamheidParkinson (ziekte van) Geeft verbetering van tremor en geringe verbetering van bradykinesie en rigiditeit. Werkt vaak na enkele dagen, effect neemt na 6-12 maanden af.BijwerkingenDuizeligheid, wazig zien, droge mond, rash, ataxie, slapeloosheid, enkeloedeem, livedo reticularis van de benen. Soms en dosisaf-hankelijk verwardheid en psychotische episoden.InteractiesCentrale bijwerkingen van anticholinergica worden versterkt. Bij ouderen zijn de bijwerkingen sterker, bij hen bij voorkeur niet voorschrijven.

anesthetica (dermaal)WerkzaamheidHemorroïden Er is geen gecontroleerd onderzoek naar het resul-taat van lidocaïne bij hemorroïden gevonden.Fissura ani Lokale anesthetica hebben een pijnstillend effect; het effect op de genezing van de fi ssuur is onduidelijk.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


331

WerkingWerkt snel met een duur van 30 tot 45 minuten.BijwerkingenCrème/hydrogel: lokale allergische reacties en irritatie kunnen voorkomen.Oogdruppels: branderig gevoel; herhaalde toediening kan anes-thesia dolorosa of irreversibele corneabeschadiging veroorzaken.

antacidaWerkingAntacida (zoals algeldraat/magnesiumhydroxide) hebben een neutraliserend effect op de zure maaginhoud.BijwerkingenAluminiumverbindingen kunnen obstipatie veroorzaken, mag-nesiumverbindingen diarree.InteractiesAntacida remmen de absorptie van allopurinol, ijzerpreparaten, chi-nolonen, tetracyclinen en ketoconazol. Houd een tijdsinterval van minimaal 2 uur tussen het toedienen van deze stoffen en antacida.

anti-jeukmiddelen (dermaal)WerkzaamheidDermatitis solaris/zonneallergie Bij zonneallergie is de werkzaam-heid van lokale anti-jeukmiddelen (zoals lidocaïne) niet aange-toond. In een klein onderzoek bleek applicatie van lokale anes-thetica (lidocaïne en prilocaïne = EMLA® crème) bij 20 proefper-sonen met kunstmatig opgewekte jeuk effectiever dan placebo.Lokale toediening van menthol (zoals mentholtalkpoeder, levo-menthol 1% in carbomeerwatergel 1% fna of levomenthol 1% in lanettecrème) zou enige vermindering van de klachten geven.Pruritus senilis Onderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus se-nilis ontbreekt.Waterpokken/varicella De wetenschappelijke onderbouwing voor de werkzaamheid van lokaal toegediende middelen tegen jeuk is zeer beperkt. Lokale applicatie van lidocaïne (bijv. als lidocaïne-levomethol gel fna) zou vermindering van jeuk geven.


332

WerkingLidocaïne-levomentholgel fna (beide 1%) en calamineschud-sel (calamineschudsel fna bevat per ml 150 mg calamine, 50 mg zinkoxide en 4,2 mg fenol) werken jeukstillend en verkoelend.BijwerkingenLidocaïne en levomenthol kunnen zelden irritatie en overgevoe-ligheidsreacties (= sterke jeuk, roodheid, zwelling of huiduitslag) geven en mogen net als calamineschudsel niet gebruikt worden in open wonden. Calamineschudsel is vanwege de kleur niet ge-schikt voor gebruik op het zichtbare deel van de huid.

antizweetmiddelenWerkzaamheidHyperhidrosis Bij lokale behandeling van axillaire hyperhidrosis en van palmaire transpiratieklachten lijkt aluminium(hydroxy)chloride effectief te zijn. Goede onderbouwing ontbreekt.WerkingAluminium(hydroxy)chloride inactiveert de zweetproductie.BijwerkingenHuidirritatie en hevige jeuk komen regelmatig voor. Fotosensibili-satie is een zeldzame bijwerking.AandachtspuntenDe patiënt moet gewaarschuwd worden voor verkleuring van de kleding.

anticoagulantia (cumarinen)Werkzaamheidtia/cva Cumarinederivaten (zoals acenocoumarol en fenprocou-mon) reduceren het herhalingsrisico van 12% naar 4%. Ook voor tia’s die berusten op een recent myocardinfarct is het nut van orale anticoagulantia aangetoond.Diepe veneuze trombose Zolang behandeling van dvt met cuma-rinederivaten wordt voortgezet treden er weinig recidieven van dvt op (1%). Wel wordt een substantiële toename van het aantal ernstige bloedingen gezien, maar het geven van antistolling ver-laagt de mortaliteit.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


333

WerkingCumarinen zijn vitamine-K-antagonisten; ze veroorzaken een functioneel defect van vitamine-K-afhankelijke stollingsfactoren.BijwerkingenBloedingen door te sterke antistolling; meest frequent huidbloe-dingen en hematurie.Interacties− Versterken effect van anticoagulantia: amiodoron, kinidine,

cimetidine, clofi braat, gemfi brozol, antibiotica (zoals co-tri-moxazol, metronidazol, erytromycine, tetracycline), danazol, disulfi ram, levothyroxine, miconazol, fl uconazol, ketoconazol, tamoxifen, nalidixinezuur, allopurinol, orale antidiabetica, al-coholgebruik.

− Verzwakken effect van anticoagulantia: carbamazepine, cole-styramine, colestipol, thiazidediuretica, griseofulvine, (oestro-geen bevattende) orale anticonceptiva.

− Bij gelijktijdig gebruik van nsaid’s is de kans op maagbloedin-gen vergroot.

AandachtspuntenBij overdosering zonder bloedingen: therapie enkele dagen sta-ken. Bij bloedingen vitamine K toedienen; bij gevaarlijke bloedin-gen is 4-factorenconcentraat nodig.

antidepressiva (klassieke, tricyclische)WerkzaamheidDepressie Middelen als imipramine, amitriptyline en nortriptyline zijn werkzaam bij ongeveer 70% van patiënten met een ernstige de-pressie. Effect treedt pas na 1-2 weken op, bij 25% pas na 4 weken.Neuropathische pijn Enige werkzaamheid van amitriptyline is aangetoond bij diabetische neuropathie en bij postherpetische neuralgie.Stoppen met roken Nortriptyline is effectief gebleken bij onder-steuning van stoppen met roken. Voor minstens 6 maanden ab-stinentie was de gemiddelde odds ratio (vergeleken met placebo) 2,8 en de nnt 10.


334

BijwerkingenDroge mond (50%), duizeligheid (25%), obstipatie (20%), sufheid (15%), tremor (12%), misselijkheid (9%), wazig zien (8%), tachy-cardie, glaucoom, transpireren, bemoeilijkte mictie, tremor, ver-wardheid. Orthostatische hypotensie vooral bij ouderen. Voorts gewichtstoename en seksuele stoornissen.Inname van een weekdosis is zeer toxisch en kan fataal zijn.Interacties− Niet combineren met mao-remmers.− Kunnen plasmaspiegel van carbamazepine verlagen: eventueel

dosis aanpassen.− Anticholinergisch werkende middelen versterken de bijwerkin-

gen.− Alcohol versterkt sedatief effect.− Cimetidine verhoogt de plasmaspiegel van een aantal klassieke

antidepressiva; pas zo nodig de dosis aan (alternatief ranitidine).Contra-indicatiesNiet geven bij hartfalen, hartritmestoornis en na recent hartin-farct.AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij prostaathypertrofi e, urinere-tentie, onbehandeld glaucoom en epilepsie.

antifi brinolyticaWerkzaamheidVaginaal bloedverlies Tranexaminezuur reduceert overvloedig bloedverlies (disfunctioneel of ten gevolge van myomen of iud) met de helft.WerkingTranexaminezuur remt de omzetting van plasminogeen in plas-mine en daardoor de fi brinolyse.BijwerkingenMisselijkheid, braken en diarree komen vrij vaak voor; soms dui-zeligheid, allergische reacties, trombo-embolische aandoeningen en visusstoornissen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


335

antihistaminica (lokaal)WerkzaamheidAllergische rhinitis De effectiviteit bij behandeling van allergische rhinitis is ten minste vergelijkbaar met die van orale antihistami-nica.WerkingLevocabastine en azelastine zijn lokaal werkende antihistaminica met een sterk H1-antagonistisch effect. Het werkingsmechanisme van beide middelen komt overeen. De effectiviteit bij behandeling van allergische rhinitis is ten minste vergelijkbaar met de orale antihistaminica. De werking treedt snel in (10 tot 15 minuten).BijwerkingenBij oogdruppels lichte irritatie van de ogen.

antihistaminica (oraal)WerkzaamheidAllergische rhinitis Zijn werkzaam tegen alle symptomen, maar nauwelijks tegen de obstructie.Urticaria Twee derde van de patiënten reageert met gedeeltelijke of gehele respons.Pruritus senilis Van oxatomide is het effect op pruritus senilis in één gecontroleerd onderzoek onderzocht; oxatomide leek effec-tiever dan placebo. Andere antihistaminica zijn bij deze indicatie niet onderzocht.Waterpokken/varicella Sommige studies laten enig effect op de jeuk zien. De onderbouwing is echter mager.WerkingAntihistaminica (bijv. cetirizine, loratidine, fexofenadine, ebas-tine, oxatomide) antagoneren histamine op de histaminerecepto-ren (H1-receptor) en blokkeren daardoor de jeukreactie die ont-staat door het vrijkomen van histamine.BijwerkingenEerste generatie antihistaminica: sedering, sufheid, slaperigheid, moeheid, hoofdpijn. Zelden paradoxale reacties met slapeloos-heid, tremoren en geprikkelheid. Anticholinerge effecten: droge mond, tachycardie, dubbelzien, urineretentie, impotentie.


336

InteractiesAlcohol versterkt het sederende effect van antihistaminica.Erytromycine, ketoconazol, itraconazol en andere cyp3a4-rem-mers kunnen de plasmaconcentratie van sommige antihistami-nica (fexofenadine, loratadine, ebastine) verhogen waardoor ver-lenging van het qtc-interval op kan treden met mogelijke hartrit-mestoornissen.AandachtspuntenBij voorkeur toedienen enkele uren voor verwachte allergeenex-positie. Bij kinderen jonger dan 2 jaar geen eerste generatie anti-histaminica.Bij prostaathypertofi e, urineretentie en nauwekamerhoekglau-coom geen antihistaminica met anticholinerge eigenschappen gebruiken. Sommige sederende antihistaminica mogen niet in de zwangerschap worden gebruikt.Vanwege het risico op ademdepressie (sederende) antihistami-nica niet aan kinderen jonger dan één jaar geven.

antihistaminica (vertigo)WerkzaamheidMisselijkheid/braken Er is geen goed placebo-gecontroleerd on-derzoek verricht bij bewegingsziekte. Dimenhydraat bleek even werkzaam als scopolamine bij bewegingsziekte. De ‘moderne’ tweede generatie antihistaminica (cetirizine en fexofenadine) blijken niet werkzaam te zijn bij deze indicatie.WerkingMiddelen als cyclizine, meclozine, dimenhydrinaat en cinnarizine werken anti-emetisch door een remmend effect op het braakcen-trum. De werking begint binnen twee uur na orale inname.BijwerkingenCentrale bijwerkingen (sedatie, slaperigheid en coördinatiestoor-nissen) en anticholinerge bijwerkingen (droge mond, accommo-datiestoornissen en mictiestoornissen) komen voor.InteractiesAlcohol en centraal dempende stoffen versterken de sedering.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


337

Contra-indicatiesNiet gebruiken bij ziekte van Parkinson of extrapiramidale stoor-nissen in de anamnese; ook niet bij kinderen jonger dan 2 jaar.AandachtspuntenPreventief: inname 1 tot 2 uur voor de reis.

antimicrobiële middelen (lokaal)WerkzaamheidAcne Erytromycine en clindamycine verminderen het aantal pus-tels en papels; niet het aantal comedonen. Bij ontstekingsver-schijnselen even werkzaam als benzoylperoxide.Rosacea Bij rosacea geeft metronidazol lokaal bij ongeveer 75% verbetering. Hidradenitis In een dubbelblind placebo-gecontroleerd onder-zoek bij 30 patiënten is applicatie van clindamycine lotion 1% ef-fectiever gebleken dan placebo.Waterpokken/varicella Aangetoond is dat lokale toediening van fusidinezuur 2% crème een gunstig effect heeft bij impetigo. Mu-pirocine 2% heeft een vergelijkbaar effect als fusidinezuur crème.Schaafwonden Gecontroleerd onderzoek naar de effectiviteit van fusidinezuur bij schaafwonden ontbreekt.Dermatitis perioralis In een klein onderzoek bij zeven kinderen (leeftijd 4 tot 12 jaar) met langer bestaande periorale dermatitis leidde applicatie met metronidazolcrème bij alle kinderen tot ge-nezing.WerkingFusidinezuur: het werkingsspectrum is beperkt tot grampositieve kokken. Fusidinezuur is zeer actief tegen stafylokokken (inclusief bè-talactamasevormende); minder werkzaam tegen streptokokken.Mupirocine: is werkzaam tegen stafylokokken (inclusief Staphy-lococcus aureus-stammen die resistent zijn geworden tegen bèta-lactamase-ongevoelige penicillinen), en streptokokken.Polymycine B: bactericide tegen gramnegatieve staafjes.Chlooramfenicol: breed werkingsspectrum.BijwerkingenBij lokaal gebruik: voorbijgaande roodheid, irritatie of brandend gevoel; zelden overgevoeligheidsreacties.


338

AandachtspuntenContact met ogen en slijmvliezen vermijden.Tegen fusidinezuur en mupirocine kan resistentie optreden. Daar-om niet langer dan 10 dagen toepassen.Mupirocine neemt een belangrijke plaats in bij behandeling van mrsa, waardoor het ongewenst is dit middel in de eerste lijn te gebruiken.Gebruik van chlooramfenicol oogdruppels beperken tot 2 weken; langdurig gebruik kan (zelden) beenmergdepressie veroorzaken.Lokaal metronidazol is niet geschikt voor kinderen onder de 6 jaar. Blootstelling aan uv-straling, direct na gebruik, evenals con-tact met slijmvliezen, vermijden.

antipsychoticaWerkzaamheidPsychose (acute) Bij alle psychotische syndromen treedt bij 70% van de patiënten aanzienlijke en bij 20% matige verbetering op. Agitatie vermindert binnen uren tot dagen, de hallucinaties en wanen duren aanzienlijk langer.Delier bij ouderen Bij alle psychotische syndromen treedt bij 70% van de patiënten aanzienlijke en bij 20% matige verbetering op. Agitatie vermindert binnen uren tot dagen, de hallucinaties en wanen duren aanzienlijk langer.Dementie met gedragsstoornissen Het succes van middelen als haloperidol en risperidon is bij gedragsstoornissen bij dementie moeilijk te voorspellen.BijwerkingenExtrapiramidale stoornissen treden in het begin van de behande-ling op, zijn dosisafhankelijk en verminderen bij dosisverlaging. Bij langdurige behandeling tardieve dyskinesie (na 4 jaar bij 20%). Droge mond, wazig zien, obstipatie, tachycardie, urineretentie, seksuele problemen en verwardheid, amenorroe en gynaecomas-tie.InteractiesAntihistaminica, benzodiazepinen en alcohol versterken de sede-ring. Combinatie met bètablokkers kan orthostatische hypotensie geven.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


339

AandachtspuntenVoorzichtig bij hart-vaatziekten, epilepsie, ziekte van Parkinson en spastische verlammingen. Bij plotseling staken kunnen zich hevige onttrekkingsverschijnselen voordoen: dyskinesie, tremor, braken, transpireren en slapeloosheid.

antiseptica en desinfectantiaWerkzaamheidFolliculitis, oppervlakkig Bij volwassenen is wassen met chloor-hexidine of povidonjood bevattende zeep meestal afdoende.Hidradenitis Er is geen onderzoek gevonden naar het effect van lokale desinfectantia bij hidradenitis.Schaafwonden De chloorhexidine-oplossing 1% is gelijkwaar-dig aan de povidonjood-oplossing. Gecontroleerd onderzoek bij schaafwonden ontbreekt.WerkingChloorhexidine en povidonjood werken breed; bactericide voor zowel grampositieve als gramnegatieve bacteriën en fungicide. Povidonjood is ook werkzaam tegen sporen en virussen.Waterstofperoxide heeft vooral een bactericide werking. Daarnaast speelt oxidatie van zwavelhoudende substraten een rol, waardoor vorming van vluchtige zwavelverbindingen (vzv’s) wordt geredu-ceerd.BijwerkingenChloorhexidine: smaak wordt beïnvloed, branderige tong, uitdro-ging mondslijmvlies, reversibele verkleuring van tong en tanden. Bij gebruik op huid: irritatie.Povidonjood: soms huidirritatie, werkt zelden sensibiliserend (erytheem en blaarvorming).Waterstofperoxide: onaangename smaak, bij gebruik langer dan 1 week kans op een ‘hairy tongue’.AandachtspuntenChloorhexidine: verkleuring van de tanden is te voorkomen door voor het spoelen de tanden te poetsen of de prothese even uit te doen.Povidonjood: werkt zelden sensibiliserend.Waterstofperoxide: advies ingeval van onaangename smaak: de


340

beschikbare waterstofperoxide-oplossing 3% fna 1:1 met water verdunnen.

antivirale middelen (lokaal)WerkzaamheidInfectieuze conjunctivitis Tijdige behandeling kan soms uitbrei-ding van de virale infectie naar de cornea voorkomen.Herpes labialis Aciclovir geeft bij herpes labialis een verkorting van de genezingsduur van 1-2 dagen bij start in prodromale fase. Geen effect op de duur van de pijn en jeuk.BijwerkingenBranderig gevoel na applicatie.

antivirale middelen (oraal)WerkzaamheidHerpes genitalis Bij een eerste herpes genitalis-infectie zijn pa-tiënten 2 dagen eerder symptoomvrij als de therapie met een vi-rostaticum vroegtijdig wordt toegepast en lijkt de infectie milder te verlopen.Bij recidiverende herpes genitalis bleek na 1 jaar behandeling met aciclovir bijna 50% recidiefvrij (versus 2% in de controlegroep).Herpes zoster Mogelijk een geringe vermindering van pijn en huidverschijnselen, maar geen duidelijk effect op het risico van het ontstaan van postherpetische neuralgie (phn). Wel is er enig effect op de ernst en de duur van phn, met name bij ouderen. Ook is er een gunstige invloed op het ontstaan en de ernst van de oog-complicaties.Herpes labialis Orale virostatica zijn effectief gebleken bij recidi-verende herpes labialis ter vermindering van het aantal recidie-ven.WerkingValaciclovir, famciclovir en aciclovir blokkeren de virale replicatie. Eliminatie voornamelijk via de nieren.Werkingsspectrum: herpes simplex-virus type 1 en 2, varicella zoster-virus.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


341

BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, moeheid, misselijkheid, braken, soms diarree, koorts, jeuk, huiduitslag, verwardheid.AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij nierfunctiestoornissen.

azelaïnezuurWerkzaamheidRosacea Azelaïnezuur geeft bij rosacea bij ongeveer 60% een ver-betering.Melasma (chloasma) Azelaïnezuur geeft bij melasma bij 50-70% een verbetering.WerkingAzelaïnezuur is een dicarbonvetzuur met een anti-infl ammatoire en keratolytische werking. Het werkingsmechanisme bij rosacea is niet bekend.BijwerkingenSoms branderigheid, jeuk, droogheid en roodheid.Contra-indicatiesGebruik tijdens zwangerschap of lactatie wordt afgeraden.AandachtspuntenVermijd contact met ogen en slijmvliezen.

benzodiazepinenWerkzaamheidSlaapproblemen Benzodiazepinen verlengen de slaapduur gedu-rende 2 weken beter dan placebo’s, daarna niet meer. Zolpidem heeft een met de benzodiazepinen vergelijkbaar effect.Angststoornissen Alle benzodiazepinen zijn even werkzaam. Ef-fect gedurende 4 weken is bewezen, maar lijkt tijdelijk te zijn. De klachten keren bij staken soms tijdelijk terug.Depressie Alle benzodiazepinen zijn even werkzaam. Effect gedu-rende 4 weken is bewezen, maar lijkt tijdelijk te zijn. De klachten keren bij staken soms tijdelijk terug.Restless legs In verschillende onderzoeken wordt van clonazepam (0,5 tot 2 mg voor de nacht) een gunstig effect beschreven ten aan-zien van de kwaliteit van de slaap en een afname van de sensaties


342

in de benen. De motorische symptomen blijken nauwelijks af te nemen. Of het middel werkzaam blijft bij langdurige behandeling is niet bekend.WerkingOnderscheid tussen kort- en langwerkende middelen is gebaseerd op de halfwaardetijden. Zeer kortwerkend: midazolam, brotizolam, zolpidem. Kortwerkend: temazepam, oxazepam, lor(met)a ze pam. Langer werkend: nitrazepam, diazepam, fl urazepam.BijwerkingenSufheid, verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid, dubbelzien, diarree, spierslapte en coördinatiestoornissen. Vooral bij ouderen kunnen geheugenstoornissen, verwardheid en ande-re paradoxale reacties optreden. Vooral kortwerkende middelen kunnen anterograde amnesie veroorzaken. Gebruik kan leiden tot lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid. Bij staken treden bij 20-40% van de gebruikers ontwenningsverschijnselen op; va-ker bij middelen met een korte halfwaardetijd.InteractiesAlcohol, antipsychotica, antidepressiva, opioïden, anti-epileptica en sedatieve antihistaminica versterken de sedering. Cimetidine, hormonale anticonceptiva, disulfram en propranolol vertragen de afbraak; fenytoïne, carbamezapine en rifampicine versnellen de afbraak. Dosisaanpassing kan daarom nodig zijn.AandachtspuntenBij slapeloosheid: pas op bij gelijktijdig alcoholgebruik.Na abrupt staken kunnen onthoudingsverschijnselen optreden: vaak hartkloppingen, slapeloosheid, angst, prikkelbaarheid, ge-jaagdheid, spiertrekkingen, gespannen spieren en tremor.Terughoudendheid is geboden bij slaapapnoe, bij chronische respiratoire insuffi ciëntie en bij deelname aan gemotoriseerd ver-keer.

benzoylbenzoaatWerkzaamheidScabies Bij scabies minder werkzaam dan permetrine en lindaan.WerkingWerkt acaricide, vooral tegen Sarcoptes scabiei.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


343

BijwerkingenHuidirritatie, allergische huidreacties.AandachtspuntenContact met de ogen en slijmvliezen vermijden.

benzoylperoxide (dermaal)WerkzaamheidAcne Werkzaamheid bij acne is aangetoond, maar vaak pas na maanden te beoordelen. Benzoylperoxide 5% is even effectief ge-bleken als 10%. Bij acne conglobata is er weinig effect.BijwerkingenSensibilisatie (1-2%), in het begin van de behandeling tijdelijk droogheid, roodheid, branderigheid en schilfering.AandachtspuntenTextiel en haar kan door benzoylperoxide verbleken.Intensief contact met zonlicht en uv-straling vermijden.

bèta-2-sympathicomimetica (per inhalatie)WerkzaamheidAstma bij volwassenen Zeer effectieve bronchodilatatoren bij astma en copd. Werken bij jongeren iets beter dan ipratropium-bromide.WerkingVoor acute benauwdheid zijn de langwerkende preparaten niet geschikt. Middellangwerkende preparaten (salbutamol, fenote-rol, terbutaline) werken 3-6 uur, langwerkende 12 uur (salmeterol, formoterol).BijwerkingenTremoren, hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid. Bij hoge do-seringen tachycardie en aritmie.InteractiesBètablokkers kunnen het effect antagoneren.


344

bètablokkersWerkzaamheidAngststoornissenMigraine bij volwassenen Bètablokkers zijn bij maximaal twee derde van de patiënten effectief.Angina pectoris, stabiel Door bètablokkers worden aanvallen van angina pectoris en ‘stille’ ischemie voorkomen, of nemen de fre-quentie, duur en ernst ervan af. Er is geen effect op de mortaliteit aangetoond.Atriumfi brilleren Bètablokkers zijn zowel in rust als bij inspan-ning effectief in het verlagen van de ventrikelfrequentie.Beleid na myocardinfarct Bètablokkers verminderen de kans op sterfte en een recidief hartinfarct.Cardiovasculair risicomanagement (cvrm) Bij hypertensie kan eenmaal daags gedoseerd worden. Beoordeling van het antihy-pertensieve effect is na 6 weken mogelijk. Ze verlagen de bloed-druk. Vermindering van cardiovasculaire morbiditeit en mortali-teit is aangetoond; het effect op cerebrovasculaire accidenten is het meest uitgesproken.Essentiële tremor Propranolol geeft een signifi cante vermindering van de tremor in vergelijking met placebobehandeling.WerkingNiet-selectieve bètablokkerende sympathicolytica (propanolol, sotalol) blokkeren de bèta-1- en bèta-2-receptoren. Selectieve bè-tablokkers (metoprolol, atenolol, bisoprolol) remmen voorname-lijk de bèta-1-receptoren.BijwerkingenMoeheid, verminderde inspanningstolerantie, bronchoconstric-tie, koude handen en voeten, Raynaud-fenomeen, potentiestoor-nissen, decompensatio cordis, slaapstoornissen, angstige dro-men, depressie.InteractiesCombinaties met calciumantagonisten kunnen het antihyperten-sieve effect versterken en combinatie met verapamil en diltiazem kunnen een versterkte vertraging van de av-geleiding geven. Neu-roleptica en bètablokkers kunnen elkaars concentratie verhogen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


345

nsaid’s kunnen het bloeddrukverlagende effect van bètablokkers verminderen.Contra-indicatiesNiet geven bij hypotensie, bradycardie, av-block, sick-sinus-syn-droom, ziekte van Raynaud, perifeer arterieel vaatlijden en meta-bole acidose.AandachtspuntenBètablokkers worden langzaam afgebouwd om te voorkomen dat een tijdelijke sympathische hyperactiviteit ontstaat: een week halve dosering, vervolgens een week kwart dosering.Niet gebruiken bij niet adequaat behandeld hartfalen. Bij astma en copd en bij insuline-afhankelijke diabetes mellitus alleen bèta-1-selectieve bètablokkers gebruiken (symptomen van hypoglyke-mie kunnen gemaskeerd worden).

biguanidenWerkingMetformine remt de glucoseproductie in de lever en verbetert de insulinegevoeligheid van de perifere weefsels. Metformine geeft een verlaging van het nuchtere glucosegehalte van ongeveer 3 mmol/l.BijwerkingenGastro-intestinale bijwerkingen komen regelmatig voor (bij 10-30%): anorexie, misselijkheid, buikpijn en diarree (vaak voor-bijgaand); soms metaalsmaak; zelden lactaatacidose.Interactiesace-remmers kunnen in het begin het hypoglykemische effect versterken. mao-remmers kunnen een hypoglykemisch effect te-weegbrengen. Corticosteroïden en thiazidediuretica hebben een bloedglucoseverhogend effect.Contra-indicatiesErnstige leverinsuffi ciëntie, ernstig nierfalen, hypoxie bij hartfa-len of copd, slechte voedingstoestand, fors alcoholgebruik en ern-stige infectieziekte.AandachtspuntenDosering geleidelijk opbouwen om bijwerkingen te vermijden.


