DE STAAT

VAN DE

LEERLING

3

Voorwoord

In deze ´Staat van de Leerling´ beschrijven leerlingen hun ervaringen op school. Ze zeggen

wat hen motiveert. Je proeft hun enthousiasme als ze schrijven over goede leraren en plezier

in de klas. En ook als het gaat om ruimte voor keuzes, bijvoorbeeld voor natuur en ICT.

Bijzonder is dat de leerlingen ook vol vuur schrijven over scholen die zelf willen leren.

En bijvoorbeeld klachten of feedback van leerlingen gebruiken om het onderwijs te verbeteren.

Net zo enthousiast beschrijven de leerlingen de dingen die ze zouden willen veranderen.

Ook dit gaat over de kwaliteit van leraren en het leren op school. Er staan vrolijke, maar ook

stevige uitspraken in. Je ziet hierin enorme betrokkenheid. Deze leerlingen willen zelf actief

bijdragen aan verbetering. Ook willen ze gehoord worden.

Voor ons, de makers van ‘De Staat van het Onderwijs´, is de stem van de leerling heel

belangrijk. We leren van hun ervaringen, ze voegen iets toe. Ze vertellen ons dingen die we

vaak wel zien op scholen, maar niet altijd makkelijk kunnen beschrijven. Het helpt ons vanuit

hun perspectief naar het onderwijs te kijken. Want uiteindelijk doen we het toch allemaal voor

de leerlingen.

Bijzonder dit jaar is dat deze ´Staat van de Leerling´ door een grote en gemengde groep

leerlingen gemaakt is. Het bevat het werk van basisschoolleerlingen, leerlingen uit het

voortgezet onderwijs en studenten uit het middelbaar beroepsonderwijs. Ze zitten ook op veel

verschillende scholen, in alle delen van het land. Deze diversiteit geeft een nog rijker beeld van

hoe leerlingen dagelijks het onderwijs ervaren.

Een van de hoogtepunten van het afgelopen jaar was voor ons een gesprek met de leerlingen

die deze ´Staat van de Leerling´ hebben gemaakt, in december. Tijdens dit gesprek vertelden

ze ons en elkaar hun ervaringen. Deze waren niet alleen opvallend helder verwoord, ze raakten

ons ook. Leerlingen die hartstochtelijk betrokken zijn bij hun school, dat motiveert iedereen die

in en voor het onderwijs mag werken.

We hopen dat iedereen deze ervaring heeft bij het lezen van deze ´Staat van de Leerling´.

Arnold Jonk & Inge de Wolf

(hoofdinspecteur en coördinerend inspecteur, Inspectie van het Onderwijs)

De Staat van de Leerling

4

‘De Staat van de Leerling 2015’

Dit jaar verschijnt voor het tweede jaar op rij ‘De Staat van de Leerling’ naast ‘De Staat van

het Onderwijs’. Deze keer geschreven door leerlingen uit drie verschillende sectoren (primair

onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs) waardoor er maar liefst drie

verschillende ‘Staten’ zijn geschreven, samen gebundeld in dit document.

‘De Staat van de Leerling’ is het product van intensieve sessies waar leerlingen met elkaar een

kritische blik hebben geworpen op het onderwijs waar zij zich in de dagelijkse praktijk middenin

bevinden. Als dagelijkse gebruikers weten zij als geen ander wat er in de praktijk wel en vooral

ook niet werkt. Hierdoor kunnen zij ons een kijkje in de (gaar)keuken bieden van het dagelijks

onderwijs en hun ervaringen hierin en vormen zij een bijzonder interessante bron van informatie

over het functioneren van dit onderwijs.

Dat leerlingen deelnemen aan het onderwijsdebat is nog geen gewoonte, maar hier wordt wel

meer en meer voor gepleit. In 2015 is het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het

Kind (IVRK) 25 jaar van kracht. De participatie van kinderen is een van de grondbeginselen

van dit verdrag en onderstreept dat kinderen volwaardige personen zijn die in staat zijn om

hun mening te kunnen geven en daarom ook gehoord moeten worden in alle zaken die hen

aangaan.1 Het erkent daarmee het potentieel van kinderen om een besluitvormingsproces te

verrijken door hun perspectieven te delen en deel te nemen aan de discussie als volwaardige

burgers en potentiële change makers. Een mooie gelegenheid dus om de stem van de leerling

helder te laten klinken.

Deze Staat van de Leerling 2015 is het product van vijftien kritische leerlingen met een passie

voor goed onderwijs. Als huidige gebruikers van het onderwijssysteem en toekomstige

werknemers/ beleidsmakers/wetenschappers is het interessant om naar hun ideeën te

luisteren, niet alleen omdat hun ideeën origineel en accuraat voor het huidige onderwijs zijn,

maar vooral door de passie en het enthousiasme waarmee ze het brengen. Laat je inspireren

door deze drie documenten, drie verslagen van de staat van het onderwijs door de ogen van

po-, vo- en mbo-leerlingen.

Vriendelijke groet,

Merel de Herder

(faciliterend Manusje van Alles Staat van de Leerling 2015)

InleidinG

5

1 Artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) stelt dat

kinderen het recht hebben hun mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind

betreffen, waarbij aan de mening van het kind ook passend belang moet worden gehecht.

6

DE STAAT VAN DE LEERLING

Inhoudsopgave

7

in het Middelbaarberoepsonderwijs

in het voortgezetonderwijs

in het PRIMAIR onderwijs

8

De Staat van de Leerling in het primair onderwijs

9

10

Voor je ligt De Staat van de Basisschoolleerling. Hierin geven leerlingen uit groepen 6, 7

en 8 van verschillende scholen van de ATO Scholenkring hun mening over het onderwijs

zoals zij dat in de dagelijkse praktijk ervaren. Ook al maken zij deel uit van de jongsten uit

het onderwijsstelsel, dit zegt niets over hun capaciteit om mee te praten en denken over de

verbetering van het onderwijs. Tijdens een KidsCrowdmiddag2 werden ruim honderd leerlingen

aan het denken gezet over school en onderwijs. Hieruit kwamen zes onderwerpen naar voren

die de pijlers werden voor deze Staat van de Basisschoolleerling: lessen, sfeer, leermiddelen,

schoolgebouw, juffen en meesters en lestijden. Alles wat hieronder volgt, is door

de leerlingen bedacht en opgeschreven.

Lessen● Meer bewegen! We zitten heel lang en we willen meer naar buiten. Meer gym, langer

gym en tijdens gym zelf dingen bedenken zodat je alles mag doen. Meer spelletjes en

minder op je luie kont.

● Meer buiten les zodat je meer frisse lucht krijgt. Want dan word je minder snel ziek.

Bijvoorbeeld buiten sporten of lessen over de natuur. Buiten kan je de natuur bestuderen

en beleven, je kan het buiten ruiken, voelen, proeven en dat kan je niet op een scherm

van een computer. In het echt is het veel leuker.

● Meer muziekles! We vinden dat we meer muziekles moeten krijgen, omdat het leuk is en

omdat het inspiratie geeft. Je kan jezelf ontspannen en je talent voor muziek ontdekken.

● Thematische lessen zijn heel interessant en beter dan de vakken los van elkaar want het

is makkelijker te onthouden.

Introductie

2 KidsCrowd is een initiatief van Suzan Baldinger, Het Pakhuis voor Onderwijsinnovatie en

Lex Hupe, Wijs Vooruit. Tijdens creatieve sessies komen kinderen aan het woord over hun

droomschool om vervolgens hun visies en ideeën te verzamelen in een ‘kindermanifest’.

Het manifest weerspiegelt het perspectief van leerlingen op de Staat van hun onderwijs.

Voor de Staat van de Basisschoolleerling zijn we met de kinderen verder gaan praten op

basis van dit kindermanifest. Zonder de hulp en begeleiding van Suzan was deze Staat niet

tot stand gekomen.

11

● Vrijheid voor iedereen. De leerling moet meer verantwoordelijkheid krijgen en nemen in

de les. Als het in de les niet goed gaat, moet je een plekje hebben waar je kan uitrusten of

afkoelen. De leerling kan zelf de verantwoordelijkheid nemen om op tijd terug te komen.

● Verschillende kinderen hebben verschillende aanpakken nodig, maar de leerling moet ook

verantwoordelijkheid krijgen en nemen om op eigen tempo te kunnen werken. Een

duidelijke weekplanning helpt, dan weten we wat we moeten en kunnen doen.

● Meer lachen! Lachen is belangrijk.

Leermiddelen● Minder uit boeken leren.

● De materialen moeten moderner zoals digiborden, minder boeken en meer tablets.

● Spelletjes zijn een goed leermiddel, er zijn games waarmee je kunt leren.

Schoolgebouw● Poefjes als stoelen: ze zitten lekker en je hebt ze in je lievelingskleur en stoelen zijn hard

maar poefjes niet, en het is goedkoper dan stoelen.

● Een plek om rustig te lezen. Dan kun je even ontspannen en lezen als je moe wordt

of verdrietig.

● We willen zelf kunnen kiezen waar we zitten en met wie we zitten. Sommige kinderen

hebben speciale stoelen nodig.

● We willen vaker met z’n tweetjes zitten om samen te werken.

● Een schooldier is leuk, maar je kan ze niet binnen laten, maar buiten zou het wel kunnen.

Als je alleen bent dan kan je naar dat dier toe om te spelen met hem of voor hem te

zorgen. Het is leuk als je zelf geen huisdier hebt

SFEER

12

13

● Meer meesters. Het is leuk als je meer meesters hebt. Die brengen afwisseling en zijn

vaak grappiger.

● Met de tijd mee. Kinderen zijn modern, dus juffen en meesters moeten dat ook zijn.

Je moet veel van computers weten en computerproblemen zelf kunnen oplossen.

Ze moeten niet altijd iemand hoeven bellen. Want als de problemen niet opgelost kunnen

worden, dan kunnen we niet verder werken.

● Ze moeten sportief zijn, zodat ze nieuwe sporten kennen en meer afwisseling kunnen

geven tijdens gymmen en ze moeten meespelen en meedoen als we buitenspelen.

● Goed pestgedrag kunnen herkennen en oplossen. We willen meer leren over wat pesten

is en wat er dan gebeurt. We kunnen dan rollen wisselen om te leren hoe pesten voelt.

De juf of meester moet goed vragen naar de oorzaak van de ruzie om hem goed en eerlijk

op te lossen.

● Regels die voor kinderen gelden, moeten ook voor juffen en meesters gelden.

● Alle juffen en meesters moeten een EHBO diploma hebben. We moeten ons veilig voelen.

Lestijden● Om 10 uur beginnen. Half 9 starten is te vroeg om uit bed te gaan. We zijn nog moe.

Je kunt de tijd voor school ook gebruiken om nog werk af te maken. Een nadeel is

wel dat je dan misschien later uit bent en minder tijd overhoudt. Maar misschien als je

meer thematisch werkt, heb je ook wel tijd over.

● Meer vrije tijd. School is heel druk, we moeten veel doen. En in onze vrije tijd maken we

gewoon plezier en dat is belangrijk.

● Sommige dingen van school zijn niet zo leuk, rekenen bijvoorbeeld. Dat kun je leuker

maken door spelen of wedstrijden.

● Vijftien minuten langer spelen. Pauzes zijn nodig en mogen niet vervallen. Juist bij

toetsweken is dit heel belangrijk. Misschien wat vaker een korte pauze op de dag.

Juffen en meesters

14

De Staat van de Leerling in het voortgezet onderwijs

15

16

Toen wij begonnen met deze Staat van de Leerling, waren we eerlijk gezegd een beetje

verbaasd. Niet zozeer over het bestaan van deze door leerlingen geschreven beoordeling

van het onderwijs, maar over het feit dat deze pas voor de tweede keer gemaakt werd.

Naarmate we ons hierin verder verdiepten, werd ons eigenlijk steeds duidelijker dat het besef

dat leerlingen wel degelijk deel uitmaken van het onderwijs pas recentelijk langzaam was

begonnen door te dringen tot verschillende delen van het zogenaamde ‘onderwijswereldje’.

Wanneer er wordt gesproken over betrokkenen, ‘het veld’, of het onderwijs als geheel, bedoelt

men natuurlijk de schoolbestuurders, de docenten, onderwijsdeskundigen (zo schijnt iedereen

zich trouwens te mogen noemen), ja, zelfs de ouders. Maar nee, onderwijs, dat is toch niets

voor leerlingen?

Je moet uitkijken om de geijkte vorm van succes bij jonge

mensen als het belangrijkste doel van het leven aan te

prijzen. Het belangrijkste motief voor werken op school en

in het latere leven is het plezier in je werk, het plezier in

het resultaat ervan, en in het begrip van de waarde van

dat resultaat voor de maatschappij. - Albert Einstein

Wij kennen het onderwijs zo: je gaat een lokaal binnen, je doet wat er van je gevraagd wordt

en zo leer je bepaalde dingen. Universiteiten, ouders, opa’s en oma’s en leraren die een acht

op onze rapporten zien staan, gaan er vanuit dat dat wel goed zit, omdat ze er van uitgaan dat

die acht betekent dat we een bepaald niveau gehaald hebben, en dat we daardoor een goede

studie kunnen doen, meer kans hebben op een goede baan en uiteindelijk ‘gelukkig’ worden.

Zij hebben immers precies hetzelfde onderwijs gehad als wij. Natuurlijk kun je je afvragen of dit

nog wel zo werkt met alle veranderingen die gaande zijn, maar daar kunnen wij als leerlingen

weinig over zeggen, want wij weten nu eenmaal niets over de universiteit, de arbeidsmarkt en

de toekomst.

