Eindverslag project

Digitaal bewegend beeld:

van beleid tot praktijk

Deel 2: De Praktijk ICT & Onderwijscentrum Faculteit der Letteren sept 2004 – juli 2005

Eindverslag project Digitaal bewegend beeld: van beleid tot praktijk, deel 2: De Praktijk Projectcode: ICT2004-7 Projectleider deel 2: drs. Y. Spoelder Projectmedewerkers deel 2: ICT & Onderwijscentrum: ir. Silvester Draaijer Faculteit der Letteren: dr. Heidi de Mare (ACW) dr. Ruud Stumpel (NT2) Faculteit der Letteren Vrije Universiteit Amsterdam, September 2005

2

Inhoudsopgave SAMENVATTING....................................................................................................................................... 4 1. INLEIDING, OPZET, DOELEN EN STRUCTUUR............................................................................ 5

1.1 INLEIDING............................................................................................................................................ 5 1.2 OPZET .................................................................................................................................................. 5 1.3 DOELEN ............................................................................................................................................... 6

2 BESCHRIJVING VAN DE UITGEVOERDE ACTIVITEITEN EN RESULTATEN ....................... 7 2.1 INVENTARISEREN VAN BEGINSITUATIE EN IN KAART BRENGEN WENSEN.......................................... 7 2.2 VASTLEGGEN DOELEN EN UITWERKEN ONDERWIJSONTWERP .......................................................... 7 2.3 PRAKTISCHE UITVOERING .................................................................................................................. 7 2.4 NT2...................................................................................................................................................... 8 2.5 ACW.................................................................................................................................................. 11

3 EVALUATIE ........................................................................................................................................... 16 3.1 EVALUATIE VAN DE ACTIVITEITEN................................................................................................... 16 3.2 EVALUATIE VAN DE RESULTATEN..................................................................................................... 16

4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN .............................................................................................. 18 GERAADPLEEGDE LITERATUUR ...................................................................................................... 19 BIJLAGEN.................................................................................................................................................. 20 BIJLAGE 1 ANALYSE T.B.V. ONDERWIJSONTWIKKELING ZELFSTUDIEONDERDEEL NT2...................................................................................................................................................................... 21 BIJLAGE 2 INFORMATIE RONDOM DE KEUZE VAN OEFENPROGRAMMA T.B.V. ZELFSTUDIEOMGEVING NT2 ............................................................................................................. 23 BIJLAGE 3 ANALYSE T.B.V. ONDERWIJSONTWIKKELING DIGITALE LEEROMGEVING ACW ............................................................................................................................................................ 24

3

Samenvatting In het project ‘Digitaal bewegend beeld: van beleid tot praktijk’ ICT & Onderwijsteams 2004 is tegemoet gekomen aan de wens van de faculteit om uit te zoeken op welke wijze er met digitaal bewegend beeld gewerkt kan worden in het onderwijs. Hiertoe zijn twee concrete casussen uitgewerkt. De casus van de afdeling NT2 behelste het digitaliseren van een bestaande zelfstudieomgeving waarin cursisten video-opnames bekijken van een college en daar oefeningen bij maken. De casus van de opleiding ACW betrof het ontwikkelen van opdrachten in een digitale leeromgeving waarin studenten vaardigheden moesten opdoen in het analyseren van retorisch filmmateriaal. Bij het uitvoeren van de twee casussen zijn de volgende stadia doorlopen: i) het inventariseren van de beginsituatie en van in kaart brengen van de wensen, ii) het vastleggen van de doelen en het uitwerken van het onderwijsontwerp, iii) de praktische uitvoering zelf. In deze drie stadia hebben diverse fundamentele elementen uit het Instructional Design (ID) model (Morrison, Ross en Kemp, 2004) de revue gepasseerd. In dit verslag zijn de activiteiten die plaatsvonden in het kader van het ID-proces in de diverse stadia ten behoeve van de twee casussen beschreven en geëvalueerd. Met dit project heeft de faculteit ervaring kunnen opdoen bij het concreet integreren van digitaal bewegend beeld in het onderwijs en heeft zij zicht gekregen op de technische en didactische implicaties ervan. Daarnaast is er een online zelfstudiemethode voor cursisten van de afdeling NT2 opgeleverd en een Blackboardomgeving met opdrachten voor studenten van de opleiding ACW. De content in beide producten is bij afronding van dit project nog niet volledig geïntegreerd in de digitale omgevingen, maar de betrokken docenten hebben tijdens het project echter voldoende technische kennis en didactische vaardigheden opgedaan om zelfstandig met wat ondersteuning van de facultaire adviseur ICT & Onderwijs hun taken af te ronden.

