De toekomst van

het algemene boek

in Nederland

Elsbeth Kwant, december 2016

Als het boek al zo lang op sterven ligt,

waarom overlijdt het dan niet?

Context: Media-overgangen

Grafiektitel

Manuscript

(oudste overgeleverd ca. 800)

Druk

(eerste gedrukte boek 1477)

Digitaal (eerste digitale werken 1999)

Communicatie met tekst in Nederland

___

Marshall McLuhan : Horseless carriage syndrome‘stage of media development in which it is discussed in terms of previous media’

___

hoe is het om nu te werken in de boekensector?

L

2010-2015: -25% omzet boekenvak

L

1995-2015: - 50% uitleningen

Lezen: 0.45 per dag (was 2,5 uur in 1955)

Aantal veellezers daaltAantal niet-lezers stijgt

Jaarlijks aantal gelezen boeken = 0

gedrukt en digitaal in procenten van de Nederlandse bevolking (Leesmonitor 2016)

Iedereen heeft hierbij zijn eigen verhaal

Structuur

• Begin: samenvatting

• Boekenwereld verandert, hoe komt dat

• Verschillende beelden van

• Put the system in the room

• Scenarioplanning

• Mensen bereid gevonden

• Taal ontwikkelen

Onderzoek

Kortom: er is reden om verder te gaan onderzoeken.

• Er is een problematische situatie

• Er zijn veel actoren, afhankelijkheden en onvoorspelbaarheid

• De actoren zijn het erover eens dat de situatie problematisch is,

maar ze zijn het niet eens over het probleem en/of de oplossing

• Middel: Scenarioplanning

Hoe denken boekenmensen van nu over de toekomst

van het algemene boek in Nederland?

NB: Algemene boek is niet wetenschappelijk of educatief. Dus gewoonlijk fictie of populaire non-fictie.

Meedenkers Uit de

wereld van het boek

• Erik Jan Harmens (schrijver)

• Jan-Peter Wissink (uitgever, Amsterdam University Press)

• Wiet de Bruijn (uitgever, VBK)

• Matthijs Suidman (distributie, CB)

• Lily Knibbeler (bibliotheek, KB)

• Caroline Damwijk (boekhandel, Libris)

• Eppo van Nispen (CPNB)

• Marc Jellema (Tom Kabinet)

• Gerlien van Dalen (Stichting Lezen)

• Adriaan van der Weel (Universiteit Leiden)

• Jurriaan Rammeloo(Boekwerk, KVB)

• Elsbeth Kwant (facilitator, KB)

Proces

Drie bijeenkomsten:

1. Wat is er aan de hand?

2. Wat zou er kunnen gebeuren?

3. Wat vinden we daarvan, persoonlijk en vanuit ons vak?

Wat is er aan de hand?

Trends:

• Overaanbod en aandachtstekort

• Auteur als merk; schrijven vanuit marketing; community; technische ondersteuning van de schrijver; expressie via andere media

• Concurrentie op vrije tijd / mediatijd; leesvermogen ; keuzestress

• Kwaliteit; auteursrecht; technologische ontwikkeling

• Veranderende symbolische waarde van het boek

• Veranderend beleid van overheid en spelers in het boekenvak

‘Champions League’ (formeel uitgegeven, kan ervan leven)

‘Eredivisie’ (formeel uitgegeven)

‘Eerste Divisie’ (formeel uitgegeven, met eigen financiering)

‘Amateur’: ‘actief bezig met schrijven als hobby’

Auteurs

30.000 actieve auteurs

1 miljoen actieve auteurs

(Trouw, 2007)

Enkele honderden beroepsauteurs

Recensenten (beroepsmatige lezers)

Veel-lezers (meer dan 45 boeken per jaar)

650.000 Nederlanders

Gemiddelde lezers (6-45 boeken per jaar)

4,3 miljoen Nederlanders

Incidentele lezers (1-5 boeken per jaar)

5,3 miljoen Nederlanders

[Niet-lezers 2,7 miljoen]

