De grachtengordelDit jaar viert Amsterdam het 400 jarig bestaan van de

grachtengordel. In 2010 heeft Unesco de Amsterdamse gordel op de lijst van de werelderfgoed geplaatst.

De uitbreiding van de grachtengordel was een teken van de bloei van de stad waar de slavenhandel helaas een onderdeel van was. In

Amsterdam bleven de tot slaaf gemaakten nagenoeg onzichtbaar en de slavernij op afstand overzee.

De beslissingen over de slavenhandel en de plantages werden wel in Amsterdam genomen. Veel huizen aan de drie beroemde grachten waren luxe woningen, kantoren en pakhuizen waar onder meer de suiker, koffie en de cacao werd opgeslagen. Nieuwe producten die de slaven verbouwden op de plantages. Er kwamen ook tientallen

suiker- en cacaofabriekjes in de stad.

Vele tientallen families en firma’s waren in de 17e en de 18e eeuw sterk betrokken bij de slavenhandel en de sla-

vernij. Ze investeerden in plantages in Suriname of in de scheepsbouw, de scheepvaart, de

toelevering of verzekering vangoederen.

De Swarte BochtIn de theatervoorstelling

wordt ons gedeelde verleden door middel van installaties en theatrale

scènes op dramatische wijze opnieuw tot leven gebracht. En kunt u zien wat de invloed en gevolgen van

slavernij op onze stad en de samenleving waren.

De Swarte Bocht luidt de slotperiode in van alle

herdenkingsactiviteiten ter viering van de afschaffing van

de slavernij in Nederland, dit jaar 150 jaar

geleden.

Theatre Embassy presenteert in samenwerking met Amnesty International

Kaartverkoop website www.theatre-embassy.org e-mail deswartebocht@theatre-embassy.org

Herenmarkt 99

Brouwersgracht 136

Keizersgracht 177

de Swarte bocht

een theatrale boottocht langs het slavernijverleden van Amsterdam

van 21 oktober t/m 27 oktober 2013

een theatrale boottocht langs het slavernijverleden van Amsterdam

Koto’s en Soko psalm De koto is een in Suriname ontstane klederdracht van de

Creolen. Over het ontstaan zijn verschillende verhalen. Er wordt gezegd dat de blanke vrouwen van de planters ze ontwierpen omdat

zij vonden dat hun mannen te veel aandacht hadden voor de tot slaaf ge-maakte vrouwen. De koto bestaat uit een rok, een jaki ( jak) en een angisa

(hoofddoek). De koto en de angisa hebben verschillende betekenissen. Men kan er zoveel mee laten zien, dat wel wordt gezegd dat de angisa’s kunnen praten.

Bijvoorbeeld over boosheid, verzet, verzoening, vrede, verlangen naar een afspraak, rouwen en blijdschap. Tegenwoordig worden de koto’s uit de kast gehaald bij speciale

gelegenheden zoals de Keti Koto of de Bigi Jari.

Bij de Afro-Surinaamse cultuur hoort ook muziek. Er zijn veel liederen die overgeleverd zijn uit de tijd van de slavernij in Suriname en die als zodanig ook de verhalen en de kennis van deze periode in zich dragen. De gezongen liederen en muziek worden op ver-schillende gelegenheden gebruikt. Hieronder vallen de Banya en Winti. Rituelen ter ver-binding met de voorouders. Ook de sokopsalmen zijn liederen die in verband gebracht worden met belangrijke momenten in het leven zoals geboorte, dood, een nieuw

huis, afscheid en verwelkoming.

De koto en de sokopsalm kunnen gezien worden als een overdracht van immaterieel erfgoed net als de panden van de grachtengordel te

Amsterdam materieel erfgoed zijn. Het zijn beiden monumen-ten waarmee de Nederlandse Geschiedenis van slavernij

en handel tastbaar wordt.