346

bisfosfonatenWerkingBisfosfonaten (alendroninezuur, risedroninezuur) hebben een remmend effect op de botafbraak.BijwerkingenMaagklachten, slokdarmbeschadiging (erosies, ulceraties).Contra-indicatiesNiet geven bij een distale slokdarmstenose, bij nierfalen en bij hy-pocalciëmie.AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij maagbloeding in verleden, twee of meer ulcera in de laatste 5 jaar, refl ux- of ulcusklachten en gastritis.

bupropionWerkzaamheidStoppen met roken Bupropion is effectief gebleken bij ondersteu-ning van stoppen met roken. Gemiddelde scores voor 12 maan-den abstinentie: or = 2,0; nnt = 11.BijwerkingenHoofdpijn, slapeloosheid, droge mond, duizeligheid, buikpijn, misselijkheid; soms bloeddrukverhoging, angina pectoris, hart-kloppingen, visusstoornissen, opwinding en angst.InteractiesNiet combineren met mao-remmers.Contra-indicatiesZwangerschap, levercirrose, epilepsie; in anamnese: bipolaire stoornis, anorexia of boulimia nervosa.AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij combinatie met antidepressiva, antipsychotica, antihistaminica, sommige anti-arhytmica, anti-malariamiddelen, anti-epileptica, tramadol, chinolonen, theofyl-line, cimetidine en systemische corticosteroïden. Dan niet meer dan 150 mg dd geven.Tussen 2 innamen interval van ten minste 8 uur aanhouden. Geen borstvoeding geven.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


347

buspironWerkzaamheidAngststoornissen Bij gegeneraliseerde angststoornis is buspiron werkzaam, hoewel de onderzoeksresultaten erg verschillend zijn.WerkingDe anxiolytische werking treedt langzaam in 3-4 weken in. Heeft geen sedatieve of anticonvulsieve eigenschappen.BijwerkingenDuizeligheid, hoofdpijn, nervositeit, zweten, maag-darmstoor-nissen, dysforie, opwinding, moeheid, verwardheid, tachycardie, tremoren, droge mond en wazig zien kunnen voorkomen. Zelden: allergische reacties, extrapiramidale stoornissen, hallucinaties, ataxie en epileptische aanvallen.InteractiesIn combinatie met mao-remmers kan hypertensie optreden.Kan interacteren met medicamenten met een remmende invloed op cyp3a4 (diltiazem, verapamil, itraconazol, erytromycine): ge-ven een verhoging van de buspironspiegel; daarom dosering ver-lagen en combinatie met grapefruitsap vermijden.AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij epilepsie.

calciumantagonistenWerkzaamheidAngina pectoris, stabiel Calciumantagonisten verhogen de in-spanningstolerantie en verlagen de aanvalsfrequentie. Voor de in-dicatie angina pectoris worden met name diltiazem en verapamil gebruikt. Er is geen effect op de mortaliteit aangetoond.Raynaud-fenomeen In een placebogecontroleerd onderzoek had-den de patiënten in de nifedipinegroep (30 tot 60 mg per dag) ge-middeld 0,20 aanvallen ten opzichte van 0,46 aanvallen per dag in de placebogroep. In andere rct’s werd bij nifedipine en andere dihydropyridinepreparaten circa 50% reductie in frequentie van aanvallen gevonden.Wintertenen/perniones Spaarzaam onderzoek geeft aan dat nife-dipine retard (20 tot 60 mg per dag) enig effect heeft bij perniones. Langwerkende calciumantagonisten hebben de voorkeur.


348

Nifedipine is in Nederland wel voor het fenomeen van Raynaud maar niet voor perniones geregistreerd.Atriumfi brilleren Verapamil en diltiazem zijn zowel in rust als bij inspanning effectief in het verlagen van de ventrikelfrequentie.Cardiovasculair risicomanagement (cvrm) Ter verlaging van de systolische bloeddruk is de werkzaamheid van de langwerkende dihydropyridinen (nifedipine retard, amlodipine, nitrendipine) op het terugdringen van hart- en vaatziekten aangetoond.WerkingCalciumantagonisten werken vaatverwijdend.BijwerkingenRoodheid van het gelaat (fl ush), hoofdpijn, duizeligheid, hypo-tensie, lichte hartkloppingen, maag-darmstoornissen, refl ux-klachten, enkeloedeem, vermoeidheid en huidreacties. Bij vera-pamil en diltiazem worden bradycardie en geleidingsstoornissen gemeld.Interacties− Combinatie met bètablokkers en verapamil en diltiazem kun-

nen een versterkte vertraging van de av-geleiding veroorzaken.− De concentratie van digoxine kan stijgen bij gelijktijdig ge-

bruik.− De combinatie met lithium kan neurotoxiciteit veroorzaken.− Cimetidine en ranitidine kunnen de plasmaspiegel verhogen.− Carbamazepine- en theofyllineconcentraties kunnen stijgen bij

gelijktijdig gebruik van verapamil en diltiazem.Contra-indicatiesNiet geven bij hypotensie, recent hartinfarct en bij instabiele an-gina pectoris.AandachtspuntenBij tweede- of derdegraads av-blok, sick-sinus-syndroom, wpw-syndroom, bradycardie (< 40 slagen/min) geen verapamil of dil-tiazem gebruiken.

calciumpreparatenWerkingDienen als suppletietherapie.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


349

BijwerkingenMaagklachten, obstipatie, bij te royale suppletie niersteenvor-ming.InteractiesCalciumzouten verminderen de resorptie van tetracycline.Aandachtspunten500 mg elementair calcium komt overeen met 1250 mg calcium-carbonaat of 2000 mg calciumcitraat of 5500 mg calciumgluco-naat.

carbamazepineWerkzaamheidNeuropathische pijn De werkzaamheid blijkt uit klinische erva-ring, maar is ook aangetoond bij diabetische neuropathie en bij trigeminiusneuralgie.BijwerkingenVaak voorkomende bijwerkingen zijn neurotoxische verschijn-selen zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, sufheid, moe-heid, dubbelzien en ataxie. Twee uur na inname zijn deze ver-schijnselen het ergst.Dosisafhankelijke reacties zijn: huidafwijkingen, gepaard met koorts, komen bij 5-10% van de patiënten voor, vooral in het be-gin van de behandeling. Bij 7% van de volwassenen en 12% van de kinderen komt een reversibele en voorbijgaande leukopenie voor, die zelden aanleiding geeft tot klinische verschijnselen.InteractiesGeeft inductie van de leverenzymen cyp2C9 en cyp3a4; vandaar interactie met diverse andere anti-epileptica: verhoogt de elimi-natie hiervan, ook van orale coagulantia, orale anticonceptiva, vitamine D en acetylsalicylzuur.Contra-indicatiesAtrioventriculiar blok of verlengd pq-interval; beenmergdepressie in anamnese.AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij ouderen en bij ernstige ziekten van hart, lever en nieren.


350

cefalosporinenWerkzaamheidGonorroe De werkzaamheid van cefalosporinen (zoals cefotaxim en cefuroximaxetil) bij gonorroe is aangetoond. Resistentie komt nauwelijks voor.WerkingBactericide breedspectrumcefalosporine.Uitscheiding voornamelijk via de nieren.Werkingsspectrum:– grampositieve en merendeel van gramnegatieve bacteriën;– ongevoelig zijn onder andere Listeria, Clostridium diffi cile, Le-

gionella pneumophila, Treponema pallidum, Mycoplasma en Chlamydia.

BijwerkingenMaag-darmstoornissen (misselijkheid, braken, buikpijn, diarree), overgevoeligheidsreacties, geneesmiddelkoorts.Bij injectie van cefotaxim kan een lokale reactie optreden; fl ebitis, pijn, verharding van weefsel.Contra-indicatiesOvergevoeligheid voor cefalosporinen.AandachtspuntenCefotaxim-injectie diep in de gluteusspier toedienen.Voorzichtigheid is geboden bij penicilline-allergie; kruisallergie tussen penicillinen en cefalosporinen komt in 10% van de geval-len voor.

chinolonenWerkingWerkingsspectrum:– de meeste gramnegatieve bacteriën (inclusief Neisseria gonor-

rhoeae en Pseudomonas aeruginosa); – sommige grampositieve bacteriën (stafylokokken);– Campylobacter, Chlamydiae (niet norfl oxacine), Legionella;– veel minder gevoelig zijn streptokokken (inclusief pneumokok-

ken), enterokokken, Mycoplasma;– weinig gevoelig tot resistent zijn anaerobe bacteriën.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


351

BijwerkingenMaag-darmklachten (3-6%) en neurologische bijwerkingen (1-4%) als hoofdpijn, duizeligheid, slaperigheid, paresthesieën, slaapstoornis, verwardheid, psychose; zelden convulsies en hal-lucinaties. (Allergische) huidreacties (0,5-2%) inclusief fotosensi-bilisatie en zelden leverfunctiestoornissen, acute nierinsuffi ciën-tie, artralgieën, tendinitis en peesruptuur (< 1%).InteractiesPipemidinezuur, perfl oxacine en ciprofl oxacine kunnen het me-tabolisme van theofylline remmen. Gelijktijdige inname van alu-minium, magnesium of ijzer bevattende zouten of sucralfaat ver-mindert de resorptie. De fl uorochinolonen (cipro-, nor- en ofl oxa-cine) kunnen de werking van orale anticoagulantia versterken.Contra-indicatiesZwangerschap, lactatie, leeftijd < 16 jaar.AandachtspuntenNiet geven bij (actuele) tendinitis. De effectiviteit van chinolonen bij gonorroe is beperkt door de toegenomen resistentie van gono-kokken tegen chinolonen.

cholesterolsyntheseremmersWerkingHet effect van de statines (zoals simvastatine, pravastatine en atorvastatine) begint binnen een week en is maximaal na 4-6 we-ken.BijwerkingenMisselijkheid, dyspepsie, obstipatie, maag- en darmkrampen, buikpijn, diarree en fl atulentie (bij 0,5-1%), spierpijn. Stijging trans-aminasen; therapie staken bij blijvende verhoging van > 3 maal de normale waarde. In combinatie met nicotinezuur(derivaten) en fi braten neemt de kans op myopathie toe.InteractiesHet effect van cumarinederivaten neemt iets toe: controleer anti-stolling. Digoxinespiegel kan gering stijgen.


352

clonidineWerkzaamheidClimacteriële klachten Clonidine heeft bij overgangsklachten een gunstige invloed op opvliegers en transpireren.WerkingClonidine is een centraal aangrijpend middel dat naast een anti-hypertensieve werking ook vermindering geeft van het effect van vasoconstrictieve en vasodilatatoire stimuli.BijwerkingenSedatie, onrust, slapeloosheid, droge mond, obstipatie, exan-theem en orthostatische hypotensie en bij hogere dosis moeheid.InteractiesVersterkt de werking van sederende middelen.AandachtspuntenClonidine is geregistreerd voor vasomotorische klachten (fl ushes en transpireren) in de overgang, maar niet voor de indicatie hy-perhidrosis.

colchicineWerkzaamheidJicht Colchicine geeft bij 80% van de patiënten binnen 24 uur ver-betering bij een acute jichtaanval.BijwerkingenMisselijkheid, braken, buikkrampen en diarree. Bij overdosering diarree met bloed, hematurie en nierbeschadiging.InteractiesCimetidine, erytromycine en tolbutamide kunnen de plasmaspie-gels van colchicine verhogen.AandachtspuntenHeeft een smalle therapeutische breedte.

corticosteroïd-zure oordruppelsBijwerkingenContactallergie.AandachtspuntenBij trommelvliesperforatie geen corticosteroïd(-zure) oordrup-pels voorschrijven.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


353

corticosteroïd oogdruppelsWerkingZeer effectief bij allergische conjunctivitis.BijwerkingenSoms prikkelend of branderig gevoel. Overgevoeligheid kan voor-komen. Na langdurig gebruik kunnen glaucoom en een subcap-sulair posterieur cataract optreden.Contra-indicatiesInfectieuze en ulcereuze oogaandoeningen; keratitis dendritica.AandachtspuntenTijdens gebruik geen zachte contactlenzen dragen.

corticosteroïden (dermaal)WerkzaamheidHemorroïden Er is geen gecontroleerd onderzoek bekend naar het gebruik van lokale corticosteroïden bij hemorroïden.Constitutioneel eczeem Corticosteroïden: klasse-1- en -2-cortico-steroïden lijken even werkzaam als teerpreparaten.Seborroïsch eczeem De effectiviteit van lokale corticosteroïden is ongeveer gelijk aan die van ketoconazol (ongeveer 80%).Psoriasis Voor voldoende effect zijn klasse 3 en 4 nodig. Klasse 4 geeft bij 70-95% van de patiënten na 2 weken een aanzienlijke ver-betering.Dermatitis solaris/zonneallergie In een kleine rct is lokale appli-catie van corticosteroïden (betamethason) effectief gebleken.Pruritus senilis Dermale corticosteroïden blijken een jeukstil-lende werking te hebben. Onderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus senilis ontbreekt.Pruritus ani In een rct wordt de werking van hydrocortison 0,25% vergeleken met hydrocortison 1,0%, zinkoxide en een neutrale wateroplosbare zalf. De hydrocortison 1,0% werkt het beste.BijwerkingenLokaal: atrofi e, gemakkelijk te beschadigen huid, hypopigmenta-tie, ecchymosen, teleangiëctasieën, striae (irreversibel), rosacea, dermatitis perioralis, acne, verhoogde infectiegevoeligheid, mas-kering van bacteriële, virus- en schimmelinfecties. Contactaller-gie.


354

Voor systemische bijwerkingen wordt verwezen naar Corticoste-roïden.InteractiesToevoegen van huidverwekende componenten of aanbrengen van occlusie versterkt de werking en bijwerkingen.AandachtspuntenDe dermale corticosteroïden worden ingedeeld naar sterkte in de klassen 1 t/m 4.Maximale hoeveelheden per week:– klasse-1-steroïden (hydrocortisonacetaat) bij volwassenen

geen beperking; bij kinderen boven 2 jaar 60 g, tot 2 jaar 30 g;– klasse-2-steroïden (triamcinolonacetonide) bij volwassenen

100 g; bij kinderen boven 2 jaar 60 g, tot 2 jaar 30 g;– klasse-3-steroïden (betamethasonvaleraat, difl ucortolon) bij

volwassenen 100 g; bij kinderen boven 2 jaar 50 g, tot 2 jaar 30 g;– klasse-4 steroïden (clobetasol, betamethasondipropionaat)

maximaal 50 g per week.Toevoegen van huidverwekende componenten of aanbrengen van occlusie versterkt de werking en bijwerkingen.

corticosteroïden (injectie)WerkzaamheidJicht Corticosteroïden hebben een krachtige anti-infl ammatoire werking. Een intra-articulaire injectie werkt binnen 24 uur, van orale behandeling is binnen 2 dagen effect te verwachten.Epicondylitis Door lokale injecties met een corticosteroïd (evt. in combinatie met een anestheticum) kan de pijn verminderen. Een verkorting van de ziekteduur is niet aangetoond. Het aantal injec-ties per jaar dient beperkt te blijven tot 5.Schouderklachten Een lokale injectie met een corticosteroïd in de subacromiale ruimte of in het glenohumerale gewricht is werk-zaam gebleken (zie nhg-Standaard Schouderklachten).Bursitis prepatellaris en olecrani In een onderzoek bij niet-geïn-fecteerde bursitis olecrani bleek lokaal toegediend methylpredni-solonacetaat 20 mg effectief te zijn.Hielpijn/calcaneodynie Bij fasciitis plantaris is een gering effect van corticosteroïd-injecties aangetoond. Van andere medicamen-

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


355

teuze therapie is geen effect aangetoond.Chalazion Met corticosteroïd-injecties worden succespercenta-ges gegeven van 40-80%. Wanneer bij een recidief binnen 2 weken opnieuw geïnjecteerd werd, wordt een succespercentage bereikt van 90%. In twee latere onderzoeken werd een succespercentage van 75% resp. 90% vermeld.WerkingVoor injecties worden vaak methylprednisolon en triamcino-lonacetonide gebruikt.BijwerkingenDe meest voorkomende bijwerkingen van injecties zijn: opvlie-gers (fl ushes) en 1 tot 3 dagen meer pijn.Lokale corticosteroïd-injecties kunnen lokale roodheid veroorza-ken. Andere bijwerkingen zijn zeldzaam.Na corticosteroïd-injecties in een pees is een grotere kans op een peesruptuur alleen in dierproeven aangetoond.

corticosteroïden (neusspray)Werkzaamheid(Niet-)allergische rhinitis Beclometason, budesonide, mometa-son en fl uticason neusspray verminderen alle symptomen van (niet-)allergische rhinitis; beter werkzaam dan cromonen en anti-histaminica.BijwerkingenVorming van bloedkorsten in de neus en zelden bloedneus.AandachtspuntenBij gebruik van oplossingen gaat minder werkzame stof verloren dan bij aerosolen.

corticosteroïden (oraal)WerkzaamheidReumatoïde artritis Orale corticosteroïden doen de functionele capaciteit bij reumatoïde artritis toenemen.Dermatitis solaris/zonneallergie In een kleine rct naar het effect van orale toediening van prednisolon (1 dd 25 mg gedurende 7 dagen) bij 20 patiënten met ple werd enige effectiviteit aange-toond.


356

WerkingPredniso(lo)n heeft pas na 4-8 uur een klinisch effect, dat 12-36 uur aanhoudt. Glucocorticoïde effecten zijn anti-infl ammatoir, immunosuppressief en antiprurigineus. Het anti-infl ammatoire effect is aspecifi ek; er vindt ontstekingsremming plaats ongeacht de achterliggende oorzaak. Zowel vroege als late ontstekingsver-schijnselen worden beïnvloed. Het immunosuppressieve effect uit zich voornamelijk op de cellulaire en in mindere mate op de humorale immuniteit.BijwerkingenBij hoge doses verhoogde infectiegevoeligheid. Perifeer katabole effecten: vermindering van spiermassa, negatieve stikstofbalans, osteoporose, aseptische botnecrose, ecchymosen, huidatrofi e, striae, vertraagde wondgenezing. Verminderde lengtegroei, hy-perglykemie, vollemaansgezicht, gewichtstoename, stemmings-veranderingen als euforie, maar ook depressie, angst, slapeloos-heid, rusteloosheid, cataract, glaucoom, hirsutisme en secun-daire amenorroe. Oedeem, hypokaliëmie, hypertensie, alkalose en hartfalen.InteractiesFenytoïne en carbamazepine kunnen de afbraak versnellen, co-lestyramine kan de opname verminderen. Oestrogenen en orale anticonceptiva kunnen het effect versterken. Corticosteroïden kunnen de eliminatie van salicylaten verhogen.Contra-indicatiesNiet gebruiken bij het syndroom van Cushing en bij vaccinaties met verzwakt levend virus.AandachtspuntenBij diabetes mellitus de glucosespiegel controleren (corticostero-iden hebben een diabetogeen effect).Bij hogere doseringen en een ulcus pepticum in de anamnese, of bij gelijktijdig gebruik van een nsaid, een protonpompremmer toevoegen.Voorzichtigheid is geboden bij virus- en schimmelinfecties, bij tropische worminfecties, bij osteoporose en bij patiënten met een psychiatrische voorgeschiedenis.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


357

corticosteroïden (per inhalatie)WerkzaamheidAstma bij volwassenen Inhalatiecorticosteroïden (beclometason, budesonide, fl uticason) verminderen de infl ammatie bij astma effectief. Een versnelde afname van de longfunctie bij astma wordt door corticosteroïden geremd. Effecten zijn pas maximaal na enige maanden behandeling. De werkzaamheid is minder bij roken.COPD Inhalatiecorticosteroïden zijn als proefbehandeling alleen gewenst bij veel klachten (hoesten, kortademigheid) en frequente exacerbaties. De effecten bij copd op lange termijn zijn niet dui-delijk.Astma bij kinderen Inhalatiecortosteroïden zijn de meest werk-zame anti-infl ammatoire middelen bij astma en worden gebruikt ter vermindering van de ontsteking van de luchtwegen waardoor de symptomen verminderen en de longfunctie verbetert.BijwerkingenLokale bijwerkingen: dysfonie, hoesten, keelpijn, orofaryngeale candidiasis (mond spoelen na inhalatie). Bij ouderen verhoogde kans op onderhuidse hematomen en incidenteel cataract. Bij kin-deren kans op groeivertraging.AandachtspuntenNa gebruik mond spoelen en spoelsel uitspugen en slok water drinken.

cromonenWerkzaamheidAstma bij volwassenen Cromoglicinezuur en nedocromil zijn minder werkzaam dan inhalatiecorticosteroïden en worden niet meer geadviseerd.Allergische rhinitis Als neusspray werkzaam tegen alle symptomen behalve tegen obstructie; minder werkzaam dan corticosteroïden en antihistaminica, en hebben daarom geen voorkeur.BijwerkingenInhalatie: irritatie van de keel, hoesten, hoofdpijn, misselijkheid.Neusspray: zelden voorbijgaande irritatie van het neusslijmvlies.Oogdruppels: voorbijgaande irritatie van de ogen.


358

desmopressineWerkzaamheidEnuresis nocturna Heeft beperkt succes (dus garandeert ook geen droge nachten). Percentage minder natte nachten tijdens gebruik van desmopressine varieert tussen 10 en 65. Grote terugval na sta-ken van de behandeling.BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, maagpijn, rhinitis, epi-staxis, psychiatrische reacties en convulsies.AandachtspuntenVochtinname ’s avonds vanaf 1 uur voor tot 8 uur na de toedie-ning beperken in verband met kans op waterintoxicatie/hypona-triëmie.

digoxineWerkzaamheidHartfalen Bij hartfalen en een sinusritme heeft digoxine een posi-tief effect op de symptomen van hartfalen. Digoxine is werkzaam bij hartfalen met atriumfi brilleren.WerkingDigoxine heeft een beperkte therapeutische breedte: er wordt ge-streefd naar een plasmaspiegel tussen 0,5 en 2,0 microgram.BijwerkingenZijn dosisgerelateerd en kunnen wijzen op overdosering. Vermin-derde eetlust, misselijkheid, braken, sufheid, duizeligheid, ver-anderd kleurenzien, wazig zien en fotofobie. Ritmestoornissen als ventriculaire extrasystolie, nodale tachycardie, av-geleidings-stoornissen.InteractiesVerlaging van de plasma-kaliumspiegel vergroot de gevoeligheid voor digoxine: pas hiervoor op bij combinatie met een diureti-cum: geef zo nodig een kaliumsparend diureticum.Calciumantagonisten verminderen het inotrope effect en verlen-gen de av-geleiding.Contra-indicatiesNiet geven bij bradyaritmische stoornissen en bij hypertrofi sche cardiomyopathie.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


359

AandachtspuntenHalveer dosering bij creatinine boven normaalwaarde, leeftijd > 80 of gewicht < 55 kg. Controleer jaarlijks de creatinine- en kali-umconcentratie

ditranol (antrachinonderivaat)WerkingGoed werkzaam bij psoriasis, vergelijkbaar met lokale corticoste-roïden. BijwerkingenVerkleuring van huid en kleding, huidirritatie rond laesie, jeuk en erytheem.AandachtspuntenContact met gezonde huid, gezicht, ogen, behaarde hoofdhuid en lichaamsplooien mijden.

diuretica (kaliumsparend)WerkzaamheidHartfalen Hartfalen: spironolacton toegevoegd aan onder andere een diureticum en ace-remmer vermindert de kans op sterfte bij patiënten met matig of ernstig hartfalen.WerkingTriamtereen, amiloride: kaliumsparend diureticum met zwak diu retische werking.Spironolacton: werkt vooral in distale tubulus door competitief antagonsme met aldosteronBijwerkingenHyperkaliëmie, misselijkheid en braken.Bij spironolacton: gynaecomastie.InteractiesCombinatie met ace-remmer verhoogt het risico op hyperkalië-mie vooral bij verminderde nierfunctie. In combinatie met thiazi-dediuretica kunnen elektrolytstoornissen optreden. Bij dm kan de insulinebehoefte wijzigen. Effect van antihypertensiva kan wor-den versterktSpironolacton: salicylaten kunnen diuretisch effect verminderen,


360

effect van orale anticoagulantia neemt af, renale uitscheiding van digoxine kan afnemen.Contra-indicatiesHyperkaliëmie, hyponatriëmie, acute en chronische nierinsuffi ci-entie (creatinineklaring < 25 ml/min), ernstige leverinsuffi ciëntieAandachtspuntenNierinsuffi cientie vormt een relatieve contra-indicatie. Bepaal re-gelmatig het kalium bij gelijktijdig gebruik van een ace-remmer.

diuretica (lis-)WerkzaamheidHartfalen De effectiviteit van furosemide is uit klinisch onderzoek gebleken.WerkingMiddelen als furosemide en bumetanide werken snel en kort: Zij geven frequente mictie gedurende een half uur tot 6 uur na in-name.BijwerkingenHypokaliëmie, hyponatriëmie, dehydratie, zelden hyperglyke-misch of hyperuremisch effect. Bij prostaathypertrofi e bestaat het gevaar van urineretentie bij het opwekken van snelle diurese.Interacties– nsaid’s kunnen het diuretische effect verminderen: controleer

het lichaamsgewicht.– Bij combinatie met een ace-remmer bestaat gevaar op ernstige

hypotensie: stop lisdiureticum eerst enkele dagen.– Lisdiuretica en thiazidediuretica versterken elkaars effect.AandachtspuntenPas op voor urineretentie bij opwekken van snelle diurese bij prostaathyperplasie.

diuretica (thiazide-)WerkzaamheidHartfalen Chronisch hartfalen: de effectiviteit van de onderhouds-behandeling met diuretica is in klinische studies overtuigend aan-getoond. Gegevens over mortaliteitsreductie zijn niet bekend.Cardiovasculair risicomanagement (cvrm) Morbiditeit en morta-

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


361

liteit van hart- en vaatziekten worden gereduceerd. Effect op de preventie van cerebrovasculaire accidenten is het meest uitge-sproken.WerkingMiddelen als hydrochloorthiazide en chloortalidon werken matig diuretisch, kaliuretisch en natriuretisch.BijwerkingenVerlaging van het kaliumgehalte, verminderde glucosetolerantie, verhoging urinezuurspiegel.InteractiesBij toevoegen van ace-remmer aan therapie bestaat kans op ern-stige hypotensie: stop diureticum 2-3 dagen voor start ace-rem-mer. nsaid’s verminderen het bloeddrukverlagende effect. Gelijk-tijdig gebruik met corticosteroïden kan hypokaliëmie geven. Bij gelijktijdig gebruik met lithium is er kans op lithiumintoxicatie.AandachtspuntenJicht en digoxinegebruik zijn relatieve contra-indicaties. Niet geven bij ernstige nierinsuffi cientie (creatinineklaring < 30 ml/min).

dopamineagonistenWerkzaamheidParkinson (ziekte van) Middelen als pergolide, cabergoline, lisuride en bromocriptine zijn minder werkzaam dan dopamine-precursors. Ze verhogen de werkzaamheid van dopamineprecur-osors.BijwerkingenIn het begin van de behandeling: misselijkheid en braken. Car-diovasculaire bijwerkingen zijn dosisafhankelijk: bij lage doses orthostatische hypotensie, hoofdpijn en syncope; bij hoge doses koude extremiteiten, spierkrampen in benen, fl ushing, hypoten-sie, incidenteel angina pectoris, hartinfarct en bradycardie. Bij hoge doses voorts verwardheid, hallucinaties, wanen en duizelig-heid.InteractiesNeuroleptica en metoclopramide kunnen de werking tegengaan.


