Kennisrotonde

De school op Digitale ontDekkingsreis150 ict-vraagstukken uit het basis- en voortgezet onderwijs

De school op Digitale ontDekkingsreis150 ict-vraagstukken uit het basis- en voortgezet onderwijs

inhouDsopgave

voorwoorD 5

De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict 7

Brug tussen onDerwijsvraagstukken

en ict 7

De rotonDe als metafoor 7

het Doel van De kennisrotonDe 8

het ‘verkeer’ op De kennisrotonDe 8

experts, kennisBronnen en aansluiters 9

het proces van De kennisrotonDe 9

verkeersregels op De rotonDe 10

De suBsiDieregeling De kennisrotonDe 10

programmaraaD en jury 11

overzicht ict-vraagstukken 13

verDeling in categorieën 13

type ict-vraagstukken 13

overzicht van po-vraagstukken 14

overzicht van vo-vraagstukken 16

alle po-vraagstukken in vogelvlucht 19

categorie competenties leraren 21

categorie het nieuwe leren 27

categorie ict in De vakken 37

categorie loopBaan leerling in kaart 47

categorie technieken 55

categorie van papier naar Digitaal 67

categorie visie 73

alle vo-vraagstukken in vogelvlucht 77

categorie competenties leraren 79

categorie het nieuwe leren 83

categorie ict in De vakken 87

categorie loopBaan leerling in kaart 95

categorie technieken 101

categorie van papier naar Digitaal 109

categorie visie 115

en nu aan De slag 119

wat weten we over De kennisrotonDe? 119

facts & figures 120

samen leren 120

De opBrengsten van De kennisrotonDe 121

DankwoorD 122

trefwoorDenregister 123

Brochures 127

5

voorwoorD

Ict is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Ook binnen het onderwijs komen

we het steeds vaker tegen. Veel scholen in het basis- en het voortgezet onderwijs hebben

de ambitie om ict te verweven met het onderwijs en dagelijks in de klas te gebruiken. Om

deze ambities te kunnen verwezenlijken is kennis nodig. Ruim 2,5 jaar geleden richtten

we een virtuele rotonde op om scholen op hun zoektocht naar kennis bij te staan: de

Kennisrotonde. Een vraaggericht kennisplatform voor en door het onderwijs.

Op de Kennisrotonde konden scholen uit het basis- en voortgezet onderwijs de afgelopen

2,5 jaar hun vragen indienen. Samen met procesadviseurs gingen ze op ontdekkingsreis

naar passende kennis. Via de website van de Kennisrotonde konden andere scholen zich

aansluiten bij het vraagstuk en zo delen in de kennis. Want kenniscirculatie staat hoog

in het vaandel bij de Kennisrotonde. Kennis brengen, halen, delen en ontwikkelen zijn

essentieel voor een goede doorstroming op de rotonde.

Zoals gezegd functioneerde de rotonde vooral voor en door het onderwijs. Met de scholen

aan het stuur zijn we aan de slag gegaan met ruim 150 ict-vraagstukken. Circa vier-

honderd scholen waren hierbij direct betrokken. Sommige dienden actief een vraag in,

andere sloten zich aan bij een bestaand vraagstuk. Daarnaast hebben ongeveer duizend

scholen indirect via samenwerkingsverbanden of overkoepelende schoolbesturen meege-

werkt aan het programma. Veel vraagstukken zijn nog volop in beweging. Wij verwachten

hiervan volgend jaar de vruchten in de vorm van bruikbare kennis. Ook deze zal terug te

vinden zijn op onze website www.kennisrotonde.nl.

Eind 2007 is het programma Kennisrotonde voltooid. Voor u ligt dit boek waarin we te-

rugblikken. Wie zich een beeld wil vormen van de ict-vraagstukken die binnen het basis-

en voortgezet onderwijs spelen en wie wil weten hoe de Kennisrotonde heeft bijgedragen

aan het oplossen ervan, kan niet om dit boek heen. Tijd om de balans op te maken en te

kijken hoe de digitale ontdekkingsreis van de scholen op de Kennisrotonde is verlopen en

wat het heeft opgeleverd. Veel leesplezier!

ronald van rooden

Directeur Belangenbehartiging

Stichting Kennisnet Ict op school

�

�

De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict “Er is maar één deugd en dat is kennis, er is maar één ondeugd en dat is onwetendheid.”

socrates (470-399 v. Chr.), Grieks filosoof.

Brug tussen onDerwijsvraagstukken en ictVoor scholen blijkt het in de praktijk soms moeilijk om ict op een effec-

tieve manier in het onderwijs in te zetten. Er dreigt in toenemende

mate een kloof tussen onderwijsvraagstukken, innovaties en de moge-

lijkheden van ict. Theoretische inzichten blijken moeilijk realiseerbaar

in de praktijk. Er is kenniscirculatie nodig. Door kennis te delen, leren

mensen van elkaar en ontstaat er nieuwe kennis. Ook praktijkervaringen

spelen hierbij een grote rol.

Er is in het onderwijs veel behoefte aan praktische kennis over ict. Wie

bijvoorbeeld goed geïnformeerd wil zijn over de bagage van de indivi-

duele leerling, kan het beste gebruik maken van instrumenten als doorlo-

pende leerlingvolgsystemen en digitale portfolio’s. Maar hoe organiseer

je die? En wat kom je allemaal tegen op je weg daar naartoe?

Deze vragen waren voor Kennisnet Ict op school aanleiding de kloof te

dichten tussen wetenschappelijke ideeën en de vraagstukken waar scho-

len mee worstelen. Het resultaat is de Kennisrotonde. Een programma

dat scholen in staat stelt zelf aan de slag te gaan met hun eigen inno-

vatieve ideeën.

De rotonDe als metafoorVoor Kennisnet Ict op school is van meet af aan de rotonde de metafoor

voor het functioneren van een kennisplatform. Het beeld van een rotonde

blijkt voor het hele concept goed bruikbaar. Het verbeeldt enerzijds

kennisdoorstroming van wetenschap naar de praktijk en anderzijds ken-

niscirculatie tussen praktijkmensen door samenwerking en uitwisseling

van praktijkkennis.

De scholen komen met hun vraagstukken vanuit de praktijk de rotonde

oprijden, op zoek naar kennisbronnen, antwoorden en oplossingen.

Deze vragen van de scholen (het verkeer op de rotonde) staan continu

centraal. De activiteiten van de Kennisrotonde zijn erop gericht om dit

verkeer te stroomlijnen. Enerzijds door scholen op weg te helpen met

bestaande kennis, anderzijds door hen te ondersteunen in het ontwikke-

len van eigen kennis. Als zij de rotonde afrijden, hebben zij antwoorden

op de gestelde vragen en worden deze antwoorden ook beschikbaar voor

anderen met vergelijkbare vragen. We kunnen concluderen dat Kennisnet

Ict op school het mogelijk heeft gemaakt dat er een kennisnetwerk is

ontstaan rondom onderwijsvernieuwing met ict.

... Er is in het onderwijs veel behoefte aan

praktische kennis over ict.

� De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict

De Kennisrotonde faciliteert scholen bij de innovatieve aanpak van

onderwijsvraagstukken. Daarbij verbindt zij de mogelijk beschikbare

nationale en internationale kennisbronnen voor vraagstukken van

scholen in het basisonderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) rond

onderwijsvernieuwing en ict. Waar nodig wordt niet beschikbare kennis

alsnog ontwikkeld met behulp van een stimuleringsregeling ten behoeve

van de scholen.

het Doel van De kennisrotonDeDe Kennisrotonde is een programma van, voor en met de scholen. De

kennis die hierbij ontstaat, komt alleen tot stand in samenwerking met

scholen, staat volledig ten dienste van die scholen en wordt productief

gemaakt in de scholen.

Het belangrijkste doel van de Kennisrotonde is het proces van kennis

delen te stimuleren en ervoor te zorgen dat dit voor docenten en scholen

steeds meer vanzelfsprekend wordt. Hierbij is het ook de bedoeling dat

de drempel om samenwerking te zoeken met kennisinstellingen verlaagd

wordt. Niet het produceren van zoveel mogelijk nieuwe kennis, maar het

productiever maken van bestaande kennis en het leren van elkaar is de

doelstelling. Dit is de kern van de activiteiten en de centrale focus van

de Kennisrotonde. Dit bleek in de praktijk zeer goed mogelijk.

Het doel van de Kennisrotonde is:

• Innovatievragen van scholen identificeren, bundelen en transparant

maken.

• De beschikbare antwoorden op deze vragen toegankelijk maken

en verspreiden richting andere onderwijsinstellingen.

• Samenwerking stimuleren bij kennisontwikkeling.

• Regisseren en faciliteren bij prioritaire praktijkvraagstukken

waarvoor bestaande kennis ontoereikend is.

De scholen hebben, samen met Kennisnet Ict op school, inmiddels veel

antwoorden op vraagstukken gevonden en een groot aantal scholen

bevindt zich in de afrondende fase van kennisontwikkeling. Daarom

richten steeds meer activiteiten zich op uitbreiding en verspreiding van

de vergaarde kennis, bijvoorbeeld via de website, brochures en bijeen-

komsten van docentennetwerken.

het ‘verkeer’ op De kennisrotonDeDe doelgroep van de Kennisrotonde is in te delen in de volgende twee

groepen:

• Scholen (PO en VO) met innovatieve ambities en vraagstukken.

Het gaat daarbij concreet om: leerkrachten en docenten, ict-

coördinatoren, schoolbesturen, en het ict-management.

• Kennisbronnen.

Het gaat hierbij om partijen die kennis hebben van onderwijsinno-

vatie waarbij ict een rol speelt. Zoals expertisecentra, universiteiten,

hogescholen, andere scholen in het primair en voortgezet onderwijs,

bedrijven, pabo’s, SBD’s, lectoren van hbo- en onderzoeksinstellingen

en eventuele samenwerkingsverbanden.

�

experts, kennisBronnen en aansluitersEen belangrijk onderdeel in het proces op de Kennisrotonde is de inzet

van de zogenaamde vaste deskundigen. Nieuwe vraagstukken op de

Kennisrotonde legt Kennisnet Ict op school voor aan de deskundigen om

snel een antwoord te krijgen op vragen als:

• Is dit een herkenbaar vraagstuk, speelt dit op meer scholen?

• Is er al kennis beschikbaar waarmee we dit vraagstuk kunnen

oplossen?

• En zo niet: Welke partijen kunnen helpen om het vraagstuk op

te lossen?

De groep van vaste deskundigen levert binnen twee weken antwoorden

op bovenstaande vragen. Deze kennis koppelen we door naar de scholen

en publiceren we op www.kennisrotonde.nl. De groep van vaste des-

kundigen bestaat uit ruim twintig leden. Allen hebben een onderwijs-

of ict-achtergrond. Zij zijn onder andere werkzaam bij universiteiten,

hogescholen, expertisecentra, het primair en voortgezet onderwijs en

in het bedrijfsleven.

Ook kan iedereen met kennis rond een specifiek vraagstuk zich melden

via de website. De kennis van deze bronnen spelen we door naar de

indienende school en plaatsen we eventueel op de website. Daarnaast

kunnen andere scholen zich via de website aansluiten bij een vraagstuk.

Op deze manier zijn sommige vraagstukken uitgegroeid tot grote projec-

ten waar veel scholen bij betrokken zijn.

het proces van De kennisrotonDeOp de Kennisrotonde doorlopen de scholen met hun vraagstukken een

aantal fasen:

1. vraagactivering en -aanscherping: de scholen identificeren samen

met Kennisnet Ict op school de vraag en maken hem helder.

2. makelen: we zoeken in het netwerk van experts, procesadviseurs,

collega’s en via de website naar bestaande kennis die relevant is

voor het vraagstuk. De indiener beslist of de vraag hiermee beant-

woord is.

3. kennisontwikkeling: wanneer bestaande kennis ontoereikend is,

laten we nieuwe kennis ontwikkelen. Wordt de vraag met bestaande

kennis beantwoord, dan slaan we deze fase over.

4. kennisverspreiding: we maken eventuele nieuwe kennis toe-

gankelijk voor scholen en andere belangstellenden.

Naast het verspreiden van kennis die direct gekoppeld is aan de vraag-

stukken van scholen, richt het programma Kennisrotonde zich ook op het

verspreiden van kennis over specifieke thema’s. Dit zijn thema’s waar-

over scholen meerdere vraagstukken indienen of thema’s waarin vragen

onbeantwoord blijven. Zo verschijnen er brochures waarin we een link

leggen tussen ict en belangrijke onderwijsthema’s als taal, rekenen,

klassenmanagement, simulaties, gaming, webwijsheid en samenwerking.

Deze brochures blijken voor scholen ook weer inspirerend te werken.

Ook introduceerde Kennisnet Ict op school via de Kennisrotonde de

KennisWiki (www.kenniswiki.nl). In de KennisWiki zetten we de ver-

zamelde kennis op een rij, zodat er direct verwezen kan worden naar

beschikbare kennis. Bij een nieuwe vraag rondom hetzelfde thema dagen

we scholen en kennisbronnen uit om deze kennisbron aan te vullen met

eigen kennis. Er zijn inmiddels artikelen verschenen over allerlei onder-

werpen. Populaire thema’s zijn digitale schoolborden, web 2.0, klassen-

management, webwijsheid, webkwesties, educatieve games, podcasting

en digitaal portfolio.

... De scholen hebben, samen met

Kennisnet Ict op school, inmiddels

veel antwoorden op vraagstukken

gevonden...

... In de KennisWiki zetten we de

verzamelde kennis op een rij...

10 De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict

verkeersregels op De rotonDeVoor de Kennisrotonde is een aantal inhoudelijke en projectmatige

‘verkeersregels’ opgesteld.

Inhoudelijke regels:

• De activiteit waarvoor men financiering vraagt, draagt aantoonbaar

bij aan (proces)innovatie binnen het onderwijs.

• Men heeft partners binnen en buiten het onderwijs gevonden om de

activiteit gezamenlijk mee vorm te geven, of men is hier actief mee

bezig.

• Activiteiten of opbrengsten daarvan zijn bruikbaar voor andere

partijen.

• Kennisverspreiding en evaluatie hebben de nadrukkelijke aandacht.

• Men maakt gebruik van bestaande kennis in nieuwe context, of

ontwikkelt geheel nieuwe kennis.

• Het gaat om een creatief of vernieuwend idee.

Projectmatige regels:

• Binnen de schoolcontext zijn de verschillende relevante gele-

dingen betrokken: leerlingen, docenten, systeembeheerders, ict-

coördinatoren, ouders en het management.

• Er is een duidelijke en realistische planning wat betreft tijd, mensen

en middelen.

• Initiatiefnemers dragen zelf substantieel bij aan de inzet van mensen

en middelen.

• De projectleiding heeft aantoonbare ervaring in projectuitvoering.

• De kosten staan in redelijke verhouding tot beoogde opbrengst.

• De gevraagde financiering is bedoeld voor zaken die niet gefinancierd

kunnen worden uit reguliere onderwijsbekostiging.

• De subsidie komt als regel alleen de (participanten uit) onderwijs-

instellingen ten goede; financiering van derden kan alleen indien men

aantoont dat de deelnemende onderwijsinstellingen een bepaalde taak

niet kunnen uitvoeren.

De suBsiDieregeling De kennisrotonDeHet Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap stelde de afgelo-

pen jaren 6,5 miljoen euro beschikbaar voor kennisontwikkeling door

scholen. Het transparante proces van de Kennisrotonde, gekoppeld aan

objectieve criteria, is noodzakelijk om deze gelden effectief te kunnen

verdelen onder de scholen en hiermee een praktijkgericht kennisnetwerk

op te bouwen. Kennisnet Ict op school werkt daarom met formats, strikte

afspraken en een vastgestelde procedure.

In het eerste jaar van de Kennisrotonde bleken scholen nog nauwelijks

in staat om goede vraagstukken te formuleren. Bovendien bleek de pro-

cedure voor kennisontwikkeling nog onvoldoende uitgewerkt. Het niet

benutte subsidiegeld uit het eerste jaar werd in het tweede jaar van de

Kennisrotonde ruimschoots aangewend. Scholen bleken de weg naar de

Kennisrotonde goed te kunnen vinden en dienden (ook vaak gezamenlijk)

creatieve en uitdagende projectplannen in voor kennisontwikkeling.

Door het intensieve voortraject dat de procesadviseurs met de scholen

doorliepen, bleken vrijwel alle projectplannen geschikt genoeg voor een

stimuleringsbijdrage. Ook in het derde jaar van de Kennisrotonde bleek

de behoefte aan gesubsidieerde kennisontwikkeling groot. Een behoefte

die naar verwachting de komende jaren zal blijven bestaan.

Al met al is Kennisnet Ict op school van mening dat de werkwijze van de

Kennisrotonde, inclusief subsidieregeling, zeer geschikt is om scholen

actief te betrekken en verantwoordelijk te maken voor hun eigen budget

en resultaten.

... Het niet benutte subsidiegeld uit

het eerste jaar werd in het tweede

jaar van de Kennisrotonde ruimschoots

aangewend.

11

programmaraaD en juryOm de deskundigheid en objectiviteit van de Kennisrotonde te ver-

sterken is een onafhankelijk adviesorgaan in het leven geroepen: de

Programmaraad Kennisrotonde. Deze bestaat uit Ferry de Rijcke (voorzit-

ter), Hans van Aalst, Annet Kil-Albersen, Gellof Kanselaar, Peter van der

Meer, Sylvia Roelofs, Rob Stol, Mathieu Weggeman en Jan Zengerink.

De taken van de Programmaraad zijn:

- het identificeren van relevante kennisvraagstukken voor de toekomst

over de onderwijspraktijk, innovatie en de inzet van ict;

- het bepalen van de onderwerpen die in aanmerking komen voor

verhoging van kennisproductiviteit en kennisontwikkeling;

- het inventariseren en monitoren van de meer structurele knelpunten

bij kennisverspreiding en kennisontwikkeling en het aandragen van

voorstellen voor de oplossing ervan;

- het adviseren over projectvoorstellen en projectplannen voor kennis-

ontwikkeling en het productief maken van kennis.

De werkwijze waarbij de programmaraad advies geeft over de pro-

jectvoorstellen en projectplannen voor kennisontwikkeling, bleek in de

praktijk niet werkbaar. Daarom besloten we een jury aan te stellen die

de Programmaraad hierbij ondersteunt. De raad kon zich hierdoor meer

concentreren op advieswerk, de Kennisrotonde als geheel en de borging

na het afronden van een project.

De jury

In de jury zitten mensen uit de Programmaraad en vaste experts van de

Kennisrotonde. Periodiek legt Kennisnet Ict op school de nieuwe project-

plannen van de scholen voor aan de jury. We voorzien de jury hierbij

van een advies. Grotere projectvoorstellen worden door de indiener(s)

zelf aan de jury toegelicht. Het werken met een jury blijkt de doorloop-

tijd van de behandeling van het voorstel aanmerkelijk te versnellen. De

betrokken scholen zijn heel tevreden over deze werkwijze.

“Wie oude kennis koestert en voortdurend nieuwe vergaart, mag een leraar van anderen zijn.”

confucius (551 v. Chr.-479 v. Chr.), Chinees filosoof.

... Periodiek legt Kennisnet Ict op school

de nieuwe projectplannen van de scholen

voor aan de jury.

12

13

overzicht ict-vraagstukken

verDeling in categorieënBij de Kennisrotonde zijn tot eind september 2007 in totaal 147 vraag-

stukken ingediend. Hiervan zijn zestien vraagstukken komen te vervallen,

voornamelijk omdat ze niet voldoen aan alle ‘verkeersregels’ van de

Kennisrotonde. Van de overige vraagstukken komen er 81 uit het basison-

derwijs (PO) en vijftig vraagstukken uit het voortgezet onderwijs (VO). In

oktober 2007 zijn nog eens tien vraagstukken aangemeld die in behande-

ling zijn genomen (maar niet zijn meegenomen in dit boek). Deze zijn te

vinden op www.kennisrotonde.nl. Scholen konden tot 1 november 2007

een vraagstuk indienen.

De vraagstukken zijn ingedeeld in zeven verschillende categorieën, die

ook in dit boek gehanteerd worden. Hieronder leest u bij welke catego-

rie de meeste vraagstukken zijn ingediend en hoe de verdeling tussen

basis- en voortgezet onderwijs ligt.

type ict-vraagstukkenDe vraagstukken die ingediend werden bij de Kennisrotonde zijn te

typeren als:

• ‘Makelvragen’: vraagstukken waarbij relevante kennis gezocht werd

via de website en in het netwerk van experts, procesadviseurs en

collega’s.

• ‘Kennisontwikkelingsvragen’: vraagstukken waarbij bestaande kennis

ontoereikend was en nieuwe kennis is/wordt ontwikkeld.

Hieronder een verdeling naar type vraagstukken:

“Zoek voor grote vraagstukken een oplossing als ze nog klein zijn.”

lao-tse (+/- 600 v. Chr.), Chinees filosoof.

categorie po vo

Competenties leraren 9 5

Het nieuwe leren 16 4

Ict in de vakken 12 12

Loopbaan leerling in kaart 13 6

Technieken 19 10

Van papier naar digitaal 7 8

Visie 5 5

type po vo

Makelvragen 49 20

Kennisontwikkelingsvragen 32 30

14 overzicht ict-vraagstukken

overzicht van po-vraagstukken

competenties lerarenleerobjecten op maat Mytylschool De Ruimte, Bergen 21

multimediaal portfolio Lambertusschool, Haarsteeg 22

organisatie ict-innovatie R.-k. Basisschool De Wiekslag,

Tubbergen 22

online handleiding cms motiveert OBS Rosa Boekdrukker,

Amsterdam 23

competenties bij digitaal leren met een elo Daltonschool

Elserike, Markelo 23

implementatie ict in de school Chr. Basisscholen Grootegast,

Kornhorn 24

ruimte voor de innovatieve leerkracht Platform

Samenwerkingsverbanden, Enschede 24

effectief samenwerkend leren met ict De Holthuizen, Haaksbergen 25

klassenmanagement eindelijk duidelijk! Verschillende scholen

met als vertegenwoordiger Klassewijzer, Wedde 25

het nieuwe lerenleren onderzoeken De Hooiberg, Borne 2�

yo! opera - ik zing voor mijn buurt Rietendakschool, Utrecht 28

online talent ontwikkelen OBS De Touwladder, Wierden 28

regie in eigen hand OBS De Marnewier, Kimswerd 29

een ict-lokaal binnen het ontwikkelingsgericht onderwijs KBS

Crescendo, Almere 29

coöperatief leren met behulp van wiki’s SKOzoK, Valkenswaard 30

onderwijs aan de homo zappiens R.-k. Basisschool De Wiekslag,

Tubbergen 30

leerlingmonitor dynamisch onderwijs Netwerk SOVO, Valthe 31

webkwesties in het so SBO De Windroos, Oldenzaal 31

meervoudige intelligentie en ict PCSV Leiderdorp, Leiderdorp 32

onderwijsachterstanden verminderen met een edugame

Katholiek Basisonderwijs Hengelo Zuid, Hengelo 32

Begaafde leerlingen gamen samen OBS De Weier, Almelo 33

leerkracht ver weg maar toch te zien Stichting Rijdende School,

Geldermalsen 33

invoering digitaal (leerling)portfolio Christelijke

Montessorischool Den Haag, Den Haag 34

loslaten bij proces van klassikaal naar individueel

R.-k. Basisschool De Vlinder, Heemskerk 34

ict geïntegreerd in het ‘nieuwe leren’ Platform

Samenwerkingsverbanden, Amsterdam 35

ict in De vakkennative english in de onderbouw Bestuur Openbaar Onderwijs

Rotterdam EarlyBird, Rotterdam 3�

inzet ouders bij ict-onderwijs Liduinaschool, Haarlem 3�

glaswerk- ict projecten voor wereldoriëntatie

Samenwerkingsverband COEMBO, Coevorden 40

historyclip - lokale geschiedenis in beeld OBS Dr. Theun de

Vriesskoalle, Veenwouden 40

po tekenen en knutselen De Vendelier, Helmond 41

gamend leren Peter Petersenschool, Haren 41

leren tekstverwerken met taalmethode OBS Rosa Boekdrukker,

Amsterdam 42

integratie wereldoriëntatie en ict OBS Linnaeusschool,

Amsterdam 42

15

taalgericht zaakvakonderwijs met webkwesties

OBS De Waarbeekschool, Hengelo 43

(ver)werken met digitale prentenboeken OBS De Waarbeekschool,

Hengelo 43

leerlijnplanner Platform Samenwerkingsverbanden, Tilburg 44

rekenonderwijs op maat OBS Piet Mondriaan, Abcoude 44

loopBaan leerling in kaartvan time out naar try out, in cluster 4 ZMOK De Opperd,

