December 2012

Foliolum# 2 | December 2012

G.F.S.V. ‘‘Pharmaciae Sacrum’’ Universitair Centrum voor Farmacie

Farmacogenetica

Jaargang 26

Van gen naar geneesmiddelDr. Jesse J. Swen

Farmacogenetica onderzoek

Prof. Dr. Bob Wilffert

FoliolumJaargang 26 Editie 2 December 2012

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Foliolum December 2012

ColofonRedactiecommissie Rick IJpelaar, Myrthe de Boer,Marjolein Deurloo,Annelies Noorlander, Niels Jacobs,Ruben van der Galiën //

Ab-actiaat Myrthe de BoerKorreweg 113a 9714 AG Groningen tel: 06-55358096 [email protected] //

Drukkerij Smeets & Hagenbeck //

Slotpagina Annelies Noordlander //

Oplage 1150 //

Copyright 2012 Redactiecommissie Foliolum ‘Written in the stars’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, micro-film of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

RedactioneelVoorwoord Redactie 4Voorwoord Bestuur 5Van gen naar geneesmiddel 6Farmacogenetica onderzoek 10De Centrale Apotheek 14

FacultairKoffietijd 16Student in het Buitenland 18Reünist 20Promovendus 21STOF 22

Pharmaciae SacrumFotopagina 24PS Agenda 26Eerstejaars beroepenmiddag 28Speechworkshop 28Hooghoudt excursie 29Tweedejaarsexcursie 29Veilig LIF 30Eerstejaarscommissie 31Kascommissie 31Eten met het LIF 32Slotpagina 36

6

20

31

4 Foliolum December 2012

RedactioneelRedactiecommissie ´Written in the Stars´

Rick IJpelaar

Geachte lezer,

Bijna een jaar geleden stond ik met een glas champagne in mijn hand te proosten op het nieuwe jaar. December is weer begonnen en zoals ieder jaar veel sneller dan gedacht. Een mooie maand vol feest en gezelligheid. Sinterklaas heeft het land al weer verlaten en het aftellen tot kerst en het einde van het jaar is begonnen. De donkere, gure dagen maken langzaamaan plaats voor een winter vol warmte en verlichting. Heerlijk voor de open haard of verwarming genieten van een warm drankje en zoals elk jaar natuurlijk weer hopen op een witte kerst.

Voor u ligt de tweede editie van het Foliolum. Waar het vorige nummer voor ons helemaal nieuw was, ging het deze keer een stuk vlotter en hebben we onze draai gevonden. We hebben ook deze keer weer onze uiterste best gedaan om een mooie editie voor u te maken.

Het thema van deze editie is Farmacogenetica, een onderwerp dat steeds belangrijker wordt binnen de gezondheidszorg en de farmacie. Elke patiënt is anders en kan verschillend reageren op geneesmiddelen. Dit heeft onder andere te maken met het genetisch profiel van de patiënt. In het eerste artikel van het redactionele gedeelte zal dr. Jesse Swen u kennis laten maken met de basale begrippen uit de farmacogenetica. Prof. dr. Bob Wilffert zal u vervolgens kennis bijbrengen over farmacogenetisch onderzoek binnen de farmacotherapie en farmaceutische patiëntenzorg. Nieuw is het bezoekje dat wij brachten aan een bedrijf, waarin we aftrappen met De Centrale Apotheek.

In het facultaire gedeelte brachten wij ditmaal een bezoekje aan prof. Klaas Poelstra, werkzaam binnen de basiseenheid Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting. Daarnaast willen we u met een ‘Student in het Buitenland’ kennis laten maken met SEP en zal dhr. Tim Zaagman, reünist van P.S., u vertellen hoe hij zijn tijd in Groningen heeft ervaren en wat hij is gaan doen na zijn studie. In dit gedeelte vindt u ook een promovendus en maakt u kennis met het STOF, die u via deze nieuwe rubriek op de hoogte gaat houden van het laatste nieuws over de opleiding en het onderwijs algemeen.

Prof. dr. Erik Frijlink zal het P.S. gedeelte openen met zijn kritische column. Vervolgens vindt u de bevindingen van de eerstejaars beroepenmiddag, de speechworkshop, de Hooghoudt excursie, de tweedejaars excursie en de LIF-veiling. De eerstejaars commissie en de kascommissie stellen zichzelf voor aan u en als afsluiting vindt u een verslag van ons etentje met het LIF. Vergeet ook niet om een kijkje te nemen op onze slotpagina, wie weet houdt u er nog een mooie prijs aan over!

Voor nu wil ik u alvast prettige feestdagen toewensen en natuurlijk een fijne jaarwisseling.Sla het Foliolum lekker open naast de kerstboom en geniet van deze mooie tijd van het jaar.

Met vriendelijke groet, namens de 26e redactiecommissie ‘Written in the Stars’,

Rick IJpelaar h.t. praeses

5Foliolum December 2012

Geachte lezer,

Op het moment van schrijven is november aangebroken. De dagen worden korter, de nachten worden langer en dit betekent natuurlijk dat de winter met rasse schreden nadert. Het is onduidelijk of het nou aan het weer ligt of aan mij, maar ik heb inmiddels mijn sjaal, handschoenen en dikke winterjas alweer uit de kast gehaald. Met het aanbreken van de winter komen ook de feestdagen er weer aan. Een tijd van gezelligheid, waarin men fijn binnen gaat zitten bij de open haard of met een stel kaarsen. Een tijd waarin men zich te goed kan doen aan heerlijke warme dranken en lekker eten.

Wanneer dit Foliolum wordt uitgegeven, zullen de Goedheiligman en zijn Pieten alweer de stoomboot terug naar Spanje hebben gepakt. Ook P.S. zal een aantal heuglijke momenten hebben meegemaakt. Zo is de 27e almanak onthuld en is ook het thema dat de Diescommissie heeft gekozen voor de Dies Natalis bekend. Ik hoop dat iedereen de almanak en het thema van de Dies leuk vindt!

Deze editie van het Foliolum is alweer het tweede nummer van dit collegejaar. De commissie heeft dit keer voor het thema farmacogenetica gekozen. De European Medicines Agency (EMA) definieert de farmacogenetica als het onderzoek van variaties in het DNA, gerelateerd aan de geneesmiddelenrespons. Met farmacogenetica kan het geneesmiddelgebruik van een patiënt aangepast worden op zijn/haar gene-tische profiel. Toen het Humaan Genoom Project werd afgerond, werd verwacht dat farmacogenetica hier wel eens de eerste praktische toepassing van kon worden. De ontwikkeling van dit gebied is echter nog in volle gang.

In de praktijk komt men vaak voorbeelden van de farmacogenetica tegen. Er kan hierbij bijvoorbeeld ge-dacht worden aan een verschil in expressie van het CYP450 enzym. Hierdoor zijn er in de populatie vier verschillende metabolisers te onderscheiden, die met verschillende snelheden geneesmiddelen metabo-liseren. Een fast-metaboliser bereikt dus pas bij hogere doses toxische waarden. De doses van geneesmid-delen die worden gemetaboliseerd door CYP450, zoals bijvoorbeeld digoxine, zou dus moeten verschillen per metaboliser.

Over de verdere achtergrond en toepassingen van de farmacogenetica ben ik niet erg op de hoogte. De farmacogenetica is een interessant gebied en ik ben dan ook benieuwd op welke wijze de Redactiecom-missie het onderwerp zal belichten en verduidelijken.

Voor nu wil ik iedereen graag alvast een prettige kerstvakantie wensen en ik hoop jullie allemaal te mogen begroeten op de Nieuwjaarsborrel van P.S.!

Met vriendelijke groet,namens het 131e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”,

Lotte Šebekh.t. praeses

Pharmaciae Sacrum Lotte Šebek


Redactioneel

De farmacogenetica onderzoekt in hoeverre verschillen in het genetisch profiel van men-sen een verklaring vormen voor de variabi-liteit in effectiviteit en bijwerkingen van ge-neesmiddelen. Dit artikel beschrijft enkele basale begrippen uit de farmacogenetica en de toepassingsmogelijkheden van farmacoge-netische testen in de praktijk.

Wat is farmacogenetica?Geneesmiddelrespons is sterk variabel. Ter-wijl sommige patiënten goed reageren op een bepaalde dosis, vertonen anderen op diezelfde dosis geen of zelfs een toxische respons. Er is gesuggereerd dat het percentage patiënten dat goed reageert op een behandeling met een ge-neesmiddel varieert tussen de 25 en 60 procent. [1] Een deel van deze verschillen kan worden verklaard door variatie in het genetische pro-fiel (DNA). De farmacogenetica onderzoekt in hoeverre verschillen in het genetisch profiel van mensen een verklaring vormen voor de interin-dividuele verschillen in effectiviteit en bijwer-kingen van geneesmiddelen. Het uiteindelijke doel van farmacogenetisch onderzoek is om te komen tot een geneesmiddeltherapie op maat voor de individuele patiënt.

DNA Het genoom van de mens bestaat uit 23 chro-mosomenparen die zijn opgebouwd uit genen. Ieder gen codeert voor een specifiek eiwit. Een allel is één van de voorkomende varianten van een gen, bijvoorbeeld het allel voor blauwe ogen of het allel voor bruine ogen. Van elk autosomaal gen heeft een individu 2 allelen (een van de vader en een van de moeder) elk gelegen op een van de chromosomen van het chromosomenpaar. DNA is opgebouwd uit een aaneenschakeling van 3,2×109 nucleotiden. In het DNA komen veranderingen in de volgorde van de nucleoti-

den voor, gemiddeld met een frequentie van 1 per 1.000 nucleotiden. Genetische variaties die bij minder dan 1% van de mensen voorkomen, worden mutaties genoemd. Genetische varia-ties die bij meer dan 1% voorkomen, noemen we polymorfismen. Polymorfismen kunnen verschillende structurele veranderingen in het DNA geven (Figuur 1).

“DNA is opgebouwd uit een aaneenschakeling van 3,2×109

nucleotiden”

Allereerst kunnen nucleotiden verwijderd of toegevoegd worden aan een gen. Dit wordt een deletie of insertie genoemd. Er kan ook sprake zijn van een hele toevoeging van hetzelfde gen. Dit wordt duplicatie of ‘copy number variation’ genoemd. Een tweede vorm van polymorfismen zijn herhalingen van kortere gedeelten van het DNA, de zogenaamde (tandem) ‘repeats’. De laatste en meest voorkomende vorm van poly-morfismen betreft de wijziging van één nucle-otide in een andere nucleotide van het DNA, oftewel Single Nucleotide Polymorfismen (afge-kort SNPs).

Genotypen en fenotypenHet genotype is de erfelijke informatie over een bepaalde eigenschap van een individu. De combinatie van nucleotiden van beide allelen vormen samen het genotype. Het wildtype is de benaming voor het allel dat het meest voorkomt in een populatie. Afwijkende allelen worden va-riant of mutant allel genoemd. Bijvoorbeeld van het hypothetische gen ALFA is allel A het wild-type allel in de populatie. Dit allel komt voor met een frequentie van 80 %. Van het gen is een variant allel B beschreven die voorkomt met een frequentie van 20%.

Farmacogenetica; van gen naar geneesmiddelDr. Jesse J. Swen

Ziekenhuisapotheker-Assistent professor van Farmacogenetica


Figuur 1. Verschillende vormen van genetische variatie in een allel

Het wildtype genotype is AA en komt bij 64% van de populatie voor (0.8 x 0.8). Wanneer een persoon één wildtype allel heeft en één mutant allel dan is het genotype AB en dit wordt het heterozygote genotype genoemd Dit genotype komt bij 32% van de bevolking voor (0.2 X 0.8 + 0.8 X 0.2). Het genotype BB wordt het ho-mozygote mutant genotype genoemd en komt bij (0.2 x 0.2) 4% van de populatie voor. Het fe-notype is de verschijningsvorm van een bepaald genotype en hierbij spelen, naast het genotype, ook omgevingsfactoren een rol. Om farmacoge-netica in de praktijk toe te passen is het belang-rijk dat er een duidelijke relatie tussen genotype en fenotype bestaat.

