Colofon Uitgave: Stichting Cornelis DopperRedactie: Joop Stam

Ontwerp: Roland BeyerDruk: Repro Runner Stadskanaal

Website: www.cornelisdopper.nl

J. Stam, voorzitterCederhage 6, 9501 TX Stadskanaal, tel: 0599 650866, e-mail: duinen.stam@ziggo.nl

B. Lutgert, secretarisWielewaalhof 72, 9502 SC Stadskanaal, tel: 0599 650134, e-mail: blutgert@gmail.com

J. Zuidema, penningmeesterSluiskade 143a, 9581 JR Musselkanaal, tel: 0599 414108, e-mail: joopzuidema@online.nl

Samenstelling bestuur Stichting Cornelis DopperMw. M. DijkmanDe Oplang 12, 9472 ZC Zuidlaren, tel: 050 3644250

R. BeyerStationslaan 40, 9503 CB Stadskanaal, tel: 0599 616536

A. G. BarteldsTienelsweg 24, 9471 PB Zuidlaren, tel. 050 4093399

De volgende composities van Cornelis Dopper zijn door de Stichting Cornelis Dopper uitgegevenVokaalSolozang• Elfliederen:Nachtstille,DieWahrsagerin,DieHauptsache, Mädel,geh’andieSonne,DastörichtePrinzlein,Trinklied,Liebeslied, Sehnsucht,DieschwarzeLaute,Hetgeluk,OudtliedekenKoor• VierZuid-AfrikaanseliederenenWaghondjiesvoorkinderkoor (meteenvoudigevioolpartijen)• Liedercyclus‘Vanzonenzomer’voormeisjeskoor• Drieliederenvoorkinderkoor Dezevenboeven,Dewilgen,TomenTim InstrumentaalKamermuziek• Klankstudievoorfluit,hobo,klarinet,fagot,hoornenpiano• Sextetvoorfluit,hobo,klarinet,fagot,hoornenpiano• Sonatevoorvioolenpiano• Strijkkwartet‘PallasAthene’

Piano• HenriëttewalsKoor en orkest• Requiem vocalscore orkestpartituur orkestpartijenSymfonieorkest• SymfonieI(‘Diana’)orkestpartituur orkestpartijen• SymfonieVI(‘Amsterdamse)orkestpartituur orkestpartijen Harmonieorkest• AbJoveprincipium• Feestmars

Te bestellen via Stichting Donemus Beheertel: +31 (0)6 4520 5176e-mail: info@donemus.nl

Foto

bew

erki

ng

Ro

lan

d B

eyer

Dopper JournaalDopper Journaal 20 51

l

1 18

Bij het voorblad: Dit Dopper Journaal staat geheel in het teken van Doppers Vijfde symfonie, de Symphonia epica van 1908. De Stichting Cornelis Dopper wil dit avondvul-lende werk voor groot orkest, koor en elf zangsolisten uitge-ven. Het Veenkoloniaal Symfonieorkest is bereid gevonden het werk uit te voeren. De Stichting is naarstig op zoek naar donateurs, sponsors en fondsen die bereid zijn dit enorme en kostbare project financieel te ondersteunen.

Doppers Vijfde symfonie, de Symphonia epica (1908)Dopperwordtop4oktober1888,achttienjaaroud,toegelatentothet‘KöniglichesConservatoriumderMusik’teLeipzig.HijvindteenkamerbijKarlvonStein,dieverbondenisgeweestaanettelijkeDuitseambassadesenveletalenheeftlerenspreken,waaronderookNeder-lands.VonSteinhadzelfswerkvanVanLennepvertaald.‘TeLeipzig’,verteltDopper,‘kwamikbijtoevalterechtineenomgeving,dievangroteinvloedopmijnalgemeneontwikkelingzouworden.Eengepensioneerdoud-kolonel,KarlvonSteingenaamd,nammijbijzichinhuis.Hijvestigdedeaandachtopdeschatten,diedeliteratuurbood.Hijwaseenmandierichtingaanmijnonverzadigbareleeslustgaf.’Aanhetconservatoriumvolgthij,behalvelesseninmuziektheorie,compositie,vioolenpiano,collegesvanOscarPaul(1836-1898)overmuziekge-schiedenisenesthetiek.‘Vanhemhebikhetmeestgeprofiteerd.Hijheeftmedeogengeopendvoorwat“muziek”eigenlijkis.’ProfessorPaul-diebehalvemusicoloogookfiloloogwaseneengrootkennervandeAntiekeGrieksecultuur–isbuitengewoongeïnteresseerdindejongeDopperenzorgtervoordathijookz’ncollegesinkunstgeschiedenis,esthe-tiekenmuziektheorieaandeuniversiteitvanLeipzigmagbijwonen.ZijninvloedopDopper,hoewelhijhemmaarkorton-derz’nhoedeheeftgehad,waszeergrootenblijvend.DaarvangetuigenDoppersEerste symfonie ‘Diana’(1896),detweePae-anen(hymnentererevanApollo,1915),endeVijfdeSymfonie,deSymphonia epica (1908).