362

Aandachtspunten– Pas op orthostatische hypotensie.– Tabletten tijdens de maaltijd innemen.

dopamine-antagonistenWerkzaamheidMigraine bij volwassenen Anti-emetica zoals domperidon en meto-clopramide verhogen de resorptie en effectiviteit van analgetica.WerkingDomperidon en metoclopramide werken binnen 15-30 minuten na orale inname, bij rectale toediening na 1-2 uur. Ze zijn werk-zaam bij de symptomatische behandeling van misselijkheid en braken.BijwerkingenMetoclopramide: sedering, diarree of obstipatie, extrapiramidale verschijnselen, vaker bij jonge vrouwen en ouderen.Domperidon: voorbijgaande darmkrampen, bij kinderen soms extrapiramidale reacties, zelden acute urineretentie.Contra-indicatiesNiet geven bij een bloeding in het maag-darmkanaal, bij darmob-structie en bij ernstige leverfunctiestoornis.AandachtspuntenMetoclopramide tabletten niet < 15 jaar (in zetpil niet < 10 jaar). Domperidon liever niet < 1 jaar.

dopamineprecursorsWerkzaamheidRestless legs Uit de vele kleine onderzoeken kunnen geen duide-lijke conclusies worden getrokken. In twee reviews wordt vastge-steld dat dopaminerge middelen bij rls vermindering van (vooral subjectieve) klachten geeft zoals verbetering van de slaapkwali-teit. Dit geldt zowel voor levodopa/carbidopa als voor de dopami-neagonisten cabergoline en pergolide.Parkinson (ziekte van) Zijn de meest werkzame Parkinson-mid-delen. Verbetering van bradykinesie en rigiditeit treedt snel in en zet door in het eerste jaar van behandeling. Tremor verbetert ook meestal snel en kan ook in het tweede jaar nog afnemen. De werk-

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


363

zaamheid neemt na verloop van tijd af. Bij langdurige behande-ling neemt therapeutische breedte af: afname van werkzaamheid aan einde van doseringsinterval en toename van bijwerkingen bij piekplasmaspiegels. Dit is enigszins op te vangen door totale dagdosis over meer porties te verdelen (of door controlled-release preparaat).BijwerkingenIn het begin: misselijkheid, braken, anorexie, orthostatische hy-potensie en voorbijgaande fl ushing. Voorts onwillekeurige bewe-gingen van tong, lippen, kaken en later extremiteiten. Zelden car-diovasculaire stoornissen en bloedbeeldafwijkingen. Bij patiënten met cardiale stoornissen: ventriculaire aritmieën en hypertensie. Na 1-3 jaar dyskinesieën. On-off-verschijnsel: onafhankelijk van plasmaspiegel plotselinge verstarring gevolgd door hyperkinesie. Langdurige behandeling: slaapstoornissen, verwardheid, depres-sie, nachtmerries en psychotische verschijnselen.InteractiesNeuroleptica, fenytoïne, benzodiazepinen en eiwitrijk dieet kun-nen werkzaamheid verminderen. Gelijktijdig gebruik met mao-a-remmer kan hypertensie geven.

ergotaminepreparatenWerkzaamheidMigraine bij volwassenen Ergotamine is bij ongeveer de helft van de patiënten effectief. Bij een derde van de patiënten komt de mi-graine binnen 24-48 uur terug.BijwerkingenBraken, misselijkheid, diarree, buikkrampen, algehele malaise, spierkrampen, paresthesieën. Door vasoconstrictie cardiovascu-laire bijwerkingen in het bijzonder bij perifeer vaatlijden.Contra-indicatiesNiet geven bij hypertensie, coronairlijden en ander arterieel vaat-lijden.AandachtspuntenBij langdurig gebruik kan ergotamine-afhankelijke hoofdpijn ont-staan. Door stoppen van de medicatie verdwijnen de symptomen meestal na 72 uur.


364

foliumzuurWerkingToedienen van foliumzuur vult het tekort in de voeding aan.BijwerkingenDeze treden uiterst zelden op en kunnen bestaan uit overgevoe-ligheidsreacties.InteractiesToediening van foliumzuur bij foliumzuurdefi ciëntie en fenytoï-negebruik kan de fenytoïneconcentratie signifi cant doen dalen.AandachtspuntenToediening van (alleen) foliumzuur aan een patiënt met een vi-tamine-B12-defi ciëntie en neurologische stoornissen als gevolg hiervan, kan deze niet laten verdwijnen.

fosfodi-esterase-5-remmersWerkingpde-5-remmers remmen het cgmp waardoor de arteriële bloed-doorstroming toeneemt en de gladde spiercellen verslappen. Daardoor houdt een erectie ook langer aan.BijwerkingenVaak: hoofdpijn, blozen, dyspepsie, misselijkheid, verstopte neus en duizeligheid. (Deze bijwerkingen treden vooral in het begin op en kunnen na gebruik van enkele pillen verminderen of verdwij-nen.)Soms: palpitaties, gezwollen (pijnlijke) oogleden, spierpijn, visus-stoornissen.Zelden: langdurige erectie, priapisme, tensieschommelingen.InteractiesBij gebruik van alfablokkers, ritonavir, lopinavir, cyp3a4-remmers (cimetidine, claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketcona-zol, voriconazol, proteaseremmers) en grapefruitsap: dosering verlagen!pde-5-remmers versterken het hypotensieve effect van nitraten. Contra-indicatiesKlachten van hartfalen of angina pectoris (nyha klasse iii/iv), hy-potensie (rr < 90/50), doorgemaakt myocardinfarct of cva minder dan 6 maanden geleden, gebruik van nitraten of ‘poppers’.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


365

AandachtspuntenSildenafi l en vardenafi l werken relatief kort: 4-5 uur; tadalafi l werkt lang: tot 36 uur. Daarom is het innametijdstip bij tadalafi l minder belangrijk dan bij de andere middelen. De kortwerkende middelen moeten bij voorkeur op een lege maag worden ingeno-men (ten minste 3 uur na de maaltijd).De inwerktijd van pde-5-remmers is ca. 15 tot 40 minuten. Deze middelen zijn pas effectief na seksuele stimulatie en bij seksuele opwinding. De werkzaamheid is pas optimaal na 4 tot 6 maal een pil gebruikt te hebben.

fosfomycineWerkingWerkingsspectrum: zowel grampositieve (o.a. Staphylococcus au-reus en saprophyticus, Streptococcus faecalis) als gramnegatieve micro-organismen (Escherichia coli, Proteus mirabilis, Haemo-philus infl uenzae).BijwerkingenMaag-darmklachten, huidreacties.Contra-indicatiesNierfunctiestoornissen (creatinineklaring < 80 ml/min).

glucagonWerkingBij een glucagon-injectie subcutaan of intramusculair treedt het effect bij een hypoglykemisch coma binnen 15 minuten in.BijwerkingenMisselijkheid en braken, tachycardie (soms hypokaliëmie).

glucose-oplossingenWerkingHet intraveneus toedienen van een glucose-oplossing bij een hy-poglykemisch coma heeft doorgaans een snel effect: binnen 2-3 minuten komt de patiënt weer bij.BijwerkingenHet injecteren buiten het bloedvat kan een fl ebitis veroorzaken.


366

H2-receptorantagonistenWerkingH2-antagonisten (zoals ranitidine, cimetidine, famotidine, nizati-dine) zijn antihistaminica die de H2-receptoren in de maagmuco-sa blokkeren; daardoor neemt de zoutzuurproductie af en wordt de pepsinevorming geremd.BijwerkingenBij 1-3%: diarree, hoofdpijn, sufheid, vermoeidheid, spierpijn en obstipatie.InteractiesCimetidine remt de afbraak van theofylline, cumarinederivaten en fenytoïne in klinisch relevante mate; dosisaanpassing kan op zijn plaats zijn.

hoestprikkeldempende middelenWerkzaamheidHoesten Het bewijs voor de werkzaamheid van codeïne en nosca-pine is zeer mager.Bronchitis (acute) Het bewijs voor de werkzaamheid van codeïne en van noscapine is zeer mager.BijwerkingenCodeïne: sufheid, misselijkheid, obstipatie.Noscapine: heeft minder bijwerkingen dan codeïne en heeft daar-om de voorkeur.InteractiesAlcohol kan de centrale werking van codeïne versterken.AandachtspuntenBij kleine kinderen is codeïne gecontra-indiceerd in verband met remming van de ademhaling.

hydrochinonWerkzaamheidMelasma (chloasma) Gecontroleerd onderzoek naar het effect van hydrochinon bij chloasma is niet voorhanden.De werkzaamheid is bij diverse vormen van hyperpigmentatie slechts in zeer beperkte mate aangetoond.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


367

WerkingRemt de melaninesynthese in de melanocyt. De pigmentrijke huid bleekt sneller dan de normale huid.BijwerkingenLokaal brandend of prikkelend gevoel, jeuk, droge huid en rood-heid. Ook zijn sensibilisatie, lokale hypopigmentatie en para-doxale hyperpigmentaties beschreven.Contra-indicatiesOver het gebruik tijdens de zwangerschap bestaan onvoldoende gegevens om de schadelijkheid te beoordelen en wordt derhalve ontraden.AandachtspuntenZonlicht vermindert het effect van hydrochinon. Contact met slijmvliezen moet vermeden worden. De blekende werking kan reeds na weken optreden, maar meestal wordt pas na enkele maanden een effect bereikt.

hydrokinineWerkzaamheidNachtelijke spierkrampen Hydrokinine is effectief in het vermin-deren van het aantal, maar niet de ernst van de nachtelijke spier-krampen; deze verdwijnen niet door hydrokinine. Er is alleen kort-durend onderzoek beschikbaar en de resultaten zijn wisselend. De optimale dosering en behandelingsduur van hydrokinine bij nachtelijke spierkrampen kan niet onderbouwd worden.WerkingHydrokinine verlengt de refractaire periode van de spier en ver-laagt de excitatiedrempel waardoor de spier minder snel samen-trekt. Het verlaagt de prikkelbaarheid van de motorische eind-plaat waardoor de reacties op herhaalde zenuwstimulatie en op acetylcholine geringer zijn.BijwerkingenRegelmatig: hoofdpijn, tinnitus, duizeligheid (en vooral bij oude-ren toename van de valkans), bittere smaak en maag-darmklach-ten. Daarnaast is na kortdurend gebruik van therapeutische dose-ringen reversibel gehoorverlies beschreven. Ernstige overgevoelig-heidsreacties (hemolytisch uremisch syndroom) zijn zeldzaam.


368

InteractiesKinine kan de werking van anticoagulantia versterken en de toxi-citeit van digoxine verhogen.Contra-indicatiesHydrokinine kan schadelijk zijn als het tijdens zwangerschap wordt gebruikt. Het kan een abortus opwekken. Zeer hoge doses zijn teratogeen gebleken. Dus niet gebruiken tijdens zwanger-schap; ook niet tijdens lactatie.

hydroxipyridonen (lokaal)WerkingWerking is onbekend. Ciclopirox is werkzaam tegen schimmels en gisten.BijwerkingenLokale irritatie kan optreden; ook contactdermatitis is mogelijk.AandachtspuntenZacht inmasseren.

ijzerpreparatenWerkingOrale ijzerpreparaten: alle tweewaardige ijzerzouten (ferrofuma-raat, ferrosulfaat) zijn even effectief.Parenterale ijzerpreparaten Intramusculaire toediening geeft geen snellere stijging van het Hb dan orale toediening, maar wel een snellere aanvulling van de ijzervoorraden.BijwerkingenOrale ijzerpreparaten: obstipatie en diarree (beide dosisonafhan-kelijk), misselijkheid en braken (beide dosisafhankelijk). Zwarte verkleuring van de ontlasting.Bij maagklachten tabletten na de maaltijd innemen.Parenterale ijzerpreparaten: lokaal: pijn op injectieplaats, ontste-king en verkleuring van de huid. Algemeen: misselijkheid, braken, malaise, metaalsmaak.InteractiesH2-receptorantagonisten en antacida kunnen de opname van ij-zer verminderen. IJzer kan de opname van tetracyclinen, bifosfo-naten, chinolonen en methyldopa verminderen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


369

Tetracyclines en ijzerpreparaten minimaal 3 uur na elkaar inne-men.AandachtspuntenKinderen maximaal 3 mg ijzer per kg lichaamsgewicht.

imidazolenWerkzaamheidSeborroïsch eczeem Van de imidazolen is ketoconazol het meest effectief tegen Pityrosporum ovale.De effectiviteit van ketoconazol is ongeveer gelijk aan die van lo-kale corticosteroïden (ongeveer 80%).Erythrasma Imidazolderivaten zijn bij erythrasma werkzaam ge-bleken.Luieruitslag Heeft bij luieruitslag en vermoeden van secundaire Candida-infectie gunstig effect.Intertrigo Bij Candida-intertrigo is een imidazolderivaat goed werkzaam gebleken.WerkingMiconazol, clotrimazol en ketoconazol zijn fungistatisch werk-zaam tegen een breed spectrum van schimmels en gisten. Ketoco-nazol is het meest effectief tegen Pityrosporum ovale. Imidazolen hebben ook een lichte bactericide werking.BijwerkingenLokaal: irritatie, erytheem, branderigheid, jeuk en contactderma-titis.InteractiesOraal miconazol (ook de orale gel) kan het effect van anticoagu-lantia, orale bloedsuikerverlagende middelen en fenytoïne ver-sterken. Maagzuurverlagende middelen verminderen de resorp-tie van ketoconazol.Ketoconazol kan het effect van orale anticoagulantia en terfena-dine (cave artimieën) versterken.AandachtspuntenLokaal: contact met ogen, genitalia en beschadigde huid vermijden. Bij gebruik van miconazol orale gel bij zuigelingen dient de sus-pensie in gedeelten (met de vinger, wattenstaafje of speen) in de mond te worden verspreid om keelobstructie te voorkómen.


370

imiquimodWerkzaamheidCondylomata acuminata In een systematische review werd ge-vonden dat volledige genezing (zonder recidief) werd bereikt bij 37% van de met imiquimod behandelde groep vs 6% in de place-bogroep.WerkingImmuunmodulerend en antiviraal effect.BijwerkingenMeest frequent lokale reacties zoals erytheem, branderigheid, jeuk, huiderosie, ontvelling, schilfering, oedeem; systemische re-acties met griepachtige symptomen zijn gemeld.Contra-indicatiesZwangerschap.

indifferente huidmiddelenWerkzaamheidHemorroïden Er is geen gecontroleerd onderzoek gedaan naar het effect van indifferente preparaten.Contacteczeem In een systematische review bleek toepassing van indifferente vetcrèmes goed te helpen bij de behandeling van acute vormen van ortho-ergische contactdermatitis en tevens bij de preventie en behandeling van chronische vormen.Luieruitslag Heeft bij luieruitslag waarschijnlijk indrogende en beschermende werkingPruritus senilis Gecontroleerd onderzoek ontbreekt. De toepas-sing is gebaseerd op klinische ervaring.Droge huid/Xerosis Onderzoeken waarbij indifferente crèmes en zalven voor de indicatie droge huid met elkaar werden vergele-ken, zijn niet gevonden.Pruritus ani In een rct werd bij pruritus ani een zinkoxideprepa-raat vergeleken met een hydrocortisonpreparaat. Zinkoxide gaf wel enige verbetering, maar hydrocortison 1% gaf het beste resultaat.Dermatitis perioralis Een indifferente crème, zoals cremor ceto-macrogolis, kan de klachten soms verminderen. Er is geen onder-zoek bekend waarop een voorkeur voor een bepaald indifferent preparaat gebaseerd kan worden.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


371

WerkingIndifferente middelen als lotio alba fna en zinkoxidesmeersel fna (zinkolie) hebben een indrogende werking. Zinkolie en zinksulfaat-crème hebben ook een licht adstringerend en jeukstillend effect.Van sommige indifferente middelen wordt verondersteld dat ze een verzachtende, verkoelende en jeukstillende werking hebben. De meest gebruikte middelen hiervoor zijn lanettecrème, ceto-macrogolcrème, vaseline-lanettecrème, vaselinecetomacrogol-crème, vaseline-paraffi ne fna en unguentum leniens.Indifferente vetcrèmes en zalven gaan uitdroging van de huid te-gen. Preparaten met een hydraterende werking zijn vaselineceto-macrogolcrème fna en vaseline-lanettecrème fna.Zalven met een hydraterende werking zijn unguentum leniens (koelzalf) en unguentum aquosum (waterhoudende zalf fna); een sterk hydraterende werking hebben cetomacrogolzalf, lanettezalf en vaseline.BijwerkingenIn sommige indifferente preparaten wordt propyleenglycol als conserveermiddel gebruikt, hetgeen bij sommige patiënten een branderige irritatie kan geven. Propyleenglycol kan dan door sor-binezuur vervangen worden. Verder bevat lannettecrème wolvet (cera lanette); patiënten die overgevoelig zijn voor wol zouden hierop allergische reacties kunnen ontwikkelen, maar dit valt in de praktijk erg mee.AandachtspuntenEen nadeel van zinkolie is de witte kleur die cosmetisch storend kan zijn. Zinkolie kan vlekken op de kleding geven die moeilijk te verwijderen zijn.Vetcrèmes zijn cosmetisch aantrekkelijker dan zalven omdat ze gemakkelijk zijn aan te brengen, een nauwelijks zichtbare laag achterlaten en met water afwasbaar zijn.

insulinenWerkingDe effectiviteit van insulinetherapie is afhankelijk van de scherpte van de instelling. Traditionele behandeling bestaat uit tweemaal daags een injectie met een gecombineerd kort- en middellang-


372

werkend preparaat. Moderner is intensieve therapie met driemaal daags een kortwerkende insuline en een middellangwerkende voor de nacht.Er wordt gestreefd naar een zo scherp mogelijke instelling. Indien de insulinebehoefte groter is dan 200 ie per dag wordt van insuli-neresistentie gesproken.BijwerkingenDe belangrijkste bijwerking is hypoglykemie.Bij kortwerkende preparaten worden de symptomen van hyper-glykemie doorgaans tijdig herkend. Bij langerwerkende prepa-raten kan ’s nachts ongemerkt hypoglykemie ontstaan. Dit kan leiden tot reactieve hyperglykemie in de ochtend, waardoor het risico bestaat dat de insulinedosering ten onrechte wordt opge-hoogd.Lokaal kunnen allergische reacties optreden. Op injectieplaatsen kan atrofi e of hypertrofi e van het subcutane vet ontstaan. Regel-matig wisselen van injectieplaats kan dit voorkomen.Door hogere insulinespiegels komen de meeste patiënten in ge-wicht aan.Interacties– Bètablokkers kunnen de verschijnselen van hypoglykemie

maskeren door vooral de tachycardie daarbij te onderdrukken. Voorts kunnen zij het herstel naar normoglykemie vertragen.

– Corticosteroïden kunnen bloedsuikerverhogend werken bij dia betici. Bij starten, stoppen of dosisaanpassing van deze mid-delen wordt het effect op de bloedsuikerspiegel gecontroleerd en de therapie zo nodig aangepast.

– Alcohol heeft een hypoglykemisch effect. Gebruik van kleine hoeveelheden bij de maaltijd heeft weinig invloed.

– mao-remmers kunnen een hypoglykemisch effect teweegbren-gen. Bij starten en stoppen van deze middelen worden de ef-fecten bewaakt en wordt insulinetherapie zo nodig aangepast.

– Hoge doseringen salicylaten kunnen het hypoglykemische ef-fect van insuline versterken.

– Thiazidediuretica hebben een bloedglucoseverhogend effect.– ace-remmers kunnen in het begin van de behandeling het hy-

poglykemische effect versterken. Bij het begin van de behande-

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


373

ling moet hiervoor worden gewaarschuwd en moet de bloed-suikerverlagende therapie eventueel worden aangepast.

AandachtspuntenKoorts verhoogt de insulinebehoefte. Bij koorts moet de insuline dan ook in dezelfde hoeveelheden worden toegediend, ook al is de voed-selinname verminderd. Vaak moet de dosis zelfs worden verhoogd.

isotretinoïneWerkingIsotretinoïne is zeer effectief tegen acne gebleken.BijwerkingenMeestal dosisafhankelijk. Vaak: droge, schilferende of rode huid, droge slijmvliezen, jeuk, spieren gewrichtspijnen. Verder hoofd-pijn, wazig zien, epistaxis, verhoging van leverenzymen triglyce-ridenspiegels. Zelden: depressie, psychose.InteractiesGelijktijdig gebruik met tetracyclinen kan intracraniële hyperten-sie geven.Blootstelling aan zonlicht vermijden. Zo nodig zonnebrandmid-del gebruiken met factor 15 of meer.Alcoholgebruik vermijden.Contra-indicatiesLever- en nierinsuffi ciëntie, sterk verhoogde lipidenspiegels, hy-pervitaminose A, zwangerschap, lactatie, leeftijd onder 12 jaar.AandachtspuntenVanwege teratogeniteit is terughoudendheid in de vruchtbare pe-riode gewenst. Zwangerschap dient vooraf uitgesloten te worden. Anticonceptie is absoluut noodzakelijk van 1 maand voor tot 1 maand na behandeling.Voor en 1 maand na begin van de behandeling en daarna 1 keer per kwartaal lab. contrôle: Hb/Ht, bloedbeeld, creatinine, alat, y-gt, cholesterol, triglyceriden (indien lipiden na 1 maand niet verhoogd, dan geen verdere bepaling nodig).


374

ivermectinWerkzaamheidScabies In een rct is ivermectin effectiever gebleken dan placebo. Het genezingspercentage met ivermectin was groter dan met pla-cebo (rr 5.2; 95% bi:2.1-12.9; nnt:2).WerkingDoodt parasieten door verlamming te veroorzaken.BijwerkingenZijn doorgaans licht en voorbijgaand van aard.Bijwerkingen kunnen zijn: hypotensie, moeheid, hoofdpijn, ano-rexie, koorts, jeuk, huiderupties en pijn in spieren en gewrichten. Contra-indicatiesIvermectin wordt ontraden bij zwangerschap en lactatie omdat er onvoldoende gegevens zijn over de veiligheid. Ook bij kinderen < 15 kg wordt het ontraden.AandachtspuntenDosering is 0,2 mg/kg lichaamsgewicht. Binnen 2 uur voor en 2 uur na inname geen voedsel gebruiken.

keratolyticaWerkzaamheidWratten/verrucae vulgaris Bij dagelijkse behandeling kan het soms 3 maanden duren voordat de wrat verdwenen is. Salicylzuurpleis-ters zijn bij dagelijks gebruik binnen 6 weken bij 70% effectief.Droge huid/Xerosis In diverse onderzoeken is aangetoond dat ure-um toegevoegd aan een crème of zalf effectiever is dan de basis alleen.Likdoorn/eksteroog/clavus Er is geen onderzoek bekend naar de effectiviteit van salicylzuur bij clavus.WerkingSalicylzuur heeft sterk keratolytische en verwekende eigenschap-pen.Ureum heeft keratolytische en hygroscopische eigenschappen, dringt diep door in de huid en vermindert de droogheid van de huid doordat het water aan zich bindt. Ureum 5-10% kan worden toegevoegd aan vaseline-lanettecrème fna, unguentum leniens en lanettecrème fna.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


375

BijwerkingenSalicylzuur: huidirritatie, dermatitis.Ureum: soms een kortdurend branderig-schrijnend gevoel.AandachtspuntenNiet toepassen rondom de ogen, op open wonden en niet gebrui-ken bij acute dermatosen.

kunsttraanvochtWerkingHypromellose en carbomeer ooggel worden gebruikt als supple-tiebehandeling bij droge ogen.BijwerkingenLichte branderigheid na aanbrengen, overgevoeligheid (conser-veermiddelen).

laagmoleculairgewichtheparinenWerkzaamheidDiepe veneuze trombose Het toevoegen van een laagmoleculairge-wichtheparine (lmwh) aan een cumarinederivaat bij dvt verlaagt het risico van uitbreiding van de trombus en een recidief dvt. lmwh geven minder recidieven, minder ernstige bloedingen en een lagere mortaliteit dan de gewone ongefractioneerde hepari-nen.Werkinglmwh bevatten fragmenten van heparine met een laag moleculair gewicht. Zij remmen geactiveerde stollingsfactor Xa 2-3x sterker en trombine zwakker dan gewone ongefractioneerde heparine. lmwh hebben een beter voorspelbare farmacokinetiek en biolo-gische beschikbaarheid dan heparine.BijwerkingenBloedingscomplicaties door te sterke antistolling. lmwh hebben een kleinere kans op grote hemorragieën en trombocytopenie dan gewone heparine. Zelden allergische reacties en reacties op injectieplaats.InteractiesBij gelijktijdig gebruik met stoffen die de bloedstolling negatief kunnen beïnvloeden (bv cumarinederivaten, nsaid’s, ssri’s) en


376

met ulcerogene stoffen (bv corticosteroïden) is de kans op bloe-dingscomplicaties verhoogd.AandachtspuntenBij overdosering kan protamine langzaam i.v. als antidotum wor-den gegeven. Protamine is als antidotum bij lmwh echter minder effectief: zelfs bij hoge doses protamine wordt maximaal 50% van de anti-Xa-activiteit geneutraliseerd.

laxantia (contact-)WerkzaamheidObstipatie bij volwassenen De werkzaamheid van bisacodyl en sennapreparaten is onvoldoende onderzocht om die te bepalen. Beoordeling hiervan berust op klinische ervaring.WerkingTot de contactlaxantia behoren de difenylmethanen (bijv. bisa-codyl) en de antraceenderivaten (bijv. senna). Ze bevorderen de peristaltiek door chemische prikkeling van de darmwand. Tevens verhogen zij het watergehalte van de feces door de water- en zoutresorptie door de mucosacellen te verminderen.Bisacodyl kan ook als zetpil worden toegediend. De defecatie komt bij orale toediening ’s morgens op lege maag na 5 uur en ’s avonds na 10 tot 12 uur op gang; bij rectale toediening na 15 tot 60 minuten.BijwerkingenKrampende buikpijn. Bisacodyl rectaal kan proctitis-klachten ge-ven, zich uitend in een branderig gevoel in de anus. Door langdu-rig gebruik kunnen atonie en distensie van de darm ontstaan; te-vens kunnen elektrolytstoornissen (hypokaliëmie, hypocalciëmie, metabole acidose en metabole alkalose) optreden. Chronisch ge-bruik van senna is wel geassocieerd met pseudomelanosis coli.InteractiesBisacodyl niet met melk of antacida innemen.Contra-indicatiesNiet geven bij acute buikpijn en bij darmobstructie/subileus.AandachtspuntenMelk of antacida kunnen de ‘enteric coating’ van bisacodyl oplos-sen, waardoor maagirritatie kan ontstaan.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


377

laxantia (emollientia)WerkzaamheidObstipatie bij volwassenen De werkzaamheid is onvoldoende on-derzocht om die te bepalen. Beoordeling hiervan berust op klini-sche ervaring.WerkingNatriumdocusaat, natrium(bi)fosfaat, natriumaurylsulfoacetaat: de werking van klysma’s en suppositoria berust op een combina-tie van het veroorzaken van rectumcontracties door chemische prikkeling van de mucosa en het verweken van de fecale massa. De gemiddelde tijdsduur tot het effect bedraagt bij rectale toedie-ning 5-20 minuten.BijwerkingenHevige krampende buikpijn. Het op lichaamstemperatuur bren-gen van het klysma vermindert vaak de ernstige krampen. Bij fos-faatklysma’s kunnen ernstige elektrolytstoornissen (hyperfosfate-mie en hypocalciëmische tetanie) optreden.InteractiesDe absorptie van andere geneesmiddelen kan verstoord worden door het gebruik van deze klysma’s en zetpillen.AandachtspuntenKlysma’s die natriumdocusaat met sorbitol bevatten kunnen ge-durende drie dagen worden gegeven om de fecale impactie te verwijderen. Docusaatklysma’s mogen gebruikt worden vanaf 12 jaar. Gebruik vooral zeer voorzichtig bij cardiovasculaire aandoe-ningen, nieren leverfunctiestoornissen.Toediening van een fosfaatklysma tegen de darmwand kan perfo-ratie van het rectum veroorzaken.

laxantia (osmotisch werkend)WerkzaamheidObstipatie bij volwassenen De werkzaamheid van deze middelen is onvoldoende onderzocht om die te bepalen. Beoordeling hier-van berust op klinische ervaring.WerkingLactulose en lactitol zijn synthetische disacchariden die in het coecum en proximale colon door Lactobacillus-bacteriën worden


378

omgezet in korteketenvetzuren (acetaat en lactaat), CO2 en me-thaan. Ze werken door verzachting van de feces en bevordering van de peristaltiek door vergroting van de darminhoud. Lactu-lose werkt binnen 1-2 dagen, en zorgt voor een versnelling van de darmpassage. Toediening kan eenmaal daags geschieden.De anorganische zouten werken (afhankelijk van de dosering) binnen 3 tot 8 uur en werken sneller als ze op een nuchtere maag ingenomen worden.BijwerkingenLactulose en lactitol: opgeblazen gevoel en fl atulentie; soms kram-pende buikpijn en diarree. Sommige mensen vinden de smaak onaangenaam. Chronisch gebruik kan diarree en verstoring van de elektrolytenbalans veroorzaken.Magnesiumzouten: bij langdurig gebruik verstoring van het wa-teren elektrolytenevenwicht (cave bij nierfunctiestoornissen en bij cardiale problemen zoals hypertensie en hartfalen).InteractiesMagnesiumzouten kunnen de resorptie van tetracycline, digoxi-ne, ijzerpreparaten en cifl oxacine verminderen.Contra-indicatiesNiet geven bij acute buikpijn en bij darmobstructie/subileus.AandachtspuntenBij nierfunctiestoornissen worden magnesiumpreparaten niet geadviseerd.

laxantia (volumevergrotend)WerkzaamheidPrikkelbaredarmsyndroom Soms een gunstig effect als obstipatie op de voorgrond staat. Er is een groot placebo-effect.Obstipatie bij volwassenen De werkzaamheid van vezelsupple-menten is onvoldoende onderzocht om die te bepalen. Beoorde-ling hiervan berust op klinische ervaring.Hemorroïden Een rct bij patiënten met niet spontaan prolabe-rende hemorroïden heeft aangewezen dat het gebruik van ve-zelsupplementen gedurende 6 weken leidde tot een reductie van bloedingen: rr 0,6. Tevens was er een reductie van de pijn bij de-fecatie: rr 0,7. Een andere rct bij 50 patiënten met prolaberende

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


379

hemorroïden gedurende 40 dagen, liet bij gebruik van psyllium-zaad een vermindering van bloedende hemorroïden zien: rr 0,2.WerkingVolumevergrotende laxantia of ‘bulk’-vormers (zoals psylli-umzaad) zijn moeilijk afbreekbare polysacchariden. Vezelsup-plementen mengen zich met de darminhoud en nemen water op. De laxerende werking berust op een chemische en een mechani-sche prikkeling van de darmwand en op verweking van de feces, waardoor de peristaltiek toeneemt en de defecatie gemakkelijker wordt. Ze werken binnen 2 tot 3 dagen.Macrogol (= polyethyleenglycol = peg) met elektrolyten werkt naast volumevergrotend ook als osmotisch laxans. Werkt in hoge dosis na 1 tot 2 uur en in lage dosis na 1 tot 2 dagen.BijwerkingenBovenbuikklachten, fl atulentie en borborygmi. Voor psyllium: zelden allergische reacties zoals huiduitslag, rhinitis en conjunc-tivitis.Bij onvoldoende vochtinname kunnen impactie en darmobstruc-tie optreden.InteractiesCellulose bevattende middelen kunnen de absorbtie van hart-glycosiden, salicylaten, cumarinederivaten en nitrofurantoïne verminderen. Geadviseerd wordt een tijdsinterval van minimaal 2 uur tussen het innemen van psylliumzaad en de overige medi-catie aan te houden.AandachtspuntenVeel drinken (1,5-2 liter per dag) is noodzakelijk bij gebruik van vezelsuppelementen. Bij te weinig vochtinname bestaat kans op impactie of zelfs obstructie, bijvoorbeeld een zemelen-ileus.

leukotriënenantagonistenWerkzaamheidAstma bij volwassenen Montelukast is bij astma in geringe mate werkzamer dan placebo en minder werkzaam dan een inhalatie-corticosteroïd, ook in combinatie met een langwerkend bèta-2-sympathicomimeticum.