4

1. Inleiding, opzet, doelen en structuur 1.1 Inleiding In verschillende opleidingen binnen de Faculteit der Letteren wordt in het onderwijs met bewegend beeld gewerkt. In de meeste gevallen gaat het daarbij om analoge video, soms gaat het om dvd’s (meestal speelfilms). Vooral als studenten worden geacht om zelfstandig buiten de contacturen dergelijk materiaal te bestuderen, levert dat vaak allerlei logistieke problemen op (aantal kopieën, distributie, beheer, benodigde apparatuur, etc.). Daarnaast is het bij centrale viewings van het materiaal niet mogelijk om fragmenten individueel te stoppen en/of te herhalen, wat wel als heel wezenlijk en daarom ook wenselijk geacht wordt. Ook nemen de huidige viewings tijdens colleges niet alleen kostbare collegetijd in, maar hebben deze daarnaast als nadeel dat er geen tijd is om de bekeken fragmenten te internaliseren. Bovendien is het met het huidige materiaal voor studenten problematisch om gedeelten van het materiaal te selecteren ter voorbereiding van een werkcollege (b.v. een aantal scènes uit een speelfilm die aan een bepaald criterium voldoen). Om de bovenstaande problemen rondom bewegend beeld in het letterenonderwijs het hoofd te kunnen bieden en mede gezien de universitaire ontwikkelingen op het gebied van digitale media (AVC, IVOS, andere faculteiten zoals Tandheelkunde) heeft de faculteit in samenwerking met het ICTO VU in het kader van het project ‘Digitaal bewegend beeld: van beleid tot praktijk’ ICT en Onderwijsteams 2004 uitgezocht op welke wijze er met digitaal bewegend beeld gewerkt kan worden in het onderwijs. Hierbij was er specifiek aandacht voor het creëren en gebruiken van streaming video met een relatief lange tijdsduur (zowel video-opnames als documentaires, grotere fragmenten uit speelfilms, etc.). In de aanvraag werd de term ‘streaming video’ gebezigd, waar eigenlijk digitaal bewegend beeld bedoeld werd. 1.2 Opzet Het project bestond uit twee fases. Op basis van de resultaten uit fase 1 zijn in de tweede fase twee concrete dlo’s ontwikkeld waarin digitaal bewegend beeld op didactische verantwoorde wijze en met een onderwijskundige meerwaarde is geïntegreerd. Het gaat daarbij om twee toepassingen waarbij in het verleden verschillende typen bewegend beeld werden ingezet: analoge video en dvd’s. Een beschrijving van de onderwijssituatie waarin beide dlo’s gebruikt gaan worden, volgt hieronder. De afdeling Nederlands Tweede taal (NT2) heeft enkele jaren geleden opnames gemaakt van vijf VU-colleges van circa 1½ uur. Dit materiaal wordt als onderwijsmateriaal (bronmateriaal) ingezet bij het onderwijs in het Nederlands. De inhoud van de colleges is in dit verband dus weinig relevant, het gaat erom dat het colleges zijn, waarin een speciale vorm van taal gebruikt wordt die relevant is voor NT2-cursisten die zich voorbereiden op een studie aan de VU. Het materiaal is daartoe gedidactiseerd d.m.v. transcripten, woordenschatoefeningen, begripsvragen e.d. Het gaat om analoge videobanden, al het oefenmateriaal is digitaal opgeslagen (echter niet in de vorm van een

5

dlo). NT2 wil dit materiaal graag in de eigen computerzaal als geïntegreerd geheel in digitale vorm beschikbaar stellen voor zelfstudie. Bij de cursus Rhetorische filmanalyse van de opleiding Algemene Cultuurwetenschappen (ACW) wordt onder meer gewerkt met speelfilms op dvd. Omdat de huidige viewings tijdens colleges niet alleen kostbare collegetijd inneemt, maar daarnaast de studenten geen tijd hebben om de bekeken fragmenten te internaliseren, wil de docent de studenten meer met het materiaal laten werken buiten de contacturen ter voorbereiding op de colleges. Bovendien is het met het huidige materiaal op dvd voor de docent problematisch om gedeelten van het materiaal te selecteren ter voorbereiding van een werkcollege 1.3 Doelen De beoogde resultaten van deze fase van het project (fase 2) zijn het opleveren van een zelfstudiemodule voor de opleiding NT2 waarin digitale opnamen van colleges worden gecombineerd met vragen en opdrachten en een dlo in Blackboard ter ondersteuning van de colleges van de cursus Rhetorische filmanalyse van de opleiding ACW waarin op didactisch verantwoorde wijze (veel) streaming video is geïntegreerd. Naast deze hoofddoelen zijn er ook nog verwachtte resultaten te noemen van beide casussen: betreffende de digitale didactiek en de techniek: - kennis over de onderwijskundige mogelijkheden waarop digitaal bewegend beeld kan

worden ingezet in deze casussen, - ervaring met de daarbij geldende ‘spelregels’, - kennis over de manier waarop de in de casussen geformuleerde leerdoelen het beste

kunnen worden bereikt met gebruik van digitaal bewegend beeld, - ervaring met de technische aspecten van het gebruik van streaming video in de

praktijk, - ervaring met de praktische integratie van digitaal bewegend beeld in een dlo (zoals de

koppeling van streaming video en Blackboard, het herhalen van fragmenten, het maken van uitsnedes om bepaalde fragmenten te markeren, het vergelijken van fragmenten, etc.).

betreffende de casus die door de afdeling NT2 werd aangeleverd: - kennis over de manier waarop het gedigitaliseerde materiaal (bewegend beeld,

transcript en vragen) als geïntegreerd geheel in digitale vorm beschikbaar gesteld zou kunnen worden voor zelfstudie,

- ervaring met het formuleren van vragen in digitale context. betreffende de casus die door de opleiding ACW werd aangeleverd: - ervaring met het nemen van beslissingen rondom het digitaliseren, bewerken en

verspreiden van copyrightgevoelig materiaal in hoge beeldkwaliteit, - antwoorden op onderwijskundige vragen, zoals de wijze waarop het bekijken van

langere (lineaire) fragmenten het beste gekoppeld kan worden aan verwerkings-opdrachten en –vragen.

6

2 Beschrijving van de uitgevoerde activiteiten en resultaten Hieronder volgt een beschrijving van de activiteiten die in het kader van deze fase van het project zijn ondernomen. Er zijn daarin globaal drie stadia te onderscheiden: i) het inventariseren van de beginsituatie en het in kaart brengen van de wensen, ii) het vastleggen van de doelen en het uitwerken van het onderwijsontwerp, iii) de praktische uitvoering zelf. Deze stadia zullen achtereenvolgens beschreven worden. Omdat deel 1 van dit project geen concrete aanbevelingen en werkwijze heeft opgeleverd, heeft Onno Huber van de Faculteit der Letteren gedurende de looptijd van het tweede deelproject een ‘Verwerkingsprocedure voor digitale video’ vastgelegd. Bij de uitvoering van de twee casussen die in paragraaf 2.4 en 2.5 worden beschreven, is van deze verwerkingsprocedure uitgegaan. 2.1 Inventariseren van beginsituatie en in kaart brengen wensen Bij de start van dit deelproject is allereerst een schets gemaakt van de huidige onderwijssituatie, zijn de problemen in kaart gebracht die zich voordoen en zijn de wensen van de docent ten aanzien van het betreffende onderdeel op papier gezet. Hierbij hebben per casus de volgende fundamentele elementen uit het Instructional Design (ID) model (een model waarin de elementen uit het onderwijsontwerpproces worden beschreven) de revue gepasseerd (Morrison, Ross, Kemp, 2004, p. 7): 1. in kaart brengen van onderwijsbehoefte (Instructional Problems), 2. in kaart brengen van studentkarakteristieken (Learner Characteristics), 3. uitvoeren van taakanalyse (Task Analysis), 4. in kaart brengen van leerdoelen (Instructional Objectives). 2.2 Vastleggen doelen en uitwerken onderwijsontwerp Vervolgens zijn de einddoelen, geplande uitkomsten, randvoorwaarden en uitgangspunten per casus vastgesteld. Er is geïnventariseerd wat de specifieke technische eisen zijn waaraan de programmatuur moet voldoen en er is nagedacht over inbedding van het bewegend beeldmateriaal in een dlo. Een algemeen uitgangspunt daarbij was dat de dlo’s ontwikkeld werden in Blackboard, behalve als er overtuigende argumenten waren om het anders te doen. In dit stadium zijn de volgende elementen uit het ID-model aan bod gekomen: 5. bepalen van inhoud(svolgorde) (Content Sequencing), 6. keuze voor leerstrategie (Instructional Strategies). 2.3 Praktische uitvoering In de activiteiten met betrekking tot het zevende en achtste element van het ID-model, 7. het ontwerpen van materiaal (Desining the Message) en 8. het ontwikkelen van instructie (Development of Instruction), is het materiaal geselecteerd en gedidactiseerd. Tegelijkertijd is het materiaal gedigitaliseerd, getranscodeerd, daar waar noodzakelijk bewerkt en gedistribueerd. Daarbij kwamen de volgende stappen uit de Verwerkingsprocedure voor digitale video (Huber, 2005) aan bod: 1. Aanleveren / intake. 2. Digitaliseren / encoderen.

