Deel 1 Federaal België definitieve cursus

download Deel 1 Federaal België definitieve cursus

of 64

Transcript of Deel 1 Federaal België definitieve cursus

Deel 1 Federaal BelgiHOOFDSTUK 1 HET CARTOGRAFISCH REFERENTIEKADER....................................................................2 SITUERING...............................................................................................................................................................2 HET FYSISCH KADER..................................................................................................................................................5 Het Relif.........................................................................................................................................................5 De geologische structuren in Belgi ..............................................................................................................10 De bodems in Belgi (2u)...............................................................................................................................14 Delfstoffenkaart .............................................................................................................................................15 De grote stroombekkens.................................................................................................................................16 Weer en klimaat plantengroei.....................................................................................................................17Belangrijke klimatologische verschillen binnen Belgi ................................................................................................. 19

HET GEOPOLITIEK EN SOCIO-ECONOMISCH KADER.........................................................................................................22 Taalgebieden, gemeenschappen en gewesten in Belgi..................................................................................22 De lagere besturen.........................................................................................................................................25 DE BELGISCHE BEVOLKING.......................................................................................................................................25 KAARTBEELD VAN DE ECONOMISCHE ACTIVITEITEN.......................................................................................................26 HOOFDSTUK 2 REGIONALE VERSCHEIDENHEID IN BELGI..................................................................28 DE BEVOLKING IN BELGI.......................................................................................................................................28 De bevolkingsdichtheid vertoont grote regionale verschillen.........................................................................28 De Belgische bevolking groeit traag..............................................................................................................30 De Belgische bevolking veroudert..................................................................................................................34 DE ECONOMISCHE ONTWIKKELING IN BELGI...............................................................................................................37 Verkeersnetwerken en transportmiddelen......................................................................................................37 Goederenstromen in Belgi............................................................................................................................39 Dienstenstromen............................................................................................................................................40 Pendel............................................................................................................................................................40 Algemeen besluit............................................................................................................................................40 HOOFDSTUK 3 REGIONAAL CONTRAST IN VLAANDEREN EN WALLONI.......................................41 DE KEMPEN...........................................................................................................................................................42 Lokalisatie......................................................................................................................................................42 Fysisch milieu................................................................................................................................................42 De bevolking..................................................................................................................................................44 De economische activiteiten...........................................................................................................................44 Bereikbaarheid...............................................................................................................................................47 Kaartbeeld.....................................................................................................................................................47 DE HOGE VENEN...................................................................................................................................................48 Lokalisatie......................................................................................................................................................48 Het fysisch kader............................................................................................................................................48 Bevolking en economie...................................................................................................................................51 Bereikbaarheid...............................................................................................................................................52 HOOFDSTUK 4 BRUSSEL ALS REGIO................................................................................................................54 BRUSSEL: HOOFDSTAD EN INTERNATIONAAL CENTRUM ..................................................................................................54 De sleutelpositie van Brussel in Belgi.........................................................................................................54 Brussel: viermaal hoofdstad..........................................................................................................................55 Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...............................................................................................................55 De internationale dimensie van Brussel........................................................................................................56 DE LEEFBAARHEID VAN BRUSSEL..............................................................................................................................59 Brussel: van een biculturele naar een multiculturele hoofdstad.....................................................................59 De tewerkstelling in Brussel..........................................................................................................................61 Brussel is een echt verkeersknooppunt...........................................................................................................63 Toerisme in Brussel........................................................................................................................................64

1

Deel 1 Federaal BelgiHoofdstuk 1 Het cartografisch referentiekader SitueringTot welk continent behoort Belgi? (Atlaskaarten De aarde:natuurkundig en staatkundig) Europa Kleur Belgi rood op de kaart (Figuur 1) van Europa en noteer onze buurlanden: (atlaskaart Europa)

Nederland Duitsland Luxemburg Frankrijk Verenigd Koninkrijk

Situeer Belgi in Europa:Figuur 1: De staatkundige kaart van Europa.

Belgi is een klein land met een oppervlakte van 30 500 km en 10,5 miljoen inwoners. De nauwkeurige ligging van een plaats wordt bepaald aan de hand van de geografische ligging. Hiervoor gebruiken we een gradennet met als voornaamste referentielijnen: Evenaar, de Nulmeridiaan, de keerkringen (Steenbokskeerkring en Kreeftskeerkring) en de poolcirkels (Zuidpoolcirkel en Noordpoolcirkel). Van deze zes voornaamste referentielijnen zijn er twee die de wereld in twee gelijke helften opsplitsen De evenaar verdeelt de aarde in 2 halfronden: Een noordelijk halfrond: van 0 tot 90 NB (= noorderbreedte) Een Zuidelijk halfrond: van 0 tot 90 ZB (=zuiderbreedte)

2

De nulmeridiaan of de meridiaan van Greenwich verdeelt de aarde in 2 halfronden: Een oostelijk halfrond: van 0 tot 180 OL (= oosterlengte) Een westelijk halfrond: van 0 tot 180 WL (=westerlengte) OPDRACHT: Vul de zinnen aan. Je mag gebruik maken van je atlas. is gelegen op 23ZB . is gelegen op 23NB De Nulmeridiaan is gelegen op . of op... ..is gelegen op 0ZB of 0NB De Noordpoolcirkel is gelegen op De Zuidpoolcirkel is gelegen op

OPDRACHT: Duid de volgende zaken aan op de kaart. (nummer bij de specifieke lijn of nummer bij een gebied dat moet aangeduid worden met een accolade)

1. Nulmeridiaan 2. Evenaar 3. Zuidelijk halfrond 4. Noordelijk halfrond 5. Westelijk halfrond 6. Oostelijk halfrond

In welke twee halfronden ligt Belgi? Noordelijk

3

Oostelijk De geografische ligging van een plaats wordt opgesplitst in twee delen.

De breedteligging van een plaats is de ligging van die plaats t.o.v. de evenaar De lengteligging van een plaats is de ligging ten opzicht van de meridiaan vanGreenwich of de nulmeridiaan OPDRACHT: Bepaal de geografische ligging van Lier.

OPDRACHT: Bereken de afstand (in km) met behulp van de breukschaal. Gebruik hiervoor de atlas.

De afstand Essen Virton:Meet de aafstand in cm op de kaart: ..cm Noteer de schaal: 1/.. d.w.z. dat 1cm op de kaart = cm in werkelijkheid dus 1cm op de kaart= ..km in werkelijkheid de werkelijke afstand Essen virton = ..x . = .km De afstand Poperingen Maasmechelen:

Wat kan je uit deze afstandberekeningen besluiten i.v.m. Belgi

4

De noord-zuidafstand van Belgi is ongeveer gelijk aan de oost-westafstand.

Het fysisch kaderHet Relif Situeer Belgi op de Europese relifkaart in je atlas (Kaart nr.). Het is duidelijk dat het Belgische relif uitmaakt van een groter geheel. In Belgi komen twee hoogtezones voor (Atlas)

Het gebied ten noorden van Samber-Maas behoort tot het laagland met een hoogtevan 0 tot 200m, en maakt deel uit van de Grote Baltische Laagvlakte.

Het gebied ten zuiden van Samber-Maas behoort tot het middelland met een hoogtevan 200 tot 2000 m. De grens tussen beide hoogtezones in Belgi kan dus door twee zaken gevormd worden De rivieren Samber en Maas De hoogtelijjn van 200m

Als we het uitzicht van het relif willen beschrijven, gebruiken we de vier relifelementen (de 4 Hs) van het relif:

Hoogteverschil. Dit is het hoogteverschil tussen twee punten. Dit hoogteverschilgeeft aan hoe sterk (grote hoogteverschillen) of hoe zwak (kleine hoogteverschillen) het relif is.

Helling. Hellingen zijn steil (tot zelfs loodrecht) of zacht. Horizonlijn de lijn waar de hemel en aarde elkaar schijnbaar raken. Deze kangolvend, eerder recht of getand zijn

Hoogteligging, is enkel afleesbaar van de kaart of gps en niet waarneembaar in hetlandschap of op foto.

