helden

stephen fry bij uitgeverij thomas rap

De Fry KroniekenMythos

De leugenaar

Stephen Fry

HeldenDe grote avonturen uit de Griekse mythologie

Deel II van Mythos

Vertaald door Ineke van den Elskamp, Frits van der Waa, Pon Ruiter en Henny Corver

2019thomas rapamsterdam

Copyright © 2018 Stephen FryCopyright Nederlandse vertaling © 2019 Ineke van den Elskamp,

Frits van der Waa, Pon Ruiter en Henny CorverTekstredactie Theo VeenhofOorspronkelijke titel Heroes

Oorspronkelijke uitgever Michael Joseph/Penguin Random House, Londen

Omslagontwerp bij BarbaraOmslagillustratie © Bridgeman Images

Foto auteur © Claire Newman WilliamsVormgeving binnenwerk CeevanWee, Amsterdam

Druk Bariet Ten Brink, Meppelisbn 978 94 004 0293 5

nur 302

thomasrap.nl

Opgedragen aan alle helden van wie we nog nooit gehoord hebben. Misschien ben jij wel een van hen.

Inhoud

Voorwoord 11Kaart 12Stamboom 15

Inleiding 17Hera’s droom 21

perseusDe gouden regenbui 25De houten kist 28De twee vreemdelingen in het eikenbos 35De Graiai 43Het eiland van de Gorgonen 46Andromeda en Kassiopeia 49De terugkeer naar Serifos 54

heraklesDe nazaten van Perseus 61Levende slangen 68De jongensjaren en opvoeding van een held 71Schuld en boete 74

De Werken van Herakles 781. De Leeuw van Nemea 782. De Hydra van Lerna 813. De Hinde van Keryneia 834. Het Erymanthische Zwijn 86

5. De Stallen van Augias 886. De Stymfalische Vogels 917. De Stier van Kreta 918. De Merries van Diomedes 93(waarin opgenomen het verhaal van Alkestis en Admetos)9. De Gordel van Hippolyte 10310. De Kudde van Geryon 10911. De Gouden Appels van de Hesperiden 11612. Cerberus 128Na de Werken: wrok en wandaden 134De Giganten: de voorspelling bewaarheid 141Het hemd van Nessos 144Apotheose 150

bellerofonDe gevleugelde 155Een valse verklaring 163In Lycië 168Chimerische reactie 171Te hoog gevlogen 175

orfeusHet vermogen om het wilde beest te kalmeren 183Orfeus en Eurydike 184Orfeus in de onderwereld 187De dood van Orfeus 195

jasonDe ram 199Terugkeer naar Iolkos 208De Argo 216Het eiland Lemnos 221De Dolionen 226Hylas verdwijnt 228Harpijen 232

De Botsende Rotsen 236Sterfgevallen, vlijmscherpe veren en Phrixiden 242De adelaar-koning 247Drie godinnen 250Medea 252De Chalkotauroi 253Het heilige bos van Ares 257Ontsnapping uit Kolchis 260De thuisreis 266De magische dood van Pelias 275Medea staat op 279

atalanteBorn to be wild 287Het Kalydonische Zwijn 289De Kalydonische Jacht 295De wedloop 303

oidipousHet orakel spreekt 311Waar drie wegen samenkomen 316Het raadsel van de Sfinx 317Lang leve de koning 322Na de mythe 335

theseusDe uitverkorene 341Onder de steen 343

De Werken van Theseus 3491. Perifetes 3492. Sinis 3503. Het Krommyonische Zwijn 3524. Skiron 3535. Kerkyon tegen de eerste worstelaar ter wereld 3556. Prokrustes, de Strekker 358

De boze stiefmoeder 362De Stier van Marathon 366De koningin der vergiften 368Het zoenoffer 371De Stier uit de Zee 373Naar Kreta 378De kerkers van Knossos 381De stierenman 387De een achtergelaten, de ander vlucht 393Vader en zoon 396Koning Theseus 401