Rijswijk 4�

zelfstandiger leren met een handicap Burg. S.J. van Royenschool,

Schoonoord 48

competenties in kaart Bicta, Haaksbergen 48

Doorlopend portfolio Oecumenisch Samenwerkingsverband Almere,

Almere 49

videoportfolio OBS De Schatkamer, Zwolle 49

volgen atelierwerk SBO De Petraschool, Zaandam 50

realistisch rekenen à la carte OBS Het Startpunt, Den Haag 50

Differentiëren met ict De Rozenbeek, Velserbroek 51

intelligentie monitoren Nutsschool M.M. Boldingh, Den Haag 51

Digitale zelfevaluatie kinderen KinderCampus, Hilversum 52

het digitaliseren van handelingsplannen en de orthotheek

Dom Helder Camaraschool, Groningen 52

Begeleiding zorgleerlingen SBO ’t Palet, Bovenkarspel 53

De loopbaan van de leerling centraal Platform

Samenwerkingsverbanden Limburg 53

techniekenweb 2.0 in het onderwijs De Botteloef, Amsterdam 55

samenwerken aan een presentatie OBS De Trinoom, Wijchen 56

woordenschat met een digibord OBS De Waarbeekschool, Hengelo 56

ergonomische werkplek voor kleuters OBS Bos en Vaart,

Haarlem 57

centraal beheerde netwerken met webbased software

CBS Het Palet, Emmen 57

‘terminale’ software? Openbaar Primair Onderwijs Haarlem,

Haarlem 58

Digiborden in groep 1/2 CBS De Vossenburcht, Winschoten 58

leren lezen met een digitaal schoolbord OBS West,

Capelle a/d IJssel 59

glas in het veen PICTO, Veendam 59

google earth in de klas Piusschool, Abcoude 60

canada in beeld ICT-Delta, Velp 60

typen voor jonge kinderen CBS Prins Willem-Alexanderschool,

Sliedrecht 61

schooloverstijgend samenwerken met ict Stichting Algemeen

Toegankelijk Onderwijs Eindhoven, Eindhoven 61

adaptief onderwijs met een digibord Oecumenische Basisschool

De Omnibus, Almere 62

leren leren met pDa R.-k. basisschool De Bras, Den Haag 62

thinclients in de school ICT Groenlo, Eibergen 63

verbetering bovenschoolse samenwerking Openbaar

Schoolbestuur Stadsdeel Amsterdam Noord, Amsterdam 63

interactief schoolbord CBS De Rank, Toldijk 64

De kerndoelen techniek en programmeerbaar lego

Montessorischool Waalsdorp, Den Haag 64

van papier naar Digitaaluniverseel gebruik ict in de kleuterbouw De Johannesschool,

Arnhem ��

Digitaal schoolrapport CBS De Schakel, Utrecht 68

Digitale klassenmap Koningin Emmaschool, Apeldoorn 68

1� overzicht ict-vraagstukken

effect online leeromgeving in het sBo Stichting Speciaal

Onderwijs Tilburg, Tilburg 69

kinderen kritische internetgebruikers OBS het Ruimteschip,

Hoogezand 69

gouden eeuw virtueel OBS West, Capelle a/d IJssel 70

zelfstandig leren met leerobjecten Stichting Tabijn, Heemskerk 70

visieict-beleidsplan OBS De Trinoom, Wijchen �3

leerstijl bij aanleren ict-vaardigheden Federatie Zeeland-West,

Westkapelle 74

operationaliseren en implementeren visie op ict binnen al

onze scholen Stichting Openbaar Onderwijs Westland, Naaldwijk 74

invloed identiteit op internetgebruik VGPO HAAL, Leusden 75

nieuw leren m.b.v. ict in een nieuwe school CBS De Marsweijde,

Hardenberg 75

competenties lerarenteamontwikkeling met digitale leerlingscan Twents Carmel

College, Oldenzaal ��

samenwerkend leren op afstand R.-k. Scholengemeenschap

St.-Canisius, Almelo 80

leerlingen scholen leraren VIA Melanchthon, Rotterdam 80

instrument voor leerlingfeedback Twents Carmel College,

Oldenzaal 81

collegiale videoconsultatie Stedelijk Gymnasium Nijmegen,

Nijmegen 81

het nieuwe lerenDe leerling als leraar Hofstad Mavo, Den Haag �3

lvs vo binnen een vernieuwingsschool VIA Melanchthon,

Rotterdam 84

leerlingen sociaal vaardiger met ict Van der Reeschool, Smilde 84

intelligent planningsinstrument X11 school voor grafimedia,

Utrecht 85

ict in De vakkenwiskundeonderwijs op maat Aloysius College, Den Haag ��

interactief afstandsonderwijs Scholengroep Spinoza en Dalton

Voorburg, Den Haag 88

spreken en luisteren in mvt Minkema College, Woerden 88

informatievaardigheden in het onderwijs Barlaeus Gymnasium,

Amsterdam 89

(europees) burgerschap en ict Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 89

Digitale experimenteeromgeving voor leerlingen Maerlant

Lyceum, Den Haag 90

virtuele praktijklokalen Hofstad Mavo, Den Haag 90

intelligente feedback bij wiskunde St. Michaël College, Zaandam 91

overzicht van vo-vraagstukken

1�

slim leren ontleden met ict Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 91

educatieve portal voor beroepsonderwijs/bedrijven Esloo

Onderwijsgroep, Voorburg 92

aardrijkskunde van down under Chr. College De Populier, Den Haag 92

Didactisch gebruik van de webcam bij taalonderwijs DIGIDAC,

Rotterdam 93

loopBaan leerling in kaartDigitale stagefeedback Oostvaarders College, Almere �5

reuzenstap 2 RSG Goeree Overflakkee, Middelharnis 96

Doorlopende leerlijn po-vo voor mvt met een digitaal

portfolio Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 96

portfolio voor het praktijkonderwijs Landelijk Werkverband

Praktijkonderwijs, Sint-Oedenrode 97

po-vo samenwerking (reuzenstap 1) RSG Goeree Overflakkee,

Middelharnis 97

koppeling schooladministratiepakketten SOS-scholen, landelijk 98

techniekenhet effect van mobiel onderwijs met multimedia Montessori

Scholengemeenschap Amsterdam, Amsterdam 101

(locatie)gevoelig onderwijs Open Schoolgemeenschap Bijlmer,

Amsterdam 102

perfect draaiend netwerk Chr. Lyceum Veenendaal, Veenendaal 102

zicht op kosten van ict Scholengemeenschap Winkler Prins,

Veendam 103

hoogwaardig onderwijs op afstand CSG Bogerman, Sneek 103

mobiele computer voor scholieren Digitaal Leren, Den Haag 104

persoonlijke multimediaspeler in het onderwijs

VIA Melanchthon, Rotterdam 104

podcast in het onderwijs Open Schoolgemeenschap Bijlmer,

Amsterdam 105

Didactisch gebruik van een mobiele webcam voor

onderzoekend leren Vlaardingse Openbare Scholengemeenschap,

Vlaardingen 105

sms-speurtocht door de zaanstreek Pascal College, Zaandam 106

van papier naar Digitaal Digitaal toetsen afnemen Northgo College, Noordwijk 10�

werken met digiborden DIGIDAC, Rotterdam 110

Digitaal lesmateriaal R.-k. Scholengemeenschap St.-Canisius,

Almelo 110

Digitaal Dyslexie instrument Samenwerkingsverband WSNS

Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg, Katwijk 111

thuis leren voor autistische kinderen Lieven de Keyschool /

Prof. Dr. Gunningschool , Haarlem 111

verbeelding van lastige leerinhouden DIGIDAC, Rotterdam 112

een elektronisch werkboek? DIGIDAC, Rotterdam 112

laptops in de klas Zuyderzee College, Emmeloord 113

visiezieke kinderen tòch op school (V)SO De Piramide, Den Haag 115

ziezon Ziezon, Landelijk Netwerk Ziek zijn en Onderwijs, Utrecht 116

innoweB vmbo Maarten van Rossem School, Arnhem 116

ict op een justitieschool VSO De Sprong, Zeist 117

lerend netwerk SOS-scholen, landelijk 117

“Door niets ontdekken wij het gebrekkige in onze kennis beter dan door anderen te onderwijzen.”

c. j. wijnaendts francken (1863-1944), Nederlands letterkundige.

1�

1�

leeroBjecten op maat21

leren onDerzoeken27

native english in De onDerBouw37

inzet ouDers Bij ict-onDerwijs39

van time out naar try out, in cluster 447

weB 2.0 in het onDerwijs55

universeel geBruik ict in kleuterBouw67

ict-BeleiDsplan73

alle po-vraagstukken in vogelvlucht “De ongeletterde van de 21ste eeuw zal niet diegene zijn die niet kan lezen of

schrijven, maar diegene die niet kan leren, afleren en herleren.”

alvin toffler (1928), Amerikaans futuroloog.

competenties leraren het nieuwe leren ict in De vakken

loopBaan leerling in kaart technieken van papier naar Digitaal visie

20 alle po-vraagstukken in vogelvlucht

BoB hofmanprojectcoördinator bij het platform op maat (i.o.v. de leden: mytylschool De Brug,

Emiliusschool, Heliomare onderwijs, Maurice Maeterlinckschool, mytylschool De Ruimte,

Werkenrode School en ICT&E)

“ We zijn op de goede weg!”

21

categorie competenties leraren

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“We willen ict op dusdanige wijze inzetten dat cognitief laagfunctione-

rende kinderen verder komen in hun ontwikkeling. Dit in vergelijking

tot wanneer ze geen gebruik maken van ict. Voor deze doelgroep was

nauwelijks software en kennis beschikbaar. We ontwikkelen daarom

leerobjecten die eenvoudig voor andere scholen te vinden moeten zijn.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Hoe ontwikkel je leerobjecten zodat leerkrachten ze zo optimaal

mogelijk kunnen benutten? Hoe zorg je ervoor dat ze makkelijk vindbaar

zijn en op welke manier kunnen we ze structureel in het klaslokaal

gebruiken? Het vertrekpunt bij al deze vragen aan de Kennisrotonde is

de individuele behoefte van de leerling en de leerkracht.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Opvallend is dat twee reguliere PO-scholen ook belangstelling voor dit

project hebben getoond en inmiddels actief participeren. Er is blijkbaar

ruimte voor interactie tussen primair onderwijs en speciaal onderwijs.

Dat is niet alleen zinvol, het werkt ook enthousiasmerend.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Op Maat ontwikkelde eduware die is toegespitst op de individuele

behoefte van de leerling. Maar er is nog meer nodig. Alle kennis moet

ook vindbaar worden voor andere belangstellenden, zodat ook zij er hun

voordeel mee kunnen doen.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“De zes scholen die onderdeel uitmaken van

het platform Op Maat, waren bereid geld te

steken in het project Kr8 dat betrekking heeft

op onze vraagstelling. Een betere reactie kun

je je niet wensen. Dat project heeft als doel

erachter te komen hoe je leerobjecten struc-

tureel in het leerproces kunt implementeren.

We bespreken de voortgang van het project

regelmatig met alle betrokkenen. Zo houden

we de vinger aan de pols.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Het project Kr8 verloopt uitstekend. In december 2007 sloten we het

project af met een landelijke overdrachtsconferentie. Maar we zijn er

nog niet; met name het zoeken en vinden van de benodigde informatie

valt niet altijd mee. Wat dat betreft gaat het er in speciaal onderwijs

anders aan toe dan in regulier onderwijs. Het project is geslaagd als de

doelstelling gehaald is. We zijn op de goede weg!”

“Onze vraag aan de Kennisrotonde leidde ertoe dat scholen

geïnteresseerd raakten in de projecten van het platform Op

Maat. Sterker nog: ze hebben er geld ingestoken, beter kun

je het niet krijgen! We hebben enkele projecten afgerond

en onze ervaringen en die van alle betrokken partijen zijn

beschikbaar voor de Kennisrotonde. Wat automatisch bete-

kent dat andere belangstellenden er toegang tot hebben. Zo

is de cirkel weer rond.”

leeroBjecten op maatwww.kennisrotonde.nl/snel/leerobjecten

Indiener:

mytylschool De ruimte, Bergen

www.deruimte.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 6

“ Interactie

tussen primair

en speciaal

onderwijs:

prima!”

22 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren

multimeDiaal portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/multimediaalportfolio

Indiener:

lambertusschool, Haarsteeg

www.lambertusschool.nl

onderwijsambitie

“We willen leerlingen leren om door middel van

een digitale portfolio hun eigen ontwikkeling in

beeld te brengen. Daarnaast willen we leer-

krachten vaardig maken om digitale portfolio’s

van leerlingen te beoordelen en hun te bege-

leiden in het proces.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we leerlingen leren om door

middel van digitale portfolio’s hun eigen

ontwikkeling in beeld te brengen?

2. Hoe maken we de leerkrachten vaardig

zodat zij om kunnen gaan met multimediale

portfolio’s?

organisatie ict-innovatiewww.kennisrotonde.nl/snel/ictinnovatie

Indiener:

r.-k. Basisschool De wiekslag, Tubbergen

www.dewiekslag.nl

onderwijsambitie

“Ons doel is ict in het onderwijs te integreren

en het een belangrijke plek in ons onderwijs te

geven.”

vraagstuk

De groepsleerkracht maakt vooral gebruik van

methodegebonden software, terwijl de ict-

leerkrachten zich vooral richten op het aanleren

van diverse ict-vaardigheden en innovaties.

Daarnaast kunnen de groepsleerkrachten,

directies, IB-ers voor ondersteuning bij deze

‘specialisten’ terecht.

1. Is deze werkwijze een juiste?

2. Zijn er wellicht andere, betere manieren om

ict te integreren in het onderwijs?

status vraagstuk

De procesadviseurs van de Kennisrotonde vroe-

gen bij samenwerkingsverbanden hoe zij ict op

de verschillende scholen georganiseerd hadden.

Er bleken veel verschillen. Dit kon bijvoorbeeld:

• met een gezamenlijke ict-coördinator die

ervoor zorgt dat alle scholen hun project

op dezelfde manier uitvoeren, (bijv. zelfde

techniek en software);

• met voor elke school die beleidsmatig werk

doet een eigen ict-coördinator;

• met een ict-leerkracht;

• met ouders die ingezet worden bij computer-

onderwijs.

Meer informatie: www.kennisrotonde.nl/snel/

ictinnovatie

status vraagstuk

• Algemene kennis van de experts.

• KennisWiki Digitale portfolio

www.kenniswiki.nl.

• Onderzoek SURFNET-portfolio.

• Diverse links naar onderzoek, informatie

en kennisbronnen.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! - gemakeld

Aansluiters: 2

23

online hanDleiDing cms motiveertwww.kennisrotonde.nl/snel/cms

Indiener:

oBs rosa Boekdrukker, Amsterdam

www.rosaboekdrukker.net

onderwijsambitie

“We willen dat leerkrachten en leerlingen

meer betrokken worden bij het ‘vullen’ van de

website van onze school.”

vraagstuk

1. Is het mogelijk om een handleiding te maken

voor een CMS dat zo uitnodigend is dat de

leerkrachten van teams of zelfs leerlingen

zelfstandig de website vullen?

2. Waar moet een dergelijke handleiding dan

aan voldoen?

competenties Bij Digitaal leren met een elowww.kennisrotonde.nl/snel/elo

Indiener:

Daltonschool elserike, Markelo

www.elserike.nl

onderwijsambitie

“We willen optimaal gebruikmaken van de

multimediale leermogelijkheden.”

vraagstuk

1. Welke eisen stelt een leerkracht met een

gemiddelde kennis van en affiniteit met ict,

aan een nieuw te ontwerpen volledig digi-

tale methode, zodat deze zonder problemen

ingezet kan gaan worden?

2. Vraagt een digitale leeromgeving om een

andere didactiek?

status vraagstuk

De school is zelf aan de slag gegaan met dit

vraagstuk en heeft in een project antwoorden

gevonden op alle vragen die zij had. Er zijn

onderzoeksresultaten en conclusies.

status vraagstuk

Kennisrotonde-expert Dhr. Bruno Emans (on-

derzoeker bij de Universiteit van Amsterdam)

heeft zijn visie op het vraagstuk gegeven. De

school heeft besloten wel met een handleiding

te willen werken, maar dit te integreren met

het vraagstuk ‘Leren tekstverwerken met een

taalmethode’, zie blz. 42.

Meer informatie: www.kennisrotonde.nl/

snel/cms

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 1

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

24 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren

implementatie ict in De schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/implementatie

Indiener:

chr. Basisscholen grootegast, Kornhorn

www.vcbg.nl

onderwijsambitie

“We willen ict implementeren in de school.

En bijvoorbeeld op termijn zelfs een deel van

de lesstof gedigitaliseerd aanbieden aan de

leerlingen.”

vraagstuk

Hoe pas je ict in en maak je keuzes om bepaalde

delen van de lesstof te laten vervallen?

ruimte voor De innovatieve leerkrachtwww.kennisrotonde.nl/snel/innovatieveleerkracht

Indiener:

platform samenwerkingsverbanden, Enschede

onderwijsambitie

“Onze onderwijsambitie bestaat uit een aantal

aspecten. We willen:

• de ict-competenties van nieuwe leerkrachten

in opleiding verbeteren;

• het curriculum van pabo’s verbeteren om

daarmee leerkrachten op te leiden met

competenties die beter aansluiten op de

behoefte van het onderwijsveld;

• vernieuwende ideeën ook daadwerkelijk in

het onderwijs laten landen.”

vraagstuk

1. Langs welke weg kunnen we de competentie-

ontwikkeling van nieuwe leraren beter laten

aansluiten bij de behoefte van het onder-

wijs?

2. Welke succesvolle strategieën zijn inmiddels

bekend?

3. Hoe kunnen we nieuwe leerkrachten voor-

bereiden om binnen de bestaande cultuur

de werkwijze te vernieuwen?

status vraagstuk

Dit vraagstuk bleek erg te lijken op het vraag-

stuk ‘Klassenmanagement eindelijk duidelijk!’

De scholen hebben zich daarom bij dit vraag-

stuk aangesloten. Zie verder blz. 25.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 4

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 3

status vraagstuk

Dit project paste zo goed binnen de werkwijze

van het project ‘Samen Deskundiger’, dat de

procesadviseurs van de Kennisrotonde dit niet

als apart project hebben opgepakt.

Meer informatie: www.samendeskundiger.nl

25

effectief samenwerkenD leren met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/samenwerkendleren

Indiener:

De holthuizen, Haaksbergen

www.deholthuizen.nl

onderwijsambitie

“We willen de bestaande websites voor leerlin-

gen binnen het samenwerkingsverband inzetten

om samenwerkend leren met ict te bevorderen.”

vraagstuk

Hoe kunnen wij verzamelde websites voor

leerlingen inzetten om samenwerkend leren

te bevorderen?

status vraagstuk

De school is zelf aan de slag gegaan met de

implementatie van samenwerkend leren. Zo

konden zij ict daarbinnen een plaats geven.

Daarnaast hebben zij zich aangesloten bij het

vraagstuk ‘Competenties bij digitaal leren

met een ELO’ om ook te bekijken welke tips dit

oplevert voor de deskundigheidsbevordering

van de leerkrachten.

klassenmanagement einDelijk DuiDelijk!www.kennisrotonde.nl/snel/klassenmanagement

Indiener:

verschillende scholen met als vertegenwoordiger klassewijzer, Wedde

www.klassewijzer.nl

onderwijsambitie

“We willen inzicht krijgen in manieren van

klassenmanagement/organisatie in de klas om

daarmee als leerkracht te bepalen wat voor die

leerlingen in die klas de beste inzet van ict is.”

vraagstuk

1. Hoe krijgen we inzicht in de verschillende

vormen van klassenmanagement met ict?

2. Hoe kunnen we ict in ons klassenmanage-

ment inpassen?

3. Waar ligt het aan als het niet lukt om ict in

te passen in het klassenmanagement?

status vraagstuk

De scholen zijn van elkaar gaan leren. Er zijn

groepen scholen gemaakt die dezelfde vraag

hebben (‘vraagscholen’) en hierbij zijn ‘weet-

scholen’ gezocht. De ‘vraagscholen’ zijn bij de

‘weetscholen’ op bezoek gegaan en hebben de

kunst afgekeken. Deze werkwijze bleek in de

praktijk zeer succesvol. De vorderingen van de

scholen zijn te lezen op de weblog. Deze is te

vinden op www.kennisrotonde.nl/snel/

klassenmanagement.

Meer informatie over klassenmanagement

en ict:

• Videoportret klassenmanagement: filmpje

waarin te zien is hoe drie scholen op

verschillende manieren klassenmanagement

inrichten.

• Brochure klassenmanagement: wetenschap-

pelijke kennis gecombineerd met praktijker-

varingen in de brochure Wat weten we over…

klassenmanagement en ict?

• In de schijnwerper-thema: in het voorjaar

van 2006 stond Klassenmanagement als thema

in de schijnwerper op de Kennisrotonde.

• Workshopgenerator: kennis over de

inzet van de Workshopgenerator. De

Workshopgenerator helpt om een visie op

onderwijs en ict om te zetten naar concrete

acties in de praktijk.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 28

Ga voor podcasts,

een kenniswiki, een

brochure en een

videoportret van dit

vraagstuk naar

www.kennisrotonde.nl

2� alle po-vraagstukken in vogelvlucht

ron Dikkenict-coördinator De Hooiberg

“ Eigen

initiatief van

de leerling is

belangrijk!”

“ Laat kinderen

hun eigen

kennis

opbouwen

met ict.”

2�

categorie het nieuwe leren

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Ict wordt op onze school al jaren gebruikt als hulpmiddel bij leren en

de aanpak van leerproblemen. Een aantal klassen heeft de beschikking

over een digitaal schoolbord. Ook passen we ict toe als communicatie-

middel. Maar het wordt ook gebruikt als middel om kinderen creatief

bezig te laten zijn, bijvoorbeeld aan de hand van het programma Paint

Shop Pro. Onze ambitie is op school een breed pakket aan ict-mogelijk-

heden te bieden. Hierbij staat voorop dat de kwaliteit van het onderwijs

verbeterd wordt en dat we onze leerlingen meer gevarieerde werkwij-

zen kunnen bieden.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Omdat ik en mijn collega Herman ter Haar op dit moment de

Daltoncursus volgen, waren we met name geïnteresseerd in de vraag

wat ict aan het Daltononderwijs kan bijdragen. Vervolgens focusten we

ons op het ontwerpen van een model Daltontaak: het doen van onderzoek

door kinderen. We kwamen erachter dat vooral de webgeletterdheid

aangescherpt moest worden. Kinderen moesten daarnaast in staat zijn

hun eigen kennis op te bouwen. Om hun doel te bereiken konden kinde-

ren de leerkracht verzoeken ‘just in time’-lessen te verzorgen.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Al naar gelang het project vorderde, kwamen er meer nevenactiviteiten

bij. We bouwden bijvoorbeeld een elektronische leeromgeving. Tijdens

de zoektocht naar kennis op het gebied van webgeletterdheid, leidde

het spoor naar Yvonne van Rijk van het Lectoraat Ontwikkelingsgericht

Onderwijs. Yvonne heeft ons geweldig geholpen. Ook het proefschrift

van dr. E. Kuiper, Teaching Web literacy in primary education, heeft ons

enorme diensten bewezen. De samenwerking met het lectoraat Dalton en

Expertis Onderwijsadviseurs verliep ook goed. We zijn met mensen in

aanraking gekomen die we zonder ons vraagstuk nooit ontmoet zouden

hebben: fantastisch!”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Een tegenvaller was dat de projectkosten hoger uitvielen dan verwacht.

Dat kwam doordat we twee cursussen moesten opnemen die we aanvan-

kelijk niet hadden voorzien. Een cursus over webgeletterdheid en een

cursus over de elektronische leeromgeving Fronter. Verder moesten we

enige verantwoordelijkheden uitbesteden. Dat heeft uiteindelijk niet tot

problemen geleid, maar aanvankelijk waren we er wat bevreesd voor dat

de planning onder druk zou komen te staan.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“We hebben een school gevonden die wil deelnemen aan ons project. Tot

nu toe is het daarbij gebleven.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“We ontwikkelden een lesplan van kop tot staart. Dit wordt nu getest op

onze school en later verplaatsen we de test naar een andere school. De

rode draad van het lesplan is het versterken van het reflecterend vermo-

gen van de leerling. De leerling moet zichzelf steeds afvragen: waarom

doe ik het op deze manier? En: zit ik op het goede spoor?”

“Onze vraagstelling was zeer specifiek omdat deze be-

trekking had op een speciale manier van lesgeven: het

Daltononderwijs. Maar ook op dit gebied bewees de

Kennisrotonde haar nut! Zo waren we in staat een lesplan

te ontwikkelen dat rekening houdt met het Daltononderwijs.

Hierbij spelen het eigen initiatief, de keuzevrijheden en

de verantwoordelijkheid van de leerling, evenals de ict, de

hoofdrollen. Een bijzonder vraagstuk. We benaderden een

andere school die het lesplan inmiddels ook toepast. Ook

zij zijn enthousiast!”

leren onDerzoekenwww.kennisrotonde.nl/snel/lerenonderzoeken

Indiener:

De hooiberg, Borne

www.de-hooiberg.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: Piechelmusschool

2� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren

yo! opera - ik zing voor mijn Buurtwww.kennisrotonde.nl/snel/opera

Indiener:

rietendakschool, Utrecht

onderwijsambitie

“We willen dat kinderen werk kunnen produce-

ren waar zij trots op zijn en waardoor zij meer

inzicht krijgen in zichzelf en hun leerproces.