7

3. Archiveren. 4. Elementaire voorbewerking (kwaliteitsverbetering). 5. Transcoderen naar werk- en afspeelformaat. 6. Fragmenten selecteren. 7. Fragmenten uitsnijden. 8. Fragmenten bewerken. 9. Inbedding in onderwijsapplicaties. 10. Distribueren. 11. Afspelen. Voor wat betreft de beide casussen zijn de drie stadia van inventarisatie tot en met de praktische uitvoering doorlopen. Hieronder volgt een omschrijving van de actviteiten per casus in de stadia. De documenten waarin die activiteiten hebben geresulteerd zijn terug te vinden in de bijlagen. 2.4 NT2 Aan de werkgroep die deze casus uitvoerde namen de volgende personen deel: Ruud Stumpel (NT2, opdrachtgever) – aanlevering en (eind)redactie oefenmateriaal, Silvester Draaijer (ICTO) – advisering integratie materiaal en keuze software, uitvoering, Onno Huber (BI) – technische ondersteuning m.b.t. digitale video, Yolande Spoelder (BI) – projectleiding. 2.4.1 Inventariseren van beginsituatie en in kaart brengen wensen Op basis van informatie uit de gesprekken met de betrokken projectmedewerker van NT2, Ruud Stumpel konden de wensen ten aanzien van de te realiseren digitalisering van het zelfstudieonderdeel worden vastgesteld. Aangezien het hier ging om de digitalisering van bestaand materiaal was het niet moeilijk een beeld te krijgen van wat NT2 voor ogen had. Het moest een digitale, geïntegreerde versie worden van het zelfstudieonderdeel waar door VASVU-cursisten nu al mee gewerkt wordt. Het materiaal voor deze cursus bestond uit: video-opnames van een hoorcollege (huidige situatie: VHS-band), introductieteksten (huidige situatie: syllabus) en vragen en opdrachten over het hoorcollege (huidige situatie: syllabus). Al het materiaal was digitaal aanwezig, met uitzondering van de opnames van het hoorcollege. De volgende eisen werden aan het eindproduct gesteld: - nauwkeurig navigeren in digitaal bewegend beeldmateriaal moet mogelijk zijn, - cursisten moeten in ieder geval op de computerzaal van NT2 aan de opdracht kunnen

werken, - de videofragmenten, het transcript en de vragen moeten zo geïntegreerd zijn, dat

cursisten alledrie de onderdelen onafhankelijk van elkaar kunnen raadplegen of er in kunnen werken,

- de zelfstudieomgeving zal met ingang van september 2005 jaarlijks door ongeveer 60 cursisten gebruikt gaan worden,

- de cursisten moeten de oefeningen zelfstandig en in hun eigen tempo kunnen maken.

8

De elementen uit het ID-model die voor deze casus in dit stadium van belang waren, zijn het nagaan van de onderwijsbehoefte, het in kaart brengen van de studentkarakteristieken, het maken van een omgevingsanalyse en het opstellen van een taakanalyse. Al deze activiteiten zijn in min of meerdere mate uitgevoerd, al naar gelang uitvoering ervan relevant geacht werd voor het maken van de vertaalslag naar een digitale, geïntegreerde zelfstudieomgeving1. 2.4.2 Vastleggen doelen en uitwerken onderwijsontwerp In dit stadium van het project is een eerste opzet gemaakt voor de uitvoering van een geïntegreerde zelfstudieomgeving. Er is gekozen voor een HTML-frameset waarin de losse elementen (videofragmenten, transcript en oefenvragen) worden aangeroepen. Voor het genereren van de oefenvragen is gekozen voor externe software. De ICTO-medewerker heeft enkele pakketten bekeken en met drie verschillende pakketten ook een ontwerp gemaakt. Helaas is over dit proces en de achterliggende redenen om uiteindelijk te kiezen voor het programma Hot Potatoes slechts summier gerapporteerd2. Bij de keuze van een softwarepakket spelen voor de faculteit in ieder geval de volgende overwegingen een rol: - kosten (er was niet voorzien in een extra uitgave), - omvang van beheer (ondersteuning moet mogelijk zijn binnen Faculteit), - brede inzetbaarheid, - eenvoudig in het gebruik (te gebruiken door docent zelf). In het definitieve ontwerp is er voor gekozen om ook de navigatie van de vragen in het frameset onder te brengen (d.w.z. buiten het oefenprogramma halen) en in het oefenframe te werken met afzonderlijke vragen in HTML-formaat. De vragen kunnen met de software van Hot Potatoes zelfstandig door de docent (na enige instructie) worden gegenereerd. De docent heeft nog wel ondersteuning nodig van een facultaire ICT&O-medewerker om de vragen in de zelfstudieomgeving te plaatsen. De mogelijkheden die dit programma biedt zijn voor het componeren van de oefen- en dicteevragen in deze zelfstudie-omgeving ruim voldoende3. 2.4.3 Praktische uitvoering De digitalisering van het (bestaande) videomateriaal is uitgevoerd door het AVC van de Vrije Universiteit. Het AVC droeg destijds zorg voor de productie van de opnames en had de videobanden nog in origineel formaat in hun archief. Drie weken na het uitzetten van de opdracht werden de videofragmenten in MPEG1 en MPEG2 formaat op DVD afgeleverd. De bestanden zijn getranscodeerd4 door de afdeling BI en op de facultaire server geplaatst. Vervolgens kon de inbedding in de zelfstudieomgeving plaatsvinden. Tegelijkertijd is het transcript omgezet naar HTML en opgenomen in de frameset. De oefen- en dicteevragen die voor een groot deel al bestonden in de analoge methode zijn 1 In de Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling zelfstudieonderdeel NT2 in bijlage 1 is een verslag te vinden van de resultaten die de activiteiten rondom deze elementen uit het ID-model hebben opgeleverd. 2 Zie bijlage 2. 3 Hot potatoes is vrij te gebruiken door personen en non-profit onderwijsinstellingen, op voorwaarde dat het materiaal dat met het programma gemaakt is voor iedereen vrij toegankelijk is via internet. Zie: http://www.halfbakedsoftware.com/hot_pot_licence_terms.php#dutch4 Zie voor de technische details de Verwerkingsprocedure voor digitale video van O. Huber