Envoi 413De nakomelingen van Echidna en Tyfon 415De razernijen van Herakles 417

Nawoord 419Wie is wie in Helden 425

Olympische goden 425Oerwezens 428Monsters 435Stervelingen 439

Woord van dank 469Illustratieverantwoording 471

Voorwoord

Helden is te beschouwen als een vervolg op mijn boek Mythos,waarin het verhaal werd verteld over de oorsprong van alles, degeboorte van de Titanen en de goden en de schepping van de mens.Je hoeft Mythos niet gelezen te hebben om dit boek te kunnen vol-gen – en er naar ik hoop veel plezier aan te beleven – maar even-goed zul je hier tal van voetnoten aantreffen waarin wordt verwe-zen naar verhalen, personages en mythologische gebeurtenissendie in Mythos uitvoeriger zijn beschreven. Sommige mensen vin-den voetnoten storend, maar ik heb me laten vertellen dat heel veellezers van het vorige boek er zeer van hebben genoten, dus ik kanalleen maar hopen dat je er lekker in gaat grasduinen als je daar-voor in de stemming bent.

Ik ben me ervan bewust hoe weerbarstig veel van die Griekse na-men kunnen zijn. Moderne Grieken zullen onthutst zijn door demanier waarop we hun schitterende namen mishandelen. Duitsers,Fransen, Italianen en Nederlanders doen dat elk op hun eigen ma-nier. Hoewel de oude Grieken ‘Zeus’ waarschijnlijk hebben uitge-sproken als ‘Zews’, maken de Engelsen er ‘Zjoes’ van, terwijl Ne-derlanders ‘Zuis’ zeggen. Maar hoe je die namen ook uitspreekt –Oidipoes of Eudipus, Epidáurus of Epíthavros, Eurydikè of Uiri-dietsje – de personages en de verhalen blijven hetzelfde.*

Stephen Fry

11

* Noot van de vertalers: Zoals Stephen Fry in Mythos i al heeft aangegeven, is despelling van namen een mix van Griekse en soms bekendere Latijnse vormen.Waar de auteur veelal voor de Latijnse variant kiest, hebben de vertalers door-gaans de voorkeur gegeven aan een op het Grieks gebaseerde schrijfwijze.

12

xiv

M i d d e l l a n d s e Z e e

Bospo

rus

Hellespont

Propontis

OlymposDodone

EtnaE g e ï s c h e

Z e eI o n i s c h e

Z e eILLYRIË

KOS

KRETA

DELOS

NAXOS

LEMNOS

LESBOS

MeanderPaktolus

THASOS

Tantalis

Troje

Iolkos

Tuin van de Hesperiden

Kolofon

Knossos

Tarentum

I T A L I Ë

T H E S S A L I Ë

PELOPONNESOS

THRACIË

E G Y P T E

L I B I Ë

G R I E KE N L A N D

De wereldvan de

Griekse helden

L Y D I Ë

A IOLIË

MYSIË

LYCIËAdriatische Zee

13

Ë

xv

Meer van Aulokrene

CYPRUS

Tigris

Tyrus

Eumenria Gordium

Babylon

K L E I N-A Z I Ë

K I L I K I Ë

P H R Y G I Ë

A S S

Y R I Ë

Eufraat

P H

O E

N I

C I

Ë

ME SOPOTAMIË

A M A Z O N E N

Rode Zee

Thermodon

K O L C H I S

Pontos Euxe inos (Zwarte Zee)

Nilo

s (N

ijl)

KYTHERA

SERIFOS

Thebe

AtheneMarathon

DelfiKalydon

Korinthe

Troizina

MykeneArgos

Tiryns

Pylos

Sparta

ARGOLIS

ATTIKA

B EOT I Ë

ARKA D I Ë

E L I S

Inleiding

zeus zit op zijn troon. Hij is de heerser over hemel en aarde. Zelfwordt hij onder de duim gehouden door hera, zijn zuster-en-ge-malin. De verantwoordelijkheid voor domeinen en deelgebiedendie het rijk der stervelingen betreffen is verdeeld over de leden vanzijn familie, de overige tien Olympische goden. In de allervroegstetijden liepen de goden nog op aarde rond en gingen gewoon ommet de sterfelijke mensen, knoopten vriendschappen met hen aan,brachten hen in vervoering, bedreven de liefde met hen, straftenhen, pijnigden hen, veranderden hen in bloemen, bomen, vogels eninsecten, en verbonden, verenigden, verstrengelden, verstonden envermaakten zich op alle mogelijke manieren met ons. Maar sindsde mensheid in de loop der eeuwen almaar in omvang is toegeno-men en steeds welvarender is geworden, is de intensiteit van ditverkeer geleidelijk afgenomen.