Farmacokinetische interacties tussen genen en geneesmiddelenVariaties in genen die coderen voor eiwitten betrokken bij de absorptie, distributie, metabo-lisme en excretie kunnen ten grondslag liggen aan veranderde plasmaconcentraties en daar-mee verschillen in de reactie op geneesmidde-len. Bij de eliminatie van geneesmiddelen is het cytochroom P450-enzymsysteem erg belangrijk (oxidatieve type 1-reacties). Vooral de enzymen van de ‘families’ CYP1, CYP2 en CYP3. Deze families zijn weer onder te verdelen in subfami-lies en vervolgens in de individuele enzymen, waarvan de belangrijkste CYP3A4 is, dat ook

een aantal endogene hormonen omzet. Andere belangrijke subfamilies voor het geneesmid-delmetabolisme zijn CYP2C9, CYP2C19 en CYP2D6. Vooral van de CYP450-enzymen CYP2D6, CYP2C9 en CYP2C19 zijn vele polymorfismen bekend die kunnen leiden tot veranderingen in het metabolisme. Voor deze CYP450-enzymen worden de verschillende polymorfismen vaak aangegeven met een ster annotatie, bijvoorbeeld CYP2D6*4. Op basis van de metabole activiteit onderscheidt men voor CYP450-enzymen vier verschillende fenotypen: snelle (‘ultra rapid’), normale (‘ex-tensive’), verlaagde (‘intermediate’) of langzame (‘poor’) metaboliseerders. Binnen één fenotype bestaat veelal aanzienlijke spreiding in metabole capaciteit. Bij een hoge metabole enzymactivi-teit wordt een geneesmiddel dat een substraat is voor het betreffende enzym sneller omgezet in zijn metaboliet. Hierdoor kan de werkzaam-heid afnemen of toenemen (bij een pro-drug). Bij een verminderde activiteit van het metabo-liserende enzym kunnen bijwerkingen eerder optreden of kan een geneesmiddel niet of min-der werkzaam zijn als het een pro-drug betreft.

“Afwijkende allelen worden variant of mutant allel genoemd”

De N-acetylering van isoniazide is het oudste voorbeeld van een aan genetische variatie onderhevig fase II metabolisme. Andere voor-beelden van fase II-enzymen die onderhevig zijn aan genetische polymorfismen zijn uridinedi-fosfaatglucuronyltransferase 1A1 (UGT1A1), die kunnen leiden tot toename van toxiciteit van het cytostaticum irinotecan door cumulatie van een toxische metaboliet, en thiopurineme-thyltransferase (TPMT) die verantwoordelijk is voor meer kans op toxiciteit van bijvoorbeeld azathioprine. Klinisch worden deze polymorfis-men relevant als de betreffende metabole om-zetting een essentieel onderdeel van de elimi-natie is (en er dus geen andere manieren van omzetting in niet-werkzame metabolieten zijn).

>>>


RedactioneelNaast het effect van genetische variatie op het metabolisme van geneesmiddelen is er ook on-derzoek verricht naar het effect op de absorp-tie en distributie. Een voorbeeld hiervan is het ABCB1 gen dat codeert voor de transporter p-glyocoproteine 1 (p-GP). p-GP bevindt zich o.a. op de darmwand, in de nieren en de bloed-hersen barrière. Een verminderde enzymacti-viteit door een polymorfisme in het ABCB1 gen zal leiden tot minder terugpompen van het geneesmiddel richting de darm en daarmee een verhoogde absorptie en concentratie in het bloed.

Farmacodynamische interacties tussen genen en geneesmiddelenFarmacodynamiek betreft de farmacologische effecten van een geneesmiddel in het lichaam door aangrijping op bijvoorbeeld een receptor, enzym of ionkanaal. Farmacodynamische gen-geneesmiddelen interacties vinden plaats op dit niveau. Bijvoorbeeld het overmatig aanwezig zijn van een receptor kan van invloed zijn op de geneesmiddelrespons. Een ander voorbeeld is het verschil in respons op de cumarinederi-vaten acenocoumarol en fenprocoumon ten ge-volge van genetische variatie in het gen dat co-deert voor het enzym vitamine K-2,3- epoxide reductase (VKOR). Naast genetische variaties in het aangrijpings-punt bestaan er idiosyncratische reacties die geassocieerd zijn met genetische variaties. Idio-syncrasie is een abnormale reactie op een ge-neesmiddel. Een voorbeeld hiervan is de overge-voeligheidsreactie op het antiretrovirale middel abacavir bij patiënten die drager zijn van het HLA-B*5701 allel.

Toepassing in de praktijkOp dit moment zijn de praktische toepassingen van farmacogenetica nog beperkt. Het meeste farmacogenetisch onderzoek bestaat uit het achteraf verklaren waarom een geneesmiddel bij een bepaalde patiënt onvoldoende effectief of toxisch is. Bijvoorbeeld in geval van het niet bereiken van therapeutische serumconcentraties

of bij het uitblijven van het effect van een ge-neesmiddel als de gebruikelijke dosering wordt gegeven, kan naast therapieontrouw, ook ultra-snel metabolisme een oorzaak zijn. Andersom geldt dat bij een normale dosering van een ge-neesmiddel en te hoge serumconcentraties, een langzaam metabolisme vastgesteld kan worden. Voor een aantal geneesmiddelen is inmiddels farmacogenetische informatie opgenomen in de bijsluiter. Vooral de Food and Drug Admi-nistration (FDA) is erg actief op dit gebied: in 2011 was farmacogenetische informatie opge-nomen in de officiële registratieteksten van 74 geneesmiddelen.

Praktisch farmacogenetisch adviesDe resultaten uit klinisch onderzoek blijken niet altijd eenvoudig te vertalen naar de klini-sche praktijk. Daarom heeft de KNMP in 2005 een farmacogenetica werkgroep opgericht met als doelstelling arts en apotheker te helpen bij het in de praktijk toepassen van farmacogeneti-ca. De adviezen helpen bij de keuze van de (aan-vangs)dosering van een geneesmiddel, de keuze van het geneesmiddel, of voor evaluatie tijdens de therapie. De adviezen zijn geen oproep om prospectief te genotyperen, maar zijn bedoeld om de kennis van farmacogenetica toe te passen bij patiënten van wie het genotype om wat voor reden dan ook reeds bekend is. In eerste instan-tie richtte de werkgroep zich voornamelijk op farmacokinetische gen-geneesmiddeleninterac-ties waarbij een dosisaanpassing werd geadvi-seerd, maar inmiddels is dit uitgebreid met een aantal famacodynamische gen-geneesmiddelen interacties, zoals die tussen cumarines en poly-morfismen in het VKORC1 gen. Sinds oktober 2006 worden deze adviezen voor apothekers en voorschrijvers als onderdeel van de G-standaard (een elektronisch bestand met informatie over afleverbare producten) verspreid, waardoor deze elektronisch beschikbaar zijn tijdens het voor-schrijven en bij de medicatiebewaking. De door de werkgroep gehanteerde werkwijze, inclusief de specifieke adviezen, zijn uitgebreid beschre-ven.[2] Tot nu toe zijn er voor meer dan 50


geneesmiddelen adviezen opgesteld. De onder-zochte geneesmiddelen waren geassocieerd met CYP2D6, CYP2C19, CYP2C9, UGT1A1, TPMT, HLA-B44, HLA-B*5701, CYP3A5, VKORC1, DPYD en factor V Leiden.

De toekomst van farmacogeneticaFarmacogenetica wordt nog niet op grote schaal routinematig toegepast om farmacotherapie te individualiseren. De belangrijkste oorzaak hier-voor is het beperkte wetenschappelijke bewijs dat het prospectief toepassen van farmacogene-tica ook daadwerkelijk leidt tot een verbeterde behandeluitkomst voor de patiënt. De afgelo-pen jaren heeft het farmacogenetisch onderzoek echter een grote vlucht genomen en momenteel worden er meerdere prospectieve farmacogene-tische studies uitgevoerd waarvan de resultaten de komende jaren verwacht worden.

“De afgelopen jaren heeft het farmacogenetisch onderzoek

echter een grote vlucht genomen”

Een ontwikkeling die de toepassing van farma-cogenetica zal stimuleren is de snelle techno-logische vooruitgang van het genotyperen. De huidige kosten voor het bepalen van een enkel genotype, bijvoorbeeld voor CYP2D6, bedra-gen afhankelijk van de gebruikte techniek onge-veer €50-100. Door de technologische vooruit-gang dalen de kosten van het in kaart brengen van één compleet menselijk DNA (sequencen) snel. Van $100.000.000 in 2001 tot onder de $10.000 in 2011 en waarschijnlijk daalt deze prijs de komende tien jaar verder tot een paar honderd dollar. Hierdoor zullen het aantal laboratoria dat dit soort technieken beschik-baar heeft en het aantal patiënten dat zijn DNA sequentie kent toenemen.

Een belangrijke vraag die nog onbeantwoord is, is welke mate van bewijs nodig is voordat een

farmacogenetische test prospectief toegepast kan worden. Immers, strikt genomen is bijvoor-beeld dezelfde tablet nortriptyline ingenomen door een poor metabolizer voor CYP2D6 en door iemand met een normale CYP2D6 acti-viteit, een extensive metabolizer, niet bioequi-valent. Op dit normale metabolisme is in prin-cipe de registratie van nortriptyline gebaseerd. Is altijd een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek noodzakelijk of voldoen andere vormen van bewijs? In sommige situaties zijn één of twee studies die eerdere resultaten bevestigen, in combinatie met een goed onder-bouwt onderliggend mechanisme vermoedelijk voldoende voor klinische toepassing.

Of farmacogenetische screening op grote schaal gaat worden toegepast zal de komende jaren blijken. In de tussentijd kunnen de via de G-Standaard beschikbare adviezen voor meer dan 50 gen-geneesmiddel combinaties worden gebruikt bij de geneesmiddel keuze en dose-ring voor patiënten van wie het genotype reeds bekend is.

Delen van dit artikel zijn eerder gepubliceerd in:- Wessels JAM, Swen JJ, Guchelaar HJ. Inleiding Farmacotherapie: Farmacogenetica, Farmacothera-peutisch Kompas 2012, Commissie Farmaceutische Hulp van het College voor zorgverzekeringen. Am-stelveen: college voor zorgverzekeringen.- Ten Brink MH, Swen JJ, Psyfar september 2012 p32-37- Swen JJ, Nijenhuis M, De Boer T, Grandia L et al. Medisch Farmaceutische Medede-lingen september 2012 p35-40

Referentielijst:1. Spear BB, Heath-Chiozzi M, Huff J. Clinical application of pharmacogenetics. Trends Mol Med 2001;7(5):201-204.2. Swen JJ, Nijenhuis M, de BA et al. Pharmacoge-netics: from bench to byte--an update of guidelines. Clin Pharmacol Ther 2011;89(5):662-673


Redactioneel

In de klinische praktijk is het al lange tijd niet meer acceptabel patiënten volgens het principe one size fits all met geneesmiddelen te behandelen. Bij dosering wordt rekening gehouden met specifieke kenmerken van de patiënt, zoals leeftijd (kinderen, ouderen), afwijkende leverfunctie, afwijkende nierfunctie, etc. Een andere factor die bij kan dragen aan een verschil in reactie op toegediende genees-middelen bij verschillende individuen is de farmacogenetica. Echter zo verschillend als de werkingsmechanismen, maar ook de farmaco-kinetiek van geneesmiddelen kun-nen zijn, zo divers zijn ook de mogelijke farmacogenetische invloeden. Met andere woorden om farmaco-genetica adequaat te kunnen toepassen is een zeer gedegen kennis van geneesmiddelen cruciaal. Vandaar dat apothekers, als de genees-middeldeskundigen bij uitstek, mijns inziens de aangewezen personen zijn om hun rol te vervullen bij de klinische toepassing van de farmacogenetica.

