De Zwarte Hond - Voorland Hinterland deel 1

84
Voorland Hinterland versie februari 2012 Grenzeloze perspectieven voor de Euregio’s Eems-Dollard, Maas-Rijn en Scheldemond Deel I: Quickscan regio’s en hypothese ontwerpend onderzoek Amsterdam Londen Maastricht Aken Luik Groningen Emden Middelburg Brugge Gent Luxemburg Geneve Parijs Brussel Berlijn Kopenhagen SCHELDEMOND MAAS-RIJN EEMS DOLLARD

description

Stedenbouwkundig onderzoek

Transcript of De Zwarte Hond - Voorland Hinterland deel 1

  • 4Voorland Hinterland

    versie februari 2012

    Grenzeloze perspectieven voor de Euregios Eems-Dollard, Maas-Rijn en Scheldemond

    Deel I: Quickscan regios en hypothese ontwerpend onderzoek

    Amsterdam

    Londen

    Maastricht

    Aken

    Luik

    Groningen

    Emden

    Middelburg

    Brugge

    Gent

    Luxemburg

    Bratislava

    Geneve

    Parijs

    Brussel

    Berlijn

    Kopenhagen

    Praag

    Wenen

    SCHELDEMOND

    MAAS-RIJN

    EEMS DOLLARD

    Het buurtschap groeit organische ontwikkeling van een nieuw zeer duurzaam buurtschap in Midden-Drenthe

    Dennis Moet | GIDZ en Remco Rolvink voeren, in opdracht van de gemeente Midden-Drenthe, een verkennend onderzoek uit naar de mogelijkheden om stap voor stap ten oosten van Beilen een nieuw in brede zin zeer duurzaam buurtschap te ontwikkelen. De menselijke maat en sociale aspecten zijn daarbij de maat der dingen. Het onderzoek heeft een participatief karakter. Bovenstaand geeft een overzicht van de twee hoofdfasen (eerst dromen, dan landen), stappen en deelproducten van het onderzoek. Het resulteert zomer 2012 in een inspiratieatlas met routebeschrijving voor het vervolg van het planproces.

  • 2

  • 3VoorwoordIn de discussie over de toekomstige inrichting van Nederland is er een duidelijke focus op de Randstad en haar directe ommeland. Deze keuze is te waarderen, maar de ambities van West-Nederland dicteren ook de economische en ruimtelijke opgaven in de rest van het land. Wij denken dat met een ontwerpend onderzoek naar de mogelijkheden van verschillende grensregios een nieuwe input kan worden gegeven aan het debat over de inrichting van Nederland.

    De specifieke kenmerken en soms wonderlijke eigenaardigheden hebben een grote invloed op het leven en handelen in een bepaalde streek. Door drie Euregios individueel te onderzoek worden de kwaliteiten en problemen van de regios afzonderlijk duidelijk. Maar door de regios ook met elkaar te vergelijken worden de mogelijke kansen en oplossingen per regio in een bredere context geplaatst. Tevens wordt duidelijk hoe universeel regionalisme is. Het territoriaal kapitaal is van cruciaal belang voor alle Euregios. De toekomst van grensregios ligt niet in het eindeloos beconcurreren van elkaar. Gezocht moet worden naar complementaire scenarios. Terwijl op de schaal van Europa en Nederland men op zoek is naar een overkoepelende identiteit liggen op het schaalniveau lager genoeg ruimte voor een specifieke ontwikkeling.

    Deze quickscan is een eerste opzet voor een ontwerpend onderzoek naar economisch-ruimtelijk kansen van de Euregios. Met ontwerpoplossingen voor verschillende economische, sociale, cul-turele en ruimtelijke vraagstukken wordt met het onderzoek Voorland Hinterland kennis gege-nereerd over de Euregios. Het doel is grote en kleine ruimtelijke opgaven op aansprekende wijze op de kaart te zetten en kan het debat over de Euregios een inhoudelijke input geven. Wij hopen met genteresseerde partners dit onderzoek te kunnen uitvoeren en te komen tot een aantal uitdagende ruimtelijke opgaven en ontwerpvisies die complementair zijn. Met een ontwerpend onderzoek naar territoriale cohesie voor de Euregios wordt het achterland het nieuwe voorland.

    Op eigen initiatief zijn wij, Jeroen de Willigen (De Zwarte Hond), Marty van de Klundert (Spacevalue) en Dennis Moet (GIDZ), vorig jaar reeds gestart met onderzoek Voorland Hinterland. Fase I: Quickscan regios en hypothese ontwerpend onderzoek hebben wij afgerond. Met dit onderzoeksvoorstel willen wij onze studie vervolgen met regionale sleutelfactoren. Het doel is onze kennis en bevindingen te delen en uit te diepen met regionale bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Het resultaat leidt tot ruimtelijke randvoorwaarden ter versterking van de ontwikkeling van een regionale economie. Voor de tweede fase van het onderzoek willen wij graag een subsidieaanvraag indienen.

    Jeroen de Willigen (De Zwarte Hond), Marty van de Klundert (Spacevalue), Dennis Moet (GIDZ)

  • 4

  • 5InhoudInleiding

    Vergelijkende analyse drie Euregios KerndataHistorieDichtheidMorfologieLandschapRuimtegebruikBereikbaarheidNetwerkEconomieToerismeSportSterren

    Ruimtelijk-economisch perspectief drie EuregiosEems-DollardMaas-RijnScheldemond

    Agenda

    7

    11121418202426303236404246

    49516171

    81

  • 6

  • 7InleidingDe kustlijn van de Noordzee is een duidelijke natuurlijke grens die al eeuwenlang een herkenbare contour geeft aan Nederland. Via de wereldzeen heeft Nederland haar grenzen verkend en al vroeg handel gedreven met een aantal exotische gebieden. Zo proactief als Nederland te werk is gegaan over zee, zo inactief heeft Nederland haar overige landgrenzen in het verleden onderhouden. De zuidelijke en oostelijke grens van Nederland kennen een wispelturige geschiedenis. Als zeenatie is het eeuwenlang een doel geweest om land in te pikken of te bezetten in gebieden die ver weg lagen. Nabij gelegen gebieden actief bemachtigen of verdedigen is alleen gebeurd als het echt noodzakelijk was. En waarom een oorlog voeren vanwege een gebied als land zelf kan worden gemaakt? Bij voorkeur werd land overmeesterd op het water. Niet legers, maar ingenieurs hebben voor een groot deel het huidige Nederlandse grondgebied veroverd.