Het is wel belangrijk dat we steeds eerst bedenken wat we ook alweer wilden bereiken met het

onderwijs, voordat we opnieuw dingen vorm gaan geven. Wij hebben het verslag daarom zo

opgebouwd: beginnend met de vraag waarom iets zo is, komen we bij het doel wat er achter

zit, om ons vervolgens af te vragen of dat doel wel is wat wij echt belangrijk vinden en of dat

wel bereikt wordt op deze manier.

Algemene inleiding

17

Met de inhoud van het onderwijs is over het algemeen helemaal niet zo heel veel mis. Dat blijkt

ook steeds uit de cijfers: Nederlandse leerlingen halen goede resultaten, ook de zwakkere

leerlingen halen gemiddeld een hoger niveau dan in andere landen. De laatste jaren werd vaak

gezegd dat toptalent dan weer weinig aandacht kreeg, daar komt nu steeds meer aandacht

voor. Kortom: inhoudelijk doet het systeem op de meeste vlakken zijn werk.

Het lijkt logisch dat, wanneer het systeem zijn werk doet en leerlingen de juiste dingen leren,

we naar dat systeem niet meer om hoeven te kijken. Maar dat is toch niet zo. Het onderwijs is

meer dan een leerfabriek waar leerlingen doorheen worden gehaald om ze vol te stoppen met

kennis. Goede cijfers halen voor de afzonderlijke vakken is niet genoeg. Ook (en misschien wel

juist) niet toetsbare dingen zijn belangrijk, zoals plezier in het leren, het begrijpen van het nut

van onderwijs, het zien van samenhang tussen vakken en alle dingen die onder persoonlijke

ontwikkeling vallen.

De manier waarop de leerstof bij de leerlingen aankomt, bepaalt voor een heel groot deel hoe

leerlingen tegen de inhoud aankijken. Dat bleek heel duidelijk uit de driehonderd antwoorden

die we kregen op de eerste vraag van onze enquête.

Die vraag luidde: als je één ding aan het onderwijs zou mogen veranderen, wat zou dat dan

zijn? In de antwoorden op deze grote vraag viel meteen de eensgezindheid van leerlingen op:

er wordt bijna niet geklaagd over de inhoud van vakken en de meeste opmerkingen waren

van algemene, brede aard. De antwoorden kunnen wij grofweg gelijk indelen in de volgende

onderwerpen:

Soms schreven leerlingen in de enquête op dat één gymles per week te weinig is, of dat

wiskunde wel uit de bovenbouw van het vwo mag; die dingen horen bij andere verdeling

van vakken. Verder zijn hele specifieke dingen samengevat onder Dingen beter regelen.

Voor de rest gaat het bijna altijd over de manier waarop leerlingen de lessen tot zich moeten

nemen. Een aantal dingen spreken daarbij voor zich, een aantal dingen zullen we apart in de

deelvragen bespreken.

Enqueête resultaten

1. Betere leraren

2. Betere aansluiting van lesstof op de toetsen

3. Nuttigere of interessantere les

4. Praktijkgerichter werken

5. Minder toetsen of minder focus op cijfers

6. Procesmatig werken

7. Onderwijs meer aangepast op het individu

(persoonlijker onderwijs)

8. Meer vrijheid

9. Kleinere klassen

10. Kortere lestijden

11. Andere verdeling van vakken

12. ‘Dingen’ beter regelen (zoals

inschrijvingen, tussenuren, etc.)

13. Toetsen anders verdelen over een periode

14. Minder huiswerk

18

De antwoorden van leerlingen die vroegen om meer toepassing van hun persoonlijke

interesses, meer invloed op de lessen, meer aandacht voor hun individuele wensen en meer

antwoorden in die trant, hebben wij samengevat. Soms passen de antwoorden onder ‘meer

vrijheid’ ook onder het kopje persoonlijker onderwijs, en andersom.

Een aantal dingen hangt volgens ons enigszins samen: zij zullen de onderwijsinspectie bekend

in de oren klinken. De onderwijsinspectie concludeerde in de afgelopen SvhO bijvoorbeeld

dat leerlingen binnen het vo in 21 procent van de lessen niet bezig zijn met het vak. Dit klinkt

schokkend, maar een leerling met gezond verstand hoeft dat percentage eigenlijk niet eens te

horen: hij weet uit ervaring dat het voor de meeste mensen simpelweg onmogelijk is om je van

half negen tot half drie met meestal maar drie kwartier pauze continu te concentreren op de

lesstof, al helemaal als je het nut van die les niet inziet of de stof niet interessant vindt, of als je

er toch geen cijfer voor krijgt. Sterker nog, wij schatten dit percentage heel wat hoger in.

Wat ook geheel in het straatje past, en wat dan ook in de enquête het meest genoemd werd,

was het verzoek om minder les. Leerlingen klagen vaak over lange lesdagen, en wij klagen daar

zelf ook over mee, maar iedereen lijkt zich er altijd bij neer te leggen, alsof we denken: ‘het zal

wel een reden hebben.’ Maar wat is die reden dan precies?

Deelvraag

Wat zou het doel van

het VO moeten zijnNatuurlijk moet je af en toe dingen doen op school die je niet leuk vindt. Het liefst

zouden we allemaal zelf bepalen wat we doen, maar er zijn echter nu eenmaal onmisbare

basisvaardigheden en -kennis. Maar wie bepaalt wat belangrijk is? Het is niet zozeer het geval

dat het grootste deel van wat we op school leren nutteloos is, maar dat het nutteloos lijkt.

Je leert iets omdat je het op je examen krijgt, niet omdat je er verder nog iets aan hebt.

Het doel van de stof is volledig uit het oog verloren. Dit is een belangrijke factor die meespeelt

bij het motiveren van leerlingen. Uit onderzoeken is al vaak gebleken dat de motivatie omhoog

schiet door het uitleggen waarom iets geleerd moet worden en de discussie daarover. In de

ideale situatie moet de docent in elke situatie kunnen uitleggen waartoe deze dient.

Veel leerlingen vragen zich af waarom we op school de dingen leren die we leren.

19

In de tweede klas vonden veel mensen Duits zinloos omdat ze het toch niet zouden kiezen in

de bovenbouw, net als scheikunde en bio. Tekenen is weer een voorbeeld van een vak dat voor

sommigen heel nuttig is, maar voor anderen niet. Welke kennis is voor iedereen nodig? En tot

in welke mate moet elke leerling van alle vakken bepaalde basiskennis hebben? Dit lichten we

toe onder Algemene kennis.

School moet leerlingen niet alleen de juiste feiten bij brengen: er wordt ook veel aandacht

besteed aan bepaalde vaardigheden. Leerlingen moeten natuurlijk kunnen lezen en schrijven,

maar ook meer abstracte vaardigheden zoals samenwerken en plannen zijn belangrijk,

ook al kunnen ze niet getoetst worden. Hoe gaat dat in zijn werk? Welke vaardigheden zijn

nu ondervertegenwoordigd? Je leest het onder Algemene vaardigheden.

Dat je op school kennis en vaardigheden bij worden gebracht, weten we allemaal.

Maar school heeft ook een culturele en een opvoedkundige waarde. Dat zien we terug in

vakken als literatuurgeschiedenis, kunst en maatschappijleer. Als leerlingen zien wij die waarde

echter steeds verder verloren gaan. Wordt er wel genoeg gedaan aan cultureel onderwijs en

gebeurt het op de goede manier? Wordt er genoeg gedaan aan het leren omgaan met culturele

verschillen? Wordt de waarde van de democratie en jouw functie als staatsburger daarin wel

op de goede manier onderwezen? Onze antwoorden daarop vind je onder Culturele vorming.

Algemene Kennis

De middelbare school beslaat een groot deel van je puberteit en ze moet je voorbereiden op

de universiteit en op de maatschappij. Niet alleen de universiteit, maar ook de maatschappij

eist dat je een bepaalde basiskennis hebt als je van de middelbare school komt: voor de

studie natuurkunde moet je basiskennis hebben van het vak natuurkunde en om te kunnen

participeren in de maatschappij is het vrij handig om de Nederlandse grammatica te kennen

en te kunnen toepassen. Daarnaast moet je als puber erachter zien te komen waar je goed in

bent en wat je leuk vindt, omdat je ook nog moet kiezen tussen verschillende opleidingen.

Wij onderscheiden op inhoudelijk gebied daarom verschillende functies van de vakinhoudelijke

kennis die je op de middelbare school leert: oriënterend, specialiserend en maatschappelijk.

Daarbij zijn wij van mening dat het vo meer zou kunnen doen om leerlingen maximaal resultaat

te laten behalen op die drie gebieden.

20

Oriënterende functieNa de middelbare school ga je als leerling naar een vervolgopleiding. Om tot een keuze voor

een vervolgopleiding te komen, moet je enigszins weten waar je interesses en kwaliteiten

liggen; op basis daarvan maak je natuurlijk je keuze/zou elke leerling zijn keuze moeten maken.

In de vierde en vijfde klas laten veel leerlingen nog vakken vallen en kiezen ze er soms na

veel gedoe nog vakken bij. Dit zou al minder kunnen worden als je in de onderbouw meer

uitgenodigd wordt om erachter te komen wat je leuk vindt. Op dit moment zien wij dat de uitval

in het eerste jaar van hbo en universiteit erg hoog is en dat dit ook als probleem wordt gezien

door de politiek. Wij merken zelf dat dit niet zozeer is omdat leerlingen (te) gemakzuchtig

kiezen - de meeste jongeren nemen hun toekomst uiterst serieus - maar dit komt vooral

omdat leerlingen niet weten wát ze willen en leuk vinden. Dit is duidelijk een gebied waar

de middelbare school in gebreke blijft: leerlingen weten na en tijdens de middelbare school

niet goed genoeg wat ze precies willen. Een verkeerde studiekeuze kost een scholier tot

wel 15.000 euro (!) per jaar.3 Ook voor de overheid zijn de kosten van studiewisselaars niet

gering, dus vanuit financieel oogpunt is het zinnig om als vo meer te doen om leerlingen hun

kwaliteiten en interesses te laten bepalen. Met name in de onderbouw is dit van belang, omdat

met de profielkeuze eigenlijk al voor een groot deel wordt bepaald wat je leuk vindt en waar

je toekomst ligt. Daarom trekken wij de volgende conclusie: De middelbare school moet er

(beter) voor zorgen dat scholieren weten waar ze goed in zijn en dat scholieren weten

wat ze leuk/interessant vinden. Zelf hebben wij ook wel ideeën hoe het vo hiervoor kan

zorgen. Wij merken dat de meeste studies en de meeste dingen in de maatschappij niet over

één specifiek ding gaan, ze zijn vakoverstijgend. Het is dus van belang dat leerlingen overal

wat van proeven en ook goed de verbanden tussen de verschillende vakgebieden

leren kennen. Hoewel er binnen de bestaande kerndoelen voor de onderbouw veel ruimte

is voor de scholen om het onderwijs op een meer vakoverstijgende manier in te richten,

doen veel scholen dit niet. Omdat het belang van vakoverstijgend lesgeven (over)duidelijk is,

is het van belang dat de kerndoelen dusdanig aangepast worden dat vakoverstijgend lesgeven

gestimuleerd of zelfs verplicht wordt.

Specialiserende functieDe middelbare school moet, naast je van allerlei dingen laten proeven, ook zorgen dat je

wel degelijk kennis van bepaalde zaken hebt. De inhoud van de vakken, met name in de

bovenbouw, leer je niet voor niets. Het is kennis waar je als leerling hard voor studeert. Op dit

moment is het niet zo dat er te weinig gespecialiseerd wordt; de vakken in de bovenbouw zijn

zwaar genoeg. Wel vinden wij dat de inhoud van het vakkenpakket in de bovenbouw

3 http://septemberadvies.nl/verkeerde-studiekeuze/

21

heroverwogen kan worden: zijn talen als Duits, Frans, Latijn en Grieks nog wel van deze tijd om

te leren, of zijn talen als Spaans en Chinees handiger om te leren? Wij zijn niet in staat om hier

een goede afweging in te maken, maar de overheid zou in samenwerking met de maatschappij

(ook de jongeren!) moeten nadenken over welke talen van belang zijn en welke verplicht

moeten zijn om te leren. Daarnaast merken wij dat wij, na zes jaar les gehad te hebben in een

moderne vreemde taal zoals Frans of Duits, deze talen nog steeds niet kunnen spreken.

De ‘basiskennis’ die je bij deze vakken opdoet, is wel héél basis, terwijl je in zes jaar les in een

taal, deze eigenlijk makkelijk moet kunnen leren, zeker op onze leeftijd. Dit komt ook omdat de

nadruk op de talen verkeerd ligt, je leert eerst alle grammatica van een taal, en leert het daarna

pas spreken. Het zou logischer zijn als de scholen verplicht worden meer met spreken te doen;

de grammatica komt later wel.

Wij merken daarnaast dat het vakkenpakket van de bovenbouw vaak niet maximaal aansluit

op wat een universiteit van leerlingen vraagt. Alleen in de bèta-kant zijn wiskunde B en

natuurkunde meestal verplicht, voor meer specifieke studies zijn soms ook biologie en in nog

mindere mate scheikunde verplicht. Bij de alpha en gamma studies is er in negen van de tien

gevallen geen bepaald vakkenpakket vereist voor een studie. Het is raar om zes jaar lang een

vak te leren en dan vervolgens na je eindexamen tot de conclusie te komen dat een groot deel

van wat je geleerd hebt, overbodig en inwisselbaar (het maakt niet uit of je nou aardrijkskunde

of geschiedenis hebt gedaan) is geweest; voor de studie economie is het vak economie niet

eens vereist! Daarom trekken wij de volgende conclusie: De inhoud van de vakken op de

middelbare school moet (beter) aansluiten op wat een vervolg(opleiding) inhoudelijk eist.