Het uiten van identiteit en gevoel is daarbij

erg belangrijk.”

vraagstuk

Is het mogelijk om ict bij zingen te gebruiken

in het onderwijs?

online talent ontwikkelenwww.kennisrotonde.nl/snel/onlinetalent

Indiener:

oBs De touwladder, Wierden

www.detouwladder.nl

onderwijsambitie

“We willen onze leerkrachten meer ondersteu-

ning bieden, zodat zij beter kunnen aansluiten

bij (hoog)begaafde kinderen.”

vraagstuk

Hoe ontdek je als leerkracht de talenten van

hoogbegaafde kinderen en hoe kun je ict

gebruiken om deze leerlingen te motiveren

en hun perspectief te verbreden?

status vraagstuk

Al beschikbare kennis: Links en kennis van

experts.

status vraagstuk

Reeds beschikbare kennis:

• Pilotproject met Yo! Opera Werkplaats.

• Weblinks en kennis uit soortgelijke projecten.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

2�

regie in eigen hanDwww.kennisrotonde.nl/snel/regie

Indiener:

oBs De marnewier, Kimswerd

www.obsmarnewier.nl

onderwijsambitie

“We willen leerkrachten motiveren de regie

over de vormgeving van hun onderwijs weer in

eigen hand te nemen. Dit willen we doen met

behulp van ict in omgevings- en ervaringsge-

relateerd onderwijs.”

vraagstuk

Hoe motiveer je leerkrachten om de regie over

de inhoud zelf in handen te nemen en daarbij

aan te sluiten bij de belevingswereld van

kinderen?

een ict-lokaal Binnen het ontwikkelingsgericht onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/ogo

Indiener:

kBs crescendo, Almere

www.kbscrescendo.nl

onderwijsambitie

“De komende jaren willen we ons gaan richten

op ontwikkelingsgericht onderwijs, waarbij we

ook ict vaker willen gaan gebruiken. Daarnaast

willen we beschikken over een ict-lokaal.”

vraagstuk

Welke werkvormen kunnen we in een ict-lokaal

toepassen zodat er niet klassikaal gewerkt hoeft

te worden?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 1

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

30 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren

coöperatief leren met Behulp van wiki’swww.kennisrotonde.nl/snel/wikis

Indiener:

skozok, Valkenswaard

www.skozok.nl

onderwijsambitie

“We willen innovatief onderwijs verwezenlijken

door het gebruik van Wiki’s.”

vraagstuk

1. Hoe breng je met een experiment de meer-

waarde van het gebruik van Wiki’s in het

basisonderwijs in kaart?

2. Aan welke voorwaarden moet worden

voldaan voordat leerkrachten en leerlingen

met Wiki’s coöperatief kunnen leren?

3. Aan welke voorwaarden moet een huidige

onderwijssituatie voldoen voordat leer-

kracht en leerling succesvol gebruik kunnen

maken van Wiki’s in het leerproces?

onDerwijs aan De homo zappienswww.kennisrotonde.nl/snel/homozappiens

Indiener:

r.-k. Basisschool De wiekslag, Tubbergen

www.dewiekslag.nl

onderwijsambitie

“In onze lessen staat veelal klassikaal onderwijs

centraal. Terwijl we weten dat de leerlingen

momenteel meer dan één activiteit tegelijk kun-

nen doen. We willen daarom flexibel onderwijs

ontwikkelen voor een nieuwe generatie basis-

schoolleerlingen.”

vraagstuk

1. Hoe geven we goed les aan deze generatie

Homo Zappiens?

2. Hoe houden we hierbij rekening met hun

behoefte aan actief leren, de gewenning aan

‘multitasken’, het snel scannen van teksten

en kiezen voor een niet-lineaire aanpak bij

het verwerven van kennis?

status vraagstuk

De school zal deze kennis niet alleen ontwik-

kelen, maar in samenwerking met prof. dr. Wim

Veen en Frans Jacobs.

status vraagstuk

Het project wordt momenteel afgerond. De ont-

wikkelde kennis komt binnenkort beschikbaar.

Bestaande kennis

• Informatiewijzer Wiki’s in het onderwijs:

www.ictopschool.net/software/publicaties/

kijkenkies/Infowijzer_wiki/document.

• KennisWiki over Wiki’s in het onderwijs:

www.kenniswiki.nl/wiki/Wiki.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geenBekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Wiki

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Coöperatief leren

met behulp van Wiki’s

31

leerlingmonitor Dynamisch onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingmonitor

Indiener:

netwerk sovo, Valthe

www.vernieuwingsonderwijs.nl

onderwijsambitie

“Binnen het Netwerk SOVO werken allerlei

vernieuwingsscholen samen, zoals Vrije scholen,

Montessorischolen, Jenaplanscholen, etc. Wij

willen bereiken dat scholen die niet op de

traditionele manier lesgeven en toetsen, toch

een manier vinden om zo meetbaar mogelijk te

rapporteren over de voortgang van de kinderen.

Het moet kunnen concurreren met de toetsings-

methoden van de reguliere scholen. Omdat er in

het vernieuwingsonderwijs niet of nauwelijks

getoetst wordt, willen wij een manier vinden

om kwalitatief goed te rapporteren.”

weBkwesties in het sowww.kennisrotonde.nl/snel/webkwesties

Indiener:

sBo De windroos, Oldenzaal

www.sbodewindroos.nl

onderwijsambitie

“We willen dat onze leerlingen de computer

meer interactief gaan gebruiken en in het

bijzonder webkwesties kunnen gebruiken.”

vraagstuk

1. Hoe maak je webkwesties geschikt voor de

doelgroep MLK en LOM?

2. De onderwerpen van webkwesties zijn

prima, maar waarom zijn ze niet bruikbaar?

3. Komt dit door het taalgebruik?

4. Komt dit door het aanbod van bronnen?

vraagstuk

Hoe kunnen we de ontwikkeling van leerlingen

in vernieuwend onderwijs in kaart brengen op

een dusdanige manier dat het kan concurreren

met toetsgegevens?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 10

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Webkwesties

32 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren

meervouDige intelligentie en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/intelligentie

Indiener:

pcsv leiderdorp, Leiderdorp

www.pcsvleiderdorp.nl

onderwijsambitie

“Werken vanuit meervoudige intelligentie

vraagt een andere manier van onderwijs

verzorgen. We willen dat via een kieskast

vormgeven.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we onderwijs met behulp van ict

vormgeven, zodat de intelligenties van de

kinderen gevoed worden?

2. Hoe kunnen leerkrachten leren de acht intel-

ligenties te voeden?

status vraagstuk

De scholen hebben een website ontwikkeld

waarop zij websites hebben verzameld die bij

de verschillende intelligentievormen passen.

Kinderen kunnen op deze manier zelfstandig

aan de slag.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 5

onDerwijsachterstanDen verminDeren met een eDugamewww.kennisrotonde.nl/snel/onderwijsachterstanden

Indiener:

katholiek Basisonderwijs hengelo zuid, Hengelo

www.kbhz.nl

onderwijsambitie

“Wij willen de onderwijsachterstanden van

onze leerlingen in de wijk verminderen; het

gaat dan met name om taalachterstanden.”

vraagstuk

Kan de inzet van een edugame de onderwijsach-

terstanden van kansarme leerlingen verkleinen?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

status vraagstuk

Binnen dit project wordt met een grote groep

mensen samengewerkt. De school ontwikkelt nu

een game in samenwerking met FC Twente dat

gebruikt kan worden voor kennisontwikkeling

en de beantwoording van vragen.Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

gaming in het PO

en VO?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Educatieve Games

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Meervoudige

intelligentie en ict

33

BegaafDe leerlingen gamen samenwww.kennisrotonde.nl/snel/samengamen

Indiener:

oBs De weier, Almelo

www.deweier.nl

onderwijsambitie

“Wij willen een aantrekkelijk en uitdagend les-

aanbod op het gebied van ict ontwikkelen voor

meerbegaafde kinderen, zodat zij zich sociaal

kunnen ontwikkelen.”

vraagstuk

Kan het samen maken van games (met

GameMaker) bijdragen aan de sociale vorming

van meerbegaafde leerlingen?

leerkracht ver weg maar toch te zienwww.kennisrotonde.nl/snel/afstandsonderwijs

Indiener:

stichting rijdende school, Geldermalsen

www.rijdendeschool.nl

onderwijsambitie

“Kinderen van ouders met een ‘trekkend beroep’

zoals circusartiesten en kermisexploitanten,

lopen gemakkelijk een leerachterstand op. Wij

willen de school bij de leerlingen brengen om

deze achterstand te verkleinen.”

vraagstuk

Hoe kunnen we vanuit een centrale ruimte

individuele leerlingen of kleine groepjes met

leerlingen via videoconferencing lesgeven?

status vraagstuk

De school heeft veel kennis ontwikkeld en een

demo-omgeving gelanceerd waarmee de leer-

lingen werken.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

gaming in het PO

en VO?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Educatieve Games

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Videoconferencing

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook het videoportret

Leerkracht ver weg

maar toch te zien!

34 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren

invoering Digitaal (leerling)portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/portfolio

Indiener:

christelijke montessorischool Den haag, Den Haag

www.montessori-cms.nl

onderwijsambitie

“Wij willen onze leerlingen beter kunnen

volgen. Dit in combinatie met een leerling-

volgsysteem. Daarnaast willen we de betrok-

kenheid van de kinderen en ouders vergroten.

Ook willen we inzicht geven in de ontwikkeling

van de kinderen aan de leerkrachten en aan de

ouders.”

vraagstuk

1. Hoe voer je een digitaal portfolio in?

2. Hoe houd je daarbij rekening met de visie

van de school?

3. Hoe maak je een combinatie met gebruikte

leerlingvolgsystemen?

4. Hoe bereik je dit zonder grote technische

hobbels te nemen?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 19

loslaten Bij proces van klassikaal naar inDiviDueelwww.kennisrotonde.nl/snel/loslatenproces

Indiener:

r.-k. Basisschool De vlinder, Heemskerk

www.vlinder-tabijn.nl

onderwijsambitie

“Wij willen de kinderen stof aanbieden die zij

zelfstandig, op eigen niveau, op eigen wijze, op

hun tijd en volgorde kunnen maken.”

vraagstuk

Hoe komen leerkrachten los van die nood-

zakelijke controle?

Fase: kennis!

Aansluiters: 1

status vraagstuk

De school is aan de slag gegaan met ‘Klikstart’.

Ook zijn zij een van de scholen die hebben

meegedaan in het project ‘Zelfstandig leren met

leerobjecten’. Door te werken met leerobjecten

gingen de leerlingen zelfstandiger aan de slag

en hielden de leerkrachten meer tijd over voor

zorgleerlingen. Van klassikaal naar individueel!

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

klassenmanagement

& ict? Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Klassenmanagement

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal portfolio

35

ict geïntegreerD in het ‘nieuwe leren’www.kennisrotonde.nl/snel/nieuweleren

Indiener:

platform samenwerkingsverbanden, Amsterdam

www.stampei.nl

onderwijsambitie

“We willen ict integraal inzetten in het ‘nieuwe

onderwijs’. We kiezen voor een maatwerk

ict-organisatievorm; een vorm die past bij onze

school en ons bestuur.”

vraagstuk

1. Is er een organisatievorm bekend waarbij

er een goede balans is tussen de onderwijs-

vorm en ict?

2. Is er een instrumentarium beschikbaar

om bestuurlijke effecten van ict te kunnen

meten?

status vraagstuk

Het platform is zelf actief bezig met dit vraag-

stuk in het project VISION. Dit project is erop

gericht een regionale samenwerkingsstructuur

op te zetten met als thema ‘Het Nieuwe Leren’.

Behalve met de samenwerkingsverbanden kan

met verschillende andere partners worden

samengewerkt. Te denken valt aan organisaties

die nieuwe onderwijsvormen uitwerken en

scholen die nieuwe onderwijsvormen hebben

doorgevoerd.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

klassenmanagement

& ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Klassenmanagement

3� alle po-vraagstukken in vogelvlucht

karel philipsenprojectleider earlyBird (i.o.v.: Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam)

“ Digitale

producten

inzetten voor

taalverwerving?

Natuurlijk!”

3�

categorie ict in De vakken

Welke ambitie hebben de betrokken scholen als het gaat om ict?

“We willen expertise over het gebruik van ict bij het taalonderwijs

op basisscholen verzamelen, uitwisselen en online beschikbaar stellen

aan leraren in het primair onderwijs, pabo-opleiders en studenten.

Verder hebben we de wens concrete instrumenten aan te bieden om het

onderwijs, verrijkt met ict-middelen, vorm te geven. Samen met pabo’s

en scholen streven we er bovendien naar expertise te ontwikkelen en

beschikbaar te stellen op het gebied van e-learning.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“We zochten naar mogelijkheden waarmee we in de onder- en midden-

bouw een taalklankomgeving neer kunnen zetten. Concreet gezegd: is het

mogelijk ict de rol te laten vervullen van de native speaker? Hierdoor

kan een taalklankomgeving worden gerealiseerd die kinderen nodig heb-

ben om al sprekend en luisterend de eerste beginselen van de Engelse

taal goed onder de knie te krijgen. Een deelvraag was: welke kennis is er

op dit gebied in het buitenland?”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“We hebben ons laten informeren door specialisten op gebied van ict

en onderwijs en door experts op het gebied van taalverwerving. Met de

deskundigheid van de Kennisrotonde konden we een aanvraag opstellen.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“We wisten gewoon niet waar we voor een

antwoord op onze vraag moesten zoeken, dat

was dus wel even lastig. Er is namelijk geen

kant-en-klaarproduct, omdat wij – zover wij

weten – de eersten zijn met een dergelijke

vraagstelling.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“We kregen diverse reacties van scholen en

besturen. Er is veel belangstelling voor dit

project met zijn meervoudige ambities.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“We hebben een eerste overleg gevoerd met de stuurgroep van het

project. De partners gingen in september 2007 aan de gang met de pilot.

Drie leerkrachten van EarlyBird begonnen al snel materialen te inven-

tariseren. Er is een driedeling gemaakt naar thema, groep en niveau

Engels. Zij kwamen ook met het voorstel voor het format kookboekrecept.

Ook begonnen we met onderzoek naar de aanschaf van hardware voor

de English corner. De projectgroep rolde vervolgens uit naar andere

scholen. Er zijn nu al meer aanmeldingen dan er plaatsen zijn, dus de

scholen zijn zeer enthousiast!”

“Als onderdeel van het project Digitale didactiek en vroeg

Engels hebben we een literatuurstudie verricht. Twee on-

derzoeksvragen stonden centraal: op welke wijze kan vroeg

Engels een bijdrage leveren aan een betere beheersing

van taal (dus van Engels én Nederlands) en hoe kan digitale

didactiek een rol spelen bij het creëren van een taalklan-

komgeving? Het rapport leidde tot de start van een project

op dit gebied.”

native english in De onDerBouwwww.kennisrotonde.nl/snel/nativeenglish

Indiener:

Bestuur openbaar onderwijs rotterdam earlyBird, Rotterdam

www.earlybirdie.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: De Kleine Reus

“ We wisten

niet waar te

zoeken, de

Kennisrotonde

bood uitkomst!”

3� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

lisette neijzenict-coördinator Liduinaschool

“ Ouders zijn kritisch; dat is goed!”

3�

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Heel simpel gezegd willen we dat de beschikbare pc’s de hele lesdag

gebruikt worden. Momenteel maken de meeste kinderen slechts op

gezette tijden gebruik van de computer. En het aantal computeruurtjes

verschilt sterk per leerkracht. Een andere ambitie is om in 2008 de

beschikking te hebben over tien laptops, zodat een groep kinderen met

de computer aan de slag kan.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“De hoofdvraag was: hoe kun je ouders werven om te helpen bij het

computeronderwijs in de klas en hoe houd je ouders actief en betrokken?

Ouders hebben met computers toch vaak zoiets van: ‘dat kan ik helemaal

niet.’ We wilden daarom ook weten welke manier de beste is om ouders

goed te instrueren. En hoe ze dit alles het beste kunnen terugkoppelen

naar de leerkracht.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Bijzonder, maar vooral leuk is hoe enthousiast ouders reageren op onze

inspanningen om het gebruik van pc’s in de klas te stimuleren. Ze zijn

ook kritisch en dat is goed; het gaat tenslotte om hun kinderen. Je kunt

als school niet zomaar zeggen: ‘dit doen we’. Ouders willen meedenken.

Goed te merken was ook dat leerkrachten meer enthousiast worden.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Er was een tekort aan geld. Hierdoor konden

we nauwelijks goede voorwaarden scheppen.

Je moet hierbij denken aan het organiseren

van workshops, of tijd voor het werven,

begeleiden en actief houden van ouders. Een

ander voorbeeld is dat we maar één beamer

voor twee scholen hebben; een onwerkbare

situatie.”

Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?

“Eén andere school heeft zich aangesloten bij onze vraagstelling. De

ervaringen die we opdoen briefen we door.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“We kregen de financiën rond, zodat we zelf het een en ander konden

ontwikkelen. Eerst hebben we een ouderwerf-actie opgezet. Daarna heb-

ben we voor deze ouders twee workshops georganiseerd. De opkomst van

de workshops was hoog; zowel ouders als leerkrachten waren in groten

getale aanwezig. Verder digitaliseerden we de bibliotheek. De ken-

nis die we opdoen, leggen we bij de Kennisrotonde neer zodat andere

scholen hiervan kunnen profiteren.”

“Het is ontzettend leuk om te merken dat niet alleen ouders

enthousiast zijn over computers in de klas, maar dat ook

de leerkrachten heel positief reageren. En de kinderen,

die vinden het geweldig! Met hulp van de Kennisrotonde

hebben we al concrete resultaten weten te boeken: de

digitalisering van de bibliotheek is hiervan een voorbeeld.

Boeken uitlenen gaat nu met één druk op de knop. Succesvol

was ook de organisatie van een workshop met als onder-

werp Schatkist, een softwareprogramma voor de kleuters.

De aanwezige ouders reageerden zoals we verwachtten:

enthousiast, maar ook kritisch.”

inzet ouDers Bij ict-onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/ouders

Indiener:

liduinaschool, Haarlem

www.liduinaschool.nl

“ Opgedane

kennis komt

terecht bij

Kennisrotonde.”

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: Sint Bavoschool

40 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

glaswerk- ict projecten voor werelDoriëntatiewww.kennisrotonde.nl/snel/glaswerk

Indiener:

samenwerkingsverband coemBo, Coevorden

onderwijsambitie

“We wilden als scholen ict-projecten opzetten

in samenwerking met professionele organisa-

ties, zoals Natuur- en Milieu Educatie (NME).”

vraagstuk

• Welke eisen stel je aan een kwalitatief goed

ict-project voor wereldoriëntatie?

• Is het mogelijk om dit in een format te

omschrijven zodat dit schoolonafhankelijk

gebruikt kan worden?

historyclip - lokale geschieDenis in BeelDwww.kennisrotonde.nl/snel/historyclip

Indiener:

oBs Dr. theun de vriesskoalle, Veenwouden

www.roobol-onderwijs.nl

onderwijsambitie

“Op dit moment is een school in ons bestuur

een project gestart om de cultuurhistorische

waarde van de regio vast te leggen in kleine

multimediaproducties. Ons doel is om op deze

manier veel meer lessen vorm te geven en

daarbij gebruik te maken van de ‘lekenkennis’

die onder de bevolking aanwezig is. We willen

op zoek gaan naar ‘een grijs verleden op de

rommelzolder’ van de ouders.”

vraagstuk

Hoe kun je de kennis van de mensen uit de om-

geving van de school door de kinderen op een

multimediale manier laten verwerken, zodat het

vervolgens in het onderwijs als lesstof ingezet

kan worden?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 1

41

po tekenen en knutselenwww.kennisrotonde.nl/snel/knutselen

Indiener:

De vendelier, Helmond

www.skpoh.nl

onderwijsambitie

“Wij willen kennis betreffende teken- en

knutselopdrachten in één website bundelen.”

vraagstuk

Hoe kunnen we leerkrachten van het basison-

derwijs zo mobiliseren dat ze hun teken- en

knutselopdrachten digitaal verwerken en op

één website bundelen?

gamenD lerenwww.kennisrotonde.nl/snel/gamendleren

Indiener:

peter petersenschool, Haren

www.peterpetersenschool.nl

onderwijsambitie

“We willen ontdekken of bestaande games een

meerwaarde hebben in het onderwijs, voor

zowel leerkracht als leerling. Wij zijn op zoek

naar voorbeelden van andere scholen en als

ze er niet blijken te zijn, willen we zelf ‘good

practices’ gaan ontwikkelen.”

vraagstuk

Kan gaming als krachtige leerbron in het onder-

wijs geïmplementeerd worden?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 4

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

gaming in het PO

en VO?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Educatieve Games

42 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

leren tekstverwerken met taalmethoDewww.kennisrotonde.nl/snel/tekstverwerken

Indiener:

oBs rosa Boekdrukker, Amsterdam

www.rosaboekdrukker.net

onderwijsambitie

“We willen graag dat de leerlingen op een

zelfstandige manier binnen de taalmethode

tekstverwerkingsvaardigheden oefenen. Onze

teamleden moeten deze vaardigheden dus

integreren in het taalonderwijs.”

vraagstuk

Op welke manier kunnen we binnen het taal-

onderwijs tekstverwerkingsvaardigheden aan

leerlingen aanbieden?

integratie werelDoriëntatie en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/wereldorientatie

Indiener:

oBs linnaeusschool, Amsterdam

www.linaeusschool.nl

onderwijsambitie

“We willen uitdagende wereldoriëntatie-

opdrachten voorleggen aan onze leerlingen.

Opdrachten, waarbij ze verschillende infobron-

nen leren hanteren, vragen kunnen stellen,

kunnen zoeken, ordenen en kennis beoordelen

en bewerken. Dat is onze ambitie!”

vraagstuk

Zijn er concrete opdrachtkaarten op basis van

leerlijnen wereldoriëntatievakken, waarmee

leerlingen zelfstandig en in coöperatieve

werkvormen met kennisbronnen en ict aan de

slag kunnen?

status vraagstuk

Er is op internet veel te vinden op het gebied

van wereldoriëntatie en ict om mee aan de slag

te gaan.

Een belangrijke site voor informatie hierover

is www.leerkracht.kennisnet.nl. Daarnaast bie-

den de volgende websites ook voldoende kennis:

http://web.teleblik.kennisnet.nl/tb_publiek/

po/abc.jsf, http://beeldbank.schooltv.nl,

www.internetwijzer-bao.nl,

www.internetvoorsbo.nl, www.webkwestie.nl.

status vraagstuk

Deze school wilde niet op basis van bestaand

onderzoek of bestaande kennis aan de slag. Ze

gingen zelfstandig voortvarend aan de slag.

Elke week geven zij een nieuwsbrief uit met

daarin alle vorderingen op het gebied van ict.

Zie www.rosaboekdrukker.net.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

taal en ict?

43

taalgericht zaakvakonDerwijs met weBkwestieswww.kennisrotonde.nl/snel/webkwesties

Indiener:

oBs De waarbeekschool, Hengelo

www.waarbeekschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen ict en vooral internet, structureel

inzetten bij de zaakvaklessen. Daarnaast willen

we de taal- en leeslessen beter afstemmen

op de zaakvaklessen, zodat transfer mogelijk

wordt.”

vraagstuk

1. Op welke manier kan de inzet van ict/inter-

net een bijdrage leveren aan de transfer

van taal- en leesvaardigheden naar andere

lessen?

2. Is de inzet van ict/internet een effectief

middel om woordenschat en begripsontwik-

keling te vergroten?

3. Zo ja, op welke wijze kan dit het beste

worden vormgegeven?

(ver)werken met Digitale prentenBoekenwww.kennisrotonde.nl/snel/prentenboeken

Indiener:

oBs De waarbeekschool, Hengelo

www.waarbeekschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen de woordenschatontwikkeling en

het verhaalbegrip bij leerlingen met behulp

van ict verbeteren. Daarbij willen we vanuit

de bestaande leerlijnen en tussendoelen de

mondelinge communicatie, de woordenschat en

het verhaalbegrip relateren aan het gebruik van

digitale prentenboeken.”

vraagstuk

1. Welke verwerkingsvormen zijn zinvol en

sluiten aan bij het digitale prentenboek

(didactiekontwikkeling)?

2. Wat is de beste manier om tijdens het

werken met een digitaal prentenboek de

interactie te stimuleren?

status vraagstuk

Op de bovengenoemde website is de volgende

kennis te vinden:

• Een observatiemodel voor het gebruik van

prentenboeken.

• Een onderzoek naar de levende boeken door

onderzoeksbureau Sardes.

• Een eindrapport met antwoord op de onder-

zoeksvragen.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 1

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 1

status vraagstuk

De school heeft de bestaande kennis samen-

gevoegd met eigen ervaringen en hierover

een eindrapport geschreven met conclusies en

advies. Ze heeft inmiddels zelf webkwesties

gebruikt en geeft via de bovenstaande url tips

voor het gebruik ervan.

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

taal en ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Webkwesties

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Prentenboeken

44 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

leerlijnplannerwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlijnplanner

Indiener:

platform samenwerkingsverbanden, Tilburg

www.ictopschool.net/samenwerking/platform

onderwijsambitie

“Wij willen met behulp van een leerlijnplanner

leerkrachten een digitaal instrument bieden

waarmee ict stap voor stap een plaats kan

krijgen in het onderwijsproces.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we met behulp van een leer-

lijnplanner, ict in het primaire onderwijs-

proces verweven?