“Bij dosering wordt rekening gehouden met specifieke

kenmerken van de patiënt”

De Basiseenheid Farmacotherapie & Farma-ceutische patiëntenzorg probeert daarom bij te dragen aan een goede implementatie van de farmacogenetica in de praktijk. Vandaar onze deelname aan de Werkgroep Farmaco-genetica van de KNMP die de input levert voor de farmacogenetische gegevens in de Kennisbank van de KNMP. Deze ondersteunt apothekers en voorschrijvers met eenvoudig toegankelijke en toepasbare evidence-based informatie over geneesmiddelen waarbij farmacogenetica

klinisch relevante verschillen in geneesmiddel-respons teweegbrengt. Zo wordt er bijvoorbeeld voor nortriptyline bij poor metabolizers voor CYP2D6 het volgende advies gegeven: verlaag de dosering tot 40% van de normale dosering en monitor de plasmaconcentratie van nortriptyline voor het instellen van de onderhoudsdosering[1]. Hoewel er uitgebreide discussies gaande zijn over spécialités en de vervanging door generica waarbij zeer strikte bioequivalentie-eisen worden gehandhaafd, blijken bij veel grotere verschillen in biologische beschikbaarheid tussen poor metabolizers en de normale metabolizeerders continu bewijzen aangeleverd te moeten worden dat in deze gevallen genotyperen nuttig kan zijn. Vandaar dat Lisette Berm een groot prospectief klinisch onderzoek aan het opzetten is naar de meerwaarde van genotyperen op CYP2D6 bij de behandeling met nortriptyline of venlafaxine bij ouderen met een ernstige depressie. Aangezien hierbij ook de farmaco-epidemiologie en uiteraard de farmacoeconomie een uitgesproken rol speelt, wordt dit door ZonMW-ondersteunde onderzoek uitgevoerd in samenwerking met de Basiseenheid Farmaco-epidemiologie & Farmaco-economie.

Farmacogenetica biedt ook de mogelijkheid om ons inzicht in werkingsmechanismen van geneesmiddelen te verdiepen. Zo hebben Prof. Brouwers, Prof. Loonen en ondergetekende veel onderzoek gedaan en doen dit nog steeds naar bewegingsstoornissen teweeggebracht door antipsychotica. Zo hebben wij de invloed van polymorfismen in bijvoorbeeld verschillende typen dopamine receptoren en 5-HT-receptoren op het al dan niet optreden van tardieve dyskinesie of Parkinsonachtige bijwerkingen bij het gebruik van antipsychotica onderzocht[2,3,4]. Hieruit bleek bijvoorbeeld

Farmacogenetica onderzoek binnen de farmacotherapie en farmaceutische patiëntenzorg

Prof. Dr. Bob WilffertHoofd Basiseenheid Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg


dat tardieve dyskinesie farmacogenetisch kan worden onderscheiden in tardieve dyskinesie in het mond- en gezichtsbereik en tardieve dyskinesie in romp en ledematen. De in de studie gebruikte antipsychotica hebben slechts een lage affiniteit voor 5-HT2A- en 5-HT2C-receptoren, maar polymorfismen in deze receptoren waren wel geassocieerd met het optreden van tardieve dyskinesie. Hieruit kan worden afgeleid dat er blijkbaar een verhoogde gevoeligheid bij patiënten met deze polymorfismen is voor het optreden van tardieve dyskinesie en dat een directe beïnvloeding van deze recepteren door de betreffende antipsychotica minder belangrijk is. Deze onderzoekslijn vervolgen wij nog verder.

In samenwerking met de Afdeling Klinische Farmacologie van het UMCG en weer de Basiseenheid Farmaco-epidemiologie & Far- maco-economie zijn wij een onderzoek gestart met Doti Martono naar de rol van farmaco-genetische factoren bij de effectiviteit van orale antidiabetica, zoals metformine en de sulfonylureum-derivaten, bij de behandeling van Diabetes Mellitus Type 2 met behulp van

de GIANTT-database. Hierbij gaan we kijken naar genetische risicofactoren voor Diabetes Mellitus Type 2 en naar farmacogenetische factoren die direct gerelateerd zijn aan de geneesmiddelspecifieke werkingsmechanismen. Hiermee hopen we meer inzicht te verkrijgen in de verschillen tussen patiënten die wel en niet reageren op de betreffende orale anidiabetica.

“Farmacogenetica biedt ook de mogelijkheid om ons inzicht in werkingsmechanismen van geneesmiddelen te verdiepen”

Een andere onderzoekslijn die zeer geschikt is voor farmacogenetisch onderzoek zijn de door geneesmiddelen veroorzaakte aangeboren afwijkingen. Immers, dit is ook bij uitstek een onderzoeksterrein waar de mogelijkheden voor een farmacoloog grotendeels beperkt zijn tot observatie. Uit een literatuuronderzoek [5] blijkt dat dit gebied nauwelijks ontgonnen is. Foliumzuur is o.a. gerelateerd aan het optreden van de zogenaamde neuraalbuisdefecten, zoals bij kindertjes met spina bifida, maar is ook gerelateerd aan het optreden van aangeboren hartafwijkingen. Er zijn diverse studies naar de invloed van genetische verschillen in de enzymen betrokken bij de stofwisseling van foliumzuur.

“Farmacogenetica verdient dus een prominentere plaats in de

farmacotherapie”

Genetische verschillen in bepaalde enzymen uit de foliumzuurstofwisseling lijken het risico op neuraalbuisdefecten te verhogen. Bovendien kon aangetoond worden dat bij moeders met een bepaald afwijkend genotype voor één van de enzymen (MTHFR 677CT of TT), extra inname van foliumzuur tot een vermindering van aangeboren hartafwijkingen leidde. >>>

Prof. dr. Bob Wilffert, apotheker-klinisch en experimenteel farma-coloog, is sinds augustus 2011 hoogleraar Farmacotherapie en Klinische Farmacie aan de RUG en het UMCG en doceert aan de Rheinische Friedrich-Wilhelms-

Universität Bonn, Duitsland bij de Masteroplei-ding Drug Regulatory Affairs.

In zijn professionele loopbaan was hij werkzaam in de research bij verschillende farmaceutische industrieën in Duitsland, bij Pharma Bio-Re-search in Zuidlaren, in de ziekenhuisapotheken van Zorggroep Noorderbreedte in Leeuwarden en De Tjongerschans te Heerenveen, was hij voorzitter/klinisch farmacoloog van de Region-ale Toetsingscommissie Patiëntgebonden Onder-zoek (2009-2011) en is hij vice-voorzitter en voorzitter/klinisch farmacoloog van kamer A van de METC van Stichting BEBO te Assen.


RedactioneelNiet bekend is echter of dit ook voor andere genetische verschillen in de foliumzuurstof-wisseling geldt. Samen met de Afdeling Genetica van het UMCG zijn we aan de hand van de EUROCAT database een onder-zoek begonnen met Hao Tran en Aizati Daud naar de farmacologische mechanismen achter de door geneesmiddelen veroorzaakte aan-geboren afwijkingen. Ook hierbij willen we weer met behulp van de farmacogenetica aanwijzingen vinden voor de rol van de diverse werkingsmechanismen die in de literatuur be-schreven worden.

Farmacogenetica verdient dus een prominentere plaats in de farmacotherapie om ons te ondersteunen om van one size fits all tot farmaco-therapie op maat te komen. Verder is het wetenschappelijk gezien uitdagend en schept nog onvoldoende geëxploreerde mogelijkheden om meer inzicht te verkrijgen in (patho)fysiologie en werkingsmechanismen van geneesmiddelen.

Literatuur1. J.J. Swen, M. Nijenhuis, A. de Boer, L. Grandia, A.-H. Maitland- van der Zee, H. Mulder, G.A. Rongen, R.H.N. van Schaik, T. Schalekamp, D.J. Touw, J. van der Weide, B.Wilffert, V.H.M. Deneer , H.J. Guchelaar. Pharmacogenetics: From bench to byte. An update of guidelines. Clin. Pharmacol. & Ther. 89(5):662-673, 2011.2. A.F.Y. Al Hadithy, B.Wilffert, R.E. Stewart, N.M. Looman, R. Bruggeman, J.R.B.J.Brouwers, G.E. Matroos, J. van Os, H.W. Hoek and P.N. van Harten. Pharmacogenetics of Parkinsonism, rigidity, rest tremor, and bradykinesia in African-Caribbean inpatients: differences in association with dopamine and serotinin receptors. The Curaçao Extrapyramidal Syndromes Study VIII. Am. J. Med. Gen. Part B (Neuropsychiatric Genetics) 147B: 890-897, 2008.

3. A.F.Y. Al Hadithy, S.A. Ivanova, P. Pechlivanoglou, A. Semke, O. Fedorenko, E. Kornetova, L. Ryadovaya, J.R.B.J. Brouwers, B.Wilffert, R. Bruggeman, A.J. Loonen. Tardive dyskinesia and DRD3, HTR2A and HTR2C gene polymorphisms in Russian psychiatric inpatients from Siberia. Progr Neuro-Psychopharmacol & Biol Psych 33: 475-481, 2009. 4. B. Wilffert, A.F.Y. Al Hadithy, V. Jangba-hadoer Sing, G. Matroos, H.W. Hoek, J. van Os, R. Bruggeman, J.R.B.J. Brouwers, P.N. van Harten. The role of dopamine D3, 5HT2A and 5HT2C receptor variants as pharmacogenetic determinants for tardive dyskinesia in African-Caribbean patients with chronic antipsychotic treatment. The Curaçao Extrapyramidal Syndromes Study IX. J Psychopharmacol 23(6): 652-659, 2009.5. B. Wilffert, J. Altena, L. Tijink, M.M.H.J. van Gelder, L.T.W. de Jong-van den Berg. Pharmacogenetics of drug-induced birth defects: What is known so far? Pharmacogenomics 12(4): 547-558, 2011.

Copyright ©2010 Merck Sharp & Dohme Corp., a subsidiary of Merck & Co., Inc., Whitehouse Station, NJ, USA. All Rights Reserved.

Wij vinden dat het ook onze verantwoordelijkheid is

om onze geneesmiddelen en vaccins bij de mensen te

krijgen die ze nodig hebben, ongeacht waar ze wonen

en of ze er geld voor hebben. Om dit te verwezenlijken

hebben we vele verreikende programma’s en samen-

werkingsverbanden opgezet. Meer informatie vind je

op onze website msd.nl.

Bij MSD werken wij mee aan een gezonde wereld.

Hoe? Door innovatieve geneesmiddelen en vaccins te

ontwikkelen en te verstrekken aan mensen over de

hele wereld. Samen met gezondheidspartners bieden

we toonaangevende oplossingen waarmee we het

leven van miljoenen patiënten verbeteren. We luisteren

goed naar patiënten, artsen en onze andere partners en

anticiperen op hun behoeften.

Not just healthcare.

MSD CorpAdv A4 staand.indd 1 08-08-11 12:29


Redactioneel

Misschien heb je er al wel eens van gehoord en dat zou ook niet zo gek zijn, want over De Centrale Apotheek (DCA) horen wij Farmacie studenten de laatste tijd steeds meer. Maar wat is DCA nou precies, in welk opzicht is dit bedrijf anders dan een openbare apotheek? Om deze vragen te beantwoorden zijn wij op bezoek gegaan bij het hoofdkan-toor van DCA in Roden, waar wij een gesprek hebben gevoerd met Hans Boerema jr., zoon van Hans Boerema sr., de oprichter van DCA.

De laatste jaren vinden er grote veranderingen plaats binnen de Farmacie. Zorgverzekeraars krijgen steeds meer macht waardoor het voor openbare apothekers steeds lastiger wordt om het hoofd boven water te houden. Om toch te kunnen blijven draaien is de openbare apotheek de laatste jaren steeds meer een retailbedrijf geworden. Met voor in de zaak een groot gedeelte handverkoop en apothekersassistenten achter de balie. De apothekers voeren voorname-lijk een managementfunctie uit. De nadruk van het beroep apotheker ligt hierdoor steeds min-der op farmacotherapeutische patiëntenzorg, waar wij toch uiteindelijk voor opgeleid wor-den. DCA heeft de structuur in de traditionele distributiekolom fundamenteel veranderd, waarbij de kwaliteit van de farmaceutische patiëntenzorg gewaarborgd is.