De overstap tussen een vervolgopleiding en de middelbare school moet op kennisgebied (maar

ook op het gebied van vaardigheden!) kleiner worden, want er stromen niet alleen veel jongeren

af in het eerste jaar van de universiteit omdat ze verkeerd gekozen hebben, maar ook omdat

het niveau van de universiteit te hoog ligt in verhouding tot de middelbare school.

Maatschappelijke functieTijdens je middelbare school is het natuurlijk niet alleen van belang dat je tijdens de vakken

alleen maar informatie moet leren die naar een baan leidt, maar het is ook van belang dat je

als scholier maatschappelijk betrokken raakt en een bepaalde algemene kennis van zaken

verwerft, die voor het participeren in de maatschappij van belang kunnen zijn. Als basaal

voorbeeld moet je, als je van de middelbare school komt, fatsoenlijk kunnen schrijven en

rekenen, puur omdat je gewoon anders bepaalde dingen in je leven - zoals solliciteren of

ongeschoold werk verrichten - niet kan doen. Ook is het van belang dat je van bepaalde

zaken als de mensenrechten en de waarde van de democratie kennis hebt genomen;

scholieren moeten begrijpen waarom we naar het stembureau gaan.

22

Naar onze mening biedt de middelbare school een scholier te weinig ‘maatschappelijk

zinvolle’ kennis. Dit is ook al uit meerdere onderzoeken gebleken, om wat voorbeelden te

noemen: scholieren in Nederland hebben als slechtste van Europa kennis van mensenrechten4,

daarnaast geven de pabo-opleidingen aan dat het algemene taal- en rekenniveau van de

instromende studenten te laag is. Daarom trekken wij de volgende conclusie: De middelbare

school moet scholieren (beter) voorbereiden op de maatschappij. In de (landelijke)

politiek wordt dit ook wel gezien, met de invoering van het vak burgerschap en de verplichte

rekentoets. Toch gebeurt er niet voldoende en moeten deze gebreken eerder en beter worden

aangepakt; een leerling pas in 6 vwo fatsoenlijk leren rekenen, is volgens ons absurd!

Op het gebied van de vakinhoudelijke kennis hebben wij het onderscheid gemaakt tussen drie

functies die vakinhoudelijke kennis volgens ons moet hebben; oriënterend, specialiserend en

maatschappelijk. Daarnaast hebben wij dat wat er verbeterd moet worden, per gebied in een

hele algemene conclusie samengevat:

● De middelbare school moet er (beter) voor zorgen dat scholieren weten waar ze

goed in zijn en dat scholieren weten wat ze leuk/interessant vinden.

● De inhoud van de vakken op de middelbare school moet (beter) aansluiten op

wat een vervolg(opleiding) inhoudelijk eist.

● De middelbare school moet scholieren (beter) voorbereiden op de maatschappij.

Scholen, overheid en andere beleidsmakers moeten bij alles wat zij aan scholieren verplicht

stellen, zich leren afvragen of het ten minste aan één van de drie doelen voldoet. Als dit niet

zo is, is niet uit te leggen waarom iets geleerd moet worden, hierdoor zal de motivatie van

leerlingen omlaag gaan, de tijd niet efficiënt besteed worden en ook de algehele leerprestaties

dalen.

Algemene vaardigheden

Op dit moment worden er (als het goed is) dingen gedaan aan het trainen van vaardigheden.

Hoewel het belang van individuele vaardigheden verschilt per niveau, kun je een globale lijst

van op dit moment belangrijke vaardigheden in het onderwijs samenstellen. Deze lijst ziet er

dan als volgt uit:

4 http://www.mensenrechten.nl/mensenrechteneducatie

23

● informatie verwerven, verwerken en verstrekken

● probleemoplossend vermogen

● mondeling communiceren

● plannen en organiseren

● samenwerken

● presenteren

● reflecteren

Bij deze lijst kun je twee vragen stellen: 1) Worden deze vaardigheden goed toegepast in het

huidige onderwijs en (hoe) moeten ze getoetst worden? en 2) Zijn er andere vaardigheden die

niet (genoeg) worden toegepast in het huidige onderwijs?

Toepassing en toetsingIn de kerndoelen voor de onderbouw zijn de bovenstaande vaardigheden verwerkt.

Of ze echter daadwerkelijk worden toegepast is een tweede; er wordt niet echt op getoetst,

waardoor het per leraar erg kan verschillen. Dit is het grootste probleem op het gebied van de

huidige algemene vaardigheden; de ene leerling krijgt ze prachtig geïntegreerd in de lesstof

van zijn vakken, maar de ander hoeft gedurende de gehele onderbouw bijvoorbeeld nooit

een presentatie te geven. Nu is toetsen natuurlijk niet per se de oplossing om een betere

toepassing van vaardigheden te bereiken: ten eerste zijn vaardigheden erg lastig te toetsen,

en ten tweede zou nóg meer toetsen een ontwikkeling zijn waar wij absoluut niet achter

staan. Voor dit soort vaardigheden zou je eerder moeten denken aan een feedback-systeem;

denk bijvoorbeeld aan een vak-overkoepelend vaardighedendossier, waarin de vooruitgang

van een leerling wordt vastgelegd, of een persoonlijk ontwikkelingsplan dat een leerling in

samenwerking met een mentor/docent opstelt en bijhoudt. Bij elke oefening of opdracht

waarin vaardigheden toegepast moeten worden, ontvangt de leerling in plaats van een cijfer

persoonlijke feedback, die wordt vastgelegd in dat dossier. Aan het eind van de onderbouw

kun je dan gemakkelijk zien of een leerling op het gewenste persoonlijke niveau zit en wat de

zwakke punten zijn van een leerling. Op deze manier kun je ook beoordelingen gekoppeld aan

vaardigheden, bijvoorbeeld een cijfer voor een presentatie, koppelen aan de vooruitgang die

een leerling op dit gebied heeft gemaakt in plaats van alle leerlingen met dezelfde maat

te meten.

Nieuwe vaardighedenDan komen we bij het tweede punt: is dit alles? Als we even teruggaan naar de taak van het

voortgezet onderwijs: de leerling zo goed mogelijk voorbereiden op het leven na de middelbare

school, zijn dit dan de vaardigheden die we het meest nodig gaan hebben? Dit is voor ons als

leerling erg lastig in te schatten. Wel kunnen we onze mening geven over de ontwikkelingen op

dit gebied.

24

Er wordt de laatste tijd veel gesproken over de zogenaamde ‘21st century skills’. Dit heeft

betrekking op een samenhangend geheel van vaardigheden die nodig zijn om goed te kunnen

functioneren in de 21e eeuw. Hieronder vallen samenwerking, kennisconstructie, ict-gebruik,

probleemoplossend/interdisciplinair denken (vakoverstijgend onderwijs), creativiteit en ten

slotte planmatig werken. Een aantal van deze vaardigheden zijn al gevat in de bestaande

kerndoelen. Maar vooral als het gaat over ict-vaardigheden, heeft het vo op dit moment een

probleem waar nog niet echt een oplossing voor gevonden is: leerlingen liggen vaak mijlenver

voor op docenten. Het vo zou meer moeten doen om leerlingen te leren omgaan met nieuwe

ontwikkelingen op digitaal gebied. Denk hierbij aan het gericht leren zoeken op het internet,

de gevaren van internet en hoe je nieuwe middelen kan gebruiken om beter te leren. Om tot

een oplossing voor dit probleem te komen, doen de betrokkenen van vo (zoals met heel veel

andere dingen) er goed aan naar de leerlingen te luisteren; op dit gebied vult de kennis van de

leerling de kennis van de docent aan. Er moet meer samengewerkt worden.

Culturele vorming

Onder culturele vorming verstaan we alle dingen op school die te maken hebben met

maatschappij, kunst en cultuur. Het is nu niet goed gesteld met het cultuuronderwijs.

Soms is de uitvoering niet goed, zoals bij alle vakken, maar veel vaker ontbreekt het totaal

aan visie, zowel bij leerlingen als bij docenten. Leerlingen vinden kunst- en cultuurlessen al

snel nutteloos, en docenten lijken vaak ook vergeten te zijn wat de bedoeling is van hun les.

Het ‘nut’ van culturele vorming is niet in één zin te vatten. In het boek 3000 jaar denkers

over onderwijs spreken Erno Eskens en René Gude over het verschil tussen ‘Ausbildung’ en

‘Bildung’. ‘Ausbildung’ is het Duitse woord voor een vakspecifieke vorming. ‘De scholier is als

het ware een brok vormbare klei die in een mal kan worden gedrukt om vervolgens te worden

uitgehard.’ Hier vallen zo ongeveer alle eerder besproken algemene kennis en vaardigheden

onder, die leerlingen aangeleerd krijgen op school. Maar alleen kennis uit boeken en trucjes

voor vaardigheden zijn niet voldoende. Dat komt omdat de wereld te veranderlijk is om

definitief uitgevormd te zijn. Sterker nog: wij, de leerlingen van nu, moeten de toekomst

vorm gaan geven.

Daarom is ook ‘Bildung’ van belang: Algemene vorming die je niet uithardt, maar je juist een

beetje flexibel maakt. ‘Bildung’ is erop gericht om je harde kanten een beetje bij te schaven.

[...] De kunst is om je eigen uitgeharde ruwheden ter discussie te stellen en waar nodig weg te

werken.’ Bij culturele vorming moet het in de eerste plaats daar om gaan. Leerlingen moeten

25

leren om een mening te vormen. Ze moeten kritisch zijn tegenover zichzelf en tegenover

anderen, maar tegelijkertijd moeten ze leren elkaars mening te respecteren. Binnen de culturele

vorming kun je dat leren door het stellen van drie grote vragen:

1. Wat is mooi?

Over smaak valt niet te twisten, luidt het gezegde, maar daar zijn wij het niet mee eens.

Kunst moet je leren waarderen, maar onze ervaring is dat dat niet lukt door te toetsen of

colleges te geven. Leerlingen zouden in plaats daarvan in de ckv en de kunstlessen juist wél

over smaak moeten twisten. Zo leren ze een mening te vormen over wat zij zelf mooi vinden,

maar horen ze ook waarom andere mensen andere dingen mooi kunnen vinden.

2. Wat is waar?

Leerlingen moeten kritisch leren nadenken over wat voor waar wordt aangenomen, maar ook

over wat zij zelf voor waar aannemen. ‘Het enige wat ik weet, is dat ik niets weet,’ zei Socrates,

en daarmee was hij de meest wijze man van Athene. Over wijsheid moet dus juist getwist

kunnen worden.

3. Wat is goed?

Leerlingen moeten niet alleen bepaalde waarden en normen leren, ze moeten ook begrijpen

waarom die waarden in de samenleving breed gedeeld worden. De grondwet toetsen is dus

niet genoeg, er moet over gepraat worden. Daarbij is het in de multiculturele samenleving

belangrijker dan ooit dat leerlingen ook de waarden van minderheden leren begrijpen en

respecteren. Dit leren ze niet door wat filmpjes te kijken en een toets te maken over de drie

wereldgodsdiensten, dit leren ze alleen door met anderen in gesprek te gaan.

Binnen het cultuuronderwijs worden nu nauwelijks vragen gesteld. Neem het vak ckv:

in plaats van het gesprek te openen over kunst, wordt het in nutteloze (en vaak saaie)

opdrachtjes en verslagen gegoten. Er is sprake van eenrichtingsverkeer: óf de docent geeft

college en de leerlingen luisteren, óf de leerling schrijft een verslag en krijgt hier een cijfer voor.

Hierdoor ontstaat er eerder afkeer dan waardering. Wil je dat leerlingen kunst daadwerkelijk

gaan waarderen en er een mening over vormen, dan moet er bijvoorbeeld klassikaal gepraat

worden over kunst, zonder toetsen en cijfers.

Het literatuuronderwijs zit mogelijk nog slechter in elkaar. Bij alle talen wordt literatuur min of

meer behandeld als een inferieur onderwerp, vaak zelfs gekoppeld aan spreekvaardigheid.

Het belang van literatuur en de verbanden met de geschiedenis, met politieke stromingen en

met literatuur van andere vakken komen al helemaal niet aan bod, laat staan waardering ervoor.

26

Literatuuronderwijs is vaak (sommige docenten zullen het hopelijk anders doen) een lachertje.

Je leert een rijtje stromingen en auteurs uit je hoofd, schrijft ze op je toetsblaadje en denkt er

nooit meer aan.

Twisten over schoonheid, waarheid en goedheid is niet alleen belangrijk om leerlingen de

onderwerpen te laten waarderen, het is ook belangrijk voor de toekomst. ‘Natuurlijk, er moeten

mensen worden opgeleid voor de beroepen waar morgen behoefte aan zal zijn,’ schreef Rob

Wijnberg in een column op De Correspondent. ‘Maar er moeten ook mensen worden opgeleid

die kunnen bedenken waar morgen behoefte aan zou moeten zijn. Mensen met historisch

besef, de capaciteit tot het stellen van grote vragen en het vermogen tot het formuleren van

grote antwoorden. Geesteswetenschappers, kortom, die zich niet afvragen wat maar wie

ze willen worden.’ Wij zouden het dan ook toejuichen als filosofie (mits goed uitgevoerd)

een verplicht vak zou worden, of ten minste op elke school in de bovenbouw zou worden

aangeboden als keuzevak.