2. Hoe kan een leerlijnplanner bijdragen aan

nieuwe onderwijsconcepten waarin de leer-

ling een meer centrale rol in de aansturing

van het aanbod krijgt?

rekenonDerwijs op maatwww.kennisrotonde.nl/snel/rekenonderwijs

Indiener:

oBs piet mondriaan, Abcoude

www.obspietmondriaan.nl

onderwijsambitie

“Wij willen graag weten welke digitale

ondersteuningsmogelijkheden (smartboard en

software) er gebruikt kunnen worden in het

reken- en wiskundeonderwijs.”

vraagstuk

1. Ict levert krachtige nieuwe ontwikkelingen

op (zoals software met leerling-registratie

en interactieve schoolborden), maar hoe

werken deze tools in de praktijk en leveren

ze inderdaad de gevraagde kwaliteitsver-

betering?

2. Is het mogelijk om de kwaliteit te verbete-

ren van de lesvoorbereiding, het instructie-

moment (de klassikale les), de oefeningen

van de leerlingen (onder andere aan de

computer) en de feedback die de leerkracht

krijgt over de oefeningen? Is er aansluiting

mogelijk met de reguliere rekenmethode?

status vraagstuk

De resultaten van deze scholen zijn tot nu toe

heel goed, ook blijken de Cito-scores vooruit te

gaan door de vernieuwde werkwijze. Hoe deze

scholen het project hebben aangepakt, is te

lezen op de website.

status vraagstuk

Gaandeweg het project bleek dat er toch geen

behoefte bij scholen was aan een aparte appli-

catie zoals de leerlijnplanner. De scholen zijn

nu aan het kijken of het idee van de leerlijn-

planner in bestaande ELO’s van de scholen in

te bouwen is.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 6

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

rekenen & ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Rekenonderwijs

op maat

45

4� alle po-vraagstukken in vogelvlucht

koos eichhornBeleidsadviseur bij aB-zhw (i.o.v. De Opperd en Dr. Verschoorschool)

“ De leerling zal een time out minder als straf ervaren.”

4�

categorie loopBaan leerling in kaart

Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?

“De Opperd is een tamelijk ambitieuze school. Maar het is ook een kleine

school, waardoor er weinig budget is voor ict. Toch kregen ze het voor

elkaar om via allerlei acties en subsidieaanvragen digitale schoolborden

in alle klassen te introduceren. Dat stimuleert de leerlingen enorm! Na

dat succes wil De Opperd de kinderen ook aan andere ict-projecten laten

deelnemen.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Heel concreet komt onze vraag aan de Kennisrotonde erop neer dat we

kinderen met het softwareprogramma Kar2ouche willen laten uitprobe-

ren wat de effecten zijn van hun gedrag. In Kar2ouche kun je met ani-

maties een verhaallijn neerzetten. In die verhaallijn maakt een leerling

keuzes. Gaat hij bijvoorbeeld slaan, schoppen, schelden, iets zeggen? Op

basis van de keuze verandert de uitkomst van het verhaal. Net als in het

echte leven. Een tweede onderzoeksvraag is wat de effecten zijn als een

leerling niet een voorgedefinieerde verhaallijn beïnvloedt, maar zijn

eigen verhaal in Kar2ouche vertelt. En tot slot denken we dat Kar2ouche

autistische kinderen kan helpen zich voor te bereiden op onverwachte

situaties. De Dr. Verschoorschool, waarop veel autistische kinderen zit-

ten, doet daarom ook mee.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“We gaan een aantal voorgedefinieerde verhaallijnen ontwikkelen. Hoe

dat gaat verlopen is moeilijk te zeggen. De voorbereidingen lopen in elk

geval heel voorspoedig, en alle partijen zijn bijzonder enthousiast!”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Tot nu toe verloopt alles heel voorspoedig.

We verwachten wel dat het een probleem zal

zijn dat je bij het uitwerken van de voorge-

definieerde verhaallijnen sturend bezig bent.

In hoeverre mag dat? Daar zullen we wel veel

mee bezig zijn.”

Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?

“Mensen die ervan horen, zeggen allemaal: ‘Wat een goed idee!’. Ook

veelzeggend is dat de aansluitende scholen daadwerkelijk actief deelne-

men. Zo gaan zij de verhaallijnen testen. Wij vermoeden trouwens dat

ons project ook in het reguliere basisonderwijs heel goed ingezet kan

worden.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Eind 2007 zullen er twee voorgedefinieerde verhaallijnen uitgewerkt

én getest zijn. Ik ben benieuwd!”

“De Opperd is een school voor ZMOK. Daar komt gedrags-

problematiek veel voor. Als kinderen uit hun dak gaan, wor-

den ze tijdelijk uit de groep verwijderd voor een time out.

Het probleem is dan dat leerkrachten vaak geen tijd hebben

om na de time out even met de leerling te reflecteren. Wij

willen dat probleem oplossen door de leerling de situatie

met behulp van ict te laten naspelen. Dus via een try out;

de leerling probeert verschillende eigen reacties uit om zo

een andere situatie te creëren.”

van time out naar try out, in cluster 4www.kennisrotonde.nl/snel/timeout

Indiener:

zmok De opperd, Rijswijk

www.nldata.nl/deopperd

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters:

De Blokpoelschool, School verbonden aan

het Pedologisch Instituut, J.C. Pleysierschool,

Eerste Nederlandse Buitenschool

“ Met animaties

kan een leerling

effecten van

zijn gedrag

uitproberen.”

4� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart

zelfstanDiger leren met een hanDicapwww.kennisrotonde.nl/snel/zelfstandigleren

Indiener:

Burg. s.j. van royenschool, Schoonoord

www.vanroyenschool.nl

onderwijsambitie

“Onze onderwijsambitie is leerlingen met een

handicap beter te helpen en begeleiden en hen

zelfstandiger te laten leren.”

vraagstuk

Hoe kan een school met behulp van ict het

werkplan van leerlingen met een handicap

inzichtelijk maken naar ouders en uitvoerbaar

maken binnen een klassensituatie?

competenties in kaartwww.kennisrotonde.nl/snel/competenties

Indiener:

Bicta, Haaksbergen

www.bicta.net

onderwijsambitie

“Wij willen de leerling de mogelijkheid geven

om met de zogenaamde competentiester aan te

geven welke competenties hij of zij verworven

heeft.”

vraagstuk

Hoe kan de competentiester in het basisonder-

wijs effectief worden ingezet en welke aanpas-

singen zijn dan noodzakelijk?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

4�

DoorlopenD portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/doorlopendportfolio

Indiener:

oecumenisch samenwerkingsverband almere, Almere

www.osa-almere.nl

onderwijsambitie

“Over vier jaar willen we beschikken over een

volledig ingerichte ELO die voldoet aan de

standaarden en die uitwisselbaar is met het

voortgezet onderwijs, het mbo, hbo en andere

opleidingen.”

vraagstuk

Hoe zorg je ervoor dat leerlingen in een ELO

een eigen portfolio kunnen opslaan en mee-

nemen naar vervolgopleidingen?

viDeoportfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/videoportfolio

Indiener:

oBs De schatkamer, Zwolle

www.obsdeschatkamer.nl

onderwijsambitie

“Wij leren kinderen graag datgene opbouwen

waar ze interesse in hebben, uitbouwen waar

ze goed in zijn en compenseren waar ze geen

talent voor hebben.”

vraagstuk

Kunnen we werken aan meer zelfsturing bij

kinderen door ze zelf films met ondertiteling

te laten maken die ze op hun digitale portfolio

kunnen zetten?

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

De school gaat aan de slag met de volgende

gevonden kennis:

• Tien tips voor videobewerking.

• Handleiding Moviemaker (Kennisnet).

• Handleiding iMovie.

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 1

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal portfolio

50 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart

volgen atelierwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/atelierwerk

Indiener:

sBo De petraschool, Zaandam

www.sbo-agora.nl

onderwijsambitie

“Onze leerlingen gaan, naast de ’gewone’ les

in de stamgroep, aan de slag in een atelier.

Wij willen het werken in ateliers beter kunnen

volgen en stroomlijnen.”

vraagstuk

Hoe kunnen atelierbeheerders en leerkrachten

op school de resultaten, de inhoud van het

werken van de kinderen, volgen met hulp van

een programma/portfolio?

realistisch rekenen à la cartewww.kennisrotonde.nl/snel/rekenen

Indiener:

oBs het startpunt, Den Haag

www.startpuntsr.nl

onderwijsambitie

“Wij vinden het lastig om binnen de beschik-

bare methode passende leertrajecten te ont-

werpen voor individuele of groepen leerlingen.

Wij willen daarom de methode loslaten en het

rekenonderwijs meer plannen vanuit leerlijnen

en leerdoelen.”

vraagstuk

Is het mogelijk om binnen het rekenonderwijs

de eigen methode los te laten (of meer als hulp-

middel te gebruiken) door het rekenonderwijs

te plannen vanuit leerlijnen en leerdoelen en

daarin onder andere gebruik te maken van via

ict beschikbare lesmaterialen?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 2

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

rekenen & ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal portfolio

51

Differentiëren met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/differentieren

Indiener:

De rozenbeek, Velserbroek

www.derozenbeek.nl

onderwijsambitie

“We willen een meer gedifferentieerd onder-

wijspakket aanbieden, onder andere met ict,

aan de leerlingen die dat nodig hebben.”

vraagstuk

Hoe kun je ict het beste inzetten om tegemoet

te komen aan de verschillen tussen leerlingen?

intelligentie monitorenwww.kennisrotonde.nl/snel/monitoren

Indiener:

nutsschool m.m. Boldingh, Den Haag

www.nutsschoolboldingh.nl

onderwijsambitie

“Wij willen onderwijs bieden dat is afgestemd

op de verschillende begaafdheden, zoals

beschreven in de theorie van de meervoudige

intelligentie. We willen betere arrangementen

ontwikkelen die gebaseerd zijn op de bijzon-

dere kwaliteiten van kinderen. Van integrale

projecten in de klas tot plusklassen voor

hoogbegaafden.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we begaafdheden beter moni-

toren?

2. Hoe vergroten we de diagnostische vaardig-

heden van leerkrachten?

3. Hoe zorgen we voor uitdagende projecten

voor kinderen, die optimaal afgestemd zijn

op hun specifieke intelligenties?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 1

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 1

52 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart

Digitale zelfevaluatie kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/zelfevaluatie

Indiener:

kindercampus, Hilversum

www.kindercampus.nl

onderwijsambitie

“We willen dat de kinderen zichzelf leren eva-

lueren. Hierbij willen we ze optimaal onder-

steunen.”

vraagstuk

Hoe bepaalt een kind zijn leerweg?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 2

het Digitaliseren van hanDelingsplannen en De orthotheekwww.kennisrotonde.nl/snel/orthotheek

Indiener:

Dom helder camaraschool, Groningen

www.domheldercamaraschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen een efficiënte manier van omgaan

met handelingsplannen en materiaal uit de

orthotheek om zo de zorg voor leerlingen te

kunnen verbeteren.”

vraagstuk

Op welke wijze kun je handelingsplannen en

materialen uit de orthotheek zodanig ordenen,

opslaan, verwerken en delen, dat IB-ers, RT-ers

en leerkrachten optimaal van het materiaal

gebruik kunnen maken en kunnen samenwerken

aan de verbetering van de zorg?

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

status vraagstuk

Er zijn verschillende oplossingen uit de praktijk

aangedragen. Lees meer op de website.

53

BegeleiDing zorgleerlingenwww.kennisrotonde.nl/snel/zorgleerlingen

Indiener:

sBo ’t palet, Bovenkarspel

www.sbopalet.nl

onderwijsambitie

“In onze SBO-school (speciaal onderwijs) willen

wij kinderen met een speciale onderwijs-

behoefte begeleiden. De onderwijsbehoefte

relateren we aan het geformuleerde ontwik-

kelingsperspectief. Hierbij willen we graag ict

inzetten.”

vraagstuk

Is het mogelijk voor het SBO om op een

gestandaardiseerde manier, op basis van de

leerpotentie van leerlingen, de te verwachten

leerwinst te bepalen, met andere woorden:

wat kunnen we van leerlingen die instromen

verwachten?

De loopBaan van De leerling centraalwww.kennisrotonde.nl/snel/loopbaan

Indiener:

platform samenwerkingsverbanden limburg

onderwijsambitie

“In verschillende regio’s richten scholen zich

op een doorlopend ontwikkelproces van primair

onderwijs tot en met het mbo. De scholen willen

daarbij de leerling zoveel mogelijk verant-

woordelijk maken voor de aansturing van het

leerproces. We zijn op zoek naar competentie-

profielen en bijbehorende sectoroverstijgende

digitale beoordelingsmethodieken.”

vraagstuk

Is er een competentiemodel van 0 t/m 23 jaar

(te ontwikkelen) om het rolpatroon van de

leerkracht te doorbreken?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 1

54 alle po-vraagstukken in vogelvlucht

nathan van Bakelict-coördinator De Botteloef

“ Web 2.0 werkt inspirerend.”

Ga voor een brochure

en een kenniswiki van

dit vraagstuk naar

www.kennisrotonde.nl

55

categorie technieken

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Onze school wil het onderwijs verbeteren en verdiepen door middel

van ict. Dat pakken we in stappen aan. Een doelstelling voor volgend

jaar is dat internet veelvuldig gebruikt wordt. Over een paar jaar willen

we met zoveel mogelijk digitale leermiddelen werken, waaronder een

digitaal schoolbord in elke klas.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“We wilden ons werkstukonderwijs op een nieuwe manier vormgeven.

Onze vraag aan de Kennisrotonde was hoe we dat konden doen met

behulp van Web 2.0. Dat zijn allerlei interactieve webapplicaties die het

internet biedt. Het gaat bijvoorbeeld om weblogs, chatrooms, wiki’s en

podcasts.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Vorig jaar maakten groepjes van vier leerlingen uit groep 6, 7 en 8

werkstukken met behulp van weblogs en chatten. In de logs en chats ver-

deelden zij taken en gaven ze aanwijzingen aan elkaar. Twee leerlingen

uit elk groepje zaten op een andere school, de Linnaeusschool. Ondanks

de fysieke afstand konden zij samen een werkstuk maken. Geweldig!”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Chatten is een manier van live communiceren: je moet dus op een

afgesproken tijdstip achter de pc zitten, er daadwerkelijk zíjn. Dat bleek

in de praktijk niet altijd te lukken. Als een groepje van een school tien

minuten later achter de pc zat dan was afgesproken, zat de groep van

de andere school in het ongewisse te wachten. Dat organiseren we dit

schooljaar anders; we moeten elkaar beter op de hoogte stellen.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“Ha, we kregen heel veel positieve reacties!

Niet helemaal op de natuurlijke manier, want

we hebben publiciteit in bladen gehad en een

workshop gegeven op de ict- en didactiek-

beurs in Ede. De meeste mensen vinden het

echt fantástisch als ze zien hoe enthousiast

kinderen worden van het nieuwe werkstuk-

onderwijs.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Het maken van werkstukken met behulp van Web 2.0 werkt het beste

in groep 7, zo ontdekten we vorig jaar. Groep 6 moet nog leren hoe

werkstukken te maken, en dan is het toepassen van ict nog een te grote

belasting. In groep 8 is het bij ons te druk, onder andere door de

jaarlijkse musical. Maar bij groep 7 gebruiken we weblogs, chatmogelijk-

heden en andere Web 2.0 toepassingen alweer in de klas!”

“Wat zo mooi is aan het gebruik van ict in de klas is dat je

merkt dat leerlingen enthousiast worden. Ict verlevendigt

de boel en dat is iets wat leerkrachten vaak niet ver-

wachten. Zo worden werkstukken bij ons op school nu echt

sámen gemaakt: met klasgenootjes en met kinderen van een

andere school.”

weB 2.0 in het onDerwijs www.kennisrotonde.nl/snel/web2.0

Indiener:

De Botteloef, Amsterdam

www.botteloef.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: De Waarbeekschool

“ Anderen

waren echt

onder

de indruk.”

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Web 2.0Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de videopodcast

# 45 Web 2.0 in het

onderwijs

5� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

samenwerken aan een presentatiewww.kennisrotonde.nl/snel/presentatie

Indiener:

oBs De trinoom, Wijchen

www.trinoom.nl

onderwijsambitie

“Wij willen kinderen binnen de methode

wereldoriëntatie vaker en beter laten samen-

werken aan een presentatie.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we een groepje leerlingen

tegelijkertijd en gezamenlijk aan een presen-

tatie laten werken?

2. Hoe zorgen we ervoor dat het voor andere

leerlingen wel zichtbaar maar niet bewerk-

baar is?

3. Hoe geven we leerlingen de mogelijkheid er

eventueel ook thuis aan te werken?

woorDenschat met een DigiBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/digibord

Indiener:

oBs De waarbeekschool, Hengelo

www.waarbeekschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen het digitaal schoolbord op een

functionele manier gebruiken tijdens het

woordenschatonderwijs (in de zaakvakken),

zodat de mogelijkheden die het biedt, goed

benut worden.”

vraagstuk

Hoe kunnen we het digitaal schoolbord inzetten

binnen het woordenschatonderwijs?

status vraagstuk

De kennis die de experts aanleverden, was zeer

waardevol. Zij gaven de school met name de tip

om met mindmapsoftware aan de slag te gaan

op het digibord. De school besloot dit te gaan

doen.

status vraagstuk

Nieuwe online applicaties, ook wel Web 2.0

genoemd, maken het mogelijk om tegelijkertijd

te werken aan een presentatie. Voorbeelden

hiervan zijn:

• Thumbstacks.com

• Zoho.com

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

taal en ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

5�

centraal BeheerDe netwerken met weBBaseD softwarewww.kennisrotonde.nl/snel/webbasedsoftware

Indiener:

cBs het palet, Emmen

www.viviani.nl

onderwijsambitie

“We willen een centraal beheerd servernetwerk

opzetten voor onze scholen, met daaraan gekop-

peld een portalomgeving per school.”

vraagstuk

1. Is er techniek beschikbaar voor een centraal

beheerd netwerk (op één locatie, met

toegang voor alle leerlingen/medewerkers)?

2. Kan hierbij gebruikgemaakt worden van

alle gewenste educatieve software, werkend

vanuit de browser (dus webbased)?

ergonomische werkplek voor kleuterswww.kennisrotonde.nl/snel/ergonomischewerkplek

Indiener:

oBs Bos en vaart, Haarlem

www.bosenvaart.nl

onderwijsambitie

“Leerlingen een ergonomisch verantwoorde

computerwerkplek garanderen. In het bijzon-

der voor kleuters, maar ook voor de andere

leerlingen.”

vraagstuk

Welke materialen en meubilair zijn er om een

ergonomisch verantwoorde werkplek te reali-

seren voor kleuters. Hoe kan een werkplek goed

ingericht worden?

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

De volgende kennis is terug te vinden op boven-

genoemde website:

• Overzicht van leveranciers die netwerken met

beheer-op-afstand leveren:

www.ictopschool.net/Files/

beheer-op-afstand.xls/file/.

• Artikel Beheer op afstand, ins en outs &

voors en tegens (Kennisnet Ict op school):

www.ictopschool.net/infrastructuur/

publicaties/uitgaven/

Artikel.2006-01-23.5144/document.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

status vraagstuk

De volgende kennis is terug te vinden op boven-

genoemde website:

• Themapagina gezond computeren.

• Brochure gezond computeren.

• Informatie Muisje Max wil geen Muisarm.

• Informatie computer optimaliseren voor

peuters en kleuters.

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Ergonomie

5� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

‘terminale’ software?www.kennisrotonde.nl/snel/software

Indiener:

openbaar primair onderwijs haarlem, Haarlem

www.opohaarlem.nl

onderwijsambitie

“Wij willen educatieve software toegankelijk(er)

maken voor de leerlingen via een terminal

server. Op dit moment werken de openbare

scholen in Haarlem met een terminalserver.

Helaas lukt het niet om de software hierop

te draaien. Deze technische vraag zorgt voor

problemen in de klas.”

vraagstuk

Hoe zorgen we ervoor dat leerlingen zelfstandig

werkplekonafhankelijk kunnen werken?

DigiBorDen in groep 1/2www.kennisrotonde.nl/snel/digiborden

Indiener:

cBs De vossenburcht, Winschoten

www.cbs-vossenburcht.picto.nl

onderwijsambitie

“Wij streven naar een juiste inzet en een juist

gebruik van toepassingen van digitale school-

borden in de onderbouw (groepen 1 en 2).”

vraagstuk

Hoe kun je kennis, ervaring en ideeën rond

de inzet van het digitaal schoolbord op een

zinvolle, interactieve manier in groep 1 en 2

verzamelen, bundelen en verspreiden binnen de

deelnemende scholen?

status vraagstuk

Momenteel schrijft de organisatie een pro-

jectplan waarin bovenstaande vragen worden

beantwoord.

Bestaande kennis

• Informatiewijzer Digitale schoolborden:

www.ictopschool.net/infrastructuur/

publicaties/kijkenkies/digitaal-schoolbord/

document.

• KennisWiki over digitaal schoolbord:

www.kenniswiki.nl/wiki/

Digitaal_schoolbord.

status vraagstuk

Deze vraag zal in deze fase blijven. De scholen

proberen een groot aantal medestanders te

verzamelen met dezelfde vraag en om vervol-

gens een lobby richting uitgeverijen te starten

om de software geschikter te maken voor

zelfstandig werken binnen deze technische

omgeving.

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 13

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 12

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

5�

leren lezen met een Digitaal schoolBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/lerenlezen

Indiener:

oBs west, Capelle a/d IJssel

www.obswest.nl

onderwijsambitie

“Onze ambitie is om het bewijs te gaan leveren

dat het digitaal schoolbordonderwijs een

belangrijke rol kan spelen in het aanvankelijk

lees- en leerproces in groep drie.”

vraagstuk

Hoe kunnen we het methodisch leesonderwijs

digitaal en interactief maken met behulp van

een digitaal schoolbord?

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

status vraagstuk

Uitgeverij Zwijsen is momenteel bezig met het

ontwikkelen van digiboardsoftware bij Veilig

Leren Lezen. Dit in nauw overleg met de school.

De vraag van de school wordt hiermee beant-

woord.

glas in het veenwww.kennisrotonde.nl/snel/glasinveen

Indiener:

picto, Veendam

www.picto.nl

onderwijsambitie

“Er zijn twee ontwikkelingen waar de PICTO-

scholen mee te maken hebben. Enerzijds is er

het nieuwe glasvezelnetwerk, anderzijds is er

de digitale leeromgeving, het Veenlab, waar

scholen hun voordeel mee kunnen doen. Dit

Veenlab willen we verankeren in onze dagelijkse

lespraktijk. Dit, in combinatie met de nieuwe

breedbandcommunicatie-middelen, maakt het

mogelijk om nauw samen te werken met andere

scholen en instellingen.”

vraagstuk

Hoe verankeren we het Veenlab succesvol in

onze dagelijkse onderwijspraktijk? Hierbij

staan vier thema’s centraal: didactiek, imple-

mentatie, organisatie en professionalisering.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 67

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

taal en ict?

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

�0 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

google earth in De klaswww.kennisrotonde.nl/snel/googleearth

Indiener:

piusschool, Abcoude

www.piusschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen Google Earth graag inbedden in ons

aardrijkskunde- en geschiedenisonderwijs.”

vraagstuk

1. Wat zijn de mogelijkheden van Google

Earth?

2. Hoe kun je Google Earth integreren in het

aardrijkskunde- en geschiedenisonderwijs?

3. Welke zaken kunnen uit de methoden weg-

vallen?

4. En hoe leer je leerkrachten met een nieuwe

manier van aardrijkskunde- en geschiedenis-

onderwijs te werken (klassenmanagement)?

canaDa in BeelDwww.kennisrotonde.nl/snel/canada

Indiener:

ict-Delta, Velp

www.ictdelta.nl

onderwijsambitie

“Wij willen kinderen in contact brengen met

leeftijdgenootjes in het buitenland, in dit geval

Canada. Het oefenen van de Engelse taal is

hierbij een belangrijke factor. Het gaat om een

vakoverstijgende activiteit.”

vraagstuk

1. Wat is de meest efficiënte manier van video-

conferencing met een buitenlandse klas?

2. Wat is de meest eenvoudige technische

oplossing?

3. Welke apparatuur is goed te gebruiken in

de klas?

4. Wat is de meerwaarde van beeld en wat kun

je daarmee in de klas?

5. Wat is het effect van direct communiceren

met elkaar?

6. Welke opdrachten geef je mee om video-

conferencing optimaal te gebruiken?

status vraagstuk

De scholen zijn aan de slag gegaan met Skype

en hebben hun ervaringen beschreven op:

www.delta-internationalplaza.eu.

status vraagstuk

De volgende kennis kunt u via bovenstaande

website terugvinden:

• KennisWiki Google Earth.

• Wiki gevuld met opdrachten in Google Earth.

• Earthquests.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 16

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 6

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Google Earth

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Videoconferencing

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de videopodcast

# 41 Schoolbezoek

American International

School of Rotterdam

�1

typen voor jonge kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/typen

Indiener:

cBs prins willem-alexanderschool, Sliedrecht

www.pwa95.nl

onderwijsambitie

“We willen de typevaardigheden van en

houding bij kinderen ergonomisch verantwoord

verbeteren. Dit zodat kinderen, middels het

tienvingersysteem, vlot en foutlozer kunnen

werken met het toetsenbord.”

vraagstuk

Is een normaal toetsenbord geschikt voor jonge

kinderen om er met tien vingers op te leren

werken, of is een ergonomisch kindertoetsen-

bord (kleiner model) noodzakelijk in verband

met de grootte van de handen?

status vraagstuk

Reeds beschikbare kennis:

• Reacties van de experts

• Infowijzer Gezond computeren

schooloverstijgenD samenwerken met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/samenwerken

Indiener:

stichting algemeen toegankelijk onderwijs eindhoven, Eindhoven

onderwijsambitie

“We willen de segregatie in het primair onder-

wijs doorbreken met een schooloverstijgend

project waarin kinderen kunnen samenwerken.”

vraagstuk

Hoe kunnen we ict inzetten om de segregatie in

ons onderwijs te doorbreken?