5

Tot het Belgische laagland (0-200m) behoren:

De laagvlakten:Kustvlakte, Vlaamse Vlakte, Kempense Vlakte Hoogte Hoogteverschil Helling Horizonlijn 0 tot 50m Weinig Zeer klein Vlakke horizonlijn

De laagplateausde Leemplateaus (Henegouws, Brabants en Haspengouws plateau) het Kempisch plateau Hoogte Hoogteverschil Helling Horizonlijn 50 tot 200m Matig matig Zacht golvende horizonlijn

De heuvels: een overgangsgebied tussen laagvlakten en laagplateaus.Geef voorbeelden van heuvels uit dit overgangsgebied samen met hun hoogte:

o Hagelandse heuvels + 100.m? o Vlaamse Ardennen + 150 m?Tot het Belgische middelland (200m 700m) rekenen we:

Het middelhoog plateau van de Ardennen van 400 tot 700m:Dit Ardens plateau bestaat uit twee delen: o De plateauresten Vb.1 het plateau van de Hoge Venen Vb.2 Plateau des tailles Vb.3 Plateau de Recognes o Vrij diepe, meanderende valleien Vb.1 Semois

6

Vb.2 Emblve

Ten noorden van het Ardens plateau situeren zich de noordelijke randplateaus (200tot 400m) : o o o Het Condruzisch plateau De Gagne-Famenne depressie Het plateau van Herve:

Ten zuiden van het Ardens plateau herken je (200 tot 400m):o Het plateau van Lotharingen

Vul de relifkenmerken (4hs) van het middelland aan in de volgende tabel: Hoogte Hoogteverschil Helling Horizonlijn 200 tot 700m grote sterke Zacht golvende hoogtelijn

7

Naam: Taak: Het relif van Belgi (1)

Klas

Noteer de namen van de Belgische relifstreken en kleur de vereenvoudigde relifkaart in. Vergeet de legende niet en gebruik de juiste kleuren (gebruik de atlas). LAAGLAND 1: Laagvlakte van de kust 2: Vlaamse laagvlakte 3: Kempense Laagvlakte 4: Vlaamse Ardennen 5: Kempens laagplateau 6: Henegouws plateau 7: Brabants laagplateau 8: Haspengouws plateau MIDDELLAND 9: Plateau van herve 10:Condruziche heuvelruggen of plateau 11: Fagne-Famennedetressie 12: Ardens Plateau 13: Lotharings Plateau Legende 400 700 m 200 400 m 50 200 m 0 50 m

8

Taak: Het relif van Belgi (2) Op welke hoogte ligt onze school? 4m In welke relifstreek ligt Lier? Kempense laagvlakte Wat is het hoogste punt van Belgi? Botrange Op welke hoogte ligt dit punt? 694m Duid dit punt aan op de vereenvoudigde kaart van de vorige pagina met een rood driehoekje en vermeld de naam eveneens in de legende. Ook op een relifprofiel kunnen we de verschillende relifkenmerken herkennen. Op onderstaand vereenvoudigd relifprofiel van Oostende tot Arlon schrijf je: de namen van de hoogtezones in de bovenste kadertjes. de namen van de relifvormen in de onderste kaartjes. Laagland Hoogland

Vlakte

heuvels

Plateau

De relifgebieden zijn aangeduid met omcirkelde cijfers. Noteer de relifgebieden. 1: 2: 3: Vlaamse laagvlakte Vlaamse Ardennen Henegouws laagplateau 4: Condruzisch plateau 5: Fagne-Famenne-depressie 6: Ardens Plateau

9

De geologische structuren in Belgi Om het relif in Belgi te kunnen begrijpen en verklaren hebben we de geologie nodig. De geologie is de studie van de ondergrond. Onze aardkorst is ongeveer 4,6 miljard jaar oud. Van de allereerste tijden (= het Precambrium) weten we weinig af. De laatste 600 miljoen jaar worden volgens ouderdom in drie hoofdtijdperken ingedeeld: van oud naar jong zijn dit:

Het Paleozocum ( 460 My BP 250 My BP) Het Mesozocum (250 M jaar BP 65 My BP) Het Cenozocum (65 My BP tot heden)De geologie bestudeert de verschillende langen in de ondergrond en maakt daarbij gebruik van twee belangrijke hulpmiddelen:

De geologische kaart (Atlaskaart..) Het geologisch profiel (Atlaskaart)Wat leert ons de geologische kaart over een gebied? De ouderdom van de lagen die dagzomen (opmerking: dagzomen= aan de oppervlakte komen nadat de bovenste laag(= de bodem) is weggedacht De aard van de gesteenten: zand, leem, klei, kalksteen, zandsteen,

Wat leert ons het geologisch profiel over een gebied? De ouderdom van alle lagen (niet enkel die dagzomen) De aard van de gesteenten De dikte van de lagen De structuur van de lagen (horizontaal, schuin, geplooid, gebroken)

10

Figuur 2 : De geologische kaart van Belgi

Figuur 3 : Vereenvoudigde geologsiche doornsnede van N.W.- naar Z.O.-Belgi

Op de geologische kaart en op het geologisch profiel van Belgi onderscheiden we drie delen van noord naar Zuid: De noordelijke deklagen

De sokkel De zuidelijke deklagen

11

OPDRACHT: Vul de tabel aan. N-deklagen Sokkel Tussen Samen-Maas en Semois Z-deklagen

Begrenzing

Samber en Maas

Semois

Ouderdom

Mesozocum en Cenozocum

Palepzocum

Mesozocum

Gelaagdheid

Horizontale gelaagheid

geplooide

Horizontale gelaagdheid

Soort Gesteenten+ voorbeelden

Losse gesteenten Klei/zand/leem

Vaste gesteenten Kalksteen/zandsteen Leisteen/kwartsiet

Vaste gesteenten Mergel/zandsteen

12

Figuur 4: Spreiding van de voornaamste losse en vaste gesteenten in Belgi

Duid de drie verschillende lagen aan op het kaartje en het profiel. Kleur vervolgens de vereenvoudigde geologische kaart en het vereenvoudigd geologisch profiel volgens eenzelfde legende

Figuur 5: Vereenvoudigde geologische kaart van Belgi

Figuur 6 : Geologisch profiel van NW naar ZO-Belgi

13

De bodems in Belgi (2u) De bodem is de bovenste, losse laag van de aardkorst, tot op een diepte die van belang is voor plant en dier. De dikte van de bodem is erg wisselvallig, meestal tussen 1 en 1,5m. Bodems bevatten vooral kleine gesteentekorrels. Ze worden ingedeeld op basis van korrelgrootte of de textuur:

Grind: korrels groter dan 2mm Zand: tussen 50m en 2mm Leem: tussen 2m en 50m Klei: kleiner dan 2mDe korrelgrootte bepaalt de waterhuishouding en des de bodemwaarde. Op de bodemkaart van Belgi (Atlas) onderscheiden we twee grote delen: (1m = 1/1 000mm)

Ten noorden van Samber-Maas vinden we diepe en goed ontwikkeldeafzettingsbodems. Het bodemmateriaal is van elders aangevoerd en afgezet in Noord- en Middel-Belgi door de zee, de wind of de rivieren Welke soorten afzettingsbodems komen ten noorden van Samber en Maas? Lokaliseer ze eveneens.

o o o

klei zand leem

bodems in kustregio bodems in Noord-Belgi, kempen bodems in Midden-Belgi vb Vlaamse Ardennen,

Ten zuiden van Samber-Maas liggen meestal ondiepe, stenige verweringsbodems.Het bodemmateriaal is ter plaatse ontstaan door verwering van het onderliggende gesteente en de bodem is meestal zwak ontwikkeld. Vb. zandsteen verweert tot een zandige bodems TAAK: kleur de vereenvoudigde bodemkaart van Belgi Legende Afzettingsbodems Klei Leem zand Verweringsbodems

14Figuur 7 : De vereenvoudigde bodemkaart van Belgi

Delfstoffenkaart De atlaskaart van de verschillende groeven in Belgi toont grote gelijkenissen tussen de geologische en bodemkaart van Belgi.

Leg het verband uit met de geologische kaart en de bodemkaart.

Een zeer belangrijke delfstof in het verleden is steenkool Waar situeer je de belangrijke Belgische steenkoolbekkens? In Limburg In welke geologische periode is steenkool gevormd? Carboon (355-295 miljoen jaar geleden) Waarom is de steenkoolontginning in Belgi gestopt? De steenkool zit diep onder de grond en het werd te duur om hem boven te halen tov andere grondstoffen zoals aardolie

15

De grote stroombekkens Op de hydrografische kaart van Belgi (atlas) staan de belangrijkste rivieren getekend. We onderscheiden drie grote stroombekkens Het stroombekken van de Ijzer Stroombekken van de Schelde Het stroombekken van de Maas Een stroombekken = is het gebied dat door een rivier en haar bijrivieren wordt afgewaterd. Stroombekkens worden van elkaar gescheiden door een waterscheidingkam. Waterscheidingkam = de lijn die de scheiding vormt tussen twee stroombekkens en samenvalt met de grootste hoogten. Links van de lijn stroomt het water naar het ene bekken, rechts ervan naar een ander bekken. OPDRACHT:

Overtrek de Ijzer Schelde en Maas op het kaartje en noteer de namen. Baken de 3 grote stroombekkens af op het kaartje.