Maar niet alleen in speciale vakken moet ruimte zijn voor gesprek, ook in de normale vakken

zou elke docent aandacht moeten besteden aan hoe je moet oordelen, of hoe je je mening kunt

geven. Dit moet niet in een vast curriculum of in een vaste opdracht, maar inspelend op waar

behoefte aan is. Het zou goed zijn als de docent Frans de dag na de aanslag op Charlie Hebdo

de les zou beginnen door te zeggen: ‘vergeet die toets even, we gaan het vandaag hebben

over wat er in Parijs is gebeurd.’ Het klassengesprek dat dan volgt, is veel belangrijker en

leerzamer dan de toetsstof.

Wij denken niet dat je de dingen die bij culturele vorming aan bod komen, moet toetsen.

In de eerste plaats omdat leerlingen het meeste leren door in gesprek te gaan en dat valt niet

te toetsen. Maar daarbij merken wij dat leerlingen op school vaak meegesleurd worden in het

denken over toekomst, een baan, examens en cijfers. Ze zien die dingen als doelen op zich,

en staan er niet bij stil dat dit geen doelen zijn, maar hooguit middelen. Daarom is het

ontzettend belangrijk dat leerlingen niet alleen lessen hebben die gericht zijn op het behalen

van een bepaald resultaat, maar ook lessen die een bepaalde intrinsieke waarde hebben.

Vakken zoals kunst en filosofie, maar ook ‘gewone’ lessen waar de toetsstof even opzij wordt

gelegd om over belangrijker zaken te praten. Of vakken als gym, waar meedoen belangrijker is

dan winnen.

Een belangrijk doel van het onderwijs is om leerlingen te leren dat het twisten over schoonheid,

wijsheid, goedheid en ook dingen als plezier, of de mening van andere mensen, op zichzelf

nooit nutteloos zijn, maar een doel op zich. Helaas zien wij dat leerlingen steeds minder

27

interesse hebben in culturele lessen. Ze worden aan de ene kant nutteloos gevonden omdat

het niet nodig lijkt te zijn voor de toekomst, en aan de andere kant saai omdat de lessen vaak

gegoten worden in toetsen en verslagen en andere manieren om leerlingen te beoordelen,

alsof het ‘Ausbildung’ is. Maar culturele vorming heeft een intrinsieke waarde voor zowel

de leerlingen zelf als voor de samenleving, die zich niet laat vangen in boeken en cijfers.

Daarom moet er meer ruimte komen voor discussie en gesprek in elke les.

Deelvraag

Wat is De ideale leraar

In het McKinsey-onderzoek “How the world’s most improved school systems keep getting

better”, dat twintig schoolsystemen onder de loep heeft genomen die in korte tijd hun

kwaliteit hebben verbeterd, wordt Nederland bestempeld als “good”. Dat is één van de

kwaliteitsniveaus waaronder de schoolsystemen zijn gerangschikt in het onderzoek. Bij ieder

niveau zijn stappen beschreven, die gemaakt moeten worden om het volgende niveau te

behalen. Voor Nederland houdt dit in dat de leraar verbeterd kan en moet worden. Daar zijn wij

het als leerlingen helemaal mee eens, want wij ervaren te vaak dat een leraar niet voldoende

bekwaam is en dat je eigen motivatie en resultaten voor een vak nogal afhangen van welke

leraar je hebt. Er zijn (te) grote verschillen tussen de kwaliteit van docenten.

Er zijn weliswaar nogal wat richtlijnen waaraan een docent moet voldoen, zoals de

vakbekwaamheidseisen, maar de huidige situatie bewijst dat deze niet werken om de

verschillen in kwaliteit tussen docenten te minimaliseren. Volgens ons komt dit doordat er

niet naar een ideaalbeeld van een docent wordt toegewerkt: het is niet duidelijk wat kwaliteit

daadwerkelijk inhoudt. Zodra het helder is wat de ideale docent kan, is het al veel makkelijker

te bepalen in hoeverre een docent afwijkt van dat ideaalbeeld. Van belang hierbij is dat de

competenties van de ideale docent concreet en duidelijk zijn, zodat er betere stappen gemaakt

kunnen worden in de ontwikkeling van de docent.

Wij zijn van mening dat leerlingen het best in staat zijn om te bepalen wat een goede docent

is, aangezien zij dagelijks bij hem of haar in de klas zitten. Daarom moet de ideale docent

ontworpen worden door leerlingen, niet door het ministerie of de inspectie. Wij hebben hier

een model voor bedacht: het BOV-model. BOV staat voor Bron, Opleiding en Vaardigheden.

Als een docent achtereenvolgens aan deze stappen voldoet, is het een ideale docent.

28

Bron

Misschien wel het belangrijkste van de ideale docent, is de houding waarmee hij het onderwijs

in gaat en erin staat. Heeft hij zowel passie voor het geven van zijn vak, als passie voor het

onderwijzen van en het werken met jongeren? Ziet hij het als vanzelfsprekend om zich te blijven

vernieuwen en verbeteren? Heeft hij plezier in het lesgeven en het omgaan met jongeren?

Kan hij een natuurlijke balans tussen gezag en toegankelijkheid behouden? Dit zijn allerlei

eigenschappen die niet aan te leren zijn, maar essentieel zijn voor de goede docent. Als deze

bron er niet is, hebben de andere stappen geen zin. Iemand die met de houding ‘dan word ik

maar leraar’ het onderwijs in gaat, wat wij als leerlingen nu soms ervaren, zal nooit een ideale

docent worden. Dit merk je namelijk meteen; hij is minder gemotiveerd, ervaart de werkdruk als

hoger en is minder betrokken. Passie en enthousiasme zijn onmisbaar voor de ideale docent.

Opleiding

De ideale docent heeft een buitengewoon goede (doch niet per se universitaire) opleiding

genoten. Dit heeft hij echter niet volledig zelf in de hand. Op dit moment ervaren wij dat de

docentenopleiding gezien wordt als iets wat je er (altijd nog) bij kan doen en daarnaast is de

docentenopleiding vaak niet van goede kwaliteit. ‘De toekomstige generatie moet worden

opgeleid door de uitblinkers van de huidige generatie’ is de filosofie die we graag terug willen

zien bij het opleiden van docenten. Daarbij verdient de didactische theorie meer aandacht

dan bij de huidige opleidingen het geval is. De ideale docent heeft geleerd over differentiatie

en over het toepassen van verschillende werk-/lesvormen, hoe hij voor een groep moet staan,

begrijpt bepaalde groepsprocessen en beschikt bovendien over voldoende basiskennis

betreffende dyslexie, autisme en andere stoornissen waar hij mee te maken zal krijgen.

Naast verbetering van de opleiding, moeten er voor de ideale docent meer mogelijkheden

komen om zich bij te scholen en zich te blijven ontwikkelen.

29

Vaardigheden

Er zijn nu eenmaal dingen die je niet goed op een opleiding kunt leren en ontwikkelen

als ideale docent. Neem bijvoorbeeld samenwerken met betrokkenen in het onderwijs;

collega’s, leidinggevenden, ouders en zeker ook leerlingen. Binnen deze vaardigheid is het

geven en ontvangen van feedback heel belangrijk, iets wat wij op dit moment erg missen.

Onder vaardigheden vallen dus alle vaardigheden die niet altijd op een opleiding geleerd

kunnen worden, maar onmisbaar zijn voor de ideale docent. Goede voorbeelden hiervan,

naast het goed kunnen samenwerken (misschien wel het belangrijkste, want door goed samen

te werken kunnen andere vaardigheden ontwikkeld worden) zijn: het ontwikkelen en toepassen

van lesmateriaal, vakoverstijgend werken, differentiëren, het onderscheiden van hoofd- en

bijzaken, het goed voorbereiden van lessen en omgaan met escalaties.

Een betere docent is het belangrijkste wat wij als leerlingen vragen. Op dit moment is de

kwaliteit van sommige docenten (veel) te laag. Docenten maken het onderwijs: naast onze

suggesties kan er nog veel meer gedaan worden. Denk aan verbetering van het imago van de

docent of participatie van docenten (betrekken bij het beleid e.d.). Vanuit het perspectief van

de leerling hebben wij nu een duidelijk stappenplan ontwikkeld, waarmee we duidelijk proberen

te maken hoe het anders moet. Hiermee kan de kwaliteit van docenten substantieel verbeterd

worden.

Deelvraag

Hoe zou de didactiek

moeten veranderen om het

onderwijs te verbeteren

Naast leraren hebben natuurlijk de leerlingen elke dag te maken met de manier waarop er les

wordt gegeven. Volgens ons kan er veel verbeterd worden op het gebied van de didactiek.

Door het veranderen van de didactiek op een positieve manier kunnen problemen zoals

demotivatie van leerling en leraar, inefficiëntie van lessen en polarisatie binnen de klas

opgelost worden.

30

31

Differentiatie

Wij vinden differentiatie de beste manier om lessen efficiënter en interessanter te maken.

Om goed uit te kunnen leggen waarom er beter gedifferentieerd moet worden en hoe dit

toegepast kan worden, moeten we eerst uitleggen wat wij verstaan onder het begrip.

Onder differentiatie verstaan wij het volgende: differentiëren houdt in dat er binnen een klas

erkend wordt dat elke leerling een andere onderwijsbehoefte heeft, waarbij elke leerling genoeg

persoonlijke aandacht krijgt, die is afgestemd op zijn/haar onderwijsbehoeftes. De leraar moet

hiermee dus rekening mee houden in zijn les(voorbereiding).

Waarom

Elke leerling is anders. In een normale les, waarin niet gedifferentieerd wordt, kun je dus stellen

dat 29 van de 30 leerlingen benadeeld worden ten opzichte van die ene voor wie de les wel

perfect is. De rest krijgt geen onderwijs aangeboden waarmee zij het beste uit zichzelf kunnen

halen. Of het nu gaat om motiveren, manier van leren of het aantal uren per week dat je nodig

hebt voor een vak. Differentiatie kan op vele verschillende manieren werken voor leerling én

docent om het onderwijs te verbeteren en bovendien efficiënter te maken.

Verbetering

Dit zijn allemaal mooie praatjes, maar zoals wel vaker het probleem is bij onderwijsvernieuwing:

hoe gaat men dat realiseren? Wij geven toe dat differentiatie zoals hierboven beschreven,

soms iets minder goed uitpakt dan dat men gehoopt, maar op dit moment is er voor leraren

geen dwang om rekening te houden met de verschillende onderwijsbehoeftes van de leerling.

In het basisonderwijs is dit wel zo. Wat wij nu zien is dat er helemaal geen (of in ieder geval niet

genoeg) moeite voor wordt gedaan.

Voor veel docenten is het op dit moment lastig om tijdens élke les goed te differentiëren,

hierdoor zijn veel lessen voor veel leerlingen niet zinvol. Het is lastig voor een docent om

elke les goed te differentiëren, omdat er vaak wel dertig leerlingen in een klas zitten. Het is

niet realistisch om te denken dat de docent elke les of vaak elke leerling een gevarieerde en

uitdagende les kan bieden. Om dit toch te kunnen, is de meest simpele oplossing de klassen

kleiner maken, of af te stappen van het klassensysteem. Bovendien ervaren leerlingen vaak

dat lessen in een kleinere klas voor beter onderwijs zorgen, hoewel onderzoek dit niet

bewijst. We denken dat de ervaring van leerlingen (en docenten) hier meer over zegt dan

wetenschappelijk onderzoek.

Aanpassing van klassengroottes is een complex proces en ook niet iets wat per se aangepakt

kan worden door de overheid. Dat is echter niet het geval wanneer het gaat over de andere

grote vijand van differentiatie: de urennorm.

32

De urennorm

De urennorm is ooit ingevoerd zodat het zeker was dat elke leerling een minimum aantal

uren les zou krijgen met de gedachte dat dit ervoor zou zorgen dat leerlingen genoeg goede

educatie zouden krijgen. Wij vinden dit echter een achterhaalde gedachte, en zijn van mening

dat een vast aantal uren niet voor elke leerling garant staat voor goed onderwijs. Daarom willen

we de urennorm verlagen en flexibeler maken.

Meer les is niet altijd beter. Lange lesdagen zijn niet alleen inefficiënt, ze werken ook de

kwaliteit van de lessen tegen. Dit komt door een aantal factoren. Ten eerste zijn de lange dagen

slecht voor de motivatie van leerlingen. Het is voor een mens simpelweg onmogelijk om zich

van half negen tot (ongeveer) half drie met maar drie kwartier pauze elke les opnieuw weer te

concentreren.

Ten tweede zorgt deze urennorm ervoor dat het scholen heel lastig wordt gemaakt om de

stap te maken naar vernieuwend onderwijs. Onderwijsvormen die hun basis hebben bij eigen

verantwoordelijkheid en zelfstandig werken, kunnen lastig toegepast worden. Dit zorgt weer

mede voor de enorme kloof tussen middelbaar en hoger onderwijs.

Een verlaagde urennorm heeft ook als voordeel dat schooldagen wat later kunnen beginnen.

Zoals al lang is gebleken uit onderzoek, loopt de biologische klok van pubers anders dan die

van volwassenen; pubers zijn echte avondmensen. Dit kunnen wij uit eigen ervaring alleen

maar beamen. Vermoeidheid zorgt er voor dat leerlingen minder gemotiveerd zijn, minder goed

opletten en het zorgt voor meer kans op stress. Daarbij hebben twee Nederlandse middelbare

scholieren onlangs in een onderzoek aangetoond dat ‘avondleerlingen’ op toetsen in de

middag beter scoren dan in de ochtend.