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

�2 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

aDaptief onDerwijs met een DigiBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/adaptief

Indiener:

oecumenische Basisschool De omnibus, Almere

www.de-omnibus.nl

onderwijsambitie

“Wij willen met een digitaal schoolbord

werken aan adaptief onderwijs. Onder adaptief

onderwijs verstaan wij: onderwijs op maat, dat

aansluit bij de leerbehoeften van de kinderen

en uitgaat van hun mogelijkheden. Hierbij is

het belangrijk om de individuele leerstrategie

en capaciteiten van de leerlingen te onder-

scheiden.”

vraagstuk

Hoe zet je het digibord in zonder terug te

vallen op klassikaal onderwijs?

status vraagstuk

De scholen zijn op bezoek gegaan bij andere

scholen die adaptief werken met een digi-

bord en hebben hier filmpjes van gemaakt.

Vervolgens zijn zij zelf aan de slag gegaan met

het inzetten van het digibord op een adaptieve

manier.

leren leren met pDawww.kennisrotonde.nl/snel/pda

Indiener:

r.-k. basisschool De Bras, Den Haag

www.nldata.nl/rkbsdebras

onderwijsambitie

“Op De Bras staat het kind met zijn ontwik-

kelingsvragen centraal. De kinderen leren en

werken op eigen tempo en niveau. Het leerma-

teriaal dat wij aanschaffen, de indeling van de

werkruimtes en het onderwijzende personeel

dat op onze school komt werken, wordt geheel

afgestemd op onze onderwijskundige ideeën.

Daarbij vinden we het belangrijk dat de leer-

ling een grote mate van mobiliteit heeft. Zo

kunnen zij allerlei bronnen van allerlei plaatsen

gebruiken om informatie samen te voegen tot

nieuwe kennis. Wij willen graag onderzoeken of

PDA’s passen in onze rijke leeromgeving.”

vraagstuk

1. Wat is de meerwaarde is van zogenaamde

handheld technologie (PDA’s) om onze

onderwijsambitie vorm te geven?

2. Kan een PDA de kinderen de mogelijkheden

geven om optimaal te leren binnen onze

school?

3. Zo ja, waar heeft dit technische middel een

didactische meerwaarde?

status vraagstuk

Inmiddels lopen op vier scholen kinderen met

PDA’s rond zodat de school antwoorden vindt

op de vragen.

Meer informatie: www.lopendleren.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 9

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 3

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

Beluister op

www.kennisrotonde.nl

ook de podcast

# 38 Kick-off project

Leren leren met PDA

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook het videoportret

Adaptief onderwijs

met een digibord

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Leren leren met PDA

�3

onderwijsambitie

“De komende tijd zijn er belangrijke veran-

deringen op komst. Met name het proces van

verzelfstandiging en de invoering van lumpsum.

Wij willen daarom de scholen onderling goed

laten samenwerken. Ict is hiervoor een belang-

rijk middel.”

vraagstuk

Hoe kunnen we een schaalbare website reali-

seren, waaraan een groeipad is gekoppeld van

een puur informerende functie naar een plat-

form waarin scholen en schoolbestuur kunnen

samenwerken?

thinclients in De schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/thinclients

Indiener:

ict groenlo, Eibergen

www.regenboog-eibergen.nl/ict

onderwijsambitie

“Op een aantal scholen in de omgeving Groenlo-

Eibergen was het tijd voor een nieuwe digitale

infrastructuur. We hebben behoefte aan een

duidelijk overzicht van ervaringen op het

gebied van netwerkinrichting.”

vraagstuk

1. Zijn ThinClients geschikt voor onze scholen?

2. Wat zijn ervaringen met ThinClients?

status vraagstuk

De Kennisrotonde heeft voor deze school

informatie op een rij gezet. Zij hebben daarop

besloten toch nog niet voor ThinClients te

kiezen.

status vraagstuk

Het schoolbestuur is zelf aan de slag gegaan en

bleek zeer goed zelf in staat een CMS te kiezen

dat aan de eisen en wensen voldeed. Zij hebben

hun kennis gedeeld op de website.

verBetering Bovenschoolse samenwerkingwww.kennisrotonde.nl/snel/bovenschoolsesamenwerking

Indiener:

openbaar schoolbestuur stadsdeel amsterdam noord, Amsterdam

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 22

�4 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

interactief schoolBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/schoolbord

Indiener:

cBs De rank, Toldijk

www.derank-toldijk.nl

onderwijsambitie

“Wij willen een digitaal schoolbord op onze

school invoeren.”

vraagstuk

• Waar moet je aan denken bij de aanschaf

en implementatie van een interactief school-

bord?

• Wie heeft ervaring?

status vraagstuk

Aan de hand van deze vraag heeft Kennisnet Ict

op school de brochure digitale schoolborden

ontwikkeld. Inmiddels is er ook een KennisWiki

en een themapagina over dit onderwerp.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 7

De kernDoelen techniek en programmeerBaar legowww.kennisrotonde.nl/snel/lego

Indiener:

montessorischool waalsdorp, Den Haag

www.waalsdorp.nl

onderwijsambitie

“Onze ambitie is een koppeling te maken tussen

de kerndoelen techniek en programmeerbaar

materiaal van Lego.”

vraagstuk

• Kunnen we modules ontwikkelen waarmee we

Lego koppelen aan de kerndoelen van het vak

Techniek en kunnen we deze modules inzet-

ten bij de voorbereiding voor de First Lego

League?

• Kunnen we Lego meer en vaker inzetten in het

primaire proces van het techniekonderwijs?

status vraagstuk

Het project is nog in de kennisontwikkelings-

fase, maar er is al ondersteunende kennis op de

vraagstukpagina te vinden. De school rondt het

project medio 2008 af.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal Schoolbord

�5

�� alle po-vraagstukken in vogelvlucht

annelies veurmanadviseur educatieve software bij ICT-Delta (i.o.v. De Johannesschool)

“ Educatieve

cd’s zijn leuk,

maar niet

didactisch

verantwoord.”

“ Hoe krijgen

we kinderen

extra

gemotiveerd?”

��

categorie van papier naar Digitaal

Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?

“We willen een leersituatie bereiken, waarin we door middel van ict

een extra impuls kunnen geven aan de ontwikkeling van kinderen. Een

ambitie hierbij is om ict structureel en universeel te kunnen toepassen.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Onze vraag aan de Kennisrotonde was op welke manier we in de

kleuterbouw een meer gestructureerde en universele toepassing van ict

kunnen realiseren. Vooral de leervoorwaarden waren daarbij een aan-

dachtspunt. De Johannesschool werkt met Kaleidoscoop. Een extra eis met

betrekking tot de vraagstelling was kinderen met een taalachterstand te

kunnen stimuleren.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“De beginselen van de onderwijsmethode Kaleidoscoop ‘botsen’ met ict.

Dit omdat Kaleidoscoop niet specifiek aangeeft waar gebruik gemaakt

kan worden van ict. We hadden dus te maken met een dilemma: we wil-

den werken met Kaleidoscoop, maar in combinatie met de mogelijkheden

die ict biedt. Dat leverde een ingewikkeld, maar bovenal bijzonder

vraagstuk op omdat de meeste onderwijsmethoden prima met ict door

één deur kunnen.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Het formuleren van het antwoord op de brede vraag ‘hoe kunnen we ict

inzetten ten behoeve van goede taalstimulering?’ was het grootste pro-

bleem. Deze vraag was al vaker boven komen drijven bij scholen die wer-

ken met Kaleidoscoop, maar vooralsnog had niemand er een doeltreffend

antwoord op. We zochten meer dan het in gebruik nemen van educatieve

cd’s zoals je ze bij het eerste het beste warenhuis kunt kopen; deze zijn

leuk, maar didactisch minder verantwoord. Uiteindelijk kwamen we in

contact met de makers van de game Mijn naam is haas (www.mijnnaamis-

haas.nl). Bij dat spel ligt de nadruk op taalontwikkeling.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“Op de vraagstelling zelf kregen we weinig reacties. Die kwamen wel na

het testen van Mijn naam is haas. Zo vonden docenten het lastig dat de

geluidssterkte niet te regelen was. Maar ook kinderen reageerden: zij

bleken uitstekend uit de voeten te kunnen met het spel.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“We begonnen met een inventarisatie van de wensen en behoeftes van

de scholen. Duidelijk werd dat er een grote behoefte bestond aan een

goede applicatie waarin clusters van woorden op een juiste manier

worden aangeboden. Inmiddels hebben we in kaart gebracht waaraan

de software met betrekking tot de woordenschat qua inhoud en lay-out

moet voldoen. Het resultaat van dit alles is het eerder genoemde inter-

actieve spel Mijn naam is haas. Hierbij gaan kinderen met Haas op pad

en doen ze al spelenderwijs taalkennis op.”

“Wij wilden een didactisch verantwoord model ontwik-

kelen voor kinderen die worden onderwezen volgens

Kaleidoscoop. Dit didactische model voor peuter- en

kleutergroepen richt zich op de brede ontwikkeling, met

speciale aandacht voor de taalontwikkeling. Onze vraag

aan de Kennisrotonde resulteerde in een interactief spel

waarbij kinderen spelenderwijs taalkennis opdoen en

gestimuleerd worden taal te gebruiken.”

universeel geBruik ict in De kleuterBouwwww.kennisrotonde.nl/snel/kleuters

Indiener:

De johannesschool, Arnhem

www.de-johannesschool.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters:

Leonardo da Vincischool, Op de Zandtange,

Holendrechtschool, De Jonge Wereld,

Lucas Basisschool ’t Palet

�� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal

Digitaal schoolrapportwww.kennisrotonde.nl/snel/schoolrapport

Indiener:

cBs De schakel, Utrecht

www.cbs-de-schakel.nl

onderwijsambitie

“Wij willen graag een digitaal schoolrapport

invoeren.”

Digitale klassenmapwww.kennisrotonde.nl/snel/klassenmap

Indiener:

koningin emmaschool, Apeldoorn

www.emma.cms.sintact.nl

onderwijsambitie

“Wij willen de leerkrachten een digitale klas-

senmap laten gebruiken waarin alle informatie

over de desbetreffende groep is opgenomen.”

vraagstuk

Bestaan er van dit soort digitale klassen-

mappen?

vraagstuk

Hoe kunnen we een digitaal schoolrapport

invoeren?

status vraagstuk

Overzicht Digitale schoolrapporten:

www.kennisrotonde.nl/snel/schoolrapport

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

��

effect online leeromgeving in het sBowww.kennisrotonde.nl/snel/effect

Indiener:

stichting speciaal onderwijs tilburg, Tilburg

www.ssot.nu

onderwijsambitie

“Wij willen het onderwijs in onze scholen voor

speciaal onderwijs optimaal blijven aanpassen

aan de mogelijkheden die ict onze leerlingen

kan bieden. Wij willen ons daarbij met name

richten op het effect en rendement van een

webbased leeromgeving. Uitgangspunt hierbij

is dat de leerkrachten optimale omstandigheden

hebben om het rendement zo hoog mogelijk te

maken.”

vraagstuk

Welke opbrengsten zijn er te behalen door ict

(m.n. internet & digitale leermanagementsys-

temen) integraal op te nemen in de dagelijkse

leeractiviteiten van leerlingen in het SBO?

kinDeren kritische internetgeBruikerswww.kennisrotonde.nl/snel/internetgebruikers

Indiener:

oBs het ruimteschip, Hoogezand

www.hetruimteschip.nl

onderwijsambitie

“Leerlingen maken steeds meer gebruik van het

internet. In schoolse situaties en thuis. Wij wil-

len ons onderwijs zo inrichten dat onze leerlin-

gen kritische internetgebruikers worden.”

vraagstuk

• Hoe kunnen we het onderwijs zo inrichten

dat onze leerlingen kritische internetgebrui-

kers worden?

• Welke kennis en vaardigheden hebben de leer-

krachten en de leerlingen nodig om hier op

een verantwoorde manier mee om te gaan?

status vraagstuk

Expert Els Kuipers heeft veel informatie aange-

leverd over webwijsheid. Ook is er veel kennis

beschikbaar in de brochure webwijsheid en de

KennisWiki.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 11

Ga voor een brochure

en een kenniswiki van

dit vraagstuk naar

www.kennisrotonde.nl

�0 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal

gouDen eeuw virtueelwww.kennisrotonde.nl/snel/goudeneeuw

Indiener:

oBs west, Capelle a/d IJssel

www.obswest.nl

onderwijsambitie

“We willen het geschiedenisonderwijs met

behulp van gedigitaliseerde, interactieve

content op totaal andere wijze binnen het

huidige onderwijs inzetten en daarmee de

ontplooiingsmogelijkheden van de individuele

leerling vergroten.”

zelfstanDig leren met leeroBjectenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerobjecten

Indiener:

stichting tabijn, Heemskerk

www.tabijn.nl

onderwijsambitie

“Wij willen dat leerlingen in een interactieve

leeromgeving onderwijs op maat aangeboden

krijgen. Het is de bedoeling dat ze geheel

zelfstandig een vakonderdeel kunnen doorlopen

en dat de instructie dus onderdeel uitmaakt van

het digitaal aangeboden leerobject.”

vraagstuk

Op welke interactieve manier kun je een leerlijn

van leerobjecten aanbieden aan leerlingen

zodat zij zelfstandig kunnen leren?

vraagstuk

Is het mogelijk om een periode uit de ge-

schiedenis (bijvoorbeeld de Gouden Eeuw in

Amsterdam) voor de leerlingen (groep 7) tot

leven te laten komen door een virtuele om-

geving te creëren waar ze ‘doorheen kunnen

lopen’ en waar ze digitale opdrachten kunnen

doen binnen die virtuele werkelijkheid?

status vraagstuk

• PDF-verkenning naar het antwoord op het

vraagstuk.

• Presentatie expertmeeting.

status vraagstuk

De scholen zijn aan de slag gegaan en hebben

met eigen ontwikkelde leerobjecten ontdekt dat

het mogelijk is dat leerlingen zelfstandig leren.

Alle conclusies en leerobjecten zijn online te

vinden.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 28

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Zelfstandig leren met

leerobjecten

�1

�2 alle po-vraagstukken in vogelvlucht

harry stokhofict-coördinator (ambulant) i.o.v. Stichting Kans & Kleur

“ KennisWiki: een database vol handige info!”

�3

categorie visie

Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?

“Alle scholen in de stichting hebben samengewerkt met als doel een

goede ict-infrastructuur op te bouwen. De volgende stap die we willen

maken is dat ict bewust didactisch wordt ingezet. Wij willen onze scho-

len uitdagen om concreet beleid te maken. Zodat ict wordt geïntegreerd

in het onderwijs dat ze bieden. De basis van dit beleid is de eigen visie

van de school op het onderwijs. De leerkrachten bepalen of het een suc-

ces wordt. Wij willen daarom onze docenten betrekken bij het maken van

geïnspireerd en realistisch ict-beleid. Maar hoe doe je dat?”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Je merkte dat de ict-ontwikkelingen in het onderwijs nog summier

waren. Met als logisch gevolg dat er nog niet veel kennis voorhanden

was. Onduidelijk was ook op welke manier ict doeltreffend in het

onderwijs toegepast kon worden. Vandaar dat we ons richtten tot de

Kennisrotonde.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Het ging ons er met name om hoe ict-mogelijkheden concreet toe te

passen in het onderwijs. Kijk, dat er educatieve software en digitale

schoolborden zijn, is wel bekend. Maar hoe zetten we deze zo goed

mogelijk in? We zochten handvatten en concrete handelingen om zo goed

mogelijk te kunnen profiteren van ict op scholen. Dit alles moest een

onderdeel worden van ons nieuwe schoolplan 2007-2012.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“In eerste instantie viel ons op dat veel ken-

nis moeilijk te vinden is. Vragen van andere

scholen waren duidelijk en interessant, maar

de antwoorden waren niet zomaar te vinden.

Met de komst van de database KennisWiki is

deze situatie verbeterd. Hier staat doeltref-

fende informatie over ict in het onderwijs.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“De reacties kwamen vooral van de Kennisrotonde zelf. Zij kwamen met

een handzaam document waarin concrete plannen staan over hoe je sa-

men ict-beleid kunt maken op school: de Workshop Generator. Dat is een

zinvol instrument met tastbare stappen die je als school op ict-gebied

kunt zetten. De Workshop Generator is beschikbaar voor iedere school,

een aanrader!”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“De scholen zitten nog volop in het proces van hoe ict zo goed mogelijk

in de praktijk toe te passen. Maar ze zijn heel concreet bezig en daar

was het allemaal om te doen!”

“De Kennisrotonde is een grote bron van kennis, dát

is zeker. Vooral de Workshop Generator is een handig

instrument om ict-mogelijkheden zo concreet mogelijk in

het onderwijs toe te passen. De Workshop Generator is

toegepast en we hopen andere scholen snel te overtuigen

van het nut ervan.”

ict-BeleiDsplan www.kennisrotonde.nl/snel/beleidsplan

Indiener:

oBs De trinoom, Wijchen

www.trinoom.nl

Fase: kennis!

Aansluiters:

St. Jan Baptist, Roncalli, Smalle Weegbree,

De Buizerd Jenaplan, Samsam, De Paulusschool,

De Viersprong, De Antoniusschool,

De Paschalisschool, St. Jozef, Klim-Op, Heilig

Hart, De Bolster

“ Een bron

van kennis,

dát is de

Kennisrotonde!”

�4 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie visie

leerstijl Bij aanleren ict-vaarDigheDenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerstijl

Indiener:

federatie zeeland-west, Westkapelle

www.federatie-zeeland-west.nl

onderwijsambitie

“Wij willen leerlingen efficiënt gebruik laten

maken van ict-toepassingen in uitdagende open

opdrachten.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen leerlingen efficiënt gebruik

leren maken van ict-toepassingen?

2. Is er één leerstijl die bij het aanleren van

computervaardigheden aantoonbaar de

beste resultaten boekt?

operationaliseren en implementeren visie op ict Binnen al onze scholenwww.kennisrotonde.nl/snel/visie

Indiener:

stichting openbaar onderwijs westland, Naaldwijk

www.openbaaronderwijswestland.nl

onderwijsambitie

“Wij willen als schoolbestuur onze scholen on-

dersteunen bij het maken van een strategische

planning voor ict-projecten die past binnen de

overkoepelende visie.”

vraagstuk

Hoe kunnen wij scholen actief betrekken bij het

ontwikkelen van een strategische planning met

betrekking tot de implementatie van ict?

status vraagstuk

Momenteel schrijft de federatie een project-

plan waarin bovenstaande vragen worden

beantwoord.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 1

status vraagstuk

De scholen hebben gebruik gemaakt van de

Workshopgenerator.

�5

“Wat geeft het, of iemand knap is, als hij anderen zijn kennis niet kan bijbrengen?”

plato (427 v. Chr.-347 v. Chr.), Grieks filosoof.

invloeD iDentiteit op internetgeBruikwww.kennisrotonde.nl/snel/identiteit

Indiener:

vgpo haal, Leusden

www.haal.nl

onderwijsambitie

“Als christelijk bestuur hebben wij een duide-

lijke missie en visie die gebaseerd is op onze

identiteit. Ook voor wat internetgebruik door

kinderen betreft hebben wij duidelijke regels

en afspraken die hiermee in lijn zijn. Tegelijk

willen we kinderen zo min mogelijk remmen

hierin. We willen uitzoeken hoe andere scholen

met een uitgesproken identiteit met dit vraag-

stuk omgaan.”

vraagstuk

Hoe verhouden zich identiteit en internetge-

drag van kinderen?

nieuw leren m.B.v. ict in een nieuwe schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/nieuweschool

Indiener:

cBs De marsweijde, Hardenberg

www.cbsdemarsweijde.nl

onderwijsambitie

“Wij willen in onze nieuwe school optimaal

gebruik maken van ict, denk bijvoorbeeld aan

effectieve inzet van digitale schoolborden.”

vraagstuk

• Wat is het onderwijs van de toekomst en wat

is de rol van ict daarin?

• Zijn er speciale eisen voor de bouw van de

school?

• Hoe bereiden we een team voor op deze taak?

status vraagstuk

De school heeft zelf stap voor stap het proces

doorlopen en ervaringen op de website gezet.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 7

Ga voor een brochure

en een kenniswiki van

dit vraagstuk naar

www.kennisrotonde.nl

��

��

teamontwikkeling met Digitale leerlingscan 79

leerling als leraar83

wiskunDeonDerwijs op maat87

Digitale stagefeeDBack95

het effect van moBiel onDerwijs met multimeDia 101

Digitaal toetsen afnemen109

zieke kinDeren tòch op school 115

competenties leraren het nieuwe leren ict in De vakken loopBaan leerling in kaart

technieken van papier naar Digitaal visie

alle vo-vraagstukken in vogelvlucht “Wanneer gij een ding kent, te doen als een die het kent, en wanneer gij een ding

niet kent, te erkennen dat gij het niet kent – dat is Kennis.”

confucius (551 v. Chr.-479 v. Chr.), Chinees filosoof.

�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

corné luijkxBeleidsmedewerker kwaliteitszorg Twents Carmel College

“ Van belang is de dialoog aan te gaan.”

“ De Kennis-

rotonde doet

meer dan alleen

een zak geld

overhandigen.”Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Leerlingscan

��

categorie competenties leraren

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Wij beschouwen de realisatie van ict op de school niet als een doel op

zich; het is voor ons een middel om leerprocessen zo effectief, efficiënt,

boeiend en actueel te laten verlopen. Dat is dan ook meteen onze

ambitie.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Bij de Kennisrotonde legden we het verzoek neer om bij te dragen aan

de ontwikkeling van een zogenaamde feedbackscan. Deze is bedoeld

voor leerlingen, zodat zij hun mening kunnen geven over de wijze van

lesgeven door de docent in kwestie. Het moest een nuttig en bruikbaar

instrument worden waar andere scholen ook mee uit de voeten kunnen.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Je verzamelt met de feedbackscan allerlei data. Vergis je niet: we heb-

ben het over duizenden leerlingen die hun mening uiten over de manier

van lesgeven! Waar nog niet heel goed over nagedacht was, is hoe deze

enorme schat aan informatie structureel op te slaan in een database. Dat

viel pas op toen het project vorderde. De vraag was dus: wat mag wel

en wat niet? Want je hebt onder meer te maken met de Wet bescherming

persoonsgegevens. En je wilt de anonimiteit van de gebruikers natuurlijk

absoluut garanderen.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“We hebben vooralsnog geen echte problemen mogen ervaren, gelukkig

maar. De samenwerking met de Kennisrotonde is buitengewoon pret-

tig. Het is geen kwestie van alleen het overhandigen van een zak geld;

ze blijven betrokken en geïnteresseerd. En ze staan met raad en daad

terzijde mochten er vragen opdoemen.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“De ontwikkelde feedbackscan is door andere scholen positief ontvan-

gen. Meerdere scholen maken er al gebruik van. Het grote voordeel van

het instrument is dat hij ontwikkeld is voor docenten. Het management

hoeft er niet aan te pas te komen. De scan is bijzonder bruikbaar en

makkelijk door de docent zelf te gebruiken in de klassen waar hij of zij

de lessen verzorgt.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“De feedbackscan is ontwikkeld dankzij een bijdrage die we verkregen

door de Kennisrotonde. Technisch werkt het allemaal, maar we streven er-

naar de scan meer teamgericht in te zetten. Dat wil zeggen dat de docent

de resultaten aan zijn of haar collega’s kenbaar kan maken zodat ze met

elkaar de dialoog kunnen aangaan. Dat valt niet altijd mee, want je moet je

als docent echt laten zien. Hetzelfde gaat op voor de dialoog met de klas;

de resultaten van de scan met je leerlingen communiceren, dat is wat we

uiteindelijk willen bereiken. Want niet het instrument zelf is belangrijk,

maar wat de docent er in de schoolpraktijk effectief mee kan doen. Zodat

de docent bewuster wordt van hoe hij of zij overkomt op de leerlingen.”

