De Waardetheorie van Karl Marx

LSP Leuven, 2014 www.socialisme.be

Andrew Kliman is professor aan het Department of Economics van de Pace University (New York)

Published: 2007

De Marxistische Theorie onder VuurAl eeuw lang kritiek op & “correcties” van de waardetheorie van Marx gebaseerd op foute veronderstellingen en interpretaties● Academisch

“Papers that refuse to accept this conclusion [of Marx' inconsistency] should not be published”Symposium in '95 by Leading journal of history of the economic thought

● Breder ideologisch“Kapitalisme is het enige werkbare systeem”“Het Marxisme heeft bewezen dat het niet werkt”

Negatieve impact op reputatie & populariteit Draagt bij aan verwarring

Opzet Boek

Bevat geen interne tegenstellingen(of: spreekt zichzelf niet tegen)

Is een correcte verklaring van de werkelijkheid

TSSI (Temporal Single-System Interpretation)

Voldoende om foute interpetaties te doorprikken

Ja NeeDe waardetheorie van Marx is consistent

De waardetheorie van Marx is de correct

Over Interpretaties● Wanneer een consistente intepretatie van een theorie

bestaat, moeten de andere verworpen worden● De waarschijnlijkheid van een interpretatie verhoogt

indien ze de teksten zinvoller en consistenter maakt dan andere theorieën

TSSI (Temporal Single-System Interpretation)Moet als de correcte interpretatie gezien worden

Deze presentatie: waardetherorie van Marx met TSSIPolemiek met andere interpretaties: zie boek

Goederen (“commodities')

Theorie enkel van toepassing op goederen (producten & diensten) die

1) Geproduceerd worden met het doel ze te verhandelen

2) Vervangbaar zijn (dus niet: zeldzame Van Gogh)

Niet van toepassing op o.a.● Ruilhandel● Voorgeschreven prijszetting● Huishoudelijke arbeid● ...

Bron aantal misinterpretaties

Goederen (bis)

Arbeid krijgt duaal karakter● Concrete arbeid: Productie van nuttige dingen● Abstracte arbeid: Productie van waarde (los van wat er

geproduceerd wordt)

Hoe wordt deze waarde bepaald?

“Maatschappelijk noodzakelijke arbeidstijd”=> Trage/snelle werknemer produceert minder/meer waarde

Waarde door Arbeidstijd

Waarde van goed wordt bepaald door gemiddelde arbeidstijd die momenteel nodig is om het te produceren

Stijging productiviteit => Daling waarde reeds geproduceerde goederen

Door levende arbeidToegevoegde waarde beïnvloed door

1. Duur2. Intensiteit3. Complexiteit

Waarde (bis)Waarde = overgedragen waarde + nieuwe waarde

Van de productiemiddelen1. Niet herbruikbaar

Grondstoffen: tarwe, olie, electriciteit, staal, …. 2. Herbruikbaar (vast kapitaal)

Machines, … Via depreciatie geleidelijke overdacht van waarde

TSSI (Temporal Single System Interpretation)

Overgedragen waarde productiemiddelenbepaald door1. Huidige kost (≠ historische kost) productiemiddel2. Maatschappelijk noodzakelijke arbeidstijd

Niet bepaald door waarde productiemiddel op moment verwerven door bedrijf, maar door waarde waaraan ze nu verworven kan worden.

Uitgaven bedrijf liggen lager (hoger) wanneer werknemers efficiënter (minder efficiënt) dan gemiddeld productiemiddelen gebruiken

Waardecreatie

1 uur maatschappelijk noodzakelijke arbeidstijd (MNAT) resulteert altijd in dezelfde waarde

● Bijgevolg:

Productiviteit verdubbeld → Waarde goed halveert● Fictief vb.

– In 1950 was: 5 uur MNAT om paar schoenen te producren. – In 1986 was dat nog slechts 2 uur– De waarde van de schoenen is in 36 jaar met 60% gezakt– (verondersteling: geen overgedragen waarde)

Waardecreatie

1 uur maatschappelijk noodzakelijke arbeidstijd (MNAT) resulteert altijd in dezelfde waarde

● Dit is op macro-niveau

– Wanneer 1 klein bedrijf zijn productiviteit verdubbeld, blijft de MNAT dezelfde en creëert dit ene bedrijf wel dubbel zoveel waarde