DCA stelt de huisarts en zijn patiënt centraal in het business model. De huisarts stuurt de recepten van zijn patiënten, die ook geko-zen hebben voor het model, digitaal naar de hoofdvestiging van DCA in Roden. De (herhaal)recepten worden verwerkt in Roden, gecontroleerd door apothekers en daarna via de DCA bezorgdienst naar de uitdeelpost bij de huisarts gebracht of direct bij de patiënt thuis afgeleverd. De spoedrecepten worden af-

gehandeld via de decentrale DCA apotheken.Het hoofdkantoor van DCA bevindt zich dus in Roden, vanuit hier vindt levering plaats naar huisartsen en zorginstellingen door heel Neder-land. Daarnaast bevinden zich in Nijmegen en Amsterdam zogenaamde decentrale apotheken. Deze zijn te vergelijken met openbare apothe-ken met als groot verschil de afwezigheid van handverkoop. Het winkelelement dat heerst in openbare apotheken wordt op deze manier geëlimineerd.

Vanuit Roden wordt ook contact gelegd met patiënten om het medicatiedossier van de patiënt op orde te brengen. Vaak zitten er namelijk verschillen tussen het medicatiedossier dat in het Huisarts Informatie Systeem (HIS) bij de huisarts en in het Apotheek Informatie Systeem(AIS) bij de apotheek bekend is en wat de patiënt zelf zegt dat hij gebruikt. Het contact met de patiënt is zeer belangrijk. DCA is cen-traal gekoppeld met het HIS van de huisarts en heeft via zogenaamde OZIS-ringen voor nieuwe patiënten inzage in het medicatiegebruik zoals bij de (bron)apotheek bekend is. Elke patiënt die zich in laat schrijven bij DCA krijgt een in-takegesprek.

Wanneer het intakeformulier is ingevuld wordt deze informatie vergeleken met de informatie uit het HIS en OZIS. Dit heet de verschillen-analyse, een analyse die wordt uitgevoerd door studenten Farmacie uit Groningen. Er wordt onder andere gekeken naar verschillen in het actuele gebruik van medicatie, allergieën en contra-indicaties. Ook wordt actief gevraagd naar het gebruik van zelfzorgmedicatie. Alle relevante afwijkingen worden teruggekoppeld naar de huisarts. Op deze manier wordt het medicatiedossier op orde gebracht. Na een half jaar wordt de patiënt weer gevraagd naar het medicatiegebruik. Met hun beginnend

De Centrale Apotheek

Redactiecommissie


deskundig oog leveren zij het voorwerk, waarna de apotheker de uiteindelijke controle uitvoert. Worden er fouten gevonden, dan vindt er contact met de huisarts plaats.

De meerwaarde van een bedrijf als DCA is het feit dat de apothekers weer puur inhoudelijk met hun vak bezig kunnen zijn. Op de vraag of DCA uiteindelijk de openbare apotheek zal gaan vervangen kregen wij een enigszins overtuigend ja te horen. De traditio-nele apotheek zal uiteindelijk verdwijnen, maar apothekers absoluut niet, deze zullen zich in de toekomst alleen maar meer moeten gaan richten op de farmaceutische patiëntenzorg in al zijn facetten. Er zijn minder apotheekwinkels nodig maar wel meer apothekers.

Bij DCA werken onder andere apothekers, apothekersassistenten, farmaceutisch mede-werkers en farmaciestudenten. De apothekersassistenten voeren soortgelijke functies uit als in een openbare apotheek maar dan in een totaal andere setting. Ze houden zich meer bezig met declaraties, met telefonisch contact met huisartsassistenten en voeren meer registraties uit, maar werken ondertussen nog wel met recepten, baxterrollen en weekcassettes.

De studenten die bij DCA werken, hebben zeer uiteenlopende functies. Ze worden ingezet op twee afdelingen: patiëntdossiers en logistiek. De taken bij patiëntdossiers zijn het voeren van belacties (intake gesprekken, halfjaarlijkse controles), patiëntdossiers beheren en ana-lyseren, administratie en het opstellen van een verschillenanalyse. Ervaren apothekers begeleiden dit hele proces. Logistiek vindt plaats in het magazijn, in de robotruimte. Recepten die goedgekeurd zijn, worden doorgestuurd naar de robot. Deze zoekt de medicatie op het recept bij elkaar en plaatst het in een bak. De medicatie wordt vervolgens ingepakt, er worden etiketten en barcodes opgeplakt en alles wordt gescand en klaargezet voor de bezorgdienst van DCA.

Naast deze twee functies worden er ook projecten door de studenten uitgevoerd zoals het meewerken aan het documenteren van bedrijfs- processen, het maken van flowcharts en projecten gerelateerd aan medicatiegebruik. De studenten kunnen ook stage lopen bij DCA centraal of decentraal. Ze kunnen de registra-tiefase doorlopen en kunnen uiteindelijk na deze ’jeugdopleiding’ ook een baan krijgen als moderne apotheker bij De Centrale Apotheek.

Voor meer informatie: www.decentraleapotheek.nl

Facultair


Het is een ietwat druilerige donderdag middag als wij ons naar de derde verdieping van gebouw 3211 begeven. Hier hebben wij namelijk een interview met prof. Klaas Poelstra. Samen met prof. Geny Groothuis en dr. Johannes Proost is hij hoofd van de basiseenheid Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting. Wij kennen hem natuurlijk allemaal van vakken zoals Immunologie&Oncologie, Pathologie, Infecties&Tumoren en Immunologie, maar dit is natuurlijk niet het enige waarmee zijn dagen gevuld worden. Ons doel was dan ook om prof. Poelstra onder andere aan de tand te voelen over zijn werkzaamheden.

Van 1982 tot 1987 heeft Klaas Poelstra Biologie gestudeerd in het prachtige Groningen, met een specialisatie in de Medische Biologie. Een serieuze student die naast het studeren ook veel tijd vrij maakte voor sporten, namelijk turnen. Het grootste verschil tussen toen en nu is volgens hem de tijdsdruk die nu op het studeren staat, het was toen allemaal een stuk vrijer en vooral goedkoper. De manier van denken die aangeleerd wordt tijdens de studie Biologie is iets wat hij nog veel gebruikt tegenwoordig evenals de kennis opgedaan in de basisvakken.

Op de vraag waar hij misschien meer over had willen leren tijdens de studie antwoordt hij: “de moleculair biologische technieken, hierover kwam weinig informatie terug tijdens de studie”. Dit was voornamelijk te wijten aan het feit dat deze technieken in die tijd net op gang kwamen. Toentertijd kon je binnen de studie Biologie kiezen voor twee richtingen, namelijk de fysiologische kant en de moleculair biologische kant. De keuze werd gemaakt voor de fysiologische kant, maar tegenwoordig is hij veel aan het bijleren over de moleculaire kant. Hij merkt hier wel over op dat de moleculaire kant constant in ontwikkeling is, het bijleren is dus eigenlijk niet te vermijden.

Na in 1987 afgestudeerd te zijn, kwam hij terecht bij de afdeling Pathologie van het UMCG, toen gevestigd aan de Oostersingel. Hier deed hij onderzoek naar

stolling en ontsteking in de nieren en schreef hij een proefschrift over antistollings-mechanismen. Na zijn promotie is hij nog een aantal jaar hier gebleven als postdoc. In 1996 is hij terecht gekomen bij de Farmacie, hier is hij als postdoc begonnen en heeft hij zich opgewerkt naar zijn huidige functie als hoofd van de basiseenheid FTT.

Zijn huidige werkzaamheden als hoofd van deze basiseenheid zijn voornamelijk management, het aansturen van een grote groep mensen werkzaam op de afdeling en problemen oplossen zoals problemen met apparatuur of met aanstellingen. Hier komen ook veel vergaderingen over het bestuur bij kijken. Een ander onderdeel van zijn takenpakket is het uitvoeren van onderzoek naar de lever. Voor dit onderzoek is een aanzienlijke hoeveelheid geld

nodig en dit moet natuurlijk ergens vandaan komen. Om het benodigde geld binnen te krijgen is veel lobby- werk nodig. De leukste kanten van zijn werk vindt hij het onderzoek en het onderwijs. De minst leuke kant is toch wel het vergaderen. Naast al deze werkzaamheden moet er ook veel gereisd worden, “je moet overal je gezicht laten zien”, als een artikel namelijk aangeboden wordt aan een tijdschrift wordt dit opgestuurd naar verschillende wetenschappers over de hele wereld. Deze wetenschappers beoordelen vervolgens het artikel, wordt het goedgekeurd dan wordt het gepubliceerd, wordt het niet goedgekeurd dan krijg je het weer teruggestuurd. Het doel is om zo veel mogelijk te publiceren. Om de kans op een publicatie te vergroten is het dus belangrijk wetenschappers constant informatie te geven over je onderzoek. Eigenlijk zou je het kunnen vergelijken met een advertentie campagne. Maar niet alleen dit is het doel van het netwerken, het levert ook nieuwe invloeden en impulsen op die weer

Koffie... koffie... tijdProf. Klaas PoelstraFarmacokinetiek, Toxicologie en Targeting Redactiecommissie

“Zij het geld, ik de eer”

Foliolum December 2012 17

bevorderlijk kunnen zijn voor je onderzoek. Het is dus zeer belangrijk om constant congressen te bezoeken en deze vinden overal ter wereld plaats.

Aangezien prof. Poelstra zo’n vijf keer per jaar op reis is heeft hij natuurlijk al een behoorlijke hoeveelheid landen en steden mogen bezoeken. Zijn favoriete stad in Europa is toch wel Parijs, waar hij zelf ook nog tien weken heeft gewoond. Zijn favoriete stad in de wereld is New York en Indonesië is zijn favoriete land. Vaak is er weinig tijd om de stad te bezoeken, “ik vergelijk de congressen vaak met een oorlog, weinig eten en weinig slaap”. Toch probeert hij ergens in zijn drukke schema tijd vrij te maken om de stad waar hij op dat moment is toch te kunnen bewonderen.

Het reizen brengt hem voornamelijk naar landen in Europa en Amerika. In Amerika zitten toch de meeste wetenschappers en vinden de grote con-gressen plaats. De basiseenheid Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting houdt zich momenteel voornamelijk bezig met onderzoek naar de lever, leverfibrose, drugtargeting, maar ook een klein beetje tumor- onderzoek. Prof. Poelstra houdt zich voornamelijk bezig met Targeting. Zijn collega’s prof. Groothuis en dr. Proost zijn respectievelijk bezig met Toxicologie (zijn geneesmiddelen toxisch, hoe worden ze gemetaboliseerd) en Kinetiek (gedrag van een geneesmiddel voorspellen, onder andere met behulp van computerprogramma’s).Een belangrijke overwinning van prof. Poelstra vond

plaats in 2003, in dit jaar vond een ontmoeting met toenmalig premier Balkenende plaats, een van zijn geneesmiddelen was namelijk, gepatenteerd en verkocht aan een bedrijf. Hierdoor werd veel werkgelegenheid gecreëerd en ook leverde dit veel geld op voor het bedrijf. Helaas ging dit geld dus niet naar de basiseenheid: “zij het geld, ik de eer”. Belangrijke subsidies binnen het onderzoek zijn de “Veni, Vidi en Vici subsidies”. Hierbij wordt een projectvoorstel naar de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) gestuurd. Deze organisatie selecteert de beste voorstellen, waarna ze de subsidie ontvangen. Veni voor de jonge aankomende onderzoekers, Vidi voor de meer gearriveerde onderzoekers en Vici voor de absolute top. Zo’n topproject en dus een Vici-subsidie krijg je een keer in je leven, deze heeft prof. Poelstra al eenmaal mogen ontvangen.