    Van oudsher ligt het economische zwaartepunt dus in het westen van Nederland, aan de Noordzee. Maar de Randstad is geen ruimtelijk gentegreerde metropool, het is een uitdijend ruimtelijk netwerk tot ver in Brabant en Gelderland. Inmiddels is een woon-werkgebied te benoemen in het ommeland dat een duidelijke relatie heeft met de Randstad. De Brabanste Stedenrij, het Knooppunt Arnhem-Nijmegen, de Vallei Ede-Waginingen, de Stadsdriehoek Apeldoorn-Deventer-Zutphen en Netwerkstad Zwolle Kampen vormen het achterland van de Randstad. Door een functionele constructie van stedelijke regios, infrastructuur en landelijke gebieden met grenzen die afhangen van een bepaald (economisch) thema wordt een steeds groter gebied onderdeel van Randstad. De stedelijke agglomeraties in de regios hebben maximaal profijt van deze ontwikkelingen, zij zijn de laatste decennia economisch gegroeid en hebben tegelijk hun regionale betekenis kunnen versterken.

    Het gevaar is dat het noordoosten, zuidoosten en zuidwesten restgebieden worden in Nederland. Het achterland van het achterland. Ver van het dynamische deel van Nederland, dichtbij de rest van Europa. Dit klinkt interessant, maar kan ook een onduidelijke en kwetsbare positie voor een regio zijn. De Randstad met haar ommeland heeft niet zoveel interesse eigenaar te worden van de problemen van deze grensregios. Fenomenen als bijvoorbeeld vergrijzing en bevolkingsdaling die deze regios medekenmerken moeten door de regios zelf worden opgelost. Het is voor grensregios niet de vraag of zij kunnen aansluiten bij de Randstad en haar achterland, maar eerder of ze meten aansluiten. Kunnen de grensregios niet beter de relatie met Duitsland en Belgi verdiepen en gaan uitwerken?

    De grensregios moeten zelf kansen creren en met nieuwe economische en ruimtelijke coalities dienen deze kansen te worden benut. Om vitale ontwikkelingen mogelijk te maken moet het denken in termen van vaste grenzen van eigen gemeente, provincie of land veranderen. Deze quickscan

  • 8SCHELDEMOND

    Amsterdam

    Londen

    Maastricht

    Aken

    Luik

    Groningen

    Emden

    Middelburg

    Brugge

    Gent

    Luxemburg

    Bratislava

    Geneve

    Parijs

    Brussel

    Berlijn

    Kopenhagen

    Praag

    Wenen

    inventariseert drie Nederlandse grensregios en speurt naar kansen op Europees niveau. De gekozen Eems-Dollard, Maas-Rijn en Scheldemond zijn alle gedefinieerd als Euregio. Op economisch gebied hebben zij alle drie min of meer een samenwerkingsverband, maar alle drie de regios hebben verschillende relaties met Duitsland en Belgi. Op basis van hun ligging aan de uiterste grenzen van Nederland wordt het vergelijken van deze regios een interessante exercitie.

    In het eerste deel van deze publicatie worden voor elke regio cijfers, morfologie en ontstaansgeschiedenis in kaart gebracht om de internationale overeenkomsten, verschillen en kansen voor ontwikkelingen te vinden. Door goed te kijken naar ondergrond, netwerken, cultuur, sociaal maatschappelijke fenomenen en bestaande bedrijvigheid worden de eigenschappen zichtbaar die de ontwikkelingen van de regio kunnen aandrijven. In het tweede deel wordt gezocht naar een mogelijke toekomstige transformatie van een regio. Het voorgestelde ruimtelijkeconomisch perspectief per regio is gebaseerd op de analyse van het eerste deel. De specifieke ruimtelijke kwaliteiten worden gecombineerd met de economische kansen. Per regio is een specifieke thema uitgewerkt.

  • 9SCHELDEMOND

    Amsterdam

    Londen

    Maastricht

    Aken

    Luik

    Groningen

    Emden

    Middelburg

    Brugge

    Gent

    Luxemburg

    Bratislava

    Geneve

    Parijs

    Brussel

    Berlijn

    Kopenhagen

    Praag

    Wenen

    MAAS-RIJN

    EEMS DOLLARD

  • 10

  • 11

    Vergelijkende analyse drie EuregiosAan de hand van kaartmateriaal, feiten en cijfers is een eerste analyse van de regios gemaakt. Door de regios per thema naast elkaar te zetten en met elkaar te vergelijken worden interessante overeenkomsten en verschillen zichtbaar. Dit geeft interessante inzichten en helpt bij het duiden van de specifieke kwaliteiten en kenmerken van iedere regio. De gegevens van de vergelijkende analyse worden als input gebruikt om de regios te typeren en regiospecifieke ruimtelijk-economische perspectieven te maken.

