DE STRIJD VOOR WAARDIG HUISHOUDWERK IN ZUID-AFRIKA

- 1 - Partnerbrochure SADSAWU

Zuid-Afrika,

de regenboognatie

Bevolking: 48.601.098 inwoners, 79% zwart, 9% blank, 9% kleurling,

3% Indisch/Aziatisch – 11 officiële talen

Oppervlakte: 1.221.037 km²

Hoofdstad: Pretoria (bestuurlijke macht), Kaapstad (wetgevende

macht), Bloemfontein (rechterlijke

macht)

Levensverwachting: 49,5 jaar (België

= 79,5 jaar)

Armoede: 30,1 % van de bevolking

leeft in extreme armoede (minder

dan $1,25 per dag)

Gini-coëfficiënt: 0,63 grote onge-

lijkheid in Zuid-Afrika (België: 0,28)

Human Development Index: 121/187

(België = 17/187)

VAKBOND VOOR HUISHOUDARBEID(ST)ERS


Zuid-Afrika, land van contrasten en kampioen in uitbuiting

Een prachtig en natuurlijk rijk land

Zuid-Afrika is de wieg van de mensheid: nabij Johannesburg zijn de oudste menselijke res-

ten gevonden. Het land is een culturele smeltkroes, met 11 officiële talen en tal van tradi-

ties. De prachtige natuur is de habitat van tal van wilde diersoorten, met vruchtbare

landbouwgronden en een ondergrond rijk aan zeldzame edelmetalen en mineralen.

Kolonisering

De meeste inwoners stammen af van de vele Afrikaanse volkeren die de regio bevolkten

toen de eerste Nederlanders zich er kwamen vestigen (17e eeuw). Vanaf 1806 werd het

land door de Britten gekoloniseerd en trokken de Nederlanders (de Boeren) verder land-

inwaarts. De ontdekking van diamant en goud leidde eind 19e eeuw tot een bitse strijd

tussen de Boeren en de Britten, maar vooral de zwarte bevolking werd er het slachtoffer

van: zij werden verdreven van hun gronden en uitgebuit om de rijkdommen uit de grond

te halen.

Apartheid

De Nationale Partij kwam in 1948 aan de macht en installeerde de apartheid. De zwarte

bevolking werd verplaatst naar aparte gebieden (grote apartheid) en door allerhande

wetten werd ook de omgang tussen de rassen en de toegang tot de arbeidsmarkt strikt

beperkt (kleine apartheid). De zwarte bevolking en de kleurlingen hadden dus geen toe-

gang tot de economische en maatschappelijke middelen van het land en werden uitge-

buit. Na de onafhankelijkheid in 1961 werd de apartheid verdergezet.

De regenboognatie

Er volgde een jarenlange strijd tegen de apartheid.

Opposanten werden gecriminaliseerd en opgeslo-

ten. In 1994 kwam er door toenemende druk van

binnenuit én van buitenaf dan toch een einde aan

het regime. Dankzij ANC-boegbeeld Nelson Mande-

la koos men niet voor vergeldingsmaatregelen,

maar werd de Regenboognatie geïnstalleerd, die

elke (wettelijke) discriminatie verbood. Sinds 1994 is

het ANC ononderbroken aan de macht.


Nog steeds kampioen in ongelijkheid

Het einde van de apartheid maakte geen einde aan de ongelijkheid. Er maken nu wel

zwarten deel uit van de hogere klassen en er zijn blanke armen, maar het is vooral bij de

zwarte bevolking dat de werkloosheid fel is gestegen. De keuze voor een neoliberaal

economisch beleid zorgt voor een immense ongelijkheid. Grote delen van de bevolking

blijven verstoken van waardig werk, menswaardige leefomstandigheden of gezondheids-

zorg. De aidsepidemie heeft het maatschappelijke leven in het land verder ontwricht.

Sinds 2008 komt de bevolking steeds vaker op straat om hervormingen en herverdeling te

eisen, met een hoogtepunt van om en bij de 30 protesten per dag eind 2013. De onder-

drukking van het protest is vaak hardhandig.

Huishoudsector in Zuid-Afrika

In Zuid-Afrika zijn

er veel huis-

houdwerk(st)ers.

Dit gaat terug tot

het apartheids-

regime: een full-

time huishoud-

werk(st)er in huis

hebben, was

een teken van

een hoge sociale

status en werd

mogelijk ge-

maakt door de

grote inkomens-

ongelijkheid.