Schrijf elke nummer bij de juiste rivier op het kaartje:Stroombekken van de Schelde 1. Dender 2. Dijle 3. Gete 4. Leie 5. Nete 6. Rupel 7. Zenne Stroombekken van de Maas 8. Jeker 9. Lesse 10. Ourthe 11. Samber 12. Semois 13. Vesder

16

Weer en klimaat plantengroei We herhalen even de begrippen weer en klimaat: Weer = de toestand van de atmosfeer op een welbepaald ogenblik en voor een welbepaald gebied Klimaat = gemiddelde toestand van de atmosfeer, bereknd over een lange periode (min. 30 jaar) voor een bepaald gebied De elementen om het weer/ het klimaat te bepalen zijn (6): o o o o o o De temperatuur De luchtdruk De neerslag De wind: windrichting en windsnelheid De bewolking De luchtvochtigheid

Op een kaart wordt de temperatuur voorgesteld door middel van een isotherm. isotherm = de lijn die punten met gelijke temperatuur verbindt op kaart. De luchtdruk wordt op een kaart voorgesteld door middel van een isobaar, Isobaar = dit is een lijn die punten met gelijke luchtdruk verbindt op de kaart. Temperatuur en neerslag worden voorgesteld op een grafiek: een klimatogram. Van een klimatogram kan je de kenmerken van het klimaat afleiden. Webtip: Op de site van het KMI ( www.kmi.be > doorklikken klimaat > klimatogrammen) vind je klimatogrammen van over de ganse wereld gerangschikt per continent en verder per land). Lees de klimaatkenmerken af van het klimatogram van Ukkel en vul de tabel aan:

17

Minimum temperatuur = januari t Maximum temperatuur = juli t Jaarlijkse temperatuurschommeling = max t - min t Gemiddelde jaartemperatuur = som van de 12 maandt/12 Jaarlijkse neerslaghoeveelheid = som van de 12 neerslaghoevelheden Neerslagverdeling (in woorden weergegeven)

2,5 C 17,2 C 14,7 C 9,7 C 821 mm Gelijk verdeeld over het gehele jaar

Leid de overheersende windrichting in Belgi af aan de hand van de windroos van Ukkel.:

De overheersende windrichting van Belgi isZuidwestenwind

Bepaal nu het klimaattype van ukkel aan de hand van de vereenvoudigde determineertabel: Ukkel heeft een Koelgematigd klimaat met zachte winter Welke natuurlijke plantengroei komt met klimaattype overeen? Hoe zit het vandaag de dag met deze natuurlijke plantengroei? Van dit oorspronkeleijk woud is echter weinig overgebleven

18

Belangrijke klimatologische verschillen binnen Belgi Dit klimaattype is uiteraard geldig in gans Belgi, maar toch kunnen we enkele belangrijke verschillen vaststellen. Bestudeer de klimatogrammen van Koksijde, Kleine Brogel en Botrange en vul daarna de tabel op de volgende pagina verder aan. Gebruik hiervoor eveneens de atlas.

19

Koksijde Geografische regio Hoogteligging Januari t Juli t t schommeling Gemiddelde jaart Jaarlijkse neerslag Aantal vorstdagen Aantal sneeuwdagen Uren zonneschijn Kust 10m 2,9 16,1 13,2 9,4 687 40-50 10-20 1700-1800 uren

Kleine Brogel Kempen (net ten noorden van peer) 61m 1,4 16,7 15,3 9,0 799 90-100 10-20

Botrange Ardennen 694m -2,1 13,6 15,7 5,7 1366 120-130 60-70

1600-1700

1500-1600

De klimaatsverschillen in Belgi kunnen verklaard worden door rekening te houden met de maritimiteit en de hoogteligging: De maritimiteit of de invloed van de zee(3): o o o De januaritemperatuur aan zee ligt aan de zee hoger dan in het binnenland en de julitemperatuur aan zee ligt lager dan in het binnenland De jaarlijkse temperatuurschommeling is het kleinst aan de kust Het aantal vorstdagen aan de kust is kleiner dan in het binnenland

Verklaring: zeewater warmt traag op in de zomer en koelt traag af in de winter, in tegenstelling tot land dat snel opwarmt in de zomer en traag afkoelt in de winter De invloed van de hoogteligging (2): o o Hoe hoger hoe kouder Hoe hoger hoe meer neerslag

Verklaring: stijgingsregens (leg uit met behulp van een schets) Door stijging van de lucht tegen het hoger gelegen plateau. Daalt temp. Lucht condenseert en gaat in de vorm van neerslag vallen..

20

Uitgebreide determineertabel klimaatOntwerp: prof. H. Poppe, G. Tibau, J. Denies

21

Het geopolitiek en socio-economisch kaderBelgi is een federale staat, samengesteld uit gewesten en gemeenschappen. (Artikel 1 van de Belgische grondwet). De verschillende Belgische deelstaten zijn het gevolg van politieke akkoorden uit de jaren 1980 en 1990. Daarom spreekt men van de federale overheid, federale regering en het federaal parlement. Wie is momenteel premier of Eerste minister in de federale regering? Premier van lopende zaken Leterme De federale overheid heeft heel wat van haar bevoegdheden afgestaan, maar blijft bevoegd voor o.a. defensie, federale politie, buitenlandse zaken, sociale zekerheid, justitie, economische zaken, begroting, financin, ontwikkelingssamenwerking, Met de huidige regeringsonderhandelingen zou dit lijstje wel kunnen veranderen waarbij de gemeenschappen meer verantwoordelijkheden krijgen. Taalgebieden, gemeenschappen en gewesten in Belgi De basis van de indeling ligt voor een deel bij de talen. Reeds in 1963 werd de taalgrens vastgelegd. Daardoor kreeg Belgi vier taalgebieden: Nederlands Frans Tweetalig Nederlands-Frans Duits Kleur ze op de kaart en maak hierbij een legende.

22

Aangezien er in ons land drie officile talen gesproken worden, bestaan er drie gemeenschappen: De Vlaamse Gemeenschap De Franse Gemeenschap De Duitstalige Gemeenschap Kleur ze op de kaart en maak hierbij een legende.

De Vlaamse Gemeenschap is verantwoordelijk voor de Nederlandssprekende gemeenschap in Vlaanderen en Brussel. De Franse Gemeenschap is verantwoordelijk voor de Franssprekende gemeenschap in Walloni en Brussel. De gemeenschappen zijn verantwoordelijk voor sociale en culturele aspecten van de samenleving. Men spreekt over persoonsgebonden materies zoals onderwijs, cultuur, sport, gezondheidszorg, sociale hulp (jeugdbescherming, familiehulp,),. Ook dit lijstje zal waarschijnlijk veranderingen ondergaan met de huidige

regeringsonderhandelingen. Wie is er momenteel Minister-president van de Vlaamse Gemeenschap? Vlaams Minister-president Kris Peeters

23

De Gewesten houden zich bezig met de economie. Er zijn in Belgi drie gewesten: Vlaams Gewest Waals Gewest Brussel Hoofdstedelijk Gewest Kleur de drie gewesten op de kaart en maak hierbij een legende.

De gewesten zijn bevoegd voor oppervlakte- of grondgebonden materies, zoals economie, huisvesting, werkgelegenheid, landbouw, waterbeleid, openbare werken, vervoer, energie, leefmilieu, ruimtelijke ordening, natuurbehoud, Voor Vlaanderen is de nieuwe toestand eenvoudig: de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest vallen samen en worden ook door n raad bestuurd. In Walloni hoort het Duitssprekende deel bij het Waals Gewest. In Walloni bestaan dus twee besturen: de Franse Gemeenschapsraad en de Waalse Gewestraad. Brussel is een apart gewest, bestuurd door de Brusselse Gewestregering, maar de bevoegdheden zijn niet helemaal vergelijkbaar met die van de andere gewesten.

24

De lagere besturen Belgi telt 10 provincies. De provincies worden ingedeeld in arrondissementen, die op hun beurt bestaan uit gemeenten. Belgi telt 589 gemeenten. OPDRACHT: Noteer de namen van de provincies en hun provinciehoofdplaats in de volgende tabel achter het overeenkomstige nummer van de kaart (probeer het eerst zonder de atlas). Provincie 1.West-Vlaanderen 2. Oost-Vlaanderen 3. Antwerpen 4. Limburg 5.Vlaams-Brabant 6. Waals-Brabant 7. Henegouwen 8. Namen 9. Luik 10. Luxemburg Hoofdplaats Brugge Gent Antwerpen Hasselt Leuven Waver Bergen Namen Luik Aarlen

1

3 2 6 7 8 4 5 9

Wat is je woongemeente? Iedereen anders Wat is je schoolgemeente? Lier Tot welk arrondissement behoort je schoolgemeente? Mechelen Tot welke provincie behoort dit arrondissement? Antwerpen

10

De Belgische bevolkingDe bevolkingscijfers

25

De registratie van de bevolking gebeurt op gemeentelijk vlak door de burgerlijke stand (verplichte aangifte van geboorte, sterfte, huwelijk, echtscheiding, verhuis). Sinds 1846 worden in Belgi om de tien jaar volkstellingen georganiseerd door het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS). In 2001 werd de eerste socio-economische enqute, die de tienjaarlijkse volkstellingen zal vervangen, afgenomen. Belgi telt 10 666 866 inwoners (01/01/2008). De verdeling van de bevolking zie je in onderstaande tabel. OPDRACHT: Bereken het procentueel aandeel van elke bevolkingsgroep t.o.v. de totale Belgische bevolking. Stel deze gegevens voor in een staafdiagram. Vergeet de legende niet! Aantal inwoners op 1 januari 2008 6 161 600 3 456 775 1 048 491 10 666 866 % aandeel t.o.v. de totale bevolking 58% 32% 10% 100% Oppervlakte (km) 13 522 16 844 162 30 528

Regio Vlaams Gewest Waals Gewest Brussel Hoofdstedelijk Gewest BELGIE

Webtip: Bevolkingscijfers kan (www.statbel.fgov.be).

je

nu

ook

gemakkelijk

raadplegen

via

de

site

van

het

NIS

Op www.vlaanderen.be vind je op de basiskaart van Vlaanderen de indicatoren per gemeente.