“Zonder de Kennisrotonde was de ontwikkeling van de

zogeheten feedbackscan niet mogelijk geweest, dát is wel

duidelijk. Dit ict-instrument is bedoeld om erachter te

komen hoe leerlingen denken over de manier van lesgeven

door de docent in kwestie. De bedoeling is dat de docent

zich hiervan bewuster wordt, zich wellicht verwondert en

daarover de dialoog aangaat. Niet alleen met zijn of haar

leerlingen, maar ook met de collega’s. De docent moet

zichzelf dus blootgeven! De scan wordt al gebruikt en zowel

docenten als leerlingen zijn erg enthousiast.”

teamontwikkeling met Digitale leerlingscanwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingscan

Indiener:

twents carmel college, Oldenzaal

www.twentscarmelcollege.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters:

Meerdere, landelijk verspreid

�0 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren

samenwerkenD leren op afstanDwww.kennisrotonde.nl/snel/afstand

Indiener:

r.-k. scholengemeenschap st.-canisius, Almelo

www.canisius.nl

onderwijsambitie

“We willen in allerlei situaties structureel

samenwerken met scholen in binnen- en buiten-

land. Nu werken we vooral samen op leerling-

niveau. We merken dat nog niet alle docenten

de competenties bezitten om de projecten goed

te laten slagen. Doel is dat er een aantoonbare

en zichtbare meerwaarde ontstaat door inter-

nationaal samen te werken.”

leerlingen scholen lerarenwww.kennisrotonde.nl/snel/rolleerlingen

Indiener:

via melanchthon, Rotterdam

www.melanchthon.nl

onderwijsambitie

“Wij brengen leerlingen, medeleerlingen maar

ook tutoren graag ict-expertise bij!”

vraagstuk

Welke rol kunnen leerlingen spelen bij het

verspreiden van ict-expertise onder de andere

leerlingen en de tutoren?

vraagstuk

Hoe zorg je er met behulp van ict voor, dat

docenten en de docenten van scholen in het

buitenland deskundig zijn op het vlak van

structureel internationaal samenwerken op

verschillende gebieden?

status vraagstuk

In de praktijk bleek de kennis voor dit vraag-

stuk als vanzelf te ontstaan in de school.

Kennis = gewoon doen.

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 1

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Videoconferencing

�1

instrument voor leerlingfeeDBackwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingfeedback

Indiener:

twents carmel college, Oldenzaal

www.twentscarmelcollege.nl

onderwijsambitie

“De leerling zelf is een van de belangrijkste

bronnen van informatie over de kwaliteit van

het primaire proces waarover school en leraar

beschikken. Wij verwachten dat feedback

waardevolle aanknopingspunten biedt voor het

functioneren van het team, de locatie en/of de

totale instelling.”

vraagstuk

Op dit moment is in het publieke domein

nauwelijks een bruikbaar instrument voor

leerlingenfeedback beschikbaar. Is het mogelijk

zo’n tool (verder) te ontwikkelen?

collegiale viDeoconsultatiewww.kennisrotonde.nl/snel/videoconsultatie

Indiener:

stedelijk gymnasium nijmegen, Nijmegen

www.stedelijkgymnijmegen.nl

onderwijsambitie

“Wij willen een lerende organisatie zijn waar

docenten met elkaar werken aan hun profes-

sionele ontwikkeling.”

vraagstuk

• Hoe kun je méér doen met filmfragmenten

als evaluatiemiddel van bijvoorbeeld een

actieonderzoek naar de eigen praktijk?

• Wat kun je doen met een Plan-Do-Check-Act

Cyclus als evaluatiemiddel om de kwaliteit

van het onderwijs – niet alleen van het indi-

vidu maar ook van het team – te verbeteren

met behulp van ict?

• Hoe kun je de filmfragmenten categoriseren?

status vraagstuk

In samenwerking met de Stichting

Beroepskwaliteit Leraren is een feedback-

scan ontwikkeld die beschikbaar is voor het

Nederlandse onderwijsveld. Lees meer op de

bovengenoemde website.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

Met de reacties van de experts en de door

hun aangeleverde kennis, hebben de scholen

het vraagstuk beantwoord. Ga naar de boven-

staande website om in de kennis te delen.

�2 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

martin van zantenadjunct-directeur Hofstad Mavo

“ Leerlingen

en docenten

als gelijkwaarde

partners.”

�3

categorie het nieuwe leren

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Hofstad Mavo wil modern, afwisselend én uitdagend onderwijs aan-

bieden, met ict als doeltreffend hulpmiddel. Een voorwaarde hierbij is

dat ict niet alleen dient als gemak voor de docent. De toepassing van ict

moet met name aansluiten op de wensen van de leerling; hij of zij moet

erdoor gemotiveerd worden. Dát is wat we vooral willen bereiken.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“De vraag die we aan de Kennisrotonde stelden, was: hoe betrekken

we leerlingen actief bij het onderwijs zodat het leerrendement van

de leerling vergroot wordt? De ict-mogelijkheden spelen hierbij een

belangrijke rol. We willen met onze vraagstelling voorbij gaan aan de

traditionele manier van lesgeven waarbij de docent zijn of haar verhaal

vertelt en hoopt dat de leerling dat tot zich neemt. Wat ons betreft zijn

de leerling en de docent gelijkwaardig en kunnen ze van elkaar leren.

Full partners noemen we dit.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“De introductie van een nieuw vak bood een mooie gelegenheid om een

werkgroep van leerlingen en docenten te realiseren. Met elkaar brain-

stormden we een jaar lang over hoe we dit nieuwe vak het beste konden

aanbieden. Bijzonder leuk was het samenwerkingsproces tussen leerlin-

gen en docenten. Echt een aanrader!”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Door het enthousiasme van alle betrokkenen

ontstond de situatie dat je té veel wilt binnen

een té beperkte tijdspanne. Doordat je op

een gegeven moment zoveel ideeën opdoet

en hierdoor breed uitwaaiert, bestaat het

gevaar dat je het een en ander niet meer

in kaart kunt brengen. Belangrijk is dan om

met elkaar even terug te schakelen om het

geheel weer praktisch te maken. Het product

(opbouw van het nieuwe vak) moest namelijk

begin september 2007 uitvoerbaar zijn.”

Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?

“Binnen de school heerste aanvankelijk een sfeer van ‘eerst zien, dan

geloven’, maar inmiddels wordt de samenwerking tussen leerling en

docent op Hofstad Mavo serieus genomen. Van andere scholen zijn de

reacties ook bemoedigend. Natuurlijk vindt er intern en extern uitwis-

seling plaats van opgedane kennis en ervaring.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Het projectplan ligt nu bij de beoordelingscommissie die besluit of er

financieel ruimte voor gemaakt wordt. We hebben gesprekken gevoerd

met het Kohnstamm Instituut over hoe alles wetenschappelijk te onder-

bouwen. Dáár ligt de tweede uitdaging de komende tijd!”

“In samenwerking met de Kennisrotonde realiseerden we

een projectplan waarin we onderzoeken of de leerling deels

de rol van de docent kan overnemen. Bijvoorbeeld door de

leerling nieuwe lesstof te laten presenteren of oefenstof

te laten selecteren. Zo wordt de leerling actief ingezet in

plaats van passief. De reacties die we ontvingen, zowel

intern als extern, zijn bemoedigend. Momenteel kijken we

ernaar hoe we bepaalde zaken wetenschappelijk kunnen

onderbouwen.”

De leerling als leraarwww.kennisrotonde.nl/snel/leerling

Indiener:

hofstad mavo, Den Haag

www.hofstadcollege.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: Nog geen

“ Modern,

afwisselend

en uitdagend

onderwijs,

dát willen we!”

�4 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren

lvs vo Binnen een vernieuwingsschoolwww.kennisrotonde.nl/snel/lvs

Indiener:

via melanchthon, Rotterdam

www.melanchthon.nl

onderwijsambitie

“Wij willen het Digitaal LVS VO zo snel mogelijk

in gebruik nemen en laten ingroeien in de

hele school. Verder willen wij onze ervaringen

gebruiken binnen de ander Melanchthon vesti-

gingen en deze delen met andere vernieuwings-

scholen die een digitaal leerlingvolgsysteem

willen gebruiken.”

leerlingen sociaal vaarDiger met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/sociaalvaardiger

Indiener:

van der reeschool, Smilde

www.renn4.nl/-vanderreedeschool.htm

onderwijsambitie

“We willen leerlingen lesgeven aan de hand

van de theorie van het ‘dialogical self’, die er

vanuit gaat dat je meerdere sociale rollen kunt

aannemen en die verschillend kunt inzetten.

Ict kan helpen om de leerlingen eerst te laten

trainen in een ‘eigen’ wereld en niet meteen in

een groep (omdat ze daar soms problemen mee

hebben).”

vraagstuk

Hoe kan ict bijdragen aan het sociaal vaardiger

maken van leerlingen die taalarm zijn en een

sociaal-emotionele achterstand hebben?

vraagstuk

• Is het mogelijk om binnen een vernieuwings-

school zoals Melanchthon VIA het Digitaal LVS

VO te gebruiken?

• Zo ja, hoe kunnen we dit systeem implemen-

teren?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 8

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Virtuele

Leeromgevingen

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook het videoportret

Leerlingen sociaal

vaardiger met behulp

van ict

�5

intelligent planningsinstrumentwww.kennisrotonde.nl/snel/planningsinstrument

Indiener:

x11 school voor grafimedia, Utrecht

www.x11.nu

onderwijsambitie

“Om succesvol te zijn in deze maatschappij, zijn

onder andere zelfstandigheid, zelfverantwoor-

delijkheid, creativiteit en probleemoplossend

vermogen van groot belang. Het is onze taak

als onderwijsorganisatie om leerlingen daarin

te begeleiden. Wij willen dat met eigentijdse

middelen en mogelijkheden doen.”

vraagstuk

Is er een intelligent planningsinstrument dat

feedback geeft op de planning van leerlingen?

status vraagstuk

Met de reacties van de experts is het vraagstuk

voldoende beantwoord. Deze zijn te vinden op

de hierboven genoemde website.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

rola hulsBergenrector Aloysius College

“ Deelnemers

worden als

vanzelf

enthousiast.”

��

categorie ict in De vakken

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Wat wij willen bereiken, is juist dáár ict toe te passen waar het aan-

toonbaar gunstig is voor het leerrendement van de individuele leerling.

Dat wil zeggen dat ict een positief effect moet hebben op de tijd die een

leerling aan een activiteit besteedt en op het niveau van de leerling.

Overigens moet ict ook de motivatie van de leerling stimuleren en ten

goede komen.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“De vraagstelling aan de Kennisrotonde was hoe we zoveel mogelijk

partijen bij elkaar konden krijgen die, door toepassing van ict, een

hoger rendement in het wiskundeonderwijs nastreven. We deden zelf het

voorstel om het Freudenthal Instituut uit Utrecht erbij te betrekken. In

navolging van dit instituut meldden zich, naast Digitaal Leren Den Haag

en enkele belangstellenden uit het bedrijfsleven, nog een aantal andere

belangstellende scholen aan. Vervolgens hebben we een conferentie

georganiseerd en werd het startsein voor het project gegeven.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Opvallend was dat, hoe graag je het project ook wilt uitvoeren, je als

deelnemende school wel aan veel technische randvoorwaarden moet vol-

doen. Niet elke school beschikt over de juiste technische infrastructuur.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Het bleek een hele opgave om zowel op beleidsmatig als op uitvoerend

niveau de juiste mensen te bereiken. We moesten niet alleen de be-

voegde personen binnen het management van de school benaderen om

draagvlak te creëren, ook moesten we in contact treden met de docenten

over de uitvoering van het project. Dit was niet altijd even makkelijk.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“De Kennisrotonde zorgde ervoor dat het

project in de nieuwsbrief VO-Flits van de

belangenvereniging VO-Raad werd gepubli-

ceerd. Als gevolg hiervan meldden andere

scholen zich aan. Ook kwamen er reacties van

uitgevers waarvan enkele hebben aangegeven

graag te willen deelnemen aan een vervolg-

project. Maar alleen als er door de overheid

geld in wordt gestoken.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“De eerste resultaten van het project zijn succesvol te noemen; de moti-

vatie van de leerlingen is aantoonbaar omhoog gegaan. De verwachting

is dat het leerrendement volgt. We hebben een systeem ontwikkeld om

de voortgang van elke individuele leerling te meten. Zowel wat betreft

zijn of haar niveau als zijn of haar individuele leertempo, afgezet tegen

dat van zijn medeleerlingen. Hierbij hebben we veel profijt gehad van

ervaringen uit het bedrijfsleven.”

“Mede door de Kennisrotonde zijn andere partijen die

dezelfde interesse op ict-gebied hebben als wij, bij elkaar

gebracht. Zonder de Kennisrotonde hadden we dat nooit

zo snel bereikt. Het resultaat zijn modules die als onder-

steuning toegepast kunnen worden bij de meest gebruikte

lesmethoden in het wiskundelokaal. Concreter kan niet!”

wiskunDeonDerwijs op maat www.kennisrotonde.nl/snel/wiskundeonderwijs

Indiener:

aloysius college, Den Haag

www.aloysius.nl

Fase: kennis!

Aansluiters: Nog geen

“ De motivatie

van de leerling

ging

aantoonbaar

omhoog!”

�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

interactief afstanDsonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/interactief

Indiener:

scholengroep spinoza en Dalton voorburg, Den Haag

www.scholengroepspinoza.nl

onderwijsambitie

“Wij streven ernaar gelijktijdig les te kunnen

geven aan leerlingen op meerdere locaties met

inzet van slechts één docent en breedbandige

ict-toepassingen op scholen die met een glas-

vezelnetwerk verbonden zijn. Het gaat daarbij

vooral om vakken waarvoor te weinig leerlin-

gen per school zijn om dat vak aan te kunnen

bieden, zoals Spaans en Wiskunde D.”

spreken en luisteren in mvtwww.kennisrotonde.nl/snel/mvt

Indiener:

minkema college, Woerden

www.minkema.nl

onderwijsambitie

“Wij willen de moderne vreemde taallessen

vernieuwen en verbeteren; hierbij zien we ict

als een middel dat meerwaarde kan bieden,

voor differentiatie, voor het uitbreiden van de

oefenmogelijkheden voor leerlingen en voor

het creëren van situaties die communicatief

gebruik van de vreemde taal bevorderen.”

vraagstuk

• Hoe kunnen we de oefenmogelijkheden

voor spreek- en luistervaardigheid met ict

uitbreiden tot een krachtige leeromgeving?

• Hoe kunnen we de (zoveel mogelijk geïndi-

vidualiseerde) feedbackmogelijkheden van

de docent vergroten, zodat leerlingen hun

spreek- en luistervaardigheid in de vreemde

taal verbeteren?

vraagstuk

Hoe kunnen we met behulp van breedbandige

toepassingen zoals videoconferencing en web-

conferencing en met inzet van een elektronische

leeromgeving gelijktijdig lessen Wiskunde D

geven op meerdere locaties?

status vraagstuk

De experts hebben veel kennis opgeleverd en

het vraagstuk wordt als gemakeld beschouwd.

Ga voor de kennis naar de bovenstaande

website.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 1

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

��

informatievaarDigheDen in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/informatievaardigheden

Indiener:

Barlaeus gymnasium, Amsterdam

www.barlaeus.nl

onderwijsambitie

“Wij willen informatievaardigheden zodanig

integreren in het curriculum, dat onze leerlin-

gen later de kennis, vaardigheden en menta-

liteit hebben om zich gemakkelijk en betekenis-

vol te bewegen in een van media doordrenkte

samenleving.*”

* Uit een advies van de Raad voor Cultuur,

mei 2005.

vraagstuk

Welke methodes zijn er om informatievaardig-

heden (of Media Educatie of Mediawijsheid)

zodanig te integreren in het curriculum dat er

een schoolbrede leerlijn ontstaat?

(europees) Burgerschap en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/burgerschap

Indiener:

visser ’t hooft lyceum, Leiden

www.vhl.nl

onderwijsambitie

“Wij willen graag Soft Skills en het Burgerschap

integreren in ons onderwijs.”

vraagstuk

Hoe zijn de Soft Skills (onder andere communi-

catie) en het (Europees) Burgerschap in ons

onderwijs van de onderbouw te integreren,

optimaal gebruik makend van ict in een digitale

methode?

status vraagstuk

De school heeft een expertmeeting georgani-

seerd. De bevindingen van deze ontmoeting

zijn als kennis terug te vinden op de bovenge-

noemde website.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 1

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Ga voor een brochure

en een kenniswiki van

dit vraagstuk naar

www.kennisrotonde.nl

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de videopodcast

# 41 Schoolbezoek

American International

School of Rotterdam

�0 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

Digitale experimenteeromgeving voor leerlingen

onderwijsambitie

“Computers spelen bij modern experimenteren

een belangrijke rol. Data-acquisitie, verwerking

en rapportage. De beschikbare middelen lopen

ver achter op de huidige technologie. De techno-

logische ontwikkelingen gaan snel. Wij willen

deze middelen voor de leerlingen ontsluiten en

wel op hun niveau. De beoogde doelgroep omvat

leerlingen van 12 tot 18 jaar. De uitstraling van

het project is landelijk.”

virtuele praktijklokalenwww.kennisrotonde.nl/snel/praktijklokalen

Indiener:

hofstad mavo, Den Haag

www.hofstadcollege.nl

onderwijsambitie

“Wij willen in de bovenbouw van het vmbo in-

vulling geven aan de Gemengde Leerweg sector

Economie (Handel en administratie) en Zorg &

Welzijn.”

vraagstuk

Hoe kan onze school invulling geven aan de

Gemengde Leerweg in beide sectoren (beroeps-

gerichte vakken) zonder dat we praktijklokalen

hebben, door slim gebruik te maken van ict?

vraagstuk

Hoe breng je leerlingen in contact met adequate

(ict-)methoden om het examen natuurkunde te

halen in het licht van de huidige ontwikkelingen

(nieuwe natuurkunde)?

status vraagstuk

Er is door de indienende school een expert-

meeting georganiseerd. De bevindingen hiervan

zijn opgenomen in een verslag dat terug te

vinden is via de bovenstaande website.

www.kennisrotonde.nl/snel/experimenteren

Indiener:

maerlant lyceum, Den Haag

www.maerlant-lyceum.nl

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

Experts hebben kennis aangeleverd. Kijk hier-

voor op de bovenstaande website.

Ga naar

www.kennisrotonde.nl

voor de brochure

Wat weten we over …

computersimulaties

in het VO?

Beluister op

www.kennisrotonde.nl

ook de podcast # 28

Computersimulaties

in het VO

�1

intelligente feeDBack Bij wiskunDewww.kennisrotonde.nl/snel/feedback

Indiener:

st. michaël college, Zaandam

www.stmichaelcollege.nl

onderwijsambitie

“Wij willen een Elektronische Leer Omgeving

(ELO) combineren met een Computer Algebra

Systeem (CAS) om intelligente feedback mogelijk

te maken op basis van open source en open

standaarden.”

vraagstuk

Hoe combineer je een Elektronische Leer

Omgeving (ELO) met een Computer Algebra

Systeem (CAS) om intelligente feedback mogelijk

te maken op basis van open source en open

standaarden?

slim leren ontleDen met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/ontleden

Indiener:

visser ’t hooft lyceum, Leiden

www.vhl.nl

onderwijsambitie

“Wij willen binnen de vernieuwde basisvor-

ming bepaalde delen van het curriculum binnen

vakoverstijgende, samenhangende leer- of

aandachtsgebieden aanbieden. Hierbij willen

we onder andere gebruikmaken van expert-uren

en keuze-werkuren. De andere kerndoelen (50

procent) zullen als basisvaardigheid moeten

worden aangeleerd en geoefend, bijvoorbeeld

ontleden.”

vraagstuk

Bestaan er ontleedprogramma’s die slim

gebruikmaken van leerpaden die op individuele

basis kunnen worden doorlopen?

status vraagstuk

Dit vraagstuk was al een lopend (Senter)project

waarbij onder andere het Freudenthal

Instituut betrokken is. Het heeft daarom bij de

Kennisrotonde geen kennisontwikkelingstraject

doorlopen. De school kon gebruik maken van de

gevonden kennis bij de experts.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

De door de experts aangeleverde kennis bleek

voldoende te zijn om dit vraagstuk op te lossen.

Zij hebben links naar programmatuur of work-

shops genoemd in hun reacties. Kijk hiervoor

op de bovenstaande website.

�2 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken

eDucatieve portal voor BeroepsonDerwijs/BeDrijven

onderwijsambitie

“Wij willen een portal inrichten zodat het

beroepsonderwijs en het bedrijfsleven kunnen

communiceren en kennismaken.”

aarDrijkskunDe van Down unDerwww.kennisrotonde.nl/snel/downunder

Indiener:

chr. college De populier, Den Haag

www.depopulier.nl

onderwijsambitie

“Wij kunnen onze ambitie in vier doelstellingen

formuleren. We willen:

• leerlingen duidelijk maken dat de wereld

groter is dan hun eigen leefomgeving;

• leerlingen informeren over vreemde culturen;

• het gebruik van ict in het onderwijs stimu-

leren;

• zorgen voor promotie van het vak aardrijks-

kunde.”

vraagstuk

Hoe kunnen we het gebruik van ict (digitale

lesmodules op een website en GPS) het zelfstan-

dig leren van leerlingen stimuleren?

vraagstuk

Hoe breng je een betere relatie tot stand tussen

het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven, met

name op het gebied van competenties die de

markt vraagt?

status vraagstuk

Experts leverden kennis aan. Zie hiervoor

de bovenstaande website.

www.kennisrotonde.nl/snel/portal

Indiener:

esloo onderwijsgroep, Voorburg

www.esloo.nl

status vraagstuk

Na de reis down under van de leerkracht

Aardrijkskunde heeft de school een website

gevuld met foto’s en verhalen, heeft zij in een

document conclusies getrokken als antwoord

op het vraagstuk en zijn in de eindevaluatie

de antwoorden op de vragen uit het project

vastgelegd.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

�3

DiDactisch geBruik van De weBcam Bij taalonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/webcam

Indiener:

DigiDac, Rotterdam

www.digidac.nl

onderwijsambitie

“De webcam wordt op scholen soms al gebruikt,

met name bij internationaliseringsprojecten

maar de kwaliteit van de opdrachten en de be-

oordeling van proces en product zijn niet altijd

goed mogelijk. We willen het mogelijk maken om

de webcam te gebruiken als een uniek hulpmid-

del bij de verwerving van vreemde talen en de

docent daarvoor een duidelijk handvat bieden.”

vraagstuk

Op welke wijze kun je de webcam didactisch

gebruiken voor taalverwerving, met name bij de

moderne vreemde talen?

status vraagstuk

Het document Using the webcam in foreign

language education in secondary education,

beschrijft hoe de webcam wordt gebruikt in het

vreemdetalenonderwijs en beantwoordt vragen

omtrent dit onderwerp. Ga voor de kennis naar

de bovenstaande website.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 2

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Videoconferencing

�4 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

marielle BlijBoomDirecteur vmbo Oostvaarders College

“ Onderwijs moet aansluiten bij de echte wereld!”

�5

categorie loopBaan leerling in kaart

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Onze school heeft een aantal doelen op het gebied van ict. Of het nu

gaat om het digitale portfolio van leerlingen en de digitalisering van

eindexamens of het werken met laptops, camera’s, Hyves en Youtube: het

spreekt de leerling allemaal ontzettend aan. Wij willen meegaan in hun

belevingswereld om zo het onderwijs eigentijds en boeiend te houden.”

Met welke vraag klopte u aan bij Kennisrotonde?

“Bedrijven en onderwijsinstellingen zijn momenteel veel tijd kwijt met

het geven van feedback op de prestaties van stagiairs. Bedrijven krijgen

soms meerdere begeleiders over de vloer en gesprekken kosten sowieso

veel tijd. Wij willen dat anders organiseren, met behulp van gestandaar-

diseerde digitale vragen die stagebegeleiders online kunnen invullen.

Dat kost niet alleen minder tijd, maar levert bovendien onderzoeks-

resultaten op over de prestaties van leerlingen. Daarnaast kun je ook

middelen zoals webcams inzetten voor persoonlijk contact.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“In tegenstelling tot wat in onderwijsland vaak gedacht wordt, reageren

bedrijven heel positief. Hun enthousiasme is hartverwarmend! In de bran-

ches zorg en welzijn en het MKB willen de mensen graag samenwerken,

evenals grote automatiseerders en ketens zoals Albert Heijn. Zij zien, net

als wij, de vele voordelen van het geven van digitale stagefeedback.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Overal hoor je dat er een goede aansluiting moet zijn tussen vmbo

en mbo. Onze eerste vraag aan de Kennisrotonde was zodoende geba-

seerd op samenwerking tussen vmbo-scholen en een aantal ROC’s. De

Kennisrotonde bleek zich helaas alleen te richten op primair en voort-

gezet onderwijs, dus onze eerste aanvraag werd afgekeurd. We hebben

nu een nieuwe subsidieaanvraag ingediend. Het is goed gekomen, maar

het was toch even een teleurstelling.”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“Typerend voor de reactie van andere scholen

is dat ze het bijvoorbeeld erg futuristisch

vinden om via een webcam te communiceren.

Ik hoor vaak: “Leuk idee, maar wel heel

innovatief.” Ik denk dan dat er tussen de

onderwijswereld en ‘echte’ wereld nog een

kloof te dichten is!”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Ondanks het feit dat de subsidieaanvraag nog maar net rond is, is

onze klankbordgroep bijzonder actief. Al voordat de subsidie rond was,

benaderden we nieuwe bedrijven. We wachtten niet af! Nu kunnen we

goed voorbereid aan de slag. Alle partijen, inclusief de bedrijven die

in de klankbordgroep zitten, staan te popelen om van start te gaan.”

“De subsidieaanvraag is net rond en we zijn begonnen

met het benaderen van stagebedrijven. We krijgen echt

veel positieve respons op onze plannen om het geven van

stagefeedback door begeleiders in bedrijven en onderwijs

op digitale wijze te laten plaatsvinden.”

Digitale stagefeeDBackwww.kennisrotonde.nl/snel/stagefeedback

Indiener:

oostvaarders college, Almere

www.ovc.nl

“ Bedrijven

zijn veel

enthousiaster

dan je zou

denken.”

