De wereld verandert,Nederland veranderten Overijssel verandert.

Overijssels Bestuur 20XX

2 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssels Bestuur 20XX 3

De wereld verandert,

Nederland verandert

en Overijssel verandert.

Zelfbewuster, sneller en complexer

We leven in een wereld waarin de complexiteit

toeneemt. Er zijn veel ontwikkelingen gaande,

bijvoorbeeld op economisch, demografisch en

technologisch gebied, die de samenleving drastisch

veranderen. De veranderingen gaan snel en diep.

Door technieken als internet kan iedereen tegenwoordig

in een oogwenk stapels informatie krijgen. Mensen zijn

beter op de hoogte en mondiger dan vroeger.

Het gezag van traditionele organisaties, zoals vakbonden,

kerken, rechtbank, koningshuis en de overheid, brokkelen

af. Mensen vertrouwen deze instanties niet langer

klakkeloos. De wereld om ons heen was nog nooit zo

complex. Veel zaken gaan de macht van een land of

provincie te boven. Denk bijvoorbeeld aan de econo­

mische crisis of het milieu. Mensen worden onzeker.

Het is lastig om grip te krijgen op zulke onderwerpen.

De overheid als oude boom

De overheid verandert maar langzaam. Zoals een oude,

stevige boom. Die boom staat er al eeuwen. Zijn wortels

zitten stevig in de grond. Hij is erg hoog geworden en

heeft een dik bladerdak. De boom is geworteld in de

voedingsbodem: de samenleving. Op die bodem barst het

van het leven: duizenden soorten planten en dieren zijn

daar actief.

Zoals de boom de voedingsbodem beschermt, zo be­

schermt de overheid haar inwoners. Zij bepaalt en verdeelt.

Maakt spelregels en wetten. Dat gaat al generaties zo.

4 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Wat betekent dit voor de relatie

overheid-samenleving?

Hoe gaat het nu met die boom in een wereld vol snelle

veranderingen? Is hij niet te hoog boven de voedings­

bodem uitgegroeid? Is het bladerdak niet te dicht?

Anders gezegd: doen we als overheid nog wel die

dingen die in deze tijd nodig zijn? Is die oude boom wel

klaar voor de toekomst?

Op zoek naar een nieuwe rol

Wij, als provincie Overijssel, vinden dit belangrijke

vragen. We moeten over onszelf nadenken en op zoek

gaan naar een nieuwe rol, die aansluit bij deze tijd. Daar

willen we graag met u over praten.

In dit kader hebben wij onderzoek gedaan naar de

ver anderingen in de samenleving. Uit onze bevindingen

kwamen uiteindelijk drie grote lijnen, ofwel trends naar

voren.

In dit boekje schetsen we deze drie trends die, naar wij

denken, de meeste invloed hebben op de relatie tussen

burgers en overheid. De trends dwingen tot reflectie.

Hoe moeten we daar in Overijssel mee omgaan? Wat

moet er veranderen? Wij denken er hard over na. Maar

we hebben het antwoord niet.

Ga mee!

Graag voeren we u met dit boekje mee langs de

trends. Niet vrijblijvend: we nodigen u uit actief met

ons mee te denken over de vernieuwing van het

openbaar bestuur. Want uw bijdrage is onmisbaar

voor het Overijssel van de toekomst!

Trendverkenning Overijssels Bestuur 20XX 5

6 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 7

Korte lijnen en meer verantwoordelijkheid

De eerste trend die wij zien is horizontalisering van

de samenleving. Anders gezegd: mensen willen

graag een gelijkwaardiger verhouding met de

overheid. Met kortere lijnen en meer inspraak.

Zijn wij daar als overheid wel op ingesteld?

Het individu rukt op

Mensen zijn zelfstandiger geworden. Ze leunen minder

op instanties die vertellen hoe het zit. Iedereen bepaalt

zelf wel wat hij/zij belangrijk vindt. Mensen weten meer

en komen gemakkelijker voor zichzelf op. Ze willen zelf

ook problemen agenderen en aanpakken.

Techniek opent nieuwe deuren

Ontwikkelingen in de techniek spelen hierbij een belang­

rijke rol. Vroeger had de overheid een informatievoor­

sprong op haar inwoners. Dat is veranderd door de komst

van internet, mobiele telefoons en sociale media; informa­

tie is tegenwoordig overal toegankelijk. Via diezelfde

media kunnen inwoners bijna onbeperkt communiceren.