Wij studenten willen natuurlijk graag weten waarom wij nou een project zouden moeten lopen op de basiseenheid FTT. Volgens prof. Poelstra moeten wij dit vooral doen, omdat het onderzoek dat uitgevoerd wordt bij deze afdeling erg leuk en interessant is. Ook is de groep mensen er gezellig en behulpzaam. Het onderzoek is vooral zo leuk, omdat er echt nieuwe geneesmiddelen ontwikkeld worden, de klinische toepassing is altijd in zicht. Bij deze basiseenheid wordt er echt gewerkt van een concept op papier naar een geneesmiddel dat klinisch toegepast wordt.

“Wat de studenten niet zien als ik voor de collegezaal sta, is dat er een hele wereld achter een docent zit. Ik ben niet zoals een docent op de middelbare school de hele dag bezig met onderwijs. Een deel van mijn tijd gaat naar onderwijs, maar de rest van mijn tijd gaat naar onderzoek en geld verzamelen. Het is een zware wereld, maar wel een ontzettend spannende en boeiende wereld!”

“Congressen zijn net oorlog, weinig eten en

weinig slaap”

Facultair


Veel studenten zijn wellicht niet helemaal op de hoogte van SEP (Student Exchange Program) van de IPSF, vandaar dat ik mijn enthousias-me graag met jullie wil delen. In 2011 ben ik voor het eerst op SEP naar Duitsland geweest om een maand in de ziekenhuisapotheek in Würzburg te werken. Na deze geweldige erva-ring, besloot ik dat ik nogmaals een tijd naar het buitenland wilde, maar dan wat verder van huis. Toen bleek een van de mogelijkheden Thailand te zijn en dit wekte mijn interesse.

De eerste gedachte bij Thailand is wellicht dat de farmacie wel niet zo goed zal zijn als in Nederland, maar daar vergis je je dan redelijk in. Ik zou niet willen zeggen dat farmacie in Thailand beter of slechter is ten opzichte die van Nederland, het is ‘gewoon anders’. Tijdens mijn verblijf in Bangsaen en aan de Burapha University (een echt Thais dorp zónder westerse mensen en daarmee ook zonder En-gels sprekende mensen in het dagelijks leven) heb ik drie verschillende ziekenhuizen (‘overheidszie-kenhuis’ en een klein en groot privaat ziekenhuis) en nog een ‘drugstore’ bezocht. In Thailand bestaat er een groot verschil tussen de ‘overheidsziekenhui-zen’ en de privaat ziekenhuizen. Het verschil wordt gemaakt door welke verzekering je hebt en hoeveel geld je te besteden hebt. Mijn eerste week startte ik in het grootste overheidsziekenhuis in de regio. Dit was wel even wat anders dan wat ik vanuit Neder-land gewend was. Slechts in enkele ruimtes was er airco, bedden die dicht bij elkaar staan, verouderde apparatuur en weinig mogelijkheid tot het com-municeren in het Engels. Hoewel alles er niet heel modern uitzag, was ik verbaasd over hoe goed alles

georganiseerd was en gecontroleerd werd. In Neder-land wordt er vaak een computersysteem gebruikt voor het controleren van de medicatie, maar hier wordt alles handmatig door twee apothekers gecon-troleerd. Wat verder wel opvallend is, is het grote aantal apothekers dat werkzaam is in de apotheek die wordt ondersteund door slechts enkele apo-thekersassistenten. De apothekersassistenten zijn onge-schoold en worden ingezet om de medicatie bij elkaar te zoeken. Hoewel de technische onder-steuning misschien wat te wensen over laat, is de farmaceutische patiëntenzorg erg goed ontwikkeld

(naar Amerikaans systeem). Waar wij in Nederland nog moeten vechten voor onze rol als medebehan-delaar, is de apotheker in Thailand al een belangrijk onderdeel van het behandelteam. De arts, apothe-ker en verpleging werken nauw met elkaar samen en zorgen daarmee voor de beste zorg voor de patiënt. Dit is zeker iets waar wij in Nederland nog wat van kunnen leren. Verder is het geheel van ziekenhuisapotheek en openbare apotheek (drug-store) daar wat anders georganiseerd. De ziekenhuis-apotheek heeft een in-patiënt afdeling, die vergelijk-baar is met de Nederlandse ziekenhuisapotheek die de medicatie verzorgt voor de patiënten die in het ziekenhuis verblijven. Tevens heeft de ziekenhuis-apotheek in Thailand een out-patiënt afdeling, die vergelijkbaar is met de receptmedicatie en begelei-ding die in Nederland door de openbare apotheek wordt verzorgd. De drugstore in Thailand is daarmee eigenlijk ook niet meer dan een winkel waar je alle medicatie zonder recept kunt verkrijgen, maar die

Student in het buitenlandSuzanne Jansen

Thailand


wel beheerd moet worden door een apotheker. De privaat ziekenhuizen in Thailand zijn beter vergelijkbaar met Nederlandse ziekenhui-zen, met overal airco en nieuwe apparatuur. Uit de hoeveelheid westerlingen en andere Aziaten die (al dan niet) speciaal naar Thailand komen voor hun medische behandeling blijkt wel dat Thailand goed aangeschreven staat als het gaat om medische zorg. Om meer westerlingen te trekken, zorgen ze dat ze JCI (Joint Commission International) gecertifi-ceerd zijn, wat een internationale certificatie voor ziekenhuizen is.

Behalve een waardevolle kijk op de manier hoe de farmacie in Thailand georganiseerd is, heb ik ook een goede indruk gekregen van de Thaise cultuur. In mijn maand SEP heb ik enkel tussen de Thai geleefd en daarbij heb ik een indruk gekregen van hoe het is om in Thailand te wonen en te wer-ken. Helaas bleek niet van iedereen het Engels toereikend, maar toch probeerde iedereen op een manier contact met me te maken en werd ik overal met open armen ontvangen. Thai zijn super gast-vrij en ze hebben me vaak mee uit eten genomen. Dan werden er voor mij diverse dingen besteld die ik ‘moest’ proberen, omdat het nou eenmaal typisch Thais was. Ik ben zelfs een weekend bij de ouders

van een student geweest en heb hiermee het Thaise gezinsleven ontdekt.

Na mijn SEP heb ik zelf nog gereisd door Thai-land en Maleisië, zodat het serieuze gedeelte kon worden afgewisseld met reizen. Doordat ik een maand tussen de Thai had geleefd, wist ik hoe alles ‘werkte’ en dat zorgde voor een ontspannen sfeer en minder verwarring.

Ik kan echt iedereen aanraden om een maand SEP te gaan doen. Het is een onvergetelijke ervaring en het geeft je een idee van hoe farmacie er in andere landen uitziet.

Facultair


In het jaar ‘90-’91 ben ik begonnen met de studie Farmacie in Groningen en in ‘98 ben in geslaagd voor mijn apothekersexamen. Ik was redelijk actief bij Pharmaciae Sacrum, in mijn tweede jaar zat ik in de BEC en daarna heb ik als assessor I in het bestuur gezeten. Mijn studententijd was (uiteraard) geweldig. Ondanks dat ik in Groningen geboren en getogen ben, ben ik wel direct op kamers gaan wonen. Wat ik al heerlijk vond. Omdat ik Groningen al goed kende en er al vrienden had, ben ik geen lid geworden van een studentenvereniging. Tot op de dag van vandaag weet ik nog steeds niet of ik dáár spijt van heb. Bij P.S. heb ik voor mijn gevoel qua gezelligheid een goed substituut gehad. Ik ben erg blij dat ik toen (!) voldoende tijd had om te blijven studeren. Hierdoor heb ik voldoende naast m’n studie kunnen doen. Er was veel minder tijdsdruk. Hierdoor heb ik m’n bestuurs- en commissiewerk kunnen doen. Maar ook heel belangrijk en vormend is het studentenwerk geweest. Ik heb veel productiewerk gedaan (Houtzagerij, Domo, Cordis) maar ook bestuurschauffeur en chauffeur voor Interpharm (nu Alliance). Ook hier kijk ik met veel plezier op terug. Het heeft mij voor een groot deel gemaakt tot de persoon die ik nu ben.

Momenteel run ik een apotheek in Arnhem, Service Apotheek Elderveld. Service Apotheek is een franchiseformule, dit houdt in dat de apotheker zelfstandig (franchisenemer) blijft. In de huidige markt is het zeer belangrijk om aangesloten te zijn bij een kwalitatief goede en grote groep. Service Apotheek is, naar mijn mening, op dit moment de enige organisatie/bedrijf dat de zelfstandigheid van apotheken respecteert en benut. Ik kan het weten want we zijn Meditheek en Kring Apotheek geweest. Op relatief korte termijn red je het niet alleen. Dit heeft voornamelijk te maken met de onevenredige macht van de verzekeraars.Samen met mijn beste vriend en oud-studiegenoot Harm Sanders ben ik eigenaar van Apotheek Elderveld. In 2001 kochten we samen de apotheek, maar omdat we de financiering samen niet kregen van de bank hebben we ook een “stille vennoot” in de “maatschap”.In april 2011 werd ik door Sander Benraad (ook een

van m’n beste vrienden en oud-huisgenoot) gevraagd om op ZZP-basis werk te doen voor NControl.NControl is een real-time (internet-based) commu-nicatiestructuur tussen apotheken en een centrale server (NBase/NSave). NControl is eigendom van Mosadex (de farmaceutische groothandel voor zelfstandige apotheken). Het wordt inmiddels door meer dan 600 zelfstandige apotheken gebruikt voor:• Het systematisch uitvoeren van zorgprojecten.• Het uitvoering geven aan contractuele ver-

plichtingen richting zorgverzekeraars en zorg-groepen.

• Het leveren van aanvullende service aan patiënten.

• Het leveren van producten en diensten die aansluiten bij de behoefte van de patiënt.

• Het verkrijgen van inzicht in en het optimaliseren van de winstgevendheid van verstrekkingen.

• Het kunnen declareren van afwijkende prijsafspraken.

Op dat moment was NControl bijzonder hard aan het groeien en hadden ze hulp nodig vanuit “het veld”. Ik heb dit met beide handen aangegrepen en vind het fantastisch om onderdeel uit te maken van een jong, dynamisch en groeiend bedrijf.Ik zit op dit moment het meest op de helpdesk om collega’s te helpen met het gebruik van de diverse onderdelen van NControl. Het is natuurlijk erg handig voor mezelf én de collega die ik spreek dat ik een groot deel van de week in mijn eigen apotheek sta. Daarnaast help ik mee aan het ontwikkelen en verbeteren van de diverse NControl onderdelen.

Het werk binnen de apotheek is te divers om maar zo even op te sommen. Maar dat is dan ook gelijk het leuke er aan. Geen dag is hetzelfde!Naast mijn werk aan de balie ben ik baas (samen met Harm) en eigenaar van de apotheek. Wat inhoudt dat je op het ene moment met een specialist discussieert over de zin en onzin van het door hem/haar voorgeschreven recept terwijl je op het andere moment een tl-buis aan het vervangen bent op de werkvloer. Of vloekend boven een niet goed functionerende printer of fax staat, terwijl er regelmatig vragen komen van je assistenten over de uitvoering van het preferentiebeleid.