De Symphonia epicaiseenavondvullendwerkvoor11zangsolisten,koorengrootorkest(metorgel).DetekstisafkomstigvandeeerstezanguitHomerus’Ilias,indeDuitsevertalingvanF.W.Ehrenthal.Hetwerkbestaatuitvierdelen.Dop-pervoltooidehettweededeelop18juli1907enhetderdedeelop12april1908.Decompletepartituurisgedateerd:Amsterdam,juni1908.Dopperschreefhetwerkindetijddathijalsdirigent

Mr.PinkertonenMadamaButterflyuitPuccini’soperaMa-dama Butterfly.Defotoisgenomenin1906teWashington,waarDoppermethetrondreizendHenrySavage-operage-zelschapoptradopzijntourneesdoordeVerenigdeStaten,CanadaenMexicoindeseizoenen1906/07en1907/08.IndiejarenvoltooidehijzijnVijfdesymfonie,deSymphonia epica.(Foto:LibraryWashingtonUniversity)

verbondenwasaandeHenryW.SavageOperaCompany,eenrondreizendopera-gezelschapwaarmeehijtweeseizoenenlangdoordeVerenigdeStaten,MexicoenCanadatoerde.DehoofdpersonenzijnChryses,priestervanApollo(bas),

DekinderenvanHettySiedenburg,ThedaenHeinvanRoyen(HeinwerdlaterdirecteurvanhetConcertgebouw-orkest),hebbeninhunkinderjareneenschriftjesamengesteldmetbijzonderefoto’senkrantenknipsels.ZijmaaktendatindertijdtergelegenheidvaneenverjaardagvanhuntanteHenkie,ofte-welHenriëtte.Thedabrachtditvoor-jaareenkortbezoekaanNederlandengafhaarneef,JohnSiedenburg,hetschriftje.WijzijnJohnzeerdankbaardathijditmateriaalvooronzestichtingbeschikbaarstelt.Hetschriftjebevat,behalveveelinformatieoverdeAme-rikaanseavonturenvanHenriëtte,eenaantalonbekendefoto’svanDopper.WekomendaarineenvolgendDopperJournaaluitvoerigopterug.HiernaasteenfotovanDopperenHenriëtteuitdetijddatfragmentenvanzijnSymphoniaepicawerdenuitgevoerd(1915).

V.l.n.r. Henriëtte, Cornelis Dopper, moeder van Henriëtte. In het jaar dat fragmenten van Doppers Symphonia epica werden uitgevoerd. Foto uit het schrift “Voor tante Henkie” (John Siedenburg)

Het Veenkoloniaal Symfonieorkest onder leiding van maestro Lubertus Leut-scher gaat Doppers Vijfde symfonie, de Symphonia epica, ten gehore brengen.PrecieshonderdjaargeledenwerdenonderleidingvanWillemMengelbergfragmen-tenuitDoppersVijfdesymfonie,deSymphonia epica,uitgevoerd.Ophetprogrammastond ook Das klagende LiedvanGustavMahler.Dopperssymfonieissedertdiennooitmeergespeeldeninvergetelheidgeraakt.DeStichtingCornelisDoppergaatdezeprachtigemuziek,doorDopperbestempeldals‘mijnbestewerk’insamenwerkingmethetVeenkoloniaalSymfonieorkestnieuwleveninblazen.