380

WerkingMontelukast remt de door blootstelling aan antigeen opgewekte bronchoconstrictie.BijwerkingenHoofdpijn, buikpijn, maag-darmstoornissen, tandpijn, vermoeid-heid, slapeloosheid, duizeligheid, agitatie, overgevoeligheidsreac-ties; zeer zelden Churg-Strauss-syndroom.InteractiesMontelukast wordt gemetaboliseerd door cyp3a4 en kan interac-ties geven o.a. met fenytoïne en fenobarbital.AandachtspuntenTablet innemen 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd. Niet gebruiken om een astma-aanval te behandelen.

loperamideWerkzaamheidDiarree (acute). Binnen enkele uren effectief, maar niet langer dan 2 dagen. Geen effect < 8 jaar.BijwerkingenMisselijkheid, droge mond, duizeligheid, obstipatie. Zelden (sub)ileus.Contra-indicatiesNiet gebruiken bij kinderen jonger dan 8 jaar, bij koorts met bloederige diarree, bij aanhoudende diarree na gebruik van een breedspectrumantibioticum en bij darmobstructie.

macroliden en lincomycinenWerkzaamheidEndocarditisprofylaxe Het beschermende effect is nooit overtui-gend aangetoond, ligt mogelijk in de orde van 50% beschermingKeelpijn (acute) Macroliden (azitromycine, claritromycine, ery-tromycine) hebben dezelfde werkzaamheid als smalspectrumpe-nicillinen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


381

Acne Orale antimicrobiële middelen geven na 2-6 weken verbete-ring van verschijnselen. Bij acne conglobata is het effect meestal onvoldoende.Erythrasma Erytromycine is effectief bij erythrasma.Chlamydia-infectie Een eenmalige dosering van 1 gram azitromy-cine is vrijwel 100% effectief in de behandeling van een urethritis of cervicitis door Chlamydia. Klinische genezing wordt vaker be-reikt dan met doxycycline.WerkingWerkingsspectrum:– grampositieve kokken (streptokokken, waaronder pneumokok-

ken, soms stafylokokken);– gramnegatieve kokken (meningokokken, gonokokken);– Haemophilus infl uenzae, Campylobacter jejuni, Mycoplasma

pneumoniae, Legionella, Chlamydia.Het werkingsspectrum van lincomycinen komt overeen met dat van macroliden, maar is iets smaller: onder andere Haemophilus infl uenzae en Legionella zijn ongevoelig.BijwerkingenMacroliden: misselijkheid, buikpijn, diarree (5-30%), overgevoelig-heidsreacties (erytromycine: 0,5%), leverfunctiestoornissen (0-10%).Lincomycinen: misselijkheid, buikpijn, diarree (clindamycine: 10-20%). Soms pseudomembraneuze colitis (Clostridium diffi cile).InteractiesErytromycine en claritromycine kunnen de plasmaconcentraties verhogen van carbamazepine, theofylline, orale anticoagulantia, terfenadine (gevaar voor aritmie) en de benzodiazepinen mida-zolam en triazolam.Voedsel vermindert de absorptie van erytromycine.AandachtspuntenBij zwangeren en lacterenden verdient erytromycine de voorkeur boven de andere macroliden.

malathionWerkzaamheidHoofdluis en kleerluis In verschillende onderzoeken is gebleken dat een eenmalige applicatie van malathion bij hoofdluis effec-


382

tiever is dan placebo (nnt 2, 95%- bi 1-3). Vergelijkbare resultaten ten gunste van malathion werden gevonden in rct’s waarin ma-lathion met phenothrine of met permetrine werd vergeleken.WerkingMalathion is een cholinesteraseremmer met insecticide en ovi-cide (netendodende) werking.BijwerkingenBestaande hoofdroos kan tijdelijk verergeren. Zelden komen huid irritatie, overgevoeligheid en sensibilisering voor. Cave intoxicatie door abusievelijke orale inname. De geur is on-aangenaam.AandachtspuntenOmdat malathion door chloor wordt geïnactiveerd wordt zwem-men in chloorwater tot een dag na behandeling ontraden. Dit ad-vies wijkt af van het advies in de bijsluiter waarin een termijn van 1 week niet zwemmen in chloorwater wordt vermeld. Vermijd contact met de ogen, de slijmvliezen en huidlaesies. Na de behandeling geen hoofddoek gebruiken omdat dit de re-sorptie zou kunnen verhogen. Geen haardroger gebruiken en niet bij open vuur komen. Gebruik bij kinderen onder de 6 maanden wordt afgeraden.

mebendazolWerkzaamheidWorminfecties Op basis van ervaring kan worden gesteld dat de werkzaamheid zeer goed is. Een enkel onderzoek in Ethiopië laat zien dat mebendazol goed werkzaam is bij ascariasis (spoelworm) en bij trichuriasis (zweepworm). Onderzoek bij een Nederlandse populatie met worminfectie is niet gevonden.WerkingAntiwormmiddel met vermicide en larvicide eigenschappen.BijwerkingenMebendazol wordt nauwelijks geabsorbeerd en veroorzaakt daar-om niet vaak bijwerkingen. Diarree, buikpijn, hoofdpijn, duizelig-heid kunnen voorkomen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


383

AandachtspuntenIn de eerste drie maanden van de zwangerschap en bij kinderen onder de twee jaar wordt geadviseerd geen mebendazol te gebrui-ken. Bij hen zijn hygiënische maatregelen over het algemeen af-doende. Buiten deze drie maanden alleen wanneer medicamen-teuze behandeling noodzakelijk is.Tijdens borstvoeding mag mebendazol gewoon gebruikt worden.

metronidazolWerkingMetronidazol is een nitro-imidazolderivaat met antimicrobiële en antiprotozoaire werking tegen een groot aantal micro-orga-nismen. Het heeft tevens een anti-infl ammatoir en immunosup-pressief effect. Het werkingsmechanisme van metronidazol bij rosacea is onbekend.Werkingsspectrum:– anaërobe bacteriën, vooral de gramnegatieve anaërobe (bijv.

Bacteroides-soorten); – protozoa (anaëroob): Entamoeba histolytica, Giardia lamblia,

Trichomonas vaginalis.BijwerkingenMisselijkheid (12%), metaalsmaak, allergische (huid)reacties, hoofdpijn en duizeligheid. Bij langdurig gebruik is er kans op po-lyneuropathie.InteractiesAntacida kunnen de resorptie van metronidazol verminderen. De werking van anticoagulantia kan worden versterkt. Gelijktijdig ge-bruik van alcohol kan intolerantie voor alcohol geven.

naloxonWerkingMorfi neantagonist zonder agonistische of morfi neachtige eigen-schappen. Werkt binnen 2 min, maximaal na 5-15 min. Duur: 1-4 uurBijwerkingenOntwenningsverschijnselen: onrust, braken, stijging van de bloed druk, tremoren, tachycardie, transpireren.


384

AandachtspuntenTerughoudend toedienen aan patiënt met afhankelijkheid van opioïden in verband met kans op acuut abstinentiesyndroom na toediening.

nasale decongestivaWerkzaamheidRinosinusitis (acute) De neusdoorgankelijkheid wordt beter. De genezing en de duur van de sinusitis worden echter niet bein-vloed.WerkingNeusdruppels met xylometazoline kunnen worden gegeven bij klachten van een verstopte neus; effect op de genezing is niet aangetoond.BijwerkingenLokale irritatie en reactieve hyperemie (vooral bij langdurig ge-bruik).AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij hypertensie, aritmieën en geslo-ten-kamerhoekglaucoom.

neuraminidaseremmersWerkzaamheidInfl uenzapandemie Oseltamivir is bij aviaire infl uenza effectief gebleken als postexpositieprofylaxe bij ca 60% van gezinsleden en bij 70-90% van andere contacten van een indexpatiënt. Behande-ling van infl uenza met oseltamivir (75-150 mg) geeft snellere ver-lichting van symptomen dan met placebo: patiënten in oseltami-virgroep hebben, vergeleken met patiënten uit de placebogroep, een 20% grotere kans op verlichting van symptomen. Het effect van zanamivir is ongeveer even groot.Infl uenza/griep Profylactische toepassing van neuraminidaser-emmers is enigermate effectief bij overigens gezonde volwasse-nen, maar de effectiviteit van profylaxe is bij patiënten met een zeer hoog risico nog weinig onderzocht. Therapeutische toepas-sing is alleen effectief gebleken bij gebruik binnen binnen 48 uur na het optreden van de eerste symptomen.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


385

WerkingNeuraminidase is een essentieel enzym op het membraan van het infl uenzavirus, dat het de gerepliceerde virussen mogelijk maakt om de gastheercel te verlaten. Is dit enzym uitgeschakeld, dan kunnen nieuwe virussen de geïnfecteerde cellen niet verlaten en kan de infectie zich niet naar andere cellen verspreiden. De pa-tiënt is daardoor minder en korter besmettelijk voor anderen en de verspreiding van het virus in de populatie blijft beperkt.BijwerkingenOseltamivir: misselijkheid, braken, buikpijn zijn het meest ge-meld; ook komen dyspepsie, rinorroe, neusbloeding, infectie van de bovenste luchtwegen en conjuctivitis voor. Minder vaak: aller-gische huidreacties en anafylactische reactie. Zanamivir: neus- en keelklachten, hoofdpijn; zelden acute bron-chospasmen.InteractiesBij gelijktijdige toediening van geneesmiddelen met een smalle therapeutische breedte die renaal worden uitgescheiden (zoals methotrexaat en chloorpropamide) kan cumulatie optreden.Contra-indicatiesErnstige nierinsuffi ciëntie (klaring < 10 ml/min).AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij kinderen jonger dan 1 jaar, en bij zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven.Bij verminderde nierfunctie is dosisaanpasing van oseltamivir vereist.Bij zanamivir is tevens voorzichtigheid geboden bij patiënten met astma of copd. Altijd eerst de astma-medicatie gebruiken.Neuraminidaseremmers worden niet vergoed door ziektekosten-verzekeraars.

niclosamideWerkzaamheidWorminfecties Werkzaamheid is niet aangetoond, maar berust op klinische ervaring.


386

WerkingVermicide middel tegen lintwormen. De werking berust op ver-storing van de energiehuishouding van de lintworm.BijwerkingenBij < 5%: misselijkheid, braken, buikpijn, hoofdpijn, jeuk, duize-ligheid.InteractiesGeen alcohol gebruiken tijdens behandeling.AandachtspuntenOver het gebruik tijdens de zwangerschap bij de mens is onvol-doende bekend. Er zijn tot dusver geen aanwijzingen voor scha-delijkheid; liever niet in de eerste drie maanden van de zwanger-schap gebruiken en alleen indien medicamenteuze behandeling noodzakelijk is.Borstvoeding hoeft niet te worden onderbroken.

nicotinevervangende middelenWerkzaamheidStoppen met roken Nicotinevervangende middelen (nvm) vergro-ten de kans op een geslaagde stoppoging: 17% van de gebruikers blijkt langer dan 1 jaar gestopt te zijn, tegen 10% in de controle-groep (nnt = 14).BijwerkingenAlgemeen: duizeligheid, hoofdpijn slapeloosheid, stijging van polsfrequentie en bloeddruk.Kauwgom: hikken, maag-darmklachten, kaakpijn, mond-tand-klachten.Pleister: Irritatie van de huid, slecht slapen.Zuigtablet: hikken, irritatie aan mond en keel, maag-darmklach-ten, hoesten.Contra-indicatiesRecent hartinfarct of cva, instabiele angina pectoris, ernstige rit-mestoornissen, actuele faryngitis of oesofagitis. Leeftijd beneden 18 jaar.AandachtspuntenTijdens de zwangerschap lijkt roken schadelijker dan het gebruik van nvm. Geen borstvoeding geven bij roken of gebruik van nvm.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


387

Er zijn geen aanwijzingen voor het bestaan van een verslavings-risico.Voorzichtigheid is geboden bij hypertensie, stabiele angina pec-toris, cerebrovasculaire insuffi cientie, hyperthyreoïdie, diabetes mellitus, peptische ulcera, astma en lever- en nierinsuffi ciëntie.

nitraathoudende zalf/crèmeWerkzaamheidFissura ani De effectiviteit van isosorbidinitraatzalf is bescheiden en wordt ontleend aan het werkingmechanisme en aan de werk-zaamheid van nitroglycerinezalf.WerkingDe neurotransmitter stikstofmonoxide (no) die betrokken is bij de relaxatie van de interne anale sfi ncter, kan worden vrijgemaakt uit organische nitraten zoals nitroglycerine (glyceryltrinitraat) en isosorbidedinitraat. Anale applicatie van nitraathoudende zalven blijkt de anale rustdruk te verlagen en de anodermale doorbloe-ding te verhogen. Isosorbidinitraat heeft een kortere werkings-duur dan nitroglycerine zodat het frequent moet worden aange-bracht.BijwerkingenHoofdpijnklachten (patiënten met migraine kunnen de bijwer-king van hoofdpijn nadrukkelijker en langduriger ervaren), licht gevoel in het hoofd.InteractiesVoorzichtigheid is geboden bij het gelijktijdig gebruik van andere nitraathoudende medicatie.Contra-indicatiesHet gebruik in de zwangerschap of tijdens lactatie wordt afgera-den.

nitratenWerkzaamheidAngina pectoris, stabiel Nitraten (nitroglycerine, isosorbidedini-traat, isosorbidemononitraat) zijn effectief ter vermindering van de klachten en ischemie bij (stabiele) angina pectoris. Er is geen effect op de mortaliteit aangetoond.


388

Hartfalen Nitraten hebben bij hartfalen een gunstig effect op kor-te en lange termijn. Onduidelijk is of de prognose verbetert.Acuut coronair syndroom Nitraten hebben een gunstig effect op de klachten bij patiënten met instabiele angina pectoris.WerkingBij gelijkblijvende concentratie van nitraten in het bloed neemt de werkzaamheid na 6-8 uur af (nitraattolerantie).BijwerkingenHoofdpijn, rood gezicht, duizeligheid, vermoeidheid, misselijk-heid en hypotensie. Bij voortgezet gebruik nemen bijwerkingen meestal af.InteractiesAlcohol kan het bloeddrukverlagend effect versterken. Gelijktijdig gebruik met sildenafi l is gecontra-indiceerd.Contra-indicatiesNiet geven bij ernstige anemie en bij hypotensie.AandachtspuntenVanwege de vluchtigheid van nitroglycerine de tabletten in de af-geleverde verpakking bewaren.

nitrofurantoïneWerkingWerkingsspectrum: werkzaam tegen de meeste grampositieve en gramnegatieve bacteriën die urineweginfecties veroorzaken. Pseudomonas, Serratia en Proteus zijn in het algemeen resistent.BijwerkingenMisselijkheid, braken, diarree. Zelden acuut en chronisch pulmo-naal syndroom (interstitiële pneumonitis) en leverfunctiestoor-nissen.AandachtspuntenVoorzichtig bij longziekten, leverfunctiestoornissen, allergische diathese en bij ouderen met verminderde nierfunctie.Kan urine geel-bruin verkleuren.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


389

NSAID’sWerkzaamheidPijnbehandeling algemeen nsaid’s (zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen) zijn effectief gebleken voor pijnbestrijding bij tal van aandoeningen, vooral die van het bewegingsapparaat.Migraine bij volwassenen nsaid’s zijn bij migraine effectiever dan placebo. Het effect van metoclopramide met acetylsalicylzuur is vergelijkbaar met dat van sumatriptan.Vaginaal bloedverlies nsaid’s verminderen bij overvloedig vagi-naal bloedverlies (ook bij een iud) het bloedverlies met 20-50%.Dysmenorroe Bij 80% van de patiënten met dysmenorroe is een nsaid goed werkzaam.WerkingDe werking van diverse preparaten varieert per patiënt aanzien-lijk en onvoorspelbaar. Bij uitblijven van effect is het soms nuttig van preparaat te wisselen: bij tijdelijke behandeling na 1-2 weken, bij chronische behandeling na 2-4 weken.BijwerkingenMaag-darmstoornissen (zoals misselijkheid, zuurbranden, pijn in epigastrio) komen vaak voor. Erosies of ulceraties kunnen optre-den zonder dat er klachten zijn. Ernstige maagcomplicaties (bloe-ding, perforatie, distale stenosering) komen weinig voor.Tevens kunnen overgevoeligheidsreacties (zoals bronchospasme, angioedeem, urticaria en huiduitslag) en renale bijwerkingen (water- en zoutretentie) optreden.Verder kunnen optreden hoofdpijn, duizeligheid, verwardheid en (zelden) bloeddyscrasieën. Bij een overdosis salicylaten kun-nen oorsuizen, hoofdpijn, duizeligheid en verwardheid ontstaan. Vooral bij diclofenac kunnen leverfunctiestoornissen optreden.Astmapatiënten kunnen met een ernstige astma-aanval reageren (aangeboren overgevoeligheid).Interacties– Bij gebruik van orale anticoagulantia geen acetylsalicylzuur;

andere nsaid’s kunnen een voorbijgaande sterkere antistolling veroorzaken.

– Salicylaten versterken het hypoglykemisch effect van orale anti-diabetica.


390

– nsaid’s kunnen de natriuretische werking van diuretica vermin-deren of tenietdoen: controleer op oedeem of op hypertensie.

– nsaid’s kunnen de antihypertensieve werking van ace-remmers verminderen: controleer de bloeddruk bij gelijktijdig gebruik langer dan 2 weken.

– nsaid’s kunnen de uitscheiding van digoxine en lithium ver-minderen. De dosering zo nodig verlagen.

– De concentratie van valproïnezuur stijgt bij gebruik van acetyl-salicylzuur.

Contra-indicatiesUlcus pepticum, actieve gastritis, gastro-intestinale bloeding, stollingsstoornis, bekende overgevoeligheidsreacties op een nsaid, ernstig hartfalen, ernstige lever- en nierfunctiestoornissen en het laatste trimester van de zwangerschap.De cox-2-selectieve nsaid’s zijn bovendien gecontra-indiceerd bij ischemische hartziekte, tia/cva en perifeer arterieel vaatlijden.Aandachtspunten– De kans op ernstige gastro-intestinale pathologie is groter bij:

hogere leeftijd (> 70 jaar), voorgeschiedenis met ulcuslijden, aan-wezigheid van Helicobacter pylori in de maag, hoge dosis nsaid, gelijktijdig gebruik van meerdere nsaid’s, orale corticosteroïden, anticoagulantia of ssri’s en ernstige comorbiditeit, zoals invali-derende reumatoïde artritis, hartfalen en diabetes mellitus.

– De kans op gastro-intestinale bijwerkingen kan enigermate worden verkleind door inname van het nsaid tijdens of kort na de maaltijd met voldoende vocht.

– Overweeg bij een verhoogde kans op gastro-intestinale patho-logie gelijktijdig gebruik van een protonpompremmer of miso-prostol.

Terughoudendheid is geboden bij colitis ulcerosa; ook bij ische-mische hartziekte, tia/cva, en perifeer arterieel vaatlijden.Gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden; dit geldt niet voor acetosal in een dosering lager dan 100 mg dd.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


391

oestrogeen/progestageen combinatiepreparatenWerkzaamheidHormonale anticonceptie Eenfasepreparaten hebben een hoge effectiviteit: een zwangerschapsfrequentie van 0,1-1 per 100 ge-bruikersjaren. Driefasepreparaten zijn even betrouwbaar als een-fasepreparaten, maar hebben praktische nadelen. Tussentijds bloedverlies wijst niet op een verminderde betrouwbaarheid, als de pil niet vergeten is.Vaginaal bloedverlies Sub-50-combinatiepillen reduceren het bloedverlies met 50% als er geen onderliggende pathologie is, bij myomen met 25%.Onregelmatige menstruaties reageren goed op een sub-50-com-binatiepil.Dysmenorroe Bij 80-90% van de patiënten met dysmenorroe ne-men de klachten sterk af door een sub-50-pil.BijwerkingenBijwerkingen treden bij ongeveer 10% van de patiënten op en zijn vaak beperkt tot de eerste paar maanden. Deze zijn afhankelijk van de dosering van de afzonderlijke componenten.Op cardiovasculaire ziekten is er geen tot een lichte risicoverho-ging bij sub-50-pillen en een risicoverhoging bij de 50-pillen. Er is een licht hypertensief effect, een verhoogde tromboseneiging, waarschijnlijk alleen belangrijk bij roken. Combinatiepillen kun-nen ook de kans op galsteenlijden vergroten.Migraine, astma en epilepsie kunnen soms verergeren. Het risico op een trombo-embolie bij gebruik van derde generatie pillen die de progestagenen gestodeen of desogestrel bevatten is ongeveer tweemaal zo groot als bij pillen die levonorgestrel bevatten.InteractiesAnticonvulsiva (fenytoïne, fenobarbital, carbamazepine, pri-midon) en rifampicine kunnen de werking van de pil vermin-deren: geef een oraal anticonceptivum met 50 microgram ethi-nylestradiol en 250 microgram levonorgestrel.Contra-indicatiesNiet gebruiken na doorgemaakt hartinfarct, ischemisch cere-brovasculair accident, bij trombo-embolische ziekten (diepe veneuze trombose of longembolie) en bij hormoonafhankelijke


392

tumoren (mamma- of endometriumcarcinoom) in de anamnese, of bij ernstige leverfunctiestoornissen of cholestatische icterus tijdens zwangerschap.AandachtspuntenBij hevig braken of waterdunne diarree als bijwerking van anti-biotica staat de effectiviteit van de pil ter discussie. Volg dan het beleid zoals beschreven onder ‘combinatiepil vergeten’.

oestrogenenWerkzaamheidClimacteriële klachten Door oestrogenen (zoals oestradiol) verbe-teren vasomotorische klachten gewoonlijk al in de eerste behan-delingscyclus, soms al na enkele dagen.BijwerkingenAfhankelijk van dosering: misselijkheid, braken (bij hoge doses), vochtretentie, oedeemvorming, pijnlijke borsten, hypermenor-roe, mucorroe, fl uor vaginalis (niet infectieus), hoofdpijn, hyper-tensie, leverfunctiestoornissen en stoornissen in de hemostase.Contra-indicatiesVermijd oestrogenen bij een ischemisch vaatincident en bij cho-lestatische icterus in de anamnese.AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij diepe veneuze trombose langer dan 2 jaar geleden en bij endometriosis of myomatosis uteri.

oestrogenen (lokaal)WerkzaamheidClimacteriële klachten Klachten door urogenitale atrofi e reageren goed op vaginale toediening van oestrogenen.BijwerkingenIn het begin van de behandeling jeuk en irritatie.

opiaatagonisten (opiaten)WerkingMorfi ne is het prototype, codeïne is als analgeticum 10 maal zwakker, fentanyl 100 maal sterker.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


393

BijwerkingenObstipatie, misselijkheid/braken, duizeligheid, sedatie, stem-mingsverandering, verwardheid, hallucinaties, ademhalingsde-pressie, urineretentie, (orthostatische) hypotensie, jeuk en urti-caria.InteractiesDe sederende (bij)werking en ademhalingsdepressie van opiaten kan versterkt worden door gelijktijdig gebruik van andere centraal dempende stoffen als alcohol, anxiolytica, hypnotica en antipsy-chotica. Gelijktijdig gebruik van 3a4-remmers kan de bloedspie-gel verhogen.Tramadol niet combineren met carbamazepine, ssri’s en mao-remmers.Contra-indicatiesNiet gebruiken bij ernstig astma of copd, bij hersentrauma of ver-hoogde intracraniale druk, bij darmobstructie en bij hypotensie.Fentanyl intraveneus niet toedienen bij kinderen < 2 jaar.AandachtspuntenPas dosis aan bij ernstige lever- of nierfunctiestoornissen, bij pa-tiënten met een geringe respiratoire reserve en bij ouderen.

paracetamolWerkingDe werking treedt in op geleide van de piekplasmaconcentratie na 30-60 minuten, na rectale toediening iets later. Halfwaardetijd 1,5-3 uur.Omdat paracetamol bij rectale toediening langzamer wordt gere-sorbeerd, wordt een dubbele dosis gegeven, terwijl de frequentie van toediening wordt gehalveerd.BijwerkingenZelden allergische huidreacties, gastro-intestinale klachten en leverfunctiestoornissen bij langdurig gebruik van therapeutische doseringen.InteractiesIn zeldzame gevallen kan bij gebruik van orale anticoagulantia een lichte verlenging van de stollingstijd optreden.