Kaartbeeld van de economische activiteitenDe economische actieve bevolking of beroepsbevolking =

26

De beroepsbevolking omvat alle personen ouder dan 15 jaar die zich op 30 juni van het referentiejaar op de arbeidsmarkt aanbieden (werkenden) of willen aanbieden (werklozen). De beroepsbevolking neemt ongeveer 40% in van de totale Belgische bevolking. De verschillende beroepen worden ingedeeld in drie sectoren. Het getal tussen haakjes staat voor de procentuele tewerkstelling in de sector t.o.v. de totale actieve bevolking: De primaire sector (2%): landbouw, bosbouw, visserij De secundaire sector (25%): mijnbouw, bouwnijverheid, industrie De tertiaire sector (78%): handel, diensten, verkeer

In welke regios van Belgi is er nog een grote (10% en meer) tewerkstelling in de primaire sector?

Zuidwest West-Vlaanderen Ardennen

27

Hoofdstuk 2 Regionale verscheidenheid in Belgi De Bevolking in BelgiDe bevolkingsdichtheid vertoont grote regionale verschillen De bevolkingsdichtheid = het gemiddeld aantal inwoners per oppervlakte-eenheid weer, vaak aantal inwoners per km. OPDRACHT Bereken m.b.v. de cijfergegevens uit de onderstaande tabel de bevolkingsdichtheid en vul de tabel verder aan. aantal inwoners 1 januari 2008 Vlaams Gewest Waals Gewest 3 456 775 Brussels Hoofdstedelijk Gewest BELGI 1 048 491 10 666 866 16 844 162 30 528 6 161 600 oppervlakte (km) 13 522 bevolkingsdichtheid inw./km 456 205 6472 349

Gemiddeld vind je voor Belgi een dichtheidscijfer van.349 inw/km Vergelijk dit cijfer met de dichtheidscijfers van onze buurlanden en van de EU (25). buurland Duitsland Frankrijk Groot Hertogdom Luxemburg Nederland Verenigd Koninkrijk EU (25) Bevolkingsdichtheid (inw./km) 231 110 175 482 244 118

Wat stel je vast als je de bevolkingsdichtheid vergelijkt met onze buurlanden? Belgi bevolkingsdichtheid 3 maal groter dan gemiddelde, Ned. Scoort wel beter, vgl met Vlaanderen Ook binnen Belgi, op het niveau van de gewesten, zijn er duidelijke verschillen in bevolkingsdichtheid. Dit kunnen we zien aan de hand van de ingevulde tabel. Bespreek bondig. Hoge dichtheden in Vlaams en Brussels hoofdstedelijk gewest. Laag in Waals Gewest

28

Deze regionale verschillen in bevolkingsdichtheid worden ook duidelijk op de dichtheidskaart in je atlas (Wolters 15A). OPDRACHT Maak van onderstaand kaartje een vereenvoudigde dichtheidskaart (3 klassen). Gebruik de gepaste kleuren en maak een bijhorende legende.

< 150 inw./km

150 1 000 inw./km

> 1 000 inw./km

Welke tegenstelling in bevolkingsdichtheid komt in Belgi duidelijk tot uiting? Dichtbevolkte N-helft ten opzichte van de dunbevolkte zuidelijke helft. De grenslijn ervan loopt ongeveer samen met de samber en Maas-lijn .

Waarom is het grootste deel van Zuid-Belgi dun bevolkt? Landelijke streken: weinig steden, geringe industrile activiteit.

Waarom heeft noordelijk Belgi een hoge dichtheid? Verstedelijkte industriesteden

29

De Belgische bevolking groeit traag We herhalen de componenten die de groei/afname van een bevolkingsgroep bepalen:

sterfgevallen

emigratie = uitwijking

BEVOLKINGSGROEP

geboorten

immigratie = inwijking

De natuurlijke beweging = aantal geboorten aantal sterfgevallen Het migratiesaldo = aantal immigraties aantal emigraties De bevolkingsloop of bevolkingsevolutie = natuurlijke beweging + migratiesaldo Een cijfervoorbeeld voor Belgi maakt dit duidelijk. bevolkingscijfer op 01/01/2006 aantal geboorten in 2006 aantal sterfgevallen in 2006 natuurlijke beweging aantal immigraties in 2006 aantal emigraties in 2006 migratiesaldo bevolkingsloop bevolkingscijfer op 31/12/2006 of 01/01/2007 10 511 382 121 382 101 587 + 19 795 96 290 45 518 + 50 772 + 70 567 10 581 949

De Belgische bevolking is gevolueerd van circa 4 miljoen inwoners in 1836 tot 10,7 miljoen inwoners vandaag. Dit betekent een voortdurende, maar trage groei sinds 1836.

1.1.1.De natuurlijke beweging van de Belgische bevolking (Wolters 16 A-B-C)

30

In tegenstelling tot het bevolkingscijfer (= absoluut cijfer) wordt voor de geboorten en sterfgevallen een cofficint gebruikt: het geboortecijfer en het sterftecijfer. Waarom? Omdat het aantal geboorten en sterfgevallen relatief zijn (ze staan altijd in verhouding met het bevolkingscijfer)

Een voorbeeldje maakt dit duidelijk: wat is de betekenis van 1 000 geboorten in de loop van een jaar? Als er in een dorp 1 000 kinderen geboren worden, is dat veel. Worden er in een land 1 000 kinderen geboren, is dat weinig. In de onderstaande kader zijn de definities van het geboorte- en sterftecijfer weergegeven. het geboortecijfer: het aantal levend geborenen per 1 000 inwoners per jaar berekening: G= aantal geboorten x 1 000 totale bevolking

het sterftecijfer: het aantal sterfgevallen per 1 000 inwoners per jaar berekening: S= aantal sterfgevallen x 1 000 totale bevolking

OPDRACHT Bereken geboorte- en sterftecijfer m.b.v. de cijfers uit de tabel op de voorgaande pagina. G = _______121 382________ x 1 000 10 511 382 S = _______101 587________ x 1 000 10 511 382 De natuurlijke beweging = G S dus 11.5 G= 11,5

S=

9,7

-

9.7

=

1.8

d.w.z. dat onze bevolking nu sterk afneemt / licht afneemt / ongeveer gelijk blijft / zwak groeit / sterk groeit. (Doorstreep wat fout is).

Vergelijk het huidig geboortecijfer ( = 11.5 Wat stel je vast?

) met dat van 1900 ( = 29 ).

31

Ze daalt Geef hiervoor 4 oorzaken. verbeterde sociale toestand door toenemende welvaart dikwijls gaan beide ouders werken beschikbaarheid van betrouwbare voorbehoedsmiddelen de veroudering van de bevolking Om het geboortecijfer terug te laten stijgen, stimuleert de overheid in Belgi het aantal geboorten. Hoe? Kindergeld Geboortepremies Zwangerschapsverlof ouderschapsverlof Vergelijk het huidig sterftecijfer ( = 9.7 Wat stel je vast? Ze daalt Geef hiervoor 2 oorzaken: betere voeding en gezondere levenswijze betere gezondheid door betere geneeskunde ) met dat van 1900 ( = 18,9 ).

In Belgi bestaan er regionale verschillen op het vlak van geboorte- en sterftecijfers en op vlak van de natuurlijke beweging (toestand 2005).geboortecijfer Vlaams Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Waals Gewest Belgi Welke verschillen stel je vast? Hoogste geboortecijfer in Brussel, sterftecijfer ongeveer overal gelijk sterkste natuurlijke aangroei in BHG 1.1.2.De invloed van de migraties op de Belgische bevolking(Wolters 15B/16D) 10,5 15,2 11,3 11,3 sterftecijfer 9,4 9,5 10,7 9,9 natuurlijke beweging 1,1 5,7 0,6 1,4

32

In 1890 bedroeg het aantal vreemdelingen 2,8 % van de in ons land wonende bevolking. Dat aandeel is gestegen tot 9,1 % in 2008 of 971 448 in absolute cijfers. Bedenk wel dat niet alle immigranten moslims zijn. In onderstaande tabel (2005) staan de meest voorkomende nationaliteiten. land van herkomst Itali Frankrijk Nederland Marokko Spanje Turkije Duitsland Portugal Verenigd Koninkrijk Griekenland Democratische Republiek Congo Verenigde Staten aantal vreemdelingen 179 015 117 349 104 978 81 279 43 200 39 885 36 324 27 373 25 982 16 588 13 171 11 476

Aanvankelijk werden Italianen en Turken aangetrokken als mijnwerkers en arbeidskrachten in de steenkoolmijnen van Walloni en Limburg en in de staalindustrie. Waar wonen de meeste vreemdelingen en waarom? (Wolters 15 B) in de grote steden De Kans op tewerkstelling is erg groot (steden en industriegebeiden)

De volgende tabel geeft de spreiding van de vreemdelingen weer per gewest (2008).aantal vreemdelingen 354 370 295 043 322 035 971 448 % van de totale bevolking 5,8 28,1 9,3 9,1 % van het aantal vreemdelingen 36,5 30,4 33,1 100

Vlaams Gewest Brussels HG Waals Gewest Belgi

In welk gewest vind je het grootste aantal vreemdelingen in verhouding tot de totale bevolking? Brussel hoofdstedelijk gewest Hier is dus . op . inwoners een vreemdeling!