Minder vaste lesuren betekent niet noodzakelijkerwijs dat het curriculum verkleind moet

worden. Vooral in de bovenbouw wordt een behoorlijk deel van de lessen gebruikt om

zelfstandig te werken. In dit geval komt een lesdag dus neer op een planning om je huiswerk

af te krijgen. Dat zou mooi zijn als je rooster precies overeen zou komen met het werk dat

elke leerling moet doen, maar dat is natuurlijk nooit precies het geval. Als je als leerling bij

Engels zelfstandig mag werken aan je boekverslag, maar dat boekverslag moet pas over vier

weken af zijn en je hebt veel moeite met je wiskundehuiswerk, dan wil je je tijd misschien liever

gebruiken voor wiskunde.

Zo komen we weer terug op het feit dat iedere leerling anders is. Wat de één in twaalfhonderd

uur doet, doet de ander in zeshonderd uur. Daarom willen we de urennorm niet alleen verlagen,

33

maar ook versoepelen, zodat er meer ruimte komt voor differentiatie. Leerlingen die minder

moeite hebben met bepaalde vakken, of leerlingen die voorlopen op de lesstof, zouden hun

tijd in principe veel beter aan andere dingen kunnen besteden, in plaats van hun lessen uit

te zitten.

Versoepeling van de urennorm zal ook de motivatie van leerlingen ten goede komen,

omdat goed je huiswerk maken en zorgen dat je je de lesstof eigen maakt nu ook tot gevolg

heeft dat je daadwerkelijk meer tijd overhoudt voor andere dingen. Uiteindelijk komt verlaging

en versoepeling van de urennorm de kwaliteit van het onderwijs ten goede, omdat zo elke

leerling de tijd krijgt die goed voor hem is, en niet meer of minder dan dat. Voorwaarde hiervoor

is natuurlijk wel dat docenten ertoe in staat zijn dit toe te passen.

Hoe kan de les interessanter ?

VakoverstijgingDe verschillende vakken zoals ze nu zijn, lijken soms wel eilandjes die ver uit elkaar liggen.

Maar in de praktijk hebben vakken vaak sterk met elkaar te maken, en lopen ze soms zelfs

in elkaar over. Daarom vinden wij vakoverstijgend onderwijs een hele logische gedachte.

Sterker nog, het zou op een aantal punten wel eens een uitkomst kunnen bieden.

Met vakoverstijgend onderwijs bedoelen we onderwijs dat meerdere vakken combineert

door middel van bijvoorbeeld grotere, vaak samenwerkingsprojecten gedurende een langere

periode. Deze manier van werken heeft als voordeel dat het praktijkgerichter is. De geleerde

kennis wordt meteen in de praktijk gebracht. Daarbij kunnen de projecten inhoudelijk gaan

over werkelijke maatschappelijke problemen, en zo worden leerlingen zowel bij de les als bij

de maatschappij betrokken.

In de praktijk ligt de focus ook veel meer op het proces, terwijl op school vaak naar een

meetbaar eindpunt wordt toegewerkt. Het zou veel beter zijn om te focussen op het proces en

te kijken naar de vaardigheden die daarbij komen kijken. Bij projectonderwijs ligt de focus in

het bijzonder op het proces. Daarbij komen vaardigheden als samenwerken, communiceren,

presenteren, je mening geven, elkaar respecteren en leren waar je sterke en minder sterke

kanten liggen en hoe je elkaar daarmee aanvult, ruim aan bod. Dit zijn hele belangrijke

vaardigheden waar je hoe dan ook je leven lang gebruik van maakt, en die je alleen kunt leren

door ze in de praktijk te oefenen.

34

Ook het feit dat de projecten vaak inhoudelijk breed zijn en over een langere periode worden

behandeld, geeft positieve effecten. Wij horen om ons heen vaak leerlingen verzuchten dat

‘leraren alleen maar aan hun eigen vak denken’. Ze geven vaak veel kleine, oppervlakkige

en soms nutteloze opdrachtjes die wel handig zijn voor hun vak, maar die door leerlingen

afgeraffeld worden zodra ze het te druk krijgen met opdrachten van alle andere vakken.

In plaats van al die oppervlakkige opdrachtjes zou er met meer vakoverstijgend

projectonderwijs ruimte zijn voor meer diepgang en eigen initiatief. Dit sluit ook beter aan

op de werkwijze van universiteit of hogeschool.

Onze ervaring is dat grote vakoverstijgende projecten vaak leuk en interessant zijn, en ook

heel leerzaam. De stof blijft beter hangen als je er actief mee aan het werk bent, en je kunt het

project vaak tot op zekere hoogte zelf invullen. Dat geeft ook ruimte om projecten die je minder

interesseren wat kleiner te houden, en bij projecten die je wel interesseren groots uit te pakken.

Omdat er ook gewerkt wordt aan een soort onderzoek, moeten leerlingen zelf op zoek naar

informatie. Leerlingen ervaren daardoor veel beter het nut van de vakken en de lesstof, en dat

is heel belangrijk voor hun motivatie.

Vakoverstijgend projectonderwijs komt de gehele kwaliteit van het onderwijs en de participatie

in onderwijsverbetering ten goede. Als leraren vakoverstijgend projectonderwijs op moeten

zetten, worden ze gedwongen om na te denken over de samenhang van hun vakgebied met

andere vakken en ze worden gedwongen de stof in praktische vraagstukken en discussies te

gieten. Daarbij zullen ze bij het bedenken van projecten met leraren van andere vaksecties om

de tafel gaan zitten om na te denken over wat ze leerlingen willen leren en wat daar de beste

manier voor is. Met vakoverstijgend projectonderwijs begrijpen leraren en leerlingen weer waar

ze het voor doen. Dat is iets wat volgens ons veel meer mag gebeuren, dan het op dit moment

gebeurt.

Wij denken echter niet dat alle lestijd besteedt zou moeten worden aan bijvoorbeeld

projectonderwijs. Een klassikale les met een leraar die duidelijk kan uitleggen, kan soms beter

werken om bepaalde lesstof te begrijpen en te leren dan methodes zoals projectonderwijs.

Daarbij is het niet goed om leerlingen alleen maar in groepjes te laten werken; op die manier

wordt steeds dezelfde vaardigheid gebruikt.

Maar waar de gewone lessen er zijn om leerlingen de basiskennis bij te brengen, kunnen

vakoverstijgende projecten ervoor zorgen dat leerlingen die kennis met andere kennis in

verband kunnen brengen, dat ze de kennis in de praktijk kunnen brengen en dat ze er het nut

van inzien. Daarbij zorgt het voor meer participatie en komt het de gehele kwaliteit van het

onderwijs ten goede.

35

Toetsing

Een toets is een test (voor jezelf) die je maakt om te kijken hoeveel je van bepaalde stof

weet. Deze uitslag wordt vergeleken met het resultaat van anderen die ook deze test hebben

gemaakt en aan de hand van die vergelijking zou je de conclusie kunnen trekken of je de stof

goed beheerst.

Een toets is dus een middel om te testen hoe je er voor staat. De uitslag vertelt jou of je het

onderwerp goed kent of dat je nog bepaalde onderdelen beter zou moeten bestuderen.

Wat wij zien, is dat een toets wordt gezien als een eindpunt van een onderwerp in het huidige

onderwijssysteem. Het doel van onderwijs is echter niet dat je een goed cijfer haalt voor een

toets, maar dat je informatie en vaardigheden leert en deze beheerst als je van school gaat.

Wij zouden graag een cultuurverandering zien op het gebied van toetsen. Toetsen moet weer

een middel worden in plaats van een doel. Cultuurveranderingen zijn moeilijk te realiseren,

maar door scholen en leraren te stimuleren meer aandacht te geven aan de getoetste stof en

de onderdelen die niet goed zijn gemaakt nog eens uit te leggen (reflectie), ligt de focus minder

op het behalen van een cijfer, maar meer op het vergaren van de stof. Door de stof ook na de

toets aandacht te geven, toont aan dat de stof niet geleerd is om een goed cijfer te halen, maar

dat het geleerd is omdat deze kennis belangrijk is voor verdere ontwikkeling van de leerling.

(dit kan ook goed gecombineerd worden met maatwerk).

Klassikale lesvoor een vak

Klassikale lesvoor een vak

Klassikale lesvoor een vak

Verband tussen vakken

Verband tussen vakken

Project met werkgroepen(vakoverstijging)

Praktijk

36

Ook kan de inspectie het toetsen als doel meer stimuleren door in plaats van cijfers,

goed onderwijs verplicht te stellen. Sommige lesstof vraagt niet om een toets, maar school

is verplicht er een cijfer aan te verbinden omdat de inspectie een cijfer voor dat deel van het

curriculum wil zien. De focus op een cijfer kan er echter voor zorgen dat leerlingen alleen nog

maar aan het trainen zijn voor de toets, in plaats van echt bezig te zijn met de stof.

Een voorbeeld hiervan is (ten dele) het literatuuronderwijs.

De stof die gegeven wordt tijdens de schoolcarrière van een leerling is vaak opbouwend,

dat wil zeggen: je bouwt voort op de kennis die je eerder hebt behandeld. Als ervoor wordt

gezorgd dat leerlingen met een slecht cijfer achteraf de stof nog eens leren, treedt er volgens

ons ook minder snel polarisatie op in de klas, omdat er minder snel gaten vallen in de

kennis van leerlingen die een onvoldoende hebben gehaald en dus minder snel een grotere

achterstand oplopen.

Deelvraag

Hoe kunnen leerlingen

meer betrokken worden

bij het onderwijs

Leerlingen zijn nu weliswaar onderdeel van het onderwijs, maar wanneer er beslissingen

worden genomen, of het nu binnen een school is of landelijk, worden ze niet (voldoende)

vertegenwoordigd en betrokken. Soms lijkt het wel alsof wij een vervelende bijkomstigheid zijn

van onderwijs, iets wat er nu eenmaal bij hoort, maar wiens meningen niet te belangrijk moeten

worden gevonden! Laten we vooral niet vergeten waar het onderwijs om draait: om ons.

Wij zitten er midden in. Leerlingen zijn beter in staat te beoordelen hoe het met het onderwijs

is gesteld dan welke dure commissie dan ook. Wat ons dan ook vaak opvalt, nu we steeds

meer terecht komen in het ‘onderwijswereldje’, is dat men op congressen en conferenties

‘grensverleggende’, ‘vernieuwende’ conclusies trekt, terwijl de gemiddelde leerling op een

middelbare school in Nederland je precies hetzelfde had kunnen vertellen.

Vaak wordt gezegd dat de gebrekkige motivatie van Nederlandse scholieren het grootste

probleem is van het Nederlandse voortgezet onderwijs. Dan worden er allerlei nieuwe

37

werkvormen en systemen bedacht om dit probleem op te lossen. Natuurlijk kunnen nieuwe

systemen en werkvormen helpen om de motivatie van scholieren te verhogen, maar gelukkig is

er ook een makkelijkere en goedkopere oplossing om de motivatie van leerlingen te verhogen.

Er is namelijk een heel duidelijk verband tussen motivatie enerzijds en participatie anderzijds:

wanneer leerlingen zich meer betrokken voelen bij hun onderwijs zullen ze zich ook

meer inzetten.

Naast het verbeteren van de motivatie hebben wij nog een ander doel voor ogen als we het

hebben over leerlingenparticipatie: de algemene verbetering van het onderwijs. Zoals eerder

gezegd, zijn leerlingen de beste ervaringsdeskundigen die je je kunt wensen. Bovendien zijn

wij, in tegenstelling tot wat veel ‘onderwijsdeskundigen’ lijken te denken, prima in staat tot

het vormen van een genuanceerde mening. Wanneer je leerlingen betrekt bij besluitvormingen

die betrekking hebben op het onderwijs, en ook daadwerkelijk luistert naar wat ze te zeggen

hebben, zullen zij vernieuwende inzichten en originele ideeën verschaffen. Op deze manier kan

het onderwijsbeleid verbeterd worden.

Betrokkenheid en participatie van leerlingen bij hun eigen leerproces is natuurlijk op veel

verschillende manieren en niveaus te realiseren. Daarom hebben wij een onderscheid tussen

de drie meest voor de hand liggende schaalniveaus gemaakt: in de klas, in de school en in

het land.

In de klas

Dit is de taak van de docent. De docent kan leerlingen bijvoorbeeld laten meebeslissen over

wat er behandeld wordt, waardoor zij meer geïnteresseerd zullen zijn in de lesstof. Ook kan

de docent met leerlingen bespreken hoe zij het makkelijkst leren, welke werkvormen zij prettig

vinden en welke persoonlijke doelen leerlingen willen stellen, om vervolgens deze informatie

te gebruiken voor succesvolle differentiatie. Door beter samen te werken met de leerlingen,

zullen motivatie en resultaten verbeteren. Het belang en het hoe van deze werkwijze kan

worden bijgebracht op docentenopleidingen en door middel van bijscholing.

In de school

Leerlingen betrokken houden, is belangrijk omdat op het niveau van de school vaak het snelst

onderwijsvernieuwingen worden doorgevoerd. Mensen worden echter pas betrokken als er

door de hele school heen steeds een gesprek blijft tussen leerlingen, docenten, teamleiders

en locatieleiding over hoe het onderwijs moet worden ingevuld. Op school hangt nu bij zowel

docenten als leerlingen vaak een sfeer van ‘het is nu eenmaal zo’.

38

Docenten houden zich alleen bezig met hun eigen vak. Voor leerlingen zijn vakken daardoor

onsamenhangende uren die ze uit kunnen zitten, want ‘het moet nu eenmaal.’

Het initiatief om het gesprek weer op gang te brengen, moet vooral uit de school zelf komen.