    Voor de analyse is veel gebruik gemaakt van de statistische informatie die verkrijgbaar is via Eurostat. Deze statistieken zijn beschikbaar in NUTS 2 of NUTS 3 regios. De nomenclatuur van territoriale eenheden voor de statistiek is een samenhangend systeem voor de indeling van het grondgebied van de Europese Unie met het oog op de opstelling van regionale statistieken. De NUTS 2 gebieden zijn gelijk aan de Nederlandse en Belgische provincies en aan de Duitse Regierunsbezierke. De NUTS 3 regios zijn kleinere eenheden en zijn gelijk aan de Nederlandse COROP regios, de Belgische Arrondissementen en de Duitse Kreise. Wanneer data voor alle regios beschikbaar was in NUTS 3 gebieden is deze eenheid gebruikt. Dit was echter alleen het geval bij de bevolkingsaantallen. Voor de overige analyses zijn de NUTS 2 gebieden gebruikt. De NUTS 2 regios zijn in een aantal gevallen echter groter dan de grens van de Euregios. Dit is het geval bij Weser-Ems (Eems-Dollard), Keulen (Maas-Rijn) en Nederlands Limburg (Maas-Rijn).

  • 12

    Kerndata

    De grootste van de drie regios is Eems-Dollard, bijna drie-kwart van deze regio bestaat uit Duits grondgebied. In oppervlak is de Eems-Dollard ruim twee keer zo groot als Scheldemond. Het aantal inwoners van Eems-Dollard is in vergelijking met de andere twee regios echter het laagst.De Maas-Rijn regio is de enige van de onderzochte Euregios die uit drie verschillende landen bestaat: 2/3 van de totale regio ligt in Belgie, bijna 1/3 is Duits, en slechts 8% wordt gevormd door Nederlands Zuid- en Midden-Limburg. De Maas-Rijn regio heeft het hoogste inwoneraantal en het hoogste BNP. Vergeleken met de andere twee regios is het BNP per persoon in deze regio echter het laagst, vooral in het Belgische deel. De Scheldemond regio is de kleinste van de drie. De regio bestaat voor ruim driekwart uit Belgisch grondgebied. 87% van de bevolking in Scheldemond woont in Belgie.

    Bron bevolking: Eurostat 2009

    Bron BNP: Eurostat 2008 in NUTS 2 regios

    LK Aachen

    K Aachen

    LK Dren

    LK Euskirchen

    Huy

    Liege

    Verviers

    Waremme

    d'Hasselt

    Maaseik

    Tongres

    Midden-Limburg

    LK Heinsberg

    Zuid-Limburg

    Overig-Zeeland

    Zeeuwsch-Vlaanderen

    Sint-Niklaas

    Oudenaarde

    Gent

    Eeklo

    Aalst

    Dendermonde

    Brugge

    Oostende

    Veurne

    Diksmuide

    Ieper

    Kortrijk

    Roeselare

    Tielt

    LK Emsland

    LK Leer

    Oost-Groningen

    Noord-Drenthe

    Zuidoost-Drenthe

    Zuidwest-Drenthe

    Overig Groningen

    Delfzijl en omgeving

    K Emden

    LK Aurich

    LK Cloppenburg

    LK Ammerland

    LK Friesland

    LK Wittmund

    48

    52

    4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)

    3.800 (WESER-EMS)

    3.200 (LIMBURG NL)

    3.000 (KOLN)

    2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)

    41 59

    13

    87

    47

    21

    32

    22

    16 62

    8515

    3.300(ZEELAND)

    2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)

    6139 3257 3268

    11

    %%%

    Bevolking

    BNP in NUTS 2

    BNP/persoon in NUTS 2

    Eems-Dollard

    2.210.000

    110.261 miljoen

    3.950

    miljoen/persoon

    Oppervlak

    NUTS 3 regios

    14.500 km2

  • 13

    110.261 miljoen

    3.950

    miljoen/persoon

    LK Aachen

    K Aachen

    LK Dren

    LK Euskirchen

    Huy

    Liege

    Verviers

    Waremme

    d'Hasselt

    Maaseik

    Tongres

    Midden-Limburg

    LK Heinsberg

    Zuid-Limburg

    Overig-Zeeland

    Zeeuwsch-Vlaanderen

    Sint-Niklaas

    Oudenaarde

    Gent

    Eeklo

    Aalst

    Dendermonde

    Brugge

    Oostende

    Veurne

    Diksmuide

    Ieper

    Kortrijk

    Roeselare

    Tielt

    LK Emsland

    LK Leer

    Oost-Groningen

    Noord-Drenthe

    Zuidoost-Drenthe

    Zuidwest-Drenthe

    Overig Groningen

    Delfzijl en omgeving

    K Emden

    LK Aurich

    LK Cloppenburg

    LK Ammerland

    LK Friesland

    LK Wittmund

    48

    52

    4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)

    3.800 (WESER-EMS)

    3.200 (LIMBURG NL)

    3.000 (KOLN)

    2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)

    41 59

    13

    87

    47

    21

    32

    22

    16 62

    8515

    3.300(ZEELAND)

    2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)

    6139 3257 3268

    11

    %%%

    LK Aachen

    K Aachen

    LK Dren

    LK Euskirchen

    Huy

    Liege

    Verviers

    Waremme

    d'Hasselt

    Maaseik

    Tongres

    Midden-Limburg

    LK Heinsberg

    Zuid-Limburg

    Overig-Zeeland

    Zeeuwsch-Vlaanderen

    Sint-Niklaas

    Oudenaarde

    Gent

    Eeklo

    Aalst

    Dendermonde

    Brugge

    Oostende

    Veurne

    Diksmuide

    Ieper

    Kortrijk

    Roeselare

    Tielt

    LK Emsland

    LK Leer

    Oost-Groningen

    Noord-Drenthe

    Zuidoost-Drenthe

    Zuidwest-Drenthe

    Overig Groningen

    Delfzijl en omgeving

    K Emden

    LK Aurich

    LK Cloppenburg

    LK Ammerland

    LK Friesland

    LK Wittmund

    48

    52

    4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)

    3.800 (WESER-EMS)

    3.200 (LIMBURG NL)

    3.000 (KOLN)

    2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)

    41 59

    13

    87

    47

    21

    32

    22

    16 62

    8515

    3.300(ZEELAND)

    2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)