Hoe verklaar je dit hoge cijfer in dit gewest? Het sterkst verstedelijkt gebied

33

De Belgische bevolking veroudert De leeftijdsopbouw of de leeftijdsstructuur = de indeling van de bevolking naar leeftijd. hoe de verschillende leeftijdsgroepen in de totale bevolking zijn vertegenwoordigd. De onderstaande tabel geeft de leeftijdsopbouw in 1880 en 2005 van Belgi weer. jongeren 0 19 jaar 1 848 764 33,5 2 414 041 23,1 volwassenen 20 64 jaar 3 315 336 60 6 232 311 59,7 ouderen + 65 jaar 355 909 6,5 1 799 500 17,2 TOTAAL 5 520 009 100 10 445 852 100

1880 aantal 1880 % 2005 aantal 2005 %

Wat leid je af uit deze tabel? Aandeel jongeren is zeer sterk gedaald (10%) Aandeel ouderen ouderen is sterk gestegen (10%) Aandeel volwassen is redelijk stabiel gebleven. Op de site van het NIS vind je een heleboel leeftijdshistogrammen waarvan er hieronder drie besproken zullen worden. Op een leeftijdshistogram wordt de bevolking voorgesteld per leeftijdsgroep van 5 jaar en per 1 000 inwoners. De mannen worden links voorgesteld, de vrouwen rechts. Bestudeer aandachtig de leeftijdshistogrammen van de Belgische bevolking voor 1900, 1947 en 2005. Leeftijdshistogram van de Belgische bevolking op 1 januari 1900

34

In 1881 had het leeftijdshistogram van Belgi een piramidevorm, d.w.z. een brede basis en een smalle top. Wat betekent een brede basis? Veel geboorten Wat betekent een smalle top? Veel sterfgevallen Belgi had in 1881 dus een zeer jonge bevolking.

Wat er sindsdien veranderd is aan de leeftijdsstructuur van de Belgische bevolking kan je vaststellen op de leeftijdshistogrammen van Belgi van 1947 en van 2005.

35

Wat is er veranderd aan de basis? Wat betekent dit? versmalt Daling geboortecijfer Wat is er veranderd aan de top? Wat betekent dit? verbreed Daling sterftecijfer De oorzaken hiervan hebben we eerder besproken bij de natuurlijke beweging van de Belgische bevolking. Belgi heeft nu een verouderde of een bevolking.

Geef twee gevolgen van deze vergrijzing. Sociale zekerheid (pensioenen, bejaardenzorg, ziekteverzekering) In verhouding te weinig actieve bevolking (arbeidskrachten) De overheid nam een initiatief om de pensioenlast in de toekomst betaalbaar te houden: het Zilverfonds. De leeftijdsstructuur vertoont ook verschillen per gewest. Onderzoek de volgende leeftijdshistogrammen en schrap wat fout is.

Vlaanderen telt relatief meer/minder jongeren dan Walloni. Vlaanderen heeft een meer/minder verouderde bevolking dan Walloni. In het Brussel Hoofdstedelijk gewest overweegt de leeftijdsgroep 0-20/20-40/40-65/>65jaar Verklaar je antwoord voor het Brussel Hoofdstedelijk Gewest.

36

met zijn groter aandeel vreemdelinge

De economische ontwikkeling in BelgiVerkeersnetwerken en transportmiddelen Onderzoek het Belgische verkeersnetwerk in je atlas (atlaskaarten de Boeck 38 en 58). Wat stel je vast ? Ons land heeft een van de dichtste en meest vertakte verkeersnetten ter wereld In welk landdeel zijn de verkeersnetwerken (spoorwegen, autowegen en bevaarbare waterlopen) het dichtst? In vlaanderen Hoe verklaar je dit? Meeste industrie Meeste steden Meer mensen Op een kleiner oppervlak (13 000km tov 17 000km) Zoek op de atlaskaart (de Boeck 38) van de verkeersnetwerken ook de belangrijke verkeersknooppunten (= drukke verkeersaders):

Autowegen:E313, E40, E19, E17 Spoorwegen: Ijzeren Rijn Bevaarbare waterlopen: Albertkanaal, Kanaal Gent-Terneuzen, MaasWelke zijn de drie belangrijkste Belgische zeehavens? (gebruik atlas de Boeck 39) Antwerpen, Gent, Zeebrugge OPDRACHT : Noteer in tabelvorm de belangrijke voor- en nadelen van elk transportmiddel. Voordelen Nadelen

Autoweg

Snel Flexibel (deur tot deur leveringen) Goed voor stukgoederen snel Veel goederen in een keer vervoeren drukt de kosten en vervuiling Goed voor massagoederen

Fileprobleem Hoge kost per stuk/massa Milieuprobleem (luchtverontreiniging/geluidshinder)

Spoorweg

Enkel voor gebieden nabij spoorweg

37

Scheepvaart (binnen en zee)

Veel goederen in een keer vervoeren drukt de kosten en vervuiling Goed voor massagoederen Veilig en milieuvriendelijk

Traag

De keuze van het transportmiddel hangt dus onder meer af van de aard van de goederen, de afstand, de beschikbare infrastructuur en de vereiste frequentie of stiptheid van leveringen. Verklaar nu ook de volgende begrippen en geef telkens minimum 3 voorbeelden: Massagoederen: Deze goederen worden rechtstreeks en zonder verpakking in de laadruimte gestort. zand, olie, graan, kolen, gas.. Stukgoederen: Stukgoederen worden per stuk of per collo opgegeven. Het transport verloopt over het algemeen moeilijker dan bij massagoederen. Conventionele stukgoederen. goederen die als eenheden worden verscheept en behandeld, zoals staalproducten en zware machines Gecontaineriseerde stukgoederen. Verpakte goederen in eenheidsladingen die eenvormig zijn qua afmetingen. Een bijzondere vorm van transport is dus de container: ze zijn 6 of 12 m lang, 2,44 m breed en 2,6 m hoog. Grote voordelen (3) van containertransport zijn: Korte laad- en lostijden: In de Antwerpse haven worden 40 containers door een enkele persoon in een uur tijd behandeld Standaardafmetingen Containers kunnen snel van het ene transportmiddel op het andere geladen worden, vb. aanvoer van de container via een zeeschip in de Antwerpse haven, overladen op een binnenschip naar Luik en nadien overladen op een vrachtwagen voor transport naar een industrieterrein in Herstal

38

Goederenstromen in Belgi Basisindustrie = gebruikt grondstoffen en energiebronnen en bewerkt de grondstoffen tot halffabricaten. Een voorbeeld van basisindustrie in oude industriegebieden is de staalindustrie. Waar situeer je de staalindustrie in Belgie (atlas de Boeck 37C)? Waalse industrie-as (La-Louviere, Charleroi, Luik) Welke grondstof wordt in de staalindustrie gebruikt en waar wordt deze ontgonnen? IJzererts en schroot, Zweden, Venezuela, Brazilie, Australie Welke energiebron wordt er in de staalindustrie gebruikt en waar wordt deze ontgonnen?

Vroeger vooral de steenkoolmijnen in de eigen omgeving, nu eerder in Duitsland en VSEn ook aardolie en aardgas Hoe worden de grondstoffen en de energiebron aangevoerd? Waarom?

Deze stoffen komen dan aan in de haven van Antwerpen. Via de spoorwegennet worden ze aangevoerd en ook via het Albertkanaal en de Maas staan ten dienste van de bevoorrading van het Luikse industriegebied.

Welke transportweg wordt gebruikt om o.a. aardolie en aardgas over grote afstanden te vervoeren? Waarom? Via pijpleidingen, Zeer goedkoop, snel,. Verwerkende industrie = industrie die halffabrikaten verwerkt tot fabrikaten of afgewerkte producten.