9

ingevoerd in Hot Potatoes en daar waar nodig aangepast aan de digitale context en mogelijkheden. De vragen zijn softwarematig omgezet naar HTML-files en de URL’s van de vragen zijn opgenomen in het navigatievenster van het frameset. Via dat navigatieframe kunnen de vragen opgeroepen worden. Er is een introductiepagina ontwikkeld met een introductie op het zelfstudieonderdeel, links naar de relevante literatuur en naar de vragen binnen de zeven afzonderlijke fragmenten. 2.4.4 Resultaat De activiteiten in de drie stadia van inventarisatie, ontwerp en uitvoering resulteerden in een zelfstudieomgeving op het web waarmee cursisten zelfstandig en in hun eigen tempo aan de computer kunnen werken met authentiek collegemateriaal en de daarbij behorende oefen- en dicteevragen kunnen maken. In de tekst hieronder volgt een korte beschrijving van de zelfstudieomgeving. Op de homepage van het zelfstudieonderdeel t.b.v. NT2 is algemene informatie te vinden en kan het programma gestart worden. Vervolgens komen cursisten op de introductiepagina terecht waar een korte instructie wordt gegeven. Er is een link naar relevante literatuur, studenten kunnen de video-opnamen van het gehele college bekijken en zij kunnen bepalen welke oefeningen uit de zeven fragmenten zij gaan bekijken. Als cursisten gekozen hebben voor het maken van de oefeningen van één van de zeven fragmenten dan wordt een frameset getoond waarin de video-opnamen van het college, het transcript, het navigatie-frame en de vragen gehangen zijn (zie afbeelding).

10

fig. 1: Frameset zelfstudieomgeving NT2 De stand van zaken bij afronding van dit project is dat er nog wel wat content moet worden toegevoegd. Vier van de zeven fragmenten zijn beschikbaar. In de zomer van 2005 volgen de laatste drie fragmenten. Of naast deze zelfstudieomgeving ook nog zelfstudieomgevingen van colleges van andere faculteiten gedigitaliseerd zullen worden hangt af van de hiervoor beschikbare fte. 2.5 ACW Aan de werkgroep die deze casus uitvoerde namen de volgende personen deel: Heidi de Mare (ACW, opdrachtgever) – ontwikkelen opdrachten, Silvester Draaijer (ICTO) – advisering, koppelen opdrachten en videofragmenten in dlo, Onno Huber (BI) – technische ondersteuning m.b.t. digitale video, Paul Bossenbroek (BS) – digitalisering videofragmenten en nabewerking, Yolande Spoelder (BI) – projectleiding en uitvoering. 2.5.1 Inventariseren van beginsituatie en in kaart brengen wensen In het kader van het project hebben gesprekken plaatsgevonden met twee docenten van de opleiding ACW. Uit deze gesprekken kwamen de volgende doelen en wensen naar voren ten aanzien van het inzetten van streaming video in het onderdeel Retorische filmanalyse:

- de zelfwerkzaamheid van studenten moet worden bevorderd,

11

- er moet tijdsbesparing en gebruiksgemak voor de docent optreden bij het vertonen van fragementen tijdens college (met (online) digitaal materiaal is de docent mobieler dan met een stapel videobanden),

- mogelijkheid tot het aanbrengen van “bookmarks” of het maken van uitsnedes, - behoud van beeldkwaliteit, - studenten vergelijken zelfstandig fragmenten (in de ideale situatie werken

studenten met de fragmenten maar hebben zij ook de mogelijkheid om de gehele documentaire te bekijken),

- volgend jaar nemen naar verwachting 20 studenten deel aan het college, - studenten bekijken voorafgaand aan het college de te behandelen fragmenten,

zodat zij bij vertoning op college verder kijken dan alleen de inhoud van de documentaire,

- de meerwaarde van vertoning van dezelfde fragmenten op college is het commentaar van de docent,

- doordat er kijkopdrachten aan de fragmenten kunnen worden verbonden kijken de studenten gerichter,

- in de huidige praktijk is er minder tijd beschikbaar voor het voor de eerste maal bekijken en verwerken van de fragmenten doordat het aantal contacturen terug gebracht moet worden. De fragmenten worden op college nog wel vertoond, maar doordat de studenten de fragmenten zelf eerst bestuderen, kan deze vermindering van contacturen plaatsvinden zonder dat dit consequenties heeft voor het niveau van het college.