In het tijdperk dat nu is aangebroken begeven de goden zich nogaltijd regelmatig onder de mensen en leiden en misleiden, begun-stigen en vervloeken hen, maar prometheus’ geschenk, het vuur,heeft de mens in staat gesteld op eigen benen te staan en stadsta-ten, koninkrijken en dynastieën op te bouwen. De hitte van hetvuur is reëel, en heeft de mensheid de macht gegeven om te smel-ten, te smeden, te scheppen en te fabriceren, maar evengoed is heteen innerlijk vuur: dankzij Prometheus zijn we nu begiftigd met degoddelijke vonk, het creatieve vuur, het bewustzijn dat ooit uitslui-tend de goden toebehoorde.

Het Gouden Tijdperk is overgegaan in het Tijdperk van de Hel-den – mannen en vrouwen die hun lot in eigen hand nemen en hun

17

menselijke kwaliteiten, hun moed, schranderheid, ambitie, snel-heid en kracht inzetten om verbazingwekkende daden te verrich-ten, gruwelijke monsters te verslaan en grote culturen en geslach-ten voort te brengen die de wereld veranderen. In hen brandt hetgoddelijk vuur dat hun beschermer Prometheus uit de hemel heeftgestolen. Ze vrezen, respecteren en aanbidden de goden die hunhet leven geschonken hebben, maar diep vanbinnen weten ze datze tegen hen opgewassen zijn. De mensheid is aan haar adolescen-tie begonnen.

Prometheus zelf – de Titaan die ons heeft geschapen, onze vrienden voorvechter – ondergaat nog steeds zijn verschrikkelijke straf:geketend aan een bergwand wordt hij elke dag bezocht door eenroofvogel die uit het zonlicht naar beneden schiet, zijn flank open-rijt, hem zijn lever uitrukt en die voor zijn ogen opeet. Omdat hijonsterfelijk is, groeit zijn lever iedere nacht weer aan, zodat dekwelling de volgende dag herhaald kan worden. En de dag daarna,en daarna, steeds opnieuw.

Prometheus, wiens naam ‘vooruitziend’ betekent, heeft voor-speld dat nu de mensheid over het vuur beschikt, de dagen van degoden geteld zijn. Zeus’ woede over de ongehoorzaamheid vanzijn vriend komt evenzeer voort uit een onderhuidse, maar hard-nekkige vrees dat de mens de goden zal overvleugelen als uit diepegekwetstheid en het besef verraden te zijn.

Prometheus heeft ook voorzien dat hij ooit verlost zal worden.Een sterfelijke menselijke held zal de berg beklimmen, zijn boeienverbreken en de Titaan bevrijden. Samen zullen ze de Olympiërsredden van de dreigende ondergang.

Maar welk gevaar zou de goden kunnen bedreigen?Onder de aarde smeult al honderden generaties lang een diepe

wrok. Toen de Titaan kronos zijn vader ouranos, de oergodvan de hemelen, ontmande en diens geslachtsdelen wegslingerdeover Griekenland, ontsprong overal waar de druppels bloed enzaad neerkwamen een ras van Giganten. Deze chtonische, uit deaarde voortgekomen wezens geloven dat eens de tijd zal komendat ze de arrogante nieuwkomers, de door Kronos verwekte

18

Olympische goden, van de troon kunnen stoten. De Gigantenwachten op de dag dat ze in opstand kunnen komen, om uiteinde-lijk de Olympos te veroveren en hun eigen heerschappij te vesti-gen.

Prometheus knijpt zijn ogen dicht tegen de zon. Ook hij beidtzijn tijd.

Intussen blijft de mensheid druk in de weer met haar aardse be-slommeringen – streven, ploeteren, leven, liefhebben en sterven ineen wereld die op dit moment nog bevolkt wordt door min ofmeer goedaardige nimfen, faunen, saters en andere geesten van dezeeën, rivieren, bergen, wouden, beemden en velden, maar die ookkrioelt van slangen en draken, veelal afstammelingen van de oer-godin gaia, beter bekend als Moeder Aarde, en tartaros, degod van de diepe onderaardse krochten. Hun kinderen, de mon-sterlijke echidna en tyfon, hebben een hele meute giftige enmisvormde gedrochten voortgebracht, die de landstreken en ocea-nen onveilig maken waar de mens heer en meester poogt te wor-den.