394

AandachtspuntenBij overdosering (8 gram of meer in een keer) kan levernecrose optreden.Aanbevolen maximale doseringen:– voor kortdurend gebruik bij (sub)acute pijn: 3 gram per dag;– voor langerdurend gebruik bij benigne aandoeningen: 2,5 gram

per dag (of bij afwezigheid van risicofactoren eventueel verho-gen tot 3 gram per dag);

– bij aanwezigheid van een of meerdere van de ondergenoemde risicofactoren: 2 gram per dag;

– voor pijnbestrijding in terminale fase: 4 gram per dag.Risicofactoren die de kans op leverschade vergroten zijn: overma-tig alcoholgebruik, nierinsuffi cientie, bestaande leverziekte, hoge leeftijd, laag lichaamsgewicht, slechte voedingstoestand, vasten en gebruik van leverenzyminducerende middelen.

parasympathicolyticaWerkzaamheidParkinson (ziekte van) Middelen als trihexyfenidyl, biperideen en dexetimide zijn werkzaam tegen tremor en autonome verschijn-selen. Bradykinesie en rigiditeit worden nauwelijks beïnvloed.BijwerkingenVaak: visusstoornissen, droge mond, obstipatie, urineretentie en hartkloppingen. Verder: verwardheid, agitatie, delier en cognitie-ve stoornissen.InteractiesNeuroleptica, klassieke antidepressiva en amantadine kunnen het effect versterken.Contra-indicatiesBij gesloten-kamerhoekglaucoom bestaat de kans op acuut glau-coom.AandachtspuntenBij koorts kan warmte-intolerantie optreden.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


395

parasympathicolytica (bewegingsziekte)WerkzaamheidMisselijkheid/braken Onderzoek laat een gunstig effect van sco-polamine tts zien bij bewegingsziekte.WerkingScopolamine remt de prikkeloverdracht van de vestibulaire ker-nen en vermindert zo de prikkeling van het braakcentrum. Scopo-lamine is beschikbaar als pleister (tts = transdermaal therapeu-tisch systeem). Een pleister werkt maximaal 3 dagen.BijwerkingenDroge mond (60%), slaperigheid (15%), lokale huidirritatie en accommodatiestoornissen. Zelden, maar vooral bij ouderen: geheugen- en concentratiestoornissen, verwardheid en hallu-cinaties. Door pupilverwijding kan er een acuut glaucoom op-treden.InteractiesAlcohol en centraal dempende stoffen kunnen de sedering ver-sterken.AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij prostaathypertrofi e, urineretentie, glaucoom en cardiovasculaire aandoeningen.

parasympathicolytica (per inhalatie)WerkzaamheidAstma bij volwassenen Astma/copd: ipratropium is een effectief bronchodilaterend middel. De werkzaamheid van tiotropium bij patiënten met ernstige copd is aangetoond. Bij (zeer) ernstige copd en bij patiënten met cardiale comorbiditeit is er een lichte voorkeur voor tiotropium boven een langwerkend bèta-2-sympa-thicomimeticum.WerkingIpratropiumbromide werkt na ongeveer 15 minuten en gedurende 6 uur. Tiotropium is een langwerkend parasympathicolyticum.BijwerkingenDroge mond (voorbijgaand), hoofdpijn, misselijkheid, lokale irri-tatie, obstipatie, urineretentie, hartkloppingen, atriumfi brilleren, allergische reacties.


396

parasympathicomimeticaWerkingPilocarpine heeft een cholinerge werking; het is een direct wer-kend parasympathicomimeticum met voornamelijk effect op de muscarinereceptoren. Afhankelijk van de dosis verhoogt pilocar-pine de secretie van exocriene klieren, waaronder de speekselklie-ren. Het effect is maximaal na 6 tot 8 weken.BijwerkingenDe meest genoemde bijwerking is overmatige transpiratie. An-dere bijwerkingen zijn: misselijkheid, koude rillingen, rhinitis, vasodilatatie, frequente mictie, duizeligheid, asthenie, hoofdpijn, diarree, dyspepsie.Contra-indicatiesGesloten-kamerhoekglaucoom, onbehandelde astma/copd en andere chronische ziekten waarbij gebruik van cholinerge ago-nisten een risico met zich meebrengt.AandachtspuntenBij patiënten met leverfunctiestoornissen is het raadzaam met een lagere dosis te starten (3x 2½ mg).

penicillinen (breed spectrum)WerkzaamheidRinosinusitis (acute) Genezingspercentages met antibiotica varië-ren van 36 tot 100. Dit betekent dat de werkzaamheid onbekend is.Prostatitis (acute) Amoxicilline/clavulaanzuur is effectief bij ge-compliceerde en ongecompliceerde urineweginfecties.Endometritis puerperalis Endometritis reageert in het algemeen goed op amoxicilline 3 dd 500 mg in combinatie met metronida-zol 2 dd 500 mg gedurende 7 dagen.Chlamydia-infectie De effectiviteit van amoxicilline voor de be-handeling van een Chlamydia-infectie bij zwangeren is aange-toond en vergelijkbaar met de effectiviteit van erytromycine.Gonorroe Bij gonorroe bij zwangeren werden met amoxicilline vergelijkbare genezingspercentages bereikt als met cefalospori-nen (89%-97%).

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


397

WerkingBactericide; beter bij grampositieve dan bij gramnegatieve bac-teriën. Zij zijn weinig lipofi el en dringen slecht in het centrale ze-nuwstelsel door. Uitscheiding voornamelijk via de nieren, waar-mee in de urine hoge concentraties worden bereikt. Zij hebben een grote therapeutische breedte en geringe toxiciteit. Werkingsspectrum:− grampositieve kokken (met uitzondering van bètalactamase-

vormende stafylokokken, wel gevoelig voor amoxicilline-clavu-laanzuur);

− gramnegatieve kokken: meningokokken, de meeste gonokok-ken;

− gramnegatieve staven: meeste E.coli-stammen, Salmonellae, Shigellae, Proteus mirabilis (echter bij de voorgaande vier ook nogal eens resistentie), bijna alle Haemophilus infl uenzae-stam-men (echter bij H.infl uenzae type B nogal eens resistentie);

− niet gevoelig zijn (ook niet voor amoxicilline/clavulaanzuur): Proteus vulgaris, Pseudomonas, Klebsiella.

BijwerkingenBreedspectrumpenicillinen geven vaker bijwerkingen dan andere penicillinen; vooral huiderupties (7-8%) en diarree. Gastro-intes-tinale bijwerkingen komen het meeste voor: diarree, misselijkheid en braken. De toevoeging van clavulaanzuur aan amoxicilline ver-oorzaakt nog vaker bijwerkingen. Vooral de kans op levertoxiciteit is bij het combinatiepreparaat amoxicilline/clavulaanzuur hoger dan bij amoxicilline alleen.Overgevoeligheidsreacties komen voor, zoals, in afnemende fre-quentie: maculopapulaire huiduitslag, urticariële huiduitslag, koorts, bronchospasme en anafylaxie (0,04-0,2%).Naast echte allergische reacties treedt bij ampicilline en amoxicil-line ook regelmatig een maculopapulaire rash op na virale infec-ties. Optreden daarvan verhindert verder gebruik van deze pre-paraten niet.InteractiesDe werking van orale anticonceptiva kan verminderen. Het advies is tijdens de kuur en 7 dagen erna aanvullende anticonceptie te gebruiken.


398

penicillinen (smal spectrum)WerkzaamheidKeelpijn (acute) Reduceert het aantal gevallen van acuut reuma en mogelijke bacteriële complicaties zoals otitis media acuta, si-nusitis en andere bacteriële keelontstekingen. Antibiotica bieden geen bescherming tegen glomerulonefritis. Er is waarschijnlijk geen bekorting van de ziekteduur.Schaafwonden Gecontroleerd onderzoek bij geïnfecteerde schaaf-wonden ontbreekt.Bursitis prepatellaris en olecrani In een aantal onderzoeken bij een bacterieel geïnfecteerde bursitis (olecrani en prepatellaris) zijn penicillinase-resistente penicillinen effectief gebleken. Ge-controleerd onderzoek ontbreekt.Syfi lis (lues) De effectiviteit van benzathinebenzylpenicilline bij primaire syfi lis is waarschijnlijk hoog.WerkingFeneticilline en fenoxymethylpenicilline werken bactericide; beter bij grampositieve dan bij gramnegatieve bacteriën. Zij zijn weinig lipofi el en dringen slecht tot het centrale zenuwstelsel door. Uit-scheiding voornamelijk via de nieren, waarmee in de urine hoge concentraties worden bereikt. Zij hebben een grote therapeuti-sche breedte en geringe toxiciteit.Werkingsspectrum:– grampositieve kokken (streptokokken inclusief pneumokok-

ken; stafylokokken met uitzondering van bètalactamasevor-mende stafylokokken);

– gramnegatieve kokken (meningokokken, de meeste gonokok-ken).

– bètalactamase-ongevoelige smalspectrumpenicillinen: boven-genoemde bacteriën en de meeste bètalactamasevormende stafylokokkenstammen.

Bij infecties met Staphylococcus aureus worden bètalactamase-ongevoelige smalspectrumpenicillinen gekozen, aangezien meer dan 80% van de Staphylococcus aureus-stammen bètalactamase produceert. Flucloxacilline wordt het best geresorbeerd en ver-dient daarom de voorkeur.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


399

BijwerkingenGastro-intestinale bijwerkingen komen het meeste voor: diarree, misselijkheid en braken.Verder overgevoeligheidsreacties zoals in afnemende frequen-tie maculopapulaire huiduitslag, urticariële huiduitslag, koorts, bronchospasme en (zelden) anafylaxie (0,04-0,2%).AandachtspuntenBij overgevoeligheid voor penicillinen is een macrolide het alter-natief.

podofyllotoxineWerkzaamheidCondylomata acuminata In een placebogecontroleerde rct werd bij 37,1% volledige genezing bereikt vs 2,3% in de controlegroep.WerkingIs een mitoseremmend middel.BijwerkingenHuiderosies, jeuk en branderigheid.Contra-indicatiesZwangerschap, tijdens lactatie en bij kinderen.

polyenenWerkingPolyenen werken fungicide en -statisch door de celmembraan van de schimmel te beschadigen. Polyenen worden lokaal gebruikt en worden vrijwel niet via de slijmvliezen of darmen geabsorbeerd.Nystatine is vooral werkzaam tegen Candida albicans.BijwerkingenNystatine geeft zelden overgevoeligheidsreacties.

progestagenenWerkzaamheidAcuut vaginaal bloedverlies Progestagenen (lynestrenol) zijn voor deze indicatie aanvaard, maar bewijs is op weinig onderzoek ge-baseerd. Verminderen of verdwijnen van het bloedverlies mag na 24 tot 48 uur worden verwacht.Niet-acuut vaginaal bloedverlies Levonorgestrel afgevend spiraal-


400

tje of een tweede-generatie sub-50-pil hebben de voorkeur van-wege effectiviteit en geringe bijwerkingen.Morning-afterpil Met het gebruik van levonorgestrel na eenma-lige onbeschermde coïtus werd in een groot onderzoek 85% (95% bi 74%-93%) van zwangerschappen voorkomen; met de Yuzpe- (2x2-)methode was dit 57% (95% bi 39%-71%).BijwerkingenAlgemeen: afhankelijk van dosering: toename van het lichaams-gewicht, toename van eetlust, zelden verminderde glucosetole-rantie, verhoging van het hdl-cholesterolgehalte, acne, vet haar, gespannen borsten, hypomenorroe, doorbraakbloedingen, irrita-tie, depressie, afname libido, droge vagina, hypofunctie cervixklie-ren, varices en beenkrampen. Bij de prikpil: onregelmatig bloedverlies en op den duur amenorroe.Bij de morning-afterpil: misselijkheid, pijn in onderbuik, hoofd-pijn.Contra-indicatiesMedroxyprogesteron-injectie: niet geven bij onverklaarde vagina-le bloedingen, mammapathologie, veneuze trombo-embolische aandoening, leverfunctiestoornissen. Vermijd progestagenen bij cholestatische icterus in de anamnese.AandachtspuntenNiet geven bij onverklaard vaginaal bloedverlies.

protonpompremmers (PPI’s)WerkzaamheidMaagklachten; persisterend of recidiverend ppi’s (omeprazol, pantoprazol, lansoprazol) zijn zeer effectief bij de behandeling van ulcus pepticum en refl uxoesofagitis.WerkingProtonpompremmers verminderen in sterke mate de zuursecre-tie door de pariëtale cellen van het maagslijmvlies.BijwerkingenDiarree, misselijkheid, buikpijn en hoofdpijn.InteractiesBij gelijktijdig gebruik van een macrolide antibioticum neemt de biologische beschikbaarheid van de ppi toe en stijgt de plasma-

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


401

concetratie van de macrolide. Doordat ppi’s de pH in de maag verhogen, kan de absorbtie van geneesmiddelen afnemen (bijv. ketoconazol en itraconazol) of toenemen (bijv. digoxine).

pyretrinen en pyretroïdenWerkzaamheidScabies Permetrine is bij scabies even werkzaam als lindaan; 90% genezing na twee weken. Vaak is wel een tweede behandeling no-dig.WerkingPermetrine is een synthetisch pyretroïd met pediculocide en aca-ricide eigenschappen. Het is beschikbaar als een 1%-lotion en als een 5%-crème.Permetrinelotion of -crème is werkzaam tegen hoofd- en schaam-luis en tegen scabies; 90% genezing na twee weken. Vaak is wel een tweede behandeling nodig. Ook de combinatie bioalletrine + piperonylbutoxide doodt zowel luizen als neten. Het is beschikbaar als sprayvloeistof.BijwerkingenLokale irritiatie, jeuk, branderig gevoel en roodheid van de huid is mogelijk.AandachtspuntenContact met ogen, slijmvliezen en huidlaesies vermijden. Niet gebruiken bij uitgebreide open wonden. Bij orale inname door kinderen bestaat de kans op maag-darmklachten en alcoholin-toxicatie. Na applicatie handen goed wassen.

RAS-remmersWerkzaamheidHartfalen ras-remmers geven symptoomverbetering, verbeteren inspanningstolerantie, verminderen de progressie van het hart-falen en verbeteren de prognose bij hartfalen klasse ii t/m iv. Het effect treedt geleidelijk in.Raynaud-fenomeen Beperkt onderzoek van geringe omvang laat van losartan enig effect zien.Cardiovasculair risicomanagement (cvrm) ras-remmers verlagen de bloeddruk bij essentiële en renovasculaire hypertensie, verge-


402

lijkbaar met diuretica, bètablokkers en calciumantagonisten. Bij ongeveer 60% van de patiënten met lichte tot matige hypertensie wordt een normale bloeddruk bereikt. Werkzaamheid op het te-rugdringen van de mortaliteit en morbiditeit van hart- en vaat-ziekten ligt in dezelfde orde van grootte als dat van diuretica en bètablokkers.Werkingras-remmers worden verdeeld in ace-remmers (zoals captopril, enalapril, trandalopril, perindopril) en angiotensine ii-antagonis-ten (zoals losartan en valsartan); alle geven vasodilatatie.BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, orthostatische hypotensie (vooral na eerste dosis), prikkelhoest, smaakstoornissen, angioneurotisch oedeem.Bij angiotensine-ii-antagonisten (bijv. losartan of valsartan) geen of minder prikkelhoest.Interacties– Niet samen gebruiken met kaliumsparende diuretica (dit geldt

niet voor spironolacton).– Bij het starten van ras-remmers tijdens behandeling van hart-

falen met diuretica kan een sterke bloeddrukdaling optreden; stop diureticum 1 dag voor starten ras-remmer.

– nsaid’s kunnen het antihypertensieve effect van ras-remmers verminderen: controleer zo nodig de bloeddruk en let op teke-nen van hartfalen.

– Bij gelijktijdig gebruik met lithium is de kans op lithiumintoxi-catie verhoogd.

Aandachtspunten– Begin met een lage dosering en hoog langzaam op om hypoten-

sieve reacties bij aanvang van de therapie te vermijden.– Controleer voor het starten en na 2 weken de nierfunctie door

een serumcreatininebepaling.– Terughoudendheid is geboden bij nierarteriestenose, ernstig

hartfalen, hypotensie, hyponatriëmie en hypovolemie.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


403

rehydratievloeistof (oraal, ORS)WerkzaamheidDiarree (acute) ors heeft geen invloed op de duur van de diarree, maar is werkzaam in het voorkomen en behandelen van dehydra-tie.AandachtspuntenZelf bereiden met glucose en keukenzout kan tot fouten in de sa-menstelling leiden; adviseer een kant-en-klare samenstelling.

retinoïden (dermaal)WerkzaamheidAcne Tretinoïne en adapaleen zijn goed werkzame lokale midde-len tegen comedonen.BijwerkingenLokale irritatie, branderigheid, erytheem, droge huid, schilfering en fotosensibilisatie. De acne kan in de eerste behandelweken verergeren.Aandachtspunten− Niet gelijktijdig met benzoylperoxide gebruiken.− Contact met ogen en slijmvliezen of beschadigde huid vermij-

den.− Niet gebruiken bij patiënten met zonnebrand.

seleensulfi deWerkzaamheidPityriasis versicolor Bij pytiriasis geeft seleensulfi de vaker recidie-ven dan een imidazolderivaat.BijwerkingenRuikt onaangenaam en veroorzaakt lokale irritatie van de huid. Haar en hoofdhuid kunnen sneller vet worden. Bij veelvuldig toe-passen kan het haar uitvallen.AandachtspuntenNiet op de ogen of genitalia aanbrengen.


404

serotonineheropnameremmers (SSRI’s)WerkzaamheidDepressie ssri’s (fl uvoxamine, fl uoxetine, paroxetine, sertraline, venlafaxine) zijn even werkzaam als de klassieke antidepressiva bij een ernstige depressie. Effect treedt pas na 1-2 weken op, bij een kwart pas na 4 weken.BijwerkingenMisselijkheid (25%), diarree (20%), sedatie, agitatie, slapeloos-heid, manie, droge mond en wazig zien.InteractiesFluoxetine niet combineren met mao-remmers; mao-remmers 2 weken voor begin stoppen, omgekeerd 5 weken voor begin mao-remmer stoppen met fl uoxetine.ssri’s geven in combinatie met nsaid’s een extra verhoogd risico op een maagbloeding; ze versterken mogelijk het effect van orale anticoagulantia.AandachtspuntenEr zijn weinig gegevens over overdosering. Mogelijke verschijnse-len zijn tachycardie, sufheid, tremor en misselijkheid.Fluoxetine, paroxetine en sertraline hebben bij zwangerschap de voorkeur. Paroxetine en sertraline gaan minder over in de moe-dermelk en hebben daarom bij lactatie de voorkeur.

serotoninereceptoragonisten (triptanen)WerkzaamheidMigraine bij volwassenen Bij subcutane toediening van suma-triptan reageert ongeveer 80% binnen 1-2 uur met belangrijke ver-mindering van de ernst van de hoofdpijn (tegen placebo ongeveer 35%). Binnen 24 uur keert bij ongeveer 40% de hoofdpijn terug. Na orale toediening reageert bijna tweederde van de patiënten. De hoofdpijn keert ook hier bij ongeveer 40% terug. Oraal suma-triptan is niet effectiever dan de combinatie van metoclopramide en acetylsalicylzuur.BijwerkingenPijn en lokale roodheid na injectie. Misselijkheid en braken, tin-telend gevoel, warmtesensaties in nek of borst, duizeligheid, ma-laise, vermoeidheid. Minder vaak (3-5%) zwaar gevoel op de borst

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


405

of elders in het lichaam. Incidenteel angina pectoris, hartinfarct, ventriculaire aritmie en voorbijgaande hypertensie.InteractiesNiet combineren met ergotamine. Interacties mogelijk met sero-tonerge middelen (zoals ssri’s en serotonerge tca’s) en met mao-remmers en lithium.

sulfonamiden en trimetoprimWerkzaamheidProstatitis (acute) Co-trimoxazol is effectief bij gecompliceerde urineweginfecties.WerkingWerkingsspectrum:– grampositieve bacteriën;– gramnegatieve bacteriën (enterokokken en Pseudomonas

aeruginosa zijn van nature resistent; er is een matige activiteit tegen E. coli);

– het werkingsspectrum van trimethoprim is vergelijkbaar met dat van de sulfonamiden, maar trimethoprim is beter werk-zaam tegen E. coli.

BijwerkingenMisselijkheid, braken, anorexie, overgevoeligheidsreacties, vooral allergische huidreacties, vaker maculopapulair dan urticarieel (1-3%).InteractiesSulfonamiden kunnen de hypoglykemische effecten van orale antidiabetica (sulfonylureumderivaten) versterken. Sulfamethizol kan de fenytoïneconcentratie verhogen. Bij gebruik van hoge doses foliumzuur kan de werkzaamheid verminderd zijn. Bij combinatie met orale anticoagulantia is de kans op bloedingen verhoogd.Contra-indicatiesNiet gebruiken tijdens zwangerschap en bij gebruik van orale an-ticoagulantia (cumarinederivaten).


406

sulfonylureumderivatenWerkingMiddelen als tolbutamide, glimepiride en gliclazide bevorderen de afgifte van insuline door de bètacellen van de pancreas, waar-door de glucose-waarde daalt. Ze hebben een goede respons bij 60 tot 70% van de patiënten. Ze geven een gemiddelde verlaging van het nuchtere glucosegehalte met 3 mmol/l; effecten op post-prandiale waarden zijn minder constant.De tweede generatie preparaten werkt op gewichtsbasis sterker.BijwerkingenTwee procent staakt gebruik door bijwerkingen. Meest voorko-mende bijwerkingen: gewichtstoename (2-5 kg), misselijkheid, braken, diarree, huidreacties, alcoholfl ushes en zelden agranulo-cytose. Verder hypoglykemie; risicofactoren daarvoor zijn leeftijd > 60 jaar, verminderde nierfunctie, slechte voedingstoestand en gebruik van meer geneesmiddelen. Vanwege de relatief grote kans op hypoglykemie wordt glibenclamide afgeraden.InteractiesBètablokkers kunnen verschijnselen van hypoglykemie maskeren en herstel tot normoglykemie vertragen. Gelijktijdig alcoholge-bruik kan fl ushing en hoofdpijn geven. Hoge doses salicylaten en sulfonamide-antibiotica kunnen het hypoglykemische effect ver-sterken. ace-remmers kunnen bij het begin het hypoglykemische effect versterken. mao-remmers kunnen een hypoglykemisch ef-fect teweegbrengen. Corticosteroïden en thiazidediuretica heb-ben een bloedglucoseverhogend effect.

sympathicomimeticaWerkingNa intramusculaire toediening begint de werking van adrenaline na 3-5 minuten.BijwerkingenHartkloppingen, ritmestoornissen, angst, rusteloosheid en hoofd-pijn.InteractiesBètablokkers antagoneren het bètareceptorstimulerende effect.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


407

teerpreparatenWerkzaamheidConstitutioneel eczeem Teerpreparaten lijken even werkzaam als klasse-1- en -2-corticosteroïden.BijwerkingenOnaangename geur, verkleuring van textiel, teerfolliculitis (be-handeling tijdelijk stoppen en corticosteroïd geven), allergisch contacteczeem en overgevoeligheid voor licht.AandachtspuntenNeem teerlaag met plantaardige olie af en voorkom blootstelling aan zonlicht.

tetracyclinenWerkzaamheidAcne Orale antimicrobiële middelen geven na 2-6 weken verbete-ring van verschijnselen. Bij acne conglobata is het effect meestal onvoldoende.Rosacea Heeft waarschijnlijk een gunstig effect (bij ongeveer 70% van de patiënten trad een verbetering op).Dermatitis perioralis Een dubbelblinde dubbeldummy gerando-miseerde studie met tetracycline (oraal 250mg 2x daags) of me-tronidazolcrème 1% (2x daags) onder 108 patiënten liet na 4 en na 8 weken bij beide middelen een signifi cante verbetering zien. In de tetracyclinegroep werd na 8 weken door 49 van de 51 patiënten verbetering ondervonden tegenover 41 van de 46 patiënten met lokaal metronidazol.WerkingWerkingsspectrum van tetracyline en doxycyline:− veel grampositieve kokken;− veel gramnegatieve kokken;− de meeste staafvormige bacteriën (Proteus en Pseudomonas

zijn meestal resistent); Chlamydia sp., Rickettsiae, Mycoplasma, spirocheten.

BijwerkingenMisselijkheid, braken en diarree. Gebitsverkleuring bij kinderen, fotosensitiviteit, pigmentatie van de huid en andere organen.Allergische reacties op tetracyclinen komen in vergelijking met


408

penicillinen half zo vaak voor.InteractiesCombinatie met aluminium, calcium, ijzer en magnesium bevat-tende preparaten (zoals antacida en melk) vermindert de absorp-tie door vorming van onoplosbare complexen.Carbamazepine en fenytoïne kunnen de doxycyclineconcentratie verlagen. Tetracyclinen kunnen de werkzaamheid van orale anti-conceptiva verminderen. Het advies is tijdens een kuur en tot 7 dagen daarna te zorgen voor aanvullende anticonceptie.De werking van orale anticoagulantia kan worden versterkt.Contra-indicatiesDoor de schadelijke werking op bot- en tandweefsel is de toepas-sing van tetracyclinen tijdens de gehele periode van zwanger-schap alsook bij kinderen tot 8 jaar gecontra-indiceerd. Bij kinderen van 8 tot 13 jaar wordt aangeraden terughoudend te zijn met tetracyclinen, onder meer in verband met de ontwikke-ling van de derde molaren.AandachtspuntenTussen tetracyclinen onderling bestaat kruisresistentie en kruis-overgevoeligheid. Aanbevolen wordt de capsules en tabletten in zittende of staande houding in te nemen met voldoende water of thee om erosies van de slokdarm te voorkomen.

thiazolidinedionenWerkingPioglitazon en rosiglitazon verlagen de glucose-, insuline-, trigly-ceriden- en vetzuurplasmawaarden.BijwerkingenGewichtstoename (ongeveer 4 kg) door vochtretentie komt regel-matig voor.InteractiesNiet gebruiken in combinatie met insuline (risico van hartfalen), kans op oedeem bij gelijktijdig gebruik met nsaid.Contra-indicaties(Anamnestisch) hartfalen, leverfunctiestoornissen (2,5 maal ver-hoogde alat-spiegel).