Om dat te kunnen doen, is het vooral belangrijk dat de communicatie tussen de verschillende

groepen in school (directie, teamleiders, docenten, leerlingen) steeds op gang blijft. In onze

ervaring schort het nogal eens in die communicatie op verschillende niveaus: zowel tussen

leraren en directie als tussen leerlingenraad en leerlingen als tussen leraren onderling.

Verder is het belangrijk dat de leerlingenraad in de school zichtbaar is voor leerlingen en

zo een helder aanspreekpunt vormt voor klachten en nieuwe initiatieven. Dit is nu lang niet

altijd het geval. Dat komt deels door de leerlingen zelf, maar ook deels doordat andere

groepen (zoals de directie of de MR) soms traag zijn in het verwerken van de verzoeken van

de leerlingenraad. Het zou daarom goed zijn als de leerlingenraad (en ook een eventuele

lerarenraad) een wettelijke status krijgt zoals de MR, zodat verzoeken binnen een bepaalde tijd

beantwoord moeten zijn, en zodat deze raden niet meer actief of passief tegengewerkt kunnen

worden. Zoiets hoeft niet per se in de vorm van een leerlingenraad, want dat is inmiddels een

beetje verouderd en werkt vaak niet meer. Scholen moeten deze leerling-inspraak (weliswaar

verplicht) zelf vorm kunnen geven.

Daarnaast moeten schoolclubs zoals de schoolkrant, de toneelgroep, het schoolorkest,

de debatgroep, etc. natuurlijk zoveel mogelijk gestimuleerd worden.

In het land

Wij hebben gemerkt dat het betrekken van leerlingen bij het onderwijs vaak voor positieve

reacties zorgt. Doordat wij leerlingen een hele andere rol hebben dan leraren, schoolleiders,

ouders en onderwijsdeskundigen, en dus vanuit een ander perspectief naar problemen kijken,

kunnen wij met vernieuwende inzichten komen. Daarom vinden wij dat leerlingen niet alleen

in de klas en op school betrokken moeten worden bij het onderwijs, maar ook landelijk.

De Staat van de Leerling is volgens ons een trend die elk jaar opnieuw zou moeten worden

doorgezet, niet alleen voor de vertegenwoordiging van leerlingen op het gebied van onderwijs,

maar ook om leerlingen aan te moedigen van zich te laten horen en zich in te zetten voor de

maatschappij (in dit geval op het gebied van onderwijsverbetering).

De Staat van de Leerling is volgens ons nu nog een te klein project en we zouden het veel

grootschaliger willen zien. Nu vertegenwoordigen wij vieren het hele voortgezet onderwijs van

39

Nederland, terwijl wij ook maar vwo/gymnasiumleerlingen zijn op twee verschillende scholen uit

heel Nederland. Wij zien alleen wat er op onze scholen gebeurt en onze inzichten hoeven niet

per se representatief te zijn voor de rest van Nederland.

Ten eerste zouden we het vmbo ook graag vertegenwoordigd zien, want het vmbo en het havo/

vwo zijn twee werelden van verschil. Zo hebben wij in dit verslag alleen maar geredeneerd

vanuit de vwo-leerling (en ook een beetje vanuit de havo-leerling) simpelweg omdat we niets

van de situatie op het vmbo afweten.

Ten tweede zouden meer mensen moeten meewerken aan De Staat zodat het zo representatief

mogelijk is voor heel Nederland. Wij zijn ons ervan bewust dat een zodanig project niet te groot

moet worden, want dan raakt men snel het overzicht kwijt, maar door leerlingen te selecteren

van verschillende scholen door het hele land, zou er een valide rapport uit kunnen komen.

Met De Staat van de Leerling en het al bestaande LAKS, is leerlingparticipatie natuurlijk niet

‘geregeld’. De overheid, de onderwijsinspectie en landelijke onderwijsbelangenbehartigers

moeten meer doen om leerlingen te betrekken bij het onderwijs.

Zoals we al eerder hebben opgemerkt, lijkt er soms simpelweg niet genoeg belang gehecht

te worden aan de mening van leerlingen. In de SvhO van vorig jaar wordt bijvoorbeeld gezegd

dat maar een derde van de leerlingen doorwerkt aan een taak tot die perfect is en dat leraren

lage verwachtingen hebben van leerlingen. Ook staat erin dat leerlingen in 21 procent van de

vakken niet betrokken zijn bij de les, dat 40 procent van de leerlingen niet tevreden is over de

mate waarin leraren hen motiveren, dat 58 procent niet begrijpt waarom wiskunde goed is voor

hun carrière en dat leerlingen rekenen en taal helemaal niks vinden. En wat gebeurt er: de eisen

voor taal en rekenen worden verscherpt en er wordt meer gefocust op basiskennis. Vind je het

gek dat twee derde van de leerlingen niet meer doorwerkt aan een taak tot deze perfect is,

en dat leerlingen alleen gemotiveerd zijn als ze er een cijfer voor krijgen? Leerlingen zijn echt

wel in staat om een genuanceerde mening te vormen over onderwijs, en die mening moet beter

gehoord worden.

Conclusie

De eerste conclusie die wij tijdens dit onderzoek hebben getrokken is dat de visie op onderwijs

ergens onderweg totaal verloren is gegaan. Het is niet meer duidelijk waarom we nu eigenlijk

op school zitten, waarom dat examen zo belangrijk is en waarom we leren wat we leren.

Dit heeft direct en indirect grote gevolgen voor de motivatie van leerling en docent,

voor het gat tussen het beleid en de praktijk en voor de algehele kwaliteit van het onderwijs.

40

Het is dus belangrijk dat we in gesprek gaan over wat we willen bereiken met onderwijs,

over de verhouding tussen kennis, vaardigheden en culturele vorming en hoe we die doelen

willen bereiken. Doordat deze visie ontbreekt, wordt er alleen aan onderwijsvernieuwing

als symptoombestrijding gedaan, en blijkt onderwijs dan ook iedere keer opnieuw de minst

vernieuwende sector. Zonder een doel op de lange termijn, is er geen goede prikkel voor

vernieuwing en verbetering.

Naast de totaal ontbrekende visie, is een belangrijk verbeterpunt de docent. Wij hebben niet

zozeer gesteld dat álle docenten goed zijn of slecht zijn, maar dat de onderlinge verschillen

tussen de docenten te groot zijn. Volgens ons komt dit, omdat het voor docenten onderling

niet duidelijk is wanneer een docent nou eigenlijk goed is. Dit is ook weer deels een gevolg van

het ontbreken van een bepaalde visie. Om onze ideeën over de ideale docent te verduidelijken

hebben wij het BOV-model voor de ideale docent opgesteld. Het BOV-model is een volgorde

van eigenschappen en vaardigheden die de ideale docent moet bezitten.

De ‘vage’ begrippen, onderwijsvisie en de ‘ideale’ docent, zijn niet de enige belangrijke

verbeterpunten, er zijn ook praktischere dingen die verbeterd kunnen worden. Dingen die het

onderwijsveld wel wil verbeteren, maar die eigenlijk niet wezenlijk verbeterd zijn de afgelopen

jaren. Het gaat hierbij om toetsing, vakoverstijgend werken en differentiëren (en daarmee ook

de urennorm). De meeste van deze zaken dienen om dat ‘doel’ te bereiken: alle verschillende

dingen die je leert, dienen op een andere manier aangeleerd te worden en dus met een andere

manier van werken. Differentiatie zegt op zijn beurt weer dat dit voor elke leerling individueel

is en dus lastig is om in algemene termen te vatten; in ieder geval moet het onderwijs

persoonlijker worden.

Uit alles wat wij in deze Staat van de Leerling hebben bekritiseerd, blijkt dat ook leerlingen een

(waardevolle) mening hebben over onderwijs. Op dit moment wordt de leerling nog nauwelijks

gehoord in het onderwijsveld, terwijl het om de leerling gaat! Op drie schaalniveaus (in de

klas, in de school en in het land) hebben wij beschreven hoe de participatie en vooral de

samenwerking verbeterd kan worden, natuurlijk wordt dit voor en door elke leerling, docent en

school anders ingevuld. In de klas is het aan de docent om te zorgen voor de juiste interactie.

In de school gaat het erom dat de communicatie binnen de school optimaal is en dat er bij

zowel docent als leerling hoge betrokkenheid bij de school gecreëerd wordt. In het land dienen

initiatieven als De Staat van de Leerling serieus genomen te worden en gestimuleerd.

41

Als eerste willen we benadrukken dat we heel bewust geen bronnen hebben vermeld.

Dit omdat wij ons weliswaar in vele onderzoeken en artikelen hebben verdiept, maar deze niet

direct hebben gebruikt (met uitzondering van onze eigen enquête) bij het formuleren van onze

conclusies. Daarbij hebben wij ook geprobeerd om dingen zoveel mogelijk in algemene termen

te formuleren om de rode draad van ons verhaal duidelijk te houden. Dit heeft ook geholpen

om De Staat kort te houden, waarmee we de leesbaarheid willen vergroten. Ook wilden wij

vooral spreken uit ervaringen van onszelf en van andere leerlingen, die vaak de uitkomst van

onderzoeken lijken tegen te spreken. (Dit bleek vooral toen een zekere onderwijsdeskundige op

een zeker onderwijscongres te midden van een discussie ons eens even goed ging uitleggen

wat leerlingen precies ervaren).

Dat laatste heeft natuurlijk een keerzijde. Hoe graag wij ook zouden willen,

wij vertegenwoordigen niet alle leerlingen op het Nederlandse voortgezet onderwijs.

In gesprekken met elkaar en met leerlingen van andere scholen, leeftijden en schoolniveau’s

hebben we al gemerkt dat het soms ontzettend verschilt wat we belangrijk vinden.

Daarom hebben geprobeerd zoveel mogelijk algemene conclusies te trekken en ook met

elkaar veel compromissen gesloten. Dit voorkomt echter niet dat deze Staat van de Leerling

niet écht representatief genoemd kan worden. We zouden het dan ook heel goed vinden als

onze conclusies getoetst zouden worden door meer leerlingen, iets waar wij, in tegenstelling

tot de onderwijsinspectie (hint), de middelen niet voor hebben.

Over die onderwijsinspectie gesproken, we willen benadrukken dat wij zeer gesteld zijn

op de vrijheid die we kregen. We zijn begeleid, maar er zijn ons nooit dingen opgedrongen

waardoor het geheel ons project is geworden. Wij zouden graag zien dat De Staat van de

Leerling ook een project blijft, dat geleid wordt door de leerling zelf. Daarnaast willen we heel

graag onze contactpersonen daar bedanken voor alle vrijheid, aanmoediging en hulp die we

gekregen hebben terwijl we aan De Staat werkten. In het bijzonder Merel de Herder, die zelfs

niet een klein beetje liet merken hoe geschrokken ze was, toen bleek dat we een week voor

de (oorspronkelijke) deadline eigenlijk alleen een inhoudsopgave hadden gemaakt (we blijven

natuurlijk middelbare scholieren). We kunnen alleen maar hopen dat onze aanbevelingen met

hetzelfde enthousiasme worden ontvangen!

NAWOORD

42

De Staat van de Leerling in het middelbaar beroeps-onderwijs

43

44

Voor u ligt De Staat van de Leerling. In dit verslag van De Staat van de Leerling gaat het over

het mbo. Met dit verslag benadrukken we de visie die wij hebben op het mbo en wat verbeterd

moet worden. Wij, Heleen Florijn en Ivo Siebum, zijn in opdracht van de onderwijsinspectie

dit verslag gaan maken. Ivo studeert dit jaar af aan de opleiding Artiest Drama aan het ROC

Noorderpoort Kunst & Multimedia. We vinden het belangrijk dat er iets verandert in het

middelbaar beroepsonderwijs.

Heleen volgt de opleiding Kapper op het Graafschap College in Doetinchem en is een van

de top 10 uitblinkers 2014. Doordat ze op haar vorige opleiding op ROC Rijn IJssel veel

onduidelijkheid heeft meegemaakt, is ze kritischer gaan kijken naar mbo-opleidingen.

Door veel ‘’speurwerk’’ kwam ze erachter dat de kappersopleiding op het Graafschap College

een van de beste van Nederland is. Dat kan ze beamen, ze heeft door deze ervaring twee

extremen meegemaakt. Een opleiding die zeer zwak was en een opleiding waar alles tot in

detail geregeld is. Er zijn veel misstanden in het mbo. Klachten worden als last gezien en niet

als verbeterpunt.

We hebben gebruik gemaakt van een enquête waaraan 87 studenten mee deden, niet wetend

of het man/vrouw was of welke studie ze doen. We hopen dat er actie wordt ondernomen na

onze bevindingen, en dat er meer duidelijkheid komt in het mbo.

REKENEN

Inleiding

Op 1 augustus 2010 is het vak rekenen ingevoerd op het mbo. Voor alle studenten is het

verplicht om rekenen te volgen. Studenten moeten een rekenexamen maken, maar of je dit

nu wel of niet haalt, is niet van belang om te kunnen slagen. Het cijfer komt wel op je diploma

te staan en zal daardoor wellicht invloed hebben of je aangenomen wordt op je hbo-opleiding.

Studenten hebben minder motivatie voor rekenen omdat ze weten dat het cijfer niet meetelt.

Zij weten vaak niet dat een slecht cijfer gevolgen kan hebben voor een vervolgstudie en

dergelijke.

Voor de studenten die in het jaar 2015-2016 afstuderen, telt het vak rekenen wel mee.

Zij moeten een 5,5 scoren op het vak rekenen anders zullen ze niet hun diploma halen.