MarronsOp de slavenschepen tijdens de overtocht en

ook op de Antillen en in Suriname is verzet geweest tegen het systeem van slavernij. Op de Antillen vond de

beroemde opstand van Tula plaats. Onlangs verscheen hier-over de speelfilm Tula: the revolt.

In Suriname werd het verzet gekenmerkt door de weggelopen slaven die nieuwe gemeenschappen stichtten in de Amazone. De meeste plantages lagen aan rivieren of kreken, wat het vluchten vergemakkelijkte. De Marrons vormden groepen en later stam-men. Ze overvielen de plantages en onderhielden eigen kost-gronden, waarvan cassave het voornamelijkste gewas was. De bekendste opstandelingen waren Baron, Boni en Jolicoeur en

hun Fort Buku.

Uit archieven en orale overlevering is vrij veel bekend over het leven van de Marrons in de lowéten,

‘de tijd van het weglopen’.

Nederland was in Europa een van de hekkensluiters in de afschaffing van de slaver-

nij maar internationaal gezien ook weer niet zó laat. Afschaffing kwam pas later in de Verenigde Staten (1865),

Brazilië (1888), China (1910), Oman (1970) en in Mauritanië (1981).

De Anti-Slavery Society, ‘s werelds oudste mensenrechtenorganisa-tie die in 1839 werd opgericht, is nog altijd werkzaam en is inmiddels

geassocieerd met andere organisaties zoals het Amerikaanse Free the Slaves. Die laatste stelt dat er nu 27 miljoen slaven zijn in de wereld – meer dan ooit in de geschiedenis. De organisatie schrijft: ‘Ze worden gedwongen te werken zonder betaling, onder dreiging met geweld, en ze kunnen niet weglopen. Je vindt ze in bordelen, fabrieken, mijnen, boerderijen, restaurants, bouwprojecten en bijvoorbeeld ook

als dienstmeisjes bij particulieren.’

Dat deze mensen als ‘slaven’ worden aangeduid, schept echter onduidelijkheid. Wettelijk zijn nergens meer ter

wereld mensen eigendom van andere mensen. Bron: D. Bronkhorst/Amnesty International

WICWest Indische Compagnie

In Amsterdam werd de West Indische Compagnie op 3 juni 1621 opgericht , als handelsonderneming, met het

octrooi om handel te drijven ten westen van Kaap te Goede Hoop.

De WIC, met zijn bewindhebbers, nam deel aan de slavenvaart volgens een driehoeksmodel waarbij schepen van Amsterdam naar West-Afrika

en vervolgens naar de Nieuwe Wereld voeren en weer terug. In de 17e eeuw was Nederland korte tijd wereldleider in de slavenhandel.

Een van de families die betrokken was bij de slavenhandel was de familie Coymans die woonde op de Keizersgracht 177 tegenover de Westerkerk. In 1685 kreeg Balthasar Coymans het recht op Asiento van de Spaanse koning om jaarlijks 3.000 slaven te leveren aan Amerika. Balthasar Coymans overleed in Cádiz en ligt in de Westerkerk begraven. Het Coymanshuis is een van de grootste grachtenpanden met een bijzonder brede gevel.

De periode tussen 1700 en 1800 was het hoogtepunt van de internationale slavenhandel. Engeland vervoerde 50%, Portugal 30 %, Frankrijk 15%

en Nederland 5%. Nederlandse schepen vervoerden plusminus 500.000 tot slaaf gemaakte Afrikanen. Gedurende meer dan

twee eeuwen bleef de slavenhandel in stand, waarbij de tot slaaf gemaakten niet als mens werden

beschouwd.

Keti KotiViering van de afschaffing van de slavernij

In 1863, precies 150 jaar geleden, werd de slavernij afgeschaft in Nederland en de koloniën. De eigenaren

van de slaven werden gecompenseerd met 300 gulden per slaaf in Suriname en 200 gulden op de Nederlandse Antillen.