In de gesprekken zijn de volgende opmerkingen gemaakt m.b.t. het inzetten van digitale video voor zelfstudie:

- er is op dit vlak nog geen ervaring opgedaan binnen de opleiding, - doordat een documentaire ‘intiemer’ is (i.t.t. een speelfilm), is screening

(vertoning op een groot venster voor een groep mensen) minder noodzakelijk, individuele kijkopdrachten kunnen dus zonder probleem worden ingezet,

- het is geen probleem als studenten voor het bekijken van de fragmenten naar de VU zouden moeten komen,

- in de meeste gevallen gaat het slechts om fragmenten (in de ideale situatie werken studenten met de fragmenten maar hebben zij ook de mogelijkheid om de gehele documentaire te bekijken),

- keuze van de fragmenten wordt gedaan aan de hand van het tekstboek, maar kan ook wel aangepast worden aan de actualiteit,

- een deel van de fragmenten zal jaarlijks ingezet kunnen worden. Andere fragmenten hangen meer af van het actuele debat.

Analoog aan de fundamentele elementen uit het eerste stadium van het ID-model zoals beschreven in paragraaf 2.1 van dit verslag, is op basis van de gegevens uit de gesprekken en de informatie uit de studiehandleiding en de studiegidstekst de onderwijsbehoefte in kaart gebracht. Daarnaast zijn de studentkarakteristieken beschreven, is er een omgevingsanalyse uitgevoerd en zijn de leerdoelen vastgesteld.5

5 In de Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling zelfstudieonderdeel ACW in bijlage 3 is een verslag te vinden van de resultaten die de activiteiten rondom deze elementen uit het ID-model hebben opgeleverd.

12

2.5.2 Vastleggen doelen en uitwerken onderwijsontwerp In het stadium van het vastleggen van de doelen en het uitwerken van het onderwijsontwerp is er een taakanalyse uitgevoerd en is de inhoudsvolgorde vastgesteld. Er is een leerstrategie bedacht en een eerste opzet gemaakt voor de opdrachten van de reeks colleges uit de eerste periode. Aangezien het een algemeen uitgangspunt is dat dlo’s ontwikkeld worden in Blackboard, was de keuze voor een softwarepakket in dit deelproject geen issue. Wel zijn er in Blackboard enkele tests gedaan met het embedden van de videofragementen in de opdrachten. 2.5.3 Praktische uitvoering Het videomateriaal dat bij de opdrachten gebruikt zal gaan worden was in het bezit van de docent in VHS-formaat. Door een facultaire AV-medewerker zijn de videofragmenten gedigitaliseerd naar MPEG 1 formaat. Vervolgens zijn deze MPEG 1 bestanden getranscodeerd6. Uit deze bestanden heeft de docent bepaalde fragmenten geselecteerd die van belang zijn voor de opdrachten. De medewerker van Bureau Systeembeheer heeft uit de videobestanden de juiste fragmenten geselecteerd. Deze zijn vervolgens op de facultaire server geplaatst. Enkele fragmenten vroegen nog om verdergaande bewerking. Twee maal moest de introductie voorafgaand aan de beelden worden weggesneden, éénmaal moest het geluid worden onderdrukt. Dit laatste kon zeer gemakkelijk worden gerealiseerd door in Blackboard in de HTML-code de instellingen van de embedded videoplayer te manipuleren7. Het was dus niet noodzakelijk om ingewikkelde bewerkingen hiervoor uit te voeren en het resultaat daarvan tevens op de server te plaatsen. Helaas is het niet mogelijk om ook de eerste bewerking, het maken van een uitsnede uit het videofragment, m.b.v. het opgeven van parameters voor de embedded Windows Media player te verwezelijken8. Er moesten in dit geval fysieke uitsnedes gemaakt worden. De opdrachten zijn door de facultaire Blackboard contactpersoon in een Blackboardomgeving geplaatst. In de planning was er sprake van dat de docent zich hiermee zou belasten, maar in de praktijk bleek zij hiervoor geen tijd te kunnen vrijmaken. Om het project toch doorgang te laten vinden, is voor deze –niet structurele– oplossing gekozen. 2.5.4 Resultaat Dit deelproject resulteerde in twee voorbereidingsopdrachten als introductie op de gehele collegereeks, een serie uitgewerkte opdrachten ter voorbereiding op het college van de komende week en een Take Home tentamen als afronding van de colleges uit de eerste periode.

6 Zie voor de technische details de Verwerkingsprocedure voor digitale video van O.Huber. 7 Om het geluid te onderdrukken in de embedded videoplayer in Blackboard: Verander Mute=”0” in Mute=”1” in de HTML-code. 8 Dit is wel mogelijk met de Kasenna Broadband player.

13

In de twee voorbereidingsopdrachten die studenten voor aanvang van het onderdeel maken, schrijven zij een korte tekst waarin zij documentaires bepaalde kwalificaties toekennen. Deze tekst leveren zij in via Blackboard zodat de docent een beeld krijgt van het instapniveau van de groep. De studenten nemen een uitgeprinte versie mee naar het college. Tijdens het college zal hier in de vorm van discussie kort aandacht aan worden besteed. De studenten houden zelf ook een exemplaar, dit exemplaar dienen zij in de afrondende opdracht van periode 1 te gebruiken. De serie opdrachten die ontwikkeld zijn ter voorbereiding op de colleges van de komende week betreffen voornamelijk opdrachten waarbij studenten kritisch, bewust en gericht leren kijken naar documentaires aan de hand van een analyseschema waarop aspecten van film worden genoemd die in het komende college zullen worden behandeld. Aan de hand van de diverse analyseschema’s bekijken studenten de door de docent voor deze opdracht geselecteerde fragmenten enkele malen, telkens vanuit een ander perspectief. In een enkel geval bekijken de studenten ook gemanipuleerde versies van beeldmateriaal, zoals een fragment zonder geluid, zonder ondertiteling of zonder introductie. (Zie voor een voorbeeld de afbeelding hieronder.)

fig. 2: Screenshot blackboardomgeving ACW Afsluitend is er in een Take Home tentamen voorzien. Studenten reflecteren na afloop van de colleges uit de eerste periode op de ontwikkeling die ze hebben meegemaakt voor wat betreft hun visie op documentaires. Dit reflectiedocument plaatsen zij op het

14

discussieforum van de Blackboardomgeving en is het startpunt van het eerste college in de tweede periode waarop elke student de ontwikkeling van een medestudent analyseert. De stand van zaken bij de afronding van dit project is dat alle opdrachten in de Blackboardomgeving van het onderdeel Retorische filmanalyse zijn geplaatst. De benodigde fragmenten staan op de facultaire http-server en zijn gekoppeld aan de bijbehorende opdrachten. Enkele fragmenten dienen nog nabewerkt te worden (geluid/ondertiteling onderdrukken, introductie verwijderen.). De verwachting is dat de Blackboardomgeving in september 2005 operationeel is en door ongeveer 20 studenten gebruikt zal gaan worden.