– Wanneer alle bedrijven hun productiviteit verdubbelen, blijft de totale waardecreatie gelijk. De waarde per geproduceerde eenheid is gehalveerd. (veronderstelling: geen overgedragen waarde)

Meerwaarde

Constant Kapitaal

Waarde

Variabel Kapitaal

Output

ProductiemiddelenDraagt waarde over

LonenVoegt waarde toe

Waarde kapitaal is na productieproces hoger danbij aanvang. Dit verschil is de meerwaarde

Meerwaarde

● Meerwaarde niet door goedkoop kopen en duurder verkopen

● Hoewel dit voor individuele bedrijven wel lucratief kan zijn

● Als kapitalisten alles 10% duurder verkopen, zullen kapitalisten ook alles 10% duurder aankopen.

Surplusarbeid

● D.m.v. inzet variabel kapitaal wordt waarde gecreëerd die meer is dan ingezette middelen

● Surplusarbeid = arbeid die meerwaarde creëert● Fictief Vb.

– 1u MNAT voegt 60$ waarde toe

– Loon specifieke werknemer: 600$ per week van 40u

– Eerste 10u creëert hij 60$ x 10 = 600$ waarde

– Overige 30u (= surplusarbeid) creëert hij 60$ x 30 = 1800$ meerwaarde

● Bedrijf koopt arbeidskracht (de mogelijkheid tot arbeid) aan haar waarde (600$/week in vb.)

Uitbuitingsgraad (= meerwaardegraad)

Variabel kapitaal vMeerwaarde s

=

600$1800$

= = 300%

Waarde

● Twee manieren om waarde te meten– Arbeidstijd in uren

– Geld in $, €, ... (“De monetaire expressie van waarde“)

● Hoe converteren?– Monetary Expression of Labor-Time (MELT)

– Vb. 1u MNAT resulteert in 60$ nieuwe waardeDan is de MELT 60$/u

Prijs

● Bedrag waaraan het goed verkocht kan worden.● ≠ Waarde● Vb. Waarde van product is 120$, maar wordt verkocht

aan 95$

Voorbeeld MELT = $60/u,

Werkweek van 40uc

VT

Over-gedragen waarde

vVariabel kapitaal

= waarde loon

nNieuwe

toegevoegde waarde

w = cVT

+ n

Waarde output = geprod. waarde

pPrijs output = ontvangen

waarde

Dollar

Uur

s = n – vMeerwaarde

π = p – cVT

– v

Winst

Dollar

Uur

● Weekloon: $600● Kost inzet productiemiddelen: $3600● Bedrijf verkoopt aan $5400

Voorbeeld MELT = $60/u,

Werkweek van 40uc

VT

Over-gedragen waarde

vVariabel kapitaal

= waarde loon

nNieuwe

toegevoegde waarde

w = cVT

+ n

Waarde output = geprod. waarde

pPrijs output = ontvangen

waarde

Dollar $3600 $600 $2400 $6000 $5400

Uur 60u 10u 40u 100u 90u

s = n – vMeerwaarde

π = p – cVT

– v

Winst

Dollar $1800 $1200

Uur 30u 20u

2 x 2 waarde en prijsuitdrukkingen

● Weekloon: $600● Kost inzet productiemiddelen: $3600● Bedrijf verkoopt aan $5400

Winstvoet

Waardewinstvoet

Prijswinstvoet

Meerwaarde sKapitaalC

Winst πKapitaal C

Macro-economischWaarde winstvoet = Prijs winstvoet

Relatieve snelheid waaraan kapitaal C toeneemt

vVariabel Kapitaal

s/vUitbuitings-

graad

CKapitaal

#Werk-

nemers

sMeer-

waarde

s/CWaarde

winstvoet

Chemie $x y% $200 1 $8

Horeca $x y% $100 5

Tendens naar Gelijke Winstvoet● Afhankelijk van arbeidsintensiteit● Vb.

vVariabel Kapitaal

s/vUitbuitings-

graad

CKapitaal

#Werk-

nemers

sMeer-

waarde

s/CWaarde

winstvoet

Chemie $x y% $200 1 $8 $8/200 = 4%

Horeca $x y% $100 5 $40 $40/$100 = 40%

Tendens naar Gelijke Winstvoet● Afhankelijk van arbeidsintensiteit● Vb.