Reünist Tim Zaagman


Drug related safety issues affecting pregnancy outcome and concerning risk minimisation measures. Emphasis on pregnancy prevention programmes

Datum: 16 november 2012Promotie: mw. H.J.M.J. Crijns, 12.45 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, GroningenProefschrift: Drug related safety issues affecting pregnancy outcome and concerning risk minimisation measures. Emphasis on pregnancy prevention programmesPromotor(s): prof.dr. L.T.W. de Jong van den BergFaculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Preventieprogramma aangeboren afwijkingen door geneesmiddelengebruik faalt Een geneesmiddel dat een vrouw slikt voor of tijdens haar zwangerschap kan oorzaak zijn van aangeboren afwijkingen bij haar baby. Geneesmiddelen waarvan bekend zijn dat zij schade kunnen veroorzaken aan een embryo of foetus en kunnen leiden tot aangeboren afwijkingen, miskramen of doodgeboorte, worden ‘terato-geen’ genoemd. Ineke Crijns deed onderzoek naar geneesmiddelen die aangeboren afwijkingen zouden kunnen veroorzaken en daarom in het Zwangerschap Preventie Programma (ZPP) zouden moeten worden opgenomen.Nog steeds zullen er nieuwe geneesmiddelen op de markt worden gebracht die mogelijk schade kunnen toe-brengen aan de ongeboren baby, bijvoorbeeld nieuwe anti-kankermiddelen. Deze middelen worden ook voor-geschreven aan vrouwen in de vruchtbare leeftijd en zullen dus een ZPP moeten hebben.De door Crijns uitgevoerde evaluatie lijkt te wijzen op problemen met de therapietrouw bij met name de anti-conceptie, maar ook bij de uitvoering van het programma door de voorschrijvers en apothekers. Met haar studie naar geneesmiddelgebruik onder vaders toont Crijns aan dat ook hier aandacht aan besteed moet worden als mogelijke oorzaak voor aangeboren afwijkingen.In de Europese Unie (EU) werden zwangerschappen gerapporteerd bij gebruik van isotretinoïne, een genees-middel dat wordt voorgeschreven tegen ernstige vormen van acne. In verschillende EU lidstaten zijn aanvul-lende maatregelen genomen vanwege ontevredenheid over dit middel. In Nederland toonden enquêtes aan dat apothekers en huidartsen het ZPP-programma niet optimaal naleven. Een gebruikersstudie liet zien dat thera-pietrouw van anticonceptiva door vrouwen die isotretinoïne gebruikten hoger was dan in de algehele populatie, helaas toch maar 52-64%. Zeventien zwangerschappen tijdens isotretinoïne-gebruik toonden aan dat het falen van het programma veroorzaakt werd door slechte therapietrouw van anticonceptiva of dat zelfs niet gebruikt werd.De zeven in de EU opgelegde ZPP’s voor geneesmiddelen vertonen - naast overeenkomsten – verschillen in waarom deze programma’s zijn opgelegd en ook verschillen in het programma zelf. Er zou een ZPP per product opgelegd moeten worden, waarbij zoveel mogelijk harmonisatie is van de ZPP’s maar waarbij natuurlijk ook productgerelateerde elementen aanwezig moeten zijn, concludeert Crijns. Verder zouden alle partijen betrok-ken moeten worden bij de opstelling van zo’n programma om een groter draagvlak te creëren. In het bijzonder de communicatie naar betrokkenen en tussen betrokkenen onderling moet aangemoedigd worden. Daarnaast zouden de criteria voor het opleggen van ZPPs vastgelegd moeten worden in een richtlijn voor de registratie autoriteiten van nieuwe geneesmiddelen. Uiteindelijk zouden experts over invloeden van middelen op de onge-boren vrucht zowel buiten als binnen de registratie autoriteiten samen moeten werken om de beste voorlichting aan patiënten en gezondheidszorg verleners te kunnen geven. Onvoldoende therapietrouw van anticonceptiva is een van de redenen van het falen van het ZPP. Een andere reden is het ontbreken van goede voorwaarden waarbij alle betrokkenen geïnvolveerd moeten worden het draagvlak te verbreden voor een betere naleving van deze programma’s.Ineke Crijns (Waalre, 1958) studeerde geneeskunde aan de KU Nijmegen. Haar promotieonderzoek deed ze aan de RUG, bij de afdeling PharmacoEpidemiologie en PharmacoEconomie en onder de onderzoeksgroep SHARE. Het valt onder het bredere onderzoeksproject ‘Aangeboren afwijkingen door geneesmiddelgebruik van de moeder (en de vader)’. Haar promotieonderzoek werd gefinancierd door haar werkgever, het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen.

Gefeliciteerd met de promotie!

Promovendus

Facultair


Het Studenten Overleg Farmacie (STOF) is dé commissie binnen P.S. waar je terecht kunt met al je vragen, opmerkingen en klachten over de opleiding. Het STOF organiseert elke maand een vergadering waarbij ontwikkelingen binnen de opleiding en faculteit besproken worden. Twee keer per jaar is er een themavergadering, waarbij studenten uitgenodigd zijn om mee te discussiëren over hot items binnen Farmacie. Tot slot organiseert het STOF de Onderwijsmiddag en de verkiezing van de Docent van het Jaar.

Het STOFDit jaar bestaat het STOF uit Ilja Hedemann, Pim de Haan en Boy van Basten. In deze nieuwe rubriek in het Foliolum willen we graag iedereen op de hoogte houden van het laatste nieuws over onze opleiding en het onderwijs in het algemeen. Daarnaast zullen hierin voortaan ook de vakevaluaties terug te vinden zijn.

Het STOF is sinds kort naast e-mail ([email protected]) ook te bereiken via Twitter (@stofpsgroningen). Je kunt hier eventuele vragen of opmerkingen achterlaten. Daarnaast zullen de mededelingen vanuit het STOF voortaan ook hier verschijnen, en daarmee ook op de Facebookpagina van P.S.

Verder zijn we bezig met het ontwikkelen van een klachtenformulier, waarmee je een stuk sneller en makkelijker je klacht kenbaar kunt maken. Deze formulieren zullen onder meer op het P.S.-hok komen te liggen. Na invullen zal het STOF binnen vijf werkdagen contact met je opnemen. Nadere berichten hierover volgen zo snel mogelijk.

Recente ontwikkelingenGoed nieuws, zoals je waarschijnlijk allang weet: de langstudeerdersboete wordt afgeschaft! De PvdA en VVD zijn dit in de onderhandelingen over een regeerakkoord overeengekomen. Als het goed is, heeft de RUG de boete inmiddels teruggestort. Mocht dit niet het geval zijn, of heb je nog vragen omtrent de langstudeerdersboete, dan kun je contact opnemen met de University Student Desk (www.rug.nl/usd).

De organisatie van het onderwijs binnen de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen is momenteel aan het veranderen. Voorheen waren alle bachelor- en masteropleidingen aan onze faculteit verdeeld over drie Opleidingsinstituten: Natuurwetenschappen en Technologie, Levenswetenschappen (waaronder Farmacie) en Informatica en Cognitie. Deze opleidingsinstituten worden opgeheven en de opleidingen worden op een nieuwe manier geclusterd, waardoor voor alle bacheloropleidingen de Undergraduate School of Science ontstaat en voor alle master- en PhD-opleidingen de Graduate School of Science. Als student Farmacie zul je van deze veranderingen waarschijnlijk niet veel merken: er blijft op locatie ADL een onderwijsbalie en voor een gesprek met de studie-adviseur zul je niet naar Zernike hoeven fietsen.

Op 8 en 9 oktober is de Visitatiecommissie van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie op bezoek geweest bij de opleidingen Farmacie (Bachelor en Master) en Medical Pharmaceutical Drug Innovation (topmaster), om te kijken of deze voldoen aan alle gestelde eisen om geaccrediteerd te worden voor zes jaar. Na meer dan een jaar voorbereiding mag het resultaat er zijn: Farmacie heeft in de voorlopige beoordeling een voldoende gekregen. Zo waren in Groningen de faciliteiten en onderzoeksmogelijkheden goed. Het definitieve commissierapport wordt eind 2012 verwacht, met daarin onder meer aanbevelingen om de opleiding verder te verbeteren. Als voorlopige aanbeveling werd gegeven dat ons systeem van evalueren goed is, maar dat normaliter goedlopende vakken frequenter geëvalueerd zouden moeten worden (dat is nu eens in de drie jaar). Al met al was het oordeel positief en kunnen we in Groningen zeker trots zijn op onze opleiding Farmacie!Het curriculum wordt de komende tijd weer kritisch bekeken. Het is de vraag of elk vak op zijn huidige plaats nog goed zit. Suggesties, tips en ideeën voor het rooster zijn welkom bij het STOF!

Studenten Overleg Farmacie ZuurSTOF

Twitter: @stofpsgroningen


EvaluatiesAfgelopen jaar zijn de bachelorthesis en het bachelorproject (blok IIb) voor het eerst geëvalueerd. Studenten zijn positief: het vak wordt met een 7,6 gemiddeld beoordeeld. De thesis wordt gezien als een goede voorbereiding op het project en ook de eerste kennismaking met zelfstandig onderzoek doen wordt als positief ervaren. Een aandachtspunt zijn de normen voor de beoordeling van het verslag. De coördinator heeft beloofd om de betrokken docenten beter te informeren over de regels en richtlijnen die hiervoor gelden.

Ook het vak Pathologie (blok IIb) is geëvalueerd en met een 6,8 gemiddeld beoordeeld. De opzet van de cursus wordt positief beoordeeld, evenals de hoorcolleges. Wel heeft ongeveer de helft van de respondenten kritiek op de gebruikte literatuur:

deze was volgens hen niet leerzaam of duidelijk en werd niet nodig geacht voor het halen van het tentamen.

Tot slot is de Evaluatiecommissie (EC) op zoek naar nieuwe studentleden. De EC vergadert één keer per maand, waarbij alle evaluaties besproken worden. Verder wordt er van je verwacht dat je helpt met beoordelen van de evaluaties. Lijkt het je leuk om eindelijk eens te zien wat er met de evaluaties wordt gedaan, hieraan mee te werken en je zo in te zetten voor de opleiding? Stuur dan een mailtje naar [email protected].

Tot slotDe eerstvolgende STOF-vergadering is maandag 7 januari. Ben je benieuwd wat er zoal speelt of heb je een punt dat je onder de aandacht wilt brengen? Kom dan gerust langs! Met vragen of klachten kun je zoals altijd terecht bij ons: stof@psgroningen of via Twitter (@stofpsgroningen).

Studenten Overleg Farmacie 2012-2013 “ZuurSTOF”

Volgende vergadering: 7 Januari

23


Fotopagina

Pharmaciae Sacrum


P.S. Agenda

December03 - ‘SSS’ Ouderejaarssymposium04 - P.S.-borrel06 - Commissie en Bestuurs Interesse Avond10 - STOF-vergadering11 - Onthullingsfeest13 - Masteruitreiking13 t/m 14 - Mosadexexcursie

Januari07 - STOF-vergadering08 - P.S.-borrel15 - EJC-feest22 - ALV P.S.29 - Van Lanschot workshopavond >>>

Februari04 - STOF-vergadering05 - P.S.-borrel13 - Diessymposium, Receptie en Openingsfeest14 - Dies Culturele Avond16 - Dies Buitendag, Galadiner en Galabal26 - Finale PCE

Foliolum December 2012 27www.vanlanschot.nl/healthcare

U wordt apotheker. Geen paniek.

Apotheker worden is een bijzondere stap. Toch geen stap

zonder zorgen. U bent ineens ondernemer en krijgt te maken

met financiële vraagstukken. Van Lanschot is gespecialiseerd

in oplossingen hiervoor. Ontdek hoe u uw loopbaan als

farmaceut zo zorgeloos mogelijk kunt opbouwen. Maak

een afspraak met healthcare banker Raymond Wiggers op

(030) 659 9027. Private Banking Pur Sang.

Pharmaciae Sacrum


Eerstejaars BeroepenmiddagZizi Campmans

Woensdagmiddag 19 september werd er voor de eerstejaars een Beroepenmiddag georganiseerd. Deze middag was bedoeld om ons een beter beeld te geven van wat we na onze studie zouden kunnen gaan doen of om ons duidelijk te maken wat we na onze studie niet willen gaan doen. De eerste spreker was een openbare apotheker die in verschillende apotheken werkte. Hij vertelde hoe hij terecht was gekomen in de baan die hij nu heeft en wat hij dagelijks zoal doet. Ook benadrukte hij meerdere keren dat je als apotheker niet meer zoveel verdient dat je er drie Porsches op na kunt houden, wat vroeger wel zo was.