    6139 3257 3268

    11

    %%%

    Maas-Rijn Scheldemond

    4.020.000 2.950.000

    2.917

    miljoen/persoon

    3,125

    miljoen/persoon

    216.892 miljoen 88.585 miljoen

    11.000 km2 9.000 km2

  • 14

    Eems-Dollard

    1815-1830

    Historie

    Bron historische kaarten: De Bosatlas van de geschiedenis

    van Nederland, 2011

    1810-1813

    1780

    1555

    1350

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    Dialecten

    Terugkijkend in de historie hebben de regios een bewogen geschiedenis gekend waarin de landsgrens lang niet altijd binnen de regio lag. Rondom 1350 was een groot deel van Eems-Dollard onderdeel van de Friese Landen, behorend bij het Duitse Rijk. De Friese Landen liepen van het huidige westen van Friesland tot aan de rivier de Weser in het huidige Duitsland. Vanaf 1555 is er echter al een grens zichtbaar tussen het huidige Nederland en Duitsland. Toch heeft hun sterke gezamenlijke geschiedenis ervoor gezorgd dat er in een klein deel van Duitsland nog steeds Fries gesproken wordt. Daarnaast zijn de dialecten allemaal onderdeel van het Nedersaksisch.Maas-Rijn heeft lange tijd bestaan uit verschillende landen en kleine hertogdommen. Vanaf 1815 is er een duidelijke Nederlands-Duitse grens te trekken en in 1839 erkent Nederland vervolgens de onafhankelijkheid van Belgi. De Scheldemond regio is tot aan dit moment voornamelijk n land geweest, bestaande uit verschillende gewesten. Niet voor niets wordt hier overal dialecten afkomstig uit het Nederfrankisch gesproken gesproken.

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    Frans landsgebied

    Duits landsgebied

    Spaanse Nederlanden

    Duits landsgebied

    Oostenrijkse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Duits landsgebied

    Frans landsgebied

    Koninkrijk der Nederlanden

    Duits landsgebied

    Nedersaksisch

  • 15

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    Nederfrankisch - Mittelfrankisch - Frans

    Maas-Rijn Scheldemond

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    1350

    1555

    1780

    1810

    1830Nederfrankisch

    Mittelfrankisch

    Frans

    Waals

    Ripuarisch

    Limburgs

    Zeeuws

    Oost-Vlaams

    West-Vlaams

    Drents

    Gronings

    Oost-Fries

    Westfaals

    Noord- Nedersaksisch

    Fries

    Nedersaksisch

    Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied

    Duits landsgebied

    Oosterijkse nederlanden

    Spaanse Nederlanden

    Nederlandse republiek

    Koninkrijk der Nederlanden

    Drents

    Gronings

    Noord-Nedersaksisch

    Oost-Fries

    Westfaals

    Fries

    Ripuarisch

    Waals

    Limburgs

    Zeeuws

    West-Vlaams

    Oost-Vlaams

    Nederfrankisch

  • 16

    Grote kerk Emden

    Martinitoren Groningen

    Grote kerk Emmen

    Eems-Dollard

  • 17

    Sint Pauluskathedraal Luik Lange jan Middelburg

    Basiliek Sint Servaas Maastricht St Salvatorkathedraal Brugge

    Dom Aken Sint Niklaaskerk Gent

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 18

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    154

    Dichtheid

    Dichtheid (personen/km2)

    Dichtheid (m2/persoon)

    6.511

    De gebieden van de Eems-Dollard behoren tot de meest dunbevolkte regios van Nederland en Duitsland. De gemiddelde dichtheid in Eems-Dollard is slechts 164 personen per km2. De grootste concentratie mensen in deze regio is te vinden in het Duitse Emden.Maas-Rijn is van de 3 regios het dichtstbevolkt. Bijna 1/3 van het totaal aantal mensen in Maas-Rijn woont in het Nederlandse Zuid-Limburg en het Belgische Liege. Deze gebieden hebben een dichtheid van respectievelijk 566 en 741 personen per km2.In Scheldemond is het verschil tussen de twee landen opvallend: het Nederlandse deel is dun bevolkt, terwijl het Belgische deel veel dichter bevolkt is, met name de arrondissmenten Dendermonde, Aalst en Kortrijk.

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    Dichtheid in NUTS 3

    Bron: Eurostat 2009-2010

    Eems-Dollard

    Dichtheid (personen/km2)

    600 - 750

    551 - 600

    501 - 550

    451 - 500

    401 - 450

    351 - 400

    301 - 350

    251 - 300

    201 - 250

    151 - 200

    101 - 150

    51 - 100

  • 19

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    365 326

    2.743 3.064

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378

    188

    131

    130

    420

    301

    685

    365

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 20

    Morfologie

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS bebouwd gebied

    gemeente met > 100.000 inwoners

    gemeente met 30.000 - 100.000 inwoners

    gemeente met 17.500 - 30.000 inwoners

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS

    De ruimtelijke verschijningsvorm van de drie regios verschilt sterk. Eems-Dollard bestaat voornamelijk uit kleine dorpen en gemeenschappen in een weids landschap. In de morfologie is er geen onderscheid of grens zichtbaar tussen het Duitse en het Nederlandse deel.In Maas-Rijn liggen drie middelgrote steden, Maastricht, Aken en Luik, elk in een ander land. Tussen deze steden bevindt zich een dicht, fijnmazig netwerk van kleinere steden en dorpen.Ook de Scheldemond regio kent een fijnmazig verspreid stedelijk netwerk, maar dit geldt vooral voor het Belgische deel. Opvallend in deze regio is dat de grens tussen Nederland en Belgie hier duidelijk zichtbaar is: het Nederlandse deel bestaat uit compacte kleine kernen in het landschap.