Kapitaal vloeit van chemie naar horeca

Dalende output in chemie Daardoor prijsstijgingen in chemie en dus stijgende winsten

Gemiddelde Winst & Productieprijs

● In ideale, niet-bestaande situatie wordt alles verkocht met de gemiddelde winst

● In zo'n situatie wordt alles verkocht aan de productieprijs.

● Marktprijzen fluctueren rond deze productieprijs in een competitieve markt.

● Kostprijs = overgedragen waarde + variabel kapitaal per unit

Voorbeeld – In a perfect world

CKapitaal

kKostprijs

sMeer-

waarde

s/C Waarde

winstvoet

π/CPrijs

winstvoet

Horeca $100 $30 $40 40%

Chemie $200 $40 $8 4%

Totaal

πWinst

w = k + sWaarde output

p = k + πPrijs

output

Horeca

Chemie

Totaal

Voorbeeld – In a perfect world

CKapitaal

kKostprijs

sMeer-

waarde

s/C Waarde

winstvoet

π/CPrijs

winstvoet

Horeca $100 $30 $40 40% 16%

Chemie $200 $40 $8 4% 16%

Totaal $300 $70 $48 16% 16%

πWinst

w = k + sWaarde output

p = k + πPrijs

output

Horeca $16 $70 $46

Chemie $32 $48 $72

Totaal $48 $118 $118

3 gelijkheden!→ Marx: “bevestigt theorie”→ Bijna 100 jaar ontkend

Tendens Dalende Winstvoet

Tendens Dalende Winstvoet● Arbeidstijd bepaald waarde

– Gemiddeld uur arbeid resulteert altijd in zelfde waarde

– Onafhankelijk van productiviteit

● Tendens: Stijgende productiviteit vermindert arbeidsintensiviteit (=aandeel variabel kapitaal)

=> Tendens dalende winstvoet– Algemene winstvoet (=s/C) heeft neiging te dalen

– Ofwel: minder meerwaarde per geïnvesteerde eenheid kapitaal

Tendens Dalende Winstvoet

sC ≡( s

v )(vC )

s: MeerwaardeC: Kapitaalv: Variabel kapitaals/C:(Waarde) winstvoets/v: Uitbuitingsgraadv/C:Aandeel variabel kapitaal

40% = 200% * 20%

30% = 200% * 15%

20% = 200% * 10%

Voorbeeld● Constante uitbuitingsgraad van 200%● Aandeel variabel kapitaal vermindert

van 20% naar 15% en ten slotte 10%● Winstvoet daalt van

40% naar 30% en ten slotte 20%

Betekenis “Dalende Tendens”

● ≠ Dalende trend op lange termijn● Constant overwonnen dr. tegenwerkende krachten

– vb1. Tendens stijgende meerwaarde

Tendens stijgende meerwaarde● Stijgende productiviteit → daling waarde goederen en

diensten die werknemers consumeren.● Bij constante levensstandaard van werknemers stijgt

dan de meerwaardetijd voor kapitalist● En dus stijging uitbuitingsgraad (s/v)

Door werknemer geproduceerde waarde

Door werknemer geconsumeerde waarde

Meerwaardevoor kapitalist

1990 8u/dag 3u/dag 5u/dag

2010 8u/dag 2u/dag 6u/dag

sC ≡( s

v )(vC )

WinstvoetUitbuitings-

graad

Aandeel variabel kapitaal

● Effect sterker bij daling levensstandaard werknemers

Tendens stijgende meerwaarde

● Heeft zijn grenzen:– Vb

● $1.000.000 Kapitaal (C)● 5 werknemers die 5u/dag meerwaarde genereren

(s=25u waarde per dag) ● Productiviteit x5 => 1 werknemer over● Winstvoet (s/C) MOET dalen want 1 werknemer kan onmogelijk

25u/dag werken

Betekenis “Dalende Tendens”

● ≠ Dalende trend op lange termijn● Constant overwonnen dr. tegenwerkende krachten

– vb1. Tendens stijgende meerwaarde– Vb2. Devaluatie productiemiddelen

● Door stijgende productiviteit● Waarde kapitaal vermindert

– En dus ook de waarde van de output– Veroorzaakt crisis

● Verhoogt winstvoet– Uit de crisis

Marx Voorspellingen

Yes NoOpeenvolging van kapitalistische crises

Daling winstvoet op lange termijn

Ineenstorting door tendens dalende winstvoet1

Tendenzen kapitalisme resulteren in sociale revolutie

1. Ernest Mandel claimde dat dit wel het geval zou zijn.