Ze wisselen informatie uit via allerlei netwerken. Wie een

idee heeft vindt daar zó een podium voor.

De kloof tussen groepen

Maar dat geldt niet voor iedereen. Voor jongeren is het de

normaalste zaak van de wereld om informatie te halen uit

hun sociale netwerk maar voor ouderen is dat helemaal

niet vanzelfsprekend. Verschillen tussen groepen burgers

worden groter. Tussen jongeren en ouderen, hoogop ge­

leiden en laagopgeleiden en tussen mensen uit verschil­

lende sociaal­culturele groepen. Sommige groepen hebben

veel kennis en mogelijkheden, andere juist minder.

Trend 1: Horizontalisering

van de samenleving

8 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Niet dicteren vanuit de boom

De overheid heeft een verticale structuur. Dat werkte

vroeger goed, maar tegenwoordig? Kortweg vanuit de

overheid zeggen hoe het moet, botst met de groeiende

groep individuen die zelf willen meedenken. Is het tijd

voor een gelijkwaardiger verhouding tussen de inwoners

en de overheid? Moet de overheidsboom worden

bijgesnoeid om de kleine boompjes en planten meer

ruimte te geven?

De waan van de dag volgen?

Ondanks die verticale structuur van de overheid heeft de

mening van burgers wèl invloed op het politieke debat.

Politici en bestuurders krijgen via internet en twitter

duizend­en­één berichten. En in de media zien ze allerlei

peilingen. De reactie is vaak: het beleid aanpassen.

Partijen en partijstandpunten veranderen zo steeds

sneller, net als de mening van burgers. Levert dit wel de

juiste beslissingen voor de toekomst op?

Modern naoberschap

Ondanks individualisering is er ook saamhorigheid. Veel

mensen willen zich inzetten voor de samenleving of

gewoon voor hun buurt. Dit gebeurt steeds meer op een

manier die past bij de huidige tijdgeest. We spreken

daarom ook wel van ‘modern’ naoberschap. Voorbeel­

den zijn er in Overijssel genoeg! Een greep uit de praktijk:

Hellendoorn helpt ouderen

‘Mooi meegenomen’ is een door Hellendoorners

opgerichte stichting die voorziet in ouderenvervoer. Men­

sen die slecht ter been zijn kunnen met de boodschap­

penplusbus toch zelf boodschappen doen, of er gewoon

eens tussenuit.

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 9

Buurtzorg: Thuiszorg, maar dan anders

Jos Blok uit Enschede zag dat de Thuiszorg duur en

inefficiënt was. Dat kon beter, dacht hij, en hij richtte

Buurtzorg op. Een bedrijf met weinig regels, zonder

managers. Persoonlijke en klantgerichte benadering

staan voorop. Inmiddels werken er zo’n 5000 mensen

voor Buurtzorg, die 12.000 klanten helpen over heel

Nederland. Twee vliegen in één klap: betere zorg tegen

lagere kosten.

Pothoek voert zelf de regie

Pothoek is een buurtschap van 25 huishoudens in de Hof

van Twente. De inwoners hebben de overheid gevraagd

om meer zelfregulering rondom de Wet maatschappe­

lijke ondersteuning (Wmo). In het project “de Kanteling”

bekijken ze samen met de overheid wat ze op eigen

kracht kunnen doen, en waarvoor de overheid echt

nodig is. Omdat er vanuit eigen regie wordt gewerkt,

komen doeltreffende oplossingen tot stand.

Wat vindt u?

• Hoe kunnen wij als overheid de inwoners meer

betrekken bij de besluitvorming?

• Welke zaken kunnen de Overijsselaars best zelf

regelen, en hoe kunnen wij daarop inspelen?

• Wat is de juiste balans tussen besturen en faciliteren?

• Bent u zelf eigenlijk thuis in de nieuwe media?

Dat zijn vragen waarover we graag willen nadenken,

samen met u.

10 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 11

De tweede trend die wij zien is het afbrokkelen

van organisaties die vroeger stevig in de samen-

leving waren geworteld. Zoals de vakbonden, de

kerk, politieke partijen en overheidsinstanties.