    Eems-Dollard

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS

  • 21

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS

    GENT

    BRUGGE

    ROESELARE

    KORTRIJKEMENEN

    WAREGEM

    VLISSINGEN

    MIDDELBURG

    GERAARDSBERGEN

    NINOVE

    AALST

    SINT-NIKLAS

    LOKEREN

    DENDERMONDE

    IEPER

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    POPERINGE

    OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM

    DEINZETIELT

    OOSTKAMP

    TORHOUT

    BLANKENBERGE

    MAASTRICHT

    LIEGE

    AACHEN

    HERSTAL

    VERVIERS

    MAASMECHELENGENK

    BERINGEN

    LOMMEL

    HEUSDEN-ZOLDER

    ROERMOND

    ECHT-SUSTEREN

    SITTARD-GELEEN

    HEINSBERG ERKELENZ

    HUCKELHOVEN

    JULICH

    DUREN

    EUSKIRCHEN

    HEERLEN

    KERKADE

    STOLBERG

    ESCHWEILERWURSELEN

    ALSDORFHERZOGENRATH

    SERAING

    SINT-TRUIDEN

    HASSELT

    EUPEN

    HUY

    BAD MUNSTEREIFEL

    MECHERNICH

    BRUNSSUM

    GEILENKIRCHEN

    UBACH-PALENBERG

    DILSEN

    ZULPICH

    HOUDHALEN-HELCHTEREN

    LANAKEN

    DIEPENBEEK

    BILZEN

    TONGEREN

    GRONINGEN

    EMMEN

    HOOGEZAND-SAPPEMEER

    ASSEN

    LINGEN

    MEPPEN

    HARENCLOPPENBURG

    LEER

    EMDEN

    AURICH

    PAPENBURG

    HOOGEVEEN

    COEVORDEN

    MEPPEL

    WINSCHOTEN

    WITTMUND

    SCHORTENS

    WESTERSTEDE

    BAD ZWISCHENAHN

    FRIESOYTHE

    NORDEN

    VEENDAM

    STADSKANAAL

    DELFIJL

    OUPEYE

    ZONHOVEN

    MAASEIK

    CHAUDFONTAINE

    FLEMALESAINT-NICOLAS

    GRACE-HOLLOGNEANS

    KREUZAU

    MIDDELKERKE

    VEURNE

    DIKSMUIDE

    KOKSIJDE

    BREDENE

    AALTER

    GOES

    EEKLOMALDEGEM

    TERNEUZEN

    EVERGEM

    LOCHRISTI

    MARELBEKE

    LEDE

    TEMSE

    ZELE

    RONSE

    Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants

    CITIES AND TOWNS

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 22

    Eems-Dollard

  • 23

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 24

    Landschap

    bebouwd gebied

    akkerland

    bos

    struikgewas

    grasland

    kaal land

    water / wetland

    Het landschap in Eems-Dollard is plat, wijds en open. Bebouwing is vooral geconcentreerd binnen de dorpen en kleine steden. De eilanden in de Noordzee, het wad, de polders en zandgronden, maken samen een divers en karakteristiek landschap.In Maas-Rijn is het landschap heuvelachtig en veel meer gesloten. Het netwerk van steden en dorpen wordt afgewisseld met bosgebieden en kleinschalige gras- en akkerlanden. In Scheldemond wisselen open landschappen en bebouwd gebied zich af op een veel kleinere schaal als in Eems-Dollard. De rivier de Schelde stroomt dwars door de regio. De Scheldemonding, waar de regio haar naam aan ontleent, kan worden gezien als het gebied van noordelijk Oost-Vlaanderen (Gent), de stad Antwerpen, de Oosterschelde en de havens van Terneuzen, Vlissingen, Zeebrugge en Oostende.

    Bron kaart: Corine land cover 2006

    Bron data: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios

    Bodemkaart Corine, NUTS 2 regios

    Aandeel bodemgebruik per land

    Eems-Dollard

    Bodemgebruik

    25

    1

    1

    36

    75

    82

    75

    64

    62

    25

    38

    18

    30

    29

    20

    50

    42

    7

    51

    1

    49

    10

    1

    2

    49

    22

    41

    56

    19

    29

    71

    81

    87

    84

    65

    35 44

    16

    13 1

    % % %

    30

    24

    13 2 1

    1

    29

    34

    42

    13 4 2

    1 4

    34

    40

    5 3 1

    1

    16

    totaal8100km

    2totaal

    15959km2

    totaal20091km

    2

    EEMS D

    OLLA

    RD R

    EGIO

    NEDE

    RLAN

    D

    DUITS

    LAND

    MAAS

    -RIJN

    REG

    Io

    BE

    LGIE

    NE

    DERL

    AND

    DU

    ITSLA

    ND

    SCHELDEM

    OND

    BELG

    IE

    NEDE

    RLAN

    D

  • 25

    25

    1

    1

    36

    75

    82

    75

    64

    62

    25

    38

    18

    30

    29

    20

    50

    42

    7

    51

    1

    49

    10

    1

    2

    49

    22

    41

    56

    19

    29

    71

    81

    87

    84

    65

    35 44

    16 13 1

    % % %

    30

    24

    13 2 1

    1

    29

    34

    42

    13 4 2

    1 4

    34

    40

    5 3 1

    1

    16

    totaal8100km

    2totaal

    15959km2

    totaal20091km

    2

    EEMS D

    OLLA

    RD R

    EGIO

    NEDE

    RLAN

    D

    DUITS

    LAND

    MAAS

    -RIJN

    REG

    Io

    BE

    LGIE

    NE

    DERL

    AND

    DU

    ITSLA

    ND

    SCHELDEM

    OND

    BELG

    IE

    NEDE

    RLAN

    D

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 26

    Ruimtegebruik

    Kenmerkend voor elk van de regios is dat zij alle drie een aanzienlijk oppervlak aan agrarisch gebied hebben. Vooral Eems-Dollard en de Scheldemond regio hebben een groot aandeel: ruim 2/3 van deze regios bestaat uit agrarisch gebied. De Scheldemond regio heeft daarnaast ook het grootste aandeel aan industrie van de drie regios.In Maas-Rijn is het ruimtegebruik duidelijk anders dan in Scheldemond en Eems-Dollard. Maas-Rijn heeft een groot aandeel industrie en in vergelijking met de andere 2 regios heeft Maas-Rijn het grootste aandeel bos en voorzieningen & woongebieden.