217

2

Agenda Zondag 15 november. Lezing over het Requiem (1935) van Cornelis Dopper (1870-1939)Zondag 22 november. Uitvoering van het Requiem van Cornelis Dopper

‘Ikschrijfnueenpiano-uittrekselvaneenvrijwelreedsgeheelinpartituurgezetwerk,eenRequiem.Veertiendagengeledendachtik,datikhetmisschiennietkonvoltooien…’DeverslaggevervanDe Telegraafreageertgeschokt:‘Hetwasalsofplot-selinghetlichtindekamergedemptwerd.Metditenewoordgetuigdedemeestervanzijnberustingenvanzijngeloof.’In1932hadDoppereenbezoekgebrachtaaneenkloosterinValkenburg,waarhijhetzilverenjubileumvanzijnnichtClaraKolkman(zusterMagdala)bijwoonde.Deplechtigheden,deentourageendekerkmuziekhaddenhemzodanigontroerd,datzeheminspireerdentothetcomponerenvaneenRequiem.Hijvoltooidehetwerkin1935,toenhijalernstigziekwas.ZeventigjaarnazijndoodwerdhetonderleidingvanAnthonyHermusvoorheteerstuitgevoerddoorhetNoordNederlandsOrkestenNoordNederlandsConcertkoor.

HetVocaalensemble ChaverimbrengthetRequiemonderleidingvanKlaasWithaartengehoreop22november2015inderooms-katholiekekerkaandeSluisstraatteMusselkanaal,dezekeermetpianobegeleiding.Aanvang16.00uur.Kaarten€ 10,00.Reserverenkanbijgdrost@live.nl.Letwel:hetaantalplaatsenisbeperkt.

Dopperkenner Joop Stamhoudtopzondagmiddag15novembereenlezingoverhetRequieminhetStreekhistorischCentrumteStadskanaal.Aanvang 14.30 uur. Toegang € 5,00.

l

Agamemnon,aanvoerdervandeGrie-kenindeTrojaanseoorlog(bariton),deGriekseheldAchilles(tenor)endiensmoederThetis(sopraan).VerderhorenweKalchas,deziener,verbondenaanhetGriekselegerindeTrojaanseOorlog;Nestor,deoudstevandeGrieksevorstendiedeelnamenaandeTrojaanseOorlog(bas);deoppergodZeus(bas)enzijnvrouwHera(alt);Odysseus,koningvanIthaka,eenvandegrootsteheldenuitdeTrojaanseOorlog(bariton)enHephais-tos,dekreupele,mismaakteGrieksegodvandesmeedkunstenhetvuur(bariton).

DopperhadzijnSymphonia epica aan-vankelijkals‘FragmentausdemerstenGesangderIliasvonHomer’aanMen-gelbergaangebodenmeteenbegeleidendschrijven,gedateerd12juni1907,waaruitmeneengoedbeeldkrijgtvanzijncom-positorischdenken:‘DetekstderIliashebikopgevat,zoalsmijdiedoorjarenlanglezenenbestuderenklaarenduidelijkisgeworden.Dedragersderklassiekenamenzijnvoormijwezensvanvleesenbloed.Hetkoorhebikdetaakgege-venvanverteller.Grieksetoonladders,hexachordenendergelijkehebiknietgebruikt.Debestemanieromditwerktebeoordelenisereenartistiekeuitvoe-ringvantegeven.Daaromzieikookafvaneenmuzikaleanalyse,diemisschienhaarwaardezoukunnenhebben,maarwaarvanikpersoonlijkgeenvriendben.Muziekheeft,dunktme,alleendanwaarde,alsdesluimerendenotentotlevendeklankenwordengemaakt…’DopperskennisvandeOud-Grieksemuziek,deGrieksemuziektheorieofhetOud-Grieks,isbeperkt.Hijheeftdiekennisooknietnodig.Hetgaathemuitsluitendomdeinhoudvanheteposendekarakteriseringvandehelden,degodenengodinnen,diehijzietals‘we-zensvanvleesenbloed’,waarmeehijzichvereenzelvigt.Hijplaatstals’twareHomerus’heldendichtinzijneigentijd,inzijneigenbelevingswereld,vertelthetinzijneigenmuzikaleidioom,indestelligeovertuigingopdiemanieriets

aanhetonsterfelijkeposvanHomerustekunnentoevoegen.Inderdaadwerdenop13maart1915(achtjaarlater!)doorhetConcertgebouworkestenhetAmster-damsToonkunstkooronderleidingvanWillemMengelbergfragmentenvandesymfonieuitgevoerd.DoppersdankaanMengelbergwasgroot.EenschrijvenaanMengelberglaatdaarovergeentwijfelbestaanendoetbijnaslaafsaan:‘Offici-eelenofficieuswasikalmeermalenindegelegenheidomurechthartelijktebedankenvoordeopofferendezorgenenmoeitendieuzichgetroosthebtbijdeuitvoeringmijnerEpischesymfonie.Enkelewoordenkunnentochmijnge-voelvandankbaarheidnietweergeven.Inmijnbinnensteishetechtervoorhetgehelelevenopgeborgen,endaariseenkapitaalvandank,waarvanderenteUlevenslangzalwordenuitgekeerd.’