Om zich in een dergelijke wereld te handhaven voelen de sterve-lingen zich genoodzaakt de goden om gunsten te smeken, zichvoor hen neer te werpen, offers aan hen te brengen, en hen met lof-prijzingen en gebeden voor zich te winnen. Maar langzamerhandbeginnen sommige mannen en vrouwen te vertrouwen op hun ei-gen kracht en slimheid. Dat zijn de mannen en vrouwen die lefhebben en die – al dan niet met hulp van de goden – de wereld toteen veilige plaats proberen te maken waar de mens kan gedijen.Dat zijn de Helden.

19

Hera’s droom

Ontbijt op de Olympos. Zeus zit aan het uiteinde van een langestenen tafel. Hij nipt van zijn nectar en denkt na over de dag dievoor hem ligt. Een voor een druppelen de andere Olympiërs bin-nen en schuiven aan. Ten slotte verschijnt Hera. Ze neemt plaatsop haar zetel aan het andere uiteinde van de tafel, tegenover haarechtgenoot. Haar gezicht is verhit, haar haar zit in de war. Zeuskijkt enigszins verbaasd op.

‘In al die jaren dat ik je ken ben je nog nooit te laat geweest voorhet ontbijt. Niet één keer.’

‘Nee, dat klopt,’ zegt Hera. ‘Het spijt me, maar ik heb slecht ge-slapen en ik ben niet helemaal mezelf. Ik had vannacht een naredroom. Heel naar. Wil je hem horen?’

‘Uiteraard,’ liegt Zeus. Hij vindt het vreselijk als iemand andersin geuren en kleuren over een droom vertelt, net als wij allemaal.

‘Ik droomde dat we werden bestormd,’ zegt Hera. ‘Hier, op deOlympos. De Giganten kwamen in opstand, beklommen de bergen vielen ons aan.’

‘Tjongejonge...’‘Het was geen grapje, hoor, Zeus. Ze kwamen met zijn allen

naar boven en vielen ons aan. En je bliksemschichten haalden nietsuit. Die schampten als onschuldige dennennaalden van ze af. Deleider van de Giganten, de grootste en sterkste, had het op mij per-soonlijk voorzien en probeerde me... me... probeerde zich aan meop te dringen.’

‘Nee toch. Wat afschuwelijk,’ zegt Zeus. ‘Gelukkig was het maareen droom.’

21

‘Wás het wel een droom? Hm? Het was allemaal zo helder. Hethad meer weg van een visioen. Een voorspelling wellicht. Die hebik eerder gehad. Dat weet je.’

Dat was waar. Door Hera’s rol als godin van huwelijk, familie,fatsoen en orde zag je makkelijk over het hoofd dat ze ook eensterk ontwikkeld zesde zintuig had.

‘En hoe liep het af?’‘Heel raar. We werden gered door je vriend Prometheus en...’‘Dat is mijn vriend niet,’ snauwt Zeus. Prometheus’ naam mag

niet worden genoemd op de Olympos. De klank van de naam vanzijn voormalige goede vriend is voor Zeus als citroensap op eensnee.

‘Als jij het zegt, lieverd. Ik vertel alleen maar wat ik heb ge-droomd, wat ik zag. Het gekke is dat Prometheus een mens bijzich had. En die sterfelijke man trok de Gigant van me af, gooidehem van de Olympos en redde ons.’

‘Een mens, zeg je?’‘Ja. Een man. Een sterfelijke held. En in mijn droom wist ik, ik

weet niet precies hoe en waarom, maar het was duidelijk, heel dui-delijk, dat die man afstamde van Perseus.’

‘Perseus, zeg je?’‘Perseus. Geen twijfel mogelijk. De nectar staat bij jou, lieverd...’Zeus geeft de kruik door.Perseus.Die naam heeft hij lang niet gehoord.Perseus...

22

Perseus