15

3 Evaluatie 3.1 Evaluatie van de activiteiten Gezien het feit dat in fase 2 gebruik gemaakt moest worden van kennis die in fase 1 zou worden opgedaan en in die eerste fase het kritieke pad niet volgens planning is verlopen, werd de toepassing van die kennis in fase 2 ingewikkelder dan voorzien. Er is dan ook binnen de faculteit der Letteren veel tijd besteed aan de techniek en aan het ontwikkelen van procedures om de plannen te realiseren, waardoor de didactische inbedding van de digitale videofragmenten wat meer op de achtergrond belandde. Daarnaast was het hierdoor onmogelijk om de in fase 1 geplande procedures te toetsen aan activiteiten in fase 2. Mede hierdoor zijn de activiteiten minder gestructureerd verlopen dan gepland. Halverwege de tijdsduur van het project bleek één van de betrokken docenten aanzienlijk minder tijd vrij te kunnen maken voor werkzaamheden dan beraamd. Hierdoor zijn er taken blijven liggen en leek het er zelfs even op dat één van de deelprojecten niet zou kunnen worden uitgevoerd. Omdat ook de ervaringen die zouden kunnen worden opgedaan bij het uitvoeren van het tweede deelproject van cruciaal belang geacht werden voor de kennis over inbedding van digitale video in Blackboard in de faculteit heeft de facultaire adviseur ICT&O de taken van de docent overgenomen. De betreffende docent is in de eindfase nog wel betrokken geweest bij de eindredactie van de leeromgeving. Helaas zijn eerdere versies van de zelfstudieomgeving t.b.v. NT2 niet gearchiveerd aangezien steeds in de huidige versie is gewerkt. Hierdoor is het lastig om te reconstueren waarom gekozen is voor bepaalde oplossingen. Slechts de summiere informatie over de gebruikte softwarepakketten9 licht wat dit betreft een tip van de sluier. 3.2 Evaluatie van de resultaten De beoogde resultaten van deze fase van het project waren het opleveren van een zelfstudiemodule voor de opleiding NT2 waarin digitale opnamen van colleges worden gecombineerd met vragen en opdrachten en een dlo in Blackboard ter ondersteuning van de colleges van de cursus Rhetorische filmanalyse van de opleiding ACW waarin op didactisch verantwoorde wijze (veel) streaming video is geïntegreerd. Deze twee zaken zijn in het kader van het project ook daadwerkelijk gerealiseerd. Over het eindproduct van de afdeling NT2 is de betrokken docent zeer tevreden. Hij heeft voldoende expertise opgedaan om verder te gaan met het maken van nieuw oefenmateriaal. De docent heeft wel ondersteuning nodig om het oefenmateriaal toe te voegen aan de zelfstudieomgeving. Naar verwachting zal de zelfstudieomgeving vanaf september 2005 worden gebruikt door cursisten NT2. Over ervaringen in het gebruik valt hier dus helaas nog niet te rapporteren. Bij het schrijven van dit rapport is de uitvoering van de praktijkfase voor wat betreft de Blackboardomgeving voor de opleiding ACW zojuist afgerond. Over de inhoudelijke aspecten zijn de projectmedewerkers erg tevreden. 9 Zie bijlage 2.

16

Aangezien zowel de zelfstudie voor NT2 als de blackboardomgeving voor ACW nog niet door studenten is gebruikt, valt er vooralsnog niets te melden over de ervaringen van docenten en studenten in het gebruik van deze applicaties en of bij de inzet ervan tegemoet is gekomen aan de wensen die voor beide deelprojecten zijn geformuleerd in de eerste fase. In het komende jaar zullen studenten die gebruik hebben gemaakt van de applicaties gevraagd worden een enquete in te vullen en zal er met de betrokken docenten een gesprek plaatsvinden. Over de resultaten die daaruit volgen zal separaat intern worden gerapporteerd. Naast de hierboven beschreven hoofddoelen werden er ook nog overkoepelende resultaten verwacht. In het kader van dit project heeft er zowel op het gebied van de digitale didactiek voor wat betreft het gebruik van digitale video in het onderwijs als op het gebied van de techniek een eerste kennismaking plaatsgevonden. Helaas ging bij de twee projecten de meeste aandacht toch uit naar de technische realisatie. Toch is er wel enige ervaring opgedaan in het uitvoeren van projecten waarin met digitaal bewegend beeld wordt gewerkt en zijn er enkele belangrijke lessen geleerd voor wat betreft de tijd die nodig is voor het uitvoeren van een dergelijk project, het belang van gecommitteerde docenten en de complexiteit van de technische aspecten.

17

4 Conclusies en aanbevelingen Voor wat betreft deel 2 van het project zijn de geoperationaliseerde doelstellingen bereikt. Daarnaast is een eerste ervaring opgedaan met het inzetten van digitale video in het letterenonderwijs. Hieronder volgen enkele opmerkingen en aanbevelingen. Bij het maken van beleid op het gebied van video in het onderwijs van de faculteit moeten we ons in ieder geval de volgende zaken realiseren:

- het belang van standaardisering en de problemen met het ontwikkelen van een standaard (een aanzet hiervoor is gegeven door O. Huber in zijn Verwerkingsprocedure voor digitale video.),

- het belang van het afwegen van de faciliteiten die wel of niet door de faculteit geboden kunnen worden,

- het belang van gecommitteerde docenten, - de complexiteit van technische aspecten, - de enorm snelle technische ontwikkeling op het gebied van digitale video, - het belang van het doorlopen van de drie stadia van onderwijsontwikkeling:

inventariseren beginsituatie en in kaart brengen wensen, vastleggen doelen en uitwerken onderwijsontwerp, praktische uitvoering,

- de noodzaak om de videofragmenten op een didactisch verantwoorde wijze in te bedden in het onderwijs, c.q. de blackboardomgeving,

- ontwikkelen van onderwijs waarin met digitale video wordt gewerkt is zeer tijdsintensief,

- de gevraagde inzet van de facultaire AV-medewerker (transcoderen, digitaliseren etc.), en de termijn waarop de fragmenten geleverd moeten worden.