WaaromkiestDopperjuistdeEerstezang:‘Pest,twistenwrok?’Debeweeg-redenenmoetenwordengezochtindedramatischegebeurtenissen,dieDop-perseigenliefdeslevenbetreffen.Voort-durendishijopzoeknaarhaar,diehijinzijndromenheeftgezienendiehijPamorahnoemt.Alshijdewareliefdegevondenheeft(SophieZimmermann),iserdemachtelozewoedeomdeonrecht-vaardigheidhetverworvenetemoetenprijsgeven.OfhetnugaatomAchillesenBriseïsindeSymphonia epica,omFrithjofenIngeborginzijnderdeoperaFrith-jof,omWilliamRatcliffenMariainzijnvierdeoperaWilliam Ratcliff,ofomPamor-zoalshijzichzelfnoemt-enPamorahinzijneigenfantasiewereld,inallegeval-lenzijnhetspiegelbeeldenvanDopperseigenemoties.Zij,diehemonrechtheb-benaangedaan,diehethemonmogelijkhebbengemaaktzijngeliefdetotdezijnetemaken,verdienengestraftteworden;zelfblijfthijachtermetgevoelensvanbitterheid,verdrietenwraak.DeSym-phonia epica,diehijbeschouwtalszijnbestewerk,zijnlevenswerk,componeerthijvoorPamorah,deonbereikbare.

Cees Smit SibingaBeginseptembervanditjaarmaaktenwijkennismetprof.dr.CornelisTheodoor(Cees)SmitSibingateZuidhorn.Zijnvader,decomponistTheodoorHenri(Theo)SmitSibinga(1899-1958),wasleerlingvanCornelisDopper.Theohadzoveelbewon-deringvoorzijnleraar,dathijzijnzoonnaarDoppernoemde.CeesSmitSibingaisinhetbezitvaneenbriefvanDopper,waaropweinhetvolgendeDopperJournaalterugkomen.

3 16

3 16

Elk deel van de symfonie kan in een aantal scènes verdeeld worden:

I 1AgamemnonvernedertChryses, priestervanApollo. 2ChrysesdoetzijnbeklagbijApollo. ApollobestraftdeGriekenmet depest. 3Achillesroeptdevolksvergadering bijeen. 4DiezienerKalchasverklaartde oorzaakvanderampspoed. 5DetwisttussenAchillesen Agamemnon. 6DetussenkomstvanPallasAthene. 7Nestortrachttebemiddelen. 8Detwistduurtvoort.

ToelichtingChryses,eenpriestervanApollo,komthetlegerkampvandeGriekenbinnenomzijndochterChryseïs,slavinvanAgamemnon,vrijtekopen.AlsChrysesdoorAgamemnonsmadelijkisafgewe-zen,bidthijtotzijngodhemtewreken.DaaropzendtApollodepestinhetleger.AchillesroeptdevolksvergaderingbijeenenvraagtdezienerKalchasomuitleg.KalchasverteltdatApollodezeplaagheeftgezonden,omdatmenzijnpriesterheeftbeledigd.Depestzalverdwijnen,zodraChryseszijndochterzonderlos-prijsheeftteruggekregen.AanApollomoeteenzoenofferwordengebracht.ErvolgteentwisttussenAchillesenAga-memnon,wantAgamemnonzalhetzoenofferbrengenenzijnslavinterug-sturen,maarwilinruildaarvoorAchil-les’geliefdeBriseïs.AchillesontsteektinwoedeenmoetdoorPallasAthenetotbedarenwordengebracht.Nestortreedttevergeefsopalsvredestichter.HetschipmethetzoenofferendedochtervanChrysesaanboordvertrektonderbevelvanOdysseusnaarChryse,eenstadopdewestkustvanTroas.*

*In de oudheid benaming voor de noordwestelijke hoek van

Klein-Azië.