Zuid-Afrika telt het hoogste aantal huishoudwerk(st)ers in de regio zuidelijk Afrika. In 2010

waren er 1.1 miljoen huishoudwerk(st)ers. 77% van hen waren vrouwen. Huishoudwerk

maakt 8.7% uit van de totale tewerkstelling in Zuid-Afrika en 15.5% van de tewerkstelling

voor vrouwen. Het is dus een belangrijke bron van werkgelegenheid. Huishoudwerk(st)ers

zijn vooral laaggeschoolde, zwarte vrouwen die van het platteland of uit de buurlanden

komen en ze werken vooral voor hoge en middenklasse gezinnen.


Wetgeving

Sinds 1997 vallen huishoudwerk(st)ers onder de Basic Conditions of Employment Act. Deze

wet biedt wel een basisbescherming aan alle werknemers, maar omvat geen minimum-

loon. Dit wordt per sector vastgelegd voor de kwetsbare sectoren, zoals huishoudwerk en

landbouw.

In 2002 vaardigde de minister van Werk de Domestic Workers Act uit, een sectorale over-

eenkomst voor huishoudwerk(st)ers. Hierin wordt het minimumloon bepaald voor huis-

houdwerk en worden een aantal werkomstandigheden vastgelegd.

In 2014 bedraagt het minimumloon voor huis-

houdwerk(st)ers die meer dan 27 uur per week

werken R 1618.37 of R 1877.70 (Rand) per

maand (€111 of €129), afhankelijk van de re-

gio waar men werkt. De bedragen worden

jaarlijks aangepast aan de inflatie (nu is mini-

mumloon vastgelegd van 01/12/2013 tot

30/11/2014)

Huishoudwerk(st)ers werken maximum 45 uur

per week en maximum 15 overuren per week;

maximum 9 uur per dag voor een werkweek

van 5 dagen en 8 uur per dag voor een week

van 6 dagen.

Huishoudwerk(st)ers moeten dubbel betaald

worden op zon- en feestdagen; hebben recht

op vier maanden onbetaald zwangerschaps-

verlof. Voor inwonende huishoudwerk(st)ers

mag 10% van het loon worden ingehouden,

indien de voorziene accommodatie aan be-

paalde standaarden voldoet.

Er moet een arbeidscontract afgesloten wor-

den tussen de werkgever en de huishoudwerk(st)er en 1% van het loon moet gaan

naar het Unemployment Insurance Fund, een soort van verzekering in geval van werk-

loosheid.

Impact van de wetgeving?

Sinds de invoering van de Domestic Workers Act in 2002 zijn de lonen van huishoud-

werk(st)ers wel degelijk gestegen en zijn de werkomstandigheden verbeterd. In een en-

quête van 2004 zei 25% van de huishoudwerk(st)ers een geschreven contract te hebben;

in 2007 was dit al gestegen tot 36%.

Huishoudwerk wordt vaker erkend als een echte job. Werkgevers zijn er zich meer van

bewust dat ze hun huishoudwerk(st)er als een werknemer moeten behandelen, die rech-

ten en plichten heeft, vastgelegd in de arbeidswetgeving. Daarnaast stijgt ook het be-

wustzijn bij de werknemers zelf dat ze bepaalde rechten hebben en die kunnen opeisen.


© Zanele Muholi

Toch zijn er nog heel wat problemen die onzichtbaar blijven omdat controles door de

overheid uitblijven en de pakkans bij niet naleving van de wet erg laag ligt. Bovendien

moeten arbeidsinspecteurs toestemming krijgen van de werkgever om het huis te betre-

den. Er zijn nog heel wat werkgevers die niet volgens de wet handelen en hierbij nauwe-

lijks een risico lopen om bestraft te worden. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan huis-

houdwerk(st)ers die bij familieleden werken. Zij hebben meestal geen officieel contract en

het is dan ook heel moeilijk voor hen om hun rechten af te dwingen.

Ook zijn de huishoudwerk(st)ers zelf niet altijd vragende partij om zich aan te sluiten bij de

werkloosheidsverzekering, omdat dit voor hen verlies betekent op hun al karige loon.