    11%

    70%

    10%

    4%

    5%

    22%

    48%

    16%

    4%

    10%

    17%

    67%

    2%

    3%

    11%

    (zware) industrie

    bossen

    agrarisch

    woongebieden en voorzieningen

    overig

    services and residential

    no visible use

    agriculture

    foresty

    heavy environment

    Bron: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios

    Aandeel ruimtegebruik per land

    NL DE

    Ruimtegebruik regio

    Eems-Dollard

    Ruimtegebruik

  • 27

    11%

    70%

    10%

    4%

    5%

    22%

    48%

    16%

    4%

    10%

    17%

    67%

    2%

    3%

    11%

    11%

    70%

    10%

    4%

    5%

    22%

    48%

    16%

    4%

    10%

    17%

    67%

    2%

    3%

    11%

    NLBENLBE DE

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 28

    Eems-Dollard

  • 29

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 30

    Bereikbaarheid

    De internationale bereikbaarheid van de regios verschilt. In elk van de drie is een regionaal vliegveld gelegen. Het vliegveld Eelde, bij Groningen in Eems-Dollard is echter maar een klein vliegveld met een lijnvlucht naar Aberdeen en verder voornamelijk vakantievluchten. In 2010 maakten 153.637 passagiers gebruik van dit vliegveld. De Luchthaven Oostende-Brugge in de Scheldemond regio is een stuk groter. In 2010 werd 64.041 ton vracht vervoerd en 213.638 passagiers. In de Maas-Rijn regio liggen twee luchtvelden van formaat: het vliegveld van Liege, de grootste goederenluchthaven van Belgie met 482.142 ton vracht in 2009 en 356.782 passagiers, en Maastricht-Aachen airport, gelegen bij Maastricht (270.000 reizigers in 2010). Vanaf hier gaan lijnvluchten van Ryanair naar voornamelijk Zuid Europa, en van Germanwings naar Berlijn. Ook vertrekken er diverse vakantievluchten vanaf dit vliegveld. Daarnaast is Maas-Rijn met 2 stations aangetakt op het Europese hoge snelheidsnetwerk, waardoor Brussel, Parijs, Keulen en Frankfurt goed en snel te bereiken zijn.

    Tel Aviv

    Antalya

    Djerba

    Enfidha

    Pisa

    Alicante

    Girona

    Reus

    Alberdeen

    Lige

    Mlaga

    Faro

    Porto

    Las PalmasTenerife

    Ostende Maastricht

    Berlin

    Alberdeen

    Groningen

  • 31

    Tel Aviv

    Antalya

    Djerba

    Enfidha

    Pisa

    Alicante

    Girona

    Reus

    Alberdeen

    Lige

    Mlaga

    Faro

    Porto

    Las PalmasTenerife

    Ostende Maastricht

    Berlin

    Alberdeen

    Groningen

  • 32

    snelweg

    nationale weg

    vliegveld

    highspeed station

    intercity station

    highspeed spoorlijn

    intercity spoorlijn

    stoptrein spoorlijn

    vliegveld

    Rivieren en kanalen

    Ferry

    Haven

    A1 A29

    A31

    A31

    A28

    A31

    E22

    A28-E232

    A28-E232

    A28-E232

    A7-E22

    AMSTE

    RDAM

    A1

    A32

    A30-E30

    ESSEN

    BREMEN

    BREM

    EN

    OSNABRUCK

    ZWOLLE

    LEEUWARDEN

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    Ems

    Drenste Hoofdvaart

    Hoogeveense Vaart

    Knstenkanal

    Winschoterdiep

    Eemska

    naal

    Stadskanaal

    Hunze

    Reitdiep

    Van Starken borghkanaal

    Ems- Jade-Kanal

    Elisabeth Kanal

    Nordg

    eorgsf

    ehnk

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    Wegen

    A1 A29

    A31

    A31

    A28

    A31

    E22

    A28-E232

    A28-E232

    A28-E232

    A7-E22

    AMSTE

    RDAM

    A1

    A32

    A30-E30

    ESSEN

    BREMEN

    BREM

    EN

    OSNABRUCK

    ZWOLLE

    LEEUWARDEN

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    Spoorwegen

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    A1 A29

    A31

    A31

    A28

    A31

    E22

    A28-E232

    A28-E232

    A28-E232

    A7-E22

    AMSTE

    RDAM

    A1

    A32

    A30-E30

    ESSEN

    BREMEN

    BREM

    EN

    OSNABRUCK

    ZWOLLE

    LEEUWARDEN

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    Waterwegen

    Netwerk

    A1 A29

    A31

    A31

    A28

    A31

    E22

    A28-E232

    A28-E232

    A28-E232

    A7-E22

    AMSTE

    RDAM

    A1

    A32

    A30-E30

    ESSEN

    BREMEN

    BREM

    EN

    OSNABRUCK

    ZWOLLE

    LEEUWARDEN

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    Ems

    Drenste Hoofdvaart

    Hoogeveense Vaart

    Knstenkanal

    Winschoterdiep

    Eemska

    naal

    Stadskanaal

    Hunze

    Reitdiep

    Van Starken borghkanaal

    Ems- Jade-Kanal

    Elisabeth Kanal

    Nordg

    eorgsf

    ehnk

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    Het netwerk van de regios verschilt sterk. De Maas-Rijn regio heeft een sterk wegennet met een hoge dichtheid aan internationale en nationale wegen. Ook is hier een vrij goed spoornetwerk aanwezig met verbindingen naar de verschillende landen en een hsl station in zowel Liege als Aachen. Het netwerk van Eems-Dollard is veel minder dicht, en er is slechts n kleine spoorverbinding tussen de twee landen. De regio is gelegen aan zee, wat voor de ontwikkeling van twee havens heeft gezorgd die van belang zijn voor de regio: de Eemshaven en de haven van Emden.Scheldemond is echter nog veel meer gericht op havens en goederen. De havens van Terneuzen, Vlissingen, Zeebrugge en Oostende zijn onderdeel van de gehele Rijn Schelde Delta, waar ook de havens van Antwerpen en Rotterdam onder vallen. Het netwerk van zowel wegen als spoor is in deze regio gericht op de verbindingen van de havens naar het achterland. De verbindingen zijn daarom voornamelijk west-oost gericht.