II 1Odysseus’vaartnaarChryse. 2DeherautenvanAgamemnon voerenBriseïsweg. 3Achillestreurtomhetverliesvan zijngeliefdeBriseïs. 4Achillesbeklaagtzichbijzijn moeder,Thetis.

ToelichtingAgamemnonbeveelttweevanzijnherau-tenBriseïsbijhemtebrengen.Achilles,treurendaanhetstrand,beklaagtzichbijzijnmoeder,dezeenimfThetis,overhetonrechthemaangedaan.ZijbeloofthemZeustesmekenhaarzoongenadigtezijn.

III 1Odysseus’aankomstteChryse. 2OdysseusdraagtChryseïsover aanChryses. 3ChrysesvraagtApolloom beëindigingvandestraf. 4Offerandeendankfeest.

ToelichtingOdysseuskomtteChryseaanmethetzoenofferenChryseïs.VolvreugdeontvangtChryseszijndochterensmeektApolloomdepestdiehijdeGriekenzond,weerwegtenemen.Hetzoenofferwordtgebracht,dewijnbekerswordengevuldenmeneertdegodenmetzangendans.

IV 1DeterugreisvanOdysseus. 2 ThetisbemiddeltbijZeus. 3TwisttussenHeraenZeus. 4Hephaistusstichtvrede. 5Feestdergoden.

ToelichtingOdysseuskeertterugnaardelegerplaatsvandeGrieken.ThetisstijgtopnaardeOlympus.Zeusverzekerthaar,datdeTrojanennetzolangzullenoverwinnen,totdathaarzoonAchilleszijngeliefdeBriseïsterugheeft.HeraheefthierovereenwoordenwisselingmetZeus,maarHephaistusweetdevredeteherstellen.VreugdeheerstopdeOlympus.

ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van het Stadskanaal en het 400-jarig bestaan van de Semslinie

Programma1 Cornelis Dopper Eerste symfonie, ‘Diana’ (1896)2 Jurriaan Berger Serenade voor de Veenkoloniën (2015, wereldpremière)3 Cornelis Dopper Zesde symfonie, de ‘Amsterdamse’ (1912)

Veenkoloniaal Symfonie Orkest o.l.v. Lubertus Leutscher

Kaarten verkrijgbaar bij het theater: zaterdag € 10,00 zondagmatinee € 5,00

Plaats: Theater Geert Teis

Dop

per-

Fees

tcon

cert

201

5

Datum: zaterdag 26 september 2015, aanvang 20.00 uur zondag 27 september 2015, aanvang 14.30 uur

415

15

AnalyseEerste deel Desymfoniebegintmeteenmajestueuzemarsdoorkoorenorkest:

Koor:Singe den Zorn des Peleiaden Achilleus (Muze,bezingonsdewrokvandezoonvanPeleus,Achilles)*

*Nederlandse vertaling door H.J. de Roy van Zuydewijn

Het levenloze lichaam van de edelman wordt, onder het spelen van de dodenmars, het godenrijk binnengedragen.

De radeloze Diana

Diana is radeloos van verdriet. Ze smeekt Apollo en Bacchus haar geliefde tot leven te brengen.

145

Demarsbevatdriekernmotieven:a,benc.Dezekernmotievendienennietalleenalsbouwstenenvoorheteerstedeel,maarvormendebasisvandegehelesymfonie,waarinze,opDopperiaansewijze,gevarieerdvelemalenterugkeren:

Enkelevoorbeelden:

Achilles:Doch jetzt geh’ ich nach Phthia (NuechtergaiknaarFthia)

Koor: Schweigend wandelt‘ er hin (Stilginghijheen)

De edelman dwaalt rond in het woud, op zoek naar Diana. Hij wordt belaagd door de geesten van water, lucht, aarde en vuur.

De edelman in diep gepeins verzonken.

Diana wil de edelman meevoeren naar het godenrijk, maar de weg wordt versperd door de poortwachter. Er volgt een gevecht op leven en dood. De edelman delft het onderspit en sterft.