Hoewel een minimumloon voor veel huishoudwerk(st)ers een grote verbetering betekent,

liggen de bedragen ver onder de living wages, of het bedrag dat nodig is om mens-

waardig te kunnen leven. Het minimumloon voor huishoudpersoneel bedraagt momen-

teel R1618.37 of R1877.70 per maand (€111 of €129). Het living wage (het leefbaar loon)

wordt in Zuid-Afrika geschat tussen R4000 en R5000 (€270 en €340) per maand, meer dan

het dubbele dus van wat huishoudwerk(st)ers verdienen.

In juni 2013 ratificeerde Zuid-Afrika de IAO-conventie 189, als een van de eerste landen ter

wereld. De Zuid-Afrikaanse wetgeving is op zich al vrij vooruitstrevend. Daarom zal dit niet

zo veel veranderingen met zich mee brengen voor huishoudwerk(st)ers. Wel komt er door

de ratificatie meer druk op de overheid om het aantal controles op naleving van de wet

op te voeren.


Situatie van Zuid-Afrikaanse huishoudwerk(st)ers

De belangrijkste problemen waar huishoudwerk(st)ers dagelijks mee geconfronteerd wor-

den in Zuid-Afrika:

Onderbetaling, zowel onder het

minimumloon als onder het zoge-

naamde living wage. Het mini-

mumloon volstaat niet om in de

basisbehoeften van de huishoud-

werk(st)ers en zijn of haar familie te

voorzien.

Geen registratie bij het Unemploy-

ment Insurance Fund (o.a. voor uit-

kering tijdens zwangerschapsver-

lof).

Geen compensatie voor overuren.

Geen betaald verlof, geen week-

end, maximum aantal werkuren

wordt niet gerespecteerd.

Geen contract of loonbrieven.

Respectloze behandeling door de

werkgever, bv. door behandeld te

worden als een kind en aange-

sproken te worden als “(my) girl”

Racistisch gedrag t.o.v. huishoud-

werk(st)er, bv. door te verbieden

om uit dezelfde borden te eten als

het gezin.

Misbruik, kan zowel fysiek, seksueel

als verbaal van aard zijn.

Discriminatie op basis van hiv/aids-

status.

Uitbuiting door rekruteringsagentschappen die vrouwen uit binnen- en buitenland re-

kruteren en dan verhuren aan klanten voor huishoudelijke taken. Deze huishoud-

werk(st)ers zijn vaak erg kwetsbaar en hopeloos op zoek naar werk, waardoor ze mak-

kelijk slachtoffer worden van uitbuiting. Dit wordt nog versterkt wanneer ze illegaal in

het land verblijven.

Huishoudwerk(st)ers zijn vaak migranten, van het platteland of uit het buitenland. Ze

wonen gescheiden van hun gezin en familieleden en krijgen maar weinig kans om hen

te zien. Dit is eigen aan het werk, maar betekent voor heel wat huishoudwerk(st)ers wel

een zware persoonlijke opoffering.

Bij deze opsomming is het belangrijk te onthouden dat de situatie van elke huishoud-

werk(st)er verschillend is en dat ze niet noodzakelijk allemaal met dezelfde problemen

kampen. De werkgever-werknemer relatie is heel variabel en specifiek en tegelijk heel

bepalend voor de situatie van de huishoudhulp. Sommige huishoudwerk(st)ers worden

heel goed behandeld, krijgen schoolgeld voor hun kinderen en medische verzorging; an-

deren moeten het met het minimum of minder stellen. Ze zijn dus heel afhankelijk van de

wil en de keuzes van hun werkgever.


SADSAWU – South African Domestic Service and Allied Workers Union

SADSAWU werd oorspronkelijk opgericht in 1986, nog tijdens het apartheidsregime, maar

hield op te bestaan in 1997 ten gevolge van financiële en interne problemen. In 2000

werd de vakbond opnieuw opgericht en sinds kort is SADSAWU aangesloten bij de Zuid-

Afrikaanse vakbondskoepel COSATU.

SADSAWU heeft een open door policy. Dat wil zeggen dat ze naast huishoudwerk(st)ers

ook andere groepen werknemers verder helpen die geen vakbond vinden waar ze wel-

kom zijn, zoals bv. thuishulpen die aan huis verzorging bieden aan ouderen mensen. Bo-

vendien helpt SADSAWU niet alleen leden, maar ook niet-leden. Voor de vakbond is het

heel moeilijk om betalende leden aan te trekken omdat huishoudwerk(st)ers het vaak al

erg moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen.