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


409

AandachtspuntenGeadviseerd wordt de leverfunctie te controleren vóór de start van de behandeling en zo nodig bij symptomen van levertoxiciteit (anorexie, misselijkheid, braken, abdominale pijn).

thyreomimeticaWerkingLevothyroxine is werkzaam als suppletietherapie bij alle vormen van hypothyreoïdie. Ook wordt het gebruikt als toevoeging aan thyreostatica bij de behandeling van hyperthyreoïdie.BijwerkingenOverdosering kan klachten geven zoals nervositeit, tremoren, palpitaties, hypertensie, (toename van) angina pectoris, diarree, braken, gewichtsverlies, hoofdpijn en koorts. Zelden komen over-gevoeligheidsreacties of jeuk voor. Bij langdurig gebruik van hoge doses, die leiden tot te (onmeetbaar) lage tsh-spiegels, kan osteo-porose optreden.InteractiesGelijktijdige inname van ijzerpreparaten, antacida, sucralfaat en cholesterolverlagende middelen moet vermeden worden; ver-sterkt het effect van cumarine.AandachtspuntenOp een lege maag en elke dag op een vast tijdstip innemen. Laat de patiënt steeds hetzelfde merk gebruiken in verband met moge-lijke absorptieverschillen.

thyreostaticaWerkingDe thionamiden (carbimazol, thiamazol) remmen de synthese van thyroxine.BijwerkingenBij 1-5% van de patiënten ontstaat exantheem, koorts, misselijk-heid, paresthesieën, gewrichtspijnen of voorbijgaande leukopenie. Kruisovergevoeligheid tussen thyreostatica kan voorkomen. In de eerste 3 maanden van de behandeling ontstaat bij 0,2 tot 0,5% van de patiënten agranulocytose; instrueer de patiënt bij symptomen van agranulocytose (keelpijn en koorts) direct contact op te nemen


410

met de (dienstdoende) arts voor een cito bloedonderzoek.InteractiesBij gelijktijdig gebruik van cumarine-anticoagulantia kan de be-hoefte hieraan toenemen.AandachtspuntenZwangerschap dient tijdens het gebruik van carbimazol en thia-mazol te worden voorkomen vanwege het risico van schadelijke effecten op de vrucht. Tijdens zwangerschap en lactatie heeft pro-pylthiouracil de voorkeur.

triazolenWerkingFluconazol en itraconazol hebben een breed antimycotisch spec-trum; breder dan de imidazolen.BijwerkingenFluconazol: misselijkheid (2%), braken, buikpijn (1%), hoofdpijn (1-2%), zelden stijging leverenzymen. Itraconazol: maag-darmstoornissen (2-5%), hoofdpijn, zelden stijging leverenzymen.InteractiesItraconazol kan de eliminatie van digoxine en carbamazepine ver-tragen. Maagzuurverlagende middelen verminderen de resorptie van itraconazol. Metabolisering vindt plaats via cyp3a4 in de lever; daarom is interactie mogelijk met verschillende middelen die ook via dit enzym gemetaboliseerd worden (zoals de meeste statines) met kans op hartritmestoornissen.Fluconazol kan het effect van orale anticoagulantia, orale antidia-betica (sulfonylureumderivaten) en fenytoïne versterken.Extra controle door de trombosedienst is bij beide middelen noodzakelijk. Contra-indicatiesNiet geven bij bestaande leverschade.Fluconazol: zwangerschap.Itraconazol: zwangerschap en lactatie.AandachtspuntenBij langduriger gebruik van itraconazol (> 4 weken) leverfunctie controleren.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


411

trombocytenaggregatieremmersWerkzaamheidtia/cva Acetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium verminderen zo-wel de kans op het doormaken van een niet-dodelijk hersenin-farct als een niet-dodelijk myocardinfarct met circa 25%.Dipyridamol heeft een relevant aanvullend preventief effect.Angina pectoris, stabiel Het nut van acetylsalicylzuur is aange-toond bij patiënten met coronairlijden, waaronder stabiele en instabiele angina pectorisAcuut coronair syndroom Acetylsalicylzuur heeft een gunstig effect op zowel de overleving en de reïnfarcering (ook na trombolyse) als op het ontwikkelen van een cva, naast het relatief lage risico op bijwerkingen. Clopidogrel heeft een aanvullend antitrombotisch effect; wordt (tijdelijk) gelijktijdig gegeven met acetylsalicylzuur bij een acuut coronair syndroom zonder st-stijging.WerkingWerkingsduur: 4-6 dagen na staken van de behandeling.BijwerkingenAcetylsalicylzuur: Maag-darmstoornissen zoals misselijkheid, zuurbranden, pijn in epigastrio, zowel door lokaal als systemisch effect. Erosies of ulceraties kunnen optreden zonder dat er klach-ten zijn.Renale bijwerkingen: acute en chronische nierinsuffi ciëntie, nefro-tisch syndroom, interstitiële nefritis, papilnecrose en stoornissen in de water- en elektrolytenhuishouding. Overgevoeligheidsreac-ties zoals bronchospasme, angioedeem, urticaria en huiduitslag. Verder komen hoofdpijn, verwardheid, duizeligheid en bloeddys-crasieën (zelden) voor. Astmapatiënten kunnen met een ernstige astma-aanval reageren (aangeboren overgevoeligheid).Clopidogrel: vaak maag-darmklachten: buikpijn, dyspepsie, diar-ree, misselijkheid; bloedingen (o.a. van maag, subcutaan en in-tracerebraal); verder huiduitslag en jeuk; hoofdpijn, duizeligheid, paresthesieën, leverfunctiestoornissen.Dipyridamol: door vasodilatatie kunnen hoofdpijn, duizelig-heid, bloeddrukdaling, ‘fl ushing’ en tachycardie optreden. Tevens maag-darmklachten: misselijkheid, diarree. Soms spierpijn en overgevoeligheidsreacties: brochoconstrictie, huiduitslagen en


412

urticaria.InteractiesAcetylsalicylzuur: gelijktijdig corticosteroïd- of alcoholgebruik vergroot de kans op een ulcus pepticum.Bij gebruik van orale anticoagulantia geen acetylsalicylzuur ge-bruiken; andere nsaid’s kunnen een voorbijgaande sterkere anti-stolling veroorzaken.Salicylaten versterken het hypoglykemisch effect van orale anti-diabetica.nsaid’s kunnen de natriuretische werking van diuretica verminde-ren of tenietdoen: controleer op oedeem of op hypertensie. nsaid’s kunnen de antihypertensieve werking van ace-remmers vermin-deren: controleer de bloeddruk bij gelijktijdig gebruik langer dan 2 weken. nsaid’s kunnen de uitscheiding van digoxine en lithium verminderen. De dosering zo nodig verlagen. De concentratie van valproïnezuur stijgt bij gebruik van acetylsalicylzuur.Clopidogrel: versterkt de antitrombotische werking van acetylsali-cylzuur; verhoogt daardoor de kans op bloedingen bij gelijktijdige toediening, ook van heparine en trombolytica.Dipyridamol: voorzichtigheid is geboden bij ernstige corononaire vaataandoeningen.Contra-indicatiesAcetylsalicylzuur: actief ulcus pepticum, gastro-intestinale bloe-ding, cerebrovasculaire bloeding, hemorragische diathese, be-kende overgevoeligheidsreacties op een nsaid of salicylaten.Clopidogrel: ernstige leverfunctiestoornis, pathologische bloe-dingen (bijv. van maag en intracerebraal). Niet geven tijdens zwangerschap en lactatie.Dipyridamol: niet geven tijdens zwangerschap en lactatie.AandachtspuntenBij een overdosis salicylaten kan salicylaatintoxicatie ontstaan: oorsuizen, duizeligheid, verwardheid en hoofdpijn. Geef bij aller-gie voor salicylaten clopidogrel.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


413

uricostaticaWerkingDe urinezuurspiegel wordt bij een dagelijkse dosering van 300 mg allopurinol gereduceerd met 35%. Bestaande urinezuurdepots verdwijnen vaak na 6-12 maanden.BijwerkingenOvergevoeligheidsreacties met exantheem en jeuk (2%; dan the-rapie staken), maag-darmklachten en zelden leukopenie. Bij 15% jichtaanval gedurende eerste maand.InteractiesBij gelijktijdig gebruik van amoxicilline is de kans op huidreacties verhoogd. Allopurinol verhoogt bij hogere doseringen de spiegel van theofylline en mogelijk van anticoagulantia.Contra-indicatiesNiet starten tijdens jichtaanval.AandachtspuntenGestreefd wordt naar de laagste dosis waarmee een normaal uri-nezuurgehalte (< 0,38 mmol/l) wordt bereikt (soms zijn hogere doseringen dan 300 mg per dag nodig). Om de kans op een jicht-aanval te verminderen moet de dosering langzaam worden op-gevoerd.

uricosuricaWerkingMet benzbromaron daalt de uraatspiegel in serum en weefsel-vocht met ongeveer 60%.BijwerkingenDoor daling van de urinezuurconcentratie kunnen bestaande neerslagen oplossen, waardoor een jichtaanval kan ontstaan (bij 15% in de eerste maand). Verder: kans op niersteenvorming, maagklachten en diarree.InteractiesVerhoogt de bloedspiegels van penicillinen, nsaid’s en metho-trexaat. Door acetylsalicylzuur kan het effect van probenecid wor-den verminderd.


414

Contra-indicatiesNiet gebruiken tijdens een jichtaanval, bij overgevoeligheid, bij nierstenen in anamnese en bij creatinineklaring < 25 ml/min.

urospasmolyticaWerkzaamheidUrine-incontinentie Urospasmolytica hebben een vrij gering extra effect (placebo-effect: 30-40%). Van fl avoxaat is de werkzaamheid niet aangetoond.WerkingVerminderen de contracties van de detrusor door een antagonis-tisch effect op de muscarinereceptoren.BijwerkingenDroge mond, visusproblemen, hoofdpijn, sufheid, buikpijn, mis-selijkheid en obstipatie. Deze anticholinerge neveneffecten ko-men vooral bij oxybutinine oraal voor; iets minder bij de pleister voor transdermale toediening.InteractiesCombinatie met krachtige cyp3a4-remmers zoals ketoconazol en itraconazol is gecontra-indiceerd. Combinatie met matige cyp3a4-remmers zoals de macroliden, ssri’s en terbinafi ne kan een verhoogde blootstelling veroorzaken. Ook is voorzichtigheid geboden bij combinatie met middelen die het qt-interval verlen-gen. De anticholinerge (parasympathicolytische) bijwerkingen worden versterkt door combinatie met andere middelen met deze bijwerkingen, zoals de tca’s.

vitamine B12WerkingHydroxocobalamine wordt i.m. geïnjecteerd als substitutiethera-pie.BijwerkingenAllergische reacties komen zelden voor.

Deel 2

G

en

eesm

idd

ele

ngro

ep

en


415

vitamine D (oraal)WerkingColecalciferol bevordert de calcium- en fosfaatresorptie uit het maag-darmkanaal en de terugresorptie van calcium door de nie-ren en mobiliseert het calcium uit botweefsel.BijwerkingenHypercalciëmie, vooral bij hoge doseringen. Symptomen hiervan: vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid, ataxie, dorst, polydipsie, polyurie, anorexie, misselijkheid, braken, diarree, convulsies. Na langere tijd: nierstenen, nierfunctiestoornis, pancreatitis, cata-ract.InteractiesGelijktijdig gebruik van digoxine kan leiden tot hartritmestoornis-sen. Paraffi ne vermindert de resorptie in de darm. Corticosteroï-den kunnen de respons op colecalciferol verlagen.Contra-indicatiesHypercalciëmie, hyperparathyreoïdie, sarcoïdosis.AandachtspuntenNierfunctie vaker controleren ingeval deze gestoord was.

vitamine-D3-analoga (dermaal)WerkzaamheidPsoriasis Calcipotriol is bij psoriasis ongeveer even werkzaam als corticosteroïden klasse 3 en 4 en ditranol.Bijwerkingen10-20%: voorbijgaande irritatie, brandend, stekend gevoel, ery-theem, droge huid. 2-5% eczeem, urticaria. Bij overdosering kans op hypercalciëmie.InteractiesSalicylzuur inactiveert calcipotriol.AandachtspuntenNiet gebruiken bij kinderen, niet op het gezicht en niet in de li-chaamsplooien, niet bij stoornissen in het calciummetabolisme. Na applicatie de handen goed wassen.


416

zure oordruppelsWerkzaamheidOtitis externa Genezingspercentages variëren van 75 tot 100% na 2 weken behandeling.WerkingZure oordruppels (met aluminiumacetotartraat) werken antibac-terieel en bevorderen de natuurlijke weerstand van de gehoor-ganghuid.BijwerkingenLokale irritatie.AandachtspuntenBij trommelvliesperforatie alleen 1 op 10 verdunde aluminium-acetotartraat oordruppels geven.

Deel

3 T

ran

scri

pti

eta

bell

en

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n

Transcriptietabellen

419


Generieke naam Specialité naam

acarbose Glucobayacenocoumarol Sintromacetylcysteïne Fluimucil, Mucomyst, Bisolbruisacetylsalicylzuur Aspirine Protect, Aspro Cardio, Cardegicacetylsalicylzuur/

metoclopramideMigrafi n

aciclovir Zoviraxadapaleen Differinalendroninezuur Fosamaxalfuzosine Xatral, Urionalgeldraat/magnesium-

hydroxideAntagel, Maalox, Regla-ph

allopurinol Apurin, Zyloricalprazolam Xanaxaluminium-

acetotartraatAlucet

amantadine Symmetrelamiloride/

hydrochloorthiazideModuretic

amitriptyline Sarotex, Tryptizolamlodipine Norvascamoxicilline Clamoxylamoxicilline/

clavulaanzuurAugmentin, Forcid

atenolol Tenorminatorvastatine Lipitorazelastine Allergodilazitromycine Zithromaxbeclometason Aerobec, Becloforte, Becotide, Qvarbenzbromaron Desuricbenzoylperoxide Benzac W, Akneroxid


420


betamethason-dipropionaat in glycerol

Diprolene

betamethasonvaleraat Betnelan, Celestodermbioalletrine/

piperonylbutoxidePara-Speciaal

biperideen Akinetonbisacodyl Dulcolaxbismutsubcitraat De-Nolbisoprolol Bisobloc, Emcorbromocriptine Parlodelbrotizolam Lendorminbudesonide Pulmicortbudesonide/

formoterolSymbicort

bumetanide Burinexcalcipotriol Daivonexcalcium Cacit, Calci-Chew, Calcium Bruiscaptopril Capotencarbamazepine Carbymal, Tegretolcarbasalaatcalcium Ascal ‘38’, Ascal Cardiocarvedilol Eucardiccefotaxim Claforancefuroximaxetil Zinnatcelecoxib Celebrexcetirizine Zyrtecchlooramfenicol Chlooramfenicol Minimschloordiazepoxide Libriumchloorhexidine Corsodyl, Sterilon, Hibisol, Hibiscrubchloortalidon Hygrotonciclopirox Loproxciclosporine Neoralcimetidine Tagametciprofl oxacine Ciproxinclaritromycine Klacid

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


421


clemastine Tavegilclindamycine Dalacin Cclobetasolpropionaat Dermovateclomipramine Anafranilclonazepam Rivotrilclonidine Catapresan, Dixaritclopidogrel Plavix, Iscoverclorazepinezuur Tranxènecolecalciferol Devaronco-trimoxazol Bactrimel, Eusaprim, Sulfotrimcromoglicinezuur Opticrom, Allergocrom comod, Prevalin,

Vividrin (conjunctivitis), Lomudal (astma)

cyproteron/ethinylestradiol

Diane-35

dalteparine Fragmindarifenacine Emselexdesloratidine Aeriusdesmopressine Minrindesogestrel Cerazettedexamethason Oradexondiazepam Valiumdiclofenac Voltaren, Catafl amdiclofenac/

misoprostolArthrotec

difl ucortolonvaleraat Nerisonadigoxine Lanoxindiltiazem Tildiem, Tiadil, Surazemdimeticon Aeropax, XTLuisdimetindeen Fenistildipyridamol Persantindomperidon Motilium, Gastrocuredopamine Dynatra Dopaminedoxycycline Dagracycline, Doxy Disp, Neo-

dagracycline, Vibra-S, Vibramycin


422


dydrogesteron Duphastonenalapril Renitecenoxaparine Clexaneesomeprazol Nexiumestradiol Estrofem, Progynova, Zumenonestradiol transdermaal Climara, Dermestril (Matrixfi lm, Septem),

Estraderm (Matrix, tts), Estradot, Fem ‘7’, Menorest, Sandrena, Systen

estradiol/dydrogesteron

Femoston

estradiol/dydrogesteron continu

Femoston continu

estradiol/norethisteron (pleister)

Estracomb tts

estriol Synapause-E3etidroninezuur/

calciumcarbonaatDidrokit

famciclovir Famvirfamotidine Pepcidinfelopidine Plendilfeneticilline Broxilfenoterol Berotecfenoterol/ipratropium Berodualfenoxymethyl-

penicillineAcipen V

fenprocoumon Marcoumarfentanyl Durogesicfl ucloxacilline Floxapenfl uconazol Difl ucanfl uoxetine Prozacfl urazepam Dalmadormfl uticason Flixotide, Flixonasefl uvoxamine Fevarinformoterol Foradil, Oxisfosfomycine Monuril

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


423


furosemide Lasiletten, Lasixfusidinezuur Fucithalmicfytomenadion Konakiongabapentine Neurotinglibenclamide Daonilgliclazide Diamicronglucagon Glucagenhaloperidol Haldolhydrochloorthiazide Esidrexhydrocortisonbutyraat Locoidhydrokinine Inhibinhydroxyzine Ataraxibuprofen Advil, Brufen, Nurofen, Femapirin,

Ibosure, Zafen, Antigrippine Ibuprofen

imiquimod Aldarainsuline aspart Novorapidinsuline aspart/

insuline aspart protamine

Novomix

insuline gewoon Actrapid, Humuline Regular, Insuman (Infusat, Rapid), Velosulin

insuline gewoon/insuline isofaan

Humuline, Insuman Comb, Mixtard

insuline glargine Lantusinsuline isofaan Humuline nph, Insulatard, Insuman

Basalinsuline lispro Humaloginsuline lispro/insuline

lispro protamineHumalog Mix ‘25’

ipratropium Atroventipratropiumbromide Atroventisosorbide-5-

mononitraatMonocedocard, Promocard

isosorbidedinitraat Cedocard, Isordil


424


itraconazol Trisporalivermectin Stromectolketoconazol Nizorallactitol Importallactulose Duphalac, Legendallansoprazol Prezallefl unomide Aravalevocabastine Livocablevocetirizine Xyzallevodopa/benserazide Madoparlevodopa/carbidopa Sinemetlevonorgestrel Norlevolevonorgestrel

afgevend spiraalMirena

levothyroxine Eltroxin, Euthyrox, Thyrax Duotablidocaïne Xylocaïnelidocaïne/prilocaïne Emlalisinopril Novatec, Zestrillisuride Doperginloperamide Imodium, Diacureloratadine Claritinelorazepam Temestalormetazepam Loramet, Noctamidlosartan Cozaarlynestrenol Orgametrilmacrogol/electrolyten Movicolon, Colofort, Klean-Prep,

Transipegmalathion Prioderm, Noury hoofdlotionmebendazol Vermoxmeclozine Suprimalmedroxyprogesteron Proverameloxicam Movicoxmetformine Glucophagemethylprednisolon Depo-Medrol, Solu-Medrolmetoclopramide Primperan

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


425


metronidazol cutaan Elyzol, Rozexmetronidazol oraal Flagylmetroprolol Lopresor, Selokeenmiconazol Daktarin, Dermacuremiconazol/

hydrocortisonDaktacort

midazolam Dormicummirtazapine Remeronmometason Nasonexmontelukast Singulairmorfi ne Sevredol, Kanapol, ms Contin, Noceptinmupirocine Bacrobannadroparine Fraxiparinenaproxen Aleve, Femex, Naprocoat, Naprovite,

Nycoprennatriumchloride 4%/

uceum 4% crèmeSymbial

natriumdocusaat/sorbitol

Klyx

natriumlaurylsulfo-acetaat/natrium-citraat/sorbitol

Microlax

niclosamide Yomesannicotinevervangende

middelenNicorette, Nicotinell

nifedipine Adalatnitroglycerine (spray) Estaro, Nitrolingualnizatidine Axidnitrazepam Mogadonnitrendipine Baypressnitrofurantoïne Furabid, Furadantinenorethisteron Primolut Nnorfl oxacine Noroxinnortriptyline Nortrilen


426


noscapine Librochin prikkelhoest, Noscapect ‘Roter’

oestrogenen, Dagynil, Premaringeconjugeerd oestro-

genen, geconju-geerd/medroxy-progesteron

Premelle cycle

oestrogenen, geconjugeerd/medroxy-progesteron continu

Premelle ‘5’, Plentiva ‘5’

ofl oxacine Tarividolopatadine Opatanolomeprazol Losecoseltamivir Tamifl uoxazepam Serestaoxybutinine,

oxybutinine transdermaal butinine transdermaal

Dridase, Kentera (pleister)

oxycodon OxyContinpantoprazol Pantozolparacetamol Panadolparoxetine Seroxatpergolide Permaxperindopril Coversylpermetrine Loxazolpioglitazon Actosplantago ovata Metamucil, Volcolonpovidonjood Betadinepravastatine Selektineprednisolon

(oogdruppels)Prednisolon Minims, Pred Forte

propranolol Inderal

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


427


psylliumzaad Metamucil, Volcolonranitidine Zantacrisedroninezuur Actonelrisperidon Risperdalrizatriptan Maxaltsalbutamol Airomir, Ventolinsalbutamol/

ipratropiumCombivent

salmeterol Sereventsalmeterol/fl uticason Seretidescopolamine Scopoderm ttsseleensulfi de Selsunselegiline Eldeprylsennosiden X-Praepsertraline Zoloftsildenafi l Viagra, Revatiosimvastatine Zocorsolifenacine Vesicaresotalol Sotacorspironolacton Aldactonesumatriptan Imigrantadalafi l Cialistamsulosine Omnictemazepam Normison, Normitabterbinafi ne Lamisilterbutaline Bricanylthiamazol Strumazoltinzaparine Innoheptiotropium Spirivatolterodine Detrusitoltramadol Tramagetic, Tramaltrandolapril Goptentranexaminezuur Cyklokaprontretinoïne Acid A Vit


428


triamcinolon-acetonide

Kenacort-A

triamtereen Dytactriamtereen/

hydrochloorthiazideDytenzide

trihexyfenidyl Artanetrimethoprim Monotrim, Wellcoprimvalaciclovir Zelitrexvalsartan Diovanvardenafi l Levitravenlafaxine Efexorverapamil Geangin, Isoptinxylometazoline Otrivin, Xylo-comodzanamivir Relenzazolmitriptan Zomigzolpidem Stilnoct

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


429

Specialité naam Generieke naam

Acid A Vit tretinoïneAcipen V fenoxymethylpenicillineActonel risedroninezuurActos pioglitazonActrapid insuline gewoonAdalat nifedipineAdvil ibuprofenAerius desloratidineAerobec beclometasonAeropax dimeticonAiromir salbutamolAkineton biperideenAkneroxid benzoylperoxideAldactone spironolactonAldara imiquimodAleve naproxenAllergocrom comod cromoglicinezuurAllergodil azelastineAlucet aluminiumacetotartraatAnafranil clomipramineAntagel algeldraat/magnesiumhydroxideAntigrippine

ibuprofenibuprofen

Apurin allopurinolArava lefl unomideArtane trihexyfenidylArthrotec diclofenac/misoprostolAscal ‘38’, Ascal Cardio carbasalaatcalciumAspirine Protect,

Aspro Cardioacetylsalicylzuur

Atarax hydroxyzineAtrovent ipratropiumbromideAugmentin amoxicilline/clavulaanzuurAxid nizatidineBacroban mupirocine


430


Bactrimel co-trimoxazolBaypress nitrendipineBecloforte beclometasonBecotide beclometasonBenzac W benzoylperoxideBerodual fenoterol/ipratropiumBerotec fenoterolBetadine povidonjoodBetnelan betamethasonvaleraatBisobloc bisoprololBisolbruis acetylcysteïneBricanyl terbutalineBroxil feneticillineBrufen ibuprofenBurinex bumetanideCacit calciumCalci-Chew calciumCalcium Bruis calciumCapoten captoprilCarbymal carbamazepineCardegic acetylsalicylzuurCatafl am diclofenacCatapresan clonidineCedocard isosorbidedinitraatCelebrex celecoxibCelestoderm betamethasonvaleraatCerazette desogestrelChlooramfenicol

Minimschlooramfenicol

Cialis tadalafi lCiproxin ciprofl oxacineClaforan cefotaximClamoxyl amoxicillineClaritine loratidineClexane enoxaparine

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


431


Climara estradiol transdermaalColofort macrogol/electrolytenCombivent salbutamol/ipratropiumCorsodyl chloorhexidineCoversyl perindoprilCozaar losartanCyklokapron tranexaminezuurDagracycline doxycyclineDagynil oestrogenen, geconjugeerdDaivonex calcipotriolDaktacort miconazol/hydrocortisonDaktarin miconazolDalacin C clindamycineDalmadorm fl urazepamDaonil glibenclamideDe-Nol bismutsubcitraatDepo-Medrol methylprednisolonDermacure miconazolDermestril estradiol transdermaalDermovate clobetasolpropionaatDesuric benzbromaronDetrusitol tolterodineDevaron colecalciferolDiacure imodiumDiamicron gliclazideDiane-35 cyproteron/ethinylestradiolDidrokit etidroninezuur/calciumcarbonaatDifferin adapaleenDifl ucan fl uconazolDiovan valsartanDiprolene betamethasondipropionaat in glycerolDixarit clonidineDopergin lisurideDormicum midazolamDoxy Disp doxycycline


432


Dridase oxybutinineDulcolax bisacodylDuphalac lactuloseDuphaston dydrogesteronDurogesic fentanylDynatra Dopamine dopamineDytac triamtereenDytenzide triamtereen/hydrochloorthiazideEfexor venlafaxineEldepryl selegilineEltroxin levothyroxineElyzol metronidazol cutaanEmcor bisoprololEmla lidocaïne/prilocaïneEmselex darifenacineEsidrex hydrochloorthiazideEstaro nitroglycerine (spray)Estracomb tts estradiol/norethisteron (pleister)Estraderm estradiol transdermaalEstradot estradiol transdermaalEstrofem estradiolEucardic carvedilolEusaprim co-trimoxazolEuthyrox levothyroxineFamvir famciclovirFem ‘7’ estradiol transdermaalFemapirin ibuprofenFemex naproxenFemoston estradiol/dydrogesteronFemoston continu estradiol/dydrogesteron continuFenistil dimetindeenFevarin fl uvoxamineFlagyl metronidazol oraalFlixotide, Flixonase fl uticasonFloxapen fl ucloxacilline

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


433


Fluimucil acetylcysteïneForadil formoterolForcid amoxicilline/clavulaanzuurFosamax alendroninezuurFragmin dalteparineFraxiparine nadroparineFucithalmic fusidinezuurFurabid nitrofurantoïneFuradantine nitrofurantoïneGastrocure domperidonGeangin verapamilGlucagen glucagonGlucobay acarboseGlucophage metformineGopten trandolaprilHaldol haloperidolHibisol, Hibiscrub chloorhexidineHumalog insuline lisproHumalog Mix ‘25’ insuline lispro/insuline lispro protamineHumuline insuline gewoon/insuline isofaanHumuline nph insuline isofaanHumuline Regular insuline gewoonHygroton chloortalidonIbosure ibruprofenImigran sumatriptanImodium loperamideImportal lactitolInderal propranololInhibin hydrokinineInnohep tinzaparineInsulatard insuline isofaanInsuman Basal insuline sofaanInsuman Comb insuline gewoon/insuline isofaanInsuman (Infusat,

Rapid)insuline gewoon


434


Iscover clopidogrelIsoptin verapamilIsordil isosorbidedinitraatKapanol morfi neKenacort-A triamcinolonacetonideKentera pleister oxybutinine, transdermaalKlacid claritromycineKlean-Prep macrogol/electrolytenKlyx natriumdocusaat/sorbitolKonakion fytomenadionLamisil terbinafi neLanoxin digoxineLantus insuline glargineLasiletten furosemideLasix furosemideLegendal lactuloseLendormin brotizolamLevitra vardenafi lLibrium chloordiazepoxideLibrochin prikkelhoest noscapineLipitor atorvastatineLivocab levocabastineLocoid hydrocortisonbutyraatLomudal cromoglicinezuurLopresor metoprololLoprox ciclopiroxLoramet lormetazepamLosec omeprazolLoxazol permetrineMaalox algeldraat/magnesiumhydroxideMadopar levodopa/benserazideMarcoumar fenprocoumonMaxalt rizatriptanMenorest estradiol transdermaalMetamucil psylliumzaad, plantago ovata

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


435


Microlax natriumlaurylsulfoacetaat/natrium-citraat/sorbitol

Migrafi n acetylsalicylzuur/metoclopramideMinrin desmopressineMirena levonorgestrel afgevend spiraalMixtard insuline gewoon/insuline isofaanModuretic amiloride/hydrochloorthiazideMogadon nitrazepamMonocedocard isosorbide-5-mononitraatMonotrim trimethoprimMonuril fosfomycineMotilium domperidonMovicolon macrogol/electrolytenMovicox meloxicamms Contin morfi neMucomyst acetylcysteïneNaprocoat naproxenNaprovite naproxenNasonex mometasonNeo-Dagracycline doxycyclineNeoral ciclosporineNerisona difl ucortolonvaleraatNeurotin gabapentineNicorette nicotinevervangend middelNicotinell nicotinevervangend middelNitrolingual nitroglycerine (spray)Nizoral ketoconazolNoceptin morfi neNoctamid lormetazepamNorlevo levonorgestrelNormison temazepamNormitab temazepamNoroxin norfl oxacineNortrilen nortriptylineNorvasc amlodipine


436


Noscapect ‘Roter’ noscapineNoury hoofdlotion malathionNovatec lisinoprilNovomix insuline aspart/insuline aspart protamineNovorapid insuline aspartNurofen ibuprofenNycopren naproxenOmnic tamsulosineOpatanol olopatadineOpticrom cromoglicinezuurOradexon dexamethasonOrgametril lynestrenolOtrivin xylometazolineOxis formoterolOxyContin oxycodonPanadol paracetamolPantozol pantoprazolPara-Speciaal bioalletrine/piperonylbutoxideParlodel bromocriptinePepcidin famotidinePermax pergolidePersantin dipyridamolPlavix clopidogrelPlendil felopidinePlentiva ‘5’ geconjugeerde oestrogenen/

medroxyprogesteron continuPred Forte,

Prednisolon Minimsprednisolon (oogdruppels)