(SMB/Leesmonitor)

Lezers

Out-of-commerce NL: 2 miljoen titels (KB)

Alle titels ooit uitgegeven: 130.000.000 (Google)

Titels

Bestseller: Meer dan 100.000: 7 in 2015

Seller: >10.000 (tussen 30.000 en 100.000: 53 in 2015)

(CPNB)

In commerce: ruim 100.000 titels (CB)

Aantal titels dat een

lezer kan lezen bij elke

week een boek: 4000

Industrie

Algemene Uitgeverij, ca. 10.000 medewerkers (sectorplan NUV)

Boekhandel, ca. 5000 medewerkers (sectorplan boekhandel)

Bibliotheken, ca. 6000 medewerkers (OCW-data)

Beroepsschrijvers en lezers, enkele honderden.

Ca. 20.000 mensen houden zich beroepsmatig bezig met boeken.

Dat is meer dan het aantal tandartsen, evenveel als het aantal journalisten en een stuk minder dan het aantal medewerkers van Ahold.

MAatschappij

• 80% van de Nederlanders leest tenminste één boek per jaar

• Bijna 12% van de Nederlanders is laaggeletterd

• Dat betekent dat bijna iedereen die een boek kàn lezen dat tenminste één keer per jaar doet

• 1 miljoen Nederlanders schrijft actief als hobby

Wat zou er kunnen gebeuren?

Intermezzo:

Definitie van Boek

HET

Boek

2. Verhaal(Werk ; boodschap)

3. Tekst(Expressie; leesbare vorm)

4. Vorm(Manifestatie; drager)

1.

1400-1800

The book makes An indissoluble connection

between an object, a text and an author.

Roger Chartier, The Order of Books, 1994

2016

The book no longer makes an Indissoluble

connection between an object, a text and an

author.

HET

Boek

2. Verhaal(Werk ; boodschap)

3. Tekst(Expressie; leesbare vorm)

4. Vorm(Manifestatie; drager)

1.

Waar voel je je persoonlijk het meest thuis?

HET

Boek

Het Verhaal en het Boek

5/12

5/12

1/12

1/12

Wat betekent dat voor jou als speler?

Spelers

• Uitgever ontwikkelt zich tot scout en vormgever van verhalen, kiest die vorm die ‘gezond is voor de hersenen’. Dat is niet per se tekst of een boek.

• Boekhandel positioneert zich als gids in het rijke aanbod van verhalen. Op dit moment ontwikkelen ze zich als high-end cadeau-omgeving, dit is afhankelijk van de toekomst van de winkelstraat.

• De bibliotheek richt zich steeds meer op persoonlijke ontwikkeling, niet per se in de context van het boek.

• Alle spelers zijn sceptisch over de kansen van anderen in de rol die die spelers voor zich zien.

Conclusie

• De maatschappelijke impact van het boek is groter dan de economische.

• Algemene trend voor het boek zoals het nu is, is er één van krimp en afnemende leestijd.

• Het boek bestaat uit drie componenten: verhaal, tekst en drager. Het niveau van elk van deze onderdelen kan verschillen (idealiter een goed verhaal, goed geschreven, mooi vormgegeven).

• Elk van de onderdelen kan een nieuw leven gaan leiden, ook los van de andere. Tekst en drager hebben concurrentie gekregen als dominante manieren om het verhaal over te brengen.

Conclusie

• Het boek sterft niet (er vindt geen substitutie voor het geheel plaats, hooguit voor een deel)

• Het is nog de vraag waar het woord ‘boek’ aan zal gaan kleven, de combinatie, of één van de drie onderdelen.

• De symbolische waarde van het boek vervluchtigt, als het niet langer de dominante vorm van het overbrengen van cultureel kapitaal is.

• De verschillende onderdelen van het boek zullen zich verder gaan ontwikkelen: met verschillende partijen in verschillende contexten (bv. creatieve industrie (markt en cultuur), partijen rond taal en tekst (leesvaardigheid en –plezier), technisch specialisten (lees- en schrijftechnologie).