Fase: kennis zoeken

Aansluiters:

Het Baken, Buitenhout College

�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart

reuzenstap 2www.kennisrotonde.nl/snel/reuzenstap

Indiener:

rsg goeree overflakkee, Middelharnis

www.rgomiddelharnis.nl

onderwijsambitie

“We willen een breder aanbod bewerkstelligen

van vakspecifieke content en overleg over door-

lopende leerlijnen en schoolkeuze met het PO.”

vraagstuk

Hoe krijgen we meer interactie tussen PO en VO

en op welke manier kunnen we een portfolio

integreren in de website?

DoorlopenDe leerlijn po-vo voor mvt met een Digitaal portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/leerlijn

Indiener:

visser ’t hooft lyceum, Leiden

www.vhl.nl

onderwijsambitie

“Wij willen weten of de samenwerking op

het gebied van ict en doorlopende leerlijnen

Moderne Vreemde Talen kan worden uitgebreid

in de vorm van digitale Samenwerking PO-VO

MVT.”

vraagstuk

• Wat voor soort content over moderne

vreemde talen kan het VO aanbieden aan PO?

• Hoe pakken wij dit aan?

status vraagstuk

De school ging na een positief oordeel van de

jury in oktober 2007 van start met het project.

In het najaar van 2008 zal het kennis opleveren

over de mogelijkheden waarmee de overstap

van PO naar VO beter vorm kan krijgen.

status vraagstuk

Het vraagstuk vertoonde grote overeenkomsten

met een andere vraag op de Kennisrotonde.

Daarom is in overleg afgesproken om dit vraag-

stuk samen te voegen met het vraagstuk ‘PO-VO

samenwerking’. Zie ook blz. 97.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

��

portfolio voor het praktijkonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/portfoliopraktijkonderwijs

Indiener:

landelijk werkverband praktijkonderwijs, Sint-Oedenrode

www.praktijkonderwijs.nl

onderwijsambitie

“We willen een digitaal portfolio beschikbaar

maken voor praktijkonderwijs via de site

www.praktijkonderwijs.nl. Persoonlijke ont-

wikkelpannen (IOP’s) kunnen hiermee gereali-

seerd worden.”

vraagstuk

Kunnen we vanuit het praktijkonderwijs het

digitaal portfolio anders vormgeven, zodanig

dat deze past bij de ontwikkelingen van de

specifieke doelgroep?

po-vo samenwerking (reuzenstap 1)www.kennisrotonde.nl/snel/povo

Indiener:

rsg goeree overflakkee, Middelharnis

www.rgomiddelharnis.nl

onderwijsambitie

“Wij streven naar Digitale Samenwerking PV-VO

op het eiland Goeree Overflakkee.”

vraagstuk

1. Hoe kunnen we de belangstelling voor de

overstap PO-VO stimuleren?

2. Hoe kunnen we een doorlopende leerlijn

PO-VO realiseren?

3. Hoe maken we een gefundeerde keuze voor

het niveau op het VO mogelijk?

status vraagstuk

Het project is inmiddels afgerond. De website

www.reuzenstap.nl is hiervan het resultaat.

Via deze site wordt inmiddels veel informatie

aangeboden voor leerlingen van het primair

onderwijs. Het concept wordt in Reuzenstap 2

beschreven, uitgebreid, èn beschikbaar gesteld

aan heel Nederland.

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 3

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: 3

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Digitaal portfolio

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

PO-VO samenwerking

Reuzenstap

�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart

koppeling schoolaDministratiepakkettenwww.kennisrotonde.nl/snel/schooladministratie

Indiener:

sos-scholen, landelijk

onderwijsambitie

“Wij zijn benieuwd hoe anderen het LVS hebben

gekozen, opgezet en ingevoerd.”

vraagstuk

• Welke informatie verzamelen andere scholen

met betrekking tot het LVS?

• Hoe ordenen zij de gegevens?

• Hoe benut de school het LVS zo goed

mogelijk?

status vraagstuk

Kennisnet Ict op school en het LVS Rotterdam

stelden kennis beschikbaar waarmee de vraag

beantwoord werd. Ervaringen delen met LVS

en de koppelingen bleek zeer waardevol. Er

zijn diverse initiatieven om de koppeling

makkelijker te maken. Conclusie is dat er grote

behoefte is aan standaarden, waardoor uitwis-

seling van gegevens binnen de school (tussen

diverse pakketten) en tussen scholen onderling

(bij overstap/doorstroming) eenvoudig mogelijk

wordt. Ga naar de bovenstaande website voor

meer informatie.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 3

��

100 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

henk van zeijtsprogrammamanager Creative Learning Lab Waag Society, en projectpartner en

woordvoerder namens de Montessori Scholengemeenschap

“ Meer dan alleen kennis tot je nemen.”

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

101

categorie technieken

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Op ict-gebied willen we bereiken dat leerlingen samenwerken. Ze moeten

actief bezig zijn. Vaak zie je dat leerlingen passief achter de pc zitten en

alleen kennis tot zich nemen. Dat willen we niet. Ze moeten creatief aan

de gang met ict, bijvoorbeeld door films te maken of te fotograferen.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Onze vraag aan de Kennisrotonde was hoe we het effect konden meten

van het gebruik van ict en mobiele telefoontechniek in de les. Dit in

het kader van het project Frequentie 1550. Hierbij communiceerde een

groepje leerlingen in het klaslokaal achter de pc met leerlingen die met

mobiele telefoons in de Amsterdamse binnenstad liepen. Hun doel was

kennis te vergaren over de geschiedenis van Amsterdam. Een stadsspel

dat voor de leerlingen motiverend werkte en waarbij we het effect op het

leerrendement van de leerling wilden aantonen.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“De uitdaging was om het effect te meten tussen twee verschillende

vormen van lesgeven. Namelijk: de klassikale vorm van lesgeven en de

spelvorm die zich buiten de school afspeelt. Hierbij spelen veel factoren

een rol. Gelukkig werkten we met zeer ervaren onderzoekers van de

universiteiten van Amsterdam en Utrecht.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“We liepen tegen twee obstakels aan, die overigens uiteindelijk geen

echte problemen opleverden. Ten eerste moest de technische omgeving

met het oog op het project volledig stabiel zijn. Je kunt nóg zoveel willen

bereiken, maar als de techniek niet in orde is, kom je nergens. Ten tweede

was het soms lastig het onderzoek zo in te passen zodat het reguliere

lesgeven er geen hinder van ondervond. Betrokken partijen moesten

behoorlijk flexibel zijn!”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“We kregen veel reacties op het onderzoek,

mede omdat het zo ontzettend tot de verbeel-

ding spreekt en heel eigentijds is. Er worden

met regelmaat presentaties over het project

gegeven en ook dan tonen toehoorders veel

belangstelling.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Het onderzoek is inmiddels afgerond. We hebben tien groepen in het

klaslokaal en tien groepen buiten op straat met elkaar vergeleken. De

wetenschappelijk onderbouwde publicaties worden binnenkort gepre-

senteerd.”

“Wij wilden het effect meten van een leersituatie waarbij

mobiele telefoons gebruikt worden. Dat project is met

succes afgerond. De resultaten zijn bekend. En wetenschap-

pelijk onderbouwd!”

het effect van moBiel onDerwijs met multimeDia www.kennisrotonde.nl/snel/mobielonderwijs

Indiener:

montessori scholengemeenschap amsterdam, Amsterdam

www.msa.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters:

Open Scholengemeenschap Bijlmer

“ Een ingewikkelde

klus die tot

een goed einde

is gebracht!”

102 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

(locatie)gevoelig onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/locatiegevoelig

Indiener:

open schoolgemeenschap Bijlmer, Amsterdam

www.openschoolgemeenschapbijlmer.nl

onderwijsambitie

“Locatiegevoelige technologie is sterk in

opmars. Vanuit de markt worden Location

Based Sevices ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld

aan TomTom en Google Maps/Earth. Daarnaast

wordt veel nagedacht over de mogelijkheden

van gaming en mobieltjes in het onderwijs.

Hiermee komt een geheel nieuw instrumen-

tarium voor onderwijs beschikbaar, waarmee

de directe, fysieke omgeving van de leerling als

inspiratiebron kan worden gebruikt. De ambitie

is om eigentijds, aantrekkelijk en motiverend

onderwijs te realiseren waarbij de directe,

fysieke omgeving dient als vertrekpunt voor het

leren.”

perfect DraaienD netwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/netwerk

Indiener:

chr. lyceum veenendaal, Veenendaal

www.clv.nl

onderwijsambitie

“Het Chr. Lyceum Veenendaal werkt met

Windows Terminal Service (WTS) i.c.m.

Powerfuse. We willen de beperkingen van WTS

die wij ervaren opheffen en werkende COMPEX-

examens, multimedia maar ook videoconferen-

cing mogelijk te maken.”

vraagstuk

• Wat zijn ervaringen van andere scholen met

betrekking tot bovenstaande problemen?

• Hoe zijn deze problemen op te lossen?

• Is er nog wel toekomst voor de combinatie

WTS (samen met Powerfuse) en een educatief

netwerk?

vraagstuk

Hoe geef je goed onderwijs vorm met behulp

van dit nieuwe instrumentarium vanuit ver-

schillende leerinhouden?

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

status vraagstuk

Op het Marianum (www.marianum.nl) is een

groot deel van de problemen die op het CLV

spelen al eerder opgelost. Binnenkort gaat een

consultant aan de slag met de problemen die op

het Marianum al zijn opgelost.

103

zicht op kosten van ictwww.kennisrotonde.nl/snel/tco

Indiener:

scholengemeenschap winkler prins, Veendam

www.winklerprins.nl

onderwijsambitie

“Om goed onderwijs te kunnen geven met ict is

het belangrijk dat het netwerk en de hardware

goed beheerd kunnen worden. Ook is het van

belang om duidelijk te krijgen wat de totale

kosten zijn (Total Cost of Ownership, TCO). Ook

in verband met mogelijke toekomstige uitbrei-

ding van het aantal computers. Tenslotte willen

we waar mogelijk verbeterpunten doorvoeren

om tot een optimaal beheer te kunnen komen

van de ict op onze scholen.”

vraagstuk

• Op welke wijze is de Total Cost of Ownership

van ict uit te rekenen voor een VO-school?

• Kunnen we een betrouwbaar, schoolspecifiek

rekenmodel maken om het aantal beheerders

en de extra kosten te bepalen bij uitbreiding

van het aantal computers?

• Kunnen we dit koppelen aan mogelijke verbe-

terpunten?

hoogwaarDig onDerwijs op afstanDwww.kennisrotonde.nl/snel/hoogwaardigonderwijs

Indiener:

csg Bogerman, Sneek

www.bogerman.nl

onderwijsambitie

“We werken al met een ELO en willen komend

jaar met visuele technieken het onderwijs op

afstand kunnen ondersteunen. De docenten

van de ‘kleine’ vakken (Fries, Frans, Duits,

Latijn/Grieks, Kcv en Filosofie) nemen komend

schooljaar deel aan een leertraject waarin we

onderzoeken welke didactische aanpassingen

nodig zijn om optimaal van de mogelijke

technieken gebruik te maken. De uitersten zijn

dure videoconferencing enerzijds en werken

met goedkope webcams anderzijds.”

vraagstuk

Welke vorm van computer mediated commu-

nication is het meest effectief bij, nader te

bepalen, leeractiviteiten op afstand?

status vraagstuk

Met de geleverde kennis door de experts is de

vraag beantwoord en zijn er vele namen en

instituten genoemd die op de hoogte zijn van

de ontwikkelingen en het gebruik van videocon-

ferencing en webconferencing. Kijk hiervoor op

de website.

status vraagstuk

Naast de geleverde kennis door de experts laat

de school een professioneel TCO-onderzoek

uitvoeren, dat eind 2007 wordt afgerond. Ga

voor meer informatie naar de bovenstaande

website.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 5

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

Zicht op kosten ict

104 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

persoonlijke multimeDiaspeler in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/multimediaspeler

Indiener:

via melanchthon, Rotterdam

www.melanchthon.nl

onderwijsambitie

“Wij willen onderzoek verrichten naar een

verantwoorde inzet van iPods (of vergelijkbare

apparaten) voor educatieve doeleinden.”

moBiele computer voor scholierenwww.kennisrotonde.nl/snel/mobielecomputer

Indiener:

Digitaal leren, Den Haag

www.digitaal-leren.nl

onderwijsambitie

“Wij willen het gebruik van ict in het onderwijs

veel meer toegankelijk maken, zodat de organi-

satie van het onderwijs zich daadwerkelijk kan

gaan aanpassen. Zijn er voldoende scholen die

de komende jaren willen dat alle leerlingen de

beschikking hebben over een laptop? Indien er

voldoende vraag is, kunnen we als combinatie

van scholen de markt gaan benaderen met de

vraag een laptop samen te stellen of te produ-

ceren die voldoet aan de eisen die wij er aan

stellen.”

vraagstuk

• Is het mogelijk om geïndividualiseerd, meer

zelfstandig onderwijs te krijgen door het ge-

bruik van een persoonlijke multimediaspeler?

• Welke didactische werkvormen en toepassin-

gen lenen zich hiervoor?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: 1

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

vraagstuk

• Wat zijn de eisen waaraan een laptop/mo-

biele computer moet voldoen om hem opti-

maal bruikbaar te maken voor het onderwijs?

• Is het mogelijk om een breed gedragen

eisenpakket te formuleren om daarmee naar

producenten te gaan?Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Podcast

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook het videoportret

Persoonlijke

multimediaspeler

in het onderwijs

105

poDcast in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/podcast

Indiener:

open schoolgemeenschap Bijlmer, Amsterdam

www.openschoolgemeenschapbijlmer.nl

onderwijsambitie

“Wij zien graag dat leerlingen eigen materiaal

produceren en daarmee op hetzelfde moment

kennis construeren. Dus de leerling is proces-

matig bezig, ontwikkelt daarbij competenties

en heeft een inhoudelijke opdracht waarbij

er kennis over het onderwerp van de podcast

ontwikkeld wordt.”

vraagstuk

• Hoe beoordeel je een podcast, wat komt erbij

kijken om een podcast te produceren en te

publiceren?

• Motiveert podcasting de leerling tot betere

leerresultaten?

DiDactisch geBruik van een moBiele weBcam voor onDerzoekenD lerenwww.kennisrotonde.nl/snel/mobielewebcam

Indiener:

vlaardingse openbare scholengemeenschap, Vlaardingen

www.vosvlaardingen.nl

onderwijsambitie

“Stel je voor: enkele teams van leerlingen on-

derzoeken gelijktijdig op verschillende plaatsen

een verschijnsel (maatschappelijk, historisch,

biologisch, (sociaal)geografisch, sociologisch,

kunstzinnig of kunsthistorisch, etc.) en het

‘thuisteam’ kan het onderzoek sturen en con-

clusies trekken. Misschien is het wel mogelijk

om de teams in andere landen dat onderzoek te

laten doen zodat je een grootschalig onderzoek

kan verrichten.”

vraagstuk

Hoe kan de webcam mobiel gebruikt worden

voor onderzoekend onderwijs?

status vraagstuk

Met de gevonden kennis door de experts is de

vraag beantwoord. De techniek is inmiddels

voorhanden via beeldbellen.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geenBekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Podcast

10� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken

sms-speurtocht Door De zaanstreekwww.kennisrotonde.nl/snel/sms

Indiener:

pascal college, Zaandam

www.pascalcollege.nl

onderwijsambitie

“Omdat kennis over hoe mensen (vroeger en nu)

leven in de eigen omgeving, bijdraagt aan het

aanleren van sociale competenties, willen we

voorafgaand en tijdens de Wereldreis 2006 een

sms-speurtocht in De Zaanstreek uitzetten.”

vraagstuk

Kan het middel sms werken om leerlingen te

motiveren om een culturele speurtocht te doen

door de Zaanstreek en om leerlingen kennis te

laten verwerven over de eigen omgeving?

status vraagstuk

• Er is een handleiding gemaakt om zelf een

sms-speurtocht te kunnen organiseren.

• Ook is in de evaluatie van het project naar

voren gekomen of de speurtocht met sms’en

heeft gewerkt. Positief was dat lastige klas-

sen met plezier hebben deelgenomen aan de

speurtocht. Maar deze moet wel in de jaar-

planning van de school worden opgenomen.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

10�

10� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

lieneke jongelingrector Northgo College en voorzitter stuurgroep Elektronisch Leerdossier (ELD)

“ Ict voor

iedereen:

van conciërge

tot rector.”

10�

categorie van papier naar Digitaal

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“Onze ambitie op het gebied van integratie van ict in de bedrijfsproces-

sen en de onderwijsprocessen is gerealiseerd: de integratie van ict in de

leerprocessen is op onze school een feit. Dat betekent niet dat we op onze

lauweren kunnen rusten; de voortgang van de ontwikkeling moet constant

in de gaten worden gehouden en zo nodig bijgestuurd. Je bent er in feite

altijd mee bezig, dat is dan ook de ambitie van onze school.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“We nemen toetsen en testen al digitaal af. Onze vraagstelling had vooral

betrekking op de eisen die dit op organisatorisch en technisch gebied met

zich meebrengt. Bijvoorbeeld: welke mogelijkheden zijn er om toetsen

beschikbaar te stellen, te gebruiken en te beoordelen? Maar ook: welke

eisen bestaan er op het gebied van wet- en regelgeving? De vraagstelling

betreft dus de gehele procesvorming rondom het digitaal toetsen.”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“Niet zozeer bijzonder, maar wel heel belangrijk vinden we dat er kennis

gedeeld wordt. Het is niet alleen een kwestie van informatie halen, je moet

ook informatie brengen. Het is van belang collega-scholen goed te informe-

ren, om kennis te delen. Dat is immers in het voordeel van de leerling.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“Voordat we ons tot de Kennisrotonde wendden, kwamen we tijdens onze

zoektocht naar informatie vooral gegevens tegen die niet waren toege-

spitst op onze ambitie op ict-gebied. Met andere woorden: informatie

die niet per definitie uitwisselbaar was. Hier konden we niets mee. Onze

vraagstelling vereiste een hoge mate van deskundigheid. De Kennisrotonde

heeft ons verder geholpen.”

Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?

“Onze school is vrij ver met het toepassen

van ict-ontwikkelingen in de praktijk. Er zijn

voldoende scholen die belangstelling tonen,

maar omdat de vraagstelling verstrekkende ge-

volgen kan hebben voor de schoolorganisatie,

stoppen ze er vooralsnog niet te veel energie

in. Ze volgen vanuit de buitenkring wel het

proces van de opbrengsten en uitkomsten van

het project.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“We bevinden ons middenin het proces om ict een structureel onderdeel

van onze school te laten zijn, ook bij het toetsen. We kijken naar wat er

mogelijk is en wat niet. De vraagstelling leverde een aantal projecten

op, zoals een stappenplan waarmee docenten aan de slag kunnen. En nu

belanden we bij de vraag om een tool te laten ontwikkelen waarbinnen

processen, bijvoorbeeld beveiliging, toekenning en vrijgeven van toet-

sen die met verschillende toetsmakers gemaakt zijn, geserveerd kunnen

worden aan de leerling.”

“De bijdrage die we van de Kennisrotonde toegekend

kregen, is heel goed besteed. Met het geld is het project

Digitaal toetsen en examineren vormgegeven en zijn

we hard aan de slag om de projectdoelstellingen te ver-

wezenlijken.”

Digitaal toetsen afnemen www.kennisrotonde.nl/snel/examineren

Indiener:

northgo college, Noordwijk

www.northgo-college.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Zwijsen College Veghel, Christelijk Lyceum

Veenendaal, Montessori Lyceum Amsterdam,

Jac.P.Thijsse College, Martinus College,

Zuyderzee College.

“ Kennis

beschikbaar

stellen aan

anderen is

belangrijk.”

Aansluiters:

Wartburg College, Krimpenerwaardcollege,

Stedelijk Dalton Lyceum, Ommelander College,

Stedelijk College Eindhoven, VMBO

De Krijtenburg, Jac. P. Thijsse College,

110 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal

werken met DigiBorDenwww.kennisrotonde.nl/snel/werkendigiborden

Indiener:

DigiDac, Rotterdam

www.digidac.nl

onderwijsambitie

“We willen het rendement op het leren van de

leerling vergroten en weten of deze middelen

de beweging van ‘onderwijzen’ naar ‘leren’

ondersteunen of eerder de nadruk leggen op

‘onderwijzen’.”

vraagstuk

• Zijn er werkwijzen om dit hulpmiddel in

het voortgezet onderwijs in te zetten en de

leerlingen te stimuleren tot leren of zijn er

methodes waarbij de leerlingen dit hulpmid-

del gebruiken om te leren?

• Zijn er specifieke situaties in het voortge-

zet onderwijs waar dit nieuwe hulpmiddel

nieuwe, onvermoede kansen biedt?

Digitaal lesmateriaalwww.kennisrotonde.nl/snel/lesmateriaal

Indiener:

r.-k. scholengemeenschap st.-canisius, Almelo

www.canisius.nl

onderwijsambitie

“Met drie scholen willen we digitaal lesmate-

riaal ontwikkelen. Vervolgens wordt het

materiaal met behulp van een tool voorzien van

metadata, zodat het vindbaar is en herbruik-

baar voor de andere scholen in het samenwer-

kingsverband.”

vraagstuk

• Op welke manier kunnen we samenwerking

tussen de scholen bij het maken van digitale

lessen organiseren?

• Hoe zorgen we voor een goed ingerichte

database om alle lessen in op te slaan zodat

ze goed vindbaar zijn?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: 26

• Op welke wijze kan het hulpmiddel ook

direct in dienst van het lerende zelf worden

gesteld?

111

Digitaal Dyslexie instrumentwww.kennisrotonde.nl/snel/dyslexie

Indiener:

samenwerkingsverband wsns katwijk, rijnsburg en valkenburg, Katwijk

www.onderwijs-duinenbollenstreek.nl

onderwijsambitie

“We willen dat het voor de scholen mogelijk

wordt om lees- en spellingproblemen of

dyslexie vroegtijdig te signaleren. Daarnaast

vinden wij het belangrijk dat de voortgang

van de begeleiding en de resultaten op de

verschillende meetmomenten uit de Protocollen

Leesproblemen en Dyslexie vastgelegd kunnen

worden. Zo bevorderen we de afstemming tus-

sen onderwijs en zorg.”

vraagstuk

• Is het mogelijk een instrument te ontwik-

kelen waarmee scholen de ontwikkeling van

leerlingen op het gebied van lezen en spellen

goed in kaart kunnen brengen?

• Kunnen we zo de afstemming tussen onder-

wijs en zorg bevorderen en zorgen dat een

doorgaande lijn gewaarborgd wordt bij de

overgang van PO naar VO?

thuis leren voor autistische kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/autistischeleerling

Indiener:

lieven de keyschool / prof. Dr. gunningschool, Haarlem

www.lievendekeyschool.nl

onderwijsambitie

“Wij willen leerlingen die moeite hebben met

werken in een klas/groep graag de mogelijkheid

bieden om thuis onderwijs te volgen.”

vraagstuk

• Is het mogelijk om e-learning in te zetten

voor autistische leerlingen die niet of nau-

welijks naar school gaan?

• Waar moet dat aan voldoen?

• Hoe organiseren we dat?

status vraagstuk

Het vraagstuk is gemakeld door de school

te koppelen aan een andere school (de J.C.

Pleysierschool te Den Haag). Deze school stelt

zich ten doel onderwijs en begeleiding te

bieden aan leerlingen met gedragsstoornissen

en/of psychiatrische stoornissen in de leeftijd

van 12 tot 20 jaar. Twee jaar geleden is de

school gestart met het ontwikkelen van een digi-

tale leeromgeving speciaal voor (autistische)

kinderen die niet naar school kunnen.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

112 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal

verBeelDing van lastige leerinhouDenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerinhouden

Indiener:

DigiDac, Rotterdam

www.digidac.nl

onderwijsambitie

“We willen lastige stukken stof inzichtelijker

presenteren door het gebruik van animaties,

applets, videobeelden, etc.”

vraagstuk

• Hoe maak je lastige leerinhouden duidelijker

met behulp van beelden (animaties, applets,

videobeelden)?

• Wat is er al beschikbaar en wat is de didac-

tische kwaliteit daarvan?

een elektronisch werkBoek?www.kennisrotonde.nl/snel/werkboek

Indiener:

DigiDac, Rotterdam

www.digidac.nl

onderwijsambitie

“We willen de stapels dikke en dure werkboeken

die je na één jaar – soms halfleeg – weggooit,

verminderen. Deze willen we vervangen door

beter en interactiever oefenmateriaal.”

vraagstuk

• Hoe maak je een elektronische versie van een

werkboek?

• Aan welke eisen moet dat voldoen?

• Wat vraagt dat van de scholen?

• Hoe doorbreken we de cirkel van wachtende

uitgevers en wachtende scholen?

status vraagstuk

Het vraagstuk is gemakeld door de school in

contact te brengen met de mensen van Edurep

(de educatieve contentketen). Zie ook

http://edurep.kennisnet.nl.

status vraagstuk

Bij dit vraagstuk is er met een expertmeeting

kennis georganiseerd. De experts inventari-

seerden welke (on)mogelijkheden er zijn om een

elektronisch werkboek vorm te geven.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: geen

113

laptops in De klaswww.kennisrotonde.nl/snel/laptops

Indiener:

zuyderzee college, Emmeloord

www.zuyderzeecollege.nl

onderwijsambitie

“Onze leerlingen hebben niet langer een

boekentas, maar een laptop. Bijna de gehele on-

derwijscontent wordt elektronisch aangeleverd.