SADSAWU biedt verschillende diensten aan haar leden. De vakbond vertegenwoordigt

hen bv. voor de arbeidsrechtbank bij een geschil met de werkgever. SADSAWU informeert

en sensibiliseert huishoudwerk(st)ers over hun rechten door vormingen te geven over de

arbeidswetgeving. Daarnaast worden ook workshops gegeven of campagnes opgezet

over andere thema’s die hen aanbelangen, zoals bv. over uitbuiting door rekruterings-

agentschappen, het gebruik van chemicaliën of discriminatie omwille van hiv/aids. Huis-

houdpersoneel wordt empowered en getraind rond thema’s als leiderschap, communica-

tie of seksuele intimidatie. Het personeel van SADSAWU staat tenslotte constant ter be-

schikking om vragen te beantwoorden en advies te verlenen.


Huishoudwerk(st)ers leiden vaak een geïsoleerd bestaan achter de gesloten deuren van

hun werkgever. SADSAWU brengt ze samen zodat ze ervaringen kunnen uitwisselen, kun-

nen discussiëren, van elkaar leren en hun situatie in een breder kader kunnen plaatsen.

Kortom, SADSAWU probeert zo om de isolatie van huishoudwerk(st)ers te doorbreken en

ook om hun zelfvertrouwen en zelfrespect op te krikken.

SADSAWU is ook internationaal actief.

Sinds 2006 heeft SADSAWU zich ingezet

om te lobbyen voor een internationale

conventie rond waardig werk voor

huishoudpersoneel. Met succes! In 2011

werd IAO-conventie 189 aangenomen,

die voor het eerst internationale stan-

daarden vastlegde voor huishoudwerk.

Myrtle Witbooi, algemeen secretaris

van SADSAWU, is sinds eind 2013 de

voorzitster van de nieuw opgerichte In-

ternationale Federatie voor Huishoud-

werk(st)ers (IDWF) en zij is de gastspre-

ker uit het Zuiden voor onze FOS-campagne in maart 2014.

De uitdagingen van SADSAWU

Niet alle huishoudwerk(st)ers durven zich aan te sluiten bij de vakbond of zijn in staat om

het lidgeld te betalen. SADSAWU telt ongeveer 10.000 leden in Zuid-Afrika, maar slechts

275 onder hen betalen effectief een ledenbijdrage. Het lidgeld per jaar bedraagt R70

(net geen 5 €). Doordat SADSAWU ook niet-leden helpt en adviseert, bereikt de vakbond

een ruimer publiek naast de 10.000 leden.

Het is helemaal niet evident om

huishoudwerk(st)ers te rekruteren

omdat ze allemaal in aparte huizen

voor een andere werkgever wer-

ken. SADSAWU gebruikt specifieke

manieren om huishoudwerk(st)ers te

bereiken, bv. door huis-aan-

huisbezoeken te organiseren. Dit is

heel arbeidsintensief, maar het le-

vert veel op door het directe con-

tact met de huishoudwerk(st)ers.

Actieve leden delen op hun vrije

dag brochures en flyers uit in kerken,

parken, aan bushaltes – op plaatsen dus waar huishoudwerk(st)ers te vinden zijn. Huis-

houdhulpen kunnen SADSAWU een sms sturen als ze een vraag hebben en worden dan

terug opgebeld met een antwoord. Huishoudpersoneel organiseren blijft een grote uitda-

ging voor vakbonden wereldwijd. De vakbond voor huishoudwerk(st)ers in Namibië,

NDAWU, werkt bv. met spotjes op de radio om huishoudwerk(st)ers te informeren en aan

te sluiten.


Samen met COSATU ijvert

SADSAWU voor een living wage,

een minimumloon waar een ge-

zin wel mee kan rondkomen.

Met het huidige minimumloon is

dit verre van het geval.

De IAO-conventie 189 is geratifi-

ceerd in Zuid-Afrika. Daarom ligt

de nieuwe focus van SADSAWU

nu op de implementatie en ver-

spreiding ervan in alle provincies

van Zuid-Afrika.