    Ems

    Drenste Hoofdvaart

    Hoogeveense Vaart

    Knstenkanal

    Winschoterdiep

    Eemska

    naal

    Stadskanaal

    Hunze

    Reitdiep

    Van Starken borghkanaal

    Ems- Jade-Kanal

    Elisabeth Kanal

    Nordg

    eorgsf

    ehnk

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    Ems

    Drenste Hoofdvaart

    Hoogeveense Vaart

    Knstenkanal

    Winschoterdiep

    Eemska

    naal

    Stadskanaal

    Hunze

    Reitdiep

    Van Starken borghkanaal

    Ems- Jade-Kanal

    Elisabeth Kanal

    Nordg

    eorgsf

    ehnk

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    EMDEN

    HARLINGEN

    HEEREN

    WEEN

    ZWOLLE

    ZWOLLE

    ALM

    ELO

    MNSTER

    OSN

    ABRUCK

    BREMEN

    NORHO

    RN

    FRSTENAU

    Assen

    Meppel

    Emden

    Leer

    Mepen

    Papenburg

    GRONINGEN

    EMMEN

    LINGEN

    Eems-Dollard

    Wegen

    Spoorwegen

    Waterwegen

  • 33

    A2

    A1-E29

    A73

    E313

    E40

    E42

    A2

    A4

    A4

    A46

    A61

    E42

    A61

    E25

    E40

    A4

    A61

    BRUSSEL

    CHARLEROI

    LEUVENE

    ANTWERPEN

    LUXEMBOURG

    KOBLENZ

    EINDHOVEN

    VENLOVENLO

    KLN

    KLN

    DSSELDORF

    LUDWIGSHAFEN

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    A10-E40

    E403

    A18-E40

    A19

    A11-E34

    A14-E17

    A 58

    A 58

    A 4

    A18-E40

    A14-E17

    A10-E40

    CALAIS

    TOURNAI

    BRUSSELS

    BRUSSELS

    ROTTERDAM

    PARIS

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    AALST

    SINT NIKLAS

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    HALLE

    ANTWERPEN

    DORDRECHT

    Goes

    Kruiningen-

    Yerseke

    Lichtervelde

    Waregem

    Moeskroen

    Menen

    Poperinge

    Tielt

    De Panne

    Veurne

    Zottegem

    GeraardsbergenRenaix

    BurstDenderleeuw

    Oudenaarde

    DeizeDePinte

    Lokeren

    Eeklo

    Zeebrugge

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    AALST

    KNOKKE-HEIST

    BRUGGE

    OOSTENDE

    MIDDELBURG

    ANTWERPEN

    BRUSSEL

    NAMUR

    KLN

    LEUVEN

    RHEINBACH

    ARLO

    N

    LUXEM

    BURG

    TURNHOUT

    MNCHEGLADACH

    Heerlen

    Duren

    Herzogenrath

    Geleen Ooost

    Weert

    Vis

    Tongeren

    Flmalle- Haute

    Borgworm

    Verviers

    Gouvy

    Rivage

    Welkenraedt

    Huy

    Genk

    Neerpelt

    Laden AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Zuid Beveland

    Ghent-Terneuzen

    Uitwaterinskanaal

    Schelde

    Escaut

    Ijzer

    Schelde

    Rupel

    Stalhille

    Schelde

    RAMSGATE UK

    ROSYTH UK

    HULL U

    K

    GENT

    OOSTENDE

    ZEEBRUGGE

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Maas

    Roer

    Roer

    Maas

    Albert

    Kanaal

    Willem

    svaartNederweert

    Wurm

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 34

    A31

    A7/E22

    Grensovergang E22

    Eems-Dollard

  • 35

    A3/E40 A58

    Grensovergang E25 Grensovergang N410

    A2/E25 A18

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 36

    Economie

    Bedrijven

    R&D centra

    Universiteiten

    Hogescholen

    Elk van de drie regios heeft haar eigen economische clusters. In Eems-Dollard zijn relatief weinig industriegebieden. De winning van grondstoffen en primaire energie met de daaraan gerelateerde Eems-Dollardijvigheid en R&D-centra speelt een grote rol in de economie van de regio. De Eems-Dollard telt slechts n universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen. Maas-Rijn heeft een veel grotere dichtheid aan industriegebieden. Er zijn een aantal grote bedrijven gevestigd die profiteren van de gunstige ligging van deze regio aan het Europese netwerk. Daarnaast zijn er vier universiteiten en 21 hogescholen in de regio gevestigd met een totaal van ruim 110.000 studenten. Opvallend is dat op de grootste universiteit, de RWTH Aachen, slechts vijf procent van de studenten afkomstig is uit de EU, terwijl de Universiteit van Maastricht bijna 14% Europese studenten kent. (Euregio Maas-Rijn in cijfers, 2007)De industriegebieden in de Scheldemond regio zijn voornamelijk geclusterd rondom de havens van Gent, Brugge en Vlissingen, waar een aantal belangrijke bedrijven voor de regio gevestigd zijn. Het grensoverschrijdende economisch cluster van biogebaseerde bedrijvigheid rondom de kanaalzone Gent-Terneuzen krijgt vorm onder de naam biobase Europe, en heeft de potentie en ambitie om uit te groeien tot een Europees topcluster met een wereldwijde uitstraling en aantrekkingskracht.