Inmiddels blijft in de faculteit het aantal docenten dat digitale video in wil zetten in het onderwijs groeien. Door zowel deze, maar ook de overige docenten te wijzen op de mogelijkheden van digitale video zoals die onder andere tot uitdrukking komt in de gerealiseerde zelfstudieomgeving voor NT2 en de blackboardomgeving voor ACW hopen we in de nabije toekomst op grotere schaal digitale video te integreren in het onderwijs.

18

Geraadpleegde literatuur Morrison, G.R., Ross, S.M., Kemp, J.E. (2004). Designing Effective Instruction, Hoboken: John Wiley & Sons.

19

Bijlagen 1) Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling zelfstudieonderdeel NT2 2) Informatie rondom de keuze van oefenprogramma t.b.v. zelfstudieomgeving NT2 3) Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling digitale leeromgeving ACW

20

Bijlage 1 Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling zelfstudieonderdeel NT2 Algemene informatie Naam onderdeel College lopen op de VU, Oefenmateriaal voor

anderstalige aspirant-studenten. Schriftelijk Presenteren -Letteren: Academische Vaardigheden (drs. M.G. Onrust).

Docent Ruud Stumpel Ontwikkelaar Ruud Stumpel, Silvester Draaier, Yolande Spoelder Opleiding NT2 Fase van opleiding Einde Onderwijsbehoefte Buitenlandstalige studenten die een cursus volgen bij de afdeling NT2 of bij het voorbereidend jaar voor anderstaligen (VASVU) hebben moeite met het volgen van colleges in het Nederlands. Zij hebben hier geen of nauwelijks ervaring in. Daarnaast zijn zij onbekend met de gebruiken en omgangsvormen op een Nederlandse universiteit. Dit onderdeel wil een eerste kennismaking bieden met het academische onderwijs en deze studenten de mogelijkheid bieden om zelfstandig en in hun eigen tempo te oefenen met het materiaal. Studentkarakteristieken Persoonlijke en sociale kenmerken

Studenten met een buitenlandse vooropleiding. Ook niet-Europese studenten. Kennis van de Nederlandse taal is zeer wisselend. Leeftijd en werkervaring variëren. Over het algemeen betreft het hier zeer gemotiveerde studenten.

Specifieke toegangseisen Het materiaal kan in Niveau 4 worden gebruikt. Dat is het hoogste niveau waarop de afdeling NT2 cursussen biedt. Om optimaal van het lesmateriaal te kunnen profiteren moet de aspirant-student een niveau bereikt hebben dat ongeveer overeenkomst met het Staatsexamen Nederlands als Tweede Taal II. De gebruikers van het materiaal moeten over enige computervaardigheid beschikken.

Leerstijl(en) In de gehele opleiding werken studenten zowel aan individuele- en groepsopdrachten als aan theoretische vakken. De voorkeur voor een specifieke leerstijl zal per persoon verschillen. De doceerstijl in een Nederlands hoorcollege zal nieuw zijn voor veel cursisten. Die zijn gewend om informatie gepresenteerd te krijgen die 'geleerd' moet worden, terwijl in een Nederlands hoorcollege veel meer wordt geprobeerd om de toehoorders tot nadenken te brengen.

Attitude De studenten hebben een zeer zelfstandige werkhouding. Het onderdeel is niet verplicht. De aspirant-studenten vinden het nuttig, alleen al vanwege het taalgebruik

21

tijdens een academische bijeenkomst. Omgevingsanalyse Onderwijscontext Het betreft hier een zelfstudieonderdeel. De cursisten

kunnen vragen stellen aan de NT2-docenten. Voor het werken aan de opdracht is een speciale zaal met voldoende faciliteiten beschikbaar. Het zelfstudie-onderdeel is eventueel vanaf elke computer met Internetaansluiting te maken.

Transfercontext De studenten zullen het geleerde direct in de praktijk kunnen gebruiken, aangezien ze al (VASVU-)colleges in het Nederlands volgen. Het jaar na het voorbereidend jaar zullen de studenten daadwerkelijk beginnen met een academische opleiding aan de VU.

Taakanalyse De afdeling Nederlands Tweede taal (NT2) heeft enkele jaren geleden opnames gemaakt van het college Schriftelijk Presenteren -Letteren: Academische Vaardigheden van drs. M.G. Onrust van circa 1½ uur. Dit materiaal wordt als onderwijsmateriaal ingezet bij het onderwijs in het Nederlands. De opdrachten bij de opnames bieden de de student de mogelijkheid zich voor te bereiden op het volgen van colleges. De nadruk valt daarbij op het soort taal dat in colleges wordt gebruikt. Het aantal vaktermen dat gebruikt wordt in het college is beperkt. Aangezien het hier het digitaliseren van een bestaande methode (ontwikkeld door Hinke van Kampen, NT2 - VU) betreft en de inhoud niet afwijkt van de digitale versie, zal de taakanalyse zich beperken tot de bovenstaande korte omschrijving. Inhoud(svolgorde) In de analoge methode is het college opgedeeld in 7 fragmenten waarbinnen oefeningen worden aangeboden. Deze onderverdeling in fragmenten is ook in de digitale versie gehandhaafd. Met betrekking tot de inhoud(svolgorde) valt nog wel op te merken dat in een digitale omgeving het ook mogelijk is om op andere manieren dan lineair door de deelfragmenen en oefeningen te navigeren. De leerdoelen en de leerstrategie wijken niet af van de analoge versie van dit zelfstudieonderdeel.

22

Bijlage 2 Informatie rondom de keuze van oefenprogramma t.b.v. zelfstudieomgeving NT2 Oefenprogramma + - Question Tools http://www.questiontools.com/

Simpel programma om oefenvragen te maken. Genereert zelf alle html-pagina’s en interacties. Gratis tot 6 vragen maximaal. Daarna een licentie aanvragen

De gemaakte html-pagina’s met vragen moeten op een eigen webserver worden geplaatst. Dictee vragen kunnen iets minder gemakkelijk worden gemaakt.