De tweede spreker was een promovendus. Hij deed onderzoek naar therapietrouw en de economische belangen van het begeleiden van mensen met hun medicijnen. Zijn onderzoek had hij getest op mensen met reuma. Zijn conclusie was dat als je mensen met reuma duidelijk laat zien hoe ze hun medicijnen moeten innemen en er regelmatig naar vraagt, ze minder botbreuken krijgen, wat dus minder kosten met zich meebrengt. Verder vertelde hij dat hij een paar keer per jaar naar steden zoals Barcelona gaat om zijn onderzoek te presenteren. Naast het presenteren van zijn onderzoek is er tijdens deze reisjes veel tijd over om met collega’s andere leuke dingen te gaan doen.

De laatste spreker was een ziekenhuisapotheker van het UMCG. Al meerdere jaren is hij een vaste spreker op de Beroepenmiddag en hij verbaasde zich over de grote opkomst totdat er werd verteld dat de Beroepenmiddag dit jaar verplicht is geworden. Na ons eerst wat vragen te hebben gesteld zoals “hoeveel ziekenhuisapotheken telt Nederland en hoeveel ziekenhuisapothekers telt het UMCG”, vertelde hij wat hij zo dagelijks doet. Hij benadrukte dat, mocht je ziekenhuisapotheker willen worden, je al tijdens je studie moet laten zien dat je veel interesse hebt voor het beroep. Ook willen ze liever dat je eerst promoveert voordat je aan de specialisatie van ziekenhuisapotheker begint.

Deze middag heeft mij een vollediger beeld gegeven van de beroepen en ik ben blij dat ik nog even de tijd heb.

SpeechworkshopEmma Veldman

Op dinsdagavond 9 oktober organiseerde P.S. een Speechworkshop die werd gehouden door Huib Hudig en Rutger Mollee, een stand-up comedian. Huib Hudig is de speechschrijver die werkte voor o.a. Mark Rutte, Piet Hein Donner en Rita Verdonk. Dit had natuurlijk veel mensen gelokt om naar de P.S.-workshop te komen!Even leek het komische duo slecht te beginnen door de plank nogal mis te slaan met een grap over tandheelkundestudenten, in de veronderstelling dat dit over ons zou gaan, maar gelukkig hadden de P.S.-ers het duo dit snel vergeven. Daarnaast was dit intro natuurlijk stiekem al bedoeld als eerste les voor speechen: ga van te voren goed na wie je doelgroep is. Vervolgens bracht het duo met veel energie en grappen (de één iets spontaner dan de ander) ons alle ins en outs van het speechen bij. Ze vertelden vele mooie anekdotes en ook de P.S.-leden werden enthousiast gemaakt om hun ervaringen te delen. Zo vond de één inspiratie uit de goede speeches van Barack Obama, de ander kon zich meer vinden in de teksten van een Armeense heavy metal band. Daarnaast werden we zelf ook in het diepe gegooid door spreek- en speechoefeningen voor de groep te doen. Kleine toneelspelletjes kwamen aan bod om ons te laten zien wat voor effect een goede uitstraling met gezag heeft. Hier werden dan ook de geboren trotse koningen van de onderdanige burgers gescheiden.Al met al heeft iedereen veel geleerd en voor de speechexperts onder ons was het fijn om het geheugen even op te frissen. Dat veel studenten het een nuttige avond vonden was ook te zien aan het aantal speechboekjes dat meneer Hudig, heel slim, aan het eind van de workshop verkocht. Wellicht was de goede omzet mede te danken aan een studente die het boek absoluut aanraadde, ook al had ze het zelf niet eens gelezen. De avond was in ieder geval zeer geslaagd en hopelijk gaat P.S. vaker dergelijke workshops organiseren!


Op 10 oktober zijn de eerstejaars op excursie naar Hooghoudt geweest. Na een paar keer verkeerd gefietst te zijn, werden we hartelijk ontvangen met een speciaal bereide cocktail. De smaak en de geur van het drankje moest goed onthouden worden voor de prijsvraag, dus onze smaakpapillen werden gelijk op scherp gesteld.

Vervolgens werd er een introductiefilmpje getoond over het familiebedrijf Hooghoudt. Door de interactie tussen verschillende filmpanelen was het leuk om naar te kijken. Hierna kregen we de tijd om een rondje door de fabriek te lopen. De stappen van het door te lopen productieproces werden onderweg verduidelijkt door middel van tekst en uitleg. Naast de informatie te kunnen lezen kon je ook de verschillende structuren van de ingrediënten voelen.Natuurlijk werd er extra goed gelet op de snelheid waarmee de jeneverflessen werden gevuld en verpakt.

“Het was een zeer geslaagde excursie!”

Daarna stond er voor ons een proeverij klaar. Van Appeljenever tot aan Beerenburg. Daarbij kregen we uitgebreide bewaartips en drinkadviezen. Het proeven kon nu eindelijk beginnen! Voor iedereen zat er wel een smaak bij die hij of zij lekker vond, of meerdere natuurlijk. Ook werd er genoten van de zoutjes en de kaasjes die op tafel stonden.

Ondertussen was iedereen druk aan het speculeren over de ingrediënten van de cocktail. De mogelijke combinaties werden door iedereen onderzocht.Er waren meerdere eerstejaars die dit goed hadden, maar er werd één winnaar gekozen en dat was Maxime.Het was een zeer geslaagde excursie!

Op dinsdag 26 oktober was het zover, de Tweedejaars Excursie. We verzamelden ons met zijn elven voor de faculteit en gingen op weg naar SYNCOM dat ergens achter het Zernike complex ligt.

“SYNCOM is gespecialiseerd in de organische chemie”

Na een toeristische route kwamen we de dan toch aan bij SYNCOM waar we werden verwelkomd door Gerard Metselaar. Nadat we ons geïnstalleerd hadden met een lekker kopje koffie kregen we inzicht in wat SYNCOM nou eigenlijk was. Zo werd ons verteld dat SYNCOM een bedrijf is dat gespecialiseerd is in de organische chemie. Het bedenkt syntheseroutes en produceert in opdracht van onder andere grote farmaceutische bedrijven talloze stoffen. Ook heeft SYNCOM als grote specialiteit dat ze heel goed chirale moleculen kunnen maken. Dit is dan ook een van hun grote verkooppun-ten. Na veel gehoord te hebben over dit bedrijf waren we natuurlijk heel erg benieuwd hoe en waar alles gebeurde, dus werden we heel enthousiast in twee groepen door het bedrijf SYNCOM geleid waar we onder andere door de labzalen werden geleid waar het allemaal gebeurde. We hebben een kijkje genomen in het magazijn waar een bijna ontelbaar aantal stofjes lag waarna we vanzelf-sprekend ook een kijkje moesten nemen in de analyse-ruimtes. Ik moet zeggen dat het van buiten kleiner leek. Na een goede rondleiding gingen we dan toch terug naar de vergaderzaal waar het begon. Hier bedankten we SYNCOM dat we een kijkje mochten nemen achter de gesloten, maar toch ook open deuren van SYNCOM.

Hooghoudt Excursie Saskia Mulder & Nynke Nijboer

Tweedejaars Excursie: SYNCOM Eric van Haeringen

Pharmaciae Sacrum


Na maandenlange voorbereiding bestaande uit brainstormsessies, overleg en urenlang gezwam was eindelijk de dag aangebroken van de allereerste LIF-activiteit, een veiling voor het goede doel. We hebben gekozen om geld in te zamelen voor een bekend fenomeen, Serious Request voor het Rode Kruis, dit jaar tegen kindersterfte. De locatie en datum waren in overleg met het P.S.-bestuur snel geregeld, de veiling zou plaatsvinden in combinatie met de besturenbattle in Villa Volonté. Zodra dit bekend was boden de Labrats en DJ Erwin zich spontaan aan om het muzikale entertainment te verzorgen, dus ook dit was snel voor elkaar.

Vervolgens werd het tijd om veilingstukken te regelen. Na een trage start kwamen in de laatste week de items binnenstromen, de een nog leuker dan de ander. Er was voor iedereen wat wils, van een lapdancecursus tot toetjesdiner en van band plakken tot een kampeerarrangement tijdens het JaarAfsluitings Kamp.

Op 29 oktober was het dan ook echt zover, de veilingbordjes waren gemaakt, de items bekend en ‘LIFguard’ was er helemaal klaar voor. De besturenbattle, zo veel mogelijk bier tappen per aanwezig P.S.-lid, had als extra pluspunt dat voor elk getapt biertje twinting eurocent naar Serious Request kon gaan. Om half elf, toen de aanwezigen in het bezit waren van een eigen veilingbord met nummer, ging de veiling van start.

Bij de eerste paar items werd nog wat aarzelend geboden maar al snel kwam de vaart erin, met als topstuk van de eerste helft ikzelf (Hedy red.) als butler voor een avond, opgekocht voor 65 euro. In de pauze speelden de Labrats er goed op los en er werd vrolijk bier gedronken (voor het goede doel) en gedanst. Tijdens de tweede helft van de veiling werd fanatiek op de items geboden, dit resulteerde in een uiteindelijke opbrengst van maar liefst 785 euro. Dit was reden genoeg om na de veiling door te feesten met de Labrats en vervolgens met DJ Erwin, die tot diep in de nacht plaatjes draaide.

Een zeer geslaagde avond dus en samen met de koekjesverkoop, georganiseerd in dezelfde week, kan ‘LIFguard’ in december meer dan duizend euro tegen kindersterfte afleveren aan het glazen huis.

Aan iedereen die heeft meegeholpen om deze actie tot een succes te maken: Ontzettend bedankt!

LIF-activiteit: veiling voor het goede doelLIFguard


Vanaf dag één van het introkamp noemen wij on-szelf Ursus Venator: berenjagers. In de laatste uurtjes van het kamp hebben de eerstejaars ons gekozen als jullie EJC van komend jaar. Vanaf 2013 zullen wij na de vele lange dagen hard studeren, voor jullie vier nachten in thema zetten.Jaag met ons mee!

Praeses: Nick Meijer (comaatje)Quaestor: Maxime Tjioe (aapje)Ab-Actis: Meishe Faber (meisje)Assessor I: Anouk Jansen (hertje)Assessor II: Jeroen Paulissen (blij met een ad)Assessor III: Berber Hospes (klein maar fijn)Assessor IV: Samir El Abdouni (ons boefje)

Lievelingseten / beste kok: vis van chef El AbdouniMooiste moment tot nu toe: Met de commissie in badFavoriete drankspel: balletje balletje Grootste zuipschuit: onze appie IIGrootste blunder: Nick helemaal naar de teringMeest serieuze commissielid: MeisheGrootste praatjesmaker: Sowieso SamirVaakst te laat: MaximeMeest sportief en wat voor sport(en) dan: Anouk; hockey met ‘n stokkie en kanoënFavoriete bezigheid: Fappen

De Kascommissie is de financiële waakhond van de vereniging en wordt dit jaar vertegenwoordigd door Sanne Geling (quaestor van het 130e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”) en Maurits Vis-sers (quaestor van het 128e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”). Na onze bestuursjaren con-troleren en ondersteunen wij het bestuur aangaande het financiële beleid van P.S. Doordat wij hier nogal goed in zijn is er elke borrel een gratis fust en zijn alle activiteiten heel goedkoop. Wil je ons hier graag een keer voor bedanken of wil je meer weten over de Kascommissie, geld, de beurs, beleggingstips of gewoon een mooi verhaal horen, spreek ons dan gerust een keer aan op de borrel!