Deze studenten zijn ook ongemotiveerd doordat er in de praktijk geen of weinig lesmateriaal

is en docenten vaak nog niet voldoende over het vak rekenen weten.

inleiding

45

Vele studenten maken een grote stap als ze in hun tweede leerjaar gaan rekenen. Ze laten op

de middelbare school het vak wiskunde vallen, hebben een gat van drie jaar en moeten ineens

gaan rekenen.

In de praktijk blijken er te weinig lesuren te zijn in rekenen. Op het mbo krijg je één uur rekenen

in het tweede en vierde leerjaar. Studenten kunnen niet in zo weinig tijd alle ontbrekende stof in

hun hoofd krijgen. Het meest frustrerend is dat ‘we’ niks hebben, geen boek. We kunnen thuis

niet terugkijken hoe dat ook alweer ging of voor een examen alles nog even door bladeren.

Kortom studenten en docenten beginnen slecht voorbereid aan het vak rekenen, en worden

onvoldoende begeleid naar het examen rekenen.

Rekenen op de middelbare school

Van de middelbare school stromen de lichtingen basisberoepsonderwijs (bb),

kaderberoepsonderwijs (kb) en gemengde/theoretische leerweg (gl/tl) door naar het mbo.

Vanaf schooljaar 2013-2014 moeten alle leerlingen naast de gebruikelijke vakken examen

doen in rekenen. Alle leerlingen in het vmbo moeten deze toets afleggen op het zogenoemde

referentieniveau 2F. In de jaren hiervoor was in het voortgezet onderwijs rekenen nog geen

verplicht les vak. Deze leerlingen zitten op dit moment op het mbo. Ze hebben vaak op de

middelbare school wiskunde laten vallen en twee jaar later krijgen ze rekenen op het mbo.

Terwijl het cijfer voor rekenen wel op de eindlijst komt te staan van deze studenten.

Uit de tabel hierboven zien we de resultaten van de pilot rekentoets. Voor deze pilot hebben

zich 1200 vo-scholen aangemeld. Van 5 tot en met 15 maart 2013 zijn er 230.409 afnames

geweest. Van 229.566 leerlingen zijn de afnames meegenomen in de analyse ten behoeve van

aantal leerlingen

gemiddeld cijfer

standaarddeviatie cijfers

percentage cijfers vier of lager

percentage cijfers gelijk aan vijf

percentage cijfers gelijk aan zes

percentage cijfers gelijk aan zeven

percentage cijfers acht of hoger

24.391

4,6

1,3

46%

31%

18%

4%

2%

34.439

4,8

1,4

42%

34%

14%

7%

4%

59.666

4,9

1,5

45%

23%

16%

10%

6%

BB KB GL/TL

Tabel: Steunpunt Taal en Rekenen.

46

de normering. Bb en kb kregen een cijfer uitgedrukt in normering 2F en gl/tl kreeg een cijfer

uitgedrukt in de normering van 3F. Het gemiddelde cijfer is een 4,8. Voor een doorstroom naar

het mbo is dit te laag. Op het mbo word je geacht om een gemiddeld cijfer te halen van een

5,5. De voorbereiding blijkt op de middelbare school dus al onvoldoende te zijn.

Rekenen op op het mbo

Op het mbo krijgt elke student sinds 2010 les in rekenen. De centrale examinering van deze

vakken wordt in stappen ingevoerd. Voor mbo-4 opleidingen moeten studenten vanaf 2015-

2016 voor rekenen verplicht centrale examens afleggen. Studenten die een opleiding mbo-2

of mbo-3 volgen, starten een jaar later met de centrale examens. Tot die tijd leggen studenten

pilotexamens af, waarbij de behaalde resultaten nog niet meetellen voor het diploma, maar wel

al op het diploma verschijnen, wat invloed kan hebben op je toekomstige keuzes.

Hieronder vindt u de eindcijfers in procenten uitgedrukt van het examenjaar april 2013. Uit de

tabel blijkt dat een groot deel nog niet voldoende scoort voor het rekenexamen. Naar onze

mening kan dit te wijten zijn aan een aantal factoren: de docent, het lesmateriaal, en te weinig

lesuren.

De docent

Over het algemeen zijn rekendocenten nog onvoldoende toegerust om het vak rekenen

optimaal te geven. Het gaat daarbij voornamelijk om rekendidactiek. Tot op heden kunnen

scholen elke rekendocent aannemen die ze willen. De studenten zullen erop moeten

vertrouwen dat het daadwerkelijk een goede docent is. Vaak gebeurt het dat een oud

docent wiskunde ineens op het mbo les gaat geven. Terwijl de twee vakken verschillend zijn.

Hierdoor zijn de docenten ook niet goed voorbereid op de lesstof die zij moeten geven.

Eén uur les

Op alle mbo-scholen zijn rekenlessen ingevoerd. Meestal zijn dit aparte lessen, maar in

de sector techniek wordt rekenen ook vaak tijdens de wiskundelessen aangeboden. In de

percentage cijfers vier of lager

percentage cijfers gelijk aan vijf

percentage cijfers gelijk aan zes

percentage cijfers gelijk aan zeven

percentage cijfers gelijk aan acht of hoger

47%

22%

16%

9%

5%

26% 42%

20% 32%

22% 17%

16% 7%

16% 2%

2F-2 2F-3 3F-4

Tabel: Steunpunt Taal en Rekenen.

47

beroepsopleidende leerweg (bol) zijn de rekenlessen doorgaans – om de rekenvaardigheid

niet alleen te ontwikkelen, maar ook te onderhouden – in alle leerjaren en perioden

geprogrammeerd. Bij de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) staat het rekenonderwijs meestal

ook op het rooster, maar beperkter van omvang en niet altijd in alle jaren of perioden. Bij veel

scholen heeft een projectgroep rekenen of de staf een advies geformuleerd over het gewenste

aantal rekenlessen per opleiding. Het is aan de opleidingsdirecteuren om deze adviezen al dan

niet op te volgen.

In de bbl blijkt het lastig om rekenlessen te programmeren. Leerlingen zijn maximaal één dag

per week op school. Naast de vak-theorie is er dan ook tijd nodig voor vakken als loopbaan en

burgerschap, Nederlands en Engels. Sommige bbl-opleidingen programmeren helemaal geen

rekenlessen, maar bieden zelfstudiemateriaal en ondersteuning aan. Uit onze ervaringen blijkt

dat wij één uur of geen rekenles hebben gehad en daardoor te weinig lesstof hebben gekregen.

Waardoor wij niet goed voorbereid waren op het rekenexamen.

Geen lesmateriaal

Tot op heden is er geen of weinig lesmateriaal bij het vak rekenen. Wel word je geacht om een

rekenlicentie aan te schaffen. Je krijgt een brief van je school om deze rekenlicentie te kopen,

studenten moeten dan ook nog een laptop aanschaffen en meenemen om in de rekenlessen

met de rekenlicentie te kunnen werken. In de praktijk gaat het anders. Vaak werken de

inlogcodes van de rekenlicentie niet en niet iedereen heeft een laptop om mee naar school

te kunnen nemen om daadwerkelijk te oefenen. Bij de lessen Nederlands en Engels is het

normaal dat je een boek moet aanschaffen. Dit is bij rekenen vaak niet het geval.

Uit de enquête die wij gehouden hebben onder 87 mbo- studenten blijkt dat 55 procent het

vervelend vindt dat er geen lesmateriaal is.

Met een boek werken is naar onze mening fijner omdat er dan beter klassikaal lesgegeven

kan worden. Studenten die moeite hebben met rekenen kunnen zo ook uitleg krijgen van

medestudenten. En bij thuisstudie kan je altijd even terug bladeren.

Wat is er slecht aan de lessen rekenen?

Docent

Lesmateriaal

Overig

0 9 18 27 36 45 54

48

Vakgericht les

Uit deze onderstaande grafiek blijkt dat 53 procent van de ondervraagden behoefte heeft aan

vakgericht rekenonderwijs. Bijvoorbeeld: rekenvragen over de vakgerichte opleiding die je

aan het doen bent, naar onze mening zal de motivatie voor de rekenlessen ook stijgen.

Wat zou volgens jou helpen om MBO studenten beter te leren rekenen?

Voorbeeldsom: Een kapper mengt verf : op de verpakking staat 1:2 dus 1 deel verf en 2 delen

waterstofperoxide. Maar de klant heeft grijs haar er zou dus ook nog een extra kleurtoevoeging

bij moeten namelijk 20 procent verf extra. De vrouw heeft veel haar en er zou in totaal wel 75

gram verf nodig zijn. Hoeveel extra gram kleurtoevoeging moet je gebruiken en met hoeveel

gram waterstof ga je het mengen? Je zet de verf op en je hebt al ¾ gedaan je komt erachter

dat je extra kleur moet bijmaken maar je gaat natuurlijk niet weer een hele bak verf klaarmaken.

Dus je hebt ¼ van je vorige recept nodig. Doe je dit niet kan de kleur heel anders worden

natuurlijk.

In onze enquête hebben we gevraagd wat studenten van de rekenlessen vonden.

Uit de onderstaande staafdiagram blijkt dat de gemiddelde rekenles een 4,6 scoort.

Rekenen moet meer in de praktijk gebracht worden of meer opleiding gericht

Meer lesuren in rekenen

Beter lesmateriaal ( bv. boeken zoals op de middelbare school)

Wiskunde examens verplicht stellen al op het VMBO

Overig

0 9 18 27 36 45

10

4

8

12

16

20

2 3 4 5 6 7 8 9 10

49

CONCLUSIE

Als leerlingen op het mbo hebben we een goed beeld van de rekenlessen. De voorbereiding

die wij hebben gehad op het voortgezet onderwijs was erg slecht, daar komt langzamerhand

verbetering in. Het is erg jammer dat er geen ”goed’’ lesmateriaal is. We hebben toch

behoefte aan een boek waar we uit kunnen lezen en leren. Een boek kunnen we gewoon

meenemen naar school in plaats van het allemaal digitaal te hebben. Ook zijn er te weinig

lesuren om rekenen te kunnen begrijpen. Je zit vaak met 25 studenten in een klas en als die

allemaal vragen hebben, zouden wij behoefte hebben aan vaker een rekenlesuur. Op het mbo

(middelbaar beroeps onderwijs) en het woord zegt het al: beroep, word je opgeleid voor een

beroep, het zou zonde zijn dat er in de toekomst studenten geen diploma halen omdat ze

voor het vak rekenen niet slagen. We snappen dat rekenen erbij hoort, het is ook goed.

Want veel mensen kunnen niet rekenen. Maar we vinden dat rekenen meer gericht moet zijn

op het beroep waarvoor je in het mbo leert. Zo maak je het leuker en beter te begrijpen voor

de student.

Jaarlijkse examen

veranderingen

Inleiding

Het ministerie van Onderwijs verandert jaarlijks de examenregels. Weten docenten wel wat de

exacte voorwaarden zijn bij een examen? Bijvoorbeeld in de uitstroom lichting 2014-2015 is

Engels een verplicht vak, dat je voldoende moet hebben afgerond. Vorig jaar was dit nog niet

het geval.

Nu staan er wel lange verhalen op de website van het ministerie van Onderwijs over wat

meetelt voor het zakken en slagen. Maar studenten zullen hier vaak niks van snappen.

Vaak worden de studenten niet goed geïnformeerd als het gaat om examenveranderingen.

De docenten weten het vaak ook niet zeker en moeten dit dan navragen bij het examenbureau.

Doordat er vaak examenveranderingen plaatsvinden is het lastig voor de studenten en

docenten om dit bij te houden en welke studenten aan welke eisen moeten voldoen.

50

Alice en Bob

Tijdens de tekst zal er gebruikt gemaakt worden van personen om voorbeelden duidelijker te

maken. Hieronder vind je de twee personen: wie ze zijn en wat ze doen.

Bob en Alice hebben zich al een tijdje zitten verdiepen in welke opleiding ze willen gaan

doen. Er zijn zoveel mbo-opleidingen dat zij maar moeilijk een keus kunnen maken. Je maakt

immers een keus voor je toekomstige beroep/baan. Bob en Alice hebben een paar open dagen

bezocht, ze doen een intake gesprek, worden aangenomen en ze beginnen enthousiast aan

hun mbo-opleiding.

De eerste schooldagen krijgen Bob en Alice ”alle informatie’’ die zij nodig hebben voor hun

opleiding de aankomende jaren. Iedereen begrijpt dat Alice haren leert knippen en dat Bob

brood leert bakken, maar Alice en Bob gaan nog veel meer leren zoals Nederlands, Engels en

rekenen. Alice en Bob hebben op de middelbare school altijd hoge cijfers behaald. En hebben

allebei een 7,5 voor Nederlands op hun diploma. Wiskunde hebben zij allebei al in het derde

jaar laten vallen.

Bob en Alice leren tijdens hun opleiding veel over hun vak en hebben het erg naar hun zin.

De jaren vliegen voorbij en Alice begint met haar examens Nederlands.

Op de middelbare school moest Alice een toets maken op papier en nu op een computer.

Alice vindt het niet fijn om een toets te maken op de computer. Want je kunt niet even

terugbladeren naar een vorige vraag. De docent van Alice heeft de toetsen opengezet die zij

moet maken. Het programma met inlogcodes werkt niet, maar na een half uur geklungel kan

ze dan toch eindelijk haar toets maken! Fijn, dan zal Alice ook wel snel de uitslag krijgen van

de toets. Alice ziet dat ze 77 procent van haar toets goed heeft gemaakt. Het cijfer krijgt ze

pas over drie tot zes weken. Dat is raar. Je zou toch denken dat een computer sneller is met

nakijken dan een docent?

Drie weken later krijgt Alice de uitslag van de toets: een 6,2! Dat had Alice niet verwacht want

ze had toch 77 procent goed? Ze kan ook niet terugkijken wat ze fout heeft gedaan.