    Bedrijventerreinen

    Bron bedrijventerreinen: www.openstreetmap.org

    Bedrijventerreinen

    Eems-Dollard

    Groningen

    Emmen

  • 37

    ESTG

    Wirtschaft

    Maastricht

    Liege

    AachenBrugge

    Gent

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 38

    Eems-Dollard

  • 39

    Maas-Rijn Scheldemond

  • 40

    nationaal park

    UNESCO werelderfgoed

    museum

    klooster

    kasteel

    kerk

    Aantal nachten doorgebracht door

    inwoners en niet-inwoners (x1.000.000)

    1 - 3

    3 - 5

    5 - 7

    7 - 9

    9 - 11

    > 11

    Aantal bedplaatsen per km2

    4 bedden

    Toerisme

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Toeristische trekpleisters

    Accomodatie

    Elke regio heeft een aantal belangrijke toeristische trekpleisters, van nationale parken tot theaters en musea. Vooral in de Maas-Rijn regio en het Nederlandse deel van Eems-Dollard is een hoge dichtheid aan toeristische attracties te vinden. De grootste dichtheid aan overnachtingsplaatsen is te vinden in Drenthe, Nederlands Limburg en West-Vlaanderen.Naast de toeristische attracties, is ook het cultuurlandschap van de drie regios een bron van toerisme. In Eems-Dollard bieden het veenlandschap, de eilanden en de kust veel toeristische mogelijkheden. Het vlakke landschap maakt de regio ook zeer geschikt voor fietsers. Net als in Eems-Dollard heeft ook in Scheldemond de kust een grote aantrekkingskracht op toeristen. In Maas-Rijn bieden de glooiende landschappen van de Ardennen en de nationale parken allerlei mogelijkheden voor recreatie en toerisme.

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    Het Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini toren

    NP Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    NP Dwingelderveld

    NP Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlaanderen

    West-Vlaanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    Het Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini toren

    NP Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    NP Dwingelderveld

    NP Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlaanderen

    West-Vlaanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    attracties >100.000 bezoekers of > 1.000 zitplaatsen,

    nationale parken, UNESCO werelderfgoed

    Eems-Dollard

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Accomodatie

    Bron: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    Het Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini toren

    NP Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    NP Dwingelderveld

    NP Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlaanderen

    West-Vlaanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

  • 41

    klooster

    kasteel

    kerk

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    Het Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini toren

    NP Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    NP Dwingelderveld

    NP Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlaanderen

    West-Vlaanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    zoo / dierenpark

    recreatiepark

    vakantiecomplex

    thermen

    theater

    casino

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    Nationalpark Nie

    derschsisches W

    attenmeer

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    The Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini tower

    Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    Dwingelderveld

    Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlanderen

    West-Vlanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    Number of bed places / km2

    = 4 beds

    NP Eifel

    Brunssummerheide

    NP Hoge Kempen

    Gaiapark Kerkrade

    Dreilnderpunkt

    Glanerbrook Steinerbos

    NP De Meinweg

    Valkenburg

    Bonnefantenmuseum

    Snow ValleyPeer

    Thermes Spa

    Carolus thermen

    Aachener Dom

    Aquana Freizeitbad

    Winterspotzentrum/ sommerbobbahn

    Aachener tierpark

    Brckenkopfpark

    Rheinisches Freilichtmuseum

    Tropicbad

    Hallenbad Jahnstrabe

    Hengebach

    Wildgehege Hellenthal

    Landcommanderij Alden Biesen

    Stadttheater und Musikdirektion

    Hulleband Jlich

    Klassisches Casino

    Abtei Mariawald

    Palais Opra de Lige

    Theater aan het Vrijthof

    Bad Mnstereifel

    MAASTRICHT

    AACHEN

    LIGE

    HASSELT

    Bokrijk

    IEPER

    GENT

    KORTRIJKE

    OOSTENDE

    KNOKKE-HEIST

    MIDDELBURG

    BRUGGE

    Deltapark Neeltje Jans

    Het Zwin

    Bellewaerde Park

    Plopsaland De Panne

    Earth Explorer Boudewijn Seapark

    Het Museum voor Schone Kunsten

    The Gravensteen

    Concertgebouw Bruges

    Groeningemuseum Memling in Sint-Jan

    GRONINGEN

    EMMEN

    MEPPEN

    ASSEN

    PAPENBURG

    EMDEN

    LINGEN

    CLOPPENBURG

    LEER

    Martini toren

    NP Lauwersmeer

    Groninger Museum

    Kardinge

    Hunebedden

    Zeehondencrche

    Nienoord

    De Muzeval

    Drents Museum

    Holland Casino

    Noorder Dierenpark Aquarena

    Tropiqua

    Bad Hesselingen

    Drouwenerzand Speelstad Oranje

    Aqualaren

    Kunsthalle

    Het Boomkroonpad

    Parc Emslandermeer

    Herinneringscentrum Kamp Westerbork

    Gevangenismuseum Veenhuizen

    Martiniplaza

    Hunebedden

    Hunebedden

    Museumsdorf Cloppenburg

    Waddenzee

    NP Dwingelderveld

    NP Drentse AA

    Internationaal natuurpark Veenland

    Koln

    Liege

    Limburg (BE)

    Limburg (NL)

    Zeeland

    Oost-Vlaanderen

    West-Vlaanderen

    Weser-Ems

    Drenthe

    Groningen

    Nature / Natural park

    UNESCO world heritage

    Museum

    Monastery

    Castle

    Church

    Thermes

    Theatre

    Casino

    Zoo / Animal park

    Recreational park

    Vacation complex

    Megalithic tomb

    Seal water park

    Snow valley

    Sports facility

    Swimming pool / water park

    BRUSSELS

    ANTWERPEN

    LILLE

    OLDENBURG

    NP Niederschsi

    sches Wattenmee

    r

    Number of nights spent by residents and non-residents

    1000000 ~ 3000000

    3000000 ~ 5000000

    5000000 ~ 7000000

    7000000 ~ 9000000

    9000000 ~ 11000000

    11000000 ~

    N