Premarin geconjugeerde oestrogenenPremelle ‘5’ geconjugeerde oestrogenen/

medroxyprogesteron continuPremelle cycle geconjugeerde oestrogenen/

medroxyprogesteronPrevalin cromoglicinezuurPrezal lansoprazol

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


437


Primolut N norethisteronPrimperan metoclopramidePrioderm malathionProgynova estradiolPromocard isosorbide-5-mononitraatProvera medroxyprogesteronProzac fl uoxetinePulmicort budesonideQvar beclometasonRegla-ph algeldraat/magnesiumhydroxideRelenza zanamivirRemeron mirtazapineRenitec enalaprilRevatio sildenafi lRisperdal risperidonRivotril clonazepamRozex metronidazol cutaanSandrena estradiol transdermaalSarotex amitriptylineScopoderm tts scopolamineSelektine pravastatineSelokeen metoprololSelsun seleensulfi deSeresta oxazepamSeretide salmeterol/fl uticasonSerevent salmeterolSeroxat paroxetineSevredol morfi neSinemet levodopa/carbidopaSingulair montelukastSintrom acenocoumarolSolu-Medrol methylprednisolonSotacor sotalolSpiriva tiotropiumSterilon chloorhexidine


438


Stilnoct zolpidemStromectol ivermectinStrumazol thiamazolSulfotrim co-trimoxazolSuprimal meclozineSurazem diltiazemSymbial natriumchoride 4% ureum 4% crèmeSymbicort budesonide/formoterolSymmetrel amantadineSynapause-E3 estriolSysten estradiol transdermaalTagamet cimetidineTamifl u oseltamivirTarivid ofl oxacineTavegil clemastineTegretol carbamazepineTemesta lorazepamTenormin atenotolThyrax Duotab levothyroxineTiadil diltiazemTildiem diltiazemTramagetic tramadolTramal tramadolTransipeg macrogol/electrolytenTranxène clorazepinezuurTrisporal itraconazolTryptizol amitriptylineValium diazepamVelosulin insuline gewoonVentolin salbumatolVermox mebendazolVesicare solifenacineViagra sildenafi lVibramycin doxycyclineVibra-S doxycycline

Deel 3

T

ran

scriptie

tab

elle

n


439


Vividrin cromoglicinezuurVolcolon psylliumzaad, plantago ovataVoltaren diclofenacWellcoprim trimethoprimXanax alprazolamXatral, Urion alfuzosineX-Praep sennosidenXTLuis dimeticonXylocaïne lidocaïneXylo-comod xylometazolineXyzal levocetirizineYomesan niclosamideZafen ibuprofenZantac ranitidineZelitrex valaciclovirZestril lisinoprilZinnat cefuroximaxetilZithromax azitromycineZocor simvastatineZoloft sertralineZomig zolmitriptanZovirax aciclovirZumenon estradiolZyloric allopurinolZyrtec cetirizine

Deel

4 T

refw

oo

rden

regis

ter

Trefwoordenregister

442

Aaambeien 124aarsmade 132, 134abces 180acenocoumarol 332 - atriumfi brilleren 76 - tia/cva 54 - trombose 88, 89ace-remmers 402acetylsalicylzuur 411 - acuut coronair syndroom 71 - angina pectoris 68, 69 - atriumfi brilleren 76 - cardiovasculair risicomanage-

ment 62, 65 - migraine bij volwassenen 43, 44 - na myocardinfarct 72, 73 - perifeer arterieel vaatlijden 83,

84 - tia/cva 52, 53achillespeestendinitis 297, 298aciclovir 340 - conjunctivitis 278 - herpes genitalis 175, 176 - herpes labialis 212 - herpes zoster 213, 214acne vulgaris 180acute diarree 118acute dystonie 54acute otitis media 269acute (traumatische) pijn 28acuut coronair syndroom 70acuut hartfalen 77adapaleengel, acne vulgaris 181, 183ademhalingsdepressie 319adrenaline 406 - allergische reactie 313aërofagie 123aften 253

alcohol- of benzodiazepine-onttrek-king, delier 34

alcoholgebruik, problematisch 320alcoholonthoudingsverschijn-

selen 320alendroninezuur 346 - osteoporose 304 - polymyalgia rheumatica 307alfa-receptorblokkerende sympathi-

colytica 329alfuzosine 329 - benigne prostaathypertrofi e 144,

145algeldraat, maagklachten 110allergeendichte hoes, astma 100allergische conjunctivitis 276allergische reactie 313allergische rhinitis 261allopurinol 413 - jicht 301, 302allylamine 329 - onychomycose 228 - schimmel 201alopecia 183 - androgenetica 184 - areata 184aluminium (hydroxy)chloride 332aluminiumacetotartraat 416 - otitis externa 273, 274aluminiumchloride, pitted keratoly-

sis 230aluminiumhydrochloride, pitted

keratolysis 230, 231aluminiumhydroxychloride,

hyperhidrosis 216aluminiumkaliumsulfaat,

hyperhidrosis 216Alzheimer 34amantadine 330

Trefwoordenregister Indicaties en Geneesmiddelengroepen

De cursief gedrukte paginacijfers verwijzen naar vermeldingenin het deel Geneesmiddelengroepen.

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

443

- Parkinson 48, 49amiloride 359amiloride/hydrochloorthiazide,

cardiovasculair risicomanage-ment 60, 62, 63, 65

amitriptyline 333 - depressie 32 - neuropathische pijn 27amlodipine 348 - cardiovasculair risicomanage-

ment 61, 63, 64, 65amoxicilline 396 - acute rinosinusitis 265 - chlamydia-infectie 167 - copd 106, 107 - endocarditisprofylaxe 90 - endometritis puerperalis 163 - erythema migrans 205, 206 - gingivitis 257 - gonorroe 168, 169 - i.c.m. metronidazol 396 - maagklachten 112, 113, 115 - otitis media acuta 270, 271 - pneumonie 93, 94amoxicilline/clavulaanzuur 396 - (acute) keelpijn 267, 269 - bijtwond 185 - epidimytis (acute) 142, 143 - paronychia 229, 230 - urineweginfecties 136, 137, 139,

140 - wondinfecties 250, 251anafylactische reactie 313analgetica 21 - migraine bij volwassenen 42anemie 55anesthetica (dermaal) 330angina pectoris 66angiotensine-II-antagonisten 402angststoornis 29animale mycosen 200anogenitale wratten 172antacida (algeldraat/magnesiumhy-

droxide) 331anticoagulantia 332 - tia/cva 52, 53

anticonceptie, hormonaal 159antidepressiva 333 - angststoornis 29 - depressie 31 - neuropathische pijn 27anti-emetica 362 - duizeligheid 38 - migraine bij volwassenen 43anti-emetisch antihistaminicum,

bewegingsziekte 116anti-epileptica - neuropathische pijn 27 - orale anticonceptie 160antifi brinolytica 334antihistaminica 193, 246, 335 - allergische reactie 313 - allergische rhinitis 261 - pruritus senilis 234 - vertigo 336antihypertensiva 60 - cardiovasculair risicomanage-

ment 58anti-jeukmiddelen 331 - urticaria 246antimicrobiële middelen, lokaal 337antimycotica - orale candidiasis 258 - schimmel 201antipsychotica 338 - delier 33 - psychose 35antiseptica 339antistolling 52antivirale middelen 340anti-zweetmiddelen 332 - hyperhidrosis 216antraceenderivaten 376arteriïtis temporalis 305artrose, hiel- 298ascariasis 132, 133Ascaris lumbricoides 132asthma cardiale, hartfalen 77astma bij kinderen 95 - exacerbatie 98astma bij volwassenen 100atenolol 344

Trefwoordenregister

444

- atriumfi brilleren 76 - tremor 41atherosclerose 83atopische constitutie, astma bij kin-

deren 95atorvastatine 351 - angina pectoris 68, 69 - hyperchlesterolemie 66 - na myocardinfarct 73, 74 - perifeer arterieel vaatlijden 83, 84 - tia/cva 52, 53atriumfi brilleren 74 - tia/cva 52atropine, acuut coronair

syndroom 70aviaire infl uenza 316azaleïnezuurcrème, rosacea 239azelaïnezuur 341azelaïnezuurcrème - melasma 226 - rosacea 239azelastine 335 - allergische conjunctivitis 276,

277 - allergische rhinitis 262azijnzuur/hydrocortison, otitis

externa 274azijnzuur/triamcinolon, otitis

externa 274azitromycine 380 - (acute) keelpijn 268 - acute rinosinusitis 266 - cellulitis 189, 190 - chlamydia-infectie 167 - diarree 118, 119, 120, 121 - ecthyma ulcus 203 - eczeem 195 - endometritis puerperalis 163 - epidimytis (acute) 142, 143 - erysipelas 204 - erythema migrans 206 - erythrasma 207 - folliculitis 209 - furunkel 211 - gingivitis 257 - impetigo 220

- kinkhoest 92 - mastitis 164 - otitis externa 275 - otitis media acuta 270, 272 - pneumonie 94 - slijmbeurs ontsteking 294 - urethritis bij mannen 169, 170 - wondinfecties 250, 251

Bbacteriële conjunctivitis 277bacteriële vaginose 158balanitis 187bbpd 38beclometason 355, 357 - allergische rhinitis 263 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 104 - copd 107 - niet-allergische rhinitis 264 - pseudo-kroep 95bekkenbodemoefeningen 147bemoeilijkte mictie 144benigne paroxismale positieverande-

ringsduizeligheid 38benigne prostaathyperplasie

(BHP) 144benzathinebenzyllpenicilline 398 - syfi lis 178benzbromaron 413 - jicht 301, 302benzodiazepinen 341 - angststoornis 29 - delier 33 - depressie 31 - epileptisch insult 39 - koortsconvulsie 40 - restless legs 49, 50 - psychose 35benzoylbenzoaat, scabies 242benzoylperoxide 337, 343 - acne vulgaris 181, 182benzylbenzoaat 343 - scabies 240, 241berg 244bèta-2-sympathicomimetica 343

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

445

bètablokkers 344 - als oorzaak Raynaud-feno-

meen 84 - migraine bij volwassenen 43 - tremor 41betamethasondipropionaat 354betamethasonvaleraat 353, 354 - eczeem 192, 193, 194, 197 - psoriasis 236, 237, 238 - zonneallergie 199bewegingsoefeningen, duizelig-

heid 38bewegingsziekte 116biguaniden 345 - diabetes mellitus 287bijbalontsteking 141bijholteontsteking 264bijtwonden 184bioalletrine/piperonylbutoxide 401 - hoofdluis 218 - schaamluis 176, 177biosynthetisch verband, brandwon-

den 187biperideen 394 - acute dystonie 54bisacodyl 376 - obstipatie bij kinderen 127, 128 - obstipatie bij volwassenen 129,

130, 131bisfosfonaten 346 - osteoporose 303, 304 polymyalgia rheumatica 307bismuth, maagklachten 112bisoprolol 344 - chronisch hartfalen 81, 82blaastraining 147blefaritis 279bloedarmoede 55bloedverlies - abnormaal vaginaal 151 - intermenstrueel 151 - postmenopauzaal 151boezemfi brilleren 74borborygmi 123borstklierontsteking 163borstvoeding

- mastitis puerperalis 163 - tepelkloven 164 - vitamine-K-profylaxe 56botmineraaldichtheid 303botontkalking 303bovenste luchtweginfectie 91bradycardie, acuut coronair

syndroom 70braken 116brandwonden 186bromocriptine 361 - Parkinson (ziekte van) 49bronchitis 92brotizolam 342budesonide 355, 357 - allergische rhinitis 263 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 102, 104 - copd 107 - niet-allergische rhinitis 264 - pseudo-kroep 95bumetanide 360bupropion 346 - tabaksverslaving 322, 323bursitis, hiel- 298bursitis olecrani 293bursitis prepatellaris 293buspiron 347 - angststoornis 30

Ccabergoline 361, 362calamineschudsel 332calcaneodynie 298calcipotriol 415 - psoriasis 236, 237calciumantagonisten 347calciumcarbonaat 349 - osteoporose 304calciumcarbonaat/lactogluconaat,

osteoporose 304calciumcitraat 349calciumgluconaat 349calciumpreparaten 349calciumsuppletie, osteoporose 303,

304

Trefwoordenregister

446

Campylobacter, diarree 118Candida albicans 187candida-balanitis 187candida-infectie 221candida-vulvovaginitis 157candidiasis, orale 258captopril 402carbamazepine 349 - neuropathische pijn 27carbasalaatcalcium 411 - acuut coronair syndroom 71 - koorts 319 - migraine bij volwassenen 43, 44 - na myocardinfarct 72, 73 - pijnbestrijding 25 - tia/cva 52, 53carbimazol 409carbomeer ooggel 375 - droge ogen 284cardiogene shock, hartfalen 77cardiomyopathie, endocarditispro-

fylaxe 89cardiovasculair risicomanage-

ment 58carvedilol, chronisch hartfalen 81, 82cefalosporinen 350cefotaxim 350 - epidimytis (acute) 142, 143 - gonorroe 168 - pelvic infl ammatory disease 171,

172 - urethritis bij mannen 170cefuroximaxetil 350 - epidimytis (acute) 142, 143 - gonorroe 168 - urethritis bij mannen 170cellulitis 188cetirizine 335, 336 - allergische conjunctivitis 277 - allergische reactie 314 - allergische rhinitis 263 - pruritus senilis 235 - urticaria 246, 247 - waterpokken 249cetomacrogol, eczeem 192, 194cetomacrogolcrème 371

- dermatitis perioralis 198 - zie ook vaseline-cetomacrogol-

crème cetomacrogolzalf 371 - droge huid 202 - eczeem 192, 194chalazion 280cheilitis angularis 259chinolonen 350Chlamydia trachomatus 141, 141chlamydia-infectie 166chloasma 225chlooramfenicol 337 - conjunctivitis 278 - corneabeschadiging 282 - corpus alienum in oog 283chloordiazepoxide, alcoholge-

bruik 320, 321chloorethylspray, abces 180chloorhexidine 339 - furunkel 211 - wondreiniging 242chloorhexidine mondspoeling - aften 253, 254 - foetor ex ore 256 - gingivitis 257chloorthalidon 361 - cardiovasculair risicomanage-

ment 60, 62, 63, 65 - chronisch hartfalen 82 - cardiovasculair risicomanage-

ment 60, 62, 63, 65cholesterol, verhoogd 65cholesterolsyntheseremmers 351 - tia/cva 54cholesterolverlager, cardiovasculair

risicomanagement 59chronisch hartfalen 78chronische bronchitis 104ciclopiroxcrème, schimmel 200, 201cimetidine 366 - maagklachten 110cinnarizine 336 - bewegingsziekte 117ciprofl oxacine - diarree 120, 121

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

447

- epidimytis (acute) 142, 143 - gonorroe 168, 169 - urethritis bij mannen 170 - urineweginfecties 137, 140claritromycine 380 - acne vulgaris 183 - (acute) keelpijn 268 - acute rinosinusitis 266 - cellulitis 189, 190 - ecthyma ulcus 203 - endometritis puerperalis 163 - erysipelas 204 - erythrasma 207 - folliculitis 209 - furunkel 211 - gingivitis 257 - impetigo 221 - maagklachten 112, 113, 115 - mastitis 164 - otitis externa 275 - otitis media acuta 272 - pneumonie 94 - slijmbeurs ontsteking 294 - wondinfecties 250, 251claudicatio intermittens 83clavus 222clemastine, allergische reactie 313,

314climacteriële klachten 154climacterium 154clindamycine 337 - acne vulgaris 182, 183 - bijtwond 185 - endocarditisprofylaxe 90 - hidradenitis 215clobetasol 354 - psoriasis 236, 237, 238clomipramine, angststoornis 29clonazepam 341 - restless legs 49, 50clonidine 352 - overgang 155, 156clopidogrel 411 - angina pectoris 68, 69 - cardiovasculair risicomanage-

ment 62, 65

- na myocardinfarct 73 - perifeer arterieel vaatlijden 83,

84 - tia/cva 52, 53clorazepinezuur, psychose 35clotrimazol 369 - candida-vulvovaginitis 158, 159clusterhoofdpijn 46Cockcroft en Gault, formule van 15,

301codeïne 366, 392 - bronchitis 93 - hoesten 91, 92 - pijnbestrijding 25colchicine 352 - jicht 300, 302colecalciferol 415combinatiepil, orale anticoncep-

tie 160comedonen 180condylomata acuminata 172conjunctivitis 276 - door contactallergie 281constitutioneel eczeem 191contactallergische conjunctivitis 281contacteczeem 196convulsie, koorts- 39copd 104corneabeschadiging 282coronair syndroom 70coronaire bypass 72corpus alienum in oog 283corticoïd-zure oogdruppels 352, 353 - contactallergische conjunctivi-

tis 281, 282corticosteroïdcrème, zonnealler-

gie 199corticosteroïden - dermaal 353 - exceem 191 - geïnfecteerde wratten 227 - jicht 300 - oraal 355 - per inhalatie 357 - per inhalatie, zie ook inhalatie- - polymyalgia rheumatica 306

Trefwoordenregister

448

- reuma 309corticosteroïd-injectie 354 - gonartrose 297 - hielpijn/calcaneodynie 298 - schouderklachten 310 - slijmbeursontsteking 293 - tenniselleboog 295 - tr. iliotibialis frictie-syn-

droom 312corticosteroïdenneusspray 355 - allergische rhinitis 261, 262, 263corticosteroïd-zure oordruppels,

otitis externa 273, 274co-trimoxazol 405 - diarree 120, 122 - epidimytis (acute) 143, 143 - otitis media acuta 270, 271 - urineweginfecties 137, 139creatinineklaring 15 - jicht 301cromoglycaat 357cromoglycinezuur, allergische rhini-

tis 261, 262, 263cromonen 357cryotherapie, condylomata acumi-

nata 172cumarinederivaten 332cumarinen, tia/cva 52, 53cva (cerebrovasculair accident; be-

roerte) 51cyclizine 336 - bewegingsziekte 117cystitis 135

Ddalteparine, trombose 87, 88darifenacine, urine-incontinen-

tie 147, 148dauwworm 191decompensatio cordis 77decongestieve oogdruppels, contac-

tallergische conjunctivitis 281, 282decongestiva, acute rinosinusi-

tis 264, 265defecatiepatroon 118dehydratie 118

delier bij ouderen 33dementie met gedragsstoornissen 34Denekampschaal 16depressie 31dermatitis perioralis 197dermatitis solaris 198dermatomycosen 200desinfectantia 339desinfecterende zeep, furuncu-

lose 210desmopressine 358 - enuresis nocturna 148desogestrel 391 - orale anticonceptie 161dexamethason - allergische reactie 313, 314 - pseudo-kroep 95dexetimide 394diabetes mellitus 286 - cardiovasculair risicomanage-

ment 58 - voedingsadviezen bij 286diabetische neuropathie, neuropathi-

sche pijn 27diarree 118diazepam 342 - angststoornissen 30 - depressie 33 - epileptisch insult 39 - koortsconvulsie 40 - slaapstoornissen 36, 37diclofenac 389 - dysmenorroe 157 - gonartrose 296, 297 - jicht 300, 301 - koliekpijn 26 - migraine bij volwassenen 44 - pijnbestrijding 25 - polymyalgia rheumatica 307 - reuma 309 - schouderklachten 311 - urinesteenlijden 146 - vaginaal bloedverlies 153diclofenac/misoprostol, jicht 301diepe veneuze trombose (dvt) 86difenylmethanen 376

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

449

difl ucortolon 354digoxine 358 - atriumfi brilleren 75, 76 - chronisch hartfalen 80, 81, 82dihydropyridinen 347 - cardiovasculair risicomanage-

ment 61, 63, 64diltiazem 347, 348 - angina pectoris 68, 69 - atriumfi brilleren 75, 76dimenhydrinaat 336dimeticon, fl atulentie 124dimetindeen - eczeem 193, 195 - urticaria 246dioralytepoeder voor drank, diar-

ree 121dipyridamol 411 - tia/cva 52, 53disease modifying antireumatic

drugs (dmard’s) 308ditranol 359 - psoriasis 236, 238diuretica - kaliumsparend 359 - lis- 360 - thiazide- 360dmard’s 308docusinezuur/sorbitolklysma,

obstipatie bij kinderen 128domperidon 362 - bewegingsziekte 117 - duizeligheid 38 - migraine bij volwassenen 44doorbraakpijn 23dopamineagonisten 361 - Parkinson 48dopamineantagonisten 362dopamineprecursors 362dopamineprecursor, Parkinson 48dosisaërosol - astma bij kinderen 96 - astma bij volwassenen 100 - copd 105doxycycline 407 - acne vulgaris 182, 183

- acute rinosinusitis 265, 266 - bijtwond 185 - chlamydia-infectie 167 - copd 106, 107 - epidimytis (acute) 142, 143 - erythema migrans 205, 206 - pelvic infl ammatory disease 171,

172 - pneumonie 93, 94 - syfi lis 178 - urethritis bij mannen 169, 170 - wondinfecties 250, 252draaiduizeligheid 38droge huid 201droge mond 254droge ogen 283dtp-vaccin 324duizeligheid 38duodenitis, erosieve 114dysmenorroe 156dyspnoe - ernstige 108 - palliatieve zorg 108dystonie, zie acute dystonie

Eebastine 335, 336ecthyma ulcus 203eczeem, constitutioneel 191eksteroog 222elastische kousen, trombose 86elektrocoagulatie, condylomata

acuminata 172enalapril 402 - cardiovasculair risicomanage-

ment 61, 62, 63, 64, 65 - chronisch hartfalen 80, 82encopresis, obstipatie bij kinde-

ren 126endocarditisprofylaxe 89endometritis puerperalis 163endoscopie 113enoxaparine, trombose 87, 88, 89enterobiasis 132, 134Enterobius vermicularis 132entrapment-neuropathie 302

Trefwoordenregister

450

enuresis nocturna 148epicondylitis 294epidimytis (acute) 141epileptisch insult 38epinefrine, allergische reactie 313,

314episcleritis 284eradicatiekuur - maagklachten 114 - refl uxklachten 112erectiele disfunctie 149ergotamine 363 - als oorzaak Raynaud-feno-

meen 84 - migraine bij volwassenen 42, 45ergotamine/coffeïne 45erysipelas 188, 204erythema migrans 204erythrasma 207erytromycine 337, 380 - (acute) keelpijn 268 - acne vulgaris 182, 183 - acute rinosinusitis 266 - chlamydia-infectie 167 - ecthyma ulcus 204 - endometritis puerperalis 163 - erythrasma 208 - folliculitis 209 - furunkel 211 - gingivitis 258 - kinkhoest 92 - mastitis 164 - otitis externa 275 - pitted keratolysis 231 - pneumonie 95 - slijmbeurs ontsteking 294estradiol 392 - migraine bij volwassenen 44, 45 - overgang 155, 156estriol - overgang 155, 156 - urineweginfecties 138, 140ethinylestradiol - overgang 155 - vaginaal bloedverlies 151, 153ethinylestradiol/levonorgestrel

- dysmenorroe 157 - orale anticonceptie 161ethinylestradiol/lynestrenol - dysmenorroe 157 - orale anticonceptie 161ethinylestradiol/norethisteron - dysmenorroe 157 - orale anticonceptie 161exacerbaties - astma bij kinderen 98 - astma bij volwassenen 102 - copd 106excoriaties 242exostose van Haglund 297, 298

Ffamciclovir 340 - herpes genitalis 175, 176 - herpes zoster 213, 214familiaire hypercholesterolemie, car-

diovasculair risicomanagement 59famotidine 366 - maagklachten 110fasciitis plantaris 298fecale impactie, bij volwassenen 130fecesretentie, bij kinderen 127feneticilline 398 - (acute) keelpijn 268 - erysipelas 204fenomeen van Raynaud (fr), zie

Raynaud-fenomeen 84fenoterol 343 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 103 - copd 107fenoxymethylpenicilline 398 - cellulitis 189 - erysipelas 204fenprocoumon 332 - atriumfi brilleren 76 - tia/cva 54 - trombose 88, 89fentanyl 392 - acute (traumatische) pijn 28 - acuut coronair syndroom 70, 71 - pijnbestrijding 23, 25

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

451

fenylefrine, contactallergische con-junctivitis 281, 282

ferrofumaraat 368 - ijzergebreksanemie 55ferrosulfaat 368fexofenadine 335, 336fi jt 229fi ssura ani (anusfi ssuur) 122fl atulentie 123fl avoxaat 414fl ucloxacilline 398 - cellulitis 189, 190 - ecthyma ulcus 203 - eczeem 193, 195 - endocarditisprofylaxe 90 - erysipelas 204 - folliculitis 208 - furunkel 209, 210 - geïnfecteerde bursitis 293, 294 - impetigo 220 - mastitis 164 - otitis externa 274, 275 - wondinfectie 243, 250fl uconazol 410 - candida-balanitis 187, 188 - candida-vulvovaginitis 158, 159 - orale candidiasis 258, 259fl uor vaginalis 157fl uoxetine 404fl urazepam 342fl ushing, rosacea 238fl uticason 355, 357 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 104 - copd 107fl uvoxamine 404 - angststoornis 29 - depressie 32, 33fobie 29foetor ex ore 255foliumzuur 364 - pernicieuze anemie 55foliumzuurdefi ciënte 54, 55foliumzuursuppletie, neuralebuisde-

fect (preventie) 55, 56folliculitis 208

formoterol 343formoterol - astma bij volwassenen 103 - copd 106, 107formule van Cockcroft en Gault 15,

301fosfodi-esterase-5-remmers 364fosfomycine 365 - urineweginfecties 136, 139functionele maagklachten 115furosemide 360 - chronisch hartfalen 80, 82furunculose 209furunkel 209fusidinezuur 337 - blefaritis 279 - conjunctivitis 278 - corneabeschadiging 282 - corpus alienum in oog 283 - eczeem 191, 193, 195 - erythrasma 207 - furunkel 210, 211 - geïnfecteerde wratten 227 - impetigo 220 - intertrigo 222 - stomatitis angularis 260 - waterpokken 248, 249 - wondinfectie 243fysiologisch zoutoplossing - droge mond 254 - rinosinusitis 264fytomenadion, vitamine-K-profy-

laxe 56

Ggalbulten 246galstenen, koliekpijn 26gastritis, erosieve 114gastroscopie 113gedragsstoornissen bij dementie 34gehoorgang 272gestodeen 391gingivitis (tandvleesontsteking) 256gistinfectie 231gliclazide 406 - diabetes mellitus 288

Trefwoordenregister

452

glimepiride 406 - diabetes mellitus 288glucagon 365 - hypoglykemie 289glucoseoplossingen 365 - hypoglykemie 289gonartrose 295gonorroe 166, 167Graves, ziekte van 290griep 314griepepidemie 316

HH. pylori-diagnostiek, refl uxklach-

ten 112H2-receptorantagonisten 366haarnestcyste 245haaruitval 183halitosis 255hallucinaties 33haloperidol 338 - delier 33, 34 - dementie met gedragsstoornis-

sen 34 - psychose 35handschimmel 200hart - en vaatziekten (preventie) 58hartafwijking, aangeboren, endocar-

ditisprofylaxe 89hartfalen 77hartinfarct 70 - secondaire preventie 72hartklepafwijkingen, endocarditi-

sprofylaxe 89Hashimoto-thyreoïditis 289hemorroïden 124herpes genitalis 174herpes labialis 211herpes zoster 213herpesconjunctivitis 277herpes-simplex-virus 174, 211herpetische neuralgie 213herseninfarct 51hidradenitis 214hielpijn/calcaneodynie 297hielspoor 298

hoesten 91hoestprikkeldempende midde-

len 366hoofdluis 216hoofdpijn 42hoofdroos 244hooikoorts 261, 276hordeolum 280hormonale anticonceptie 159huidziekten 180huisstofmijtallergie 100humaan papillomavirus 172hydroactief verband, brandwon-

den 187hydrochinon 366hydrochloorthiazide 361 - cardiovasculair risicomanage-

ment 60, 62, 63, 66 - chronisch hartfalen 80, 82hydrocortison 353, 354 - pruritus ani 233hydrocortisonacetaat - eczeem 192, 193, 194, 197 - hemorroïden 126 - intertrigo 222 - luierdermatitis 224, 225 - pruritus senilis 235 - seborroïsch eczeem 245 - zonneallergie 199hydrocortisonbutyraat - eczeem 193, 194 - psoriasis 238 - seborroïsch eczeem 244, 245hydrokinine 367 - spierkrampen 50, 51 - eczeem 193, 195hydroxipyridonen 368hydroxocobalamine 414 - pernicieuze anemie 55hydroxyzine, urticaria 246hypercholesterolemie 65hyperemesis gravidarum 116hyperhidrosis 215hypertensie, cardiovasculair risico-

management 60hyperthyreoïdie 290

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

453

hypoglykemie 288hypoglykemisch (sub)coma 289hypothyreoïdie 289hypromellose 375 - droge ogen 283, 284