Dit heeft effect op de relatie tussen de overheid en

haar inwoners.

Vroeger

Vroeger had je als overheid te maken met een paar grote

groepen; de zogenaamde zuilen. Bijna iedere burger hoor­

de wel bij zo’n zuil. De voormannen van die zuilen spraken

letterlijk voor hun enorme achterban. Die achterban stond

achter hen en voelde zich goed vertegenwoordigd. Heel

overzichtelijk. De individuele inwoner was niet in beeld.

Maar de zuilen zijn al bouwvallig sinds de jaren zestig. En

dat proces loopt door.

Nu

Iedereen is anders en bepaalt zelf wat hij/zij belangrijk vindt.

Mensen laten zich niet meer sturen door autoriteiten. Die

wantrouwen ze zelfs een beetje. Mensen blijken zich niet

meer te herkennen in de woordvoerders van de traditionele

instanties. Hun visie op het leven en de samenleving is niet

meer te vangen in één hokje. Maar die instanties zijn nog

wel belangrijke gesprekspartners van de overheid.

Ruis op de lijn

Door het wegvallen van de oude structuren en door de

komst van snelle communicatiemiddelen is er ruis

gekomen op de lijnen tussen de burgers en de overheid.

Trend 2: Traditionele

structuren breken af

12 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Mensen zijn nu veelal goed geïnformeerd. Ze kunnen dus

ook heel goed hun mening vormen. En die mening laten ze

horen ook! Via internet, social media, allerlei netwerken.

Daar komt geen woordvoerder meer aan te pas.

De overheid kan onmogelijk contact houden met alle

inwoners die een mening hebben. Er is wel contact met

de traditionele instanties, maar die vertellen het verhaal

van de bevolking niet meer. Terwijl er genoeg belangrijke

verhalen zijn. Zo loopt de communicatie spaak.

De grote boom kun je vanaf de bodem slecht bereiken.

De takken zitten hoog en de bebladering is ondoordring­

baar. Er komt maar weinig licht en lucht bij de voedings­

bodem. Daar ontstaan allerlei bewegingen om onder de

schaduw vandaan te komen.

Nieuwe lijnen

We zien de laatste tijd dat mensen met een plan of een

visie daar zelf mee aan de slag gaan. Door medestanders

te zoeken die het plan ondersteunen. Zo nemen ze zelf

het heft in handen.

Coöperaties en verenigingen

Het gebeurt in Overijssel al regelmatig dat burgerorgani­

saties aan het werk gaan met onderwerpen die de

traditionele instanties laten liggen. Een voorbeeld:

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 13

Deventer Energie Coöperatie

Doel: groene energie inkopen en opwekken om te

verkopen in Deventer. Na een bijeenkomst in mei

meldden zich zeventig burgers die mee wilden helpen.

Onze rol

Burgerinitiatieven willen we als provincie Overijssel graag

ondersteunen en aanmoedigen. Daarnaast willen we de

communicatielijnen met de inwoners verbeteren, zodat

die zich weer gehoord voelen. Maar hoe doe je dat?

Uw bijdrage

• Heeft u ideeën over hoe we als provincie Overijssel

burgerinitiatieven kunnen steunen en stimuleren?

Deel ze met ons!

• Wat vindt u van de manier waarop wij nu met

onze inwoners communiceren? Kan dat beter, en

zo ja hoe?

14 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 15

De derde en laatste trend die we zien, is dat het aan-

tal complexe vraagstukken in de wereld toeneemt.

Of we nu willen of niet, dit raakt ook Nederland en

Overijssel. Hoe moeten we daar mee om gaan?

Een complexe wereld

Alles hangt met alles samen. Kijk naar de economische

crisis of het milieu. Een land of een provincie kan lang

niet alles alleen oplossen. Er zijn zoveel spelers, er is

zóveel informatie, dat je soms door de bomen het

bos niet meer ziet. Dat kan inwoners een gevoel van

machtel oosheid geven. Als problemen zich al buiten de

macht van de overheid afspelen, hoe krijg je er zelf nog

grip op? Terwijl het niet om de minste zaken gaat.