13 6

6

Behalvedeonderlingesamenhangtussendeverschillendedelen,thema’senmotieven,isdemanierwaaropDopperindeSymphonia epicaritme,melosencontrapunthanteertuiterstbelangwekkend.Teneerstegebruikthijwaarmogelijkdedactylus,deversvoetbestaandeuiteenbeklemtoondeendaarnatweeonbeklemtoondelettergrepen− .Tentweedeishetmerendeelvanmotievenenthema’sgebouwdopeentrapsgewijsstijgendeofdalendekwint(ditwordtinenkelenotenvoorbeeldenaangegeven),entenderdemaakthijveelvuldiggebruikvanpolyfonevormen:fugato,canonenfuga.Eenvoorbeelddaarvanishetvolgendethema,waarbijhetvolkdeheldAchillesbezingt:

Koor:Wer der Unsterblichen… (Wievandegoden…)

EennieuwemelodiedientzichaanalsChrysesAgamemnonsmeekthemzijndochterChryseïsterugtegeven:

Chryses:Atreus Söhn Ihr wohlumschienten Achäer (ZonenvanAtreusenandereGriekenmetstevigescheenplaat!)

Uitvoering Eerste en Zesde symfonieInhetkadervanhet250-jarigbestaanvanhetStadskanaalenhet400-jarigbestaanvandeSemslinie(degrenstussendeprovinciesGroningenenDrenthe)heefthetVeenkoloniaalSymfonieorkestop26en27septemberj.l.metgrootsuccesDoppersEerstesymfonie,deBallet-symfonie‘Diana’enZesdesymfonie,de‘Amsterdamse’,uitgevoerd.Dereactieswarenhartverwarmend.DevoortreffelijketekeningenvanChrisMeppelink,dietijdensdeuitvoeringgeprojecteerdwerden,hebbenveelbijgedragentotdemuziekvan‘Diana’,godinvandejacht.Enkelevandezetekeningendrukkenwehierbijaf.

Diana verstopt zich achter haar standbeeld. De edelman dreigt zich van het leven te beroven: zonder haar wil hij niet verder leven.

Als het feest in volle gang is, herkent de edelman onder de gemaskerde gasten zijn geliefde Diana.

Dikwijlsvertegenwoordigendemelodieënbepaaldeemoties,zonderdatersprakeisvaneenleidmotief.ZoheeftDopperhetnavolgendemotiefgekoppeldaansterrenwichelaarKalchas’angstvoorstraf:

Kalchas:Peleussohn[Achilles],o geliebter des Zeus, du befiehlst mir zu künden diesen Zorn des Apollon (Zeus’geliefdeAchilles,uhebtmegevraagdteverklarenwaaromApollo zoboosis)

y

Koor:Dorthin ging er, zu ruhen mit der goldenthrone den Here (DaarginghijliggenmetnaastzichdegoudgezeteldeHera)

Einde

12

7

7

Heteerstedeeleindigtmetdeterugkeervanhetaanvangsthema–eerstnormaal,daninverbreding–ineenmachtigeapotheose.

Tweede deelIndeeerstescène,Allegro,illustreerteenbarcarole-achtigmotiefin6/8-maatdedeiningvanhetschip.DebemanninggaatonderleidingvanOdysseusaanboordvanhetschipenvoerthetreinigingsritueeluit:

Koor:Die nun, an Bord gestiegen, durchsegelten flüssige Pfade. (Zo,metallenaanboordkooshetschipzijnwegdoordegolven)

Op13maart1915werdendoorhetConcertgebouworkestonderleidingvanWillemMengelbergenkelefragmentenvanDoppersVijfdesymfonie,de Symphonia epica uitgevoerd.Ophetprogramma stond ook Das klagende Lied vanGustavMahler.

811

Detweedescènevoertterugnaarhetstrand.HetkoorbezingtdeontvoeringvanAchil-les’geliefde,Briseïs,doordeherautenvanAgamemnon:

Koor:[Agamemnon]sprach’s und sandte sie[deherauten]hin…(Daarmeezondhijzeweg…)

MeteenonopvallendhoofdknikjebelooftZeusaanThetis,Achillestezullenhelpen:

Zeus:Siehe, ich wink’ es dir [Thetis] zu mit dem Haupt…(Zie,metmijnhoofdzalikknikken…)

Inallerleivormenensteedsandersgeorkestreerd,wordtkernmotiefbherhaald.Maarooknieuwemelodieënmakenvantijdtottijdhunverschijning,bijvoorbeeldalsHeraruzietmetZeus:

Hera:Welcher Gott hat wieder mit dir, du Schlauer, geratschlagt? (Wievandegoden,bedrieger,heeftnuweermetjegesproken?)