39

De verwerkende

industrie

die gevestigd

is op de nieuwe

industrieterreinen

en

bedrijventerreinen (atlas de Beock 37 A) maakt vooral gebruik van het autowegennet om het grote gamma aan grondstoffen, onderdelen, halffabricaten en eindproducten te vervoeren.

OPDRACHT: Zoek de nummers van de autowegen die de volgende centra verbinden en noteer ze in de onderstaande tabel (atlaskaart de Boeck 37B): Autoweg E19 E40 E42 E17 E313 E25 E40 Centra Antwerpen Brussel Mons Parijs Brussel Oostende - Calais Luik Namen Charleroi Antwerpen Gent Kortrijk Lille Antwerpen Hasselt Lige Luik Arlon Luxemburg Brussel Lige - Keulen

Dienstenstromen De laatste jaren bestaat er ook zoiets als de elektronische snelweg waarlangs diverse diensten doorheen ons land stromen. Geef voorbeelden: Smartschool, reizen boeken, belastingaangifte,

Pendel Wat verstaat men onder de term pendel? De stroom van mensen tussen woon en werk elke ochtend en avond Welke zijn de gevolgen van deze massale volksverhuizing? De files. Ze komen dan elke ochtend en avond uitgebreid aan bod in de rubriek verkeersinformatie Algemeen besluit Verklaar als besluit de volgende stelling:

40

Het verkeer is de motor van het economisch leven.

Hoofdstuk 3 Regionaal contrast in Vlaanderen en WalloniVorig schooljaar stelde je bij de studie van je eigen streek vast hoe het geheel van landelijke, stedelijke en industrile landschappen een eigen uitzicht aan een bepaald gebied geven en zo een geografische streek vormen. Op de kaart van de geografische streken in je atlas (Atlas de Boeck 10B) stel je vast dat Belgi verschillende geografische streken telt. OPDRACHT Lokaliseer de geografische streken op de onderstaande kaart en noteer het juiste nummer op de juiste plaats. Kleur de kaart eveneens in en duid Lier aan op de kaart.

41

1 2 3 4

5 6

Geografische streek Kuststreek Polders Kempen Binnen-Vlaanderen: a) Zandig Vlaanderen b) Zandlemig Vlaanderen Groentestreek Leemstreek: a) Henegouwse Leemstreek b) Brabantse Leemstreek c) Droog Haspengouw d) Vochtig Haspengouw

7 8 9 10 11 12 13

Geografische streek Hageland Maasland Land van Herve Condroz Fagne-Famenne Ardennen Lotharingen

De KempenLokalisatie Kleur de Kempen op het kaartje. (atlas de Boeck 10B+ kaart vorige pagina)

Situeer de Kempen in Belgi. In het noordoosten van Belgi In welke provincies situeer je de Kempen? Antwerpen en Limburg Noteer m.b.v. atlas (de Boeck 10B) en de kaart op de vorige pagina de aangrenzende geografische streken (of land) van de Kempen: in het noorden: Nederland in het oosten: Maasland in het zuiden:Hageland en Haspengouw (loopt samen met Demer) in het westen: Groentestreek of Scheldepolders In de Kempen worden vaak subregios onderscheiden, zoals bvb. De Noorderkempen en de Zuiderkempen. Fysisch milieu 1.1.1. Relif en bodem (atlas de Boeck 10 14) Doorstreep in beide zinnen de foutieve beweringen. Gebruik hiervoor de atlas en eerder opgedane kennis. De Kempen behoren tot het hoogland / middelland / laagland.

42

In de Kempen komen afzettingsbodems / verweringsbodems voor. Welke relifvormen, relifstreken en bodemsoorten vind je in de Kempen? in het oosten: Relifstreek: Kempens plateau met een steile overgang naar de Maasvallei Relifvorm: Plateau Hoogte:50-100m Bodemsoort: zand en grind

in het westen: Relifstreek: Kempense Vlakte Relifvorm: Vlakte Belangrijke rivieren: Grote en Kleine Nete Hoogte: 0-50m Bodemsoort: middelmatig zand en zand en lichte zandleem 1.1.2. Klimaat en vegetatie Bepaal het klimaattype van Kleine-Brogel m.b.v. je determineertabel:..

Welke plantengroei komt hier voor volgens de determineertabel?

43

In de Kempen vinden we vooral plantensoorten die aangepast zijn aan de onvruchtbare zandbodem en de zure plassen. Ook de mens heeft een belangrijke invloed uitgeoefend op de vegetatie. Zo vind je in de Kempen als typische vegetatie de heide.

Welke heide vindt men in de buurt van Lier? Kesselse-Heide

De bevolking Wat leert je de bevolkingsdichtheidskaart in je atlas (de Boeck 22A) i.v.m. de bevolkingsdichtheid in de Kempen? Grootste dichtheid in het westen de laagste dichtheden in het oosten. De lagere dichtheden zijn nog steeds redelijk hoog Geef hiervoor twee oorzaken: Da nabijheid van de Antwerpen in het westen In het oosten is er vooral het verstedelijkt platteland, maar toch nog ook groen Wat stel je vast op atlaskaart de Boeck 22E/F i.v.m. het aantal vreemdelingen in de Kempen? Veel buitenlanders uit de EU in het noorden van de Kempen Hoe verklaar je dit? De woningnood in Nederland De vermogensbelasting in Nederland De economische activiteiten 1.1.3. Landbouw Welke zijn de belangrijkste teelten (atlaskaarten de Boeck 16D/E/F en 17A/B/C/D/E/F)? Veeteelt (Runderen, varkens, Pluimvee) Glasteelt

44

Grasland De laatste jaren worden de varkensteelt en de (glas)tuinbouw met o.m. aardbeien belangrijker in de Kempen. Welke veiling is belangrijk voor de verkoop van aardbeien? Hoogstraten Vergelijk de gemiddelde bedrijfsoppervlakte in de Kempen met het landsgemiddelde van 26,74 ha (atlas de Boeck 16C). De gemiddelde bedrijfsoppervlakte in de Kempen is kleiner dan het landsgemiddelde. Hoe verklaar je dit? Door de stedelijke groei

De grotere verstelijking van het platteland1.1.4. Industrie

beschikbare landbouwopp kleiner

In de Kempen hebben de kanalen vele industrile bedrijven aangetrokken. Geef drie belangrijke kanalen: Albertkanaal Kempens Kanaal Turnhoutse Vaart De regio rond het Albertkanaal wordt het economisch netwerk Albertkanaal genoemd. Deze kanaalzone vormt de ruggengraat van de industrile ontwikkeling in de Kempen. Geef 5 industriesectoren die in de Kempen actief zijn (atlas de Boeck 37C): Chemische industrie Glasindustrie Hout- en papierindustrie Voedingsindustrie metaalindustrie Op atlaskaart van de groeven in Belgi (de Boeck13B) zie je dat in de Kempen ook meerdere steengroeven ontgonnen worden. Om welke grondstoffen gaat het hier en waarvoor gebruikt men ze? Zand glasindustrie (wit kwartszand), bouwmateriaal

45

Klei en Leem Bakstenen en gevelstenen, dakpannen Grind bestanddeel beton, ballastmateriaal voor spoorwegen Overblijfselen van deze ontginningen zijn de talrijke plassen in het landschap. Geef een bekend voorbeeld van een dergelijke plas die omgevormd is tot een recreatiedomein. Zilvermeer in Mol Recent ontstonden in de Kempen door reconversiemaatregelen bedrijventerreinen met een heel gamma aan moderne, industrile activiteiten. Wat betekent reconversie? Omvorming van de industrie om zich aan de markt aan te passen ' Wat houden deze conversiemaatregelen in? Aantrekken van nieuwe industriesectoren Omscholing arbeidskrachten In welke 4 Kempense gemeenten vind je de grootste bedrijventerreinen? (atlas de Boeck 37A). Geel Beringen Lommel Omgeving Hasselt-Genk De bekendste vestigingen zijn ongetwijfeld Janssen Pharmaceutica in Beerse en Nike in Laakdal. Geef 5 redenen of localisatiefactoren waarom de industrie zich vestigde in de Kempen. De transportwegen: autostraden, spoorwegen, kanalen. Tussen twee belangrijke industrile regios : Ruhrgebied en de Antwerpse haven Aanwezigheid E-bronnen en grondstoffen Open ruimte om zich te vestigen Aanwezigheid arbeidskrachten 1.1.5. Tertiaire sector In de steden is uiteraard de tertiaire sector sterk vertegenwoordigd. Geef 5 voorbeelden: Handel

Openbare sector (Onderwijs) 46

Financiele instellingen en zakelijke diensten horeca toerisme Door het steeds schaarser worden van de open ruimte in Vlaanderen is het natuurlijk karakter van de Kempen een troef voor de regio. Hierdoor is het toerisme in de Kempen aan een flinke opmars bezig. De regionale besturen spelen hier op in door de aanleg van fiets- en wandelroutes. Zo is er het fietsknooppuntennetwerk ontstaan. De grote voordelen van een dergelijk netwerk zijn:

goede en veilige fietspaden aantrekkelijke paden het traject kan zelf worden uitgestippeld (www.fietsnet.be)