Niet alles in de hand

De hoge boom maakt veel seizoenen mee. Soms waait

het enorm, soms is het erg droog. De boom kan het weer

niet beïnvloeden. Door zijn wortels dieper de grond in

te laten groeien of door zoveel mogelijk water vast te

houden kan hij reageren op de weersomstandigheden.

Maar hij kan zichzelf en zijn voedingsbodem niet tegen

alles beschermen.

De overheid zal de komende jaren inkrimpen. Dat roept

vragen op. Inwoners op straat maken zich zorgen. Hoe

moet het bijvoorbeeld verder met de verzorgingsstaat? Of

hun energievoorziening?

Grip krijgen

Als overheid staan we voor een pittige uitdaging. Welke

keuzes moeten we maken? Hoe gaan we om met

wereldontwikkelingen die we niet kunnen beïnvloeden?

Wat verwachten de inwoners van ons? Kunnen we, en

moeten we eigenlijk aan die verwachtingen voldoen?

Moeilijke maar belangrijke vragen. Denkt u ook mee?

Trend 3: Groeiende complexiteit

16 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 17

Samen plannen maken voor het bestuur van de toekomst

Uit het voorgaande blijkt dat de wereld is veranderd,

terwijl de overheid vrijwel hetzelfde is gebleven.

Hoe moet het met de boom?

Terug naar de boom. De omgeving is volop in beweging,

maar de boom blijft staan. Hij is erg zwaar en hoog

geworden. De vraag die steeds naar voren komt: is de

boom nog nuttig voor zijn omgeving of belemmert hij

die alleen maar? Hoe houd je de boom gezond en

beschermend voor zijn voedingsbodem, terwijl die

bodem alle ruimte krijgt om te groeien en te bloeien?

Moet er worden gesnoeid, en zo ja hoeveel?

Besturen in de 21e eeuw

Hoe bestuurt en ondersteunt het Overijssels bestuur van

morgen het best de samenleving? Wij denken dat we de

samenleving in ieder geval meer ruimte moeten bieden.

In veel gevallen past een ondersteunende rol beter dan

een sturende rol. De inwoners kunnen dan meer zelf

bepalen en in actie komen. Maar de vraag is ook: ”wat

kunt u doen voor de samenleving”?

Samenwerken

Voor veel problemen is er niet één oplossing die iedereen

bevalt. En moeten wij eigenlijk wel overal een oplossing

voor vinden? Is de kans op maatwerk niet veel groter als

mensen die een probleem signaleren zelf kunnen

meedenken over een oplossing? En zelf de uitvoering ter

hand kunnen nemen?

Conclusie

18 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Wij denken dat maatschappelijke problemen het best

kunnen worden aangepakt als inwoners, organisaties en

de overheid samenwerken. Zo kunnen nieuwe verbindin­

gen worden gelegd, waardoor zoveel mogelijk mensen

kunnen meedenken en doen. De vraag is welke rol wij

daarbij kunnen spelen.

Naoberschap

Mensen kunnen, los van de overheid, veel voor elkaar

betekenen. Elkaar helpen gaat vaak sneller en is

persoonlijker dan wachten op de overheid. Als provincie

zijn we daarom enthousiast over Overijssels naober­

schap. De vraag is hoe wij dit als provincie het best

kunnen ondersteunen.

De rol van bestuurders

Als de overheid verandert, hoe zit het dan de individuele

bestuurders? Hoe moeten de volksvertegenwoordigers

van de toekomst eruit zien? Wordt de menselijke kant

belangrijker? Willen inwoners graag volgen waar

bestuurders mee bezig zijn, bijvoorbeeld via de sociale

media?

De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel

verandert… Wat gaat u doen om Overijssel klaar te

maken voor de toekomst?

Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 19

Doe mee en denk mee!

Een aantal constateringen en heel veel vragen!

Graag wisselen we met u van gedachten over de

veranderende verhouding overheid-samenleving. Wij

nodigen u uit hierover met ons en met elkaar in

gesprek te gaan. We willen het met u hebben over de

ontwikkelingen in het openbaar bestuur die u ter

harte gaan, maar ook over Overijssels Bestuur 20XX.

Dus laat van u horen en doe met ons mee.

Samen voor het Overijssel van de toekomst.

Wilt u reageren?

Stuur uw reactie naar:

Overijssels.Bestuur.20XX@overijssel.nl

of kijk op www.jijenoverijssel.nl

2012­389e