Iibuprofen 389 - dysmenorroe 157 - gonartrose 296, 297 - jicht 300, 301 - koorts 319 - migraine bij kinderen 46 - migraine bij volwassenen 43, 44 - pijnbestrijding 24 - polymyalgia rheumatica 307 - reuma 309 - schouderklachten 311 - vaginaal bloedverlies 152, 153ijzergebreksanemie 55ijzerpreparaten 368imidazol 369 - candida-balanitis 187, 188imipramine 333 - angststoornis 29 - depressie 32imiquimod 370 - condylomata acuminata 173immunoglobuline, tetanus 324impetigo 219incontinentie voor urine 147indifferente huidmiddelen 370indifferente therapie, eczeem 192indifferente vetcrème - droge huid 202 - psoriasis 236infectieuze conjunctivitis 277infl uenzapandemie 316infl uenzavaccinatie 100, 104inhalatiecorticosteroïd - astma bij kinderen 97-astma bij volwassenen 101inhalatiekamer - astma bij volwassenen 100 - copd 106inhalatievoorzetkamer, astma bij

kinderen 96instabiele angina pectoris 70insuline 371 - diabetes mellitus 288intermenstrueel bloedverlies 151intertrigo 221interventiestrategie, roken 321ipratropium 395 - astma bij volwassenen 101, 103,

104 - copd 105, 106, 107irritable bowel syndrome 131isosorbidedinitraat 387 - acuut coronair syndroom 70, 71 - acuut hartfalen 78 - angina pectoris 67, 68, 69 - chronisch hartfalen 82 - fi ssura ani 123isosorbidemononitraat 387 - angina pectoris 69isotretinoïne 373 - acne vulgaris 182, 183itraconazol 410 - candida-vulvovaginitis 158, 159 - onychomycose 228 - orale candidiasis 258, 259 - pityriasis versicolor 232iud, vaginaal bloedverlies 151, 152ivermectin 374 - scabies 241

Jjeugdpuistjes 180jeuk - bij oudere mensen 234 - perianaal 232 - urticaria 246jicht 299jichtaanval 300

Kkalknagels 228karbonkel 209keelpijn (acute) 267keratitis photoelectrica 285keratoconjunctivitis sicca 283

Trefwoordenregister

454

keratolytica 374 - likdoorn 223 - wratten 252ketanserine 329ketoconazol 369 - seborroïsch eczeem 244kinderwratten 227kinkhoest 91kleerluis 216klepprothese, endocarditisprofy-

laxe 89kloven 201klysma met emollientium - obstipatie bij kinderen 127 - obstipatie bij volwassenen 130kniegewricht, artrose 295koelzalf 371 - eczeem 194 - pruritus senilis 235 - zonneallergie 197koliekpijn 26koolteeroplossing 194koolteervetcrème, eczeem 192, 193koorts 318koortsconvulsie 39koortsstuip 39krentenbaard 219kunstspeeksel 255kunsttraanvocht 283, 284, 375

Llaagmoleculaire heparine 375lactitol 25, 377 - obstipatie bij kinderen 127, 128 - obstipatie bij volwassenen 130,

131 - prikkelbaredarmsyndroom 132lactulose 377, 378 - obstipatie bij kinderen 127, 128 - obstipatie bij volwassenen 129,

130 - pijnbestrijding 25 - prikkelbaredarmsyndroom 132lanettecrème 371 - eczeem 192 - zie ook: vaseline-lanettecrème

lanettezalf 371 - droge huid 202, 203 - eczeem 192, 194lansoprazol 25, 400 - gonartrose 297 - jicht 302 - maagklachten 113, 115 - reuma 310lasogen 285laxantia 23 - contact- 376 - emollientia 377 - obstipatie bij kinderen 127 - obstipatie bij volwassenen 129 - osmotisch werkend 127, 377 - volumevergrotend 378leukotriënenantagonisten 379levocabastine 335 - allergische conjunctivitis 276,

277 - allergische rhinitis 262levodopa 362 - restless legs 49, 50levodopa/carbidopa 362 - Parkinson 49levomenthol 331 - urticaria 246levonorgestrel 391, 399, 400 - morning-after-pil 162 - vaginaal bloedverlies 151, 153levothyroxine 409 - hyperthyreoïdie 291, 292 - hypothyreoïdie 290lidocaïne 330 - aften 253, 254 - fi ssura ani 123 - hemorroïden 126 - herpes genitalis 175 - herpes labialis 212 - pruritus senilis 234 - schouderklachten 310, 311 - tenniselleboog 295 - zonneallergie 199lidocaïne-levomenthol 331, 332 - pruritus senilis 235 - urticaria 246

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

455

- waterpokken 248, 249 - zonneallergie 199lidocaïne/prilocaïne 331lidocaïne-infi ltratie, abces 180likdoorn 222lincomycinen 380lindaan 380 - scabies 240lintworm 133, 134lisdiureticum, acuut hartfalen 78lisinopril, chronisch hartfalen 80, 82lisuride 361 - Parkinson (ziekte van) 49lokaal anestheticum, fi ssura ani 123loperamide 380 - diarree 118, 119, 121lor(met)azepam 342loratadine 335, 336 - allergische conjunctivitis 277 - allergische reactie 314 - allergische rhinitis 262 - pruritus senilis 235 - urticaria 246, 247 - waterpokken 249lorazepam - delier 34 - psychose 35 - slaapstoornissen 37losartan 402 - chronisch hartfalen 81, 82 - na myocardinfarct 74 - prikkelhoest 61, 63, 64, 65 - Raynaud-fenomeen 85lotio alba 371luchtweginfectie - bovenste 91 - onderste 92lues 177luierdermatitis 224luieruitslag 224luizen 216Lyme disease 205Lyme-borreliose 205lynestrenol 399 - overgang 156 - vaginaal bloedverlies 152, 153

Mmaagklachten - beleid na gastroscopie 113 - eerste episode 109 - persisterend 110 - recidiverend 110macrogol 379macrogol met elektrolyten - obstipatie bij kinderen 127, 128 - obstipatie bij volwassenen 129,

131macroliden 380 - ecthyma ulcus 203 - erythrasma 207 - slijmbeurs ontsteking 293maden 132magnesiumhydroxide, maagklach-

ten 110magnesiumzouten 378malathion 381 - hoofdluis 218, 219mastitis puerperalis 163mebendazol 382 - worminfecties 133, 134meclozine 336 - bewegingsziekte 117medroxyprogesteron 400 - orale anticonceptie 161 - overgang 156 - vaginaal bloedverlies 153melanoderma 225melasma 225meloxicam - pijnbestrijding 25 - reuma 310menopauze 154menstruatie, migraine rond 43menstruatiepijn 156mentholtalkpoeder 331meralgia paraesthetica 302meteorisme 123metformine 345 - diabetes mellitus 287 - diabetes mellitus 288methylprednisolon 355 - gonartrose 297

Trefwoordenregister

456

- hielpijn/calcaneodynie 299 - jicht 302 - schouderklachten 311 - slijmbeursontsteking 293, 294 - tr. iliotibialis frictie-syn-

droom 312methylprednisolon/lidocaïne - hielpijn/calcaneodynie 299 - schouderklachten 311 - tr. iliotibialis frictie-syn-

droom 312metoclopramide 362 - bewegingsziekte 117 - duizeligheid 38 - migraine bij volwassenen 43, 44metoclopramide/acetylsalicyl-

zuur 389metoprolol 344 - acuut coronair syndroom 71 - angina pectoris 68, 69 - atriumfi brilleren 75, 76 - cardiovasculair risicomanage-

ment 61, 62, 63, 64, 65 - chronisch hartfalen 81, 82 - hyperthyreoïdie 292 - migraine bij volwassenen 43, 44,

45 - na myocardinfarct 72, 73, 74metronidazol 337, 338, 383 - candida-vulvovaginitis 158, 159 - dermatitis perioralis 198 - diarree 119, 120, 121 - endometritis puerperalis 163 - maagklachten 112, 113, 115 - pelvic infl ammatory disease 171,

172 - rosacea 239 - trichomoniasis 179miconazol 369 - candida-vulvovaginitis 158, 159 - dermatomycosen 200 - erythrasma 207 - intertrigo 222 - luierdermatitis 224, 225 - orale candidiasis 258, 259 - otitis externa 273, 273, 274,

- pitted keratolysis 231 - pityriasis versicolor 232 - schimmel 200, 201 - stomatitis angularis 260microalbuminurie 286mictie, bemoeilijkte 144midazolam 342 - epileptisch insult 40 - ernstige dyspnoe 108middenoorontsteking 269migraine - bij kinderen 45 - bij volwassenen 42minipil, orale anticonceptie 160misoprostol - gonartrose 296 - reuma 308misselijkheid 116 - bij migraine 43 - draaiduizeligheid 38mixinsuline, diabetes mellitus 287mometason 355mondhoekragaden 259mondhygiëne 254, 256 - orale candidiasis 258montelukast 379 - astma bij volwassenen 101, 102,

104morfi ne 392 - acuut coronair syndroom 70, 71 - acuut hartfalen 78 - chronisch hartfalen 82 - ernstige dyspnoe 108 - koliekpijn 26 - pijnbestrijding 23, 25 - urinesteenlijden 146morning-after-pil 162mullusca contagiosa 227mupirocine 337 - impetigo 220mycotisch intertrigo 200mycotische sycosis barbae 200myocardinfarct 70, 72

Nnachtelijke spierkrampen 50

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

457

nadroparine, trombose 87, 88, 89nafazoline, contactallergische con-

junctivitis 281, 282nagelriemontsteking 229naloxon 383 - opiaatintoxicatie 319, 320naproxen 389 - dysmenorroe 157 - gonartrose 296, 297 - jicht 301 - migraine bij volwassenen 43, 44 - pijnbestrijding 25 - polymyalgia rheumatica 307 - reuma 309 - schouderklachten 311 - vaginaal bloedverlies 153nasale decongestiva 384natrium(bi)fosfaat 377natriumdocusaat 377natriumdocusaat/sorbitolklysma - obstipatie bij kinderen 127 - obstipatie bij volwassenen 130,

131natriumlaurylsulfoacetaat 377natriumlaurylsulfoacetaat/sorbitol-

klysma, obstipatie bij volwasse-nen 130, 131

natriumlaurylsulfoacetaat/sorbitol-microklysma, obstipatie bij kinde-ren 127, 128

nedocromil 357Neisseria gonorrhoea 142, 167netelroos 246neten 216neuralebuisdefect (preventie) 55neuraminidaseremmers 384neuropathische pijn 27neusverkoudheid 264niclosamide 385 - worminfecties 134nicorette, tabaksverslaving 322nicotineafhankelijkheid 321nicotinell, tabaksverslaving 322nicotinevervangende middelen 322,

323, 386 - tabaksverslaving 321

nierfunctie, zie creatinineklaring niersteenlijden 145nierstenen, koliekpijn 26niet-allergische rhinitis 263nifedipine 347 - angina pectoris 69 - Raynaud-fenomeen 85 - wintertenen 86nitraathoudende zalf/crème 387nitraten 387 - angina pectoris 67nitrazepam 342 - slaapstoornissen 36, 37nitrendipine 347 - cardiovasculair risicomanage-

ment 61, 63, 64, 65nitrofurantoïne 388 - urineweginfecties 136, 137, 138,

139nitroglycerine 387 - acuut coronair syndroom 70, 71 - acuut hartfalen 78 - angina pectoris 69 - chronisch hartfalen 82nitroglycerinezalf 387nizatidine 366 - maagklachten 110norethisteron 399 - vaginaal bloedverlies 153norfl oxacine, urineweginfecties 137,

140nortriptyline 333 - depressie 32 - neuropathische pijn 27 - tabaksverslaving 322, 323noscapine 366 - bronchitis 93 - griep 315 - hoesten 91, 92nph-insuline, diabetes mellitus 287nsaid 389 - acute keelpijn 267 - arteriïtis temporalis 306 - jicht 300 - koorts 319 - migraine bij volwassenen 43, 44

Trefwoordenregister

458

- pijnbestrijding 22, 24 - reuma 309 - spanningshoofdpijn 42nystatine 399 - orale candidiasis 258, 259

Oobstipatie - bij kinderen 126 - bij volwassenen 128oestrogeen/progestageen combina-

tiepreparaten 391oestrogenen 392 - migraine bij volwassenen 43, 44 - overgang 154, 155ofl oxacine - pelvic infl ammatory disease 171,

172 - urineweginfecties 140olopatadine allergische conjuncti-

vitis 276omeprazol 25, 400 - gonartrose 297 - jicht 300, 301 - maagklachten 113, 115 - reuma 310omrekeningstabel opiaten, pijn-

bestrijding 24onderste luchtweginfectie 92ontwenningsverschijnselen

alcohol 320onychomycose 228oordopjes 273opiaatagonisten 392 - pijnbestrijding 23opiaatintoxicatie 319opiaten, acute (traumatische) pijn 28opvliegers 154orale candidiasis 258ors (orale rehydratiezouten),

diarree 118, 119oseltamivir 384 - aviaire infl uenza 317, 318 - griep 315, 316osteoporose 303otitis externa 272

otitis media acuta 269overgang 154overmatig alcoholgebruik 320oxatomide 335oxazepam 342 - alcoholgebruik 320, 321 - angststoornissen 30 - delier 34 - depressie 33oxybuprocaïne, lasogen 285oxybutinine, urine-incontinen-

tie 147, 148

Ppanaritium 229paniekstoornis 29pantoprazol 25, 400 - gonartrose 297 - jicht 302 - maagklachten 113, 115 - reuma 310paracetamol 393 - acute keelpijn 267 - dysmenorroe 156, 157 - gonartrose 296, 297 - griep 315 - koorts 319 - migraine bij kinderen 46 - migraine bij volwassenen 43, 44 - otitis media acuta 269, 270 - pijnbestrijding 22, 24 - rinosinusitis 264 - schouderklachten 310, 311 - spanningshoofdpijn 42 - tenniselleboog 294paraffi negazen, wondinfectie 243parasympathicolytica 394 - acute dystonie 54 - bewegingsziekte 395 - Parkinson 48 - per inhalatie 395parasympathicomimetica 396Parkinson (ziekte van) 47paronychia 229paroxetine 404 - angststoornis 29

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

459

- depressie 32, 33pde-5-remmer, erectiele disfunc-

tie 150pediculosis 216 - pubis 176pelvic infl ammatory disease 170penicillinen - breedspectrum 396 - ecthyma ulcus 203 - smalspectrum 398percutane coronaire interventie 72pergolide 361, 362 - Parkinson (ziekte van) 49perianale jeuk 232perianale trombose 124perifeer arterieel vaatlijden (PAV) 83perindopril 402 - na myocardinfarct 73, 74perlèche 259permetrine 401 - hoofdluis 218, 219 - scabies 240, 241 - schaamluis 176, 177pernicieuze anemie 54perniones 85Phthirus pubis 176pijn op de borst 67pijnbestrijding 21pilocarpine 396 - droge mond 255pioglitazon 408 - diabetes mellitus 287, 288piperonylbutoxide 401pitted keratolysis 230pityriasis versicolor 231plantago ovata 379 - hemorroïden 125 - obstipatie bij volwassenen 130,

131 - prikkelbaredarmsyndroom 132pneumonie 93podagra 299podiumvrees 30podofyllotoxine 399 - condylomata acuminata 173poederinhalator

- astma bij kinderen 96 - astma bij volwassenen 100 - copd 105polyenen 399polyethyleenglycol (peg) 379polymorfe lichteruptie 198polymyalgia rheumatica 305polymycine B 337 - otitis externa 274polymyxine-B/trimethoprim, con-

junctivitis 278postherpetische neuralgie 213 - neuropathische pijn 27post-infarctpatiënten 72postmenopauzaal bloedverlies 151povidonjood 339 - brandwonden 187 - furunkel 211 - wondinfectie 243 - wondreiniging 242pravastatine 351 - angina pectoris 68, 69 - hyperchlesterolemie 66 - na myocardinfarct 73, 74 - perifeer arterieel vaatlijden 83,

84 - tia/cva 52, 53prazosine 329 - Raynaud-fenomeen 85predniso(lo)n 356 - allergische conjunctivitis 276,

277 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 103, 104 - contactallergische conjunctivi-

tis 281, 282 - copd 106, 107 - episcleritis 284 - jicht 300, 302 - polymyalgia rheumatica 307 - reuma 310 - urticaria 247 - zonneallergie 199pregolide, restless legs 49prikkelbaredarmsyndroom 131prikkelhoest 61, 63, 64, 91

Trefwoordenregister

460

prikpil 160problematisch alcoholgebruik 320profylactische vitamine-K-toedie-

ning 56profylaxe postcoitum, urinewegin-

fecties 137progestagenen 399promethazine. eczeem 193, 195propranolol 344 - hyperthyreoïdie 292 - migraine bij volwassenen 43, 44,

45 - podiumvrees 30 - tremor 41propylthiouracil 410prostaathyperplasie 144prostatitis 135, 140protonpompremmers 22, 25, 400 - gonartrose 296, 297 - jicht 300 - refl uxklachten 112 - reuma 308pruritus ani 232pruritus senilis 234pseudo-jicht 299pseudo-kroep 95psoriasis 235psychose (acute) 35psychotische symptomen (bij de-

mentie) 34psyllium, zie: plantago ovatapuistjes 180pyelonefritis 135pyretrinen 401pyretroïden 401

Qquadrupeltherapie, maagklach-

ten 112

Rranitidine 366 - maagklachten 110ras-remmers 401Raynaud-fenomeen 84refl ux, maagklachten 111

refl uxoesofagitis 114rehydratievloeistof 403reizigersdiarree 118restless legs 49retinoïden 403reuma 308reumatoïde artritis 308rhinitis, niet-allergische 263rigiditeit, Parkinson 47ringworm 200rinosinusitis (acute) 264risedroninezuur 346 - osteoporose 305 - polymyalgia rheumatica 307risperidon 338 - dementie met gedragsstoornis-

sen 35roken 321roodvonk 267rosacea 238rosiglitazon 408 - diabetes mellitus 288ructus 123

Ssalbutamol 343 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 103 - copd 105, 106, 107salicylaat, koort 319salicylzuur - likdoorn 223 - psoriasis 236, 237 - wratten 252salmeterol 343 - astma bij volwassenen 103 - copd 106, 107Salmonella, diarree 118scabies 240schaafwonden 242schaamluis 176schildklierfunctiestoornis 289schimmel 200schoencorrectie 298schoonmaakregime, astma bij kin-

deren 96

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

461

schouderklachten 310schurft 240scopolamine 395 - bewegingsziekte 116, 117seborroïsch eczeem 243seksueel overdraagbare aandoenin-

gen (soa) 166 seleensulfi de 403 - pityriasis versicolor 231, 232senna 376sennosiden - obstipatie bij volwassenen 129 - pijnbestrijding 25serotonineheropnameremmers 404serotoninereceptoragonisten (tripta-

nen) 404sertraline 404 - depressie 32, 33serumcreatinine, cardiovasculair

risicomanagement 61, 62, 64serumkalium, cardiovasculair risico-

management 61, 63sfi ncterspanning 122Shigella, diarree 118shock, anafylactische 313sildenafi l 365 - erectiele disfunctie 150simvastatine 351 - angina pectoris 68, 69 - hyperchlesterolemie 66 - na myocardinfarct 73, 74 - perifeer arterieel vaatlijden 83,

84 - tia/cva 52, 53sinus pilonidalis 245sinusitis 264slaaphygiënische adviezen 36slaapmiddelen 36slaapstoornissen 35slijmbeursontsteking 293smalspectrumpenicilline, erysipe-

las 204smetplekken 221solifenacine, urine-incontinen-

tie 147, 148sotalol 344

spanningshoofdpijn 41speekselproductie 254spierkrampen, nachtelijke 50spierrekoefeningen 298spiraal, vaginaal bloedverlies 151spironolacton 359 - chronisch hartfalen 81, 82spoelworm 132, 133ssri’s 404statinen 351 - cardiovasculair risicomanage-

ment 58 - tia/cva 52steenpuist 209sterculiagom, obstipatie bij vol-

wassenen 129stomatitis aftosa 253stomatitis angularis 259stoppen met roken 321straatvuil 324stressincontinentie 147strontje 280struma 290sub-50-combinatiepil 391 - dysmenorroe 157 - vaginaal bloedverlies 151, 152suikerziekte 286sulfamethizol 405sulfanamiden 405sulfonylureumderivaten 406 - diabetes mellitus 287sumatriptan 404 - clusterhoofdpijn 47 - migraine bij volwassenen 43, 44syfi lis 177sympathicomimetica 406

Ttabaksverslaving 321Taenia saginata 132taladafi l 365 - erectiele disfunctie 150tamsulosine 329 - benigne prostaathypertrofi e 144,

145 - urinesteenlijden 146

Trefwoordenregister

462

tarsaaltunnelsyndroom 298teerpreparaten 407 - eczeem 192, 194tekenbeet 205teleangiëctasieën, rosacea 238temazepam 342 - slaapstoornissen 36, 37tenniselleboog 294tepelkloven 164terbinafi ne 330 - dermatomycosen 200 - onychomycose 228 - schimmel 200, 201terbutaline 343 - astma bij kinderen 99 - astma bij volwassenen 103 - copd 105, 107tetanusimmunoglobuline 324, 325tetanusprofylaxe 324 - bijtwonden 184tetanusvaccin, tetanus 324, 325tetracyclinen 407 - acne vulgaris 182, 183 - conjunctivitis 278 - corneabeschadiging 282 - corpus alienum in oog 283 - dermatitis perioralis 198 - maagklachten 112, 113 - rosacea 240thiamazol 409 - hyperthyreoïdie 291, 292thiamine, alcoholgebruik 321thiazidediureticum, cardiovasculair risicomanagement 60, 62, 63thiazolidinedionen 408thionamiden 409thyreoïditis van Hashimoto 289thyreomimetica 409 - hyperthyreoïdie 291 - hypothyreoïdie 290thyreostatica 409 - hyperthyreoïdie 291tia (transient ischemic attack) 51tig, tetanus 324tinea capitis 200tinea corporis 200

tinea manis 200tinea pedis 200tinzaparine, trombose 87, 88, 89tiotropium, copd 106tolbutamide 406 - diabetes mellitus 287, 288tolterodine, urine-incontinentie 147,

148tonsillitis 267tophi 299tractus iliotibialis frictie-syn-

droom 312tramadol 393 - gonartrose 296, 297 - pijnbestrijding 23, 25trandolapril 402 - na myocardinfarct 73, 74tranexaminezuur 334 - vaginaal bloedverlies 152, 153transpiratieklachten 215tremor - essentiële 40 - Parkinson 47Treponema pallidum 177tretinoïne, acne vulgaris 181, 183triamcinolonacetonide 354, 355 - chalazion 281 - eczeem 192, 193, 194, 197 - gonartrose 296, 297 - hielpijn/calcaneodynie 299 - jicht 300, 302 - pruritus ani 233 - psoriasis 237, 238 - schouderklachten 310, 311 - seborroïsch eczeem 245 - slijmbeursontsteking 293 - tenniselleboog 295 - tr. iliotibialis frictie-syn-

droom 312 - zonneallergie 199triamtereen 359triamtereen/hydrochloorthiazide,

cardiovasculair risicomanage-ment 60, 62, 63, 65

triazolen 410 - onychomycose 228

Deel 4

T

refw

oo

rden

registe

r

Trefwoordenregister

463

Trichiuris trichiura 133trichloorazijnzuur, condylomata

acuminata 173Trichomonas vaginalis 178trichomoniasis 178tricyclische antidepressiva 333 - neuropathische pijn 27trigeminusneuralgie, neuropathische

pijn 27trihexyfenidyl 394 - Parkinson (ziekte van) 48, 49trimetoprim 405 - urineweginfecties 136, 137, 138,

139tripeltherapie, maagklachten 112triptanen 404 - clusterhoofdpijn 47 - migraine bij volwassenen 43, 45trombocytenaggregatieremmers 411 - cardiovasculair risicomanage-

ment 58 - tia/cva 52trombose, diepe veneuze 86trommelvliesperforatie 269

Uulcus duodeni 114ulcus ventriculi (maagzweer) 114unguentum aquosum 371 - droge huid 202unguentum leniens 371 - droge huid 202 - eczeem 192uraatstenen 299urethritis bij de man 166, 169ureumzalf, droge huid 202, 203urge-incontinentie 147uricostatica 413 - jicht 301uricosurica 413 - jicht 301urine-incontinentie 147urinekweek 135urinesteenlijden 145urineweginfecties 135 - bij kinderen 138

- recidiverende 136urospasmolytica 414urticaria 246

Vvaginaal bloedverlies, abnor-

maal 151vaginale afscheiding 157vaginitis 157valaciclovir 340 - herpes genitalis 175, 176 - herpes labialis 213 - herpes zoster 214valpreventie 303valsartan 402 - na myocardinfarct 74vardenafi l 365 - erectiele disfunctie 150varicella 247vaseline 371 - wratten 252vaseline-cetomacrogolcrème 371 - droge huid 202 - eczeem 191, 192, 194 - herpes labialis 212 - pruritus senilis 234, 235 - psoriasis 237 - tepelkloven 165vaselinegaas, brandwonden 187vaseline-lanettecrème 371 - droge huid 203 - eczeem 192, 194 - herpes labialis 212 - pruritus senilis 234, 235 - psoriasis 236, 237 - tepelkloven 165 - zonneallergie 197vaseline-paraffi ne 371vaseline-zinkoxidesmeersel, herpes

labialis 212vasomotorische klachten 154venlafaxine 404 - angststoornis 30ventrikelfrequentie 74verapamil 347, 348 - atriumfi brilleren 75

Trefwoordenregister

464

verblijfskatheter 135, 137verbranding 186verrucae vulgaris 252verstikking 108vertigo 38verwardheid 33vetcrèmes 371vetgaas, brandwonden 187vezelrijke voeding 124 - obstipatie bij volwassenen 128vezels 378virale conjunctivitis 277virustatica 340 - herpes labialis 212vitamine B1, alcoholgebruik 321vitamine B12 414vitamine B12-defi ciëntie 55vitamine D (oraal) 415vitamine D3-analoga 415vitamine D-suppletie, osteopo-

rose 304vitamine K 56voedingsadviezen bij diabetes mel-

litus 286voetschimmel 200vogelgriep 316

Wwanen 33waterpokken 247waterstofperoxide 339 - foetor ex ore 256waterwratten 227weefselinvasie bij urineweginfec-

tie 135wervelbaddermatitis 208winderigheid 123wintertenen 85wondinfecties 242, 249worminfecties 132wratten 252

Xxerosis 201xerostomie 254xylometazoline 384

- acute rinosinusitis 265 - otitis media acuta 271

YYersinia, diarree 119

Zzanamivir 384 - aviaire infl uenza 317, 318 - griep 315, 316zemelen 124ziekte van Graves 290ziekte van Lyme 205zindelijk worden 148zinkolie, herpes labialis 211zinkoxide(smeersel) 222, 370, 371 - eczeem 192 - herpes genitalis 174, 175, 176 - herpes zoster 212 - luierdermatitis 224, 225 - stomatitis angularis 260zinkoxidezalf, hemorroïden 125zinksulfaatvaseline - herpes zoster 212 - pruritus ani 233 - pruritus senilis 234, 235zolpidem 341, 342 - slaapstoornissen 36, 37zonlicht, osteoporose 303zonneallergie 198zonnebrandcrème - herpes labialis 211 - melasma 225 - rosacea 238 - zonneallergie 198zuivelconcumpties 303zure oordruppels 416 - otitis externa 273zuurstof - acuut coronair syndroom 70 - clusterhoofdpijn 46zwangerschap, waterpokken 248zwangerschapsmasker 225zwangerschapsmisselijkheid 116zweepworm 133zwemmerseczeem 200zweten 215

Deel 2 Geneesmiddelengroepen - link.springer.com978-90-313-6616-3/1.pdf · Pruritus senilis...

Documents

Transcript of Deel 2 Geneesmiddelengroepen - link.springer.com978-90-313-6616-3/1.pdf · Pruritus senilis...