Bereikbaarheid De talrijke nieuwe verbindingswegen haalden de Kempen uit hun vroegere isolement, maar versnipperden hoe langer hoe meer de open ruimte. Autowegen (atlas de Boeck 37A): o.a. E19, E34, E313, E314 Spoorwegen (atlas de Boeck 38C/D): o.a. verbindingen tussen de Kempen en Antwerpen Binnenscheepvaart (atlas de Boeck 38E/F): met 3 belangrijke kanalen (zie 1.4.2 industrie): Albertkanaal: van Antwerpen naar Luik of een verbinding tussen het Schelde- en het Maasbekken Turhoutse Vaart: Kanaal Schoten Turnhout Dessel Kempens Kanaal: Kanaal Herentals Dessel Bocholt met een aftakking naar Leopoldsburg Kaartbeeld OPDRACHT: Overtrek de rivieren en kanalen in het blauw. Duid met een rode lijn de provinciegrenzen aan. Kleur de Kempen geel en schrijf de namen van de buurgebieden op de kaart. Noteer de volgende gegevens op de juiste plaats op de kaart. A B C D rivieren en kanalen Schelde Kleine Nete Grote Nete Demer steden 1 2 3 4 Antwerpen Hasselt Lier Turnhout

47

E F G

Albertkanaal Turnhoutse Vaart Kempens Kanaal

5 6 7 8 9

Herentals Geel Mol Genk Beringen

De Hoge VenenLokalisatie Kleur de Hoge Venen op het kaartje (atlas de Boeck 10B). Situeer de Hoge Venen in Belgi: In het oosten van Belgi In welke provincie situeer je de Hoge Venen? Luik

Het fysisch kader 1.1.6. Relif en bodem (atlas de Boeck 10 14) Doorstreep in beide zinnen de foutieve beweringen. Gebruik hiervoor de atlas en eerder opgedane kennis.

De Hoge Venen behoren tot het hoogland / middelland / laagland. In de Hoge Venen komen afzettingsbodems / verweringsbodems voor.Wat betekent een dergelijke bodem? De bodem is ter plaatse gevormd uit het moedermateriaal door verweringsprocessen

48

Tot welke relifstreek behoren de Hoge Venen? Plateau van de Ardennen of Ardens Plateau Welke zijn de twee hoogste punten? Hoe hoog zijn ze? Baraque Michel: 675m Botrange: 694 m De plateauranden zijn versneden door verschillende riviertjes zoals: Gileppe (of in mindere mate Vesder) Warche (of in mindere mate de Emblve)

1.1.7. Klimaat Bepaal het klimaattype van Botrange m.b.v. je determineertabel. ..

Het klimaat van de Hoge Venen vertoont een aantal opmerkelijke verschillen in vergelijking met het gemiddelde Belgische klimaat van Ukkel. Vergelijk de klimaatgegevens op atlaskaarten de Boeck 18/19. Vul de tabel verder aan. UKKEL Werkelijk gemiddelde januaritemperatuur (C) Werkelijk gemiddelde julitemperatuur (C) BOTRANGE

2,5 3 C 17 -17,5 C

< -1,5 C 14 14,5 C49

gemiddelde jaartemperatuur (C) jaarlijkse neerslaghoeveelheid (mm) aantal vorstdagen per jaar aantal sneeuwdagen per jaar

9,7 C 800 -900 mm 60 70 10 - 20

5,7C 1300 1400 mm 120 -130 60 -70

Doorstreep het foutieve. De winters in de Hoge Venen zijn kouder / warmer dan in Ukkel. De zomers in de Hoge Venen zijn kouder / warmer dan in Ukkel. Het aantal vorst- en sneeuwdagen per jaar in de Hoge Venen ligt hoger / lager dan in Ukkel. In de Hoge Venen valt meer / minder neerslag dan in Ukkel.

Hoe verklaar je deze temperatuurverschillen tussen de Hoge Venen en Ukkel? Hoogteverschil Hoe verklaar je dit neerslagverschil tussen de Hoge Venen en Ukkel? Stijgingsregens in Belgi Welke plantengroei hoort volgens de determineertabel bij het klimaattype van Botrange ?

De Hoge venen is een zeer vochtig gebied. Verklaar. Veel neerslag

begroeid met een enorme hoeveelheid veenmos dat veel water kan vasthouden. in de ondergrond liggen ondoordringbare gesteentelagen zodat het water niet kandoordringen ontstaan.

Veen, ook wel turf genoemd, is niets anders dan een dikke laag afgestorven plantenresten op de bodem van plassen. Vroeger werd turf als brandstof gebruikt.

50

Bevolking en economie Dit minder mensvriendelijke fysisch milieu van de Hoge Venen heeft uiteraard ook zijn invloed op de bevolking en de economische activiteiten. Wat is de bevolkingsdichtheid van de Hoge Venen (Atlaskaart de Boeck 22A)? Grootste gedeelte minder dan 75 inwoners/km Beschrijf de verstedelijkingsgraad in de Hoge Venen (atlas de Boeck 32/33/34). Er zijn bijna geen steden (behalve Malmedy). Het zijn vooral matig uitgeruste steden Atlaskaarten de Boeck 16,17, 23, 37 geven je een beeld van de beroepsstructuur. Welke zijn de belangrijkste activiteiten in de Hoge Venen? Primaire sector (Runderen en grasland) Secundaire secotr: electriciteitsproductie en hout Tertaire sector : Bedienden (toeristische sector) belangrijkste De belangrijkste bron van inkomsten voor de Hoge Venen is het toerisme. Geef 4 bezienswaardigheden (atlas de Boeck 35B) die de Hoge Venen aan de toerist te bieden hebben? Skin Natuurgebieden Burcht Reihardstein Langlaufen

51

Bereikbaarheid Bespreek bondig de bereikbaarheid van de Hoge Venen (atlas de Boeck 38). 1 autostrade aan de rand van de Hoge Venen Treinvervoer niet door het gebied, ook tot aan de rand Geen bevaarbare waterlopen Zeer slecht ontsloten gebied.

52

Naam: Klas:

Datum:..

Taak: Regionaal contrast tussen de Kempen en de Hoge Venen Vergelijk de Kempen met de Hoge Venen door onderstaande tabel in te vullen. Alle informatie kan je vinden in je cursus. De Kempen 1. Situering in Belgi 2. Hoogtezone 3. Bodemtype 4. Bevolkingsdichtheid 5. Verstedelijking 6. Primaire sector 7. Secundaire sector 8. Tertiaire sector 9. Bereikbaarheid Gevarieerde tertiaire sector in de steden De Hoge Venen

53

Hoofdstuk 4 Brussel als regio Brussel: hoofdstad en internationaal centrumDe sleutelpositie van Brussel in Belgi OPDRACHT: Vul het onderstaande schema over de evolutie van Brussel in aan de hand van de bijgevoegde tekst.

Brussel is ontstaan rond 977 op de aangeslibde gronden in de Zenne-Vallei (Bruoxsella = Frankisch voor woonplaats in het moeras). Door de eeuwen heen was Brussel een centrum van politieke macht. Na 1830 werd het hoofdzakelijke Vlaamse Brussel de hoofdstad van de nieuwe onafhankelijke Belgische staat. Aangezien de regering en alle bestuurs- en handelsfuncties het Frans als voortaal hadden, verfranste Brussel geleidelijk. Met de staatshervorming van 1980 werd het Vlaamse en Waalse gewest opgericht waardoor Brussel (85% Franstaligen) volledig in een Nederlandstalig gebied kwam te liggen. De verscheidene regeringscrisissen kwam er met de grondwetsherziening van 1989 een oplossing voor dit taalprobleem. Er werd bepaald dat de 19 gemeenten van het arrondissement Brussel het tweetalige Brusselse Hoofdstedelijk Gewest vormden.

977:

Bruoxsella/Bruocsella: Frankisch woonplaats in het moeras

1830:

Hoofdstad van onafhankelijk Belgi Geleidelijke verfransing

1980:

Vlaams en Waals Gewest Brussel (85% Franstaligen) in Nederlandstalig gebied

1989:

19 gemeenten van het arrondissement Brussel vormen het tweetalige BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

54

Brussel: viermaal hoofdstad Sinds het ontstaan van Brussel in 977 is de stad een centrum van politieke macht. Vandaag vervult Brussel viermaal de rol van hoofdstad. OPDRACHT Vul de gebieden in waarvoor Brussel als hoofdstad fungeert.