Lievelingseten / beste kok: Whisky en droge worst, zoals alleen de quaestor van P.S. die kan bereiden.Mooiste moment tot nu toe: Het afronden van Sanne’s boekhouding in het nieuwe boekhoud-programma ‘YOB’.Favoriete drankspel / grootste zuipschuit: Quarters, bierpokeren, kop of munt en verliezer betaalt!Grootste blunder: De Kascommissie blundert nooit!Meest serieuze commissielid: De quaestorGrootste praatjesmaker: Praatjes vullen geen gaatjes, de Kascommissie heeft altijd gelijk!Vaakst te laat: De rente!Meest sportief en wat voor sport(en) dan: Wij zijn beiden uitzonderlijk goed in karate, polo, solo vijfmaster zeilen, helikopter skiën, formule 1 racen, wielrennen, diepzee vissen, tennis, curling, windsurfen, jeu de boule en de moderne vijfkamp. Daarnaast kunnen we een aardig potje schaken en wordt er van tijd tot tijd wat geschermd.Favoriete bezigheid: Zwemmen in het geld met ons idool Dagobert Duck.Enkele laatste woorden: Greed is good!

Eerstejaars commissie Kascommissie

Pharmaciae Sacrum


Maandagavond 1 oktober, herfstachtig weer, een perfecte avond om met een leuk gezelschap lekker binnen een spelletje te spelen. Deze keer was het de beurt aan het LIF, het Liefdadigsheids Initiatief Farmacie. Dat ze graag bowlen met bejaarden en jammen met junkies is bekend, tijd voor een nieuwe uitdaging: roulette met de Redactiecommissie.

Eenmaal het herfstweer getrotseerd, kwamen we aan bij Eric, waar de dames van het LIF al druk bezig waren in de keuken. Een snelle blik in de keuken werd beantwoord met een verwijzing naar de kamer van Eric. Eenmaal compleet werd het eten al snel geserveerd, waarna we heerlijk hebben genoten van een culinair Mexicaans hoogstandje; overheerlijke wraps zowel met kip als vegetarisch met een lekker toetje na. Na het bedanken van de koks werd het toch tijd om te gaan doen waar we voor waren gekomen, tijd voor ‘Starlight Casino’, ‘let’s spin the Wheel!’.

Als praesides begonnen Hedy en Rick met ‘steen-papier-schaar’ om te bepalen wie mocht beginnen. Dit werd overtuigend gewonnen door Rick, waarop Anne antwoordde met ‘Jullie beginnen, wij winnen’. Na onze vorige winst konden wij dit natuurlijk niet beloven. Rick begon, draaide en trok het kaartje ‘verboden woord’. Vanaf nu stond er een adtje op het woord ‘shotje’. Hedy mocht draaien en kreeg de opdracht ‘Eye of the Tiger’; 4 minuten vol dansen

op de muziek van Rocky’s ‘Eye of the Tiger’. De assistent in Hedy vond dit de ultieme gelegenheid voor een lesje ‘How to dance’. Van pizza bakken naar appels en champignons plukken tot de Chernobyl en natuurlijk Gangnam style. Top entertainment! Na deze winst riep Anne iets te enthousiast ‘shotje’, waarna Myrthe Anne erop attendeerde dat ook zij een ‘shotje’ mocht nemen. Verbod is verbod, dus een adtje solidair voor beiden en een adtje extra voor ons.

De volgende opdracht was voor onze ab-actis Myrthe, heerlijk snoephappen. Vanwege afwezigheid van een teiltje (geen idee waarin en of Eric dan zijn afwas doet) werd het spel ‘hoger/lager’ gespeeld met kaarten. Rick begon over shotjes, Danja verloor het spel dus opnieuw een adtje solidair. Water voor het LIF en 15% voor ons. De volgende challenge was voor Danja: ‘baby food’. Met bijbehorende vliegtuigjes, slikgeluidjes en boertjes bleek Danja de meeste honger te hebben en mochten wij weer aan de drank.

Tijd voor de quaestoren om actie te ondernemen. Marjolein begon met ‘Oude kous’. Helaas was Anouschka meer gehecht aan geld dan Marjolein en wist ze haar muntjes eerder te bemachtigen uit de kous. Daarbij besloot het roulettewiel te stoppen bij drie en waren wij aangewezen op een

Eten met het LIFRedactiecommissie


sterk adtje. Gelukkig trok Anouschka vervolgens het kaartje met daarop ‘geen namen’, waardoor het verbod op het woord ‘shotje’ verviel, eindelijk! Met een schamele nul op het scorebord voor ons werd het tijd om te gaan scoren. Aan Annelies de taak om onze eerste punten binnen te gaan halen met behulp van ‘Amoebe opstaan’. Getraind als wij waren wisten wij onze eerste drie punten binnen te halen. Helaas ging dit gepaard met een hoop genoemde namen, zowel bij ons als bij het LIF. Toch moeilijker dan gedacht, wat werd gestraft met een dubbel adtje solidair. Vervolgens mocht Anne haar commissie gaan redden met de challenge ‘beschuiten & fluiten’. Als twee uitgehongerde dames waren de beschuiten in een mum van tijd verdwenen, maar was Annelies toch net wat sneller met fluiten; sterretje voor ons en een sterk shotje voor het LIF.

Geluk alom nadat Niels ons verblijdde met het heugelijke nieuws dat alle namen weer genoemd mochten worden. Na deze kleine uitbraak van vreugde werd het spel weer hervat en mocht Ruben zich gaan bewijzen met de challenge ‘adem inhouden’. Helaas redde hij het niet tegen Eric, ging het punt weer naar het LIF en was het shotje voor ons. Eric mocht draaien en trok het kaartje ‘dropveter race’. Geen ‘lady en de vagebond’ taferelen dit keer, maar wel een supersnelle actie van Eric en alweer een shotje voor ons. De wanhoop

bijna nabij kwam er toch weer enige hoop nadat Anouschka het liet afweten tijdens de beauty merken challenge, drie punten er bij voor ons! Volgende challenge: ‘Zipke/boy’. Beide commissies konden het onderscheid tussen links (Zipke) en rechts (boy) goed blijven volhouden, maar na een lange strijd begaf een van ons het en won het LIF alweer.

Tijd voor Myrthe om onze eer te gaan redden met een spelletje ‘maak de lyric af ’. Verder dan ‘Drop it like it’s hot’ kwam Myrthe helaas niet, maar werden we gered van verdere vernedering door Danja die de straaltaal van Ali B niet kende en het liet afweten na de woorden ‘leipe mocro flavour’. Geen punten dus, maar wel een adtje solidair. Danja was aan de

Pharmaciae Sacrum


beurt en mocht met behulp van een teug adem per keer en een ballon de challenge ‘langste adem’ gaan spelen. Myrthe klaarde dit klusje binnen negen seconden, waar Danja drie keer zoveel tijd voor nodig had. Sterretje voor het Foliolum!Anouschka mocht vervolgens de strijd aan gaan met Marjolein door middel van een potje ‘thumbwar’. De sterke, linkse duim van Anouschka won helaas het gevecht van Marjolein.

Weer geen punten voor ons. Annelies trok het kaartje ‘snake eyes’, maar werd gered van de eenzaamheid door Anne die het verbodskaartje ‘geen ja/nee’ trok. Geen goede zet voor ons, want meteen nadat het kaartje ‘Biermerken’ werd omgedraaid en Niels vroeg of we linksom zouden gaan, antwoordde Myrthe dit met een ja. Vervolgens vonden de rest van de dames van het Foliolum het nodig om nog een aantal keer volmondig ja en nee te roepen, wat ons weer een aantal strafshotjes opleverden. Myrthe mistte de Romana move, de woorden ja en nee werden weer enkele keren genoemd, de punten bleven uit voor ons, in tegenstelling tot het aantal shotjes.

Na een kort rustmomentje mocht Ruben gaan ‘zappen naar de neger’ en kwam deze helaas ook vrij snel tegen, weer een punt voor het LIF. Eric verloste ons van het kwaad door het kaartje ‘quizmaster’ om te draaien waardoor het verbod op ja/nee verviel. Eric werd genegeerd en Rick begon aan de beruchte tongbreker. ‘Fritsie mixte zijn whiskey met een whiskey mixer’. Goed te doen, maar helaas vond Myrthe dat Fritsie zijn whiskey toch echt met een wixie mixer mixte. Daar gingen de punten weer. Het lot besloot dat Hedy het kaartje ‘ventje sjouwen’ trok. Ideaal voor Rick, aangezien Hedy op hakken

moest rennen met Anne op haar rug. Gemakkelijke winst dus voor Rick en Myrthe, weer drie punten terug gesprokkeld. Myrthe vond het surprise adtje ineens een stuk minder erg om te drinken. Helaas werden Niels en Marjolein iets minder oplettend, waardoor Eric de kans kreeg om zijn vragen beantwoord te krijgen, zonder enige moeite. Daar gingen we weer.

Danja kreeg de opdracht om een willekeurige zin uit een boek door te fluisteren. Dit ging goed totdat Eric aan de beurt was. Nog teveel bezig met zijn vragen bakte hij niets meer van de opdracht en kwam er een totaal andere zin uit, mooi! Myrthe mocht hetzelfde doen, maar met een andere zin, en dat ging een stuk beter. Nog steeds niet perfect, maar toch echt veel meer woorden goed, dus reden genoeg om er met de punten vandoor te gaan. Eric was nog steeds in topvorm en maakte daar goed gebruik van bij Rick, die zonder het door te hebben weer mooi zijn vraag beantwoorde.

Zoals altijd, komt er aan alles een eind, zo ook aan de kaartjes met opdrachten. Spannend moment, de sterren werden geteld, speciaal voor Hedy op de ZigZag manier.


We begonnen goed, het LIF maakte het spannend, de spanning nam af, het LIF overtrof ons: 11 voor de Redactiecommissie, 21 voor het LIF.

Helaas, na een mooie overwinning vorige keer, moesten we nu toegeven aan de ijzersterke kwaliteiten van het LIF. Natuurlijk werd de avond sportief afgesloten, een adtje solidair en een mooie groepsfoto. We feliciteerden het LIF en gingen met opgeheven hoofden richting huis.

Deze keer verloren we, volgende keer dus weer hard knokken om met de winst er vandoor te gaan!


Pharmaciae Sacrum Slotpagina

Weet jij zeker dat je deze editie goed hebt gelezen? Check het met deze puzzel! Stuur jouw antwoord op naar [email protected] en wie weet ga jij er vandoor met een

overheerlijke prijs!

1. Wie danste de chernobyl en bakte pizza’s op het nummer ‘Eye of the tiger’?2. Wat was de sport die professor Poelstra beoefende in zijn studententijd?3. Hoe wordt een openbare apotheek in Thailand genoemd ? (Engels)4. Volgens professor Frijlink daalt de kwaliteit van het academisch onderwijs sneller dan de waarde van welke dollar?5. Patiënten worden gebeld vanuit Roden voor het op orde brengen van hun…?6. Welk vak werd er in periode IIb geëvalueerd? 7. Wat is gerelateerd aan het optreden van neuraalbuisdefecten?8. Hoe wordt de hoogst te ontvangen subsidie binnen het onderzoek genoemd?9. Voor wat werd Tim Zaagman gevraag om ZZP-basis werk te doen?10. Voor welk goede doel heeft het LIF geld binnen gehaald bij de door hun georganiseerde veiling?11. Waaruit is DNA opgebouwd?12. Wat is het onderwerp van deze tweede editie?13. Uit teksten van wat voor een heavy metal band doen sommige mensen hun inspiratie op voor het houden van speeches?14. Je hebt genotypen en…?15. Waar staat de eerste P in de afkorting ZPP voor?16. Hoe heet de praeses van de EJC Ursus Venator?

1.2.

3.

1.

16.15.

14.13.

12.11.

10.9.

8.7.

6.5.

4.

Volgende keer in het Foliolum:

Het Perfecte

Lichaam

Dies Thema Editie

helpt u van harte

Mediq Apotheek, de landelijke apotheekformule van

Mediq NV, stelt de kwaliteit van de zorg centraal. Nu, en in

de toekomst. Dat dit succes heeft, bewijst onze snelle groei.

Zoek jij een professionele én persoonlijke uitdaging?

Groei dan met ons mee!

Interesse? Neem contact op met de vacaturebank (030 - 282 14 90)of stuur een mail naar [email protected]

www.mediq-apotheek.nl

Kom werken bij

Mediq Apotheek!

December 2012

Documents

Transcript of December 2012