De andere prioriteiten liggen

voor 2014 op organisatieverster-

king en genderkwesties. Op het

vlak van organisatieversterking

gaat het o.a. om: de rekrutering

van nieuwe leden met de steun

en actieve inbreng van de hui-

dige leden, de vorming van de

nieuwe leden van het uitvoe-

rende bestuur (in december

2013 werden 12 nieuwe mensen

uit verschillende provincies ver-

kozen), opleiding voor het per-

soneel van SADSAWU (boek-

houding, project manage-

ment…) en het voeren van

campagnes en lobbywerk om de zichtbaarheid van SADSAWU te verhogen.

Er zijn ook belangrijke genderkwes-

ties, bijvoorbeeld de strijd tegen dis-

criminatie van huishoudwerksters met

hiv/aids, gendergerelateerd geweld

door partner of werkgever, de moge-

lijkheid voor inwonende huishoud-

werksters om hun kinderen mee te

nemen en de aansluiting bij het

Unemployment Insurance Fund, dat

ook een uitkering uitbetaalt tijdens

het zwangerschapsverlof.


20 leden van SADSAWU hebben het initiatief genomen om via een study circle educatief

materiaal aan te maken voor het aantrekken en vormen van leden en voor het voeren

van campagnes.

FOS en SADSAWU Het partnerschap tussen FOS en SADSAWU is nieuw en begint te lopen vanaf 2014. FOS wil

met dit partnerschap bijdragen aan de capaciteitsversterking van SADSAWU als organisa-

tie, zowel intern op organisatorisch vlak als institutioneel naar derden toe, versterking op

vlak van lobbywerk en vertegenwoordiging van huishoudwerk(st)ers. SADSAWU zal deel

uitmaken van onze nieuwe regionale werkgroep rond organisatievormen, omdat zij - ge-

zien de specificiteit van hun achterban - veel ervaring hebben met alternatieve manieren

van organiseren van werknemers. Mo-

menteel hebben zij maar één andere

externe donor, FNV – de Nederlandse

vakbondskoepel – dus de extra financi-

ele steun van FOS is zeer welkom om

vormingen, campagnes, sensibiliserende

en mobiliserende activiteiten te kunnen

organiseren en om met deze activiteiten

nog meer huishoudwerk(st)ers te berei-

ken, want zoals Myrtle Witbooi zelf zegt:

“Het heeft geen zin dat we roepen dat

de conventie moet geratificeerd wor-

den, als huishoudwerk(st)ers zelf niet be-

grijpen wat het is.”


FOS-campagne 2014: Neem mee de handschoen op!

Poetsen, wassen, strijken en vuile

klusjes opknappen: de meer dan

100 miljoen huishoudhulpen we-

reldwijd halen hun neus er niet voor

op. Ze zijn onmisbaar voor onze sa-

menleving. Toch krijgen ze maar

weinig waardering.

Huishoudwerk is ook waardig werk!

Wereldwijd treden huishoud-

werk(st)ers uit de schaduw en ko-

men ze op voor hun rechten. “Sla-

ves no more, we are workers!” In Pe-

ru, Bolivia, Ecuador, Colombia en

Zuid-Afrika steunt FOS vakbonden van huishoudwerk(st)ers die strijden voor de waardering

en de rechten die ze verdienen.

Meer info over onze politieke eisen en acties vind je op: www.neemdehandschoenop.be

Wat kan jij doen?

Neem mee de handschoen op en schrijf je naam in het stof op

www.neemdehandschoenop.be

Verspreid affiches, placemats en andere materialen

Informeer je op www.neemdehandschoenop.be

Word fan van FOS en volg onze campagne op facebook:

www.facebook.com/fossocsol

Alle materialen kan je aanvragen via 02/552 03 15 of [email protected] of

Grasmarkt 105/46, 1000 Brussel

Wil je mensen zoals Myrtle Witbooi en

organisaties zoals SADSAWU steunen?

Stort dan je bijdrage op rekeningnum-

mer BE16 0000 0000 7474 (IBAN: BPOT-

BEB1) van FOS-socialistische solidariteit

met als mededeling:

SOLIDAIR MET HUISHOUDWERKERS.

Jouw solidariteit is van levensbelang.

http://www.neemdehandschoenop.be/



http://www.facebook.com/fossocsol

mailto:[email protected]

DE STRIJD VOOR WAARDIG HUISHOUDWERK IN ZUID-AFRIKA

Documents

Transcript of DE STRIJD VOOR WAARDIG HUISHOUDWERK IN ZUID-AFRIKA