.. Zetel van: - Parlement (Kamer en Senaat) - Federale regering

... Zetel van: - Vlaamse Raad - Vlaamse Regering

.. Zetel van: - Hoofdstedelijke Raad - Hoofdstedelijke regering

.. Zetel van: - Europees Parlement - Europese Commissie - Raad van de Europese Unie

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

55

De 19 gemeenten van het Brusselse administratieve arrondissement vormden vanaf januari 1989 het tweetalige grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Het is 161,78 km groot en telt 1 048 491inwoners. OPDRACHT: Vul de namen van de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in. Gebruik je atlas 1) .. 2) .. 3) .. 4) .. 5) .. 6) .. 7) .. 8) .. 9) .. 10) .. 11) .. 12) .. 13) .. 14) .. 15) .. 16) .. 17) .. 18) .. 19) .. Bij de oprichting van het Brussels Hoofdstedelijk gewest werden de bevoegdheden van het arrondissement overgedragen aan het gewest. Deze bevoegdheden en ook de financile middelen zijn gelijkwaardig aan die van beide andere gewesten. Zoals we eerder al besproken hebben, waterbeleid, zijn de gewesten werken, vervoer, vooral bevoegd voor oppervlakteruimtelijke of grondgebonden materies, zoals economie, huisvesting, werkgelegenheid, landbouw, openbare energie, leefmilieu, ordening, natuurbehoud, De internationale dimensie van Brussel Geografisch ligt Brussel in het centrum van Belgi, maar ook in het centrum van een belangrijke Europese economische zone. Door de nog steeds groeiende samenwerking

56

tussen de Europese landen vanaf de jaren 1950 werd Brussel dan ook stilaan de draaischijf van het Europees gebeuren. Brussel is ook een wereldcentrum. Het is de zetel van talrijke internationale organisaties, N.G.O.s (= niet-gouvernementele organisaties) en van meer dan duizend multinationals die er vertegenwoordigd zijn. Het is daarom ook n van de voornaamste congressteden van de wereld en een belangrijk handelscentrum. Geef de naam van vijf internationale NGOs die in Brussel een zetel hebben. Greenpeace Artsen zonder grenzen Rode kruis Met zijn 159 ambassades en 2 500 diplomaten is Brussel het tweede belangrijkste diplomatieke centrum ter wereld. Al deze internationale activiteiten bezorgen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 80% van haar Bruto Binnenlands Product (BBP). OPDRACHT (Antwoorden op de volgende pagina): Achterhaal aan de hand van de onderstaande krantenknipsels en tabel welke positieve en negatieve factoren een invloed hebben of bedrijven zich willen vestigen in Brussel. Handicap international amnesty international

57

Positieve vestigingsfactoren: Aanwezigheid van internationale organisaties Gemakkelijke verbinding van onderdelen en informatie naar andere EU-landen. Centrale ligging in Europa (de meeste grote Europese steden tssn 1 2u vliegen) Negatieve vestigingsfactor:

fileproblematiek

58

De leefbaarheid van BrusselDe sleutelpositie van Brussel, zowel in Belgi als op internationaal vlak, heeft grote gevolgen voor de economie, de werkgelegenheid, de stedenbouw en huisvesting, het vervoer en het socio-culturele leven. Brussel: van een biculturele naar een multiculturele hoofdstad OPDRACHT: Bereken het procentueel aandeel van de vreemdelingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en geef ze weer in de onderstaande tabel en grafiek. Jaar 1846 1900 1910 1930 1947 1961 1970 1981 1991 2003 2007 Aantal inwoners 221 634 626 075 761 898 892 183 995 929 1 022 795 1 075 136 997 136 954 045 992 041 1 048 491 Aantal vreemdelingen 13 167 43 021 55 897 73 405 75 671 68 989 173 507 237 875 271 587 260 269 283 527 Vreemdelingen % 6,2 6,9 7,3 8,2 7,9 7,8 16,1 23,9 28,5 26,2 27,1

59

Hoe evolueerde het totaal aantal inwoners van het BHG? De bevolking bleef nagenoeg constant sinds 1947 Wat besluit je in verband met de evolutie van het % aandeel vreemdelingen in het BHG? Het aandeel stijgt nagenoeg constant (behalve een periode in de jaren 90) Wat kan je afleiden voor het aandeel Belgen in Brussel? Het aandeel Belgen daalde We kunnen besluiten dat Brussel uitgroeide van een biculturele (Nederlands + Frans) hoofdstad tot een multicultureel stadsgewest met meer dan 1 miljoen inwoners waaronder heel wat buitenlanders (ongeveer 30%). De ontwikkeling tot een multicultureel Brussel heeft drie belangrijke oorzaken. Welke? sterke economische groei in de jaren 1960 - 1970 vraag naar niet- of laaggeschoolde arbeidskrachten gastarbeiders aangetrokken, meestal uit Marokko en Turkije. De oorspronkelijke en vooral jonge Belgische inwoners verlieten de stad en gingen zich vestigen in de groene rand van Brussel. Ze bleven wel in de stad werken. Door de vestiging van de hoofdzetels van de EU, de NAVO en andere internationale organisaties in Brussel, ontstond er een nieuwe tewerkstelling die opgevuld werd door Europese, meestal hooggeschoolde en welstellende vreemdelingen, vooral uit lidstaten van de EU. Algemeen kan men stellen dat in de meeste buurten waar vele vreemdelingen wonen er ook nog heel wat Belgen wonen. Er is dus geen sprake van gettovorming = Woonwijk van een sociaal nietgentegreerde groep ............................................................................................ In sommige wijken zijn er af en toe spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen (volg de actualiteit), maar in het grootste deel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest leven de verschillende bevolkingsgroepen harmonieus samen. Dit maakt ook de charme van het

60

multiculturele Brussel uit. Je kan er in de restaurants, cafs en talrijke handelszaken van elke cultuur proeven. De tewerkstelling in Brussel Zowel de nationale als de internationale instellingen en de plaatselijke economie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest creren een groot aantal arbeidsplaatsen. Deze worden voor een deel ingenomen door de inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar ook voor een groot deel door niet-Brusselaars waardoor pendelarbeid ontstaat. Verklaar het begrip pendelarbeid. Mensen die zich voor hun werk dagelijks moeten verplaatsen Wat is de herkomst van pendelaars naar Brussel (zie onderstaande kaart en tabel)? 44% uit de Brusselse rand 36% uit het Vlaams gewest 20% uit het Waals gewest

61

Op onderstaande figuren is duidelijk dat het pendelverkeer naar Brussel de laatste twintig jaar enorm is gestegen.

Aandeel auto in pendel: 1970: 11%, 1991: 57%, 2002: 63%

Welke gevolgen heeft de pendelarbeid voor de mobiliteit? Deze evolutie heeft een bijna permanente opstopping van het autoverkeer in en rond Brussel tot gevolg, met dagelijks ellenlange files tijdens de ochtend- en avondspits. Het verkeer loopt vast. Dit is niet alleen zeer frustrerend voor de pendelaars, maar het heeft ook nog andere gevolgen voor Brussel. Welke? nefast voor de luchtkwaliteit in het Brusselse. heel wat bedrijven zich in de Brabantse rand vestigen waardoor ze beter bereikbaar worden zoals bvb. in Diegem.

Men tracht de mobiliteit te verbeteren door o.a. het aanleggen van tunnels. Zo zijn bijvoorbeeld de Europese gebouwen in Brussel via een netwerk van tunnels rechtstreeks aangesloten op het autowegennet.

62

Brussel is een echt verkeersknooppunt. Op de Grote Ring zijn autowegen naar talrijke Europese steden aangesloten. Schrijf achter elke bestemming het juiste autosnelwegnummer. Gebruik hiervoor je atlas.

Keulen: Luxemburg: Parijs: Londen: Amsterdam:

E40 E411 E19 E40 E19

Brussel is een belangrijk knooppunt voor het binnenlandse spoorwegverkeer. Behalve de binnenlandse treinen vertrekken er vanuit het Brusselse Zuidstation internationale treinen zoals de Thalys en de Eurostar.

Brussel Nationaal (Zaventem) is een internationale luchthaven die in verbinding staat met het Brusselse stadscentrum via een pendeltrein vanuit een ondergronds treinstation.

63

Ook de binnenscheepvaart verbindt Brussel met de rest van Belgi en het buitenland (atlaskaart de boeck 38E): Zeekanaal Brussel Schelde Kanaal Brussel Charleroi met het hellend vlak van Ronquires

Wat verstaan we onder het hellend vlak van Ronquires? Een scheepslift die ervoor zorgt dat er een groot hoogteverschil in 1 keer kan overwonnen

Toerisme in Brussel Als gevolg van de multinationale aanwezigheid in Brussel worden er heel wat salons, beurzen en congressen georganiseerd. Men vindt er verscheidene ruime locaties voor congressen waarin tot 10 000 mensen kunnen worden ontvangen en die voorzien zijn van de meest moderne technologie, o.a. in het Tentoonstellingspark van Brussel (de Heizel), het Paleis voor Congressen in het historische hart van de stad, . Brussel is dan ook het tweede congrescentrum van de wereld, na Parijs. De stad heeft de toerist ook heel wat te bieden op cultureel-historisch vlak en beschikt over de nodige accommodaties voor verblijf en ontspanning. OPDRACHT: Benoem elke bezienswaardigheid/congreszaal die hieronder is weergegeven.

..

.

. 64