Hephaestuswerptzichopalsvredestichtertussendegoden.HijslaagterinzijnmoederHeratotbedarentebrengen.Steedsweerwordtkernmotiefbgevarieerd,ofzoalsDop-perhetzegt:‘DanisdeOlympischehemelzwaarbewolkt,danbarstenzwaredondersla-genlosendanschittertzeweerinhetreinsteenvredigsteblauw.’Tegenheteindvandesymfoniewordtditthema(kernmotiefb)alshetwaremethethoofdthema(kernmotiefa)vanheteerstedeelverenigd,zodatdesymfonieals’twareeindigtzoalszijbegon.Demuziekvoertnaareengeweldigeclimax,Ineengrandioosslotkeert,breeduitgespon-nen,kernmotiefbvandesymfonienogéénkeerterug,alsdemachtigeZeuszichmetHeraterrustebegeeft.

Achilles:Aber Chryses, der Priester des Ferntreffers Apollon… (ToenkwamChryses,priestervanFoibosApollo…)

EenbreeduitgesponnenAdagiogeeftdestemmingweervanAchilles,dietreurtomhetverliesvanzijngeliefdeBriseïs.Hijbeklaagtzichbijzijnmoeder,Thetis,overdeschan-daligehandelswijzevanAgamemnon.Opdeachtergrondslechtshetgeruisvandezee(zestiendefigurenindestrijkers).Liefdevoltroostzehem:Kind was weinest du?(Kind,waaromhuilje?)Achillesverteltwatergebeurdis.Indeloopvanzijnrelaaskerenmo-tievenuitheteerstedeelterug–fragmenten,dieherinnerenaanChrysesenhetmajestu-euzeopeningsthema:

Achilles:…bis dieses Königes alle Satt genossen… (…datallenplezieraanhunkoningbeleven…)

9

109

Derde deelNaaankomstvanOdysseusinChrysetuigendematrozenhetschipafenbrengenhetzoenoffer.Paukenenmethoutenstokkengeslagenbekkensmakeneengeluid,alsofmeneenankerkettinglaatslippen.Eenaandebarcaroleritmischverwantthemain6/8-maatschilderthetklotsendewater.GevocaliseerdeklankenvanhetkooropdeOud-Grieksenatuurklanken a-la-la en e-le-loivormendeelvandeorkestratie:

ChrysessmeektApolloomdeplaagtebeëindigen:

Chryses:Höre mich, Gott mit dem silbernen Bogen[Apollo] (Hoormij,godvandezilverenboog…)

Dopperschildertdeofferandesomszeerrealistisch:detrombonesmoeteneenglis-sandozohardmogelijkspelen‘alsofdestierenbrullen’.Hetderdedeelsluitafmeteeninstrumentaledans.Ookhierhebbenheta-la-la en e-le-loivanhetkooreenaandeelindeorkestklank.Hetkooreindigtmetderegels:Und sie versöhnten den Gott mit Gesang und Reigen den Tag durch (..)Schön anstimmend den Päan…und froh vernahm er [Apollo]das Loblied.Daarna,deverderedag,omdegunstvandegodteverwerven,lietendeGrie-kenhunciterspelklinkeneneerdendeBooggodmeteenverheerlijkendlied[Paean]dathemveelplezierdeedtehoren.RedenvoorDopperomhetderdedeelalsmottomeetegeven:‘undsieehrtendenGottmitGesangundTanz‘(enzijeerdendegodmetgezangendans).

Vierde deelNaeenkorteinleidingzingthetkooracapella:Als die morgengeborne, die rosenfingrige Eos aufstieg, schifften sie heim…(EntoenEos[godinvandedageraad],vroegindeochtendgeboren,verscheenmethaarwaaiervanrose,voerenzeuit…).Terwijldeharpenspelen’wiegrosseWellen’(alsgrotegolven),klinktdereedsbekendebarcarole-figuurVoll blies ins Segel der Wind (Volinhetzeilbliesdewind).DegodenkerenterugnaardeOlympus.Kernmotiefbgroeituittotdebelangrijksteme-lodievanhetvierdedeel:

Koor:AlsnachjenemTagnunderzwölfteMorgengeworden…(Maartoendiedagdetwaalfdedageraadaanbrak…)

DegodenkerenterugnaardeOlympus.Kernmotiefbgroeituittotdebelangrijksteme-lodievanhetvierdedeel:

Koor:Als nach jenem Tag nun der zwölfte Morgen geworden…(Maartoendiedagdetwaalfdedageraadaanbrak…)