ROC

Opleiding

Vooropleiding

Cohort

BredaAmsterdam

BakkerAllround Kapper

VMBO-TLVMBO-TL

2013-20142012-2013

Naam BobAlice

51

Dat kon op haar middelbare school altijd wel. Een 6,2 is nog net voldoende. De docent zegt

dat ze een voldoende heeft en dat ze Nederlands heeft afgesloten op niveau B1.

B1? Daar heeft Alice nog nooit van gehoord. Haar toets is eerst in percentages, dan in cijfers

en nu opeens een referentienummer waar ze nog nooit van gehoord heeft. Alice is verward

maar ze is tenminste wel geslaagd voor Nederlands!

Een jaar later zit Bob in zijn examenjaar en gaat ook zijn examen Nederlands doen. Hij scoort

exact hetzelfde als Alice. 77 procent goed, een 6,2 en hij haalt niveau B1. Hij is gezakt en moet

een herexamen doen. Zijn klasgenoot Carolien is één jaar blijven zitten en heeft ook dezelfde

resultaten als Bob. Zij is wel geslaagd.

Alice, Bob en Carolien hebben dezelfde eindresultaten maar Alice en Carolien zijn geslaagd

en Bob niet. Dit komt omdat Alice en Carolien in 2012-2013 met hun opleiding zijn begonnen,

en Bob één jaar later namelijk 2013-2014. En dit terwijl Carolien fysiek bij Bob in de klas zit,

maar niet op papier.

Onderwijskwaliteit

Doordat er zoveel kleine veranderingen worden doorgevoerd, hebben docenten en studenten

geen overzicht meer wat zij nu wel en niet moeten doen. De onderwijskwaliteit gaat hiermee

sterk achteruit. Neem Alice: zij heeft haar diploma Allround kapper 2012-2013, Eva heeft ook

haar diploma Allround kapper 2013-2014. Eva heeft meer moeten leren, maar heeft hetzelfde

diploma. De werkgever of hbo- instelling gaat er vanuit dat Alice en Eva dezelfde capaciteiten

hebben. Maar niets is minder waar. Vooral in de doorstroom naar het hbo kunnen deze kleine

veranderingen cruciaal zijn. Alice zal sneller problemen krijgen met de theorie in het hbo.

Stel dat Alice en Eva een intake-toets moeten maken om aangenomen te kunnen worden.

Conclusie

Wij snappen dat er veranderingen in het onderwijs nodig zijn voor verbetering. De verwarring

voor docenten en studenten is alleen zo ontzettend groot dat ook de onderwijskwaliteit

hiermee zoek is. De docent weet vaak niet de student op de juiste manier voor te bereiden

op het examen.

En de oorzaak hiervan zijn de kleine (bijna nutteloze) veranderingen. Tijdens onze ‘’Staat

van de leerling’’-onderzoeken zijn wij er niet achter kunnen komen waarom er telkens zoveel

veranderingen plaatsvinden per cohort.

52

Er is namelijk ook geen stijgende lijn te zien in niveau. Je zou denken dat je het mbo telkens

een stapje hoger probeert te krijgen. Maar zelfs dat is niet het geval. Het is echt een mysterie

waarom bijvoorbeeld cohort 2015-2016 Engels moet halen en dat het in 2014-2015 niet nodig

is om Engels te halen.

Zoals te zien heeft 64 procent van de ondervraagden last van de jaarlijkse veranderingen

Als oplossing zouden wij zeggen: Nederlands, Engels, rekenen moeten met een 6,0 worden

afgesloten. Voor elke mbo-opleiding en elk cohort dezelfde regel!

KlachtenInleiding

Je bent het niet eens met je leraar, dit loopt zo hoog op dat je er niet met de desbetreffende

leraar uit komt. Er is een probleem op school. Je hebt les maar er staat geen leraar voor de

klas, school herkent het probleem, maar doet er niks aan. Nu weten veel studenten niet meer

wat ze moeten doen. Hoe goed informeren scholen over hun klachtenregeling? En als je dan

uiteindelijk een klacht hebt ingediend, wordt die klacht ook op de juiste manier behandeld?

En wordt de klacht uiteindelijk opgelost?

Rompslomp

De lezer nemen we mee in een klachtenbehandeling van ROC Noorderpoort Kunst &

Multimedia. Hiernaast ziet de lezer hoe je op deze school te werk moet gaan als er een

klacht ingediend moet worden.

Ja, ik heb hier last van

Nee, daar heb ik nog nooit mee te maken gehad

62,3%

35,6%

53

Tegen maatregelen (een onvoldoende beoordeling, een dwingend negatief studieadvies,

schorsing) kun je schriftelijk binnen 10 werkdagen in beroep gaan. Je richt je gemotiveerde

beroepsschrift aan de Commissie van beroep: Noorderpoort, Postbus 530, 9700 AM

Groningen. Let op het verschil en de termijnen: in beroep gaan doe je tegen een beslissing

en dat moet je schriftelijk binnen 10 werkdagen doen. Een klacht dien je in als je je onheus

bejegend voelt, maar is niet gericht tegen een beslissing of maatregel. Een klacht kun je ook

na langere tijd nog indienen. (ROC Noorderpoort. Kunst Multimedia)

Dit verhaal staat ergens achterin in een boekje en het is, als je het niet weet, moeilijk te

vinden. De klacht moet in dit geval een ‘echte’ brief zijn. En hier gaat het dus al mis. Een brief.

We leven inmiddels in 2015. Het is zoveel rompslomp om een brief uit te typen dan ook nog

op te sturen. Wij als student willen dit per mail kunnen doen. Nu zullen er ook scholen zijn

waar het per mail kan. Het lijkt wel als scholen dit doen bang zijn voor een klacht.

We verbazen ons over deze zaak, de inspectie heeft in 2011-2012 onderzoek gedaan naar

de kwaliteit van de klachtenregeling op het mbo. Uit het onderzoek kwam dat er nog veel te

verbeteren viel. We zijn inmiddels drie jaar verder en naar onze mening is er weinig veranderd

of verbeterd.5

De student is de klant van het onderwijs, wij betalen ervoor en willen ook graag de kwaliteit.

Wij willen goed opgeleid worden. Studenten die kwaliteit verbeteren. Wij als student willen

gehoord worden. Scholen zien een klacht vaak als negatief, dat ze iets niet goed doen, maar

waarom zien ze het niet als feedback? Dit gaat slecht en als het zo doorgaat, wordt het nog

slechter. Dit moeten we verbeteren. De school wordt hier uiteindelijk beter van.

Is de klacht behandeld en opgelost?

In de enquête die wij hebben gehouden hebben, blijkt dat 40 procent van de 87 ondervraagden

vond dat de klacht niet behandeld werd. De student wordt niet serieus genomen.

Nee

Ja

Ik werd niet serieus genomen

Overig

0 7 14 21 28 35

5 http://www.onderwijsinspectie.nl/binaries/content/assets/Actueel_publicaties/2012/

klachtenbehandeling-in-het-mbo-onderzoek-2011-2012.pdf

54

Conclusie

Het lijkt wel dat scholen bang zijn voor klachten van de student. Uiteraard willen scholen

klachten voorkomen. Maar een school kan niet perfect zijn. Wij als student moeten de school

helpen om het onderwijs te verbeteren op scholen. Scholen hebben vaak ingewikkelde

procedures om een klacht in te dienen. Waarom worden deze niet makkelijker gemaakt?

Daarbij nemen scholen de studenten niet serieus. Klachten worden niet op de juiste manier

afgehandeld. Daardoor worden wij als student absoluut niet serieus genomen. Hoe weet

de onderwijsinspectie wat er speelt op een school? Als veel klachten ‘even’ binnen school

worden opgelost, zal de onderwijsinspectie dit nooit te weten komen en zal het onderwijs niet

verbeterd worden. De onderwijsinspectie praat met de directie van een school of één of twee

leerlingen van een school die door de school zelf worden uitgekozen. Waarom praten ze niet

een uur met een klas? Dan zal er een duidelijk beeld van een school gegeven worden.

55

WEBSITEWij zouden het handig vinden als er één website voor het mbo is. Dat we alle websites zoals

het JOB maar ook de kwalificatiedossiers op één website bundelen.

Wij hebben al een pilot-website gemaakt, die kan je hieronder bekijken. De lay-out is simpel en

makkelijk. Duidelijkheid is wat we nodig hebben. De website zal in het begin misschien meer

klachten veroorzaken, omdat leerlingen nu duidelijker kunnen zien wat zij moeten doen en wat

zij moeten kunnen om hun diploma te halen.

Voor aankomende studenten en ouders zou het fijn zijn om snel en duidelijk de

inspectierapporten te kunnen bekijken. Je bent enthousiast naar een open dag geweest en je

hebt alleen maar leuke verhalen gehoord van leerlingen en leraren. Maar hoe zit het nu echt?

Is er wel werk in deze sector? Kom je makkelijk aan een stageplek? Wil je aan een opleiding

beginnen? Kijk eerst even hoe die opleiding er nu echt voor staat!

Scholen moeten inspectierapporten niet meer zien als de boeman, maar als hulp naar

beter onderwijs.

56

Kwalificatiedossiers, daar heb je natuurlijk nog nooit van gehoord als je aan een

opleiding begint. Dit zou duidelijk uitgelegd moeten worden in een van de eerste lessen.

Met deze website kunnen studenten makkelijk en snel naar hun opleiding zoeken, en zien

welke kwalificaties daarbij horen. Daardoor zullen er misschien wel meer klachten komen,

doordat leerlingen nu echt zien wat ze moeten kunnen en waar zij voor betalen.

57

Voor Nederlands, Engels, en rekenen, zoals in dit verslag al is verteld, zijn er altijd veel jaarlijkse

veranderingen waardoor docenten en studenten door de bomen het bos niet meer zien.

Met deze website wordt dit opgelost. Voorbeeld: je volgt de opleiding kapper en je weet

niet wat je voor Nederlands moet halen. Je typt in de zoekmachine ‘’kapper’’ in en de website

laat je alle kappersmogelijkheden zien. Zoek alleen nog naar je crebo nummer (die staat op je

onderwijsovereenkomst) en je weet wat je moet doen voor je examen!

58

Een klacht indienen is nog nooit zo makkelijk geweest! Er wordt duidelijk aangegeven wat

je moet doen om een klacht in te dienen. Lukt dit niet? Vul dan een formulier in naar de

onderwijsinspectie. Misschien moet er wel een speciaal “online klachtenteam’’ komen bij

de onderwijsinspectie. Als dat nodig blijkt, weten jullie ons te vinden.

59

Er moet nog veel aan het onderwijs verbeterd worden. We willen dat scholen naar de student

luisteren. De student wil alleen maar helpen om te verbeteren. Momenteel zijn er veel

instellingen waar je een klacht kan indienen. JOB , de ombudslijn, de onderwijsinspectie en

je eigen school. Dit is veel, waarom niet één landelijke instelling? Dit zou veel gemakkelijker

zijn en dan weet de student dat er echt iets aan gedaan gaat worden. Zo weet de

onderwijsinspectie ook hoeveel klachten er per school zijn ingediend en dan kunnen zij

actie ondernemen.

Nu is er veel onduidelijk over de cohorten. De examenregels veranderen te vaak. En zo komt

er onduidelijkheid bij de student en docent wat nou wel of niet gehaald moet worden. Als je dit

eenmaal opzoekt op internet kom je terecht in een brei van informatie waar je uiteindelijk niet

uit komt. We willen duidelijk in de cohorten wat we wel of niet moeten halen voor een diploma.

Het rekenen is ingevoerd op het mbo. En dat is goed, er moet gerekend worden.

Maar sommigen studenten zijn hier de dupe van. Studenten zijn onvoorbereid op

het middelbaar onderwijs en stromen dan door naar het mbo. Hierdoor verbetert het

rekenonderwijs niet. Er is geen goed lesmateriaal, docenten zijn vaak niet gekwalificeerd

genoeg, examens sluiten niet aan op de lesstof en er wordt te weinig uur in rekenen

lesgegeven. Het vak rekenen is te vroeg in het mbo opgenomen, er worden veel

onvoldoendes gehaald. Het zou zonde zijn als studenten geen diploma krijgen

omdat ze niet slagen op een theorievak. Het mbo is toch een beroepsopleiding.

Wij als studenten willen niet als proefpersonen dienen wat wel of niet werkt in het mbo-

onderwijs. Een duidelijke website waar alles te vinden is over cohorten en klachten is zeker

een must. Wij willen goed onderwijs en hopen daarom ook dat wij gehoord worden.

Algemene conclusie

60

61

colofonauteurs

Heleen Florijn middelbaar beroepsonderwijs

Ivo Siebum middelbaar beroepsonderwijs

Eden Lutz voortgezet onderwijs

Jeroen Jacques voortgezet onderwijs

Jelle Burger voortgezet onderwijs

Meike Legêne voortgezet onderwijs

Dennis Heesakkers primair onderwijs

Walid El Faddoui primair onderwijs

Amal Arab primair onderwijs

Yara van Rijswijk primair onderwijs

Milan Ambrose primair onderwijs

Lucelotte van Kuijk primair onderwijs

Fay Harrewijn primair onderwijs

Sara Kreijkamp primair onderwijs

Parto Sohrabi primair onderwijs

Met dank aan

Suzan Baldinger

Jan Plooij

Inspectie van het Onderwijs

Minouche van den Bor

Merel de Herder

Inge de Wolf

Druk

ROC A12

Vormgeving

YoungWorks

De Staat van de Leerling 2015 Copyright © 2015

63

De Staat van de Leerling 2015 Copyright © 2015