De vrijgemaakte slaven werden echter verplicht om nog 10 jaar te werken voor hun eigenaar als een soort leerlingen. Daarom

markeert het jaar 2013 eigenlijk geen 150 maar 140 jaar afschaffing. Naar schatting 47.500 slaven werden in vrijheid gesteld.

De overdracht van de kennis van de geschiedenis van de Neder-landse slavernij vinden we niet alleen terug in gebouwen en archieven. Juist via de folklore en culturele uitingsvormen

kunnen we veel leren over deze aspecten van de Nederlandse geschiedenis. Liederen, kleding, gewoonten en taalvor-

ming, zoals het Sranantongo, vertellen ons over deze periode. We noemen dit ook wel immaterieel

erfgoed.

Ondezoek Docent geschiedenis, aan de Vrije

Universiteit te Amsterdam, Dienke Hondius, doet samen met studenten on-

derzoek naar de laatste slaveneigenaren van de stad en brengt ze in kaart. Door dit onderzoek wordt de slavernij geschiedenis terug geplaatst naar Europa. (zie Google

maps) Hierdoor krijg je een goede indruk van de intensieve betrok-

kenheid van Amsterdam.

Truus Vinger, Zaalberg uitgevers, 1943

Een wisselbrief, slavenbrief, werd uitgeschreven en ondertekend door de Gouveneur der Kolonie

Suriname van Landsberge. De brief diende als compensatie voor (plantage)eigenaren, die i.v.m de

‘Opheffing der slavernij in 1863’ hun slaven moesten laten gaan. De wisselbrief kon vervolgens

worden ingewisseld in Amsterdam.

Theatre Embassy is een internationale theaterorganisatie die met niet-westerse theatergezelschappen werkt uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika.

Tien jaar geleden stond Theatre Embassy aan de wieg van het roemruchte project Slaver-nij Moment NU dat op het NDSM-terrein in Amsterdam werd opgevoerd. Een decennium na deze locatievoorstelling komt Theatre Embassy terug met een vernieuwde versie, aangepast op de stad Amsterdam en de grachtengordel.

Amnesty International is een onafhankelijke beweging die zich inzet voor slachtoffers van schendingen van mensenrechten. www.amnesty.nl

Theatre EmbassyPostbus 14765 1001 LG Amsterdamwww.theatre-embassy.org deswartebocht@theatre-embassy.org

Colofon:Concept & regie: Berith DanseTekst: Caroline van Leerdam l Berith DanseDecor: Bartel MeyburgKostuum: Thera HillenaarProductie/PR: Sabine de TonnacGrafisch ontwerp: Monica SchokkenbroekLicht: Location Light

Spel: Guilly Koster l Caroline van LeerdamNaomi Anthonius l Frans de WitMartin Vernooij e.a.Naks Nederland: Maritha Kitaman l Norine Baarn Carmen Malonie l Ilse Banket l Judith Sinester Urmia Gulpen l Eric Gulpen

Met dank aan: Dienke Hondius l Carl Haarnack Daan Bronkhorst l Okke ten Hove l Zeeuws archief Andrea Montenegro l Nieuw Media Platvorm Bamproducties l Roderik Sommerdijk l Bert Barten Tineke Storteboom en de vele vrijwilligers

Sponsors en fondsen: Mondriaan Fonds l Amnesty International Voor de Kunst l Amsterdam BoateventsForyouandyourcostumersFrans de WitBerith Danse Caroline

van LeerdamBartel Meyburg Thera Hillenaar Sabine de Tonnac Monica

SchokkenbroekGuilly Koster Naomi Anthonius Martin Vernooij

Gezicht op de koffieplantage Meerzorg, door Willem de Klerk, 1876.

Collectie: Rijksmuseum

Naks Nederland

Marrons zijn slaven die weggelopen zijn van de plantages en die daaarna een eigen leven opbouwden in de bossen.

Fotografie: o.a. Daan Stringer, Janetta Verheij, Rik Engelgeer