Hot Potatoes http://web.uvic.ca/hrd/hotpot/

Vrij eenvoudig programma. Gratis te gebruiken. Genereert zelf alle html-pagina’s en interacties. Is Zowel oefen- als dicteevragen kunnen goed worden gecomponeerd.

De gemaakte html-pagina’s met vragen moeten op een eigen webserver worden geplaatst. Om de verschillende batches (één met oefenvragen en één met dictee-vragen) op te nemen in één oefenomgeving is een zgn. Masher (niet vrij te gebruiken) vereist.

Question Mark http://www.questionmark.com/ned/home.htm

Zowel oefen- als dicteevragen kunnen in één oefenomgeving worden aangemaakt. De VU gebruikt dit programma centraal om oefentoetsen aan studenten te kunnen aanbieden en summatieve toetsen.

Question Mark is een ingewikkeld programma met veel functionaliteiten. De dictee-functionaliteit is iets minder goed. Of docenten hier zelf mee kunnen werken is de vraag. Daarnaast wil de faculteit zich niet commiteren aan de aanschaf van een dergelijk pakket zonder dat bekend is of het op andere gebieden ook ingezet zal gaan worden.

Blackboard/Respondus http://www.respondus.com/

Met behulp van Respondus kunnen goed oefenvragen worden gemaakt. Dit kunnen vervolgens gemakkelijk via Blackboard worden aangeboden. De VU heeft een licentie op dit programma.

Blackboard leent zich niet voor het ontsluiten van dergelijke vragen per videofragment. Ook dicteevragen ondersteunt Blackboard niet goed.

23

Bijlage 3 Analyse t.b.v. onderwijsontwikkeling digitale leeromgeving ACW Algemene informatie Naam onderdeel ACW: Werkgroep retorische filmanalyse Vakcode 501159 Docent dr. H. de Mare Ontwikkelaar Heidi de Mare, Silvester Draaier, Yolande Spoelder ECTS 10 Opleiding ACW Fase van opleiding BA Onderwijsbehoefte Het onderdeel Retorische filmanalyse maakt deel uit van het curriculum van de opleiding ACW aangezien de samenhang tussen woord, beeld en geluid in de retorische vorm de documentairefilm bij uitstek van belang maakt voor de comparatieve studie van woord en beeldrelaties, niet alleen in de film maar ook in andere kunsten en nieuwe media. Studentkarakteristieken Algemeen 3e jaars studenten ACW met specialisatie Woord en Beeld in

de Film. De student is vertrouwd met filmtheoretische en -analytische begrippen en de toepassingen ervan op verschillende typen films. De student is in staat een willekeurige film op elementair niveau te categoriseren, te analyseren en te beschrijven en titels met elkaar te vergelijken. Tevens beschikt de student over de theorie die in de eerstejaars-colleges is aangeboden.

Specifiieke ingangseisen ACW: Geschiedenis van woord en beeld in de film (501147) en ACW: Filmanalyse (501138)

Leerstijlen In de gehele opleiding hebben studenten zowel aan individuele- en groepsopdrachten als aan theoretische vakken gewerkt.

Attitude Het betreft hier een verplicht onderdeel voor BA-studenten. Of dit onderdeel in de toekomst ook verplicht zal zijn als het onderdeel is van de MA, is nog niet duidelijk. De moeilijkheid van dit vak zit hem er in dat studenten al vaak lijken te weten wat ‘film’ of ‘documentaire’ is. Doordat ze tijdens de colleges aan het denken worden gezet en geconfronteerd worden met hun mening, maken zij een ontwikkeling door die relevant is voor het vakgebied.

24

Omgevingsanalyse Onderwijscontext Dit onderdeel is een werkcollege. Door middel van zelfstudie

komt de theorie aan bod. Deze theorie wordt tijdens de werkcolleges direct toegepast en zal ook in de individuele opdrachten het uitgangspunt zijn.

Transfercontext De kennis wordt getoetst en toegepast in een comparatief onderzoek. Elke deelnemer presenteert het onderzoek in een referaat, dat wordt afgerond in het werkstuk. De werkgroep biedt een uitstekende basis om een Bachelor-scriptie voor te bereiden.

Leerdoelen en taakanalyse Het leerdoel van periode 1 van dit onderdeel is: retorische modaliteiten leren herkennen en kennis nemen van opvattingen over retorische filmvormen, met name in de (Nederlandse) documentaire. Aan de hand van een vergelijkend onderzoek de kennis toetsen en toepassen. Aan het behalen van dit leerdoel wordt gewerkt door: het intensief bestuderen van Introduction to Documentary (2001) van Bill Nichols, vervolgens maken studenten een nauwgezette analyse van de eerste 10 minuten van twee documentaires die eenzelfde thema behandelen, uitgaande van de vraag wat de overeenkomsten en verschillen zijn in de ‘voice’ en de ‘modaliteiten’ van de betreffende documentaires, tussen de colleges door maken studenten oefeningen in Blackboard. Deze oefeningen zijn bedoeld om de ideeën die studenten hebben over de documentaire te toetsen, om de overeenkomsten en verschillen (in woord, beeld & geluid) met speelfilms op het spoor te komen en om kennis op te bouwen over verschillende soorten documentaires, afsluitend is er een take-home tentamen. Het leerdoel van periode 2 van dit onderdeel is: het operationaliseren van Nichols argumenten t.b.v. het eigen onderzoek. Aan het behalen van dit leerdoel wordt gewerkt door: het bespreken van het recente Nederlandse debat rond de status van de documentaire, de presentatie van een referaat + vergelijken documentairefragmenten dossiers t.b.v. het referaat en ter voorbereiding van het eigen werkstuk. het maken van een werkstuk Inhoud(svolgorde)

Periode 1 Inventarisatie van gangbare opvattingen over de documentaire Hoofdstuk 1 Introduction to Documentary (2001) Bill Nichols Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Eerste keuze documentaires. Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5. Keuze Take Home Tekst Hoofdstuk 6.

Periode 2

Gezamenlijke bespreking van het Nederlandse Documentaire-debat aan de hand van de kritische argumentatie van alle deelnemers + vragen n.a.v. eigen comparatieve analyse e.v.: Referaten aan de hand van documentaire fragmenten

25

26