Wij willen dat de leerlingen de laptop de hele

dag kunnen gebruiken.”

vraagstuk

• Hoe zorg je voor een voldoende lange

werking van de laptops gedurende de dag,

zonder een grote investering (vele tonnen)

te doen in het aanpassen van het elektrici-

teitsnetwerk op school?

• Zijn er andere batterijen, of alternatieve

oplaadsystemen beschikbaar?

status vraagstuk

Inmiddels is er kennis verzameld over dit

vraagstuk. Er zijn grofweg drie oplossingen:

nieuw type batterijen, andere stroomvoor-

zieningen, of een alternatief type computer

(geen normale laptop). Op de vraagstukpagina

is een document te downloaden waarin meer

gedetailleerde informatie te vinden is.

Fase: kennis! – gemakeld

Aansluiters: 1

Bekijk op

www.kenniswiki.nl

ook de Kenniswiki

Mobiel leren

114 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht

peter van Der BorDirecteur De Piramide

“ De kennis vloog ons om de oren!”

115

categorie visie

Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?

“De Piramide ambieert een onderwijsmethode met behulp van ict waar-

bij langdurig zieke leerlingen thuis kwalitatief goed onderwijs kunnen

krijgen. Een methode die relatief goedkoop, technisch laagdrempelig,

mobiel én breed toepasbaar moet zijn. Sommige leerlingen hebben

bovendien een lichamelijke beperking, dus ook hier moet rekening mee

worden gehouden.”

Tegen welke problemen liep u aan?

“De situatie was dat langdurig zieke kinderen thuis les kregen van een

freelance leerkracht. Dat is kostbaar en uit sociaal-emotioneel oogpunt

is dat voor kinderen niet de meest ideale oplossing. We luidden de

alarmklok omdat het aantal leerlingen met hele complexe ziekten en

handicaps toenam. Om ervoor te zorgen dat deze kinderen niet tussen

wal en schip vielen, moesten er nieuwe wegen ingeslagen worden op het

gebied van lesgeven.”

Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?

“Het was eigenlijk meer een kreet: help ons! Onze school heeft te maken

met een groeiend aantal leerlingen dat langdurig thuiszit vanwege een

ziekte of lichamelijke beperking. Ict biedt mogelijkheden deze kinde-

ren kwalitatief goed onderwijs te bieden, maar welke zijn het meest

doeltreffend? Een ander vraagstuk betrof de nieuwe lessituatie die

ontstaat wanneer je bij leerlingen thuis ict toepast. Het vraagt iets van

de klasgenoten, en ook van leerkrachten wordt een hele andere manier

van lesgeven verwacht. Hoe kun je ze daarop optimaal voorbereiden?”

Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?

“We waren vooral verbaasd over het feit dat

er zoveel praktische kennis voorhanden was.

In eerste instantie bleek deze moeilijk te

vinden, maar toen de vraag eenmaal bij de

Kennisrotonde lag, vloog de kennis ons om

de oren!”

Kreeg u reacties op uw vraagstelling?

“Vanuit de Kennisrotonde wel, de ondersteuning hiervan is goed. Er

kwamen geen reacties van andere scholen, maar het betrof dan ook een

specifiek probleem dat op onze school speelde.”

Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?

“Er loopt een pilot waarbij steeds zes langdurig zieke leerlingen thuis

gebruikmaken van een laptop met webcam. Dit zijn niet altijd dezelfde

leerlingen, vandaar onze eis dat de technologie mobiel en technisch

laagdrempelig moest zijn. Ook ontwikkelen we met het oog op onze er-

varingen een stappenplan waarmee andere scholen aan de gang kunnen.

Hier ontvangen we een bijdrage voor.”

“Dankzij de Kennisrotonde zijn we er bewust van gewor-

den hoeveel kennis er op ict-gebied voor het onderwijs

voorhanden is. Dat heeft geleid tot een concrete oplossing

met betrekking tot onze vraagstelling: het breed toepassen

van laptops voorzien van een webcam. Momenteel werken

we aan een stappenplan dat een hulpmiddel kan zijn voor

andere belangstellende scholen.”

zieke kinDeren tòch op schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/ziek

Indiener:

(v)so De piramide, Den Haag

www.reczhm.nl

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: Nog geen

“ Goede

ondersteuning

van de

Kennisrotonde.”

11� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie visie

ziezonwww.kennisrotonde.nl/snel/ziezon

Indiener:

ziezon, Landelijk Netwerk Ziek zijn en Onderwijs, Utrecht

www.ziezon.nl

onderwijsambitie

“We willen het onderwijsleerproces van de

langdurig of chronisch zieke leerling die niet

in staat is het onderwijs op school te volgen

interactief continueren. Het is onze ambitie

om door structurele inzet van ict hieraan een

bijdrage te realiseren, zoniet het probleem op

te lossen.”

vraagstuk

Waarom worden reeds ontwikkelde en technisch

beproefde ict-middelen niet structureel ingezet

door de scholen bij het onderwijs aan lang-

durig en chronisch zieke leerlingen?

innoweB vmBowww.kennisrotonde.nl/snel/innoweb

Indiener:

maarten van rossem school, Arnhem

www.maartenvanrossem.nl

onderwijsambitie

“Met behulp van ict willen we een scala van

leermiddelen inzetten bij verschillende

methodes en/of vakken en hierover kennis

delen. Doelstelling is om een landelijk web van

kennis te genereren waardoor de scholen van

elkaar kunnen leren: InnoWEB vmbo.”

vraagstuk

Is de kennis die op school X wordt opgedaan

succesvol over te dragen naar school Y?

Fase: kennis zoeken

Aansluiters: geen

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

Bekijk op

www.kennisrotonde.nl

ook de screencast

InnoWEB vmbo

11�

ict op een justitieschoolwww.kennisrotonde.nl/snel/justitieschool

Indiener:

vso De sprong, Zeist

www.desprong.nl

onderwijsambitie

“Wij willen ict in de school, het onderwijs en

de lessen implementeren.”

vraagstuk

Hoe kan ik ict op een voor de school zo voor-

delig mogelijke wijze inpassen in het onderwijs

op een justitieschool?

status vraagstuk

Gezien de complexiteit en de hoeveelheid

vragen achter dit vraagstuk, pakt de school dit

vraagstuk op in samenwerking met de sector

VO van Kennisnet Ict op school.

Fase: kennis ontwikkelen

Aansluiters: geen

lerenD netwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/lerendnetwerk

Indiener:

sos-scholen, landelijk

onderwijsambitie

“Naar aanleiding van de conferentie ‘Slimme

software voor Ondernemende Scholen (SOS)’,

ontstond de wens bij een zestal scholen om

de eigen visie ten aanzien van processen

binnen de schoolorganisatie te verbinden

met de mogelijkheden van ict.”

vraagstuk

Op welke manier kunnen we een lerend netwerk

opzetten van innovatieve scholen die zich in

eerste instantie bezighouden met het slim

gebruik van software.

status vraagstuk

Rapportage inventarisatie onder SOS-scholen.

Fase: kennis! – ontwikkeld

Aansluiters: geen

“Verbeeldingskracht zonder voldoende kennis, heeft vleugels maar geen voeten.”

joseph joubert (1754-1824), Frans schrijver.

11�

11�

en nu aan De slag “Eén ding zal de computer nooit kunnen: van de apen afstammen.”

hugo Brandt corstius (Piet Grijs 1935), Nederlands auteur.

wat weten we over DekennisrotonDe?Vele malen ontwikkelde de Kennisrotonde brochures rondom centrale

thema’s met titels als: Wat weten we over … taal? … rekenen? … klas-

senmanagement? … gaming? Maar wat weten we eigenlijk over de

Kennisrotonde zelf?

In opdracht van Kennisnet Ict op school heeft het bureau Oberon

tweemaal een meting uitgevoerd onder de scholen, kennisaanbieders

en andere gebruikers van de Kennisrotonde. Vaak bleken deze onderzoe-

ken naast de vele positieve resultaten ook ideeën voor de verbetering

van de werkwijze van de Kennisrotonde op te leveren. Iets waarmee

het team Kennisrotonde vervolgens aan de slag ging om het proces te

optimaliseren.

Enkele conclusies uit de monitor:

• Complexe vernieuwingen, zoals het bevorderen van het gebruik van

ict in het onderwijs, vragen allereerst om een schooleigen aanpak.

Daarom zijn de resultaten per school verschillend.

• Deelnemende scholen zijn overwegend positief over de Kennisrotonde.

De ontwikkelde kennis is voor de indieners van vraagstukken prak-

tisch bruikbaar en draagt bij aan de verbetering en vernieuwing van

het onderwijs. De indieners waarvan het vraagstuk is afgerond (met

bestaande of ontwikkelde kennis), zijn tevreden over het resultaat.

Vooral de deskundigheid en persoonlijke aanpak van de procesad-

viseurs spreekt scholen aan.

• De aanpak en producten van de Kennisrotonde voorzien in de be-

hoeften van het veld. Weinig scholen kunnen complexe vernieuwingen

zelfstandig, zonder ondersteuning van buiten realiseren omdat er een

tekort is aan professionaliteit op verschillende deelgebieden, zowel

inhoudelijk als procesmatig. De aanpak van de Kennisrotonde voorziet

voor een deel in deze behoefte.

• De Kennisrotonde bevordert de kennisuitwisseling tussen scholen,

zowel met behulp van ict als door het organiseren van bijeenkomsten.

• De Kennisrotonde wordt breed gewaardeerd, bijna alle ondervraagden

vinden het een goede plek om bestaande kennis te delen en nieuwe

kennis te ontwikkelen.

• De Kennisrotonde heeft een stimulerende rol, tegelijk betekent dit dat

succes afhankelijk is van de inzet van verschillende betrokkenen.

• Veel indieners denken dat de Kennisrotonde bijdraagt aan de verbete-

ring en vernieuwing van het onderwijs.

• Bijna alle ondervraagde indieners van en aansluiters bij vraagstukken

zouden in de toekomst van de Kennisrotonde gebruik maken, of zijn

daar al mee bezig.

Wat heeft ruim 2,5 jaar Kennisrotonde nu eigenlijk opge-

leverd? Aan kennis? Aan ervaring? Wat zijn de leerpunten?

Vragen waar we aan het eind van het project voor staan.

Kennisnet Ict op school wil doorgaan met het model van

de Kennisrotonde: kennisvragers en aanbieders van kennis

bij elkaar brengen. Niet meer als apart programma, maar

als basis voor de gehele organisatie. Ook daarom is het

belangrijk om te weten: wat werkt wel en wat niet? Wat

moeten we behouden? En wat kan anders?

120 en nu aan De slag

Uiteraard kwamen er ook aandachtspunten naar voren uit de Oberon

monitor, zoals de bekendheid bij de onderwijsgevenden, meer aandacht

voor ‘kennis verspreiden’ en de praktijkgerichtheid van gemakelde

kennis.

facts & figuresEnkele andere tastbare resultaten van de Kennisrotonde:

• Dankzij de Kennisrotonde is veel kennis ontwikkeld en verspreid.

Vaak deden de scholen dit zelf, door bijeenkomsten te organiseren

of een weblog bij te houden. Maar ook de procesadviseurs van de

Kennisrotonde organiseerden workshops rondom vraagstukken,

kenniskroegen, kennisdeelbijeenkomsten en publiceerden brochures,

audio- en videopodcasts en artikelen.

• Op www.KennisWiki.nl staan artikelen met gebundelde informatie

vanuit de vraagstukken. Zo zijn er artikelen met als thema: Digitaal

schoolbord, Web 2.0, Podcasting, Webkwesties, Portfolio, Webwijsheid

en Klassenmanagement. Dit kennisnetwerk blijft beschikbaar en staat

open voor anderen om kennis aan te vullen of toe te voegen.

• Vanaf 2006 werd elk seizoen een bepaald thema ‘in de schijnwerper’

gezet. Dit waren vaak thema’s waarover veel vraagstukken waren

ingediend, of waar veel aansluiters bij waren. De thema’s waren:

- Klassenmanagement

- Loopbaan van de leerling

- Leerlingen verschillen

- Internationalisering

- Ontdekkingsreis door de school

• Er zijn circa vijftig kennisontwikkelingsprojecten gestart of al

afgerond.

• Er zijn circa 450 scholen direct actief op de Kennisrotonde via het

indienen van een vraagstuk of via aansluiting bij een vraagstuk.

Daarnaast participeren circa 1500 scholen indirect bij vraagstukken

en projecten via samenwerkingsverbanden of overkoepelende school-

besturen.

• Er zijn op het ogenblik circa 160 vraagstukken op de rotonde (in

behandeling, of al afgehandeld).

• Ruim 50 procent van de vraagstukken wordt opgelost door bestaande

kennis (makelen).

samen lerenEen van de belangrijkste uitgangspunten van de Kennisrotonde was dat

beschikbare kennis over onderwijsvernieuwing en ict beter gebruikt

kan worden in de praktijk. De Kennisrotonde wilde ervoor waken het

zoveelste projectenbureau te worden, dat scholen aanzet tot het ontwik-

kelen van steeds meer nieuwe kennis. Wij wilden vooral beschikbare

kennis ontsluiten. Kennis in de hoofden van docenten die dagelijks met

ict werken, kennis van onderzoekers op hogescholen en universiteiten.

En kennis bij allerlei organisaties in en rond het onderwijs, zoals

ict-samenwerkingsverbanden, schoolbegeleidingsdiensten en landelijke

pedagogische centra. Dat is gelukt: van alle ingediende vraagstukken op

de rotonde kon ongeveer de helft worden opgelost met bestaande kennis.

Voor een school is het woud aan informatie over onderwijsvernieuwing

en ict bijna ondoordringbaar. Belangrijk leerpunt na deze drie jaar

Kennisrotonde is dat het zeer goed mogelijk blijkt om scholen van elkaar

te laten leren en hen zelf de vertaling te laten maken van de theorie

naar de eigen praktijk, als zij hierin goed ondersteund worden. Binnen

projecten van de Kennisrotonde bleken scholen van elkaar te leren. Iets

dat hoop geeft voor de toekomst: hiermee is een onuitputtelijke ken-

nisbron aangeboord!

Ook bleken netwerken van experts zeer goed in staat de scholen een

stap verder te helpen. Deze experts vertaalden beschikbare wetenschap-

pelijke studies en hielpen scholen inzicht te krijgen in het toepassen

van theoretische kennis in de praktijk. Voor, door en vooral ook met de

scholen werd praktische kennis beschikbaar gemaakt.

Inmiddels is veel kennis beschikbaar, maar er wordt door scholen

ook nog steeds kennis ontwikkeld binnen lopende projecten. Via de

Kennisrotonde is een bron ontstaan waaruit scholen nog jaren kunnen

... Via de Kennisrotonde is een bron

ontstaan waaruit scholen nog jaren

kunnen putten.

121

putten. Naast beschikbare kennis uit vraagstukken, brochures en de

KennisWiki, is ook de werkwijze succesvol gebleken. Deze werkwijze is

ook in te zetten voor andere manieren van kennisontwikkeling en ken-

nisverspreiding, breder dan alleen het onderwerp innovatie met ict.

Dat de kennis die door experts en scholen werd ontwikkeld breder

bruikbaar is, bleek al tijdens het project van de Kennisrotonde. In vele

situaties werden projecten als voorbeeld gebruikt voor andere groe-

pen scholen. Zo bleek het vraagstuk Klassenmanagement een inspiratie

voor andere groepen scholen om de werkwijze (vraagscholen leren van

weetscholen door bij elkaar te kijken) ook in te voeren. Dit maakt het

bereik van de kennis van de Kennisrotonde nog vele malen groter: een

haast oneindig netwerk.

Met het einde van de Kennisrotonde komt er geen einde aan de aan-

pak van de Kennisrotonde. Het geleerde blijft behouden. De stichting

Kennisnet Ict op school zal zich blijvend richten op de vragen van de

scholen en op het creëren van netwerken om een goede kenniscirculatie

te bevorderen. Enkele voorbeelden zijn de ambassadeursnetwerken,

de communities van leraren en het project Samen deskundiger.

De opBrengsten van De kennisrotonDeMet de Kennisrotonde heeft Kennisnet Ict op school geprobeerd een

bijdrage te leveren aan het oplossen van twee weerbarstige (onder-

wijs)vraagstukken: de kennisparadox en de mythe van ict.

De kennisparadox

Deze paradox heeft betrekking op het dichten van de kloof tussen het

produceren van kennis en het productief maken van kennis. De aanpak

van de Kennisrotonde laat zien dat de leraar geen passieve consument

is van kennis, maar een ondernemende professional die graag de ruimte

krijgt om – in samenwerking met collega’s – zijn of haar eigen werk te

verbeteren. De Kennisrotonde is een krachtige werkwijze voor profes-

sionalisering en kwaliteitsverbetering van het onderwijs. De werkwijze

van de Kennisrotonde is niet alleen betekenisvol voor ict, maar bevat

ook bruikbare ingrediënten voor professionalisering en kwaliteitsver-

betering van het onderwijs in het algemeen. Dat is voor ons allen een

uitdaging voor de toekomst.

De mythe van ict

De Kennisrotonde draagt bij aan inzichten over ict-toepassingen

die in de praktijk meer of minder goed werken. De projecten van de

Kennisrotonde hebben met elkaar gemeen dat ze gebruik maken van

ict als oplossing voor een onderwijsvraagstuk. De resultaten van die

projecten laten zien dat ict de kwaliteit van onderwijs kan verbeteren.

Maar er zijn naast kansen ook bedreigingen. Het is belangrijk scholen te

ondersteunen bij het optimaliseren van die kansen en het minimaliseren

van bedreigingen. Die kennis en expertise kunnen en mogen wij niet

verwachten van elke individuele school.

In het bundelen en verspreiden van deze kennis ligt de meerwaarde en

legitimatie van een organisatie als Kennisnet Ict op school.

“I am still learning.”

michelangelo (1475 -1564), Italiaans kunstschilder, beeldhouwer, architect en dichter.

... De Kennisrotonde is een

krachtige werkwijze voor

professionalisering en

kwaliteitsverbetering van

het onderwijs.

122

DankwoorD

Kennisnet Ict op school spreekt graag haar dank uit aan allen die hebben

bijgedragen aan het succes van de Kennisrotonde:

Betrokken scholen

Onze dank gaat uit naar alle scholen, samenwerkingsverbanden en

personen die vraagstukken hebben ingediend, zich hebben aangesloten

bij de vraagstukken en kennis hebben gebracht, gehaald en gedeeld op

de Kennisrotonde. Daarnaast speciale dank aan alle scholen en personen

die hebben meegewerkt aan de (video)portretten, screencasts en de

podcasts.

programmaraad & jury

experts

auteurs van de brochures

ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap

team kennisrotonde, kennisnet ict op school

123

trefwoorDenregister

aaardrijkskunde 92

achterstanden 32

adaptief onderwijs 62

afstandsonderwijs 88, 103

atelierwerk 50

autistische kinderen 111

Bbegaafde leerlingen 33

begeleiding 53

beleidsplan 73

burgerschap 89

cCanada 60

CMS 23

collegiale videoconsultantie 81

competenties 23, 48

Ddifferentiëren 51

digitaal dyslexie instrument 111

digitaal lesmateriaal 110

digitaal schoolrapport 68

digitaal toetsen 109

digitale klassenmap 68

digitale leerlingscan 79

digitale prentenboeken 43

digitale

schoolborden 58, 59, 62, 110

digitaliseren

handelingsplannen 52

doorlopend portfolio 49

doorlopende leerlijn 96

down under 92

dyslexie 111

e, feducatieve portal 92

edugame 32

effectief samenwerkend leren 25

elektronisch werkboek 112

ELO 23

ergonomisch 57

examens 109

experimenteeromgeving 90

feedback 81, 91, 95

ggamend leren 41

gaming 33

GlasWerk 40

Google Earth 60

Gouden Eeuw 70

hhandicap 48

HistoryClip 40

Homo Zappiens 30

i, jict-beleidsplan 73

ict-vaardigheden 74

identiteit 75

implementatie ict 24

implementeren 74

individueel 34

informatievaardigheden 89

innovatieve leerkracht 24

InnoWEB 116

instrument voor leerling

feedback 81

intelligentie 51

interactief 64, 88

internationalisering 60

invoering portfolio 34

justitieschool 117

kkerndoelen 64

klassenmanagement 25

klassenmap 68

klassikaal 34

kleuterbouw 67

knutselen 41

kosten ict 103

kritische internetgebruikers 69

llaptop 113

lastige leerinhouden 112

leerling = leraar 83

leerlingen 33, 80, 84, 90

leerlingmonitor 31

leerlingscan 79

leerlingvolgsysteem 31

leerlijn 96

leerlijnplanner 44

leerobjecten 21, 70

leeromgeving 69

Lego 64

leraren 80

leren onderzoeken 27

locatiegevoelig onderwijs 102

loopbaan 53

luisteren 88

124 trefwoorDenregister

mmeervoudige intelligentie 32

mobiel onderwijs 101

mobiele computer 104

moderne vreemde talen 93

multimediaal portfolio 22

multimediaspeler 104

nnative English 37

netwerk 57, 102, 117

‘nieuwe leren’ 35, 75

oonderwijsachterstanden 32

onderzoeken 27, 105

online leeromgeving 69

online talent ontwikkelen 28

ontleden 91

ontwikkelingsgericht

onderwijs 29

opera 28

operationaliseren 74

organisatie ict-innovatie 22

ouders 39

overgang PO-VO 96, 97

p, QPDA 62

planningsinstrument 85

podcast 105

portal 92

portfolio 22, 34, 49, 96, 97

PO-VO 96, 97

praktijklokalen 90

praktijkonderwijs 97

prentenboeken 43

rregie 29

rekenen 50

rekenonderwijs 44

Reuzenstap 96, 97

ssamenwerkend leren 80

samenwerking 56, 63

schooladministratiepakketten 98

schoolborden 59, 64

schooloverstijgend

samenwerken 61

schoolrapport 68

sms 106

sociaal vaardig 75

software 57, 58

spreken 88

speurtocht 106

stagefeedback 95

t, utaalonderwijs, moderne

vreemde talen 93

talent 28

TCO, Total Cost of Ownership 103

teamontwikkeling 79

tekenen 41

tekstverwerken 42

ThinClients 63

thuisleren 111

time out, try out 47

toetsen 109

typen 61

vVeenlab 59

vernieuwingsschool 84

videoconsultatie 81

videoportfolio 49

virtuele aanwezigheid 115

virtuele praktijklokalen 90

visie 74

vmbo 116

vreemde talen 93

wWeb 2.0 55

webcam 93, 105

webkwesties 31, 43

webwijsheid 69

wereldoriëntatie 40, 42

werkboek 112

Wiki’s 30

wiskunde 87, 91

woordenschat 56

x, y, zzaakvakonderwijs 53

zelfevaluatie 52

zelfstandig leren 48, 70

zieke kinderen 115

Ziezon 116

zorgleerlingen 53

125

12�

12�

Brochures

rekenen en ict

In deze uitgave zijn wetenschap-

pelijke inzichten op het gebied

van rekenen en ict samengevat en

vertaalt naar handreikingen voor

leerkrachten in het PO.

klassenmanagement

Hoe zet je ict in de lessen in.

Welke onderzoeken zijn er over

ict en klassenmanagement?

Zijn er praktische tips?

computersimulaties

Hoe kun je van onderzoekend leren

met computersimulaties een ef-

fectief leerproces maken? In deze

brochure ook een aantal handige

websites over simulaties op een

rijtje gezet.

taal en ict

De brochure geeft u een kort en

bondig overzicht over onderzoeks-

resultaten op het gebied van taal

en ict. Ook leest u meer over de

communicatiemiddelen die in de

les ingezet kunnen worden.

webwijsheid

Is het belangrijk dat leerlingen

kritische internetgebruikers

worden? Wat betekent dat voor de

vaardigheden waarover ze moeten

beschikken?

gaming

World of Warcraft, Age of Empires

en GTA San Andreas. Wat hebben

games het onderwijs te bieden?

Een belangrijke doelstelling van de Kennisrotonde

is het verspreiden van kennis over ict in het PO-

en VO-onderwijs. Dit doen we onder andere door

het uitbrengen van een reeks brochures over spe-

cifieke onderwerpen. In deze brochures proberen

we wetenschappelijke kennis te vertalen naar

praktische handreikingen. U kunt deze brochures

downloaden of bestellen via www.kennisrotonde.nl.

© Een uitgave van: Kennisnet Ict op school, december 2007

redactie: Kennisnet Ict op school, interviews door Point to Point Communicatie

eindredactie: Point to Point Communicatie, Jozua Douglas

fotografie (portretten en cover): Chimedia, Nils Schoonhoven

(coverfoto gemaakt bij r.-k. basisschool Kinderland in Leusden, groep 3)

ontwerp: Point to Point Communicatie, Joost Kuijpers

Druk: Thieme GrafiMedia Groep, Koninklijke De Swart

stichting kennisnet ict op school

postaDres

Postbus 778

2700 AT Zoetermeer

BezoekaDres

Paletsingel 32

2718 NT Zoetermeer

T (079) 323 09 96

F (079) 321 23 22

kennisrotonde@ictopschool.net

www.kennisrotonde.nl